ATEŞİN-PSİKANALİZİ-GASTON-BACHELARD- [PDF]

Table of contents :
ateşinpsikanalizi - 0001......Page 1
ateşinpsikanalizi - 0002......Page 2
ateşinpsikanalizi - 0003......Page 3
ateşinpsikanalizi - 0004......Page 4
ateşinpsikanalizi - 0005......Page 5
ateşinpsikanalizi - 0006......Page 6
ateşinpsikanalizi - 0007......Page 7
ateşinpsikanalizi - 0008......Page 8
ateşinpsikanalizi - 0009......Page 9
ateşinpsikanalizi - 0010......Page 10
ateşinpsikanalizi - 0011......Page 11
ateşinpsikanalizi - 0012......Page 12
ateşinpsikanalizi - 0013......Page 13
ateşinpsikanalizi - 0014......Page 14
ateşinpsikanalizi - 0015......Page 15
ateşinpsikanalizi - 0016......Page 16
ateşinpsikanalizi - 0017......Page 17
ateşinpsikanalizi - 0018......Page 18
ateşinpsikanalizi - 0019......Page 19
ateşinpsikanalizi - 0020......Page 20
ateşinpsikanalizi - 0021......Page 21
ateşinpsikanalizi - 0022......Page 22
ateşinpsikanalizi - 0023......Page 23
ateşinpsikanalizi - 0024......Page 24
ateşinpsikanalizi - 0025......Page 25
ateşinpsikanalizi - 0026......Page 26
ateşinpsikanalizi - 0027......Page 27
ateşinpsikanalizi - 0028......Page 28
ateşinpsikanalizi - 0029......Page 29
ateşinpsikanalizi - 0030......Page 30
ateşinpsikanalizi - 0031......Page 31
ateşinpsikanalizi - 0032......Page 32
ateşinpsikanalizi - 0033......Page 33
ateşinpsikanalizi - 0034......Page 34
ateşinpsikanalizi - 0035......Page 35
ateşinpsikanalizi - 0036......Page 36
ateşinpsikanalizi - 0037......Page 37
ateşinpsikanalizi - 0038......Page 38
ateşinpsikanalizi - 0039......Page 39
ateşinpsikanalizi - 0040......Page 40
ateşinpsikanalizi - 0041......Page 41
ateşinpsikanalizi - 0042......Page 42
ateşinpsikanalizi - 0043......Page 43
ateşinpsikanalizi - 0044......Page 44
ateşinpsikanalizi - 0045......Page 45
ateşinpsikanalizi - 0046......Page 46
ateşinpsikanalizi - 0047......Page 47
ateşinpsikanalizi - 0049......Page 48
ateşinpsikanalizi - 0050......Page 49
ateşinpsikanalizi - 0051......Page 50
ateşinpsikanalizi - 0052......Page 51
ateşinpsikanalizi - 0053......Page 52
ateşinpsikanalizi - 0054......Page 53
ateşinpsikanalizi - 0055......Page 54
ateşinpsikanalizi - 0056......Page 55
ateşinpsikanalizi - 0057......Page 56
ateşinpsikanalizi - 0058......Page 57
ateşinpsikanalizi - 0059......Page 58
ateşinpsikanalizi - 0060......Page 59
ateşinpsikanalizi - 0061......Page 60
ateşinpsikanalizi - 0062......Page 61
ateşinpsikanalizi - 0063......Page 62
ateşinpsikanalizi - 0064......Page 63
ateşinpsikanalizi - 0065......Page 64
ateşinpsikanalizi - 0066......Page 65
ateşinpsikanalizi - 0067......Page 66
ateşinpsikanalizi - 0068......Page 67
ateşinpsikanalizi - 0069......Page 68
ateşinpsikanalizi - 0070......Page 69
ateşinpsikanalizi - 0071......Page 70
ateşinpsikanalizi - 0072......Page 71
ateşinpsikanalizi - 0073......Page 72
ateşinpsikanalizi - 0074......Page 73
ateşinpsikanalizi - 0075......Page 74
ateşinpsikanalizi - 0076......Page 75
ateşinpsikanalizi - 0077......Page 76
ateşinpsikanalizi - 0078......Page 77
ateşinpsikanalizi - 0079......Page 78
ateşinpsikanalizi - 0080......Page 79
ateşinpsikanalizi - 0081......Page 80
ateşinpsikanalizi - 0082......Page 81
ateşinpsikanalizi - 0083......Page 82
ateşinpsikanalizi - 0084......Page 83
ateşinpsikanalizi - 0085......Page 84
ateşinpsikanalizi - 0086......Page 85
ateşinpsikanalizi - 0087......Page 86
ateşinpsikanalizi - 0088......Page 87
ateşinpsikanalizi - 0089......Page 88
ateşinpsikanalizi - 0090......Page 89
ateşinpsikanalizi - 0091......Page 90
ateşinpsikanalizi - 0092......Page 91
ateşinpsikanalizi - 0093......Page 92
ateşinpsikanalizi - 0094......Page 93
ateşinpsikanalizi - 0095......Page 94
ateşinpsikanalizi - 0096......Page 95
ateşinpsikanalizi - 0097......Page 96
ateşinpsikanalizi - 0098......Page 97
ateşinpsikanalizi - 0099......Page 98
ateşinpsikanalizi - 0100......Page 99
Boş Sayfa......Page 100

Citation preview

1



1



ATEŞiN PSiKANALiZi GASTON BACHELARD Fransızcadan Çeviren: Aytaç YİGİT



Q) RAGLAM



Bağlam Yayınları/ 96 İnceleme-Araştırma/ 53 Birinci Basım: Ekim



ISBN-



1995



975-7696-76-5



La psychana/yse du fen Gallimard Collection idCes



1949



Kapak Tasarımı: Canan Suner



Baskı: Bayrak Matbaası



BAÖLAM YAYINCILIK Ankara Caddesi, 13/1 34410 Cağaloğlu-İstanbul Tul: 513 59 68



İÇİNDEKİLER



ÖNSÖZ. BİRİNCİ BÖLÜM



. . ... ... ................ ............. 7 Ateş ve Saygı Prometheus Karmaşası . . ..... ........... 13



İKİNCİ BÖLÜM



Ateş ve Hayal



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM



Ateş ve Tarihöncesi



Empedokles Karmaşası ......... ... ....... 19



Novalis Karmaşası ... . ........ ................ 25 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Cinselleşmiş Ateş



BEŞİNCİ BÖLÜM



·····



. . ........ 43



Ateşin Kimyası Yanlış Bir Sorunun Tarihi .. . . ......... 57



ALTINCI BÖLÜM



Alkol: Alev Saçan Su Punç: Hoffman Karmaşası Kendiliğinden Yanmalar.



YEDİNCİ BÖLÜM



Ateş ve Arılık . . . SONUÇ ..



. ... 79



Ülküleştirilmiş Ateş



. ............. 91 ... 99



ÖNSÖZ



Gerçekliği olduğu gibi görmemek gerekir. Paul Eluard.



Nesnel olduğumuzu sanmamız için, bir nesneden konuşma­



mız yeter. Ne var ki ilk seçimimizde, bizim nesneyi göstermemiz­



den ziyade, nesne bizi gösterir, ve dünya üstüne temel düşünce­



lerimiz diye bildiklerimiz, çok defa zihnimizin toyluğunu açığa



vurur. Bazan seçilmiş bir nesne karşısında hayrete düşer; hipo­ tezler ve hayaller kurup biriktirir; böylece bilgi görünümü veren kanaatler oluştururuz. Ne var ki kaynak kirlidir: ilk bakıştaki



apaçıklık temel bir hakikat değildir. Aslında bilimsel nesnellik önce dolayımsız nesneden kopulmuşsa. ilk seçimin baştan çıkarı­



cılığı reddedilmişse, ilk gözlemden doğan düşünceler bir yana itilip tersi söylenmişse ancak mümkündür. Gereğince doğrulan­ mış nesnellik nesneyle ilk teması yalanlar. Önce herşeyi eleştir­ meli: duyumu, sağduyuyu, hatta en değişmez geleneği,



ve



�on



olarak kelimelerin kökenini de; çiınkü söz ancak şarkı �tiylcyip baştan çıkarmaya yaradığı için dtişüm;cylc nadiren buluşur. Nes­



nel düşiınce, hayrete düşmek bir yana, alaycı olmalı. Bu kötü ni­ yetli uyanıklık olmadan asla hakikaten nesnel bir tavır almayaca­



ğız. İnsanlan, eşleri, kardeşleri irdelerken yöntemin temeli hoş­



laşma olur. Fakat bizim hayatımızı yaşamayan, bizim acılarımızın



hiçbirini çekmeyen ve bizim sevinçlerimizin hiç biriyle coşmayan şu cansız dünya karşısında bütün duygu taşmalarına son vermeli,



nefsimizi köreltmeliyiz. Şiir ile bilimin eksenleri önce terstir. Felsefenin bütün umabileceği, şiir ile bilimi birbirinin tamamla­



yıcısı kılmak, onlan iki yetkin karşıt halinde birleştirmektir. Böy­ lelikle taşkın şairane zihnin karşısına, daha baştan hoşlaşmamayı



sağlıklı bir ihtiyat bilen somurtkan bilimsel zihni koymak gere­ kir. Şimdi, nesnel tavnn asla gerçekleşemediği, ilk baştan çıkma­ nın en doğru zihinleri bile saptıracak ve düşüncelerin yerini da­ ima hayallerin aldığı şiir yuvasına geri götürecek kadar kesin ol­ duğu, şiirlerin teoremleri sakladığı.bir sorunu irdeleyeceğiz. Bu, ate� ustünc kanaatlerimizin oluşturduğu bir psikoloji sorunudur. Bu sorun bize öylesine doğrudan do ruya psikolojik görünüyor ki, ateşin psikanalizinden konuşmakta tereddüt etmiyoruz.



�



·



Çağdaş bilim, ateş olaylannın saf ruha vaz'ettiği bu hakikaten' asli sorundan neredeyse tamamen yüz çevirdi. Kimya kitapların­ da ateşle ilgili bölümlerin zamanla giderek kısaldığı görüldü. Pek çok modern Kimya kitabında ateş ve alev üstüne bir çalışma ara­ mak boşuna olur. Ate� artık bir bilim nesMsi değil. Ateş, göze ba­ tan dolayımsız nesne olarak, pek çok başka olayı yerinden edip bir ilk seçimde kendini kabul ettiren nesne olarak, artık bilimsel bir irdeleme için hiç bir ufuk açmıyor. Bu yüzden, bu fenomenolojik değerin düşüşünü izlemek ve yüzyıllar boyunca bilimsel araştınnayı ezen bir sorunun nasıl birdenbire parçalandığını veya henüz çözülmemişken rafa kaldırıldığını irdelemek bize psikoloji açısından öğretici görünüyor. Yetişmiş kişilere, hatta bil­ ginlere, benim defalarca yaptığım gibi: "Ateş nedir?" diye sorul­ duğunda, en eski ve en tuhaf felsefi teorileri bilinçsizce tekrarlayan müphem veya yuvarlak cevaplar alınır. Bunun sebebi, sorunun, kişisel sezgiler ile bilimsel deneylerin birbirine karıştığı kirli bir nesnel bölgede sorulmuş olmasıdır. Ateşe dair sezgilerin -belki herşeyden daha çok- ağır bir kusurla yüklü olduğunu açıkça göstereceğiz. Yalnız deneylerin ve ölçümlerin gerektiği bir sorunda, bu sezgiler dolayımsıı kanaatlere dönüşmektedir. Daha şimdiden eskimiş olan bir kitapta ısı veren olaylar hak­ kında iyice belirlenmiş bir bilimsel nesnelleştirme ekseni betim­ lemeyi denedik. 1 Deneyi bilimsel bir yola sokmak için geometri ile cebirin kendi soyut biçimlerini ve ilkelerini nasıl yerleştirdik­ lerini gösterdik. Şimdiyse, iyice tanımlanmış bile olsa özel bir gerçekliğin bilgisinin ortaya çıkardığı bütün sorunlara bağlanabiElude sur f'tvolwion d'u fı probleme de physique: la propagaıion themıiqııe dam ks solifks (Katıl arda 151 yayılması: bir fizık sorununun evrimi üstüne ir­ deleme). Paris, 1928.



"-



lecek çifte bakış açılarının bir örneğini vermek için, ters ek�rnı -nesnelleştirme eksenini değil de öznellik eksenini- araştırmak istiyoruz. Özne ile nesnenin gerçekten içiçe olduğu konusunda hakhysak, düşünceli adam ile düşünen adamı daha açık bir şekil­ de ayırmak gerekirdi; yine de bu ayırım hiç bir zaman tam değil­ dir. Her neyse, bizim burada irdelemek istediğimiz düşünceli adamdır, ocağında, yalnızlık içinde, ateş parlarken, yalnızlığın bilinci olan düşünceli adamdır. Böylece ilk izlenimlerin, hoşlaş­ malı bağlılıkların, rehavet hayallerinin bilimsel bilgi için tehlike­ lerini defalarca gösterme fırsatımız olacak. Ateşin gözleminin, bu değer verilmiş gözkmin, veya daha iyi söylemek gerekirse bü­ yülü uykudaki bu gözlemin ilkelerini iyice açığa çıkarmak için, gözlemciyi kolaylıkla gözlemleyebileceğiz. Son olarak, değişmez­ liğini yakaladığımız bu hafif büyülü uyku hali psikanaliz arn�lır­ masına girişmek için birebirdir. EJemli bir ruhun hem anılarını hem de acılarını anlatması için, bir kış akşamı, dışarda rıi:tgar, aydınlık bir ateş ger�kir yalnız:



ört ülmii§ bir ateş gibi 11mıp şarla söyleyen bu kalbi /Uşuı külü alımda Alçak sesle büyülemeli. Toulet



il 'Ne var ki, kitabımız satır satır ele alındığında kolay olsa da



onu iyi düzenlenmiş bir bütün haline getirmek bize imkansız gö­ rünüyor. İnsan hatalarının bir dökümü.nü çıkarmak, gerçekleş­ mesi mümkün olmayan bir girişimdir. Ozellikle de bizimki gibi bir çalışma tarihsel dökümü reddeder. Çünkü hayalin eski şartla­ n çağdaş bilimsel öğretim tarafından bertaraf edilmiş değildir.



Bilim adamının kendisi de işinden aynlınca ilkel değerlendirme­ lere geri döner. Bu yüzden, bilimsel tarihin dersleriyle durma­ dan çelişen bir düşünceyi tarih sırasına göre betimlemek boşuna olurdu. Tersine, çabalarımızın bir kısmını, olgun düşüncenin ba­ şanlanna, bilimsel deneylerin aydınlatıcılığına rağmen hayalin il-



kel temaları tekrar tekrar ele aldığını, ilkel bir ruh gibi durma­ dan işlediğini göstermeye yönelteceğiz. Ateşe tapınmayı anlatmanın pek kolay olacağı uzak bir devir­ de konaklayacak da değiliz. Bize ilginç gelen, sadece bu tapın­ manın gizli sürekliliğini göstermek. Bu yüzden, kullanacağımız belge bize ne kadar yakın olursa tezimizi kanıtlama gücü de o kadar fazla olacak. Tarihte izini sürdüğümüz bu kalıcı belge, psi­



kolojik evrime karşı bir direncin kalıntısıdır: küçük çocuktaki yaşlı adamın, yaşlı adamdaki küçük çocuğun, mühendisin altın­



daki simyagerin izidir. Ama bize göre geçmiş bilgisizlik, hayal ise güçsüzlük olduğu için, amacımız; zihni mutluluklarından kurtar­ mak, ilk apaçıklığın verdiği narsisizmden çekip çıkarmak, ona el­ de etmeden başka glivenceler, sıcaktan ve coşkudan başka ikna güçleri, kısacası alev olmayan deliller vermek! Ama ateş olaylarının bilgisine ilişkin öznel kanaatlerin psika­ nalizinin, veya kısaca ateşin psikanalizinin anlamını duyumsat­ mak için yeterince konuştuk. Şimdi genel tezlerimizi özel kanıt­ larla belirteceğiz.



111 Yine de bir noktaya daha dikkat çekerek uyarmak istiyoruz. Okuyucumuz bu kitabı okuyup bitirdiği zaman bilgisini artırmış olmayacak. Belki bu tamamen bizim hatamızdan değil, daha çok seçilen yöntemin bir bedeli olacak. Kendimize döndüğümüz za­ man, hakikatten yüz çevirmiş oluruz. İç yaşantılarımızda kaçınıl­



maz olarak nesnel deneye ters düşeriz. Bir kere daha sırlarımızı ele verdiğimiz bu kitapta hataların dökümünü yapıyoruz. Bbylc­ ce kitabımız, bütün nesnel irdelemelerin temelinde yararlı oldu­ ğuna inandığımız bu özel psikanalizin bir örneğini sunuyor. Bu,



Bilimsel Zihnin Oluşumu üzerine, yakın zamanda çıkmış olan bir kitapta savunulan genel tezlerin örneklerle açıklamasıdır. Bilim­



sel zihnin pedagojisi, tümevarımları tahrif eden baştan çıkmaları açıkça ifade etmeyi böylece öğrenmiş olacaktır. Bizim burada ateş için yaptığımız taslağı su, hava, toprak, tuz, şarap, kan için yeniden yapmak zor olmaz. Doğrusu, derhal değer verilen, nes­ nel irdelemeyi genellikten yoksun temalara daldıran bu tözler



10



ateşe göre daha belirsiz şekilde çift yônlü, daha belirsiz şckildl· hem öznel hem de nesneldir; ama yine de bir sahte damga, tar" bşmasız değerlerin sahte ağırlığını taşırlar. Psikanalizi tbzcu (substantialiste) yaşantılara gorc daha makul, daha az dolayım­ sız, bu yüzden de daha az duygu yuklü olan apaçık görünüşlere indirmek daha zor, fa ka t