Bahan Ajar Pidarta Bahasa Bali [PDF]

  • 0 0 0
  • Suka dengan makalah ini dan mengunduhnya? Anda bisa menerbitkan file PDF Anda sendiri secara online secara gratis dalam beberapa menit saja! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

BAHAN AJAR D. Peta Konsep PAMAHBAH



WANGUNNYANE



DAGING



PAMUPUT



KAWACEN



PIDARTA BASA BALI



SOROHNYANE



KAAPALANG DADAKAN RINGKESAN WICARA



TETIKESAN



WIRAGA WIRAMA WIRASA



PAPLAJAHAN I (Pertemuan I) Pidabdab 1. Imba Teks Pidarta Indayang wacen teks pidarta ring sor puniki ! Ngrajegang Seni Budaya Bali Malarapan antuk Pésta Kesenian Bali Suksma aturang titiang majeng ring pangénter acara antuk galah sané sampun kapica ring déwék titiang. Ida dané sareng sami, utaminipun majeng ring angga tim juri sané dahat kusumayang titiang. Para guru miwah atiti sané wangiang titiang, punika taler para pamilet utsawa pidarta Basa Bali sane dahat tresnasihin titiang. Sadurung titiang nglantur matur, pinih riin ngiring sareng-sareng ngastiti ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa malarapan antuk pangastungkara panganjali “Om Swastyastu”. Rumasa bagia pisan titiang riantukan prasida masadu ajeng sareng Ida dané ring galah sane becik puniki. Sadurungnyané ngiring sareng-sareng ngaturang suksmaning manah majeng ring Ida Sang Hyang Widhi Wasa santukan sangkaning asung kerta waranugraha-Ida, titiang punika taler Ida dané sareng sami prasida manggihin karahayuan. Ring galahé sané becik puniki, titiang jagi ngaturang pidarta sané mamurda “Ngrajegang Seni Budaya Bali Malarapan antuk Pésta Kesenian Bali”. Ida dané sareng sami sané wangiang titiang. Maosang indik jagat Bali, pastika sampun kauningin sareng sami, Bali wantah pulo sane sampun kaloktah kantos ka dura negara pinaka pulo sané makeh pisan madrebé seni miwah budaya, punika majanten Bali kasengguh pulo sané nginggilang kasenian. Sajaba punika, seni miwah kasenian nentén lian pinaka silih tunggil pah-pahan ring saluiring kahuripan jadma Baliné. Yening dumun, kawéntenan seni ring krama Bali nénten ja lian wantah pinaka yadnya. Seni sane kadasarin antuk ngayah, nénten ja ngayah majeng ring seni punika kémanten sakéwanten majeng ring sapasira ugi sané ngaksi utaminipun Ida Sang Hyang Widhi Wasa. Kawéntenan seni ring Bali sujatinyané nénten prasida kapasahang sareng kawéntenan budaya agraris para jana Baliné. Budaya agraris puniki sane ngawinang seni ring Bali sayan nglimbak. Seniman Baliné nguni nadosang seni pinaka yadnya sane nénten ngaptiang pikolih saking seni punika. Punika mawinan makasami pikobet indik ekonomi sampun prasida katatasang santukan jagat Baliné sampun landuh malarapan antuk matatanduran. Baga pertanian puniki sané ngawinang pikobet ekonomi sareng pikayun jagi nyihnayang rasa antuk seni prasida mamargi becik, majanten ngawinang seniman Baliné nguni nénten ja kaucap seniman kémanten taler kaucap wong tani sane waged ring dharma pamaculan. Dunia agraris puniki pinaka sumber inspirasi medalnyané karya seni ring Bali. Silih tunggil sasolahan, gamelan, gegambaran, miwah ukiran akeh pisan ngambil wangun miwah rupa sané sering pisan prasida kacingakin ring dunia agraris. Sané prasida kanggén imba minakadi seni lukis, gegambaran kahuripan ring carik miwah tegal dados silih tunggil seni lukis klasik ring Bali. Seni lukis klasik Bali sané sampun kaloktah antuk taksun gegambaran kahuripan ring carik inggih punika lukisan kadi Pengosekan Ubud miwah Batuan. Carik miwah tegal prasida dados serana nyihnayang kréasi sane linuih olih para senimané taler prasida dados cecirén sané khas ring seni lukis klasik Pengosekan miwah Batuan. Pariwisatané sané sayan nglimbak taler ngawinang wewidangan pertanian ring Bali sayan rered. Aab jagaté sakadi mangkin sayan ngawinang para jana Baliné nyujur parilaksana sane konsumtif, sayan doh ring jati diri sané sujati pinaka manusa sané nginggilang seni miwah budaya.



Kasujatiané Pariwisata Bali prasida nglimbak sakadi mangkin santukan kawéntenan seni miwah budaya agraris. Akéh wisatawan sané rauh ka Bali jagi nyingakin kaasrian palemahan jagat Baliné, majanten taler nyaksiang seni miwah budaya sané kadruwénang olih parajana Baliné. Panglimbak sektor pariwisata budaya sapatutnyané yukti-yukti katiténin. Pariwisata budaya pinaka piranti sané kaanggén nyobyahang Baliné. Profésor Doktor Ida Bagus Mantra pinaka sujana, gubernur, miwah budayawan Bali ring warsa 1978 mapikamkam ngwéntenang festival kesenian, genah seni miwah budaya saking sajebag jagat Baliné mapupul, sané kawastanin Pésta Kesenian Bali (PKB). PKB kaaptiang mangda prasida dados genah sesolahan seni, karya seni sané dahat linuih tur kawistara sané sida kaaturang olih parajana Baliné. PKB taler kaapti mangda prasida dados sarana ngajegang, ngwerdiang, miwah nglimbakang seni budaya Baliné. Seni budaya sané kantun ajeg kantos mangkin, makéh madaging sané kabaos tattwa, piteket-piteket sané dahat mabuat, warisan budaya, pangweruh, miwah seni sane sida ngwetuang kreasi, inovasi, miwah adaptasi budaya. PKB sané kaping tigang dasa nem (36) mamurda “KERTAMASA”, dinamika kehidupan masyarakat agraris menuju kesejahteraan semesta, sapatutnyané prasida dados dasar ngwerdiang daya kreatif ring para senimané sané wénten ring Bali. Lianan malih, mangda metu karya seni sane linuih, sané mautama, sané prasida dados karya seni sané kawistara. Unteng pikayun PKB warsané mangkin sampun patut pisan sareng suksman kahuripan para krama Bali sané kajiwa pramanain antuk seni miwah agraris. Sampun masikian sareng utsaha Baliné ngupapira sektor pertanian puniki wit saking warsa 2012 sané sampun dados warisan budaya dunia utawi kabaos World Heritage. Wong tani miwah subak pinaka benteng utama sané ngurip kawéntenan agraris ring Bali. PKB ring warsané puniki sapatutnyané prasida dados genah mulat sarira miwah mengangkat derajat kearifan lokal ring Bali. Santukan kahuripan agraris punika nénten ja pacang mararéan ngicén inspirasi ring para senimané. Ida Dané sareng sami sané wangiang titiang, Seni miwah budaya wantah taksun jagat Baliné, napi malih pertanian pinaka jiwa pramana jagat Baliné. Punika mawinan pinaka semeton Bali, napi malih para yowana, sujatinipun madrebé genah sané becik pisan mangda seni miwah baga pertanian sané wénten ring Bali mauwah sayan becik tur linuih, punika taler ring PKBné. Yéning iraga pinaka yowana Bali tresna kapining seni miwah budaya pertanian ring Bali, pastika uning yéning sané mauwah punika sujatinipun mawit saking iraga soang soang. Sakadi pidarta sané kawedar olih Presiden Soekarno,”beri aku sepuluh pemuda, niscaya akan ku guncangkan dunia”. Soekarno pracaya pisan, wantah para yowana sané prasida ngubah kawéntenan jagaté, ngetisin jagat antuk daging sastra sané madasar antuk agama. Iraga pastika setata ngaptiang mangda PKBné prasida wénten ri sajeroning pamargin keseniané ring Bali, nénten ja wantah dados pésta sané napkala santukan prabéa saking pemrintah sampun kacumawis, sakéwanten yéning sida mangda nénten rauh irika kéwanten, nyujur pangaptin PKB sané kapikamkam duké riin. Para yowana Bali sareng sami, ngiring waliang tetujon PKB sakadi pangaptinné riin, mangda yukti-yukti PKB dados genah ngayah nyihnayang kawagedan para yowana sareng sami, mangda yukti mataksu mawastu kawistara. Duaning asapunika Tim Pengawas Independen miwah Tim Kurator mangda sayuakti niténin pamargin PKBné mangda ka pungkur wekas sida sayan becik, sayan ngulangunin, tur sayan nudut kayun sang sané ngatonang. Inggih Ida dané sané wangiang titiang, Napi sané sampun sida katur, cutetang titiang sakadi puniki: (1) Pinaka krama Bali, iraga sareng sami patut ngrajegang seni budaya Bali (2) Pesta Kesenian Bali silih tunggil serana



ngrajegang miwah nglimbakang seni-budaya Bali (3) Pamargin Pesta Kesenian Bali patut terus kamargiang, sakéwanten mangda terus taler katiténin. Inggih para panuréksa sané wangiang titiang, punika taler pamiarsa sami sané singgihang titiang. Wantah asapunika pidarta sané prasida aturang titiang ring galahé sané becik puniki, dumogi wénten pikenohnyané. Dahat suksma aturang titiang santukan Ida dané sareng sami sampun prasida miarsayang daging atur pidartan titiangé. Yéning wénten basa basita, atur titiang sane nénten munggah ring kayun, titiang nglungsur geng rena pangampura, duaning punika sami metu saking kawimudan padéwekan titiang. Inggih, pinaka pamuput atur, titiang ngaturang parama santih. 11 Om Santih, Santih, Santih Om.



Indayang alit-alit sobiahang soang-soang wangun ring Pidarta sane wenten ring ajeng!