Biyokimya [24 ed.] [PDF]

Citation preview

m m m m a M iM



Dr. Sami SELÇUKBİRİCİK



Dr. Ahmet ALTUN Dr. Ahmet ANIK Dr. Ali KOŞAR Dr. Alp M. KARATAŞ Dr. Anıl ÇUBUKÇU Dr. Atilla UÇAR Dr. Burak KARABULUT Dr. Cem BOZKURT Dr. Cem RAZI Dr. Cemil BİNARBAŞI Dr. Cenk YILMAZ Dr. Dr. Dr. Dr. Dr. Dr. Dr. Dr. Dr.



Cevat ŞİMŞEK Cihan ÖZTOPÇU Demet AKIN Emrah KABATAŞ Ercan ÖZTÜRK Erdinç NAYfR Erdinç TUNÇ Erol KISMET Faruk BAĞIRICI



Dr. Fatih SELÇUKBİRİCİK



Dr. Nadi YÜKSEK



Dr. Gökhan ALTINTAŞ



Dr. Nuruliah OKUMUŞ.



Dr. Gökhan ÖZKAN



Dr. Okhan AKIN



Dr. Giirkan ÇIKIM Dr. Gürkan KILIÇ Dr. Haşan OZAN Dr. Hüseyin CENGİZ



Dr. Özgür K1RBAŞ Dr. Özhan ÖZDEMİR Dr. Salih AYDIN



Dr. İbrahim ETHEM ŞAHİN



Dr. Sami SELÇUKBİRİCİK



Dr. İdris ŞAHİN



Dr. Sema SELÇUKBİRİCİK



Dr. Kadir KARIŞMAZ



Dr. Serkan KARANAN



Dr. Kazım ÖZTARHAN



Dr. Tanju TÜTÜNCÜ



Dr. Kenan GÜLTEKİN Dr. Korkut DAĞLAR Dr. Levent KODAL Dr. Mehmet Ali GÜLÇELİK



Dr. Tolga BİÇER Dr. Tuğba ÇAKİROĞLU Dr. Uzay YILDIRIM



Dr. Mehmet SAR



Dr. Volkan ÖZGÜVEN



Dr. Metin YILDIRIMKAYA



Dr. Yalçın GÜNAL



Dr. Murat HOCAOĞLU



Dr. Yasin ABUL



Dr. Murat PALABIYIK



Dr. Zekaver ODABAŞI



İÇ İN D E K İL E R



HÜCRE ve Q R G Ä N E LLER Membran Yapısı ve Görevleri............................................................................................................. 3 Subseilüler Organeiler ve Görevleri.................................................................................................... 7 M ETABO LİZM AN IN TEM EL KAVR AM LAR I TCA Siklusu........................................................................................................................................ 23 Biyoenerjetîkler.................................. 30 Elektron Transport Zinciri ve İnhibitörleri........................................................................................... 33 Serbest Radikaller, Antioksidaniar......................................................................... 47 G Proteinler ve İkincil Haberciler....................................................................................................... 52 KA R BO N H İD R A TLA R Karbonhidratların Genel Özellikleri................................................................................................... 68 Glikoliz................................................................................................................................................ 71 Laktik Asit ve Anaerobik Glikoliz.........................................................................................................79 Glukoneogenez.................................................................................................................................. 81 Glikojen Metabolizması......................................................................................................................88 Glikozaminoglikan ve Giîkoprotein Metabolizması............................................................................ 92 Fruktoz- Galaktoz ve Laktoz Metabolizması..................................................................................... 99 Pentoz- Fosfat Yolu.......................................................................................................................... 104 Oral Glukoz Tolerans Testi................................................................................................................111 PROTEİNLER Aminoasitlerin Genel Özellikleri.......................................................................................................123 Posttranslasyonel Aminoasitler........................................................................................................127 Proteinlerin Genel Özellikleri............................................................................................................130 Kollajen............................................................................................................................................ 132 Hemoglobin ve Myoglobin................................................................................................................135 Hemoglobinopatiler.......................................................................................................................... 141 îmmunglobüiinfer.............................................................................................................................. 142 Protein Elektroforezi...................... 144 Piazma Proteinleri............................................................................................................................ 147 Albümin....................................................... *................................................................................... 150 Akut Faz Reaktanları........................................................................................................................ 151 Genel Enzimoloji...................................... 158 Klinik Enzimoloji............................................................................................................................... 163 Tümör Belirteçleri............................................................................................................................. 172 Protein Sindirimi, Üre ve Amonyak.................................................................................................. 174 Amino Asit Metaboiik Hastalıklar......................................................................................................181 Hem Sentezi ve Yıkımı..................................................................................................................... 190 AminoasitTürevi Bileşikler...............................................................................................................199 Kas Biyokimyası...............................................................................................................................208 Koagülasyon ve Pıhtılaşma..............................................................................................................209 Ü P İD LE R ve LİPSD M ETABO LİZM ASI Yağ Asit Sentez ve Yıkımı............................................................................................................... 244 Keton Cisimleri.................................................................................................................................254



!• i



Fosfolipicf ve Sfingolipidier....... ......................... 259 Kolesterol.........................................................................................................................................272 Safra Asit ve Tuzları.........................................................................................................................278 Apolipoproteinfer................................................... 280 Lipoproteinler.......................................... 286 Lipoprotein Eiektroforezi..................... 294 Lipaz Enzimleri.................................................................................................................................296 Hiperlipidemi ve Hipoiipidemiler...................................................................................................... 298



VİTAMİNLER Tiyamin Pirofosfat.............................................................................................................................316 Niasin............................................................................................................................................... 317 Biotin................................................................................................................................................ 320 Pantotenik A s it.................................................................................................................................321 FolikAsit........................... 322 B12Vitamini....................................................................................................................................... 325 Pridoksin.......................................................................................................................................... 329 Askorbik Asit........................................................................................................................ 330 A Vitamini.........................................................................................................................................334 D Vitamini.......................... 336 K Vitam ini..... .................................................................................................. 341 E Vitamini.........................................................................................................................................342 Mineral ve Eser Elementler..............................................................................................................343 ' 'li A **



V



F İ n



HORMONLAR Hormonların Genel Özellikleri..........................................................................................................355 Hormonların Etki Mekanizması....................................................................................................... 356 Hipotalamo Hipofizer Hormonlar....................................................... , ............................................ 362 Tiroid Hormonları..............................................................................................................................367 Adrenal Bez Hormonları...................................................................................................................368 Steroid Hormonlar........................................................... 370 İnsülin............................................................................................................................................... 379 Glukagon...................................... 386 GİS ve Böbrek Hormonları...............................................................................................................389 Kalsiyum Fosfat Metabolizması....................................................................... 390



NÜKLRİK ASİTLER Pürin vePrimidinler..........................................................................................................................400 DNA Yapısı ve Genel Özellikleri...................................................................................................... 407 DNA Repiikasyonu...........................................................................................................................409 RNA Yapısı ve Sentezi............................................... 418 Posttranskripsiyonei Modifikasyonlar.............................................................................................. 423 Protein Sentezi................................................................................ 425 Posttransiasyoneî Modifikasyonlar.................................................................................................. 430 Biomoleküier Teknoloji.....................................................................................................................432



GENEL KİMYA BİLGİLERİ VE DİĞER KONULAR İLE İLGİLİ TTB- 2 SSNÂV SORULARI...................................



449



ÎÜSIYOrrJMYA 1. Membran yapısı ve görevleri 2. Subsellüler organejler ve görevleri M ETABO LİZM AM IN TEM EL KA VR AM LA R I 1. TCASiklusu 2. Biyoenerjetikier 3. Elektron transport zinciri ve inhibitörieri 4. Serbest radikaller, antioksidanlar



KARBONHİDRATLAR 1. Karbonhidratların genel özellikleri 2. Glikoliz 3. Laktik asit ve anaerobik glikoliz 4. 5. 6. 7. 8. 9.



Glukoneogenez Glikojen Metabolizması Glikozaminoglikan ve glikoprotein metabolizması Fruktoz- galaktoz ve laktoz metabolizması Pentoz- fosfat yolu Oral glukoz tolerans testi



PROTEİNLER 1. Aminoasitierin genel özellikleri 2. Posiiranslasyonel aminoasitier 3. Proteinlerin genel özellikleri 4. Kolfajen 5. Hemoglobin ve myoglobin 6. Hemoglobinopatiler 7. İmmunglobülinler 8. Protein elektroforezi 9. Plazma proteinleri 10. Albümin 11. Akut faz reaktanları 12. Genel enzimoloji 13. Klinik enzimoloji 14. Tümör belirteçleri 15. Protein sindirimi, üre ve amonyak 16. Amino asit metabolik hastalıklar 17. Hem sentezi ve yıkımı 18. Aminoasit türevi bileşikler 19. Kas biyokimyası 20. Koagülasyon ve pıhtılaşma



2
41 °C) membraniarın eriyerek sıvı kristal yapı haline dönüşmesine yol açar bu da akışkanlığı bozmaktadır.



r r



r



r



Vj



ı V'



4 4 TÜM TUS SORULARI Bu olayın gerçekleştiği sıcaklığa geçiş (transition) sıcaklığı adı verilir. Kolesterol geçiş sıcaklığını etkilemeden, geçiş s ü re s in i u za tm a kta d ır. Membran yapısını sertleştiren kolesterol membran akışkanlığının azalmasına yol açmaktadır. Membran akışkanlığını çoklu doymamış yağ asitleri arttırmaktadır. 8- Özerinde madde alışverişini sağlayan p o rla r bulunur. 9- Plazma membramnda hücre dışına bakan yüzeyde glîkoprotein ve glikoiipit yapıda birçok dallanma noktası varken, hücre içine bakan yüzeyde bunlar görülmez. Dolayısı ile, hücre İçine bakan yüzeyle, hücre dışına bakan yüzey, b irbirind en fa rklı olduğu için, membran m o le kü lle ri a s im e trik yerleşimlidir.



ve beklenen bilgisi, lip it / protein oranı en yüksek olan membran hangisidir? Miyelin kılıf. Bu soru ay­ nen Klinisyen Biyokimya 4. baskı sayfa 14’te çalışma sorusu olarak yer almaktadır. Membranın % 40- 80 kadarını lipitler oluşturmaktadır. Aksonları saran miyelin kılıfında iip it oranı en yük­ sek olup % 80-90 civarındadır. Miyelin kılıfı santral sinir sistemindeki nöronal fibrillerin etrafını saran, yalıtkan ve onları koruyan membranöz yapıda bir taba­ kadır. Yapısında başlıca bulunan lipit türü galaktoserebrozîddir. Daha az miktarda bulunan sfingomiyeiin, miyelin kılıfının dayanıklılığını sağlar. Doğru cevap: C 6. Hücre zarında en bol bulunan fosfolipid türü aşağsdakiierden hangisidir? (Nisan 2003)



Doğru cevap: D 3. Aşağıdakfierden hangisinde prolein/İipid oranı en yüksektir? (Nisan-95)



Önemli membran lipidleri arasında fosfolipidler, glikosfingolipîdler ve kolesterol bulunmaktadır.



A) Miyelin kılıf B) Mİtokondri İç zarı C) Mİtokondri dış zarı D) Eritrosit membranı E) Granüllü endoplazmik retikulum Membranın % 40- 80 kadarını İipidier oluşturmakta­ dır. Bunun bir tek istisnası alışılmamış bir şekilde protein­ den zengin olan mitokondri iç zarıdır. Mİtokondri iç zan elektron transport zincirinin bulunduğu yerdir. Bu nedenle profein/lipid oranı en yüksek olan memb­ ran m itokondri iç zarıdır. Aksonları saran mîyeiin kılıfında ise lipid oranı en yüksek olup %80~90 civarındadır. Doğru cevap: B



Plazma membranı, ikili fosfolipid tabaka şeklinde oldu­ ğundan, membranların yapısında en çok yer alan lipit türü fosfolipidlerdir. Bunlar arasında hücre zarında en çok bulunanı fosfatidilkolin diğer adı İle iesîtindir. Lesitin, fosfatîdik asit + koiin’den oluşur. Lesitindeki yağ asitleri genellikle oleik asit ve palm itik asittir. Bir moi yağ asitinin ayrılması ile iizolesiiin meydana gelir. Membranda ayrıca fosfatîdik asit, fosfatidil etanoiamin, fosfatidil serin, fosfatidil gfiserol ve fosfatidil inozitoi gibi fosfogliseridler yer almaktadır. Sfingomiyeiin, giukoserebrozîd, galaktoserebrozid ve gangliyozidier, sfingozinden türeyen glikosfingolipidlerdir. Plazma membranmm kolesterol içeriği mitokondri, golgi ve çekirdek membranlarına göre daha fazladır.



4. Aşağıdaki memhranlardan hangisinde lipid oranı en yüksektir? (Nisan-2001)



protein/



A) Myeiin kılıf 8) Alyuvar zarı C) Mitokondri iç zarı D) Mitokondri dış zan E) Sarkoplazmik retikulum zarı Bir üstteki Nisan 95 TUS sorusu ile aynı soru olup, cevap mitokondri iç zarıdır. Doğru cevap: C 5. Aşağıdaki zarlardan hangisinin lipid içeriği oran olarak en fazladır? (Eylül 2009) A) Alyuvar zarı C) Miyelin kılıf



Â) Sfingomyelin B) Fosfatidİ! kolin C) Fosfatidil serin D) Kardiyolipin E) Fosfaditii inozitoi



B) Karaciğer hücre zan D) Mitokondri iç zarı E) Mitokondri dış zarı



Daha önce, protein / lipit oram en yüksek olan membran hangisidir? Mitokondri İç zarı. Bu soru iki kez sorulmuştu. Bu konunun daha önce sorulmamış



Doğru cevap: B 7. Aşağıdaklierden hangisi Na+-K+ ATPaz’m özeiiiği değildir? (Nisan-98) A) B) Ç) D) E)



bir



ATP hidrolizini sağlar, Aktif transportta rol alır. Kardiak glikozidlerie inhibe olur. Sitoplazmada yerleşmiştir. Hücre içi ve dışı Na+-K* konsantrasyonunu düzenlenmesini sağlar.



ATP hidrolizi ile sağlanan enerji kullanılarak, molekül­ lerin membrandan taşınması aktif transport olarak bilinmektedir. Hücrenin tükettiği enerjinin % 30-40 dan aktif transport sorumludur. Hücre içindeki düşük Na, yüksek K düzeyleri Na+-K* ÂTPaz sistemi ile aktif transport kullanarak sağlan­ maktadır. Aşağıdaki şekilden de görüleceği üzere bu enzim, hücre dışına üç sodyum atarken, hücre içe­ risine iki potasyum iyonu göndermektedir.



BİYOKİMYA k 5 Cubain ve dijital glikozidleri Na+-K+ ATPaz’ı inhibe ederek etki etmektedir. Na+-K+ ATPaz, plazma membranında yerleşmiş bir transmembran proteini olup plazma membranmm marker enzimidir.



Eylül 2006’nm zor b ir biyokimya sorusu; Alttaki tablo incelendiğinde aktivitesi kalsiyum kalmoduiin gerektiren enzimler arasında, piazma membranı Ca*2 ATPaz adı verilen bir enzim bulunmaktadır. Bu enzimin aktivitesi kaisiyum-kalmoduiin kompleksi tarafından kontrol edilir. Ayrıca isminden de anla­ şılacağı üzere bu enzim, ATP bağımlı olduğu için, hücre zarından kalsiyum geçişi, kolaylaştırılmış difüzyonla değil, enerji gerektiren aktif bir transport mekanizması ile sağlanır. Düz kas ve miyokard hücresinde bulunan bir pompa ise, sodyumu hücre dışına atarken, kalsiyumu içeri almaktadır. Dolayısı iie kalsiyum, sodyumla birlikte sim port değil antiport bir şekilde taşınmaktadır. Hücre içinde en az bulunan element kalsiyum olup, konsantrasyonu ekstrasellüler sıvıya göre çok düşüktür. Hücre dışı ile hücre içi arasında en çok fark bulu­ nan element kalsiyumdur !!!. Bu fark yaklaşık 25.000 kattır. < D — -* — ; — Aktıvi+eieri Kalsiyum / Katmoduiin tarafından düzenlenen enzimler: * Adenilat siklaz (beyin) • Ca"2 -bağımlı protein kinaz



Doğru cevap: D 8. Hücre zannda bulunan Na^-K* ATPaz pompasının taşıdığı Na+ ve K+ iyonlarım sayısı ve yönü aşağidakilerin hangisinde doğru olarak verilm iştir? (Eylül 2005) A) 3 Na+ dışarı- 3 K+ içeri B) 3 Na* içeri- 3 K+ dışarı C) 3 Na* içeri- 2 K+ dışarı D) 2 Na* dışarı- 3 K* içeri E) 3 Na"' dışarı- 2 K* içeri Plazma membranında görev alan Na*-K* ATPaz hücre dışına üç sodyum atarken, hücre içerisine iki po­ tasyum iyonu göndermektedir. Bu görevinden dolayı hücre dışında en çok bulunan katyon sodyum iken, hücre içerisinde en çok bulu­ nan katyon potasyumdur. Doğru cevap: E 9. Hücre zarından kalsiyum iyonunun iranslokasyonu Ue iigilj olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? (Eylül 2006) A) B) C) D)



Pasif kolaylaştırılmış transporitur. Simport sistemdir. Serinin ATP tarafından fosforilienmesini gerektirir. Taşıyıcıya bir Ca2> -kalmodufin kompleksinin bağlanması ile kontrol edilir. E) Hücre içi kalsiyum konsantrasyonu ekstrasellüler sıvıdan daha yüksektir.



* Siklik AMP (cAMP) fosfodiesteraz • ölu+cmat dekarboksilaz • Kalsinörin (Fosfoprotein fosfa+az 2B) * plazma membranı Corz ATP az * Ca*2 /fo s fo lip it bağımlı protein kinaz *



cğMP



bağımlı sodyum kalsiyum kanalları ( koni ve rod hücrelerinde )



- Mıyozin h a fif zincir kinaz, * N Ab kinaz ♦ Fosfoinozit 3-kinaz • Fosfortlaz kinaz • N itrik oksit sentaz*1 0 Doğru cevap: D 10. Aşağıdaki hastalıklardan hangisi, zar yapısında yer alan klor taşıyıcısının mutasyona uğraması sonucu ortaya çıkar? (Nisan 2004) A) Herediter sferositoz B) Wilson hastalığı G) Akondroplazi D) Kistik fibrozis E) Familya! hiperkolesterolemi Kistik fibrozis: Detektif iyon kanalı hastalığı. Kistik fibrozis (KF) ciddi ve röiatif olarak sık görülen herediter bir hastalıktır. Amerika’da yaklaşık olarak %5 beyaz taşıyıcıdır. Hastalarda klor kanallarım regüle eden cAMP bağımlı kistik fibrozis transmembran pro­ te inind e (CFTR) defekt vardır. Hastalarda CFTR’yi kodlayan 7. kromozom üzerinde bulunan gende 3 baz



é 4 TUM TUS SORULARI' ' eksiktir ve buna bağii olarak CFTR proteininde 508. pozisyondaki fenilalanin kaybolmuştur. Buna bağlı olarak klor kanalları bozulur ve vizkosİtesi artmış sekresyonlar ortaya çıkar.



11. Aşağıdaki moleküllerden hangisi, hücre zannda yer alan Hpid yapıdaki ç ift tabakadan diğerlerine göre daha kolay geçer? (Eylül 2006) Â) Üre B) Gliserol C) Su D) Glukoz E) Sodyum



Respîratuar kanal ve sinuslarda kronik ve sık tekrar­ layan bakterîyaJ enfeksiyonlar. Pankreatik ekzokrin fonksiyon bozukluğuna bağlı olarak sindirim bozukluk­ ları örneğin steatore görülür. Vas deferensin anormal gelişimine bağlı olarak erkeklerde infertilite gözlenir.



Membranlar lipitten zengindir, dolayısı ile yağda çözü­ nen bir maddenin membranlardan geçişi suda çözünen bir maddeye göre daha kolay olmaktadır. Ancak su en küçük moleküllerden biri olup, yapısı gereği hidrojen ve karbondioksit gibi gazlardan sonra, membranlardan basit difüzyonia ve en kolay geçebilen bileşiktir.



Bu hastalığın tanısında, en önemli laboratuar test­ lerinden bîri, pilokarpin îyontoforezi ile toplanan terde, kiorür { CJ -) konsantrasyonunun 60 mmol/ L’nîn özerinde olmasıdır. Ter testinde dört parametre bakılır; Kiorür, sodyum, iletkenlik ve osmolarite.



Ayrıca 12. sorunun açıklamasında yer alan şekil ince­ lenirse su, perméabilité katsayısı en yüksek olan ve gliserol,’ üre, glukoz ve sodyum’a göre daha kolay geçen bir maddedir. ' Hastalık



Ânofrhaüikv



. AKöndröptazi



Fibroblast büyüme faktörü reseptör-3’ ü kodlayan gende mutasyon



Doğru cevap: C



Ailevi'.'; hiperkolésterolemi



LDL reseptörünü kodlayan gende mutasyontar



Kfstlk fîbrozıs



Klor taşıyıcı proteinini kodlayan gende mutasyontar



Doğumsal uzun QT. sendronıü :



Kalpte iyon kariàllànm kodtaÿan gende mutasyontar



Heréditër Sféfositoz



Spektrin, ankirin gibi proteinleri kodlayan geride mutasyontar



Metastaz.-



Zar gli koproteinleri ve glikotipidleriniri oiigosakkarid yan :; zincirlerindeki anormallikler .



Paroksismal . Nokturnal. . . Hemoglobinüri (PNH)



Eritrosit zarındaki bazi proteinlere bağlı olan GPI kancasının ktisurlu bağlanmasına neden otan mutasyontar ;



12, AşağıdakiSerden hangisinin lipit membranlardan geçiş katsayısı diğerlerine göre daha yüksektir? (Nisan 2008) A) Na+ B) Cİ­ Cİ Glukoz D) Üre E) Su Bu soru klinisyen biyokimya $f:17’ de deneme sorusu olarak aynen ye r almaktadır. Bileşiklerin ikili fosfolipid membrandan geçiş katsayılarım gösteren aşağıdaki şekil incelendiğinde, bir maddenin perméabilité katsayısı arttıkça membranda geçişi kolaylaşır. Dolayısı ile ikili fosfolipid ta­ bakadan en kolay geçen madde su, en zor geçen sodyum ’dur. Doğru cevap: E



Doğru cevap: D Triptofan



K'‘ j



N al



a



Giukoz



I



\



i 1....-J u w ‘* lO '10



1



l 10a



Indol J!



H,0



!



i



.



I__ 1



üre, gliserol



1



Jl..... 1 io-4 10'4



10



ji



Perméabilité katsayısı (cm/s) Düşük



Perméabilité



-——*> Yüksek



Noî: Su, ikili fosfolipid tabakada membran perméabilités! en yüksek maddedir.



1



,L



BİYOKİMYA k 7



SUBSELLÜLER ORGAMELLER ¥E



GÖREVLERİ hücre organeUmarker eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? (Nisan 2000)



15. Bir araştırmacı eide edilen hücre fraksiyonunun mîiokondrisîne plazma zarı karışıp karışmadığını anlamak istiyor. Bu sebeple aşağıdakilerden hangisine bakılır? (Eylül 99)



13. Aşağıdaki



A) Plazma zarı - Na/K ATPaz B) Mitokondri - LDH V Ç) Nükleus - DNA . D) Peroksizom - Kataiaz :' E) Lizozom - Asit fosfataz a



M em branların m a rke r e n zim le ri; *



Plazma membranında; 5'- nükleotidaz, adenilat siklaz ve Na-K ATP az,



*



Golgi sistemi; galaktozii transferaz, sialil transferaz, goigi mannozidaz il



* *



Mitokondri iç membranında; ATP sentaz ile süksinat dehidrojenaz, Endoplazmîk retikulum membranında; Glukoz6-fosfataz



O rga ne llere ö zg ü m a rk e rle r e nzim le r; * Mitokondride; giutamat dehidrogenaz, * Peroksizomda; kataiaz, * Lİzozomda; asit fosfataz, * Sitozoide; Laktat dehidrojenaz ( LDH } * Çekirdekte; DNA



\



Dikkat edilirse m itokondrînin marker enzimi giutamat dehidrogenazdır. Laktat dehidrojenaz (LDH) ise sitözolün marker enzimidir.



Doğru cevap: B 14. Hücre organelieri ayrılıp saflaştırılırken genellikle organeller için özgül birer işaretleyici (Marker) enzim kullanılır. Giutamat dehidrojenaz enzimi, aşağıdaki organelierden hangisi İçin bu amaçla kullandır? (Nisan-88) A) Çekirdek B) Mitokondri C) Endopiazmik retikulum D) Lizozom E) Goigi aygıtı Giutamat dehidrojenaz, mitokondrial matriksinde yerleşmiş olan bir enzim olup, m itokondrînin marker enzimi olarak bilinir. Çekirdeğin marken DNÂ’dır. Endopiazmik retikulum membranının marker’ı, giukoz 6-fosfatazdır. Lizozomun marken asit fosfataz İken, goigi aygıtının marker'i galaktozii transferaz ve sialil transferaz gibi enzimierdir.



H A) Laktat dehidrogenaz B) Na-K-ATPaz C) Giukoz 6 Fosfataz D) Asit Fosfataz E) Galaktozii transferaz Hücre ve organeller saflaştırılırken marker enzimler kullanılmaktadır. Araştırmacı m itokondriyi izole eder­ ken, hücre zarının karışıp karışmadığını anlamak için, 13. sorunun açıklamasına bakıldığında görüleceği üzere, plazma zarının markerı olan Na-K-ÂTPaz'ı kullanabilir. Doğru cevap: B 16. Aşağıdakiierden hangisi mitokondride gerçekleşmez? (Nisan 2007) A} ATP sentezi B) DNA sentezi C) Protein sentezi D) Makromoleküllerin düşük pH da hidrolizi E) Metabolit transportu Mitokondrînin başiıca görevleri; ATP üretimi, hücre­ se! solunum, sitrik asit ( T C A } sikiusu, porfirin me­ tabolizmasının ilk ve son üç tepkimesi, karaciğerde üre siklusunun ilk iki basamağı ve yağ asitlerinin baş­ lıca yıkımı olan p-oksıdasyon, gibi reaksiyonlardır. İnsan DNA’smın yaklaşık %1 ’i mitokondride bulunur ve m itokondriyal DNA oiarak adlandırılmaktadır. Bir kısım mitokondri proteinlerinin sentezi için gerekli olan genetik bilgi mitokondri DNA’smda buiunur. Bu bilgi mitokondri mRNA’sma aktarılır ve mîiokondrîdeki ribozomlarda protein sentezi gerçekleşir. M itokondri iç zan en selektif membran olduğu için, ADP/ATP nükieotid translokaz, karnîtin me­ kiği, pirüvat vb maddeleri taşıyan özei sistemler mevcuttur. Lizozomlar, protein, nükieîk asit, polisakkarit ve lipit gibi kompleks moleküllerin asit pH da yıkımını sağlar. Burada asit fosfataz, çeşitli proteinlerin yıkımında rol atan katepsinler, Deoksirîbonükieaz, Ribonükleaz, hegzoaminidaz, asit maltaz ve diğer hidroiitik tepki­ melerde kullanılan enzimler bulunmaktadır. Kiorokin iizozomal enzimleri inaktîve eder. Doğru cevap: D 17. Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisi mitokondride oluşur? (Nisan-94) A) Sitrik asit döngüsü B) Yağ asidi sentezi C) Glikol iz D) Pentoz fosfat yolu E) Glikojenoliz



8 4 TÜSVİ TUS SORULARI Yağ asit sentezi, glikolîz, glikojenoliz ve pentoz fosfat yoiu sitozoide gerçekleşir. Glikojenolizin bir kısmı da iizozomda asit maitaz ile sağlanır. Sitrik asit siklusu (TCA), yağ asitlerinin beta oksidasyonu, üre ve porfirin sentezinin bazı basamakları m itokondride gerçekleşir. Doğru cevap: A 18. Ubikutinin temel görevi hangisidir? (Nisan 2000)



aşağıdakilerden



A) Sieroid hormon reseptörü B) Kahverengi yağ dokusu mitokondrisi ısı regülasyon proteini C) Isı şok proteini D) Hücre membranı kan grubu antijeni taşınması E) Proteinlerin yıkılmasında işaretleyici olarak görev yapar. Bir proteinin yarı ömrü dakikalar ile günler arasında değişmektedir. Ökaryotik hücrelerde intraseliuler pro­ teinler iki temel yolla yıkılırlar. Ekstrasellüier, membranda bulunan ve uzun ömürlü intraseliuler proteinler İîzozomda, lizozomai proteaziarla ATP’ye bağımlı olmayan olaylarla yıkılırlar. Ancak anormal ve kısa ömürlü proteinlerin yıkımı sitozolde ve ATP’ye bağımlı bir şekilde meydana gelir. Bu olayda ısıya dayanıklı ve 76 aminoasitten oluşan küçük bir protein olan ubikutin rol almaktadır. Ubikutin, proteinlerin işaretlenerek yıkılmasını sağlayan bir moleküldür.



Protein yıkımını hızlan dıra n faktörler; 1. Ubikutin; Protein yapısındaki iizin amino asidinin amino grubu ile reaksiyona girer. Böyiece o protein işaretlenir ve proteazlar tarafından tanınıp sindirilir. 2. Karışıkfonksiyonlu oksidazîar; Protein yapısındaki iizin amino asitlerinin, amino grubunu oksitler. 3. PEST (Prolın, glutamat, serin, treonin) dizisi: Bu bölge proieolitik enzimler tarafından tanınan özel bir tanıma bölgesidir. Bu dizeyi içeren proteinler içermeyenlere kıyasla daha çabuk yıkılırlar. 4. N-ierminal amino asit: Fenilalanin, lösin, iizin, aspartat, arginin’den birisi ise, o protein kısa ömürlüdür. 5. Sialik asitin plazma proteinlerinin yapısından kopması: Sialik asit plazmada bulunan birçok giikoproteinin önemli bir yapı taşı olan ve N-asetil nöraminik asit ile aynı aileden gelen dokuz karbonlu bir şekerdir. Bu şeker birimi, plazma proteinlerinin yapısından ayrıldığında, proteinlerin yarı ömrü dolar ve karaciğere alınıp yıkılırlar. Doğru cevap: E



19. Ubikuitin proteinin İşlevi hangisidir? (Nisan 2004)



aşağıdakilerden



A) Proteinlerin katlanmalarını kontrol etmek B) Bağlandığı proteinin yıkımını sağlamak C) Bağlandığı proteinin taşınmasını sağlamak D) Protein sentezini kontroi etmek E) Protein denatürasyonunu önlemek Anormal ve kısa ömürlü proteinlerin yıkımı sitozoide ve ATP' ye bağımlı bir şekilde meydana gelir. Bu olayda ısıya dayanıklı ve 76 aminoasitten oluşan küçük bir protein olan ubikutin rol almaktadır. Ubikutin, proteinlerin işaretlenerek yıkılmasını sağlayan bir moleküldür. Doğru cevap: B 20. Aşağıdaki lerden hangisi Golgi cisim ciğinin işlevlerinden biri değildir? (Nisan 2007) A) Protein giikozilasyonu B) Karbonhidrat sentezi G) Protein salgılanması D) Lipit sentezi E) Proteinlerin dağılımı ve modifikasyonu Golgi içinde proteinlerin glikozilienmesi, İşlenmesi, sınıflandırılması, giikoprotesnierin karbonhidrat birim lerinin sentez ve m odifikasyonu gerçekleşir. Ayrıca gllkozîiienme ve sülfatianma reaksiyonları da burada gerçekleşir. Lipitlerin sentezi goigide değil, sitozol ve endoplazmık retikuiumda gerçekleşir. Örneğin, yağ asidi sentezi sitozoide, triaçilgliserol sentezi endoplazm ik retikuiumda, kolesterol ise hem sitozoi hem de endopiazmik retikuiumda gerçekleşmektedir. Goigide, sadece hazır olan lipitlere, karbonhidrat ve protein birim leri eklenerek, lipitlerin sırası ile glikolipidler ve lipoproteînlere dönüşümü sağlanır. Doğru cevap: D 21. Aşağıdakîierin hangisinde bir metaboiîk yol, gerçekleştiği hücre organeiiyle birlikte verilmemiştir? (Aralık 2010) A) Kompleks makromoieküiierin yıkımı - Lizozom B) DNA ve RNA sentezi -- Çekirdek C) Heksoz monofosfaf yolu - Peroksizom D) Yağ asitlerinin oksidasyonu - Mitokondri E) Gükoliz ve yağ asitleri sentezi - Sitoplazma Hücre organeîlerinin sorgulanmış.



görev



ve



fonksiyonları



Heksoz monofosfat yolu, diğer adı ile pentoz fosfat yolu, sitozoide gerçekleşir. Diğer organeller ve gö­ revleri hepsi doğru şekilde verilmiştir. Doğru cevap: C



BİYOKİMYA > 9



G lutatyon senfefa^



ÂDP +Pi Gİutafyon



Aminoasit



ÂTP



cüpepîidc«



* * Sisîeinil-glisin -Giutamil-trcmspeptidaz y-Glutamil-sisîefnil Glufamii-amjnoasii y-01uiamil-$îsieinil senfeiaz



y-Giufamil-sİklofransferaz



ÂDP +Pi 5-oxoprolin



Glutamat



ÂTP



5«axDproiinaz



22.Âşağîdakilerden hangisinin oluşumunda ribozomlar (Eylül-2000) A) Glutatyon 0) Insulîn



peptıd görev



bağlarının yapmaz?



B) Antidüretik hormon (ADH) D) Anjiotensin II E) Renin



Antî-diüretik hormon, insülin, anjiotensin 11 ve renin gibi peptit hormonlar, membrana bağlı ribo» zomlarda sentezlenmektedir. Glutatyon, ise aminoasit türevi bir bileşik olup, glutamat, sistein ve g lisin’den meydana gelen b iririp e p tid ’tir, Glutatyon, gama- giutamil siklusu sırasında ve sitozoide sentezlenmektedir. Doğru cevap; A 23. Yabancı bileşiklerin (ksenobiyotiklerin) metabolizmasında görev alan sitokrom P450 enzim sistemi hücrenin hangi bölgesinde bulunur? (Nisan 2005) A) Düz endoplazmik retikuium zarında B) Lizozomlarda C) Çekirdek zarında D) Sitoplazmada E) Mitokondri dış zarında



Ökaryotik hücrelerde granülsüz (düz) endoplazmik retikulumda bulunan sitokrom P450 monooksijenaz enzim kompleksinde ksenobiyotiklerin, yağda çözünen ilaçların detoksifıkasyonu ve steroid hor­ mon sentezi gerçekleşmektedir. Karaciğer sitokrom P450 monooksijenaz enzim sistemi için NADPH varlığı kritiktir. Bu enzim sistemi steroidler, alkoller ve bazı ilaçlar gibi aromatik ve alifatik bileşiklerin suda çözünebilir alkol form ları­ na dönüştürür. Böyiece yağda eriyen ve suda çözün­ meyen bir madde, suda çözünebilir hale getirilerek, böbrek yoluyla kolaylıkla atılması ve vücudun detoksifıye edilmesi sağlanır. Bu sistemle metabolize olan ilaçlar arasında fenobarbital, aminopirin, anilin, morfin ve benzfetamin gibi maddeler yer alır. Doğru cevap: A 24. Sitokrom P450 enzim sistemi aşağıdakiierden hangisinde bulunur? (Eylül 99) A) B) Ç) D) E)



Golgi Mitokondri Düz endoplazmik retikuium membranı Ribozom Hücre zarı



İlaçları metabolize eden enzimlerin çoğu, karaciğer ve diğer dokularda bulunan, düz endoplazmik retikulumun



10 4 TÜM TÖS SO RULAR! Jipofiük membranlarında yerleşmiştir. Bu membranlar mikrozom denen veziküiere dönüşür. Bu mikrozomal enzimlere en önemli örneklerden biri siiokrom P450 enzimidir. Doğru cevap: C 25. Vücutta yabancı ya da atık bileşiklerin ■■■ detoksifikasyonunda, aşağıdaküerden hangisi konjugasyon amacıyla kullanılmaz? (Nisan 2009) A) Giukuronik asit B) Sülfat C) Giutatyon D) Asetil-KoA E) Fosfat Sorunun amacı detoksifikasyonda kullanılan kon­ jugasyon çeşitlerini karşılaştırmak. Vücutta, fos­ fatlanarak sağlanan, herhangi bir detoksifikasyon mekanizması yoktur. Detoksifikasyonda kullanılan başlıca beş mekaniz­ ma; glukronidasyon, sülfatlanma, glutatyonla kon­ jugasyon, metillenme ve asetillenmedîr. Glukuronidasyon; giukuronik asit , polar ve suda çözünebiien bir molekül olup hidroksil, karboksiiîk , amino ve tiol gruplarına kolayca eklenebilir. Glukuronil vericisi UDP-glukuronik asit olup hem endoplazmik retikulum hem sitozolde bulunan çeşitli glukuronîltransferazlar enzimleri ile suda çözünmeyen bîr mad­ de ile konjuge edilerek vücuttan atılmasını sağlar. Sülfatlama; bir hidroksil grubuna sülfat eklenmesi, yabancı maddelerin konjügasyonunda izlenen önemli bir yoldur. Bu reaksiyon, sitozolik bir sülfotransferaz enzimi tarafından katalizfenmektedir. Giutatyon ile konjugasyon; Giutatyon, birçok memeli dokusunda (özellikle karaciğerde) bulunan ve üç aminoasitten meydana gelen bir tri-peptid’tir. Detoksifikas­ yonda, özellikle reaktif ara ürünlerin uzaklaştırılmasın­ da önemli bir fonksiyona sahiptir. Metilasyon; moleküllerdeki hidroksil, amino ve tiol grupları metil transferaz enzimlerinden biri tarafından metîllenebilirler. Âsetiiîenme; Asetil KoA’nın yapısında asetil grubu dı­ şında, pantotenik asid, merkapto etanolamin (= tiyo etanoiamin-SH), adenin ve riboz fosfat bulunur. Bu maddeler sayesinde detoksifikasyona katılır.



Biyokimya kitaplarında pek anlatılmayan ve ders­ lerde de vurgulamadığımız b ir b ilg i sorgulanmıştır. Soru bu haliyle daha ziyade bîr Farmakoloji soru­ sunu anımsatmaktadır. Bu nedenle, eğer salt b ir Biyokimya sorusu ofarak eie alınırsa, zor b ir soru­ dur. Farmakoloji bilgisine dayanarak çözülebilecek b ir sorudur. Yağda eriyen ilaçlar veya yabancı bileşikler, vücutta Faz I ve Faz II gibi îepkimlerie metabolize edilir. Faz i reaksiyonda, ilaçlar ilk Önce sitokrom P450 enzim sistemi tarafından hidroksilasyona uğratılır. Daha son­ ra hidroksillenen ilaç, Faz il reaksiyonda konjugasyon ile vücuttan uzaklaştırılır. Detoksifikasyonda rol oyna­ yan başlıca konjugasyon mekanizmaları; glukroni­ dasyon, sülfatlanma, glutatyonla konjugasyon, glisinle konjugasyon, metillenme ve asetiifenmedir. Faz l reaksiyonda görev alan mikrozomal sitok­ rom P450 enzim sistemine bu ismin verilmesinin nedeni, spektrofotm oirede 450 nm dalga boyunda karbonmonoksite maruz kaldığında belirgin bir pik oluşmasıdır. Sonuçta karbonmonoksii, karaciğerde siiokrom P450 enzim sistem ini inhibe ederek, Haç ve diğer yabancı bileşiklerin hidroksilasyonunu İnhibe et­ mektedir. Doğru cevap: E 27. Aşağıdaki proteinlerden hangisi granüilü endoplazmik retikulum üzerindeki ribozomlarda sentezlenmez? (Eylül 2001) A) B) €) D) E)



Kollajen Pıhtılaşma proteinleri Laktat dehidrogenaz Serum albumini İmmunglobulinler



Serbest ribozomlarda sentez edilen proteinler ile membrana bağlı ribozomlarda sentezlenen proteinler arasında önemli bazı farklar bulunmaktadır. Granüilü endoplazmik retikulum (GER) üzerindeki ribozomlar (membrana bağlı ribozomlar) hücre dışına gönderi­ lecek proteinleri ve membran proteinlerinin sentezini yapar. Serbest ribozomlar ise hücre içinde kalacak proteinlerin sentezinden sorumludur. G ER’da ya ni m em brana bağlı rib o z o m ia rd a ; 1. Kollajen gibi hücre dışı proteinler,



Doğru cevap: E



2. İmmünglobüiin, aibümin, peptit hormonlar gibi plazma proteinleri,



26. Karbonmonoksii, İlaç ya da diğer yabancı bileşiklerin metabolizmasını hangi basamakta inhibe eder? (Aralık 2010)



3. Na-K ATPaz, 5’~nükleotidaz vb g ib i m em bran proteinleri,



A) B) C) D) E)



Bağırsaklardan ernilim Konjugasyon Safraya atılımı Karaciğere taşınım Hidroksilasyon



4. Lîzozomai enzimler, sentezlenmektedir. S e rb e st rib o z o m la rd a ; 1. Laktat dehidrojenaz ve Alanın amino transferaz (ALT) gibi sitozolik enzimler, 2. Nükleer proteinler.



 I



BİYOKİMYA 3



Peroksizomal proteinler,



4, Mitokondriyal proteinler, sentezienmektedir. Laktat dehidrojenaz, sitozolik bir enzim olduğundan serbest ribozomlarda sentezienir. Doğru cevap: C 28. Sağlıklı kişilerde ve normal koşullarda, aşağıdaki. ' - vücut sıvılarından hangisinin hacmi en fazladır? (Nisan 2006) A) Plazma B ) İdrar C) Gastrointestinai salgılar D) Hücreler arası sıvı E) Hücre içi sıvı



1f



30. Aşağıdakilerden hangisinin hücre içindeki derişimi, hücreler arası sıvıdaki derişîmînden daha düşüktür? (Eylül 2007) A) Potasyum S) Magnezyum Ç) Fosfat D) Protein E) Glukoz Hücre içine, glukoz taşıyıcı proteinlerle (GLUT) alınan glukoz, hücre içerisinde hiçbir zaman glukoz olarak ka­ lamaz. Glukoz, ya hızla metabolize edilerek, giikolîz yolu üe enerji ihtiyacı için kullanılır veya fazlaysa glikojen şeklinde depolanır.



Doğru cevap: E



Ayrıca, glukoz 6-P, hekzos monofosfat yoluna gide­ bilir. Yine, giikolîz sırasında oluşan bir ara ürün olan dihidroksi aseton fosfat, yağ dokusunda önce giiserol fosfat, oradan da üç adet serbest yağ asidi eklenerek trigüserit moleküllerine dönüşür ve de­ polanır.



29Jniraseiiüler sıvıda aşağıdakilerden hangisinin konsantrasyonu en düşüktür? (Eylül 2004)



Bu nedenle glukoz hücre içinde sürekli tüketildiği için, hücreler arası sıvıya göre daha az oranda bu­ lunmaktadır.



Vücudumuzun yaklaşık % 60-70'i su olup, 2/3’ü hücre içinde bulunurken, 1/3’ü hücre dışı sıvı olmak üzere başlıca iki bölgeye dağılmıştır.



\



A) B) C) : D) E)



Doğru cevap: E



Potasyum Kalsiyum . Fosfat Sodyum Magnezyum



Alttaki tablo incelendiğinde, hücre içi sıvı ile hücre dışı sıvı arasında, içerik açısından önemli bazı farklar vardır. Buna göre hücre dışı sıvıda en çok bulunan ilk üç madde sırası ile Sodyum> klorür> bikarbo­ nat iken, hücre dışında en az bulunan element magnezyumdur. Hücre içinde bulunan ilk üç madde ise sırası ile po­ tasyum» fosfat> magnezyum iken, hücre içinde en az bulunan element kalsiyumdur.



31. Plazmadaki HG03, Gr, Ca+% Na+ iyonları aşağıdakilerden hangisinde derişimi yüksek olandan düşük olana doğru sıralanmıştır? (Nisan 2005) A) Cl, Na, HC03, Ca 8) Cl, Na, Ca, HC03 C) Na, HC03, Cl, Ca D) Na, Ci, Ca, HC03 E) Na, Cl, HC03, Ca 26. sorudaki tablo incelendiğinde hücre dışı sıvıda en çok bulunan ilk üç madde sırası ile Sodyum» klorür> bikarbonattır. Buna göre doğru sıra Na% CL, HCOg, Ca++ şeklinde olacaktır. Doğru cevap: E



Madde



Hücre' dışı



Hücre içi



.Sodyum .



140 mmol/L



10 mmol/L



Potasyum



4 mmol/L



140 mmol/L



Kalsiyum (serbest)



2,5 mmol/L



0,1 jjmol/L



Magnezyum



1,5 mmol/L



30 mmol/L



Klorür



100 mmol/L



4 mmol/L



Bikarbonat



27 mmol/L



10 mmol/L



Fosfat



2 mmol/L



60 mmol/L



5,5 mmol/L



0-1 mmol/L



2 g/dl



16 g/dl



/■:Glukoz Protein Doğru cevap: B



32. Aşağıdakilerden hangisinin plazmadaki değeriyle serumdaki değeri arasında fark yoktur? (Eylül 2007) A) Glukoz B) Potasyum Ç) Kolesterol D) Total protein E) Laktat dehidrogenaz Alttaki tablo incelendiğinde; Sadece büirubin, kreatinin ve kolesterolün plazma ve serum değerleri arasında fark yoktur. Diğer şıklarda yer alan glukoz ve potasyum serumda plazmaya göre daha yüksek oranda iken, laktat dehidrojenaz ve total protein ise plazmada daha yüksektir.



12 4 TÜM TUS SORULARI



. > ■ Plazmada deha yüksek olanlar



Sorunun amacı yeni sentezlenmiş proteinlerin sekonder ve tersiyer yapıya dönüşmesinde hangi molekülün görev aldığı b ilg is i soruluyor.



..



Plazma ve serumda asit olanlar



Serumda daha yüksek olanlar



Kalsiyum



Bilirubiri



Kiorür



Kolesterol



Alkaleh fosfataz



LDH . .



Kreatinin



Glukoz



Total Protein,



.'Albüm in



Sodyum Potasyum Fosfat. Ürik asit. Üre



igmmmmmtemmtm



Protein salgılanmasının ilk aşamasında granüilü endopiazmîk retikulum (GER) görev almaktadır. Lizozomlara veya plazma membranma salgılanacak olan proteinier membrana bağlı ribozomiarda yapılmakta ve granüilü ER’a aktarılmaktadır. Proteinlerin tersiyer yapıları GER'da gerçekleşmektedir. GER’da bulunan ve şaperon adı verilen proteinier, salgılanacak proteinlerin uygun şeklide katlanma­ larını ve düzenlenmelerini sağlamaktadır. Isı deği­ şikliklerine veya çevre koşullarının değişmesine bağlı olarak hücrede ısı-şok proteinleri (hsp) adı verilen şaperonlar görülmektedir. Granüilü ER da imm unoglobin ağır zincir bağlayıcı protein, kalneksin ve peptidîl prolil cis-trans izomeraz gibi şaperonlar bulunmaktadır. Doğru cevap: B



Doğru cevap; C



* |j 4 \



33. Saf suda 2 iFire serum fizyolojik hazırlamak için kaç gram sodyum kiorür gereklidir? (Eylül 2004)



•¡¡i puf iİ



pjt|i «i Nî



A) 0,9 B) 1,8 C) 4,5 D) 9,0 E) 18,0 Serum fizyolojik % 0,9’îuk sodyum kiorür ( NaCI ) çözeltisidir. Buna göre bin mililitrede 9 gr NaCI varsa 2 İt (iki bin mİ) çözelti hazırlamak için 18.0 gr NaCI kullanılmalıdır. Doğru cevap: E



:



m



füj Mij



34. Aşağıdaki katyon ve anyonlardan hangi ikisi plazmada en yüksek değerdedir? (Eylüi~92) A) Mg-CI B) K-Cİ C) Na-CI D) Na-K E) K-Na



M



35. Sentezlenmiş proteinlerin doğru katlanmasına yardımcı oian molekül aşağidaküerden hangisidir? (Nisan 2010)



C) Porin



Glikoprotein sentezinde glikozilasyon endoplazmik retikuium ve golgi cisim ciğinde gerçekleşir. Glikozilasyon postranslasyonel modifikasyona örnektir. Karbonhidratın ekleneceği protein endoplazmik retikulumda sentezlenmeye başlar. Spesifik şerif veya treonil gruplarına UDP-N- aseîil galaktozamin ile N~ asetil galaktozamin eklenerek glikozülenir. Bu reaksiyonda Glukozil transferazlar etkilidir ve spesifik bir sıra ile etkilidir. Şekerier endoplazmik retikuiumdan goîgiye hareket ederken eklenir.



37. Hücre zan koiesteroi/fosfoiipid oranında artış saptanırsa aşağidaküerden hangisi görülür? (Eylül 99)



Plazmada, en yüksek konsantrasyonda oian kat­ yon sodyum, en yüksek konsantrasyondaki anyon İse klorür’dür.



A) Koiesterol



A) Mitokondri iç zarı B) Plazma zarı C) Lizozomiar D) Golgi cisimciği E) Peroksizom



Doğru cevap: D



Doğru cevap: C



Mj



36. Gİîkoproteîn sentezinde gükozîlasyon aşağıdakilerden hangisinde olur? (Nisan-2001)



B) Şaperon D) Laminin E) Gükozaminogiikan



Â) Hücre zarı proteinlerinin lateral hareketinde hızlanma B) Hücre zarı geçirgenliğinde artma C) İyon hareketinde artma D) Çözünebilirliğİn artması E) Hücre zarında akışkanlık azalması Kolesterol membramn akışkanlığını belirler. Kolesterol miktarı arttıkça hücre zarı akışkanlığı azalır. Doğru cevap: E



BİYOKİMYA > t J 38. Hemolizli bir serum örneğinde aşağıdaki testlerin hangisinde yüksek değerler elde edilir? (Mayıs 2011)



40. Aşağıdakiierden metabolizmasında (Nisan 2012)



hangisi, faz i



ksenobiyotik reaksiyonudur?



A) Asit fosfataz B) Alkalen fosfataz C) y-glutamil transferaz D) Laktat dehidrogenaz E) 5’-nükleotidaz



Â) Giukuronidasyon B) Asetilasyon C) Hidroksilasyon D) Sülfasyon E) Metilasyoh



Sorunun amacı hücre içinde yani sitozolde hangi parametrelerin kana göre daha fazla miktarda bu­ lunduğunun bilinm esi ve hemoliz durumlarında hangilerinin kanda artacağının bilinm esidir,:



Sorunun amacı hücrenin önemli bölümlerinden olan düz endopiazmik retikuium ve burada görev yapan s it p450 monooksijenaz enzim sistem inin bi­ linmesi. Daha Önceki sınavlarda da benzer şeklide sorufmuştu.



Hastadan kan alırken, kanın hemoiîze olmaması için azami gayret gereklidir. Hemoliz otursa sitozolde bol miktarda bulunan potasyum, fosfat, magnezyum, LDH, AST, ALT ve aldotaz gibi parametreler yüksek çıkar. Laktat dehidrogenaz sitozolün marker enzimidir ve eritrosit yıkımında kana geçtiği için serumda yüksek değerler elde edilir. Doğru cevap: D



39. Aşağıdakiierden hangisi bakımından vücutta önemli (Mayıs 2011)



ozmotik etkisi bir elementtir?



A) Demir B) Bakır G) Klor D) Çinko E) Kalsiyum Sorunun amacı ozm otik basınca etki eden faktör­ lerin bilinmesidir. Bîr kg suda çözünmüş partîkül sayısına ozmoialite; bir litre suda çözünmüş partîkül sayısına ise ozmoiartte denir. Osmolarite hücre içi, hücreler arası sıvı ve plazma gibi yerlerde sıvı hacminin sa­ bit kalmasını sağlar. Ozmolaritenin sağlanmasında hücre içinde potasyum ve fosfat rol oynarken; hücre­ ler arası sıvıda sodyum ve klorür önemlidir. Plazma­ da ise sodyum, klorür, üre ve glukoz önem kazanır. Pratikte hesap şu şekilde yapılır: Plasma ozmolaliiesi = 2 x [Na meq/L] + [glukoz mg/dl] /18 + [BUN mg/dl] /2.8 Plazma ozmolalitesi 285 ¿ 10 mosm/kg olup antidîüretik hormon, renin - anjiotensin sistemi, atriyal natriüretîk peptid ve böbrekler tarafından sıkı bir şekilde düzenlenir. Plazma ozmolalitesi elektrolit dengesi ve hidrasyonun değerlendirilmesinde kullanılır. Dehidratasyon, hiperosmolar nonketotîk diabetik koma, diabetik ketoasfdoz, hipernatremik etanol zehirlenmesi, d i­ abètes inspitus, hiperkaisemi ve serebral iezyonlarda serum osmolalitesi artarken; adrenokörtikal yetmezlik, panhipopitüitarizm ve aşın sıvı alımı ile osmolalité azalır. Doğru cevap: C



Ökaryotik hücrelerde granülsüz {düz} Endopiazmik retikuium da bulunan sitokrom p450 monooksije­ naz enzim kompleksinde ksenobiyotiklerin, yağda çözünen ilaçların detoksifikasyonu gerçekleşmek­ tedir. Yağda eriyen ilaçlar veya yabancı bileşiklerin bir çoğu, vücutta Faz 1ve Faz il gibi tepkimlerie meta­ bolize edilir. Faz ! reaksiyonda, ilaçlar ilk Önce sitok­ rom P450 enzim sistemi tarafından hidroksilasyona uğratılır. Daha sonra hidroksillenen ilaç, Faz ü reaksiyonda konjugasyon ile vücuttan uzaklaştırılır. Detoksİfikasyonda rol oynayan bileşikler; PAPS (fosfoadenozin fosfosülfat), metiyonin, giisln, glutatyon, giukuronik asit ve asetil KoA’dır, Detoksifikasyonda rol oynayan baş­ lıca konjugasyon mekanizmaları; glukronidasyon, sülfatlanma, glutatyonla konjugasyon, glisinle konjugasyon, metillenme ve asetillenmedir. Faz 1 reaksiyonda, karbonmonoksit, karaciğerde sitokrom P450 enzim sistemini înhibe ederek, ilaç­ ların ve diğer yabancı bileşiklerin hidroksilasyonunu inhibe etmektedir. Doğru cevap: C



41. Aşağıdakiierden hangisinin hücre içi sıvıdaki konsantrasyonu, hücre dışı sıvıdaki konsantrasyonundan daha düşüktür? (Nisan 2012) A) Potasyum B) Magnezyum C) Bikarbonat D) Protein E) Fosfat Sorunun amacı hücre iç i ve dışı sıvılar içindeki maddelerin yoğunluğunun bilinmesi. Daha önce de TUS’ta altta yer alan tablodan çok soru sorulmuştu.



14 4 TÜM TUS SORULARI



Madde



[



Hücre dışı



Hücre içi



140 mrnoi/L. >V1Q;'mmöİ/L;::: 4 mmol/L 140 mmol/L



Sodyum , Potasyum



2,5 mmol/L



0,1 pmol/L



■Magnezyum.



1,5 mmol/L



30 mmol/L



^K!örürlV;';V;^;;;VLV'



100 mmoi/L



4 mmol/L



27 mmol/L



10 mmol/L



Kalsiyum" (serbest)



Bikarbonat



.,



2 mmol/L



■F o s f a t ' ^ ' : . ; ;V GÎUkOZ:



..



: 5,5 mmol/L



Pföteih.'"-V



2 g/dl



! 60 mmol/L



Meîaboiîk asîdoza neden olan faktörler arasında; böbrekler yoluyla H* iyonlarının ahlamaması (renal tübüler asidoz), gastrointestinol yoldan bikarbonat kayıp­ ları (diyare), dîyabetik ketoasîdoz, laktik asidoz, üremik asidoz gibi H+İyonlarının vücutta birikimine neden olan hastalıklar bulunur. Doğru cevap: E 43. Endopiazmik retikuiumda, proteinlere M-bağh oügosakkarît birimleri, aşağıdaki amînoasitlerfn hangisi üzerinden takılır? (Nisan 2013)



0-1 mmol/L 16 g/dl



A) Valin C) Asparajin



B) Alanın D) Serin E) Tireonin



Yukarıdaki tablo incelenecek olursa; hücre dışı sıvıda en çok bulunan ilk üç madde sırası ite Sodyum> Klorür> Bikarbonat iken, hücre dışında en az bulu­ nan element; magnezyum’dur. Hücre içi incelenecek olursa hücre içinde en çok bulunan ilk üç madde sı­ rası ile; pofasyum> fosfat> magnezyum iken, hücre içinde en az bulunan element; kaisiyum’dur.



i t l4 \ *1



Ayrıca tabloya bakıldığında, hücre içinde, hücre dışına göre daha düşük olanların; sodyum, klorür, bikarbonat, glukoz ve kalsiyum olduğu görülmek­ tedir. Tam tersi, hücre dışında, hücre içine kıyasla daha az bulunanlar; potasyum, fosfat, magnezyum ve proteinlerdir. Sonuç olarak bikarbonat hücre içinde hücre dışına göre daha az bulunmaktadır. Doğru cevap; C



M 42. Aşağıdakiierden hangisinde meîaboiîk asîdozda görüien birincil değişiklik ve bu durumda oiuşan kompansasyon birlikte verilm iştir? (Eylül 2012)



A) S) C) D) E)



mİ «i



m N



m m



m m Iİ



M



Birincil değişiklik cH C 03 azalması cHCO"3 artması pCCt, artması pC02 azalması cHCÖ'j azalması



Kompansasyon pC02 artması pC02 artması cHCO"3 artması cHCO'3 artması pC02 azalması



B ir asit-baz bozukluğu oian metâbolik asîdozda birincil değişikliğin ne oiduğu ve bu durumda kom­ pansasyon mekanizmasının hangisi olduğu b ilg isi soruluyor. Pediatri, fizyoloji ve cerrahide ayrıntılı olarak anlatılmakta ve tıbbın tem el konularından birisi konumundadır. Metaboiik asidoz bir asit-baz bozukluğu olup kan bikarbonat konsantrasyonundaki b ir düşüş dahil vücuttaki tamponların tükenmesi ile karakte­ rdedir. Bu durumu kompanse etmek için hasta hiperventifasyona girerek p € 0 2’in azaltılmasına çalışılır.



Sorunun amacı; Posttranslasyonei m odifikasyo­ nun önem li b ir örneği olan gfikozillenmede görev alan ve giikozid bağı oluşturan arnino asitlerin bilinmesidir. Gîikoprotein sentezinde giikozilasyon endoplazm ik retikuium ve goigî cisimciğinde gerçekleşir. Giikozilasyon postranslasyonel modifikasyona ör­ nektir. Örneğin karbonhidratlar; serin veya treonin’e bağlanırsa O-gikozid, asparjîne bağlanırsa N-glikozid oluşur. Daha sonra oluşan giikoprotein yapısın­ daki plazma proteinleri kana karışır. Glikoproteinlerin ofigosakkarit içerikleri genellikle başlıca D-hekzos!ardan ve L-fukozdan oluşan dallı heteropoiîmerlerdir. Oligosakkarit proteine H- (asparjin) veya O-glikozid (serin veya treonin) bağı İle bağlanabilir/Zarların içeriği veya hücre dışı giikoproteinlerin yapısında (örneğin ABO kan grubu belirleyi­ cileri) 0-bağlı oligosakkaritler görev almaktadır.



S elen osiste m ; P roteinlerin yapısında seyrek olarak izlenen ve kendine a it tR N A 'sı olan, posttranslasyonei modifikasyonla üretilmeyen ve Selenyum taşıyan b ir aminoasiddir.



Proteinlerin yapısındaki kovaient (posttranslasyonei) m odifikasyonları te s p it etm ek için M A S 5 spektrometre kullanılır. Doğru cevap: C



BİYOKİM YA



15



Bu Konu Hakkında



POTANSİYEL SORULAR 1.



(E -1 3 ) 1. Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisi olgun eritrositlerde gerçekleşir? A) Repiikasyon B) Elektron transport zinciri C) Keton cisimlerinin yıkımı D} Giîkoliz E) Giukoneojenez 2. Aşağıdaki reaksiyonlardan gerçekleşmez?



Z. Membranların yapısı ik ili fo s fo lip id tabaka şeklindedir. 3.



Membran molekülleri asimetrik yerleşimlidir.



4.



Membraniar se le ktiftır (seçici geçirgendir).



5 . Membraniar dinamiktir (yapısındakî iipîd ve proteinler sürekli yıkılıp yerine yenisi sentezlenir). hangisi



mitokondride



A} Transkripsiyon B} Oksidatif fosforilasyon C) Ketogenez D) Trisiklik asit döngüsü E) Giîkoliz



6.



Membran yapısında bulunan İkili fosfolipid tabaka flip - flop denilen b ir mekanizma îie hareket edebilmektedir.



7.



Membranda çoğu glikoprotein yapısında olan reseptörler bulunur.



8.



Membraniar normal ısılarda je i şeklinde bir yapıya sahip olup akışkandır. Isının artması akışkanlığı a rttırır, Ancak 41 derece geçiş sıcaklığı olup membraniar bu ısıda kritalize olur ve akışkanlık bozulur.



9.



Proteinden en zengin olan membran; mitokondri İç zarıdır,



3. Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisi hem nükfeus hem mitokondride gerçekieşebiimektedir? A) Transkripsiyon B) Oksidatif fosforilasyon C) Ketogenez D} Giîkoliz m;* E) Trikarboksilik asit döngüsü



■ İt ili •İl tt :



İ •i



I



i M ii



10. Lipitten en zengin olan membran; miyelin kılıf.



Cevaplar: 1:D, 2:E, 3:A



11. Membranda yer alan başlıca lipidîer; Fosfoglıseridler, sfîngoiipidler ve kolesteroldür.



~ Sorulann amacı; olgun eritrositlerin mitokondri ile çekirdek içermediği ve olgun eritrositlerde tek enerji kaynağının giîkoliz olduğunun bilinmesidir.



12. Glîseroldensentezlenen ilkfosfogliserid; Fosfafidîk a s ittir .



Olgun eritrositler mitokondri ve nükieus içermez. Dolayısı ile: buralarda gerçekleşen olaylar olgun eritrositlerde gerçekleşemez.



i



Membraniar lipid, protein ve karbonhidrat içerir, ancak temel olarak îipid'den zengindir. Membranm % 40- 80 kadarını lipidîer oluşturmaktadır.



Anaerobik giîkoliz, glukoz molekülünün içerdiği: enerjinin çok. küçük bir kısmini sağfasa da, olgun eritrositler gibi mitokondrısi öİrriâyan dokularda tek enerji kaynağıdır. Eritrositler hariç tüm hücrelerde yüksek miktarlarda mitokondri. bulunur. Hücredeki, mitokondri sayısı ve mitokondrideki krista sayısı hücrenin metabolik işlevine paraleldir örneğin tek bir karaciğer hücresinde 800 ade­ te kadar mitokondri saptanmıştır. Kısa yaşarri süreleri Vardır. Kendi DNA, RNA ve ribozomu olan tek organ el, mitokondri. Doiayısı ile bölünerek kendini yenileyebilen tek organel mitokondridir. ATP üretimi, hücresel solu­ num, TCA siklusu, keton cisimlerinin sentez ve yıkımı, p-oksidasyon, porfirin metabolizmasının ilk ve son üç tepkimesi, karaciğerde üre siklusunun 1. ve 2. basamağı mitokondri de gerçekleşir. Genlerin depolanması, DNA sentezi (repiikasyon) ve oharimı, mRNA sentezi (transkripsiyon) ve İşlenmesi nükleusta gerçekleşir.



13. Fosfatidik asid üzerine gliserol, inozitoi, etanolamin, serin ve kolin gibi birim ler eklenince sırası ile; Fosfatîdil gliserol, fosfatidil inozitoi, fosfatidii etanolamin, fo s fa tid il serin ve fo sfa tid il kolin oluşur. 14. Membran fosfolipidieri arasında en çok bulunanı fosfaticlükolm diğer adı ile lesitindir 15. Seram id, sfingom iyefin, glukoserebrozid, galaktoserebrozid, giobozid ve gangliyozidter, sfingozinden türeyen başlıca sfîngoiipidlerdrr. 16. Kolesterol içeriği en fazla olan membran; plazma membrantdır. 17. Membran yapısında en fazla bulunan doymamış yağ asidi... Oleik asit 18. Membran yapısında en fazla bulunan doymuş yağ asidi... Palmitik ve Stearik asit 19. Zar yapısına girmeyen lipidîer... Triaçilgliserol (TAG), Kolesterol esteri ve serbest yağ asitleri Marker enzimler;



16 < TÜM TUS SORULAR! 20. Plazma membranmda; 5'~nükleatidaz,adenilat sıklaz ve Na-K A TP az, 21. êalgi sistemi; galaktozil transferaz,siafîl transferaz, golgi matınozidaz I I 22. Mitokondri İç membranmda; ATPsentazilesüksinaf dehidrog enaz, 23. Endoplazmik retikuîum membranmda; ıSfukoz-6fosfataz Organellere özgü marker enzimler 24. Mitokondride; glutamat dehidrogenaz, 25. Peroksfzom da; katalaz, 26. Uzozom da; asit fosfataz, 27. Şitozolde; Laktat deh i dr aj enaz 28.



P erm İabilite katsayısı en yüksek olan ve membranlardan en kolay geçen bileşik; su.



29. Permİabilite katsayısı en düşük olan ve membranlardan en zor geçen madde; sodyumdur. 30. Hücre membranlanndaki spesifik iyon kanalları... sodyum, potasyum, kalsiyum ve klor iyonları için özeldir. 31. NaVİCATPaz pompası... Hücre dışında yüksek sodyum, hücre İçinde yüksek potasyum konsantrasyonunu sağlar. Bu enzim plazma membranının marker enzimi olup hücre dışına 3 Nü- , hücre içine ise 2 ! 25 5,



Piruvat dehidrojenaz enzim kompleksinde, rol mm amayan vitamin hangisidir? (Eyiüi-98) Â) Riboflavin C) Pantotenik asit



B) Tiamin D) Pridoksin E) Niasin



Alttaki şekilde de görüleceği üzere, Piruvat dehid­ rojenaz enzim kompleksi ve Sitrik asit siklusunda roi oynayan vitaminler beş tanedir.



mattan GABA ve Histidinden histamin oluşumu gibi dekarboksilasyon reaksiyonları, ÂLÂ-sentaz ve glikojen fosforilaz enzimlerinin koenzimidlr. Doğru cevap: D 6. Sitrik asit döngüsünde görev alan enzimler aşağıdaki vitaminlerden hangisini koenzim olarak kullanmaz? (Nisan 2005) A) Riboflavin C) Pantotenik asit



1. Riboflavin (FAD), 2. Niasin (NAD),



B) Folik asit D) Tiyamin E) Niasin



3. Tiamin (Tiamin pirofosfat), 4. Pantotenik asit (Koenzim A), 5. Upoik asit. Pridoksin’in aktif koenzim formu pridoksaî fosfat’tır. Pridoksal fosfat; ALT ve AST gibi enzimlerin düzen­ lediği transaminasyon, DOPA'dan DOPAMİN, giuta-



Beşinci soruda açıklandığı üzere, Piruvat dehidrogenaz enzim kompleksi ve TCA enzimleri beş vitamini koenzim olarak kullanır; Tiyamin, riboflavin, niasin, pantotenik asit ve lipoik asit. Folik asit, tek karbon vericisi olup, en aktif formu; N5-N10 metilen-Teira Hidrofolat'tır. N5-N10 metilen-



ATP, asetil-KoA, NADH, sitrat



Pirüvat dehidrojenaz ve TCA da görevli 5 vitamin vardır 1. Tiamin 2. Riboflavin (FAD) 3. Niasin (NAD) 4. Pantotenik asit (Koenzim A)



2 6 4 TÜM TÖS SORULARI THF'tn kullanıldığı başlıca metillerime reaksiyon­ ları; Glîsin'in serine dönüşümü, FİGLU'nun glutamata dönüşümü, pürin sentezi, DNA'nın karakteristik bazı olan timidin'in sentezi ve homosistein'in metyonine dönüşümüdür. Doğru cevap: B 7. ........ i. Sitraisehıaz................ il. İzositrat dehidrogenaz ili. Süksinat dehidrogenaz İV. Maiat dehidrogenaz V. a-ketoglutarat dehidrogenaz Krebs döngüsünün hızı yukarıdaki enzimlerden hangilerinin allosterik kontrolü İle düzenlenir? (Nisan 2012) A ) !, I! ve V C) II, III ve IV



B ) !, iil ve İV D) il, III ve V



Sorunun amacı Krebs döngüsünün düzenleyici basamakları ve enzimlerinin bilinmesi. Aİttaki şekilde de görüldüğü üzere pirüvat dehidroge­ naz kompleksi, TCA’nın direkt bir enzimi değildir an­ cak bu yolun düzenleyici enzimleri arasında kabul edilir. Bu enzim mitokondri maîriksinde yerleşmiş bir multienzim kompleksidir. Bu kompleks aerobik gitkolizin son ürünü olan pirüvat«, kreverşibl olarak aşeiîl KoA’ya çevirir. Bu enzim ATP, asetil KoA, NÂDH ve sitrat tarafından inhibe olurken; AMR, KoA, Ca ve MAD+ tarafından aktive edilir. Asetil KoA ve okzaioasetafm birieşmesi, sitrat sentaz i!e katalizlenir. Bu enzim ATP, NADH, süksinil KoA ve yağ asitlerinin açıl KoA türevleri tarafından inhibe olurken; ADP tarafından aktive edilir. Sitrat, sitrik asit siklüsü ara ürünü olması yanı sıra yağ asitlerinin sitozolik sentezi için asetil KoA kaynağını da oluşturur. Sitrat ayrıca glikolizîn düzenleyici enzimi



E} i, li, İV ve V S % I ş I i



Pirüvat dehidrojenaa vs TCA da görevli 5 vitamin vardır 1. Tiamin 2. Riboflavin (FAD) 3. Niasîn (NAD) 4. Pantotenik asit (Koenzim A) 5. Lİpoik asit



i



î |



BİYOKİMYA k 27 oîan fosfofruktokinaz’ı inhibe ederken, yağ asidi sentezinin hız kısıtlayıcı enzimi olan asetîi KoA karboksilaz’ı aktive eder. feositrat dehidrogenaz, izositrat’m İrreversibl oksidatif dekarboksilasyonu’nu katalizleyerek, sikfüs’te oluşan ilk NADH’ı ve C02 açığa çıkarır. ADP ve kalsiyum tarafından aktive edilir.



'



Alfa- Ketogiuiarat’ın süksintl KoÂ’ya dönüşümü, affa- ketoglutarat dehidrogenaz kompleksi ile kataliz­ lenir. Reaksiyonda ikinci C02 salmımı ve sikfüsün ikinci NADH’ı oluşur. Böylece iki karbonlu olan asetil KoA nm iki karbonu da 0 0 2 şeklinde safınmış olur. Bu enzim NADH, ATP, GTP ve SüksiniE KoA tarafından inhibe edilirken kalsiyum tarafından aktive edilir.



Doğru cevap: A S- Sitrik asit döngüsü aşağıdaküerden hangisiyle bağlanftü değildir? (Nisan 2013)



::



A) Glukoneogenez B) Lipogenez C) Transaminasyon D) Penioz fosfat yolu E) Oksidatif fosforilasyon Sorunun amacı; Sitrik a sit siklusunun kapalı b ir döngü olmayıp, m etabolik yolların kesiştiği Önemli yollardan birinin olduğunun bilinmesidir. Krebs sikfüsü veya irikarboksilik asit -TCA- siklüsü de denir. Metabolizmada birçok rol oynar. Temel fonksi­ yonu iki karbonlu ve yüksek enerjili bir madde olan . asetil Ko-A ’yı karbondioksite kadar parçalarken enerji üretmektir. Sitrik asit siklüsü ayrıca bazı önemli sentetik reak­ siyonlarda da görev alır. Örneğin; amino asitlerin karbon iskeletlerinden glikoz oluşumunda rol alır. Pirüvatın karboksilasyonu ile sentezlenen okzaloasetat, hücrenin sentetik gereksinimi sonucu tükenebiien ve TCA siklüsünün bir ara ürünü olan okzaloasetatın yerine konmasında (anapîeuritik reaksiyon) kullanı­ labilmektedir. Diğer yandan TCÂ’da oluşan okzaloa­ setat, PEP karboksîkinaz enzimi İle fosfoenolpirüvata dönüşerek glukoneogeneze gidebilmektedir. Asetil KoA ve okzaloasetat’ın birleşmesi, sitrat sentaz ile katalizlenir ve sitrat oluşur. Sitrat, sitrik asit sik­ lüsü ara ürünü olması yanı sıra yağ asitlerinin sitozolik sentezi için asetil KoA kaynağım da oluşturur.



TCA’da oluşan a-ketoglutarat amino gruplarının genel toplayıcısıdır. Amino asitlerin kataboiizmasında amino grubunu transaminasyon reaksiyonu sonucu glutamata dönüşmektedir. Ayrıca TCA'da oluşan ok­ zaloasetat transaminasyonia aspartatta dönüşür. Pentoz fosfat yolu, sitoplazmada gerçekleşen ve TCA île bağlantısı olmayan bir yoldur. Bu yolun üç amacı vardır: 1- Biyokimyasal reaksiyonlarda redüktan olarak görev yapan NADPH’m hücredeki ihtiyacını karşılar. 2- Nükleotid sentezi için gerekli olan riboz-fosfatlar üretilir. 3- Üçila yedi karbonlu şekerlerin birbirine dönüşümünü ve glikolize bağlantısını sağlar. TCA ile bağlantısı bulunmamaktadır. Doğru cevap: D



2 8 4 TÜM TUS SO RULARI.



Glikojen



6-P Giukonat



I Galaktoz |



\ Ribulaz 5-P



1 Galaktoz 1-P



UDP-G'iukoz



6-P Glukonolaktan



I



//



Giukoz 1-P«-



Riboz 5 P / /



" f " " Giukoz 6-P



^ K s ilü lo z 5-P



t Giukoz j



Fruktoz 6-P



Sedoheptüloz 7-P



O



Fruktoz 1,6-bis-P Gliseraldehid 3-P



,—



Gliseraldehid 3-P



Gliseraldehid



r



i Fruktoz Fruktoz 1-P



Dihidroksiaseton-P



1,3-bis-Fosfogliserat



Alanin Siatein Glisin Serin Triptofan N h 3 | ~ ı CQ; Asparagin



O



Karbamoil-P



L



Aspartat Sitrüli



Okzalasetata J jk



Sitrat



Malat



Glutamin ^C 02



Ornitin a-Ketoglutarat CO, Süksînil CoA



Fenialanin Tirozin



Izolösin Metyonin Valin Treonin



O r - Glutamat



Prolin Histidin Arglnin .^JLizin



Metilmalonil CoA



î



Propionil CoA t * Asetil CoA Yağ açil CoA (tek C sayılı)



05s264



I



BİYOKİMYA k 29



Pirüvat . AMP, KoA, Ca*, NAD*



fosforilasyon



I



Pirüvat dehtdrojenaz ve TCA da görevli 5 vitamin vardır 1. Hamin 2. Riboflavin (FAD) 3. Niasin (NAD) 4. Pantotenik asit (Koenzim A) 5. Lipoik asit



-karboksilik asıtisiklüsü



:aboiizmanın TemelKavramlaı



Pirövat dehidrojenazl



30 4 TÜM TUS SORULARI



1. Piruvat dehidrogenaz enzîm kompleksi tarafından düzenlenen reaksiyonla ilgin aşağıdaki İfadelerden hangisi doefu değildir? A) Bu reaksiyon mitokondriyaîdir. B) NADH üretilmektedir. C) Tiyamin pîrofosfat,: riboflavin, niasin, pantotenik asit velipbîk asit koenzirn olarak gereklidir. D) Asetil KoA açığa çıkaran bir reaksiyondur. . E} AMP ve kalsiyum ile inhibé olmaktadır,



Pirüvat dehidrojenaz enzim kompleksi oksidatif dekar-: bokslasyondan sorumlu olup üç enzimden oluşan multimoleküler bir yapıdır. Pirüvat dekarboksilaz, dîhidrolipoîf transasetilaz ve dihidrolipoH dehidrogenazdan meydana gelir. Piruvat dehidrojenaz enzim kompleksinde koenzirn olarak rol oynayan vitaminler beş tane olup; riboflavin (FAD), niasin (NAD), îiamin (Tiamin pirofosfat), pantotenik asit (Koenzirn A) ve lipoik asit, Mîtokondri iç zarında, sitozol'den ADR ve Pi alıp ATP sen­ tezinin meydana geldiği matrikse taşıyan bir sistem (Adenin nükleotid translokaz) mevcuttur. Bu taşıyıcı bitkisel bir toksin olan Atraktîlosıd (+ Bongreik asit) ile güçlü bir şekilde inhibe edilir. Böylece mîtokondri içi ADP miktarı azalır ve ATP sentezi durur.



2. Glikol izin son ürünü olan pirüvatı, asetil KoA'ya çeviren enzimle ilgili aşağıdakilerden hangisfyanlıştır?. . . A) Mitokondride gerçekleşir. B) Bu reaksiyonla elektron transport zincirinde kullanılmak üzere proton ve elektronlar oluşur. C) NAD-f ile inhibe olur. D) Sitrik asit döngüsüne substrat hazırlayan bir reaksiyondur. E) Oksidatif dekarboksıiasyori reaksiyonudur.



3. Mîtokondri iç zarında bulunan, , piruvat-hidrojen simport sisteminin spesifik inhibitörü olan maddeler hangisinde birlikte verilmiştir? , A) B) C) ; . D) E)



ADP vesitraL Etilıtıaieimit ve hidroksi-sinnamat , Floroasetat ve arsenit Maionat ve floroasetat. Atraktiîozid ve bongreik asit.



1.



P irü v a t d eh id rog en az kom pleksi; p irü v a t dekarboksilaz, dihidrolipoiltransasetilaz ve dihidro lipoil dehidrogenazdan meydana gelir.



2.



Piruvat dehidrogenaz enzim kompleksi ve TCA enzimleri beş vitamini koenzirn olarak kullanır; Tiyamin, riboflavin, niasin, pantotenik asit ve lipoik asit.



3.



Asetil KoA'nın yapı taşı olan Koenzirn A, başlıca dört maddeden meydana gelir. a. {5-Merkapto - etilamin b. pantotenik asit c. adenin d. riboz-3-fosfat



- ' ' 11



Soruların am acı; p ıru v a tı asetil KoA'ya çeviren p iru v a t



4. TCA'nm başlangıç molekülü olan Asetil KoA'nm mitokondrideki başlıca kaynaklan; Keton cisimlerinin yıkımı, piruvatın (Piruvat dehidrojenaz enzimi ile) oksidatif dekarboksilasyonu, yağ asitlerinin beta oksîdasyonu ve ketojenik amînö asitlerin yıkımı



dehidrogenaz enzim kompleksinin te m e l özelliklerinin



5.



Asetil KoA ve okzaloasetat’ı birleştiren s ü ra t sentaz; ATP, NADH, şükslniî KoA ve yag asitlerinin acil KoA türevleri tarafından inhibe olur.



6.



S lt r a t , glikolizin hız k ısıtlayıcı enzimi fo sfö fru kto kin ö 2*i inhibe ederken, yağ asidi sentezinin hız kısıtlayıcı enzimi olan asetil KoA karboksiiaz'! aktive eder.



7.



Akonitaz enzimi FLUOROAS6TAT ile inhibe olur.



8.



A lfa- Kefogiuiarat dehidrojenaz enzimi ARSENİT tarafından inhibe olur.



9.



Arsenik, lipoik asitle binleşerek dehidrojenaz enzim komplekslerini inhibe eder.



Cevaplar: 1:E, 2:C, 3:B



bilinmesidir.



Pirüvat dehidrojenaz enzim kompleksi TCA'nm direkt bir enzimi değildir ancak bu yolun düzenleyici enzimleri arasında kabul edilir (Şekil 2-4). Bu enzim mîtokondri matriksinde yerleşmiş bir multîenzim kompleksidir. Bu kompleks aerobik glikolizin son ürünü olan pıruvatı, İrreversibl olarak asetil KoA'ya çevirir. Reaksiyon neticesinde oluşan asetil KoA, sitrik asit döngüsüne gider. Bu enzim düzenleyici bir enzim olup ATP, NADH, asetil KoA ve sıtrat tarafından inhibe olurken AMP, KoA, NAD* ve kalsiyum île aktive olur. Glukozun, glikoliz ile piruvata yıkımı, sitozoide gerçekleşir. Pirüvat dehidrojenaz enzim kompleksi mîtokondri içe­ risinde bulunduğundan pîruvat, mîtokondri iç zarından hidrojen iyonları ile birlikte simport olarak mîtokondri matriksîne alınır. 8u taşıyıcı sistem, etılmaleimît ve hidroksi-sînnamat tarafından inhibe edilmektedir.



10. A rsenikle inhibe olan dehidrojenaz enzim kom pleksleri, p iru va t d ehidrojenoz, a lfa ketoglutarat dehidrojenaz ve dallı zincirli alfa ketoasit dehidrojenaz. 11. Süksinat tiyokmaz (süksinil KoA sentetaz), basamağında (3DP den &TP sentezledir. Bu olay substrat düzeyinde fosforilasyona bir örnektir.



BİYOKİMYA ► M



BİYOENERJETİKLER



İZ. MALONAT, süksinat dehidrogenozı kompetîttf olarak fnhifae eder. 13. Mitokondri matrîksiade yer alan TCA enzimlerinin aksine süksinat dehidrojenaz mitokondri iç zarında yerleşmiştir. 14. Süksınat dehidrojenaz, hem TCA hem de ETZ de (Kompleks IX) görevli tek enzimdir. 15. Fumarik asit (fumarat), TCA ile öre siklüsü'nü birbirine bağlar. ■16''Sır molekül Asetil KoA TCA sikiusunu tamamladığında ' 3 NADH (3*2,5 = 7,5 ATP), bir FADH2 (1,5 ATP) ve bir &TP den toplam 10 AıP kazanılır.. 17. Hangisi trikarboksilrk asittir; Sitrat 18 ; TCA döngüsünde net su girişinin olduğu iki basamak; S itra t sentaz, fumaraz



1. Lipoik asitle binleşerek dehidrojenaz enzim komplekslerini irshibe eden toksin? Arsenik 2. 'TC A ile üre siki üs ünü birbirine bağlayan madde ? Fumarik asit (fum arat) 3. Hem TCA siklusu hem de Elektron îransport zincirinde görevli olan enzim? Süksinat dehidrajenaz 4. TCA sikiusunda ye r alan enzimlerden hangisi mitokondri matriksinde ye r almaz? (veya m ito­ kondri iç zarında yerleşm iştir?) Süksinat dehid­ rojenaz 5. Aşağîdakiierden hangisi koenzim A yapısında yer almaz? Koenzim A d ö rt parçadan oluşur; Merkaptoetilamin, Pantotenik asit, edenin ve riboz fo sfa t. 8u soruda üzerinde oynamaya değe­ cek te k şey vitaminidir. Eğer koenzim A yaptstnda yer alan te k vitaminin pantotenik a sit olduğunu : bilirseniz, bunun dışında hiçbir vitamin koenzim A’da yer almazlll



1. Aşağıdaki fosforile bileşiklerden hangisinin fosfat bağı enerjisi, ADP’den ATP sentezi için yetersizdir? (Nisan-89) A} 1,3 Bifosfogliserat B) Fosfoenoipiruvat Ç) Kreatin fosfat D) Giiserol 3- fosfat E) Arginin fosfat ATP’nin ADP + p şeklinde yıkılması ile -7300 cat/mol enerji açığa çıkar. Alttaki tablodan görülebileceği gibi ATP’den daha fazla enerji açığa çıkaran moleküllere yüksek enerjili fosfat bileşikleri, daha az enerji üre­ tenlere ise düşük enerjili fosfat bileşikleri denir. Düşük enerjili fosfatlara örnek olarak glikoiizln ara maddeleri arasında bulunan glukoz 6-fosfat, fruktoz 6-fosfat, ve giiserol 3-fosfat gibi maddeler verilebilir. Ayrıca ATP’nin yıkımı İle oluşan ADP ve AMP gibi mad­ delerde düşük enerjili fosfat bileşikleridir. Yüksek enerjili grupta genelde anhidrid bileşikler olan 1,3-bifosfogiiserat, fosfoenolpîrüvat, kreatin fosfat ve arjinin fosfat gibi maddeler yer alır. Ayrıca biyolojik öneme sahip ve yüksek enerjili bileşikler olarak sınıflandırılan diğer maddeler; Asetil KoA, süksinil KoA, S-adenozil metyonin (SAM), ürîdin difosfat glikoz ve fosforibozii pirofosfat’tır. SAM’ı diğerlerinden ayıran önemli özelliği, fosfor içermeme­ sine rağmen yüksek enerjili bir bileşik olmasıdır. j b İ 0 : ;BiyökirThy^ önerne fşahi p/ i n d ( § k w ^ n ' :aiciSâ^cıkâri AĞ° t Bileşik-.



AG * • kcaİ/m oi :



fosfoenol pirüvat



- 14.8



Karbamoîl fosfat



-1 2 .3



1,3-Bİfosfogliserat



-1 1 .8



Kreatin fosfat



-1 0 .3



ATP -> ADP + P,



-



7.3



ADP --»AMP + P,



-



6.6



Pirofosfat



-



6.6



Gtu koz 1-fosfat



5.0



Fruktoz 6-fosfat



3.8



AMP



3.4



Glukoz 6-fosfat



3.3



Giiserol 3-fosfat



2.2



Doğru cevap: D



12



4



TÜM TUS SORULARI-



2. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin fosfat bağı ADF’den ATP sentezîemeye yetmez? (Eyiüi-88) A) 1,3-bifosfogiîserat 8) Kreatin fosfat C) Asetil fosfat D) Fosfoenoi piruvat E) Argının fosfat Birinci sorunun açıklamasından da anlaşılacağı üzere bu sorunun şıkları incelendiğinde kreatin fosfat, fos-



foenolpiruvat, 1,3 -bifosfogliserat ve arjinîn fosfat yüksek enerjili fosfat bileşikleridir. Yüksek enerjili fos­ fatlar ADP’den ATP sentezinde kullanılır. Bu soruya göre diğer şıklar elendiğinde cevap asetil fosfat’ür. Ancak çeşitli kaynaklarda basit organiz­ malarda asetil fosfatın yüksek enerjili bir madde olduğu ve ÂDP’den ATP sentezinde kullanılabildiği yazmaktadır. TUS’un ilk yılları sorular çok sağlıklı ha­ tırlanıp çıkarılmadığı için muhtemelen bu sorunun



cevabı gliserol 3-fosfat veya glukoz 6-fosfat gibi düşük enerjili bir madde olup, cevap yanlış çıka­ rılmış olabilir. Doğru c e v a p : C 3. Aşağıdaki fosfat bileşiklerinden hangisinin hidrolizi sonucu açığa çıkan enerji ATP oluşumu için yeteriidir? (Nisan-97)



- bifosfogliserat ve süksinii KoA yüksek enerjili fos­ fat bileşiğidir. Yüksek enerjili fosfatlar ÂDP’den ATP sentezinde kullanılır. Kreatin fosfat, kas hücresinde ADP'den ATP sentezlenmesini sağlayan yüksek enerjili bir bileşiktir. Yoğun egzersizin ilk dakikalarında hücre içi ATP seviyesinin korunmasında depo olarak kullanılır. Reaksiyonu kre­ atin kina.z katalize eder, Fosfoenoi piruvat, piruvat kinaztn katalize ettiği bir re­ aksiyonla piruvata dönüşürken 1 ATP sentezlenir. Olay giikolizin son basamağıdır.



Süksinii KoA, sitrik asit döngüsünde süksinat tiokinaz enzimiyle suksinata dönüşürken bir GTP sentezlenir. GTP, nükieozîd difosfat kinazla ATP’ye dönüştürülebilir.



B ştkkındaki tanımlanan reaksiyon herhangi bir metabolîk olayda geçmez. ATP oluşumuna neden olmaz. Glukoz 1,6 bifosfat, yüksek enerjili fosfat bile­ şiklerden birisi değildir. D o ğ ru



cevap: B



5. Kas kasılması için gereken yüksek enerjiyi depolayan madde aşağıdakilerden hangisidir? (Eyiüi-95)



A) Giukoz 1-fosfat B) Glukoz 6-fosfat C) Gliserol 3-fosfat D) Kreatin fosfat E) Fruktoz 6-fosfat



A) AMP B) Fosfokreatin C) 1-3 bifosfogliserat D) Fosfoenoi piruvat E) Fosfoarginin



Birinci soruda açıklandığı üzere bu sorunun şıkları incelendiğinde sadece kreatin fosfat, yüksek enerjili bir fosfat bileşiğidir. Diğerleri ise düşük enerjili fosfat bileşikleri olarak isimlendirilirler ve kesinlikle ADP’den ATP sentezine yetecek kadar enerjileri yoktur.



Kreatin; glisin, argînin ve buna ek olarak S-adeno-



D o ğ ru c e v a p : D



zil-metiyoninden bir metil grubunun katılması He sentezlenir. Kreatin, ATP’yi fosfat vericisi olarak kul­ lanarak, kreatin kinaz İle fosforile olur ve kreatin fos­ fata döner. Fosfokreatin kasta yüksek enerjili fosfat deposu olarak görev alır ve kas kütlesi İle orantılıdır. D o ğ ru c e v a p : B



4. Aşağıdaki reaksiyonların hangisinde ATP oluşmaz? (Eylül-97) A) Kreatin fosfat-» Kreatin B) Glukoz 1 ,6~bifosfat--> Glukoz 6-fosfat C) 1, 3 -bifosfogliserat-» 3-fosfogliserat 0} Fosfoenoi piruvat-» Piruvat E) Süksinii KoA~» Süksinat Birinci soruda açıklandığı üzere bu sorunun şıklan incelendiğinde kreatin fosfat, fosfoenolpiruvat 1,3



6. Kasta ÂTP sağlamak için Kullanılmayan aşağıdakilerden hangisidir? (Eyiül-93) A) Fosfokreatin 8) Giukoz C) Yağ asidi D) Glikojen E) Fosfoarginin



Beşinci sorunun açıklam asından da anlaşılacağı ü ze­ re kreatin fosfat (fosfokreatin) kaslarda depolanan



yüksek enerjili bir fosfat bileşiğidir. Hızlı kas kasılması sırasında kas proteinleri ilk enerji kaynağı ofarak depoladığı kreatin fosfatı kullanmak­ tadır. Örneğin, 100 metre koşan bir sprînterde ilk 4-5 saniye için gerekli olan enerji kreatin fosfattan sağla­ n ır Yarışı bitirmek İçin geri kalan enerji, kas glikoje­ nin hızla tüketilerek açığa çıkan glukozun anaerobik glikoliz ile yıkımından sağlanır. Bu esnada dokularda açığa çıkan laktat kan yolu ile karaciğere gelir ve giukoneojenez ile glukoza döner. Sentezlenen glukoz kan yolu ile tekrar kaslara gelir, (Cori siklusu).



7. Bir 100 metre yarışı sırasında kaslar için gerekli ATP’nin en büyük kısmı aşağıdaki kaynakların hangisinden gelir? (Eylül 2006) A) Kreatin fosfat B) Kas glikojeninin iaktata dönüşmesi C) Kas glikojeninin C 0 2 ye dönüşmesi D) Karaciğer glikojeninin C 02 ye dönüşmesi E) Yağ asitlerinin C 02 ye dönüşmesi Altıncı sorunun açıklamasından da görüleceği üzere



100 metre koşan bir sprînterde enerji başlıca kre­ atin fosfattan sağlanır. Yarışı bitirmek için geri kalan enerji, kas glikojenin anaerobik şartlarda İaktata dönüşmesi ile sağlanır.



Kaslarda glukoz-6-fosfataz ve piruvat karboksilaz olmadığı için kana serbest glukoz çıkışı kas'tan müm­



Doğru cevap: A



kün değildir, Glukoneojenez başlıca karaciğer ve daha az olarak böbreklerde meydana gelir.



8. Kasların kasılmasında normalden fazla enerjiye ihtiyaç olan durumlarda ATP sentezini sağlayan madde hangisidir? (Eylüi-88)



Uzun süreli egzersiz durumunda örneğin maraton koşan bir kişide kas dokusu enerjisini aerobik me­ tabolizmadan elde ettiği ATP den alır. Kan glukozu ve yağ dokusunda yıkılan trigliseridlerden açığa çıkan serbest yağ asitlerinin oksidatif yıkımı ile elde edi­ len ATP teme! enerji kaynağı olarak kullanılmaktadır.



Kasta, ayrıca adenilil kinaz’ın (mîyokinaz) katalizle­ diği; ADP * ADP —>AMP + ATP reaksiyonu ile de ATP oluşabilir. Fosfoarjinin yüksek enerjili bir madde. Ancak bu in­ sanda enerji kaynağı olarak kullanılan bîr madde değildir. Daha basit canlılarda kullandır.



A) B) C} D) E)



Üridin trifosfat Guanozin trifosfat Fosfokreatin 3-Fosfogliserat Fosfatidilkoiin



Altıncı sorunun açıklamasından da görüleceği üzere



100 metre gibi patlayıcı güç ve normalden fazla enerji gerektiren durumlarda enerji başlıca kreatin fosfattan sağlanır. Doğru cevap: C 9. Aşağıdakilerden hangisi kimyasal enerji mekanik enerji üretmek için kasta hazır olarak depolanır? (Eylüi-98)



Doğru cevap: E



A) Yağ asitleri C) ADP



B) ATP P) Fosfokreatin E) Fosfogiiserol



Kompleks İl



34 4 TUM TUS SORULARI Beşinci sorunun açıklamasında da görüldüğü üzere kasta depolanmış bir şekilde bulunan ve hızlı kas ka­ sılması için gerekli olan yüksek enerjili fosfat bileşiği kreatîn fosfattır.



Tablo 2-1 de görüldüğü üzere, ATP, listeyi ikiye böler. ATP'den yukarıdaki moleküller yüksek enerjili fosfatları, aşağıdakiler ise düşük enerjili fosfatları meydana getirir. Düşük enerjili fosfatlara örnek olarak glikoiizin ara m ad­



Doğru cevap; D



deleri arasında bulunan glukoz 6-fosfat, fruktoz 6-fosfat ve gliseroi 3-fosfat gibi m addeler verilebilir. Yüksek enerjili grubun.elemanları ATP ve ADP'yi de içeren,



N ot: Bu konuda sorulacak soruların birçoğu zaten sorulmuş. Belki değişik b ir soru olarak şu gelebilir, * * * Aşağıdaki maddelerden hangisi fo s fo r içermemesine rağmen yüksek enerjilidir? 5 Adenozil metyonin



genelde anhidrid bileşikler olan fosfoenolpirüvat, kreatin-



Bu soru şu açıdan önemli, ATP'den daha fazla enerji açığa çıkaran moleküllere yüksek enerjili fo sfa t bileşikleri denir. S- Adenozil metyonin, re fe ra n s kita p la rd a , fo s fo r içermemesine rağmen, yüksek enerjili bir madde olarak örnek verilen tek bileşiktir.



S-adenozil metyonin (SAM), fosfor içermemesine rağmen



fosfat ve arjininfosfat gibi maddelerdir. Ayrıca biyolojik önem e sahip ve yüksek enerjili bileşikler olarak sınıflan­ dırılan diğer m addeler; Asetil KoA, S-adenozi! metyonin, Ündîn difosfat glikoz ve fosforibozil pirofosfat'tır.



yüksek enerjilidir.



Tablo 2-1. Biyokimyasal öneme sahip molekülerden açığa çıkan AG° i ■'Bileşik ■■■'■,: - v:;;y \ ,V-f. TL ' û6aKcal/rhol Fosfoeno! pirüvat........................... ............................ ......... -1 4 .8 Karbamoi! fosfat................................................................... -12.3 l,3-8ifosfogüserat — > 3-Fosfogliserat..... ....................... -1 1.8 Kreatîn fosfat.......................



-10,3 •



ATP ---------> ADP + P(................................................. - 7.3 ADP — ......> AMP + P........................................................... - 6.6 Pirofosfat................................ ................. ....................... 6.6



İ, Aşağıdakilerden hangisinin hidrolizinden açığa çıkan standart serbest'enerji,' ATP'nin yıkımından açığa çıkan serbest enerjiden daha fazladır?



Glukoz 1-fosfat..................................................



- S.O



Fruktoz 6-fosfat............................................................. , 3.8 AMP.......................................................................................... - 3.4



V.



Glukoz 6-fosfat........................................................................- 3.3



Bj Adenözin monofosfat



Gliseroi 3-fosfat....................................................................- 2.2



A) Fosfoenolpirüvat C) Fruktoz 1-fosfat D} Glikoz 1-fosfat E) Gliseroi fosfat



2.



Aşağıdakilerden



,



hangisi



bileşiği değildir?



düşük



enerjili



bir fosfat



.



A} Gliseroi 3-fosfat 8j Pirofosfat C) Fruktoz 6-fosfat D) Glikoz 6-fosfat E) Kreatin fosfat 3.



Aşağıdaki bileşiklerden hangisi fosfor içermemesine rağmen yüksek enerjilidir?



1. Yüksek enerjili fo s fa t bileşikleri olup ADP'den ATP oluşturmaya gücü yeten maddeler; Kreatin fosfat, arjinin fosfat, fosfoenol pirüvat, 1,3 bifosfogliserat, Fosforibozil pirofosfat (PRPP), karbamoil fosfat, S-adenozil metyonin (SAM) ve asetil KoA vb maddeferdîr. 2.



Düşük enerjili fo s fa t bileşikleri olup ADP’den ATP oluşturmaya gücü yetmeyen maddeler; Glukoz 1, 6bifosfat, glukoz 6-fosfat, fruktoz 6- fosfat, gliseroi 3- fosfat, fruktoz 1,6- bifosfat vb maddelerdir.



3.



Kas kasılması için gereken yüksek enerjıyi depolayan madde; Fosfokreatin (= kreatin fosfat).



4.



Kasta ATP sağlamak için kullanılmayan; Fosfoarginîn (- arjinin fosfat).



5.



Kimyasal enerjiyi mekanik enerji üretmek için kasta hazır olarak depolayan, Fosfokreatindir.



6.



Bir 100 metre yarışı sırasında kaslar için gerekli ATP nın en büyük kısmı, Kreatin fosfattan geiir.



A) Kreatin fosfat B} Fosfoenolpirüvat C) S-Adenozil metiyonin D) Asetil KoA E) Arjinin fosfat



Cevaplar: 1:A, Z:E, 3:C Soruların amacı; yüksek enerjili ve düşük enerjili fosfat bileşiklerinin bilinmesidir.



BİYOKİMYA > 35



ŞÜEKTRON TRANSPORT ZİNCİRİ VE.



İMHIBÎTÖRLERİ 1 Aşağıdaki bileşiklerden hangisi hücredeki elektron transport zincirinde elektron taşıyıcısı olarak fonksiyon görmez? (Eylül-97)



dirgen potansiyeli olan H+iyonunu üzerinde bulundu­ rur ve bunu NADH dehidrojenaz grubuna aktarır. Prostetik grup olarak da FMN kullanılır. Aynı zamanda Krebs döngüsünde süksinat dehidrojenaz basamağı ve beta oksîdasyonun ilk tepkimesi olan açil KoA dehidrojenaz basamağında oluşan FÂDH2’de ETZ’ye



H+iyonu verebilir. Doğru cevap: A



A) Sitokrom c B) FAD‘ C) Koenzim Q D) NADPH E) NADH



4. Mitokondriyai oksidatif fosforilasyon hızım arttıran aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan 2001)



NADPH yüksek enerjili bir madde olmasına rağmen ETZ’de elektron taşıyıcısı olarak görev almaz. NADPH; Yağ asit sentezi, steroid ve tiroid hormon sentezi gibi indirgeyici biyosentez (anaboiik) reak­ siyonlarında elektron vericisi olarak görev yapar.



A) Oligomisin C) ADR



B) ATP D) Atraktiiozid E) Dinitrofenol



ETZ’nin hızı dört faktörle kontrol edilerek belirlenir. Bunlar; 1- ADP düzeyi



2- NADH/NAD* oram 3- Parsiyel oksijen basıncı 4- Proton gradiyenti



Doğru cevap: D



Bunlardan, en önemlisi ADP düzeyidir.



2. Elektron transport zincirinde hangi basamakta ikinci ÂTP sentezi olur? (Nisan-88)



ADP ve P, konsantrasyonu arttığında, elektron trans­ port hızı artar.



A) NADH dehidrojenaz —>■Koenzim Q B) Sitokrom b —> c1 C) Sitokrom c --> a+ a3 D) Sitokrom a+ a3 —> Oksijen E) Süksinat dehidrojenaz Koenzim Q



Not: Günümüzde bu tarz bir soru sorulamaz. Es­



NADH/NAD* oranı yüksek ise, TCA inhibe olur, buna bağlı olarak elektronların oksijene akışı da inhibe olur. Parsiyel oksijen basıncının azalması veya proton gradiyentinin bozulması da elektron transport hızım yavaşlatır.



kiden ETZ sırasında ATP üretildiği düşünülmekteydi. Kemiosmotik (Mıtchell) hipotez teorisine göre, ATP’lerin tamamı kompleks V (ATP sentaz) tarafın­ dan üretildiği kabul edilmektedir.



Doğru cevap: C



Kompleks I, IH ve IV proton pompasıdır. Kompleks



(Nisan-97)



I 4H+, Kompleks İH 4H+, Kompleks IV 2H+ intermembraner ortama pompalar. Burada biriken pro­



A) Elektronların oksijene akışının hızlanması B) Oksidatif fosforilasyon hızının azalması C) îzositrat dehîdrojenazın aktivitesinin azaiması D) Asetii koenzim-A’nın oksidasyonunun azaimast E) Sitoplazmaya sitrat taşınmasının hızlanması



tonların kompleks V (ATP sentaz) üzerinden hızlı geçiş etkisi ATP sentezi için kullanılır. Kompleks V ile, intermembraner aralıktan, mitokondri matriksine pompalanan her 4H+için 1 ATP sentezlenir. Dolayısıyla ETZ’ye NADH ile başlarsak toplam 10 H+kompleks V’ten pompalandığı için; bir adet NADH’tan 2,5 ATP kazanç söz konusudur. FADH2 üzerinden ETZ’ye girildiğinde kompleks I olaya katılmayacağından; Kompleks iii'ten -+ 4 H *, Kompleks IV’ten -» 2 H* olmak üzere toplam 6 H+ dışarı atılır. Dolayısıyla bir adet FADH2 ‘den 1,5 ATP kazanç söz konusudur. Doğru cevap: B 3. Elektron transport zincirine H* iyonu aktaran koenzim aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan-89) A) NADH C} Sitokrom b



B) Sitokrom c1 D) lipoik asit E) Koenzim Q



Elektron transport zincirinde özellikle Krebs döngü­ sünde oluşan NADH indirgeyici özelliğinden dolayı in­



5. Bir hücrenin mitokondrisinde ATP/ADP ve NADH/ NAD+ oranları yüksek ise hangisi beklenmez?



Trrkarfooksilik asit siklusu (TCÂ) başlamadan önce, ilk kontrol basamağı, pirüvattan asetii koenzim A’nın oluştuğu



basamaktır.



Bu reaksiyonu



katalizleyen



pirüvat dehidrojenaz enzim kompleksi; ATP, asetii koenzim A ve indirgenmiş NADH tarafından İnhibe edilir. ATP ve NADH oranı yüksek olduğunda TCÂ siklusu inhibe olur. Dolayısıyla elektronların oksijene akışı yavaşlar. ATP/ADP oranı yüksekse oksidatif fosforilasyon ve TCA yavaşlar. Yani îzositrat dehidrojenaz aktivitesi ve asetii KoA’nın oksidasyonu azalır. Sitoplazmaya sitrat taşınması ise hızlanır. Çünkü enerjiden zengin durumda, yağ asit biyosentezi için gerekli olan Asetii KoA'lar mîtokondriden sitozoie, sitrat şeklinde çıkar. Doğru cevap: A



'etaboiizmamn Temel Kavramları



Elektron transport zinciri, NAD+, FMN, FAD\ Koenzim Q, Sitokrom b, Sitokrom c.,, Sitokrom c, Sitokrom a+a3’ten oluşur.



M



4 TÜM TUS SORULARI



6. Biyolojik oksidasyoniarda aşağıdaki elektron taşıyıcılarından hangisi elektronları tek tek taşıyarak görev yapar? (Nisan 2002) A) FADH2 C) Koenzim Q



B) NADH D) NADPH E) Sitokrom C



Biyolojik oksidasyon reaksiyonlarından açığa çıkan elektronlar, ETZ’ye NADH ve FADH2'den üzerinden girer. NADH ve FADH2 üzerindeki elektron çiftleri, protonlarıyla beraber kompleks İ ve kompleks ll’den koenzim Q'ya aktarılır. Elektronları çift olarak alan



koenzim Q, elektronları tek tek taşıyan sitokromiara aktarır. Doğru cevap: E 7. Izositraîian sağlanan elektronlar m itokondride elektron transfer zincirine nereden katılırlar? (Nisan-97) A) Koenzim Q C) Sitokrom b



B) NADH dehidrojenaz D) Sitokrom c E) Sitokrom oksidaz Üstteki şekilden de görüleceği üzere Trikarboksilîk asit sikiusunda (TCA), üç reaksiyonda NADH oluşmaktadır. Bunlar izositrat dehidrojenaz, alfaketogiutarat dehidrojenaz ve maiat dehidrojenaz basamaklarıdır. TCA’da süksinat’tan fumarat oluşan basamakta görevli olan süksinat dehidrojenaz ise FADH2 üretmektedir. Alttaki Elektron transport zinciri (ETZ) şekli incelen­ diğinde, NADH’lar NADH dehîdrojenazda denifen kompleks i basamağından ETZ’ye katılır, Dolayısı ile îzositrattan sağlanan elektronlar, elektron transport zincirine NADH dehidrojenaz aşamasında katılır.



Süksinat dehidrojenaz basamağında üretilen elekt­ ronlar İse FADH2 üzerinden, koenzim Q’ya aktarıla­ rak elektron transport zincirine katılır. Doğru cevap: B



8. Elektron iranspori zinciri inhibtiörlerinden hangisi oksijene elektron transportunu inhîbe etmez? (Eylül-2000) A) Dinitrofenoi C) Antimisin



B) Karbon monoksit D) Rotenon E) Hidrojen sülfür (H2S)



2,4-DinitrofenoI, yüksek doz Aspirin, Dikumaroi, Kforkarboniisîyanide fenilhidrazon (CCCP) gibi maddeler mitokondrî iç zarının



Ayırıcılar (Uncoupler):



protonlara olan permeabilitesini arttırarak elektron transportu ila oksidatif fosforilasyon ayrılabilir. Bu gibi maddelere ayırıcılar denir. Lipofilik bir proton taşıyıcı olan 2, 4-Dinitrofenol, proton farkı oiuşturmaksızın



elektron transportunun hızlı bir şekilde devam et­ mesine ancak ATP üretilmesine engei olur. Elektron transportu ile üretilen enerji ATP sentezinde kulla­ nılmak yerine ısı olarak salınır. Yüksek dozlarda aspirin ve diğer salisilatların alımı oksidatif fosforilasyonu ayırır. Bu da bu Haçların toksik dozlarda alınmasından sonra görülen yüksek ateşi açıklar. Bazı hayvanlarda bulunan kahve rengi yağ doku­ sunda, Termogenin adı verilen fizyolojik bir ayırıcı bulunmaktadır. Termogenin, bu hayvanların ısınma­ sında görev almaktadır. E le k tro n T ra n s p o rt Z in c ir jn h ib îtö rle ri;



Kısa ve orta etkili barhitüraflar (Amobarbita! ve sekobarbital), Rotenon (Balık zehirî, insekiisid), Pierisîdin A (Antibiyotik) -» Kompleks i: Kompleks i den koenzim Q’ya elektron akışım inhibe ederler. Karboksin ve thenay triflor aseton (TTFA) Komp­ leks il den koenzim Q’ya elektron akışını inhibe eder. Malonat ise direkt olarak süksinat dehidrojenazın (kompleks II) yarışmalı inhıbitörüdür. Dîmerkaprol ve Antimisin  -» sitokrom b den c’ye elektron akışını durdurarak Kompleks lll’ü inhibe eder.



2,4-Dinitrofenol, CCCP ( klorkarbonüsiyanidfenilhidra; aspirin, dikumaroi ve hiperbilirubinen gibi ayırıcılar ETZ bozmazken ATP üretimini bozar



NAOH+H* NADf Matriks Proton Kimyasal hareket potansiyel > gücüyle A pH i:..;;yürüyen (içerisi ATP sentezi alkali)



i j



Elektriksel potansiyel . ;■



&



■(içerisi negatif)



BİYOKİMYA > 37 Sodyum Âzid, hidrojen sülfür, karborimonoksit ve siyanür sitokrom oksidazın (sitokrom a+a3) oksijene elektron akışını inhibe eder. -> Kompleks IV inhibiförü.



Bu taşıyıcı bitkisel bir toksin olan  iraktilosid (* Bongkrekic asit) ile güçlü bir şekilde inhibe edilir, böylece mitokondri İçi ADP miktarı azalır ve ATP sen­ tezi durur.



Oligomisin: Bu ilaç ATP sentaz’ın {kompleks V) sap kısmına (Fo) bağlanarak, H* kanalını kapatır ve ; protonların mitokondri matriksine tekrar girişini önier. Bu ilaç varlığında pH ve elektriksel fark ortadan kaldınlamadığı için hem ETZ hem de oksidatif fosforîlasyon durur.



Arsenik veya arsenat: Glikoiizin 7. reaksiyonunda, 1.3- bifosfogliseratm yüksek enerjili fosfat grubu, fosfogiiserat kînazın katalizlediği bir reaksiyon İle ADP'ye aktarılarak substrat düzeyinde fosforîiasyon ile ATP oluşur. Eğer ortamda arsenik varsa, 1.3- bifosfogliseratın oluştuğu 6. reaksiyonda, arsenik inorganik fosfatla yarışır ve l-arseno-3-fosfogliserat oluşur. Bu bileşik 7. reaksiyonda spontan olarak ar­ senik ve 3-fosfogIiserata hidrolize olur. Bu sırada ATP üretimi olmadığı için ısı açığa çıkar. Bu olay substrat düzeyinde fosforilasyonun ayrılmasına tipik bir örnek olarak verilebilir. Sonuç olarak arsenikle bir ayırıcıdır.



Auroventin ise ATP sentazm asıl ATP üreten kısmı olan F1cisimciğine bağlanarak kompleks V’i inhibe eder. İyonoforiar: Spesifik katyonlarla kompleks oluşturabi­ len ve bu yolla biyolojik membranfardan transportunu kolaylaştıran moleküllerdir. En belirgin özellikleri iipofilik karakter taşımalarıdır. Örneğin Valînomisin mito­ kondri iç membranmdan K* iyonu geçişini kolaylaştı­ rarak mitokondri iç ve dıştaki membran potansiyelini değiştirir. Nîgerisin ise K* ve H+ İyonoforudur. Mitokondri iç zarında, sitozol’den ADP ve Pi alıp ATP sentezinin meydana geldiği matrikse taşıyan bir sistem (ADP/ATP nükleotid translokaz) mevcuttur.



Doğru cevap: A 9. Oksidasyon - fosforüasyon bağlantısını bozan ajan aşağıdakilerden hangisidir? (Eylül-96) A) Oligomisin C) Rotenon



B) Dimerkaprol D) Antimisin A E) Dinitrofenoi



Pirüvat



Pirüvat dahidrojenaz AMP, KoA, Ca\ NAD* t



ATP, asetil-KoA, NADH, sitrat



Asetil-Ko ATP, sükslntl-KoA, NADH, sitrat



FloroasetBt



Fumarat



Maionai



GTP Substrat düzeyinde Kompleks II inhibitörüdür. Kompleks JPden, Koenzîm Q’ya elektron akışını bloke eder. Barbitüratlar -» Kompleks I inhîbitörü olup Komp­ leks Pden, Koenzîm Q’ya elektron akışını durdurur. D o ğ ru c e v a p : B



Rotenon -» Kompleks I inhîbitörü. Dimerkaprol ve Antim isin A -» Kompleks fil inhibitörü. {sitokrom b ve sitokrom c arasında) Oligomisîn: Bu ilaç ATP sentaz’ın (kompleks V) sap kısmına (Fo) bağlanarak H+ kanalını kapatır ve protonların mitokondri matriksîne tekrar girişini önler. Bu ilaç varlığında pH ve elektriksel fark ortadan kaidınlamadığı için hem ETZ hem de oksidatif fosfori­ lasyon durur. D o ğ ru c e v a p : E



10. Aşağıdakiierden hangisi m itokondri iç zarının protonlara karşı geçirgeniiğini arttırır? (Eylüî-97) A) Oligomisin C) Dimerkaprof



B) Dinîtrofenoi D) Karboksin E) Barbitüratlar



2.4- dinitrofenol, mitokondri membranından kolayca geçebilen iipofiiik bir proton taşıyıcısıdır. İç m itokond­ ri zarının protonlara geçirgenliğini arttırır. Elektron iransportu, bir proton gradiyenti oluşturulmadan hızla ilerler. Elektronların taşınmasıyla oluşan enerji, ısı şeklînde salınır, ATP sentezlenmez. Yüksek dozlar­ da aspirin ve diğer salisilatlar da aym yolla ayırıcı etki yaparak toksik etki gösterirler. Oligomisin ise ATP sentaz’a bağlanarak H+ kanalım kapatır, protonların matrikse geçmesine engel oiur.



11. Mitokondride ATP sentezini inhîbe eden, fakat solunum zincirinde elektron akışına doğrudan etkisi olmayan aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan-98) A) Dinitrofeno! C) Antimisin A



B) Oligomisin D) Sodyum azid E) Karbon monoksit



2, 4 dinîtrofenoi mitokondri membranından kolayca geçen İipofiiik bir proton taşıyıcısıdır, iç mitokondri zarının protonlara geçirgenliğini artırır. 2-4 dinîtrofenol verildiğinde ATP sentezi engellenir, ancak ETZ devam eder. ETZ’yi bozmazken ATP sentezini bozan maddelere ayırıcılar (uncoupler) denir. Diğer toksinlerin etki mekanizması sekizinci sorunun açıkla­ masında bulunmaktadır. D o ğ ru c e v a p : A



12. Elektron transport zinciri ve oksidatif fosforilasyonda rol oynayan aşağıdaki inhibitörlerden hangisi sitokromiardaki elektron akışını inhibe etmez? (Nisan 2004) A} Hidrojen sülfür B) Karbon monoksit G) Antimisin A D) Rotenon E) 2,4 dinîtrofenoi



BİYOKİMYA ► 39



verildiğinde ATP sentezini engellenir, ancak ETZ devam eder. ETZ’yi bozmazken ATP sentezini bo­ zan maddelere ayırıcılar (uncoupler) denir. Doğra cevap: E 13. D in itro fe n o l b u lu n a n b ir o rta m d a m iio k o n d rid e k i e le k tro n tra n s p o rtu v e o k s id a ilf fo s fo rila s y o n ile ilg ili a ş a ğ ıd a k i ifa d e le rd e n h a n g is i y a n lış tır?



(Eylül 2002) A) ATP/ADP oranı azalmıştır B) Mitokondrinin iç ve dış zarları arasındaki proton gradiyentî artar C) Gerekli membran potansiyeli oluşamaz D) Enerjinin büyük kısmı ısı enerjisi olarak kaybedilir E) Elektron transferi ofur ancak ATP sentezienemez



2,4-Dinitrofenoi gibi ayırıcı olan maddeler mitokond­ ri iç zarının protonlara olan permeabiiitesini arttı­ rarak proton gradîyentini azaltırlar. Böyiece gerekli olan membran potansiyeli oluşamaz. 2,4- Dinitrofenol, proton farkı oluşturmaksızın elektron transportunun hızlı bir şekilde devam etmesine ancak ATP üretilmesine engel olur. Dinitrofenol varlığında



elektronlar NADH'tan 0 2'e taşınır ancak ATP sentezi olmaz dolayısıyla ATP/ADP oranı düşer. Elektron transportu ile üretilen enerji ÂTP’ye dönüşemediği



için ısı olarak salınır. Doğru cevap: B 14. Barbitüratİar elektron transport zincirini aşamada inhibe ederler? (Nisan 2006)



hangi



A) Kompleks i-*ll B) Kompleks II—>lll C) Kompleks III—»IV D) Kompleks IV —>02 E) ATP sentaz



Amobarbital ve Sekobarbital gibi kısa ve orta et­ kili barbitüratlar, kompleks l inhibitörüdür. Ancak soru özensiz hazırlanmış çünkü Kompleks l ile H arasında elektron alışverişi yoktur. Barbitüratİar, kompleks I ’den koenzim Q ‘ya elektron akışını durdurmaktadır. Doğru cevap: A 15. ATP sentezinde inorganik fosfatın yerini alarak oksidatif fosforiiasyonu inhibe eden ajan hangisidir? (Eylül 2002) A) Oligomisin C) Valinomisîn



B) Arsenat D) Karbon monoksit E) Antimisin A



Metabolizmanın Temel Kavramları



2, 4 dinitrofenol mitokondri membramndan kolayca geçen lipofiiik bir proton taşıyıcısıdır. İç mitokondri za­ rının protonlara geçirgenliğini artırır. 2*4 dinitrofenol



Is



1



Giikoiizin 7. reaksiyonunda, 1,3- bifosfogliseraiın yüksek enerjili fosfat grubu, fosfogiîseraf kinazın ka ­ talizlediği bir reaksiyon iie ADP’ye aktarılarak substrat



düzeyinde fosforiîasyon ile ATP oluşur. Alttaki glikoliz şekli incelendiğinde eğer ortamda ar­ senik varsa, 1,3- bifosfogüseratın oluştuğu 6. reaksi­ yonda arsenik İnorganik fosfatla yarışır ve 1- arseno- 3 -fosfogliserat oluşur. Bu bileşik 7. reaksiyonda spontane bir şekilde arsenik ve 3- fosfogliseraîa hidrolize olur. Bu sırada ATP üretimi olmadığı için ısı açığa çıkar. Bu oiay substrat düzeyinde fosforilasyonun ayrılmasına tipik bir örnek olarak verilebilir. Sonuç olarak arsenikte bîr ayırıcıdır.



Sitokrom oksidaz, ETZ’nin son enzimi olup, siyanür, karbon monoksit, hidrojen sülfür ve sodyum azid tarafından inhibe edilir. D o ğ ru c e v a p : C



19. Elektron iranspori zincirindeki yapılardan hangisi protein içermez? (Eylül 2002) Â) NADH-koenzim Q redüktaz B) Süksinat dehidrojenaz C) Sitokrom C D) Koenzim Q E) Sitokrom aa3



Bu soru özenli hazırlanmamış çünkü arsenik, oksidatif fosforîlasyonu değil substrat düzeyinde fosforilasyonu bozan bir ayırıcıdır.



Koenzim Q dışında ETZ’de yer alan tüm taşıyı­ cılar proteindir! Koenzim Q, uzun b ir izoprenoid kuyruğu olan bîr kinon türevi olup lip it yapıdadır. Koenzim G, elektronları hem NADH dehidrojenaz tarafından oluşturulmuş Ffl/lNH2 den yani kompleks l’den, hem de süksinat dehidrojenaz (kompleks II) ve Açil KoA dehidrojenaz tarafından oluşturulmuş olan FADH2 den alabilir.



Sekizinci sorunun açıklamasında karbon monoksit, Oligomisin, Vaiinomisin veAntimisin A gibi maddelerin, ETZ üzerine etkileri detaylı bir şekilde anlatılmıştır. D o ğ ru c e v a p : B



16, Karbon m onoksit oksidaiif fosforilasyonda aşağıdaki basamaklardan hangisini İnhibe eder? (Eyfül-98) A) Koenzim Q C) Sitokrom aa3



B) Sitokrom c D) Sitokrom c1



I



D o ğ ru c e v a p : D



20. Elektron transport sisteminin elemanlarından hangisi enzim değerlendirilmez? (Eylül 2007)



E) Sitokrom b



aşağıdaki olarak



A) Kompleks l B) Kompleks II C) Kompleks İli D) Sitokrom oksidaz E) Siiokrofn C



Karbon monoksit, Kompleks İV inhibitörü olup, sito k­ rom oksidazın (sitokrom a+a3) oksijene elektron akışını inhibe eder. D o ğ ru c e v a p : C



jj/VÉ:



17. Siyanür ve karbon m onoksit zehirlenmesinde ortak mekanizma aşağıdaküerden hangisidir (Eylül 99) A) Oksijenin hemoglobinden ayrılmasının zorlaşması B) Sitokrom oksidaz inhibisyonu C) Na- K ATP’az inhibisyonu D) Koenzim Q inhibisyonu E) Karaciğer enzimlerinde inhibisyon Karbon m onoksit ve siyanür, kompleks IV inhibitö­ rü olup, sitokrom oksidazın (sitokrom a+a3) oksije­ ne elektron akışını inhibe eder. D o ğ ru c e v a p : B



18, Siyanür zehirlenmesinde aşağıdaki enzimlerden hangisinin inhibisyonu ölüme neden olur? (Eylül 2009)



Enzim :P - : K om pleksi



v p



A ğ ır lığ ı



} A it b îrim sayısı



; F ro s te tik g rup



İ I, NADH dehidrojenaz



850



>25



FMN, Fe-S



Iİ, Süksinat dehidrojenaz



140



4



FAD, Fe-S



fli, Übikinonsitokrom c oksidoredüktaz



250 13



10 1



Hem, Fe-S Hem



!V, Sitokrom oksidaz



160



6-13



Hem, bakır



V, ATP sentaz



12



A) Sitokrom c redüktaz B) Süksinat dehidrojenaz C) Sitokrom oksidaz D) Koenzim G redüktaz E) NADH dehidrojenaz



Üstteki tablodan da görüleceği üzere, kompleks f {= NADH dehidrojenaz), kompleks II (süksinat dehidrojenaz), kompleks İH (Übikînon - sitokrom c oksidoredüktaz) ve sitokrom oksidaz (kompleks IV) enzimdir.



Daha önce de defalarca sorulmuş olan bir soru tipi. Elektron transport zincirini inhibe eden ajanların h a n g i b ö lg e d e etkili oldukları ve hangi mekanizma ile öiüme neden olduğunun bilinmesi amaçlanıyor.



Sitokrom c, ise küçük bir Hem proteini olup demir içerir. Diğer elektron taşıyıcılardan farklı olarak ha­ reketli bîr proteindir. Sitokrom c, elektronları kompleks İlkten kompleks (V’e taşır. Tek başına enzim olarak değerlendirilemez. D o ğ ru c e v a p : E



BİYOKİMYA > 411 21. Mitokondri elektron transport zincirinin bozulmasının en önemi! meiaboiik sonucu aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan 2010) A) NADPH üretiminde artma B) NADH oksidasyonunda artma C) 0 2'nin H20 ya indirgenmesinde artma D) NAD" yenilenm esinde azalm a



E) FAD indirgenmesinde azalma Sorunun amacı elektron transport zincirinin inhibisyonu durumunda nelerin olacağı b ilg is i soruluyor.



NADPH, pentoz fosfat yolu ve malik enzim tarafın­ dan üretilir. NADPH'ın ET2 ve ATP üretimi ile hiçbir ilişkisi yoktur. .



Elektron transport zincirinin (ET2) inhibisyonu durumunda NADH’iar elektronlarını ETZ’ye veremez ve tekrar NAD+ oluşamaz. ETZ çalışmadığı için, NADH okside olamaz, böylece NAD+azalır. Yani en önemli



metabolik sonuç NÂD+yenilenmesinde azalmadır. ETZ inhibitörlerî varlığında 0 2, ETZ üzerinden elektron alamayacağı için H20 ’ya indirgenemez. ..



FAD+’ nin FADH2 Ve indirgenmesi ETZ’de kompleks ii tarafından gerçekleşir. Malonat varlığında, bu reaksi­ yon inhibe olur. Dolayısı ile sadece Malonat varlığın­ da FAD+ indirgenmesinde azalma görülebilir. Ancak soruda ETZ inhibitörierinin genel olarak en önemli metabolik sonucu sorulduğu için cevap NAD* yeni­



23. Aşağıdaki ajanlardan fosforiiasyonda ubikinona önler? (Mayıs 2011) A) Siyanid C) Rotenon



hangisi oksidatif elektron transferini



B} Atraktilozid D) Oligomisin E) Termogenin



Sorunun amacı elektron transport zincirini (ETZ) inhibe eden bileşiklerin nefer olduğu ve bunların hangi basamak üzerinde etkileri olduklarının bilin ­ mesidir. ETZ inhibitörleri çok sık soruluyor; sınava girecek arkadaşların çok iy i bilm eleri gereken ara­ sında yer alıyor.



Rotenon balık zehiri olup kompleks 1 (NADH dehidrogenaz)üzerindeki elektronların ubikinona (koenzim G) transferini önier. Bu geçişi aynı zamanda amobarbital ve pierisidin A inhibe eder. Bu bileşikler kompleks il'deki (süksinat dehidrogenaz) elektroniarın ubikinona geçişini etkilemezler.



Siyanid sitokrom oksidazla (kompleks İV) birleşir ve elektroniarın 0 2‘ye transferine engel olur. Atraktilozid bitki toksinidir ve iç mitokondri membranındaki adenin-nükleotid taşıyıcısını inhibe eder.



Oligomisin ATP sentaz kompleksini inhibe ederek ok­ sidasyon ve fosforilasyonu tamamen bloke eder. Termogenin kahverengi yağ dokusunda bulunan bir proteindir, oksidasyon ve fosforilasyonu birbirinden ayırır (eşieşmeyî ayırıcı bir ajan).



lenmesinde azalmadır. Doğru cevap: D 22. lyonoforlar varlığında, mitokondrîde aşağıdakiierden hangisi görülmez? (Aralık 2010) A) : :. B) C) D) E}



Rotenon, kısa ve orta e tk ili barbitüratlar (amytai, sekobarbital), pierîcidin A —> Kompleks I'den Koen­ zim Q‘ya (ubikinon)



Mitokondri iç zarından iyon geçişi artar. Fonksiyonel H+ gradienti oluşmaz. Tüketilen oksijen başına ATP sentezi artar. Oksidasyon ile fosforilasyon birbirinden ayrrlır. Membran potansiyeli azaiır.



lyonoforlar: Spesifik katyonlarla kompleks oluşturabi­ len ve bu yolla biyolojik membranlardan transportunu kolaylaştıran moleküllerdir. En belirgin özellikleri lipofiHk karakter taşımalarıdır. İç mitokondri membranında potansiyel farkı azalır ve ÂTP sentezi durur. Dolayısı ile bu soruda iyonoforların varlığında hangisi görülmez diye sorduğu için, cevap; Tüketilen oksijen



KarbonnwooKsîï SiyqnCr Hidrojensüttür



başına ATP sentezi artar. Valinomisin mîtokondriyal membrandan K iyonu ge­ çişini kolaylaştırarak mitokondri iç ve dıştaki memb­ ran potansiyelini değiştirir. Nigerîsin’de K iyonları için iyonofordur ancak be­ raberinde H iyonlarımda etkiler. Hem valinomisin ve hem de nigerîsin beraber bulunduğunda hem membran potansiyeli hem de pH gradiyenti bozuldu­ ğundan fosforilasyon tamamen inhibe olur. Doğru cevap: C



Doğru cevap: C 24. Aşağıdaki inhîbitörlerden hangisi elektron transfer tepkimelerinde adenin nükieotid translokazı inhibe eder? (Eylüi 2011) A) Karbonmonoksit C) Aurovertin



B) Antimisin A D) Atraktilozid E} Termogenin



Elektron transport zin cir inh ibitörleri ve ATP sentaz inhibitörierinin bilinm esi amaçlanmaktadır.



42 4 TÜM TUS SORULARI' Mitokondri iç zarında, sitozol’den ADP ve Pi atıp ATP sentezinin meydana geldiği matrikse taşıyan bir sistem (ADP/ATP nükieotid translokaz) mevcuttur. Bu taşıyıcı bitkisel bir toksin olan atraktîlosıd (+ Bongkreic asit) ile güçlü birşekilde inhibe edilir. Böylece İntramitokondriyal ADP miktarı azalır ve ATP sentezi durur. BAL ( dimerkaprol) ve antimîsin A -» Sii h’den c’ye elektron taşınmasını bloke eder (kompleks îll) Siyanür, CO, hidrojen sülfür, sodyum azid Sitokrom oksidazı (Kompleks IV) inhibe eder. Sitokrom a+a3’den oksijene elektron geçişini engeller. Kompleks V (ATP sentaz kompleksi): ATP sentaz kompleksi veya F0/F1 cisimciği mitokondri iç zarına yerleşmiş bir proteindir. F0 alt ünitesi 4 subünitten oluşmuş bir transmembran proteinidir ve tüm iç zar boyunca uzanır. Proton kanalı olan, hidrojeni intermembraner aralıktan mitokondri matriksine gönderen yapı F0 cisimciğidir. F, cisimciği bir sapla F0 cisimciğine bağlanır ve mitokondri matriksine doğru uzanır. F1 cisimciği 5 alt üniteden oiuşan bir proteindir. Asıl ATP sentezi F1 cisimciğinde gerçekleşmektedir. F0 kompleksi oligomisin ve venturosidin İle bloke olurken. F1 cismide aurovertin ile bloke olmaktadır.



Bazı hayvanlarda, kahverengi yağ dokusunda bulunan termogenin, fjzyoljik bir ayırıcı olup bu hayvanların ısınmasında görev almaktadır.



Doğru c e v a p : D 25. Elektron transfer zincirinde, elektronların oksijene transferi aşağıdaki enzim komplekslerinden hangisi aracılığıyla olur? (Nisan2013) A) Kompleks I G) Kompleks III



B) Kompleks II D) Kompleks IV E) Kompleks V



S o ru n u n a m a c ı; E le k tro n tra n s p o rt z in c irin d e e le k tro n a k ış s ıra s ı v e o k s ije n e d ir e k t e le k tro n v e re b ile n te k ta ş ıy ıc ın ın k o m p le k s I V o ld u ğ u n u n b ilin m e s id ir.



ETZ m itokondri iç zarında meydana gelir ve vü­ cutta yakıtlardan elde edilen elektronların oksijene iletilmelerindeki son ortak yoldur. Elektron transportu ve oksidatif fosforifasyon ile ATP sentezi vücudun m i­ tokondri taşıyan tüm hücrelerinde sürekli bir şekilde meydana gelir. NADH ve Fâ DH2 üzerindeki elektron çiftleri, protonfanyla beraber kompleks I ve kompleks ll'den koenzim Q'ya



Glukoz Hekzokmaz GlukoWnaz



ATPv j j Glukoz-6-fosfataz ADP''^! \.v 1 *bu enzim kana serbest V 1 glukoz çıkışım sağlar GSukoz-6-P



Fosfohekzos-izomeraz



|



Fruktoz-6-P Fosfofruktokmaz l glikolizin hız kısıtlayıcı enzimi, fmktoz-2,8-bİP allosterik aktivatörüdür



ATP a DP



'4 t



Fruktoz-1,6-bifosfataz giukoneojenezin hız kısıtlayıcı enzimidir



Fruktoz-1,6-bi-P %



Aidolaz A



/



Gliseraidehief-3-P-dehkJrojenaz



Aidolaz A Dihidrok$iaseton-P



I Triozfosfat-izomeraz Glfeeraldehid-3-P



P,v NAD4 *



İodoasetat ile inhibe olur



1,3-bi-Fosfogiiserai Substrat düzeyinde fosforiiasyon



Eğer ortamda arsenik varsa bu basamakta inorganik fosforun yerini alır ve 1-arseno-3-fosfo-gÜserat oiıışur



Fosfogliseratkinaz Arsenik varlığında oiuşan 1-arserto-3fosfo-gfiserat bu basamakta arsenik ve 3-fosfo-güserat oiarak ayrılır. ATP üretîlemez, ısı açığa çıkar. Arsenik 3-Fosfogliseraf G tikolizi bozmazken substrat Fosfogüserat izomeraz J düzeyinde fosforilasyonu bozar. 2-Fosfogliserat Enoiaz



î



Fosfoeno! jeı pirüvat Substrat düzeyinde fosforiiasyon



Sodyum florür ile inhibe oiur PEP karboksikinaz .GDP



ad ; ATP



GTP



Pirüvat karboksilaz giukoneojenezin ilk enzimi olup mitokondriyaidir, asetil KoA aiosterik akfivatörüdüruzamış açlıkta devreye girer



Şekil: Glikoliz-ve aşamaiaı



t I !



BİYOKİM YA İ> 4 1 aktarılır. Elektrondan çift olarak alan koenzim Q, elekt­ ronları tek tek taşıyan sitokromlara aktarır. Elektronlar ETZ’de Koenzim Q dan sitokrom fo, c1 , c v e a + a3’e doğru ilerler. Sitokrom a + a3: Kompleks İV, sitokrom oksidaz olarak da adlandırılır. Bu moleküldeki hem halkasının demiri m oleküler oksijen ile direkt olarak reaksiyona gırebiien bîr serbest bag yapısına sahip olan yegane elektron taşıyıcısıdır. Bu enzim yapısında bakır atomları içerir. Aynı zamanda bir hem-protein oldu­ ğundan demir de bulundurur.



ektron transport zincirinin



E nzim Kom pleksi



Ağırlığı



A lî b irim P rö s te tik s a y ıs ı: . g ru p ;



i, NADH dehidrogerıaz



850



>25



FMN, Fe-S



ii, Süksinat dehidrogerıaz



140



4 .



FAD, Fe-S



Hl, Ubikinon-sitokrom C oksîdoredüktaz



250 - 13



10-1



Hem, Fe-S, ' Hem



İV, Sitokrom oksidaz



160



6-13



Hem, bakır



V, ATP sentaz



|



12



Doğru cevâp: D



DİŞ MİTOKONDRİAL MEMBRAN



MİTOKONDRf MATRİKSİ



SİTOZOL



Gliserol 3-fosfat. NAD‘



NADH + H



GÜSEROL3 FOSFAT. DEHIDROGENAZ (SITOZOUK) Dihidroksiaseton ^ — fosfat



Gliserol 3-fosfat GLİSEROL 3 FOSFA DEHIDROGENAZ (MİTOKONDRİAL) Dihidroksiaseton fosfat



FAD



fâdh2 Solunum zinciri 05s292



labolizmanm Temel Kayramlaı



MİTOKONDRİAL MEMBRAN



44 < TÜM TUS SORULARI 26. Aşağıdaki inhibiîörîerden hangisi, solunum zincirine FÂDH2 üzerinden elektron aktarılmasını bloke eder? (Nisan 2013) A) Barbitüratlar C) Aîrakîİiozid



B) D) E) Malonat Sorunun amacı; TUS’ta sıkça ■iranspoiî zinciri inhibiîorierm m kanizmalarının bilinmesidir.



Karbonmonoksit Dimerkaproi sorulan Elektron etki yerleri ve me­



1. Glikolizde gtiseraldehît 3-fosfat dehîdrogenaz reaksiyonuyla elde edilen hidrojen ve elektronlar elektron transport zincirine nereden katılır?



Başlıca önemli ETZ inhibitörleri:



A) Kompleks l



Rotenon, amobarbital, sekobarbital, pierisidin A Kompleks l’den Koenzim Q’ya (übikinon) elektron taşınmasını bloke eder. IVIalonat Yapısal olarak süksinata benzer, FÂDH2 üreten kompleks H’yi yani süksinat dehidrojenazı yarışmalı olarak inhibe eder. Tenoyîlirlfloroaseton (TTFA), karboksin -> Komp­ leks H’den elektronların FeS merkezlerden ubikinona transferini engeller. BAL (dimerkaproi), antimisin A -> Sît b’den c’ye elektron taşınmasını bloke e den kompleks ili înhibitörüdür. Siyanür, karbonmonoksit (CO), hidrojen sülfür, sodyum azid -*• Sİtokrom oksidazı (Kompleks IV) inhibe eder. Sİtokrom a+a3'den oksijene elektron geçişini engeller. Mitokondri iç zarında, sitozol'den ÂDF ve Pi alıp ATP sentezinin meydana geldiği matrikse taşıyan bir sis­ tem (ADP/ATP nükleotid translokaz) mevcuttur. Bu taşıyıcı bitkisel bir toksin olan atraktiiosid {+ Bongkreik asit) ile güçlü bir şekilde inhibe edilir. Böylece intramitokondriyai ADP miktarı azalır ve ATP sentezi durur.



B) Kompleks îl C) Kompleks III D) Kompleks İV E) Kompleks V 2.



Elektron transport zincirinde yer alan taşıyıcılardan hangisinin yapısında flavin



mononükleotid



(FM N)



koenzim olarak görev yapar?



A) Sİtokrom b B) Sİtokrom c oksida2 C) NADH dehîdrogenaz D) Kompleks III E) Süksinat koQ redüktaz 3.



Glikolizde yer alan giiseraldehit 3-fosfat dehîdrogenaz enziminin



spesifik



inhibitörü



olan



madde



aşağıdakilerden hangisidir? A) M aionat B) Floroa.setat C) Sodyum florid D) İyodoasetat



1



E) Arsenit



Cevaplar: 1:A, 2:Cf 3:D M ALONAT süksinat dehidrogenazı k o m p é titif olarak İnhibe eder. Doğru cevap: E



I i



Mİ



M Mi n fi ı



Mi üf »I M



N m m



Aj.



Kompleks II



•J 'ıl O



I r |



BİYOKİMYA > 45



- soruların amacı; glikolizde tek oksido-redüksiyori ba­ samağı olan giiseratdehiâ' 3-fosfat dehidrojeriaz ba­ samağında NADH üretildiği ve bu maddenin elektron transport zincirine giriş yaptığı noktasının bilinmesi­ d ir



Kompleks i ve II, iki farklı elektron donöründen NADH (kompleks I) ve süksinattan {kompleks II) Koenzim Q'ya elektron transferini katalize eder. Kompleks İl! elektronları Koenzim Q'dan sitokrom c'ye taşırken, kompleks IV -elekt­ ronları sitokrom c'den oksijene taşıyarak zinciri tamamlar.



Glıseraidehid-3-fosfat dehîdrogenaz basamağı glikoiizin 6. Reaksiyonu oiup; buradan itibaren enerji üretim fazı başlar. Giıseraldehid-â-fosfatm, gliseraldehid-3-fosfat dehîdrogenaz iie 1,3- bifosfogliserata dönüşmesi glikoiizdeki oksîdo-redüksiyon reaksiyonudur. Bu rea ksiyonda sîtozolik NADH üretilmektedir. Gİiseraidehid-3'fosfat dehidrogenaz, îyodoasetai ile inhîbe olur.



Koenzim Q dışında bu zincirin türh üyeleri proteindir I Koenzim Q, lipîd yapıda ölüp, üzün bir izcprencid kuy ruğu olan bir kinbri türevîdiri Kdenzim Q, elektronları hem NADH dehrdrojenaztarafından oluşturulmuş FMNH2 den yani kompleks I'den, hem de süksinat dehidrbjehaz (kompleks li) ve Açıl KoA dehîdrojenaz ve glîserol 3-fosfat dehîdrogenaz basamağında tarafından oluşturulmuş olan FADH/den alabilir. . .



ETZ kompleksleri mîtoköndrî iç zarın üzerinde sabit ola­ rak yerîeşniiştir, Bu nedenle kompleksler arasında elektron geçişini sağlayan koenzim Q ve sitokrom colmak üzere İki adet hareketli elektron taşıyıcı mevcuttur. Bunlardan kÖenzim Q kompleks İ ve li'den aldığı elektronları kompleks lli'e, sitokrom c İse kompleks lüdeh aldıği elektronları kompleks İV'e aktarın



Glikoliz sitozolde gerçekleştiği için, üretilen NADH mitokondrîye glîserofosfat (şekil 3-10) veya malat-aspartat mekiği ile taşınır. Soru bunu belirtmemiş; ancak ğliserofosfat mekiği ile aktarılan NADH'lar sitozolderi; fnîtokondriye gliserol 3-fosfat dehîdrogenaz üzerinden FADH2 olarak geçer. Burada oluşan FADH2 elektronlarını komp­ leks H'yi (süksinat dehidrojenaz= süksinat KöQ redüktaz) kullanmadan direkt olarak koenzim Q'ya aktarılın . : ■:



Glukoz Hekzokinaz Glukokinaz



ATP ADP"



t



Glukoz-6-fosfataz ‘’b u enzim kana serbest glukoz çıkışım sağlar



Glukoz-6-P Fosfohekzos-izomeraz



\



FnjktOZ-6-P Fosfofruktokinaz î glikoiizin h-z k-sıtlayıcı enzimi, fruf Kompleks I'den Koenzim Q ya (übikfnon)



7.



Malonat -> kompleks H 'yi yani süksinat dehidrojenazı yarışmalı olarak inhibe eder.



1.



Mitokondride elektron transport zincirinin başlıca elektron kaynağı, Krebs siklusudur.



8.



Thenaytrifloroaseton (TTFA), karboksm ird e n ubıkinona transferi engeller.



2.



Koenzim Q dışında tüm ETZ üyeleri proteindir ! Koenzim Q, bir izopren türevi olup lipid yapıdadır.



9.



BAL (dlmerkaproi), antımısin A S it b'den c‘ye elektron taşınmasını bloke eder (kompleks I H )



3.



Koenzim Q, elektronları hem NADH dehidrojenazdan yani kompleks I'den, hem de süksinat dehidrojenaz (kompleks I I ) ve Açil KoA dehidrojenaz tarafından oluşturulmuş olan FAÖH2 den alabilir.



10. Siyanür, CO, hidrojen sülfür, sodyum azid -> Sitokrom oksidazı (Kompleks IV ) inhibe eder. Sitokrom a+a3'den oksijene elektron geçişini engellerler.



DİŞ



İÇ



NlİTOKONDRİAL



MİTOKONDRİAL MEMBRAN



MEMBRAN



MİTOKONDRİ MATRİKSİ



SİTOZOL



Gliserot 3-fosfat. NAO'



NADH + H



Güsero! 3-fosfat



Dihidroksiaseton ^ fosfat



FAD



GLISEROL 3 FOSFA DEHİDROGENAZ (MITOKONDRIAL)



G USEROL3 FOSFAT DEHiDROGENAZ (SiTOZOLiK) ¡5 $



Kompleks



Dihidroksiaseton fosfat



FÂDH,



BİYOKİMYA ► 47



13 Fj cismide auroventmie bloke olmaktadır.



5. ATP sentazın {kompleks V), sap kısmına (Fo), bağlanarak M+■ kanalını kapatan ve böyiece hem ATP sentezini hem de ETZ'yi durduran ınhibitör hangisidir? Oiigomisin



14, Oiigomisin: ATP sentazın sap kısmına (Fo) bağlanarak H+ kanalmı kapatır. Böyiece hem ATP sentezini hem de ETZ'yi durdurur.



6. Aynı anda hem K+, hem de madde hangisidir? Nsgerisİn



İH. F0 kompleksi oiigomisin ve venturosıdin,



15. Vaîırtomisirv iyonoforudur.



¡yonoforu. Nigerisin ise K* ve H'



İ ğ . Ayırıcılar (Uncoupier): 2,4-Dinrtrofenol, yüksek doz aspirin, dikumarol ve Klorkarbonilsiyanide fenılhidrazan (CCCP). 17. 2,4-Dîhitrofenol vb ayırıcılar, elektron transportunu bozmazken ATP üretilmesine engel olur. Bu tip maddeler oksidûsyon-fosforiiasyon ilişkisini bozarlar. Enerji ısı olarak salınır.



• 7, Mitokcndrİ İç zarında, ADP/ATP- • nükleotid translokazı inhibe ederek ATP üretimini bozan madde aşağıdakıferden hangisidir? A traktiiosid (-¡■Bongkrekic asit) 8. ETZ'de ye r alan komplekslerden hangisi m îtokondrîyal DNA tarafından kodlanan bîr subünit içermez? Kompleks I I (süksinat dehîdrojenaz)



SERBEST RADİKALLER, ÂNTfO KSİDÂNLÂR



18. Termagenin fizyolojik bir ayırıcı olup bazı hayvanların ısınmasında görev almaktadır. 19. M itokondri iç zarında, ADP/ATP nükleotid translokazı inhibe eden; Atraktiiosid (* Bongkrecic asit) 20. teber Heredîter Optik Nöropatide; mîtokondriyai DNA mutasyonları nedeni ile ADP/ATP nükleotid translokaz vb kodlanmasında problem var. Anneden kalıtımla geçer, nöroretinal dejenerasyon nedeni ile bilaterat gö*rme kaybı mevcuttur. 21. MELAS: Mîtokondriyai ensefalopati + laktik asidoz + stroke (inme), mîtokondriyai DNA kusuru nedeni ile ETZ nin komponentlerînde özellikle kompleks I ve IV te görev alan NADH dehîdrojenaz ve sitokrom oksîdaz gibi proteinlerde kusur olduğu düşünülmektedir. 22. Mîtokondriyai DNA, Solunum zincirinin (ET7) 67 tane olan protein alt biriminden 13 tanesini kodlar. Bunların dağılımına baktığımızda; ETZ komponentlerinden kompleks I I olan süksinat dehîdrojenaz hariç diğer komplekslere (Kompleks I , I I I , IV ve V) ait proteinlerinin bir kısmı mtDNA tarafından kodlanmaktadır. Kompleks I I ise sadece nükleer DNA tarafmdan kodlanmaktadır.



1. ETZ'de yer alan taşıyıcılardan hangisi lipid yapıda b ir izopren türevidir? Koenzim Q 2. Elektronları hem NADN dehidrojenazdan (komp­ leks I) , hem de süksinat dehîdrojenaz (komp­ leks I I ) ve Açil KoA dehîdrojenaz tarafından oluşturulan FADH2 ‘den alabilen taşıyıcı hangisi­ dir? Koenzim Q 3. ETZ'de yer alan taşıyıcılardan hangisi bakırlı b ir enzimdir? Sitokrom oksidaz (sitokrom a* a3) 4. S it b’den c'ye (kompleks I I I ) elektron taşınma­ sını bloke eden inhibitörler? BAL (dimerkapral), anfimîsin A



iyonoforu olan



1.



Aşağıdaki enzimlerden etkisi yoktur? (Eylül-90) A) B) C) D) E)



hangisinin



antioksidan



Superoksit dismütaz Karbonik anhidraz Glutaiyon redüktaz Glutaiyon peroksidaz Katalaz feSİrı



Enzim



Etki T teka nizması • •



SOD {Cu, Zn, Mn)



02-radikalin i katalizleyerek uzaklaştırırlar. Hücre içi antioksîdanlarda ilk savunma sistemini oluşturur. 02 + 02 + 2H* -* H202 + 02



KAT (Fe)



Ortamda yüksek düzeyde H2O2varsa KAT aktif hale geçer ve ortamdan uzaklaştırır. 2 H202-> 2 H20 + 02



GPx (Se)



H2O2düzeyi düşük miktarlarda ise GPx tarafından katalizlenir. Ayrıca organik hidroperoksidleri ortamdan uzaklaştırırlar. H20 2+ 2 GSH -> 2 HzO + G-S-S-G



SitO (Cu, Fe)



0 2 elektron taşıma zinciri içinde suya indirgenirken elektron kaçaklarını önleyerek Of» H202, OH oluşumuna engel olur.



Superoksit dismütaz, glutaiyon redüktaz, glutat­ yon peroksidaz, katalaz ve sitokrom oksidaz anti­ oksidan olarak etki eden enzimlerdir, Karbonik anhidraz ise karbondioksit ve suyu birleş­ tirerek karbonik asit oluşumunu sağlayan, asit baz dengesinden sorumlu olan bir enzimdir.



Doğru cevap: B



.etabolizmanın Temel Kavramları



11. Kompleks V (ATP senfaz): F0/F j cisimciğidir



IIÎ fi ■il:



4 8 4 TÜM TUS SORULARI 2. Âşağıdakilerden hangisi serbest radikallere karşı koruyucu değildir? (Eylül 99} A) Süperoksit dismütaz B) Katalaz C) Glutatyon peroksidaz D) Gluiatyon redüktaz E) Ksantin oksidaz - - Serbest radikaller oldukça- reaktif moleküllerdir. Peptid bağlarını etkileyerek proteinlerin yapılarını bozarlar. DNA ile reaksiyona girerek DNA’da zincir kırılmaları meydana getirebilirler. Lipid peroksidasyonu İle membran yapısını bozabilirler. Serbest radikalleri detoksifiye edebilen veya onla­ rın oluşturduğu hasarı geri döndürebîien enzim ya da maddelere antîoksidanlar denilmektedir. HÜCRE İÇİ AN TİO KSİD AN LAR Süperoksit dismütaz: 0 2 * 0 2 + 2HP ~+ H2Ö2 + 0 2 tepkimesini düzenler. Katalaz: 2H20 2 —> 2H20 + 0 2 Bu enzim direkt ola­ rak hidrojen peroksidi suya detoksifiye eder. Glutatyon peroksidaz: 2H20 2 -s* 2GSH 2H20 + GSSG hidrojen peroksidi glutatyon varlığında, suya dönüştürerek detoksifiye eder. Şitokrom oksidaz: Elektron transport zincirinin son komponenti olup elektron verdiği oksijenin suya indirgenmesi ile radikal oluşumunu önler. Bu yüz­ den ETZ’de antioksidan bir sistem olarak kabul edilir. Glutatyon hücre içi en önemli antioksidan mo­ leküldür. Proteinlerin aktif şekilde kalmasını sağlar. Tripeptid yapıdadır. Glutatyon peroksidaz ve glutatyon redüktaz glutatyonun oksidasyon ve redüksiyonunda görev alan antioksidan enzimlerdir. Glutatyon redüktaz, koenzimi FAD olup, okside glutatyonu (G-S-S-G) redükte glutatyona (GSH) dönüştürdüğü için antioksidan bir enzimdir.



u



,



'0



AÏP



i



AMP



Ï



Adenozin jİnozin



İ



i



Hipoksanfin



Ksantin dcrhldiojenaz ,, i Ca X Profeaz (Kalpaln) Ksanlin oksidaz — —.--------------------------------- >



Q2 * H20 2 + Orik Asit



O, REPERFÜZYON



Ksantîn oksidaz, antioksidan değil tam tersi oksidatif hasarı tetîkleyen bir enzimdir. Pürin yıkımında görev alan bu enzim, direkt olarak hidrojen peroksit ve sü­ peroksit gibi radikaller açığa çıkmasını sağlar. Aynı zamanda ksantin oksidaz, alttaki şekilde görüleceği üzere iskemi reperfüzyon hasarında serbest radi­ kal üretiminden direkt olarak sorumludur. Doğru cevap: E 3. Aşağıdaki enzimlerden hangisi, hücrelerin oksidaii? zedelenmeye karşı konmasında roi oynamaz? (Nisan 2003} A) Süperoksit dismütaz B) Katalaz C) Glutatyon peroksidaz D) Ksantin oksidaz E) Glutatyon redüktaz Bir önceki sorunun açıklamasında görüleceği üzere, Ksantin oksidaz antioksidan değil tam tersi oksidatif haşan tetîkleyen bir enzimdir. Pürin yıkımında görev alan bu enzim, direkt olarak hidrojen peroksit ve süperoksit gibi radikaller açığa çıkmasını sağlar. Aynı zamanda ksantin oksidaz, iskemi reperfüzyon hasarın­ da serbest radikal üretiminden sorumludur. Doğru cevap: D



M em branda B u lu n a n A n tîo k s id a n la r E vitamini yağda eriyen en önemli antioksidan vita­ mindir. Başlıca görevi membraniarda ikili fosfolipid ta­ bakada yer alan poliansatüre yağ asitlerini korumaktır. Bu yüzden membraniarda meydana gelen lipid peroksidasyona karşı en iyi antioksidan olan vitamindir. I =:



A vitamini türevlerinden beta karotende önemli bir antioksidan olup membran bütünlüğünü sağlamada kritik önemi vardır. Beta karoten, membranlar üze­ rinde, daha çok düşük oksijen basıncında etkili bir antioksidan iken, E vitam ini’nin normal oksijen ba­ sıncında antioksidan etkisi daha belirgindir. HÜCRE DİŞİ AN TİO K S İD A N LÂ R



II:-



m sn m



m.



Hücre dışında en iyi antioksidan Askorbik asittir. Bunun dışında katalitik metal iyonlarını bağlayan birçok plazma proteini örn. transferrin, laktoferrin, hâptoglobuün, hemopeksin, seruloplazmin, albümin ve ürik asit gibi maddeler antioksidan moleküllerdir.



4. Vücutta oiuşan reaktif oksijen türlerine karşı savunmada aşağıdaki enzimlerden hangisi rol oynamaz? (Eylül 2003} A} Katalaz B) Glutatyon Peroksidaz Ç) Süperoksit Dismütaz P) Monoamin Oksidaz E) Glutatyon Redüktaz Katalaz, yüksek konsantrasyonlarda oluşan hidrojen peroksidin detoksifikasyonunu sağlar. Glutatyon peroksidaz, düşük konsantrasyonda oluşan hidrojen peroksitin temizlenmesini sağiar. Glu­ tatyon peroksidaz selenyuma bağımlı bir antioksidan enzimdir. Süperoksit dismütaz (SÖD), süperoksit radikalini hidrojen peroksite çeviren bir antioksidandır. SOD’un bakır ve çinko içeren izoenzimi sitozolde, mangan içe­ ren tipi ise mitokondriyal yerleşim gösterir.



BİYOKİMYA > 49 Giutatyon redüktaz, NADPH bağımlı bir enzim oiup okside GSH’ın redaksiyonu sağlar. Mono amino oksldaz; Katekolaminlerin yıkımında görev alır. Antjoksîdan bir enzim değildir. Doğru cevap: D 5. Alyuvar zarlarının hemoîîze karşı korunmasında aşağıdakilerden hangisi görev almaz?ÎNİsan 2009) A) Giutatyon B) Selenyum C) Giutatyon peroksidaz D) Karbonik anhidraz E) Giutatyon redüktaz Karbonik anhidraz; Böbrek tübülüs lümeninde ve erit­ rositlerde yer alır. C 02 + HzO —> H2C 0 3tepkimesini ka­ talizler ve asit baz dengesini sağiar (TUS). Vücudun en önemli tampon sistemlerinde bîri; H2C 03 {karbo­ nik asit) - * H+ + HC03 (bikarbonat)’a çevrilmesidir. Eritrositte H20 2’in yok edilmesinde redükte giutatyondan yararlanılır. Giutatyon, giutamat, sîstein ve giisin (Y-glutamilsisteinîlgİİsin) amînoasitlerinden oluşan bir tripeptît’tir. Birçok hücrede bulunan re­ dükte giutatyon (GSH), hidrojen peroksitj detoksifiye edebilir. Giutatyon peroksidaz selenyuma bağlı bîr antioksîdan olup, giutatyon varlığında hidrojen peroksitin suya dönüşümünü sağlar. Giutatyon peroksidazla katalizlenen bu reaksiyon ile redükte giutatyon {GSH), okside giutatyon (GS-SG) haline çevrilir. NADPffı kullanan giutatyon redük­ taz {koertzimi FAD) glutatyonu tekrar indirgenmiş hale çevirir.



H20 2, moleküler oksijenin indirgenmesi, ilaçlar ve çev­ resel toksinlerle reaksiyonlar neticesinde sürekli olarak meydana gelen bir reaktif oksijen ürünüdür. Bilindiği gibi bu bileşik ve diğer serbest oksijen radikallleri ileri derecede reaktiftirler ve DNA, proteinler ve doymamış yağ asidierde ciddi kimyasal değişikliklere sebep olur­ lar. Reaktif oksijen ürünleri reperfüzyon hasarı, kanser, inflamatuar hastalıklar ve yaşlanma gibi birçok durum­ dan sorumludur. Hücrede bunlara karşı bazı antioksidan mekanizma­ lar mevcuttur. Birçok hücrede ve eritrositlerde selen­ yuma bağımlı antioksidan bir enzim olan giutatyon peroksidaz bulunmaktadır. Bu enzim üstteki şekilde görüleceği üzere, bir trîpeptîd-tiol olan {y-giutamilsisteinil-glisin) redükte glutatyonu kullanarak, H20 2'i suya detoksifiye edebilmektedir. Doğru cevap: A 7. Aşağıdaki enzimlerden hangisi organizmayı zararlı peroksitlere karşı korur? (Nisan-95) A) Sitokrom oksidaz B) Katalaz C) NADH-dehidrogenaz D) Glukokinaz E) Glukoz 6 fosfat dehidrogenaz Katalaz peroksizomal bîr enzim olup, birçok dokuda bulunur. Katalaz enzimi en hızlı enzimlerden biri oiup, tek bir katalaz enzimi saniyede 40 milyon adet hidrojen peroksiti suya çevirebilmektedir. 2 H20 2 -*• 2HzO + 0 2 tepkim esini sağlayarak hidro­ jen peroksiti suya çevirerek organizmayı bunun zarar­ larından korur. Doğru cevap: B



Doğru cevap: D 6. Eritrositte hidrojen peroksidi suya çevirerek hemolîzî önleyen aşağıdaküerden hangisidir? (Eylül-94) .



A) Giutatyon peroksidaz B) Sitokrom oksidaz' 0) Sitokrom P450 D) NADPH E) Süperoksit dismütaz



8. 0 2* 0 2 + 2H* —»H20 2 + 0 2reaksiyonunu katalizleyen enzim aşağıdakilerden hangisidir? (Eylül-96) A) Katalaz B) Giutatyon peroksidaz C) Süperoksit dismütaz O) Giutatyon redüktaz E) İVliyeloperoksIdaz



i



50 4 TÜM TÖS SORULARI Süperoksifi alıp hidrojen peroksîte çeviren antioksidan enzim süperoksit dısmuiazdır. Doğru cevap: C



9,



2 HlgO^ 0 + 0 2 reaksiyonunu aşağidakilerden hangisi katalizler? (Eyiül-97) A) Sitokrom oksidaz B) NAD’ye bağımlı dehidrogenaz C) FMN veya FAD’ye bağımlı dehidrogenaz D) Monooksijenaziar E) Kataiaz Kata!az, bir hem proteinidir. Süperoksit dîsmütaz ve flavine bağlı oksidazlar tarafından üretiien hidrojen peroksidi, H20 ve 0 2’ye parçalar. Kataiaz, hayvan hüc­ relerinde peroksizomiarda bulunur.



Doğru cevap: E



Kataiaz B) Hidrolaz IVlonooksijenaz D) Süperoksit dismutaz E) Glutatyon peroksîdaz



0 2* 0 2 + 2H+-»• H20 2 + 0 2 reaksiyonunu süperoksit dismutaz enzimi düzenler. 2 H20 2 -» 2 H20 + 0 2 reaksiyonunu kataiaz enzimi düzenler. Doğru cevap: D 11.



Glutatyon peroksîdaz enziminin aşağıdaki elementlerden hangisi (Eylül 2007) A) C)



Kataiaz bir hem protein olup yapısında demir içeren bir antioksidandır. Süperoksit dismutaz (SOD) en­ ziminin ise sitozolik formu bakır ve çinko içerirken, m itokondriyai SOD mangan içerir. -'■■■-Doğrucevap: E ••■■■ 12. Aşağidakilerden hangisi değildir? (Nisan-98)



glutatyonun



görevi



A) S) G) D)



Detoksifikasyon Eritrosit membrammn korunması Hemoglobinin methemoglobine dönüşümü Enzimleri SH gruplarının redükie halinin korunması E) Aminoasitierin membrandan nakli



Glutatyon (Gama glutamil- sisieinil- glisin) glutamik asit, sistein ve glisinden oluşan bir tripeptiddir.



10.0 2*0 y -i- 2H* -> H20 2 + 0 2reaksiyonunu katalizleyen aşağidakilerden hangisidir? (Nisan-99) A) C)



Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere glutatyon peroksîdaz, selenyuma bağımlı antioksidan bir enzimdir.



Bakır Demir



yapısında bulunur?



B) Çinko D) Magnezyum E) Selenyum



Görevleri: 1. Toksik potansiyeli olan hidrojen peroksitin detoksifikasyonunu sağlar, 2. Glutatyon (GSH), enzimlerin -SH gruplarının redükie durumda kalmalarını sağlar, 3. Glutatyon, hekzos monofosfai yolunda görev alır ve serbest radikalleri detoksifiye ederek eritrosit membran direncini sağiar, 4. Gama glutam il siklusunda görevli olan gama glutamil transferaz enzimi, glutatyon varlığında am înoasitlerin membranlardan taşınm asında görev yapar. Hemoglobin yapısındaki demir +2 değerli iken, okside olarak +3 değerlikli hale geçerse buna methemoglobin denir. Glutatyon, eritrositlerde oksldan olan serbest radikalleri azalttığı için methemoglobin oluşumunu engellemektedir. Doğru cevap: C 13. Aşağidakilerden hangisi glutafyonun işlevlerinden birisi değildir? (Eylül 2004)



Enzim



Etki M ekanizm ası, ■■,



SOD (Cu, Zn, Mn)



0 2-radikaiini katalizleyerek uzaklaştırırlar. Hücre içi antioksidanlarda ilk savunma sistemini oluşturur. 0 2 + 0 2- * 2 H * - > H ?0 2 + 0 2



KAT



(Fe)



Ortamda yüksek düzeyde H202 varsa KAT aktif hale geçer ve ortamdan uzaklaştırır. 2 H20 2 -> 2 H20 + 0 2



GPx (Se)



H20 2 düzeyi düşük miktarlarda ise GPx tarafından katalizlenir. Ayrıca organik hı'droperoksidleri ortamdan uzaklaştırırlar. H20 2 + 2 GSH 2 H20 + G-S-S-G



SitO (Cu, Fe)



0 2 e le k tro n taşım a z in c iri içind e suya indirgenirken elektron kaçaklarım önleyerek 0 2-, H20 2, OH oluşumuna engel olur.



A) Renal tuhuSer hücre zarından amino asit taşınmasına katılma B) Peroksit ve serbest radikallerin zararsız hale getirilmesinde rol oynama G) Detoksifikasyon için kükürt içeren konjugatlar oluşturma D) Hemoglobini methemoglobine dönüştürme E) Nötrofillerin bakterisîdal etkisinde rol oynama



GSH’un (Glutatyon) görevlen: Hemoglobin, membran proteinleri ve çeşitli enzim­ lerin -SH gruplarının korunmasını sağlar. Hidrojen peroksit gibi peroksitlerin detoksîfikasyonuna katılır. Lökotrîen ve prostaglandin sentezine katılır. Bazı yabancı bileşiklerin detoksifikasyonuna katılır. Bu konjugasyon reaksiyonları glutatyonu koenzim ola-



BİYOKİMYA > 51 rak kullanan glutatyon S-transferaz enzimi İle sağla­ nır. Oluşan ürün sonunda merkapturik asiie çevrilir ve atılımı gerçekleştirilir. A m in o a sitlerin , gama glutamil siklusu ile renal tübüier hücre zarından ta ş ın m a s ın ı sağlar. Karaciğerde yer alan ve insüiinin yıkımını yapan enzim glutatyon-insüfin transhîdrogenaz enziminin koenrimidir ve insülin yıkımına katılır.



Serin, glutamin, alanın ve valin aminoasitlerinde antioksidan özellik bulunmaz. Doğru cevap: C 15. Aşağıdaki enzimlerden hangisinin selenyum elementi yoktur? (Eylül 2012) A) ¡3) C) D) E)



T lenfosit ve NK hücrelerinin aktivitesini arttırarak îmmun savunma sisteminde görev alır. Hemoglobin yapısındaki demir +2 değerli iken, okside olarak +3 değerlikli hale geçerse buna methemogiobin denir. Glutatyon, eritrositlerde oksidan olan serbest radikalleri azalttığı için methemoglo» bin oluşumunu engellemektedir.



Süperoksid dismutaz enzimi sitozol ve mitokondrlde bulunur. Sitozolde olan form u bakır ve çinko kullanır. Mîtokondrîde olan formu mangan kullanır.



14. Vücutta oluşan oksitleyici türlerle yan zincirleri oksidasyona uğrayan amlnoasit aşağırîakiierden hangisidir? (Nisan 2005) S) Glutamin D) Alanîn E) Valin Birçok hücrede bulunan redükte glutatyon (GSH) üç aminoasitten (y-glutamil- sisteinil- glisin) meyda­ na gelen bir tripeptittir. H2Û2 ‘yİ detoksifiye etmede kullanılır. Giutatyonu glutatyon yapan içindeki sistein arnino asididir. Gİutatyonun reaktjf oksijen radikallerini yok etmesinde önemlidir. Reaktif oksijen radikalini yok ederken kendi yan zinciri olan - SH grubu okside hale geçer. Giutatyon peroksidazla katalizlenen bu reaksiyon ile gfutatyonun (GSH) yapısındaki -SH grubu bo­ zulur ve okside glutatyon (G-S-S-G) oluşur. Hücre, NADPH varlığında giutatyon redüktaz ile okside giu­ tatyonu tekrar redükte glutatyona çevirir.



İyodotironin deiyodinaz Tıyoredoksin rsduktsz Glutatyon peroksidaz Selenofosfat sentetaz Süperoksit dismutaz



Kofaktör olarak selenyum kullanan enzimlerin b il­ gisi soruluyor Üzerinde durduğumuz b ir konu idi, güzel b ir soru olmuş.



Doğru cevap: D



A} Serin C) Sistein



yapısında



Enzim .



E tk i'M e ka n izm a s ı



Süperoksit dismutaz (Cu, Zn, Mn)



Süperoksit radikalini katalizleyerek uzaklaştırır. Hücre içi antioksidanlarda ilk savunma sistemini oluşturur. Or + O r + 2H* - » H A + 0 ,



Katalaz (Fe)



Ortamda yüksek düzeyde H20 2 varsa katalaz ortamdan uzaklaştırır. 2HA 2 H20 + 0 2



Glutatyon peroksdaz (Se)



H A düzeyi düşük miktarlarda ise GPx tarafından uzaklaştırılır. H A + 2 GSH -> 2 H20 + G-S-S-G



Glutatyon redüktaz (FAD)



Okside giutatyonu NADPH varlığında redükte hale çevirir. G-S-S-G + NADPH + H* -» 2 GSH + NADP‘



Sitokrom Oksidaz (Cu, Fe)



Oksijen, elektron taşıma zinciri içinde suya indirgenirken elektron kaçaklarım önleyerek süperoksit, hidrojen peroksit ve hidroksil oluşumuna engel olur.



m



.



.



Selenyum, serin amino asiti ile birleşerek selenosistein haline gelir. Selenosistein birkaç ökaryotik ve prokaryotik enzimin (örneğin tiyoredoksîn redüktaz, tiroksini triiodoiîronine çeviren iyodotironin deiyodınaz ve glutatyon peroksidaz) aktif bölgesinde bulunan bir amino asittir. Posttranlasyonel modifikas­ yonla oluşan hidroksiprolinîn tersine selenosistein, peptidlere katılmadan önceki bir işlemle oluşur. Selenofosfat sentetaz, selenyum ve ATP’den selenofosfat sentezleyen bir enzimdir. Selenofosfat, seleno­ sistein sentezinde kullanılan selenyum vericisidir. Bu enzim ders notlarında ve klasik biyokimya kitapların­ da yazılı değil fakat hem isminden selenyum içerdiği anlaşılmaktadır. Ayrıca derslerde sürekli vurguladığımız kofaktör olarak bakır, çinko ve mangan içeren bir antioksidan olan süperoksid dismutazı şıklara konularak soru kolaylaşmış.



Doğru cevap: E



52 4 TÜM TUŞ SORULARI



1.



LİPİD PEROKSİDASYON sırasmda meydana gelen Konjuge dîen ve Maiondialdehit (M DA) düzeyleri, oksidatif hasarın göstergeleridir.



2.



MDA, Lîpofusdîi (yaşlılık pigmenti) oluşumuna katılır.



3. MbA mutajendir, kanser oluşumunu hızlandırır. 4. M bA , düşük dansiteli Hpoproteinlerîn (LDL) oksidasyonunu hızlandırır. Değişikliğe uğramış LDL'ler makrofajtarca fagosite edilirler ve köpük hücreleri ortaya çıkar. 5. Serbest Oksijen radikallerinin oluşumu



LİPÎD PBUOKSİÜASVOHVH SONUÇLARI « Çoklu doymamış yağ asitlerinin kaybı T * Membran geçirgenliğinde değişiklikler / « Membrana-bağlı enzimlerde etkilenmeler « İyon aîış-verîşînde değişiklikler * LOOH’lerİn toksik metabo!itlerinin oluşumu * Hücre içi organellerden materyal safınımı, ör. lizozomai enzimlerin açığa çıkışı



8.



Vitamin E, köpük hücre (foam cell) oluşumunu en iyi engelleyen antioksidandtr.



9.



Suda çözünen diğer antioksidanlarla kıyaslandığında Âskarbık Asit, plazmada oksidatif hasarı en iyi önleyen anfıaksidandır.



10. Vitamin C, tablet alarak fazla alınırsa aynı zamanda pro-oksidan etkilidir. 11. Alfa 1~ antitripsin, diğer adı ile alfa 1- proteınaz inhibitor, bilinen en önemli antîproteaz. 12. Sigara dumanındaki radikaller alfa 1 - antitripsmin akîıvitesini yaklaşık olarak 2000 defa azaltırlar. Böylece denge natrafıl elastaz lehine bozulur. Elastin sindirimi hızlanır ve kronik o b s trü k tif akciğer hastalığının komponenti olan amfizem gelişir.



1. Hem antioksidan olan, hem de pro- oksidan etkili olan vitamin hangisidir? Askorbik asit 2. LDL oksidasyonunu en iyi engelleyen antîoksîdan hangisidir? Vitamin E 3. İskemi reperf Cizyon haşan sırasında serbest radikal üretiminden sorumlu enzim hangisidir? Ksantin oksîdaz 4. Makrofajlar tarafından fagosite edilen bak­ terilerin yok edilmesinde kritik önemi olan, serbest radikallerin etkisini güçlendiren ve arjinin'den sentezlenen madde? Nitrik oksit



G PROTEİNLER VE İKİNCİL HABERCİLER 1, Aşağıdakilerden hangisinin fonksiyonu yoktur? (Nisan-93)



ikincil



haberci



A) Kalsiyum C} cAMP



B) inozitoTtrifosfâi D) cGMP E) Kalmodulin Membranlar yağlı bir ortam olduğundan suda çözü­ nen hormonlar membranı geçemezler. Bu tip hor­ monlar hücre içinde etkilerini gösterebilmek için ikincil habercilere ihtiyaç duyarlar. Bu sistemlerde hormon veya nörotransmitter hücre yüzeyinde bulunan reseptöre bağlandıktan sonra, hücre içi etkilerin oluşması için ikincil habercileri kullanılır. En yaygın olarak bilinen ikincil mesajcı sistemleri Adenilat siklaz sistemi {cAMP}, guanilat siklaz (cGMP) sistemi ve kalsiyum - inozitof trifosfat fosfat sistemidir.



6,



Vitamin E, Membranİardaki en önemli zincir kırıcı antioksidandtr, LÎPİD PEROKSÎDASYON'a karşı korur.



7.



Vitamin E, hücre membranı içindeki poliansatüre yağ asitlerini doiayısı ile fosfolipidleri en iyi koruyan antioksidan özelligindedir.



Kalmodulin bir ikincil haberci olmayıp kalsiyumun hücre içindeki etkilerine aracılık etmektedir. Kalmodu­ lin yaygın bir şekilde tüm hücrelerde yer alır. Kalmo­ dulin, troponin C {iskelet ve kalp kasında kasılma işleminde Ca etkisine aracılık eden) ile yapısal ve fonksiyonel benzerlik gösterir. 4 Ca, kalmodulin ile bağlanınca yapısal değişiklik ortaya çıkar ve uyarılmış Ca-kalmodulin kompleksi, büyük bir kısmı enzim olan çeşitli proteinleri uyarır.



Doğru cevap: E



BİYOKİMYA k 53 2



Membran fosfoüpidlerinden hidrolize olunca, ikincil haberci bileşiklerin salınmasına yol açan aşağıdakilerden hangisidir? (Eylüi-93) A) Fosfatidilkolın B) Fosfatidiletanolamîn C) Difosfatidii güseroi D) Fosfatidüinositol 4-5 difosfat E) Fosfatidilserin ............... İkinci habercisi kalsiyum veya inositol-P3 olan bazı hormonlar; a lfa -1- adrenerjik katekolaminler, antidiüretik hormon (ADH), asetilkoiin {müskarinik), gastrin, gonadotropin salıcı hormon (GnRH), koiesistokinin ve oksitosin’dir. Bu hormonlar Gq üzerinden fosfolipaz C’yi aktive ederler. Fosfolipaz C, Gq proteinin a-subünîtesi tarafından uyarılır ve aktiflenir. Fosfolipaz C’nin substratı membrana bağlı bir fosfolipld olan fosfatidil Inozitol 4,5-bifosfattır ve bu enzimin etkisi ile inozitol trifosfat (IP3) ve dîaçil gliserol (DAG) adlı ikî tane ürün ortaya çıkar. Inozitol 1,4,5 trifosfat (IP3), endoplazmik retikulum’daki reseptörlere bağlanıp intrasellüler alana hızla kalsiyum salınanını sağlar. İntrasellüler kalsiyum artışı, kalsiyum- kaimodulin kompleksi oluşumuna neden olur. Bu kompleks kısa süreli bir kimyasal sinyaldir. Hızla ikinci haberci olarak inaktif olan 1,4 bifosfat ve inozitol 1-fosfata defosforile olur. Diaçilgiiserol, protein kînaz C’yi uyarır. Protein kinaz C maksimum aktîvîte için Ca’a gereksinim gös­ terir. Diaçilgiiserol’ün protein kinaz C’nin Ca’a olan afinitesini artırarak etki gösterdiği düşünülmektedir. Bu iki mesajcı {inozitol 1,4,5 trifosfat ve DAG) sinerjist etki gösterir.



Doğru cevap: D 3. İntrasellüler kalsiyum saliminim aşağıdakilerden hangisidir? (Eyiül-94)



arttıran



A) Fosfatidiikolin B) Fosfatidilserin C) Fosfatidiietanoiamin D) Fosfatidüinositol E) Kardiyolipin Fosfolipaz C’nin substratı membrana bağlı bir fosfoüpid ofan fosfatidil inozitol 4,5-bifosfattır ve bu enzi­ min etkisi ile inozitol trifosfat (IP3) ve dîaçil gliserol (DAG) adlı iki tane ürün ortaya çıkar. İnozitol 1,4,5 trifosfat (IP3), endoplazmik retikuİum’dakî reseptörlere bağlanıp intrasellüler alana hızla kalsiyum saliminim sağlar. İntrasellüler kalsi­ yum artışı, kalsiyum- kaimodulin kompleksi oluşu­ muna neden olur. Bu kompleks kısa süreli bir kimyasal sinyaldir. Doğru cevap: D 4. cAMP aşağıdakilerden hangisinde ikincil haberci olarak rol almaz? (Ey!ül-95) A) Glukagon C) LH



B) FSH D) ADH E) Östrojen



Siklik- AMP’yi ikincil haberci olarak kullanan başlıca hormonlar; Tiroid stimülan hormon, glukagon, lüteînizan hormon, adrenokortikotropik hormon, katekolaminler, anti diüretik hormon, foliküi stimülan hormondur. Östrojen gibi sieroid hormonlar ve yağda çözünen diğer hormonlar ikincil haberci kullanmaz. Bu tip hormonlar, direkt hücre içinde reseptör proteinlerine bağlanır ve nükleusta gen transkripsiyonuna neden olurlar. Doğru cevap: E 5. Kolerada, ince bağırsaktan izotonik sıvı sekresyonunun artmasının biyokimyasal nedeni aşağıdakilerden hangisidir? (Nisan 2006) Â) Adeniiat siklazm inhibisyonu 8) Protein kinaz C nin aktivasyonu C) Guanilat siklazm aktivasyonu D) Hücre içi cAMP artışı E) Diaçilgliserolün artışı Kolera toksini G - alfa subünitesine aktif durumda iken ADP rtbozun bağlanmasını ve GTPaz etkisinin bloke edilmesine neden olur. Böylece istirahat fazına geçemeyen Gs- alfa subüniti adeniiat siklazm sürekli aktive olmasına ve cAMP artışına neden olur. Üretilen cAMP bağırsa hücrelerine sodyumun a ktif transportunu önler, sonuçta bağırsak lümenînde su toplanır ve şiddetli dîyare gelişir. Doğru cevap: D 6. Kolera ve boğmaca toksinleri hangi tip enzim akiiviiesm e sahiptir? (Nisan 2008) A) ADP-ribozü transferaz B) Asetil transferaz C) Metil transferaz D) Protein kinaz E) Fosfoprotein fosfataz Kolera ve boğmaca toksinlerinin, ADP- ribozil transferaz aktiviteieri vardır. Kolera toksini Gs- alfa subünitine aktif durumda iken ADP- rîbozun bağlanmasını, böylece GTP’az etkisinin bloke edilmesine neden olur, istirahat fazına geçeme­ yen Gs-a subüniti, adeniiat sikiazın sürekii aktive olma­ sına ve cAMP artışına neden olur. Bunun neticesinde bağırsaklardan sıvı ve elektrolit kaybı meydana gelir. Gi proteinlerinin alfa subüniti aktive olduğu zaman adeniiat siklazı inhibe ederek cAMP'yi azaltır. Pertusis toksini G.-a subünitine ADP-ribozun bağlanması­ nı sağlar böylece Gi- subüniti aktive olamaz. Bu durumda adeniiat sikiaz ters bir etki ile aktive olur bu da cAMP’nin artmasına sebep olur. Boğulma tarzı öksürüğün sebebi bronşlarda cAMP etkisi ile artan sekresyoniardır.



Doğru cevap: A



54 4 TÜM TUS SORULAR! 7. Bipoîar bozukluk tedavisinde kullanılan lityumun etki mekanizması aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan 2006} Â) Protein kinaz A’mn inbibe edilmesi B} Protein kînaz C’nın inhibe edilmesi C) Kalsiyum kanallarının inhibe edilmesi D) Potasyum kanallarının aktive edilmesi • S) Inozitoi trifosfat döngüsünün inhibe edilmesi Biyokimya açısından Nisan 2006 sınavının en zor sorusu. Biyokimya textbooklarında bu konuyla ilgili bir bilgi bulunamadı. Farmakoloji textbooklanndan olan Goodman-Giilmann'da lityumun 1P3 döngüsünü inhibe ederek etki ettiği beiîrtiimektedir. Manik depresif hastalıkta uzun süreli lityum kullanılması sonradan kazanılmış nefrojenîk diabetes insipitusun görül­ mesine neden olur. Doğru cevap: E 8. Aşağıdakiierden hangisi G-proieinierîn özelliklerinden biri değildir? (Eyiüi-2000) A) B) C) D) E)



Üç alt üniteden oluşur. GDP bağlı iken inaktive formdadır. Transmembranai proteinlerdendir. Reseptörlerle etkileşirler. Aktive olmasıyla hücre içinde ikinci haberci ve enzimlerin aktive olmasını sağlarlar.



G protein, bir transmembran proteini değildir. Hücre membranının iç kısmına yerleşmiş perlferal bir proteindir. G proteinler, alfa, beta ve gama olmak üzere üç tane subüniti otan bir proteindir. G proteinin inaktif şeklinde (dinienim halinde) alfa- subünitinde GDP bağlı olarak bulunur. G proteini aktiflendîğinde a-subüniti yapısında bulunan GDP'yi bırakır ve sitozolden GTP alarak aktiflenir. Aktiflenen a-subüniti, (5 ve y subünitlerini reseptöre bağlı olarak bırakır ve zar boyunca hareket ederek membrana bağlı b ir enzim olan adeniîat siklazı ak­ tifler. Artan cAMP, protein kînaz A’yı aktive eder. G proteini a-subüniti aynı zamanda GTPaze aktiviiesi de taşır ve hormona! uyarı kesilince kendi üzerinde bulunan GTP’yi GTPaze ile parçalayarak GDP hali­ ne çevirir ve eski dinienim haline döner. Bîr çok hormon veya nörotransmitterin etkisi G proteinin tipine bağlıdır. Gs -4 adeniîat siklazı aktive eder. G. —>adeniîat siklazı inhibe eder. Gq —> fosfolipaz C’yî aktifler



serbest katalitik ait birimleri ATP’den aldıkları fosfor grubunu proteinlerdeki serin, treonin ve tirozin amino asitlerine transferini katalize eder. Guanilat sikiaz sisteminde ikincil haberci cGMP’dir. Guanilat siklazın membrana bağlı ve sitozolik reseptörü bulunur. Atriyaİ natrîüretik peptid ve brain natriüretik peptid, membrana bağlı guanilat siklazı aktive ede­ rek cGMP’yi arttırır. Nitrik oksit ise sitozolik guanilat siklazı aktive ederek cGMP’yi arttırır. Siklik GMP artı■şı, sitozoide inaktif formdaki protein kinaz G’yi aktifler. Aktiflenmiş protein kînaz G’ler hedef proteinleri fosforiller ve fosforillenm iş proteinlerle hücre içi etkiler ortaya çıkar. İkincil haberci, Gq ve fosfolipaz C üzerinden kalsiyum/ İnozitol trifosfat döngüsü ise en son protein kinaz C aktive olur ve hedefteki enzimler fosforillenir. Östradioi gibi steroid hormonlar ve yağda eriyen di­ ğer hormonların, ikincil haberci kullanma özelliği yok­ tur. Protein fosforilasyonu yapmazlar. Bu tip hormonlar, hücre içindeki reseptörlerine bağlanarak etki gösterirler. Östrojenler DNA’ya bağlanarak mRNA transkripsiyo­ nunu ve protein sentezini arttırır. Doğru cevap: E 10, Aşağıdaki hormonlardan hangisi adeniîat sikiaz enzim sistem ini inhibe eder? (Nisan 2002) A) Somatosîatin B) ACTH €} Kaisitonin D) Giukagon E) Tiroid stimüie edici hormon Adeniîat Siklazı Uyaran Hormonlar (Gs); ACTH, ADH, Beta-Adrenerjİkİer, CRH, FSH, Giukagon, hCG, Kaisitonin, LH, LPH, MSH, PTH, TSH Adeniîat Sikiazı inhibe eden hormonlar (G.)j aJfa2~ Adrenerjikler, anjiyoiensin il, asetil kolin, somatostaiin, opioidier Doğru cevap: A 11. Protein kinaz A n ın aktive olmasını sağlayan ik in d i haberci molekül aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan 2008) A) ATP C) GMP



B) AMP D) cAMP



Adeniîat sikiaz sistemindeki ikinci! haberci cÂMP’dir. cAMP, sitoplazmik enzim olan protein kinaz A’yı aktifler. Doğru cevap: D



A) NO C) cGMP



8) cAMP D) Ca E) Östradİol



Adeniîat sikiaz sistemindeki ikincil haberci cÂMP'dir. cAMP sitoplazmik enzim olan protein kinaz A’yı aktifler. Protein kinaz A’nın aktif şekli olan



I



E) cGMP



Doğru cevap: C 9. Hücre sitopiazmasmda aşağıdakiierden hangisinin artması protein fosforilasyonunu arttırıcı etkiye neden olmaz? (Nisan-2001)



1



12. Proteinlerin fosforilasyonu sırasında, fosfat grubu alıcısı olarak işlev gören aminoasitler aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilm iştir? (Nisan 2003) A) Sistein, sistin, metiyonin B) Tirozin, serin, treonin Ç) Feniialanin, tirozin, triptofan D) Lösin, izoiösin, valin E) Aspartat, giutamat, sistein Sekonder mesajcı olan cAMP ve cGMP gibi molekül­ ler aktive olduğunda sitoplazmik bîr enzim olan prote-



i



BİYOKİMYA ^ 5 5 in kinaziar a ktif haie geçer. Protein kinazların .aktif şekli. ATP’den aldıkları fosfor grubunu proteinlerdeki serin, treonin ve tirozin aminoasidlerine transferini katalize eder. Bu olay posttranslayonel modifikasyona bir Ör­ nektir. Fosforillenmiş proteinlerde, bazı hız kısıtlayıcı enzimleri aktive veya înhibe edebilin Genellikle epinefrin ve glukagon gibi antiinsülinik hormonların yer aldığı kaiabolîk süreç ve açlık­ ta görevli enzimler fosforile olduklarında aktive olurlar. Örneğin hormona duyarlı iipaz, glikojen fosforîlaz vb. Tam tersi insülin varlığında yani anabolik süreçte ve tokluk durumunda görevli enzimler ise defosforile halde iken aktiftir. Örneğin glikojen sentaz, asetil KoA karboksilaz, piruvat kînaz ve HMGKoA redüktaz vb. Doğru cevap: B 13. Yan zinciri üzerinden protein fosforilasyonu gerçekleştirilen arnino asitler aşağıdakîierin hangisinde birlikte verilm iştir? (Aralık 2010) A) Serin, tirozin, sistein B) Serin, treonin, triptofan C) Sistein, tirozin, treonin D) Sİstein, tirozin, arjinin E) Tirozin, serin, treonin 12. soruda geçen Nisan 2003 sorusu ile aynı. Sadece şıklarda biraz daha yakın şıklar yerleştirilerek cevabı net biiip bilmediğimiz ölçüyor. Protein yapısında fosforianan üç amino asit; serin, treonin ve tirozindlr. Birgün bu soru protein yapısında fosforlanan en önemli amino asit hangisidir? dîye gelecek. Cevap; SERİN.



15. Hücre içi depolardan sitoplazmaya Ca*2 saimımını uyaran bir hormon, fosfolipaz C yi aktive ettikten sonra aşağıdakiîerden hangisini hücre içi haberci molekül olarak kullanılır? (Nisan 2003) A) İnositol trifosfat Ç) cGMP



B) cAMP D) Tirozin kinaziar E) Nitrik oksit



Fosfolipaz C, Gq proteinin alfa- subürıitl tarafın­ dan uyarılır ve aktiflenir. Fosfolipaz C’nin substratı membrana bağlı bir fosfoiipid olan fosfatidil inozitol 4,5- bifosfattır ve bu enzimin etkisi ile inozitol tri­ fosfat (IP3) ve diaçil gliserol (DAG) adlı iki tane ürün ortaya çıkar. Doğru cevap: A 16. Fosfolipaz C enzimi He ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (Eylül 2003) A) B) C) D) E)



Zarsa! bir proteindir. Aktive edilince, hücrede cAMP sentezini arttırır. Hücrede sinyal iletiminde görev alır. G proteinleri ile aktive edilir. Fosfotidii inozitol disfosfatı substrat olarak kullanır.



Hücre zarında bulunan fosfolipaz C Gq tarafından uyarılır. Fosfolipaz C, membran lipidlerinden fosfotidii inozitol 4, 5 bifosfatı substrat olarak kullanır ve inozitoi trifosfat ve diaçitgîıserole parçalar. Her ikisi de ikincil habercidir. Fosfolipaz C’nin cAMP ile hiçbir ilişkisi yoktur. Adenilat siklaz sistemindeki ikincil haberci cAMP'dir. sîiopiazm ik enzim olan protein kinaz A’yı aktifler.



Doğru cevap: E



Doğru cevap: B



14. Aşağıdaki zar fosfoîipidierinden hangisi uygun . hormon uygulandığında fosioiipaz-C ile hidrolize edilerek hücre içinde ikincil haberci oluşumunda görev alır? (Nisan-2001)



17. Aşağıdaki ikincil mesajcılardan hangisi endoplazmik retikuîumdan sitopiazmaya Ga*2 salımmım sağlar? (Eylül 2012)



A) Fosfotidii gliserol B) Kardiyolipin C) Fosfotidii kolin D) Fosfotidii etanolamin E) Fosfotidii inozitol 4, 5 bifosfat İkinci habercisi kalsiyum veya inosiîol-P3 olan bazı hormonlar; a lfa-1- adrenerjik katekolaminler, antidiüretik hormon (ADH), asetilkoiin (müskarinik), gastrin, gonadotropin satıcı hormon (GnRH), kolesistokinin ve oksitosin'dir. Bu hormonlar Gq üzerinden fosfolipaz C'yi aktive ederler. Fosfolipaz C, Gq proteinin a-subünitesi tarafından uyarılır ve aktiflenir. Fosfolipaz C’nln substratı membrana bağlı bir fosfoiipid olan fosfatidil inozitol 4,5-bîfosfattır ve bu enzimin etkisi ile inozitol trifosfat (IP3) ve diaçil gliserol (DÂG) adlı iki tane ürün ortaya çıkar. İnozitol 1,4,5 trifosfat (1P3), endoplazmik retikulumdaki reseptörlere bağlanıp intraseüüler alana hızla kalsiyum salmımmı sağlar. Kalsiyum diaçil gliserol’le sinerjistik etkili olup protein kînaz C’yi aktifler.



Doğru cevap: E



A) B) C) D) E)



cAMP cGMP İRS DAG IP3



İkincil mesajcıların hücre iç i etki mekanizmalarının bilinm esi soruluyor. Eski b ir TUS sorusu. IP5 (İnozitol trifosfat), fosfolipaz C enzimi etkisiyle fosfatidilînozitol 4,5-bifosfatın parçalanması sonucu açığa çıkar, IP3 endoplazmik retikulum gibi hücre içi kalsiyum depolarından kalsiyum safımmı uyarır. Kal­ siyum hücre içinde kalmoduline bağlanarak kînazları aktive eder. cAMP; adenilat siklazın etkisiyle ATP'den elde edilir, protein kinaz A’yı aktive eder. cGMP; guanilat sikiazm etkisiyle GTP’den oluşur, pro­ tein kînaz G’yî aktive eder. IRS (insülin reseptör substratları) tirozin kinaziar tarafından fosforjilenerek aktive edilir, Fosforillenen



§6 4 TÜM TUS SORULARI İRS daha sonra diğer sinyal transdüksiyon proteinlerini aktive ederek însüiinin hücre içi etkilerine yol açan bir seri olaylar başlatır. DAG (diaçiigiiserol); fosfatidilinozitol 4,5-bifosfatın parçalanması ile açığa çıkar. Kalsiyum ile birlikte sinerjistik etkiye sahip olup, protein kinaz C’yi aktive eder. Doğru cevap: E



19. Aşağıdakilerden hangisi nitrik özelliklerinden değildir? (Nisan 2002)



oksiiin



A) Beyinde bir nörotransmitter görevini yapma B) Trombosit agregasyonunu siimüle etme Ç) Vazodilatasyona yol açma 0} Makrofajiarın bakterisidal etkilerine aracılık etme E) İskelet kasında gevşemeye yol açma .Nitrik oksit (NO) endotel kaynaklı gevşetici faktördür. Etkisini cGMP.ile gösterir. cGMP bağımlı protein kinaz (protein kinaz G) aktivasyonu spesifik kas proteinlerinin fosforilasyonuna neden olur. NO aynı zamanda brom* bosıt agregasyonunu ve adhezyonunu inhibe eder, sinir sisteminde haberci molekül olarak işlev görür.



Gq



aktif halde Fosfolrpaz C aktive olur



4



Fosfaîîdiünozîîol 4 ,5- bifosfat İkincil /fnozitoi 1,4,5mesajcılar \ trlfosfat



Dt'alçügüsero! (DAG)



NO'in biyolojik etkileri: Vaskülerdüz kas reiaksasyonu île vazodilatatör etkili, trom bosit adezyon ve agregasyonunda inhibîsyon, tPA (doku plazmınojen akiivatör) artışı ile fibrinoîitik etki, îmmunomodüiatö r etki, lökosit adezyonunun inhibisyonu, antimîkrobial (sitotoksîk) ve antitüm ör (siîostatik) etki Doğru cevap: B 20. Nitrik oksit (NO) reseptörünün tipi ve oluşturduğu ikinci haberci molekül aşağıdakilerden hangisinde birlikte verilm iştir? (Eylül 2008) A) G proteinine bağlı reseptör - cAMP B) G proteinine bağlı reseptör - Kalsiyum C) Plazma zarına yerleşik guanilat siklaz - cGMP D) Sitoplazmik guanilat siklaz - cGMP E) Plazma zarına yerleşik tirozln kinaz - PIP3 Atriyal natrîüreiik peptîd (ANP) ve Brain natriüretik peptîd (BNP), membrana bağlı guanilat sîklazı akti­ ve ederek cGMP’yi arttırır. SitozoHk Guanilat Siklaz: Bu enzim nitrik oksitle (NO) stlm üle olur. Sadece NO'in etkilerine aracılık eder.



18. Nitrik oksit aşağıdaki aminoasiilerin hangisinden senîezienir? (Eylüi-2000) A) Arginİn €) Glutamin



B) Prolin D) Asparat



Sekonder mesajcı cGİVIP, sitozolde inaktif formdaki protein kinaz G'yi aktifler. Doğru cevap: D



E) Glisin üâ üV İSE



mi



m HL Wü



Nitrik Oksit, iipofilik özelliğinden dolayı reseptöre ba­ ğımlı olmadan membranlardan kolayca diffüze olabi­ len, kimyasal yapı açısından stabil olmayan oldukça aktif bir moleküldür. Bilinen en düşük moleküier ağırlıklı biyoaktif üründür. 3-5 saniye gibi çok kısa bir yarı ömre sahiptir. Sitokrom p450 benzeri bir en­ zim olan NO sentaz enzimi tarafından L-Arjinin’den sentezlenir, NO etkilerini Atrîyal Natrîüreiik Peptîd (ANP), Brain Natrîüratik Peptîd (BNP) gibi cGİVIP aracılığı ile gösterir. Doğru cevap: A



SI m



21. Aşağıdaki hormonlardan hangisi, plazma zarındaki reseptörüne bağlanması durumunda enzim gibi davranır? (Eylül 2005) A) Glukagon B) Adrenalin C) Atrial natriüretik faktör D) Steroid hormon E) Tiroid hormon Glukagon ve A drenalinin ikincil haberci sistemi adenîlat siklaz sistemidir. Bu iki hormon direkt olarak adenilat siklazı aktive edemez. Bu hormonlar resep­ törlerine bağlandıktan sonra Gs proteini aracılığı ile adenilat siklazı aktifler. Steroid hormonlar ve tiroid hormonlarının reseptörleri direkt hücre içindedir ve etkilerini reseptör hormon kompleksi şeklinde gösterirler. Çeşitli proteinlerin sen­ tezini hızlandırırlar.



i I



BİYOKİMYA > 5 7 Atrial Natriüretîk faktörün reseptörü membrana bağfi guanilat siklazdır. Membrana bağlı guanilat sikiaz enzimi reseptörünün yapısal bir parçası olduğundan, yapısal olarak tirozin spesifik protein kinaziara benzer. Bu nedenle hormon reseptöre birleştikten sonra guanilat siklaz reseptörün bileşeni olduğu için direkt olarak aktiflenir. Sistemde G proteini kullanılmaz. Doğru c**vap: O



22. Aşağîdakiierden hangisi atrial natriüretîk faktör ve nitrik oksit reseptörlerinin ortak özeliiğidir? (Eylül 2007) A) Hücre zarında bulunurlar. B) Sitozolde bulunurlar. C) Adenilat siklaz aktivitesine sahiptirler. D) Guanilat siklaz aktivasyonuna neden oluriar. E) Tirozin kinaz aktivitesine sahiptirler.



Âtrîyai natriüretîk faktör, foraîn natriüretîk faktör ve nitrik oksit guanilat siklaz aktivasyonuna neden olur ve ikinci haberci olarak cGMP' yi kullanırlar. Doğru cevap: D 23. Bir hormona! sinyal iieîîmi sırasında, G-proteinleri bağımlı olarak akfîve edilen adenilat siklaz nasıl deaktive edilir? (Aralık 2010) A) GTP bağlanmasıyla B) GDP’nin GTP ile yer değiştirmesiyle C) p ve y alt birimlerinin dîsosiyasyonuyla D) Ga tarafından GTP hidroliziyle E) G proteinlerinin reseptöre bağlanmasıyla



G protein, hücre membranımn iç kısmına yerleşmiş olan ve a, p, y olmak üzere üç tane subüntiî olan bir pro­ teindir. G proteinin inaktif şeklînde (dinlenim halinde) a-subüniti GDP’li haldediir. G proteini aktıflenirken a-subünit yapısında bulunan GDP’yi bırakır ve sitozolden GTP alarak aktiflenir. Aktiflenen a-subünîfi ayrılır, p ve y subünitlerini resep­ töre bağlı olarak bırakır ve zar boyunca hareket ederek membrana bağlı bir enzim olan adenilat siklazı aktifler.



G proteini o~subünitî aynı zamanda GTPaz aktivitesi de taşır ve hormonal uyarı kesifince kendi üzerinde bulu­ nan GTP’yı GTPaz ile parçalayarak GDP haline çevirir ve eski dinlenim haline döner.



Sonuç olarak bir adet epinefrîn molekülünün reseptö­ rüne bağlanması ile glikojenden yaklaşık 100.000.000 adet giukoz 1- fosfat açığa çıkar. Desensitizasyon, transm itterin uzun süreli varlığı île ortaya çıkan bir înakfivasyon şeklidir. Bu durum deneysel olarak uzun süre Asetil kolin uygulaması so­ nucunda Asetil kolin reseptöründen elde edilen akımın birkaç saniyede azalması ile de gösterilmiştir. İntegrasyon, bir reaksiyonu aktive eden reseptör (veya durum) ile, inhibe eden reseptör aynı anda uyarılırsa net sonuç reaksiyon denge halinde olur ve herhangi bir etki olmaz. Örneğin 2,3- bîfosfogliserat artışı, hemoglobin oksi­ jen dissosiyasyon eğrisini sağa kaydıran bir durum­ dur. Asidoz da, eğriyi sağa kaydıran bir durumdur. An­ cak diyabetik keto asidozda dokular glukagonun etkisi altında olduğundan, giikotizîn bîr yan ürünü olan 2,3 bîfosfogliserat üretilemediği için azalır ve eğri sola gitmeye çalışır. Bir yandan da asidoz olduğu için eğri sağa gitmeye çalışır. Net sonuç hemoglobin oksijen dissosiyasyon eğrisi ne sağa ne de sola gidemez ve olduğu yerde kalır. Özgüllük; Reseptörün aktif bölgesi sadece kendi substratına özel olduğu için, aktif bölge dolu iken yapısal benzeri başka bir molekül gelse bile bağla­ namaz. Kooperativite; Bir proteindeki a ktif bölgelerden birine tek b ir molekülün bağlanması ile diğer bölgelerin ilgisinin artmasına Kooperativite denir. Örneğin toplam dört adet oksijen taşıyabilen hemog­ lobin yapısına, ilk oksijenin bağlanmasıyla birlikte, sonuncu oksijenin bağlanması 300 kat daha kolaylaşmaktadır. Doğru cevap: B



Doğru cevap: D 24. Sinyal iletiminde, bir moieküiün çok sayıda molekülü aktive etmesi ve bu yolla her aşamada aktifleşen moleküi sayısının katlanarak artması olayına ne ad verilir? (Eylül 2007) A) Özgüllük C) Kooperativite



Örneğin; Gltkojenolizie ilgili bir örnek verirsek, bir adet epinefrîn hormonu reseptörüne bağlandığın­ da, bir adet adenilat siklazı aktive etmektedir. Bir adet adenilat siklazın aktivasyonu ise yüz adet cAMP üre­ timini sağlamaktadır. Yüz adet cAMP, yüz adet prote­ in kinaz A’yı aktive eder. Bundan sonra her basamak olayı x100 misli ile katlayarak arttırmaktadır. Yüz adet protein kinaz A, 10.000 adet glikojen fosforilaz kinazı uyarır. 10.000 adet fosforilaz kinaz 1.000.000 adet glikojen fosforilaz enzimini aktive eder. En sonunda 1.000.000 adet aktif glikojen fosforilazın her biri, gliko­ jenden yüzer adet giukoz 1- fosfat açığa çıkarır.



B) Ampfifikasyon D) Desensitizasyon E) integrasyon



cAMP, cGMP ve kalsiyum inozitoi trifosfat gibi ikincil haberciler, etkilerinin büyük kısmını protein kinazlar üzerinden gösterirler. Tek bir protein kinazın ak­



tıvasyonu her seferinde katlanarak milyonlarca enzimi aktive edebilmektedir. Buna amplifikasyon



25. Aşağıdakiierden hangisi kolera toksini ile pertussis toksininin ortak bir etkisidir? (Mayıs 2011) A) G proteinlerinin aktivasyonu B) Adenilat siklaz inhibisyonu €} G proteinlerinin fosforilasyonu D) G proteinlerinin ADP-riboziiasyonu E) Protein kinaz A inhibisyonu Sorunun amacı kolera ve pertusis toksinlerinin etki mekanizmalarının neler olduğu bilgisinin bilinm e­ sidir. Nisan 2008 TUS sınavında aynen sorulan b ir soru, sadece şıklar değişmiş. Prospektus Biyokim ­ ya 2. Baskı sayfa 687’de ayrıntılı yazılmış.



denilmektedir.



r-



vS



S B ' 4 TÜM fü $ 'S O R U L A R !:: Kolera toksini vibrio kolera bakterisi tarafından sekre te edilen bir protein kompleksidir. Birbirine bağlı altı alt bîrimden oluşur, A kısmında 1 subünit ve B kısmında 5 subünit bulunur. Bu toksin kolera infeksiyonunun karakteristiği olan masif, sulu diyareden sorumludur. Toksinin pentamerik B kısmı intestinal epitelyum hüc­ relerinin yüzeyinde GM1 gangliozidlerîne bağlanır, A kısmı pentamerik kısımdan ayrılır ve endositozla hücre içine girer. Hücre içinde, önce adenilat siklazın dü­ zenleyici bölümüne NAD’den ÂDP rifoozîlasyonunu katalizleyerek aktive eder. Artmış adenilat sikiaz aktivitesi cAft/IP sentezini arttırarak diyare ile sonuçlanan masif sıvı ve elektrolit neden olur. Pertusis toksini Gi-aîfa subünitine ADP-ribozun bağ­ lanmasını sağlar, böylece Gi-subüniti aktive olamaz.



—



. (TTB-2 EYLÜL 2007) _



_



——



2. Aşağıdaki moleküllerden hangisinin standart hidroliz serbest enerjisi en düşüktür? A) Adenozin îrifosfai B) 1,3-bisfosfogüserat C) Giukoz-6-fosfat D) Fosfoenol pirüvat E) Fosfokreatin



yüksek enerjili bileşikler - Adenozin trifosfat -1,3 bifogliseroi - Fosfokreatin - Süksini! KoA Doğru cevap: C _ _ _ _ _ (TTB-2 EYLÜL 2007)



♦ Kolerö to k s in i ö s -a lfa subünitine a k t if durumda iken A Ö P -ribozun bağlanması, STP'ase etkisini bloke eder. İs tira h a t fazına geçemeyen Gs-a subüniti, adenilat siklazı sürekli aktive eder ve cAMP artışı olur. ♦ Pertusis to ksin i G ı-alfa subünitine ADPribozun bağlanmasını sağlar. Böylece G\subüniti aktive olamaz. Bu durumda cAMP'yi azaltması gereken Gi inhibe olduğu için te rs b ir e tki İle cAMP’nin a rta r. Doğru cevap: D



3. Oligomisîn bulunan birortam da, 4 mol süksinaim mitokondrîde oksidasyonu ile kaç moi ATP sentezienir? A) 2 B) 4 C) 8 D) 12 E) Sentezienmez. Dört mol süksinat, mitokondrîde TCA siklusuna girdi­ ğinde süksinat dehidrojenaz basamağında dört mol FADH2ve malat dehidrojenaz basamağında dört mol NADH üretilir. Oligomisîn, ATP sentazın (kompleks V) sap kısmına bağlanarak hidrojen kanallarını kapatığı için hem ATP sentezini hem de ETZ’yi bloke eder.



— -----—------ (TTB-2 NİSAM 2006} 1, Aşağıdaki yüksek enerjili bileşiklerden hangisi kas dokusunda depo enerji kaynağı olarak bulunur? A) UTP C) Süksiniİ-KoA



B) Kreatin fosfat D) GTP E) CTP



Kasm kasılma gevşeme döngüsü için gereken ATP, glikoîiz, oksidatif fosforiîasyon, kreatin fosfat­ tan sağlanır. Kreatin; glisin, arginin ve buna ek olarak S-adenozil-metiyonsnden b ir metil grubunun katılması İle sentezienir. Kreatin, ATP’yi fosfat vericisi olarak kullanarak, kreatin kînaz ile fosforile olur ve kreatin fosfata döner. Fosfokreatin kasta yüksek enerjili fosfat deposu olarak görev alır ve kas kütlesi ile orantılıdır.



Doğru cevap: B



Dolayısı ile üreîilemez.



oligomisîn



varlığında



hiç



ATP



Doğru cevap: E ----------- ------ (TTB-2 NİSAN 2006) _ _ _ _ _ 4. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi koenzim A mn yapısında ver almaz? Â) (3 -Merkapioetilamin B) Pantotenik asit C) Adenin D) Riboz E) Nikotinamid Pantotenik asit, açii gruplarının taşınmasını sağ­ layan koenzim A'mn bir bileşenidir Koenzim A, açıl gruplarını taşıyan bir tiyol grubu içerir. Bu yapılara Örnekler süksinil KoA, yağ açii KoA ve asetil KoÂ’dır. Pantotenik asit ayrıca, yağ asit sentaz’m açii taşı­ yıcı protein adı verilen yapının bileşenidir. Pantotenik asit hem yağ asit sentezinde, hem de yağ asitlerinin yıkımında gerekli olan bir vitamindir. Pantotenik asit aynı zamanda, oksidatif dekarboksilasyon reaksiyonlarında görev alan beş vitamin­ den biridir.



BİYOKİMYA > 59 Asetit KoA'rnn yapı taşı olan Koenzim A, başlıca dört maddeden meydana gelir. 1. p-Merkapto - etilamin



— 6.



2. Pantotenik asit 4. Riboz-3-fosfat Doğru cevap: E



5.



1. Riboflavin (FAD), 2. Niasin (NAD), 3. Tiamin (Tiamin pirofosfat), 4. Pantotenik asit (Koenzim A), 5. Lipoik asit NADPH yüksek enerjili bir madde olmasına rağ­ men Piruvat dehidrojenaz enzimkompleksi, TCA ve ETZ’de elektron taşıyıcısı olarak görev almaz.



Görevi



Tepkimede son elektron alıcısı olmak B) Lipoik asit Açil grubunu taşımak C) Koenzim A Açil grubunun son alıcısı olmak D) NAD* FADH2 yi oksitleyerek rejenere etmek E) Tİamin pirofosfat Pirüvatı dekarboksile etmek A) FAD



Piruvat dehidrogenaz kompleksi Piruvat dehidrogenaz (PDH) kompleksi, piruvatın oksidaiif dekarboksüasyonunu ve açıl grubunu koenzim A’ya transferini katalizler. Piruvat dehidrogenaz (PDH) kompleksinde son elektron alıcısı, FAD+ değil NAD+ ‘dir. Doğru cevap: A



FAD B) NAD+ Tiamin pirofosfat D) Dihİdrolipoil dehidrogenaz E) NADP *



Piruvat dehidrojenaz enzim kompleksi ve Sitrik asit siklusunda rol oynayan vitaminler beş tanedir.



Bir muiîienzim kompleksi olan pirüvai dehidrogenazın gereksinim duyduğu aşağıdaki koenzimlerden hangisinin görevi, karşısında belirtilen değildir? Koenzim



Aşağıdaki moleküllerden hangisi pîrüvat dehidrogenaz tepkimesinde görev almaz? A) C)



3. Adenin



— — (TTB-2 NİSAN 2007)



NADPH; Yağ asit sentezi, steroid ve tiroid hormon sentezi gibi indirgeyici biyosentez (anabolik) reak­ siyonlarında elektron vericisi olarak görev yapar. Doğru cevap: E (TTB»2 EYLÜL 2006) 7.



Aşağıdakilerden hangisi m itokondride elektron transportuyla oluşan elektrokimyasai gradient! azaltıcı etkiye sahiptir? A) İndirgenmiş nükieotidlerden elektron transport sistemine.eiektron transferi B) Krebs döngüsünün hızlı çalışması C) ATP-sentaz (F1F0 ATPaz) tarafından ATP sentezi D) Elektronların elektron transport sisteminde hızlı akımı E) Elektron transport sistemi aracılığıyla fazla 0 2 tüketimi



60 4 TÜM TUS SORULARI Elektronların ETZ boyunca taşınması eneğik olarak tercih edilir, çünkü NADH güçlü bir elektron vericisi, moleküler oksijen ise doymaz bir elektron alıcısıdır. Ancak elektronların NADH'dan oksijene iletilmesi direkt ATP sentezi ile sonuçlanmaz. Kemiosmotik hipoteze (mitchel! hipotezi) göre elektron transportu, protonların (H+) matriksten mitokondri iç zarından geçerek İntermembraner alana taşınması İle birlik­ tedir. Bu işlem mitokondri iç zarı boyunca elekt­ riksel bîr fark {dış yüzey daha pozitif yüklüdür) ve b ir pH farkı (membran dışında daha düşüktür) meydana getirir. Bu proton farkının ürettiği enerji ATP sentezi sağlamak açısından yeterlidir. Komp­ leks V’i meydana getiren ATP sentaz ETZ tarafın­ dan meydana getirilen proton farkının enerjisini kullanarak ATP sentezler. Protonlar mitokondri iç zarındaki ATP sentaz mole­ külündeki kanaldan (Fo) tekrar mitokondri matriksine girer ve bu esnada ADP+ Pi’den ATP sentezlenir. Aynı zamanda pH ve elektriksel fark ortadan kalkar. Doğru cevap: C —



birikir ve pH düşer, elektriksei bir fark oluşur ve dengelenemez. Sonuç oligomisin geriye dönük oiraka hem ETZ'yi hemde ATP üretimini bozar. A y m c tla r (U n c o u p le rs ): Ayırıcılar hidrofobik proton îaşıyıcısıdırlar, böyiece protonları mitokondriye taşıyarak proton gradiyentini bozarlar ve protozlar ATP sentetazı atlarlar. Bu olay, hücresel solunumu uyarır ve sistem proton gradiyen­ tini düzeltmek için daha fazla yakıtı okside ederler, daha fazla proton mitokondriye pompalanır. Ancak oksidasyon, fosforilasyondan ayrıldığı için elektron transportu hızlanır, üretilen enerji ise ısı olarak orta­ ya çıkar, ATP sentezi olmaz. -



2,4- Dinitrofenoi



-



Dinltrokrezol



-



Pentaklorofeno!



-



Karbonil siyanid fenilhidrazin



-



Aspirin ve diğer salisilatlar



-



Warfarin



-



Dikumarol



-



Thermogenin: Esmer yağ dokuda yer alan doğal ayırıcıdır.



{7T8-2 MİSAN 2007) ----- ------------



8, IVIitokondridekî elektron transport sisteminde, oksidasyonla fosforilasyonun birbirinden ayrılmasıyla oluşan enerjiyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) ATP şeklinde depolanır. B) ADP şeklinde depolanır. C) İsı olarak açığa çıkar. D) Diğer reaksiyonlara aktarılır. E) GDP ye aktarılır.



İyortoforlar: Spesifik katyonlarla kompleks oluşturarak, biyolojik membranlardan bunların transportunu kolaylaştıran moleküllerdir En belirgin özellikleri iîpofilik olmalarıdır. Bunlar K+, H \ Na* gibi katyonların mitokondriyal membran­ lardan geçişini arttırırlar, bunun sonucunda hem membran potansiyeli hem de PH gradiyenti bozuldu­ ğundan fosfolirasyon tamamen durur.



ATP üretimi



- Valinomisin: K+



*



ATP üretimi elektronların ETZ içinden O’ye trans­ feriyle eşleşmiş durumdadır. Tüm işlem oksidatif fosforilasyon olarak bilinir. Eşleşmeyi ayıranlar oksijen tüketim hızım, ele­ ktron transportunu, TC A döngüsünü ve karbon­ dioksit üretimini arttırırlar. # ATP üretimi azalmıştır çünkü iç mitokondri membranına karşı proton gradiyenti dağılmıştır. ° Artmış solunum (elektron transportu ve O tüketimi) hızı ile oluşan enerji, ısı halinde kaybolur Doğru cevap: C ~ (TTB-2 NİSAN 2007) — ----9. Oksidatif fosforilasyonun aşağıdaki inhibitörlerinden hangisi, m itokondri iç zarında katyon transportunu artırarak etki göstermez? A) Oligomisin C) Valinomisin



B) 2,4-dinitrofenol D) Gramisidin A E) Nigerisin



Oligomisin,. ATP sentazm sap kısmına bağlanarak hidrojen geçişini engeller. Böyîece ATP üretimini inhibe eder. Aynı zamanda mitokondri iç zarını ge­ çemeyen hidrojen iyonları intermembraner aralıkta



- Nigerisin: K+, H* - Gramisidin A: N a\ K+, H+ A rs e n a t Fosfat analogudur. Fosforilasyonu taşıyıcı il (PO? ve H+ simport)’yi bozarak durdurur. Bir çeşit ayırıcı gibi davranır. Doğru cevap: A ™—



(TTB-2 NİSAN 2006) —



10, Aşağıdakilerden hangisi, ATP sentetazm sap kısmına bağlanarak protonların mitokondriyal matrikse yeniden girişini engeller ve elektron transportunu durdurur? A) Oligomisin C) Atraktilozid



B) 2-4 dinitrofenol D) Sodyum azid E) Siyanür



Oligomisin, ATP sentazm sap kısmına bağlanarak hidrojen geçişini engeller Böyiece ATP üretimini inhibe eder. Aynı zamanda mitokondri iç zarını ge­ çemeyen hidrojen iyonları intermembraner aralıkta birikir ve pH düşer, elektriksei bir fark oluşur ve den-



BİYOKİMYA > é l



Doğru cevap: A {TTB-2 NİSAM 2007) 11. Aşağıdakilerden hangisinin m itokondri zarından geçebilmesi için taşıyıcı bir proteine ihtiyacı yardır? A) ATP - C) GTP



B) NADPH D) Koenzim A E) NADH



Mitokondri iç zarında, ÂDP ve Pi alıp ATP sente­ zinin meydana geldiği matrikse taşıyan bir sistem (ADP/ATP nükieotid translokaz) mevcuttur. AD Pi ATP nükeîotid translokaz aynı zamanda mitokondri matriksinde üretüen ATP’yi mitokondri iç zarından intermembraner aralığa taşır. ATP daha sonra kreatin fosfat şantı ile sîtozole geçer. Bu taşıyıcı bitkisel bîr toksin olan Atraktilosid {* Bongkrekic asit) ile güçlü bir şekilde inhibe edilir, böyiece mitokondri içi ADP miktarı azalır ve ATP sentezi durur. Doğru cevap: A



iîpoliz sonucu açığa çıkan ve kan dolaşımı ile ka­ raciğere gelen serbest gliserolü, ATP varlığında giiseroi 3- fosfat’a çeviren enzimdir. Dolayısı He ATP üreten değil kullanan bir enzimdir. Doğru cevap: B ~ {TTB-2 EYLÜL 2007) 13, Karaciğer hücresinde ATP/ADP oranının düşük olması durumunda aşağıdakilerden hangisi gözlenir? A) Fruktoz-1,6-bisfosfat azalır. B) İzositrat dehidrogenaz aktivitesi baskılanır. C) Fosfofruktokinaz-1 aktivitesi baskılanır. D) Pirüvat dehidrogenaz kompleksi inhibe olur. E) Sitrik asit döngüsü ile substrat oksidasyonu artar. Trikarboksilik asit siklusu (TCA) başlamadan Önce, Hk kontrol basamağı, pirüvattan asetil ko­ enzim A’nm oluştuğu basamaktır. Bu reaksiyonu katalizleyen pirüvat dehidrojenaz enzim komplek­ si; ATP, asetil koenzim A ve indirgenmiş NADH tarafından inhibe edilir. ATP/ADP oranı düşük ise TCA sikiusu aktive olur ve elektronların oksijene akışı hızlanır. ATP/ADP oranı yüksekse oksıdatif fosforilasyon ve TCA yavaşlar. Doğru cevap: E —



—



(ÎTB-2 NİSAN 2008)------ —



14. Aşağıdakilerden hangisi kas dokusunda ATP sentezine neden olmaz?



letaboiizmanm Teme! Kavramları



geienemez. Sonuç oligomisin geriye dönük olarak hem ETZ’yi hem de ATP üretimini bozar.



A) Kreatin kinaz B) Glîkoiiz C) MiyozinATPaz D) Adenilat kinaz E) Oksidatif fosforilasyon MiyozinATPaz, ÂTP'yi kullanarak ADP* P şeklin­ de parçalayan enzimdir. Doğru cevap: C ---■ ......... — {TTB-2 EYLÜL 2007) —



Y —---- —



- {TTB-2 EYLÜL 2007)-— —



12. Aşağıdaki enzimlerden hangisi, ATP senteziyle sonlanan bir tepkimeyi katalizlemez? ■. A) Adenilat kinaz B) Giiseroi kinaz C) Nükleosid difosfat kinaz D) Pirüvat kinaz E) Fosfogliserat kinaz



15. Aerobik hücreleri oksijen toksisîtesîne karşı koruyan enzim aşağıdakilerden hangisidir? A) Süperoksit dismutaz B) Sitokrom P450 C) Sitokrom oksidaz D) Karbonik anhidraz E) Glutatyon redüktaz Süperoksit dismutaz oksijen toksîtîsitesine karşı koruyan bir enzimdir, Doğru cevap: A



Giiseroi kinaz karaciğerde görev alan önemli enzimlerden biridir. Bu enzim yağ dokusunda



«...



f



i'L r j| j j , l j



4 TÜM TUS SORULAR! (TTB-2 NİSAN 2008) 16.



4 ıır| ıı| f4



2



H 2 0 2 — s- 2



H 20



+



0 2



Yukarıdaki tepkimeyi hangisi katalizler?



aşağıdaki



Â) Sitokrom oksidaz B) Monoamin oksidaz , C) Kata faz D) Superoksit dismutaz E) Aldehit dehidrogenaz



enzimlerden



........



Doğru cevap: C (TTB-2 NİSAN 2009) 17. Fosfodiesteraz moleküllerden kullanır?



enzimleri aşağıdaki hangisini substrat olarak



A) ATP, GTP C) DNA



Adeniiat siklaz sistemindeki ikincil haberci cAMP’dir. cÂMP, sitoplazmik enzim olan protein kinaz A’yı aktifler. Doğru cevap: C



2 H20 ?— 2 H20 + O, reaksiyonunu kataiaz enzimi düzenler.



til



İnozitol 1,4,5 trifosfat (IP3), endoplazmik retikulumdaki reseptörlere bağlanıp intrasellüler alana hızla kalsiyum salınımını sağlar. Kalsiyum diaçil gliserol’le sinerjîstik etkili olup protein kinaz C’yi aktifler.



B) cAMP, cGWP D) tRNA



(TTB-2 NİSAN 2009). 19. Aşağıdakilerden hangisi oluşan veya kullanılan



Krebs döngüsünde bileşiklerden biri



A) NADP*, NADPH 8) Fumarat, izositrat C) NAD", NADH D) GDP, GTP E) FAD*. FADH*2 NADP+, NADPH pentoz fosfat yolunda elde edilir. Bu bileşiklerin TCA veya ETZ’de hiçbir rolleri yoktur. Doğru cevap: A



E) mRNA cÂR/ÎP fosfodiesteraz ile yıkılarak 5’AMP’ye dö­ nüştürülür. Fosfodiesteraz enziminin kofaktörü magnezyumdur. Fosfodiesteraz enzim înhibitörferi hücre içi cÂMP miktarını arttırırlar. Kafein, teofîiin gibi maddeler fosfodiesterazı inhibe ederler. cGMP quani!il siklaz ile GTP'den sentezlenir. cGMP fosfodiesteraz ile 5'GMP’ye yıkılır. Doğru cevap: 3 --------~



(TTB-2 NİSAN 2009) - — —------



18. Hücre içinde kalsiyumun ikincil haberci olarak kullanıldığı b ir hormonal etkide aşağıdakilerden hangisinin rolü yoktur? A) G proteinleri B) Fosfolipaz C C) Adeniiat siklaz D) İnozitol trifosfat E) Protein kinazlar İkinci habercisi kalsiyum veya înosiioi-P3 olan bazı hormonlar; alfa- 1- adreneğik kateşolaminler, antidiüretik hormon (ADH), asetilkolin (müskarinik), gastrin, gonadotripin safıcı hormon (GnRH), kolesistokinin ve oksitosin'dir. Bu hormonlar Gq üzerinden fosfolipaz C’yi aktive ederler. Fosfolipaz C, Gq proteinin a~subünitesi tara­ fından uyarılır ve aktiflenir. Fosfolipaz C’nin substratı membrana bağlı bir fosfolipid olan fosfatidil inozitol 4,5-bifosfattır ve bu enzimin etkisi ile inozitol trifo s­ fat (1P3) ve diaçil glîserol (DÂG) adlı iki tane ürün ortaya çıkar.



£4«



(TTB-2 NİŞAN 2009}. 20. Aşağıdaki enzimlerden hangisi, Krebs döngüsündeki b ir ara ürünü, giikoiizdekî başka bîr ara ürüne çevirir? A) Gliseroî kinaz B) Süksiriil tiyokinaz C) PEP karboksîkinaz D) Pirüvat karboksilaz E) Pirüvat dehidrogenaz Fosfoenoipiruvat karboksikinaz, oksaloasetatı fosfoenolpiruvata çevirir. Fosfoenoipiruvat glikoliz reak­ siyonlarının tersine işlemesiyle fruktoz 1,6-bifosfata dönüşür Doğru cevap: C -------— ----- ~ (TTB-2 NİSAN 2009) ------_



—



21.Dinîtrofenol içeren b ir ortamda 1 mal pirüvatın oksidasyonu ile kaç mol ATP sentezlenebıiir? 0



B) 1



C) 12



D}14



E) 16



Dinitrofenol oksidatif fosforilasyonu engellediği için sadece substrat düzeyinde ATP sentezi ger­ çekleşir. 2, 4-Dinitrofenol, Dikumarol, Chforcarbonilcyanide phenylhydrazon (CCCP) ve bilirubin (yüksek değerlerde olduğu zaman) gibi maddeler mitokondri iç zarının protonlara olan permeabiiitesini arttırarak elektron transportu ila oksidatif fosforilasyon ayrıla­ bilir. Bu gibi maddelere ayırıcılar denir. Lipofilik bir proton taşıyıcı olan 2, 4-Dinitrofenol, proton farkı oluşturmaksızm elektron transportunun hızlı bir şekilde devam etmesine ancak ATP üretilmesine



BİYOKİMYA > 61 engel olur. Elektron transportu ■ile üretilen enerji ATP sentezinde kullanılmak yerine ısı olarak sa­ lınır. Yüksek dozlarda aspirin ve diğer salisilatların alımı oksidatif fosforilasyonu ayırır. Bu da bu ilaç­ ların toksik dozlarda alınmasından sonra görülen yüksek ateşi açıklar.



24. Aşağıdakilerden hangisinin mitokondride elektron transportuna doğrudan inhibitör etkisi yoktur? A) Barbitüratlar C) Rotenon



Doğru cevap: B



Arsenik,' glikolizi bozmazken, fosfogliserat kinaz basamağında üretilen ATP'yi engeller. Arsenik substrat düzeyinde fosforilasyonu bozan bir ayırıcıdır. Dolayısı ile elektron transportu üzerinde doğrudan İnhibitör etkisi yoktur.



(TTB-2 NİSANI 2010} 22. Aşağıdaki kimyasal bileşik ve biyolojik molekül çiftlerinden hangisi m îtokondri iç zarında benzer etkiye sahiptir? A) ATP - Kalsitonin B) ADP - Kalmoduiin C) Siyanid - F1 FOATPaz D) Antimisin A - Histamin E) Dinitrofenol - Termogenin Yy E şleşm eyi ayıran a ja n la r



Doğru cevap: B —



(TTB-2 ARALIK 2010)



A) 1,3-bisfosfogiiserat B) Fosfoenol pirüvat C) Süksinii-KoA D) Maionîi-KoA E) Kreatin fosfat Yüksek enerjili grubun elemanları ATP ve ADP’yi de içeren, genelde anhidrid bileşikler olan fosfoenoipirüvai, kreatînfosfat ve arjininfosfat gibi maddelerdir. Ayrıca biyolojik öneme sahip ve yük­ sek enerjili bileşikler olarak sınıflandırılan diğer maddeler; Asetîl KoA, süksinil KoÂ, S-adenozil metyonin, Üridin difosfat glikoz ve fosforibozil pirofosfat’tır.



b. Termogenin (kahverengi yağ dokusunda bulunan bir protein) ve tiroksin (-T4 hormonu- fizyolojik olarak) de eşleşmeyi ayırıcı yönde fonksiyon gösterirler.



c. Eşleşmeyi ayıranlar 0 2tüketim hızını, elektron transportunu, TCA döngüsünü ve C 02 üretimini arttırırlar. Ancak enerji ATP’ye dönemediği için ısı halinde kaybolur.



S-adenozil metyoninin (SAM) özelliği fosfor içerme­ mesine rağmen yüksek enerjili bir bileşik olmasıdır. Doğru cevap: D



Doğru cevap: E . (TTB-2 NİSAN 2010)--------------- —



------------ — • (TTB-2 ARALIK 2010)



23. Toksik bir bileşik olan floroasetat, aşağıdaki



metaboiik yollardan hangisinin işlevini bozar? A) Sitrik asit döngüsü B) Glikoiiz C) Giukoneogenez D) Yağ asitlerinin sentezi E) Yağ asitlerinin oksidasyonu Flouroasetat inhibitörüdür.



---- -



25. Aşağıdakilerden hangisi, tek tepkime ile ATP’nin sentezlenebildiği yüksek enerjili bîr bileşik değildir?



a. Dinitrofenol bir iyonofordur ve protonları ATP sentaz kompleksindeki porlarm içinden geçirmeden sitozolden matriksiçine yeniden girmesini sağlarlar. Böyiece elektron transportu ile ATP üretimini birbir­ inden ayırırlar.



YY-------- —



B) Arsenat D) Antimisin A E) CO / H2S



TCA



daki



Akonitaz



26. Hücre içi aracı olarak kalsiyum kullanılan bir hormona! iletim sırasında, aşağıdakilerden hangisinin rolü yoktur? (Aralık 2010 TTB- 2)



enziminin



Doğru cevap: A



A) Kalsiyum / kalmoduiin bağımlı protein kinazlar B) Fosfoiipaz C C) Tirozin kinaz D) Diaçiigliserol E) İnoziioltrifosfat



Kalsiyum / fosfatidii in o sto l sistemi; (TTB-2 ARALIK 2010) •



Bir çok reseptör, nörotransmitter veya hormonlar



Amitat, Sekonal, Rotenon, Piterisidin A



Antimisin A,



CN‘,



CO,



Sodyum azid



f-Y Substrat (İndirgenmiş)



> NAD



= >



FMN



+=>



CoQ



Sit b



ATP



SSBSÊBÊ3 ÊS8 È S S Ê Ê



l



o +=>



0 Site c==



Sit a + a,



ct==> 0 2



ATP



i



I-



J



6 4 za



jisi



)îd



ıın de an ıh­ an :’u ve ir. in



hangisi mîtokondriye



Ornitin: Genelde proteinlerin yapısına katılmayan ve üre döngüsünde görev alan b ir amino asittir. Üre siklusunun ilk iki reaksiyonu mitokondri, diğer üç reak­ siyonu sitozolde meydana gelir. Üre döngüsünün son basamağında; arjinin, arjinaz enzimi ile yıkılır ve üre ile ornitin meydana gelir. Bu reaksiyon sırasında si­ tozolde oluşan ornitin tekrar mîtokondriye geçer ve üre döngüsünü tamamlar.



B) Glutamat D) Gliserol 3-fosfat E) Ornitin



Sorunun amacı; m itokondri iç zan üzerinde bulu­ nan bazı taşıyıcı sistemlerin sorgulanmasıdır. Ayrı­ ca glukoz metabolizması ile ilg ili reaksiyonların te­ mel olarak sitozolde gerçekleştiğinin bilinm esidir



Doğru cevap: C



Bu soru iie ilgili olarak ilk hatırlanması gereken şey; glikoliz, glikojen sentezi, glikojen yıkımı, pentoz fosfat yolu gibi glukoz metabolizması ile ilgili tüm reaksiyonların sitozolde gerçekleştir. Bir tek glukoneojenez sırasında İlk reaksiyon olan piruvatm, piruvat karboksilaz tarafından okzaloasetata dönü­ şümü mitokondridedir. Geri kalan tüm basamaklar, sîtozol ve endoplazmik retikulumdadır.



6. I. Rubella virus II. Parainfluenza virus ill. Varicella zoster virus IV. Hepatit C virus Günümüzde, yukarıdaki vîmslardan hangilerinin enfeksiyonlarından aşı ile korunulmakfcadır? (Eylül 2012)



Sonuç olarak, glukozun mitokondride üretimi veya tüketimi yoktur. Dolayısı ile glukoz, mîtokondriye geçen bîr molekül değildir.



A) i ve II B) I ve İli C) II ve İli D) II ve IV E) ili ve IV



Glikoliz esnasında altıncı reaksiyon olan gliseraldehıd 3-fosfat basamağında, sitozolde oluşan NADHlerln yapısındaki hidrojen, mitokondri içerisine iki yolla taşınır. IVIalai-aspartat mekiği ve gliserol 3-fosfat mekiği.



Sorunun amacı; pratikte yer atan klasik aşı bilgisini sorgulamaktır.



Malat aspariat mekiği, glikoliz sırasında oluşan NADH' lerin yapısındaki hidrojenler malat dehidrojenaz ile okzaloasetata aktarılır ve bu esnada malat oluşur. Sitozolde oluşan malat, bu taşıyıcı sistem ile m ito­ kondri içerisine geçerken, bir yandan da glutamat, hidrojen ile birlikte sîm port olarak mîtokondriye taşınmaktadır (Bkz alttaki şekil).



Rubella virüs aşısı MMR (Mumps, measles, rubella) kombine aşı içerinde yer almaktadır. Varicella zoster virüs aşısı rutin aşılama protokolünde yer alan canlı aşıdır. Parainfluenza virüs aşısı köpeklerin rutin aşılama pro­ sedüründe yer alan bir aşıdır.



Gliserol 3-fosfat mekiği: Sitozolde üretilen NADH hidrojenlerini gliserol fosfat dehidrojenaz enzimi ile dihdroksiaseton fosfata aktarır. Böylece oluşan gliserol 3-fosfat, m itokondri membranmdan geçer ve elektronları iç mitokondriyal membranda FAD+ 'ye aktarır.



Hepatit C virüsü zarf yapısını sürekli değiştirerek mutasyoniara neden olduğundan aşısı yoktur.



iç ik



İZ u ia



ıe 3



İ



70 < TUM TUŞ SORULARI



DIŞ MÎTOKONDRİAL MEMBRAN



İÇ



MİTOKONDRİ



SİTOZOL



Gıiseıol 3-fösÎai. NAD'



NADH + H



Gliseroi 3 fosfat



MİTOKONDRtAL MEMBRAN



FAD



..



GÜSEROL 3 FOSFAT DEHİDROGENAZ: (MiTOKONP RİAL)



GÜSEROL 3 FOSFAT DEHiDROGENAZ (SSTOZOLIK) j



Dihidroksiaseton fosfat



Dihidroksiaseton fosfat



FAD H, Sofunum zinciri



¿Bİ ‘ÆÊÈmMmÊÊËÊSSm Canlı (Atenue) aşılar • Çiçek * PolyomiyeÜt (Sabin) * Kızamık « Kabakulak * Rubella * Suçiçeği • Adenovirus (3, 4, 7, 21) • Sarı humma • Rotavirus



7. Ölü ( b a k tif) . Rekombinant V aşılar ; (subunit) aşılar • Hepatit A (tüm « Hepatit B virüs) • İnsan papilloma » Polyomîyelit (Saik) virus (HPV) • Kuduz (tüm virüs). • Infiuenza (subunît)



WlÊÊÉÈÈÈÊSÊÊÊÊÊiÊfÊ Doğru cevap: B



SPOT BİiefLER 1.



Aldehit grubu taşıyan monosakkaritiere, Aldoz (örneğin glukoz, galaktoz, mannoz ve rîboz), keton grubu taşıyanlara İse Ketoz (örneğin fruktoz, ribuloz, ksuloz) denir.



2.



İzomer... kapalı formülleri aynı, açık formüiieri farktı olan bileşiklerdir. Örn. Glukoz, fruktoz, galaktoz ve mannoz hepsinin kapalı formülü C6H1206 dır



3.



E p im e r... Açık formülü aynı olan sadece tek bir asim etrik karbonundaki hidroksil grubunun pozisyonunun farklı olduğu stereoizomerierdir. Örn. Glukoz ve galaktoz birbirinin C-4 epimeridir.



4.



Galaktoz esansryel değildir, galaktoz d iet ile krsitlansa bile U D P -heksoz-4-epim eraz ile glukozdan oluşabilir.



5.



İnsanlardaki ş e k e rle rin büyük çoğunluğu D formundadır. L-fukoz (glikoproteinlerde) ve Liduramk asit (glikozaminoglikanlarda) kaydadeger . iki istisnadır.



6.



İndirgeyici b ir şeker Benedİct solüsyonu gibi kimyasal ayıraçlarla reaksiyona girer. Bu test diğer İndirgeyici heksozlar ve pentozlarlada pozitif, sonuç verdiğinden özgün değildir.



S. 9.



Askorbik asit gibi indirgeyici maddeler Senedictle ve indirgeyici tabletlerle yanlış pozitif sonuç verir. Sakkaroz ve trehaloz indirgeyici değildir, benedictle reaksiyona girmez. Monosakkaridferîn oksidasyanu ile üronik asitler ( g lu k o z ---- > giukronik a s it, galaktoz — > galakturanik asit) oluşur.



10. Şekerlerin indirgenmesi ile alkol şekerler oluşur, bunlara poliolîer denir. Örneğin glukoz — > sorbitole, fruktoz — > sorbitoi ve mannîtole İndirgenir. 10. Glikoproteinler oluşurken karbonhidratlar serin veya treonin’e eklenirse O-glikozid, asparjin ile bağ oluşturursa N-glikozid oluşur. 11. N-baglt glikozidlerin sentezinde oligosakkaritlerm transferi için dolikol ve onun fosforile türevi olan doiikol pîrofosfata gereksinim vardır. 12. Tunîkamîsin, dolikol fosfata şekerlerin bağlanmasmf engelleyerek glikoproteîn sentezini bozar. 13. Tunİkamisin N-glikozid oluşumunu bozarken Oglikozld oluşumunu engellemez. 14. Deoksİnojiromİsin, glikozidazı İnhibe ederek glikoproteîn sentezini bozar. 15. Sıvainzonin; Mannozidazı inhibe ederek giîkoprotein sentezini bozar. 16. Çiğneme sırasında tükrükte bulunan alfa-am ilaz (pityalin) diyetteki nişastaya hemen etki ederek bazı a 1 -4 bağlarını yıkar. Amilaz a 1-4 bağlarına etki ettiğinden, nişasta ve glikojeni yıkar. 17. Amilaz etkisi ile ağızda glukoz, maltoz (glukoz + glukoz), malto-frioz ve çeşitli oligosakkaridler açığa çıkar. 18. İnsan vücudunda 01-4 endoglikozidazlar bulunmadığı için bu bağları içeren selüloz sindîrîfememektedir. 19. Galaktoz ve glukoz mukoza hücresi içine Sodyummonosakkarit kotransport sistemi ile almır. 20. Fruktoz*un bağırsaklardan emilîmi Na-bagımsız kolaylaştırılmış diffüzyon ve GLUT-5 ile olur. 21. Sodyum- monosakkarit kotransport sistemi florhizin ve oubain ( Na/K ATPaz inhibitorü ) ile inhibe olur. 22. Sodyumdan bağımsız kolaylaştırılmış d if füzyon sistem ise sitokalazin B ile inhibe edilmektedir.



BİYOKİMYA > 7 1



GLİKOLİZ 1. Anaerobik glîkoHzde 1 m ol glukoz başına kaç mol ATP, kaç mol NADH-î-H oluşmaktadır? (Eyiül-88) A) 4 ATP + 2 NADH+2H* B) 4 ATP + 4 NADH+bT C) 16 ATP + 4 NADH+H* D ) 2ATP + 2NADH+2H* E) 2 ATP + 4 NADH+HGfikoliz, glukozun kullanımı için ana yol olup tüm hücrelerde yer alır. Ortamda oksijen bulunduğu za­ man aerobik, oksijen yokluğunda anaerobik glikoliz gerçekleşir. Anaerobik glikoliz sonucu laktat oluşur. Bu durumda, 1 mol glukozdan 4 ATP ve 2NADH+2H* oluşur. Dikkat edilirse bu soruda net kazanç sorulmamış. Eğer net kazanç sorulsaydı, alttaki tabloda görüleceği üzere glukokinaz ve fosfofruktokînaz I basamağın­ da birer ATP kullanılır. Fosfogliserat kinaz basamağı iki kez tekrarladığı için kazanılan iki ATP, baştaki iki ATP’yi karşılar. Gliserafdehîd 3- fosfat dehidrojenaz basamağında kazanılan iki adet NADH’ı da Laktat dehidrojenaz kullanır. Böylece sadece glikolizin son basamağında bulunan piruvat karboksiiaz basamağındaki iki ATP net ka­ zanç şeklinde kalır.



;JabAnaerobik glikoliziıi /enerji .yefimf ; Reaksiyon



ŞİŞKİNLİK DİARE DEHİDRATASYON



K u lla n ılan



Heksokinaz veya glukokinaz



1 ATP



- 1 ATP



Fosfofruktokinaz



1 ATP



- 1 ATP



Gliseraidehîd-3-P Dehidrogenaz: ;



2 NADH (sitozolik)



+ 3 ATP



Fosfogiiseratkinaz



2 ATP



+ 2 ATP



Pirüvat kinaz



2 ATP



* 2 ATP



Laktat dehidrogenaz



2 NADH (sitozolik)



Toplam net kazanç A.



ölikozidazı inhibe ederek glikoprotein sentezini bozan madde? Deoksmojıromisin



2. Mannozidazı inhibe ederek glikoprotein sentezini bozarn madde? Swaînzonin 3. Fruktoz’un bağırsaklardan emîlimi Na-bağımsız kolaylaştırılmış diffüzyon ile sağlayan taşıyıcı?



K azanılan ■ ATP d eğ e ri



- 3 ATP + 2 ATP



Doğru cevap: A 2. Aşağıdaki enzimlerden hangisi hem glukoneogenez, hem de glikolizde kullanılır? (Eyiül-88)



4. Sodyum- monosakkarit kotransport sisteminin inhibitörü hangisidir? Florhizin ve oubain (Na/K ATPaz inhibitörü)



A) B) C) D) £}



5. Sodyumdan bağımsız kolaylaştırılmış diffüzyon sisteminin inhibitörü? Sitokaiazîn B



Fosfofruktokinaz-1 ve piruvat kinaz, sadece giikofize özgü irreversibl enzimlerdir.



ĞLUT-5



Fosfofruktokinaz-1 Pirüvai kinaz Fosfogliserat kinaz Fruktoz 1. 6-bifosfataz Glukoz 6~fosfataz



72 4 TÜM TUS SORULARI Fruktoz 1,6 bifosfataz ve glukoz 6 fosfataz enzimleri sadece glukoneojeneze özgüdür.



Doğru cevap: C 3. Giikolizin ATP ve sitrat ile inhibs ÂMP ile aktive olması aşağıdaki enzimlerin hangisi He olur? (Nisan-94) Â) Hekzokinaz B) Glukokinaz C) Fosfo frukiokinaz- î 0) Piruvat kinaz E) Glukoz 6 fosfataz Gllkoüzde Fosfofruktokinaz- i hız sınırlayıcı enzim olarak görev alır. ATP ve süratin ortamda artması bu enzimi İnhibe eder. Fruktoz 2,6 bîfosfat, fosfo- frutokinaz Fin allosterîk aktivatörüdür. Ayrıca enerjinin azaldığının bir göster­ gesi olan AIVIP ve ADP’nin kaslarda artması, fosfo fruktokinazı aktive ederek enerji oluşumunu artırır.



Hekzokinaz



' Glukokinaz.



Dokular



Birçok doku



Karaciğer, pankreas (j hücreleri



Substrat özgüllüğü



Heksoziar



Glukoz



Âfinite



. .



Yüksek



........



‘ .....



Düşük



V-maks (“ kapasite” ) Düşük



Yüksek



Glukoz 6 fosfat ile inhibisyon



Hayır



Evet



5. Normal şartlarda aşağıdaki hücrelerin hangisinde bir gram giukozdan en az enerji elde edHir? (Eylül-96) A) Hepatosii C) Eritrosit



B) Beyin hücresi D) iskelet kası E) Böbrek medüllası



Alttaki tablo incelendiğinde bir molekül glukoz, aerobik şartlarda yıkıldığında glîserofosfat mekiğini kullanan Beyin, iskelet kası vb dokularda net 30 ATP, malat aspartat mekiğini kullanan karaciğer, kalp kası, böbrek vb dokularda ise net 32 ATP kazanç sağlar.



. . . _______



Fosfogtiserat kinaz, 1. 3 bifosfogliserat'ın 3 fosfogliseraia dönüşümünde yer alır. Reaksiyon substrat düzeyinde fosforiiasyonla ATP üretilmesine rağmen, ç ift yönlüdür ve hem glikoiiz hem de glikoneogenez de yer alır.



¡1: ¡DfÇ0



Doğru cevap: C



4. Aşağıdaki şıkların hangisinde aynı reaksiyonu katalizleyen enzimler beraber verilm iştir? (Eylül-96) A) Fosfofruktokinaz - Glukokinaz B) Fosfofruktokinaz - Hekzokinaz C) Piruvat karboksilaz - PEP karboksikinaz D) Fruktokinaz - Glukokinaz E) Glukokinaz - Heksokinaz Hekzokinaz tüm dokularda bulunurken, glukokinaz ise sadece karaciğer ve pankreasın beta hücrele­ rinde bulunur. Her ikisi de glukozun, glukoz- 6 -fosfata çevrilmesinde rol alır. Alttaki tablo ve şekilde bu iki en­ zimin başlıca özellikleri ve farkları görülmektedir. Doğru cevap: E



Reaksiyon



Kullanılan Kazanılan



ÂTP değeri



Heksokinaz veya glukokinaz



1 ATP



- 1 ATP



Fosfofruktokinaz 1



1 ATP



- 1 ATP



Giiseraldehid-3-P Dehidrogenaz



2NADH (sitozolik)



* 3 ATP (glîsero-fosfat mekiği) + 5 ATP (malataspartat mekiği) 2 ATP



FosfogHseratkînaz



2 ATP



+ 2 ATP



Pirüvat kinaz



2 ATP



2 ATP



Piruvat dehidrogenaz



2NADH



+ 5 ATP



İzositrat dehidrogenaz



2NADH



+ 5 ATP



a-ketoglutarat dehidrogenaz



2NADH



+ 5 ATP



2 GTP



+ 2 GTP



Süksinat dehidrogenaz



2FADH



3 ATP



Malat dehidrogenaz



2NADH



+ 5 ATP



Süksinat tiokinaz



30 ATP Beyin, iskelet kası vb 32 ATP Karaciğer, Kalp kası, böbrek vb



Toplam net kazanç



mmmsMsmi* I



BİYOKİMYA >> 73 Eritrositlerde, mitokondrî bulunmadığı için glikoliz daima faktat oluşumuyla sonuçlanır. Sonuç olarak eritrositlerde bir molekül giukozdan net iki ATP kazanç söz konusudur. Dolayısıyla giukozdan en az enerji elde eden yer eritrositlerdir.



R ibüioz-1, 5 difosfat, glikolizde oluşan bir ara bileşik değildir. Daha çok kioroplastlarda Calvin sikiusu denilen bir reaksiyonda görev alır. Alttaki glikoliz şekil incelendiğinde diğer maddele­ rin hepsi glikolizde oluşan ara ürünlerdir.



Doğru cevap: C 6. Aşağıdaki glikoliz enzimlerinden hangisi iyodoasetat tarafından inhibe edilir? (Eylül 99) kosrctuiiiûi'&îeft'ıo/aî:



A) Fosfofruktokinaz I B) Laktai dehidrojenaz C) Piruvat kinaz D) Enolaz E) Gliseraldehid 3 fosfat dehidrogenaz



F osfo fn tkio kin a z / gfikolizin h u ktsıtfeyıa &oztrtiJruktöz-ZG‘ biP ûttostûrik iiktîvaförüdür



gliseraldehid-3-P dehidro­ genaz ile 1, 3 - bifosfogliserata dönüşm esi glikolizdeki oksido-redüksiyon reaksiyonudur. Bu reaksiyonda sitozolik NADH üretilmektedir. GHseraîdehid-3-fosfat dehidrogenaz İyodoasetat ile inhibe olur.



F ruktoz- 1.6-bifosfotaz glukoaöojenezîp h u kıcıilaytcı em im kltr



Glıseraidehid-3-fosfatın,



NAÛHX> |



bctoasetat ile inhibe olgı



SvbMmJ Laktat C) Glukoz 6-P Fruktoz 6-P D) İzositrat —> alfa-ketoglutarat E) Dihidroksiaseton Gfiserol 3P



Piruvat +NADH + H+ —> Lakta t + NAD+ reaksiyo­ nunda piruvat, NADH tarafından iaktata indirgenir. Bu reaksiyon laktat dehidrogenaz enzimi tarafından katalize edilir. Doğru cevap: B 3. Sağlıklı kişinin serumunda egzersiz sırasında artan laktik asidin kaynağı kas dışında aşağıdakilerden hangisidir? (Nisan 2005) B) Akciğer D) Alyuvarlar E) Beyin Cori siklusu, karaciğerle anaerobik çalışan dokular arasında oluşur. Özellikle kaslar için acil enerji ge­ rektiğinde (örnek 100 metre gibi kısa mesafe koşulan), kaslarda anaerobik şartlarda kas glikojeni hızla laktafa kadar yıkılır. Oluşan laktat, karaciğere gelir. Karaciğerde Önce pirüvata sonrada glukoneojenez yolu ile glukoza çevrilir. Karaciğerde oluşan glukoz tekrar kan yolu ile kasa verilir ve kasta glikojen olarak depolanır. Karaciğer, akciğer, böbrek ve beyin kana laktat vermez. Doğru cevap: D 4. Karbonhidrat metabolizmasının aşağıdaki ara ürünlerinden hangisinin plazmada artışı, dokularda oksijen açığının olduğunu gösterir? (Aralık 2010) A) Sitrat Ç) Pirüvat



B) Laktat D) Fumarat E) Malat



Oksijenin yetersiz olduğu bir dönemden sonra gerekli olan fazla miktarda oksijene, oksijen açığı denir. Ok­ sijen açığı sıklıkla hastanın m ortalitesi île ilgilidir. Bir çok klinik durumda kan laktat düzeyleri hastanın ok­ sijen açığının erken ve hızlı bir şekilde saptanması açısından önemlidir. Örneğin, kan laktatı şokun var­ lığını saptamada ve hastanın iyileşmesini izlemede bir ölçü olarak kullanılabilir. Doğru cevap: B



Hipoksik şartlar altında fonksiyon gören dokular lak­ tat oluşturma eğilimindedir. Bu durum özellikle kendisi­ nin iş yapma hızının oksijenlenme kapasitesi ile sınırlı bulunmadığı iskelet kası İçin geçerlidir.



A) Karaciğer C) Böbrek



Plazmada artmış laktat konsantrasyonuna' laktik asidoz denir. Mîyokard enfarktüsü, pulmoner ernboli ve kontrol edilemeyen kanama gibi durumlarda olu­ şan dolaşım sistemi koiiapsmda görülür. Dokulara yeterli oksijen taşınmasındaki eksiklik oksidatif fosforilasyonun bozulmasına ve ATP sentezinin düşmesine neden olur. Hücreler yaşamak için, ATP üretmek amacı ile anaerobik glikolizi kullanırlar. Doku­ lar yeniden kanlarimcaya.kadar geçen sürede çok az bir ATP sentezi bile hayat kurtarıcı olabilmektedir.



5. Aşağıdakilerden hangisi kronik alkol tüketimi sonrasında gelişen metabolîk b ir sonuçtur? (Eylül 2011) A) Yağ asidi oksidasyonunun aktivasyonu B) Laktik asidoz gelişimi C) Ketojenezin inhibisyonu D) NAD+/ NADH oranının artması E) Glukoneogenezin artması Etanol’ü asetaldehide çeviren alkol dehidrojenaz varlığında NADH üretilir. Dolayısı alkol kullananlar­ da NADH/NAD* oranı artar. NADH artınca, yağ asit yıkımı yani beta oksîdasyon azalır. Sonuç oiarak karaciğerde yağ asitleri yi (olamayınca triaçilgliserol sentezi artar ve karaciğerde yağlanma görülür. Alkol kullananlarda glukoneojenez inhîbe olur ve hipogli­ semi görülür. Ayrıca ketojenez uyarılır. Kronik alkol alımı izositrat dehidrojenaz, ornitin karbamoil transferaz ve gama glutami! transferaz da dahil bir çok serum enzim aktivitesini etkiler. GGT, alkolik hepatîtte en anlamlı artan enzimdir. NADH/NAD* oranı artınca piruvattan laktat oluşumu artar. Laktat b irikir ve böbreklerde ekskresyonunda ürik asitle yarışır, böylece serum ürik asit konsant­ rasyonu yükselir. Laktik asidoz iki klinik durumda ortaya çıkar: 1. Tip A (hipoksik): Şok, sol kalp yetmezliği, hipovolemi gibi azalmış doku oksijenizasyonunda görülür. Daha sık olarak izlenen tipdir. 2. Tıp B (metabolik); Hastalık: Diabetes Melîitus, von gierke, neoplaziler ve karaciğer hastalıklarında ortaya çıkar. İlaç/toksin: Etanol, metanoi, salisilatlar, civa ve arse­ nikte laktik asîdoza yol açar. Civa ve arsenik pirüvat dehidrogenazı yanşmasız bir şekilde inhibe eder. Böylece piruvat asetil KoA'ya dönüşemez ve LDH enzimi ile laktat oluşumu artar. Doğru cevap: B



BİYOKİMYA ► 81 sonra da glukoza çevrilir. Glukoz kana verilip kaslar tarafından yakalanarak tekrar alanine çevrilir böylece bir döngüsü meydana getirilmiş olur, buna da glukozalanin döngüsü denir.



1.



Anaerobik glîkolîzde pirüvatı la kta ta çeviren si+ozaiik enzim... ta k ta f dehıdrogenaz



Doğru cevap: A



2.



A e rob ik g lik o liz sonrasında p irü v a tı a s e til KoA'ya çeviren mitokondriaî enzim ... Piruvat dehidrogenaz



2. Aşağıdaki enzimlerden hangisi kana verilmesini sağlayan enzimdir? (Eylüi-90)



3



Civa ve Arsenik piruvat dehidrogenazı yarışmasız bir şekilde înhibe eder. 8öylece piruvatasetiî KoA'ya dönülemez ve LDH enzim ilelaktat oluşumu artar.



4.



Glikoliz sonunda oluşan piruvat tek b ir reaksiyonla hangi b ile ş ik le re d ö n ü şü r... Alanın, la k ta t, oksaloasetat, asetil KoA



5. İk i adet laktatı bir molekül glukoza çevirmek için altı adet (6 ATP eşdeğeri) yüksek enerjili fo s fa t bağı gerekir. 6; Hızlı kas kasılmasında (örn. 100 m koşan) bir kişide enerjinin büyük kısmı kreatin fosfattan sağlanır. 7,



Hızlı kas kasılmasında kreatin fo sfa t tükenince, kas glikojeni anaerobik şartlarda yıkılarak laktik asite dönüşür. Kaslar glukoneojenez yapamadığı için laktatı KC’e gönderir. KC laktatı glukoza çevirir (Corî siklüsü), 8. Kaslar glukoneojenez yapamaz, çünkü piruvat karboksîiaz ve glukoz 6 - fo s f a f az kaslarda bulunmaz. 9: Bir molekül glukoz, anaerobik şartlarda, iki molekül la k ta ta dönüşürken, n et iki ATP kazanç söz konusudur. 10. Kan la kta t düzeyleri hastanın oksijen açığının erken ve hızlı bir şekilde saptanması açısından önemlidir.



glukoz



A) Glukokinaz B) Glukoz- 6- fosfataz C) Hekzokinaz D) Piruvat kinaz E) Fruktoz 1, 6- bisfosfataz Glukoz 6-fosfatın taşıyıcısı yoktur. Bu yüzden kana glukoz 6 fosfatın, çıkabilmesi için mutlaka serbest glukoza dönüşmesi gerekir. Bu reaksiyonu glukoz 6fosfataz düzenler. Glukoz 6-fosfatın glukoz 6-fosfataz ile hidrolizi irreversîbl olan hekzokinaz basamağını atlar ve enerjik olarak glukoz oluşumu lehinedir. Glukoz 6-fosfa­ taz, pirüvat karboksîiaz gibi karaciğer ve böbreklerde bulunurken kaslarda bulunmaz. Bu nedenle kaslar glukoneogenez yolu ile glukoz sağlayamaz, ayrıca kas glikojeninden sağlanan glukoz 6-fosfat, kana ser­ best glukoz çıkarmak üzere defosforilize edilemez. Doğru cevap: B 3. Aşağıdaki enzimlerden hangisi, karaciğerin kan glukoz düzeyini ayarlamasında önemli rol oynar? (Eylüi-88) A) B) C) D) E)



Glukoz 6-fosfataz Fosfoglukomutaz Fosfofruktokinaz Triozfosfat izomeraz Enolaz



t . Glikoliz sonunda oluşan piruvat te k b ir reaksiyonla hangi bileşiklere dönüşmez? Fosfo enolpiruvat



Glukoz 6-fosfatın taşıyıcısı yoktur. Bu yüzden kana glukoz 6 fosfatın, çıkabilmesi için mutlaka serbest glukoza dönüşmesi gerekir. Bu reaksiyonu glukoz 6fosfataz düzenler.



2. Upoik asitle birleşerek, piruvat dehidrojenaz enzimi kompleksini înhibe eden ve iakfoasidoza yol açan ağır metal? Arsenik



Bu enzim karaciğer ve böbrekte bulunur. Ancak kas ve yağ dokusunda bu enzim olmadığı için bu doku­ lardan kana glukoz geçişi olmaz.



3. Kaslar neden glukoneojenez yapamaz? Piruvat karboksîiaz ve glukoz 6 -fo s fa ta z kaslarda bulunmaz



GLUKONEOGENEZ 1- Gfukoz-alanin döngüsü, aşağıdaki organ-doku ya da organ-organ çiftlerinden hangisi arasında olur? (Nisan-88) A) Karaciğer- kas B) Beyin- kas C) Karaciğer- beyin D) Karaciğer- böbrek E) Beyin- böbrek Kasta glikoliz yoluyla oluşan piruvat, transaminasyon yoluyla alanin’e çevrilir. Kana geçen alanin karaciğer hücreleri tarafından yakalanarak önce pirüvata



Doğru cevap: Ab 4. İnsüiin aşağıdaki enzimlerden hangisini inhihe eder? (Eylül-88) A) Fosfofruktokinaz B) Glukokinaz C) Hekzokinaz D) Pirüvat kinaz E) Glukoz-6-fosfataz Glukokinaz, Hekzokinaz, Fosfofruktokinaz ve Piruvat kinaz glikoliz enzimleridir. Glukoz 6 fosfataz ise glukoneojenez enzimidir. Glikoliz! insüiin aktive ederken, glukoneojenezi glukagon aktive eder. Doiaytsı ile insüiin, glukoz-6-fosfatazı inhibe ederek fosfatın glukozdan ayrılmasını ve glukozun tekrar kana geçmesini önler. Diğer enzimleri ise aktive ederek glu­ kozun kullanımım sağlar. Doğru cevap: E



82 4 TUR/! TUS SORULARI 5. Vücutta iaktattan giukoz oluşması en fazla hangi organda görülür? (Eyiül-90) A) Kas C) Böbrek



B) Karaciğer D) Beyin



8. . Aşağıdaki yollardan hangisiyle laktat tan giukoz elde edilir? (Eylül-93) A) Giukoneojenez C) Glikojenoliz



E) Kalp Bilindiği gibi bu madde eritrositler gibi m iîokondn içermeyen hücreler ve egzersiz halindeki iskelet ka­ sında anaerobik glikolizin neticesinde meydana gelir ve kana salınır. Cori siklüsünde, kandan alınan giu­ koz egzersiz halindeki kas içinde iaktata dönüştürü­ lür ve bu madde kana diffüze olur. Dolaşıma katılan laktat, karaciğer tarafından tutulur ve glukoneogenez ile glukoza dönüştürülür ve tekrar dolaşıma bırakılır. Kaslarda glukoz-6-fosfataz ve piruvat karboksilaz olmadığı için kana serbest giukoz çıkışı kas’tan müm­ kün değildir, Giukoneojenez başlıca karaciğer {% 90) ve daha az olarak böbreklerde (% 10) meydana gelir. Doğru cevap: 8 6. Açlıkta hepatik giukoneojenezde aşağıdakilerden hangisi kullanılır? (Eylül-92) A) Alanin- Gîutamin B) tizin- Lösin C) Alanin- Tirozin D) Lösin- Gîutamin E) Lösin-Alanin Açlıkta hipoglisemi sebebiyle glukagon salgısı ar­ tar. Bunun etkisiyle glikojen fosforiiaz aktive olarak gli kojenoîizi hızlandırır. Ayrıca uzamış açlıkta giukojenik amino asitler, glukonejenezi uyararak kan şekerini yükseltir. Özellikle alanin ve gîutamin gibi saf glukojenîk amîno asitlerden giukoz oluşumu artar. Lösin ve lizin saf ketojenik amino asitlerdir. Doiayısı ile bunlar glukoza dönemez B, D ve E şıkları cevap olamaz. C şıkkında yer alan tirozin, hem giukojenik, hem de ketojeniktir. Bu yüzden çeldirici olarak konulmuş.



B) Glikofiz D) Pentoz-fosfat yolu E) Glikojenez



Karaciğerde laktattan veya giukojenik amino asitler­ den giukoz elde etmeye giukoneojenez denir. Bu olay glukagon tarafından aktive edilir. Doğru cevap: A



9. Âçhktaglukozyapımmda kullanılan aşağıdakilerden hangisidir? (Nisan-94) Â) Glİserol C) Asetoaseiat



B) Yağ asidi D) OH- Bütirik asit E} Asetil-KoA



Karbonhidrat olmayan maddelerden giukoz yapımına giukoneojenez denir. Bu amaçla özellikle giukojenik amino asitler, ketoasitler gliserol, laktat ve propiyonat kullanılır. Ayrıca amino asit ve diğer bazı maddelerin yıkılma­ sı île oluşan TCAara maddesi olan alfa keto asitler de glukoneojeneze girebilir. Örneğin; Alfa- ketoglutarat, süksinil KoA, fumarat ve okzafoaseiat Gliserol, yağ dokusunda triaçilgliserol’lerîn, hor­ mon sensitif lipaz ile yıkılması ile oluşun Yağ doku­ sunda gliserol kinaz bulunmadığı için kan yolu ile karaciğere gelen gliserol, gliserol kinaz Üe gliserol 3- fosfata çevrilir. Daha sonra dihidroksiaseton fos­ fata, oradan da glukoza çevrilir. Ketojenik bileşikler: Lösin, lizin gibi saf ketojenik aminoasitler giukoz oluşturamazlar. Ayrıca ürik asit, asetîl KoA, asetoasetat, 3-OH- bütîrat, ve ko­ lesterol gibi maddelerden de giukoz elde edifemez, Çift karbon sayılı yağ asitleri de sadece asetil KoA oiuşturabildikierinden giukoneojenezde kullanıla­ mazlar. Doğru cevap: A



Doğru cevap: A 7. Karaciğerden kana giukoz verilirken, kastan verilememesini« sebebi aşağıdakilerden hangisinin eksikliğidir? (Nisan-93) A) Glukoz-6 fosfataz 8) Giukokinaz C) Fruktokinaz P) Piruvat dekarbok$iia2 E) Giukoz-1-fosfataz Giukoz 6-fosfatın glukoza çevrilişi spesifik bir fosfataz olan giukoz 6-fosfataz ile katalizlenir. 8u enzim ka­ raciğer ve böbrekte bulunur. Ancak kas ve yağ do­ kuda yoktur. Enzimin varlığı, o dokunun kana giukoz vermesini sağlar. Kas dokusunda, piruvat karboksilaz ve giukoz 6 fosfataz olmadığı için bu dokudan kana giukoz geçişi olmaz. Bu yüzden kasta açığa çıkan laktat kan yolu karaciğere gelir ve burada tekrar giukoneojenez yolu ile glukoza döner. Kas- karaciğer arasındaki laktat - giukoz döngüsüne Cori siklusu denir. Doğru cevap: A



10. Aşağıdakilerden hangisi kullanılmaz? (Eyiül-94) A) Gliserol C) Laktat



giukoneojenezde



B) Piruvat D) Asetil-KoA E) Okzaloasetat



Karbonhidrat olmayan maddelerden giukoz yapımına giukoneojenez denir. Bunda özellikle giukojenik ami­ no asitler, ketoasitler gliserol, laktat ve propiyonaf kullanılır. Ayrıca amino asit ve diğer bazı maddelerin yıkılma­ sı He oluşan TCA ara maddesi olan alfa keto asitler de glukoneojeneze girebilir. Örneğin; Alfa- ketoglutarat, süksinil KoA, fumarat ve okzaloasetat. Ketojenik bileşikler: Lösin, lizin gibi saf ketoje­ nik aminoasitler giukoz oluşturamazlar. Ayrıca ürik asit, asetil KoA, asetoasetat, 3-OH-foütirat, ve kolesterol gibi maddelerden de giukoz elde edilemez. Ç ift karbon sayılı yağ asitleri de sadece asetil KoA oiuşturabildikierinden glukoneogenezde kullanılamazlar. Doğru cevap: D



BİYOKİMYA ► 83 11. Gfukoneojeneze kaynak oluşturmayan aşağidakîlerden hangisidir? (Nisan-99) A) Laktat C) Aianin



bileşik



B) Gliseroi D) Lösin E) Serin



Lösin ve Lizin saf keîojenik olduğundan giukoneojeneze katılmaz. Doğru cevap: D



12. Aşağıdaki moleküllerden hangisi, giukoneojenez yoluyla glukoz yapımında kullanılamaz? (Eylü! 2003} A) Piruvat C) Ürik asit



B) Alanın D) Laktat E} Propiyonat



Ketojenik bileşikler: Lösin, lizin gibi saf ketojenik aminoasitler glukoz oluşturamazlar. Ayrıca ürik asit, asetil KoA, asetoasetat, 3-OH-bütirat, ve ko­ lesterol gibi maddelerden de glukoz elde edilemez. Çift karbon sayılı yağ asitleri de sadece asetil KoA oluşturabiidiklerinden glukoneogenezde kullanıla­ mazlar. Doğru cevap: C 13. Açlık durumunda kan şekerini normal seviyede : .- tutmak için, aşağidakîlerden hangileri glukoz sentezlemede kullanılmaz? (Eylül 2006) I. il. IH. İV. V.



Gliseroi Aminoasitler Kolesterol Yağ asitleri Laktat



sentezi oluşturamazlar. Ayrıca ürik asit, asetil KoA, asetoasetat, 3-OH-bütirat, ve kolesterol gibi maddelerden de glukoz elde edilemez. Çift karbon sayılı yağ asitleri ise sadece asetil KoA oluşturabildiklerinden glukoneogenezde kullanılamazlar. Doğru cevap: D 14. Açlık durumunda, aşağıdaki enzimlerin hangisinin yardımıyla glikojenden kana glukoz verilir? (Nisan-95) A) Giukokinaz 8} Fosfo-fruktokinaz C) Hekzokinaz D) Glukoz-6-fosfat-dehidrogenaz E) G!ukoz-6-fosfataz Glikojenin alfa-1,4 bağlarının glikojen fosforiiaz ile yıkılması ile glukoz 1-P elde edilir. Ayrıca her alfa-1,6 bağının kopması ile bir adet serbest glukoz molekülü salınmaktadır. Glikojen fosforiiaz ile katalize olan ba­ samak giikojenolizde hız kısıtlayıcı basamaktır. Gli­ kojen fosforiiaz tarafından açığa çıkarılan glukoz 1-P, fosfo- gtuko mutaz tarafından glukoz 6-P’a çevrilir. Glukoz 6-fosfatm serbest glukoza çevrilmesi ve kana glukoz çıkışı glukoz 6-fosfataz ile katalizlenir. Bu enzim karaciğer ve böbrekte bulunur. Ancak kas ve yağ dokusunda yoktur. Enzimin varlığı, o dokunun kana glukoz vermesini sağlar. Kas ve yağ dokusunda enzim olmadığı için bunlardan kana glukoz geçişi olmaz.



■



Doğru cevap: £ 15. Glukoneojenezde piruvat karboksilazın allosterik aktivatörü aşağidakîlerden hangisidir? (Nisan-99)



A) İve III C) ü ve V



B) I ve V D) III ve IV



A) ATP G) Asetil KoA



E) IV ve V Glukoneojenik prekürsörler, net glukoz sentezi oluşturabilen moleküllerdir.



A-' A. Gîukorîsojerîik prekürsörler: Gliseroi, triaçiigliserolierin yağ dokusunda hidrolizi sı­ rasında açığa çıkar ve kan yolu ile karaciğere taşınır. Laktat: Cori siklüsünde, kandan alınan glukoz eg­ zersiz halindeki kas içinde iaktata dönüştürülür Do­ laşıma katılan laktat, karaciğer tarafından tutulur ve glukoneogenez ile glukoza dönüştürülür ve tekrar dolaşıma bırakılır. a-Ketoasidler: Pirüvat, okzaloasetat, a-ketoglutarat gibi a-ketoasidler glukojenik aminoasidlerin meta­ bolizmasından elde edilir. Tek karbon sayılı yağ asitleri propiyonil KoA’ya kadar yıkıldığı için buradan metil malonil KoA ve oradan da süksinii KoA üzerinden TCA’ya girdiğinden glukoza dönebilir.



B) AMP D) Laktik asit E) Glukoz-6-fosfat



Glukoneojenez, karbonhidrat olmayan ön madde­ lerden karbonhidrat sentezidir. Glukoneojenezde ilk basamakta piruvat, önce piruvat karboksiiaz üe oksaloasetata karboksillenir. Piruvat karboksiiaz karaciğer ve böbrek hücre­ lerinin mîtokondrisinde bulunur. Kas hücrelerinde bulunmaz. Piruvat karboksiiaz asetil KoA tarafından allosterik olarak aktive edilir. Koenzimi ise prostetik grup olarak görev yapan foiotîn’dir. Doğru cevap: C 16. Aşağidakîlerden hangisi glukoneogenezde görev almaz ve oluşan glikozun kana verilmesinde rol oynayan enzim değildir? (Nisan 2005) A) B) Ç) D) E)



Hekzokinaz Glukoz- 6 -fosfataz Fosfoenolpiruvaî karboksikinaz Pirüvat karboksiiaz Fruktoz 1,6 difosfataz



B. Ketojenik bileşikler: Lösin, lizin gibi saf ketojenik aminoasitler glukoz



Pirüvat karboksiiaz, fosfoenol piruvat karboksikinaz, fruktoz 1,6 bifosfotaz, glukoz-6 fosfataz ve gluko-



i



J



■84' 4 TÜM TUS SORULARI • • '• neogenez enzimleridir. Bu enzimler glukoneogenez yolu iie kana serbest glukoz veren enzimlerdir. Hekzokinaz ise gUkoiiz enzimdir. Karaciğer ve pankreasın beta hücreleri hariç, birçok dokuda yer alır. Görevi, giukozu glukoz 6 fosfata çevirerek giikolize girişini sağlamaktır. Doğra cevap: A 17. Uzun süren açlık sırasında, aşağıdaki karaciğer enzimlerinden hangisinin akfivitesinde artış olur? (Eylül 2004) A) Glukoz 6 fosfat dehidrogenaz B) Piruvat kinaz C) Piruvat karboksilaz D) Piruvat dehidrogenaz E) Glikojen sentaz Beyin, eritrositler, böbrek medullası, gözün kornea ve lensi, testis ve egzersiz halindeki kasta bulunan hüc­ reler metabotik yakıt olarak sürekli bir şekilde glukoza ihtiyaç duyarlar. Diyet ile karbonhidrat alımı olma­ dığı zaman karaciğer glikojeni bunu 10-18 saat süre ile karşılayabilir. Uzamış açlıkta, hepatik glikojen depolan tükenir ve glukoz; laktat, piruvat, gliserol ve a-ketoasîdler gibi prekürsörferden üretilir. Giukoneogenezîn % 90’ı karaciğerde, geri kalan %10’u ise böbreklerde meydana gelir. Piruvat karboksilaz karaciğer ve böbrek hücreleri­ nin m itokondrisinde bulunur. Piruvat karboksilaz, uzamış açlıkta yağ asitlerinin yıkımı ile oluşan asetîl Ko tarafından aüosterik olarak aktive edilir. Koenzimi ise prostetik grup olarak görev yapan biotîn’dlr. Doğru cevap: C



18. İnsülin/glukagonoram düşük olduğunda, aşağıdaki enzimlerden hangisinin sentezi artar? (Nisan 2009) A) Glukoz-6-fosfataz B) Glukokinaz C) Pirüvat kinaz D) Asetiî-KoA karboksilaz E) HMG-KoA redüktaz Sorunun amacı insüiin ve giukagonun rol aldığı metabolik reaksiyonları sorgulamak. Glukoneojenez, glikoliz, de novo yağ sentezi ve kolesterol sentezinde rol alan düzenleyici enzimler karşılaştırılmış. insulin / glukagon oranın düşük olması demek giu­ kagonun etkisi altında olan açlık demektir. Soru aç­ lıkta yapım enzimleri mi yoksa yıkım enzimleri mi aktive o lu r diye sormaktadır. Tabi ki yıkım enzimleri yanıt olmalıdır. Glukoz - 6 - fosfataz seçeneklerde­ ki tek yıkım enzimidir. Diğerleri yapım enzimi ola­ rak vücutta görev alır. Glukoz 6 fosfataz: Glukoneogenezde görevli olan bir enzimdir. Glukagon, adrenalin, tiroksin ve glukokortikoidlerie aktiflenir. Karaciğer, böbrek ve ince bağırsağın granüliü ve düz endoplazmik retikuiumlarinda yer alır.



Kas ve yağ dokusunda ise bulunmaz. Bu nedenle kas glukoneogenez iie kana glukoz sağfayamaz. Ayrıca kas glikojeninden elde edilen glukoz 6-fosfatta serbest glukoz oluşturmak üzere defosforiie edilemez. Glukokinaz; Karaciğer'de ve pankreas p hücrelerinde glukoz fosforilasyonunda temel enzimdir. Glukoz için yüksek Km’e sahiptir. Bu nedenle yemek sonrası dö­ nem gibi (postprandiyai dönem) hepatosit içi glukoz ' 'konsantrasyonu arttığında etki eder. Glukokinaz bu yüksek konsantrasyonu ortadan kaldıracak şekilde yüksek V maksimuma sahiptir. Glukokinaz düzeyleri karbonhidratdan zengin diyet ve insüiin ile artar. Pirüvat kinaz (PK) glikolizde görevli olan bir enzimdir. 2 moi ATP üretilir. Fosfoenolpirüvatm pirüvata dönüşümünü sağlayan glikoiizin irreversibl ve son basamağıdır. Asetii-KoA karboksilaz; de novo yağ sentezinin hız kısıtlayıcı enzimidir. İnsüiin enzim sentezini aktive ederken, glukagon tarafından inhibe edilmektedir. HMG-KoA redüktaz; kolesterol sentezinde düzenleyi­ ci enzim olup insüiin tarafından enzim aktive edilirken, glukagon tarafından inhibe edilmektedir. Doğru cevap: A



19. On İki saatlik açlıkta başlıca glukoz kaynağı aşağıdakîlerden hangisidir? (Aralık 2010) A) Diyetle alınan glukoz B) Kas glikojeni C) Laktattan glukoneogenez D) Yağ dokusundan yağ asitleri E) Amino asitlerden glukoneogenez Beyin, eritrositler, böbrek medullası, gözün kornea ve lensi, testis ve egzersiz halindeki kasta bulunan hüc­ reler metabolik yakıt olarak sürekli bir şekilde glukoza ihtiyaç duyarlar. Diyet ile karbonhidrat alımı olma­ dığı zaman karaciğer glikojeni bunu 10-18 saat süre ile karşılayabilir. Uzamış açlıkta, hepatik glikojen depolan tükenir ve glukoz; laktat, pirüvat, gliserol ve a-ketoasidler gibi prekürsörlerden üretilir. Glukoneogenezin % 9Gk karaciğerde, geri kalan % 1G’u ise böbreklerde meydana gelir. Açlığın 12. saatinde kana glukoz sağlayan kaynak, karaciğer glikojenidir. Şıklarda karaciğer glikojeni olmadığı için cevap biraz düşünme gerektiriyor. Kas glikojeni cevap olamaz çünkü, kas glikojeni daha çok egzersiz sırasında gerekli olan enerjiyi sağlar. Kas glikojeni birkaç günlük kısa açlık sürelerinden etkilenmez, ancak uzun süren açlıklarda orta dere­ cede azalma görülür. Bu yüzden cevap glukoneojenez olmalı. Laktattan glukoneojenez de mümkün, ancak bu daha çok eg­ zersiz sırasında görülmektedir. Yani 12 saatlik açlıkta laktik asitte belirgin bîr artış olmaz bu yüzden bu şıkta cevap olamaz.



BİYOKİMYA ► 85 Dolayfsı ile cevap aminoasîtlerden glukoneojenez olmalı. Glukoneojenik prekürsörlerin varlığı, özellikle gîukojenik aminoasitler, hepaiik glukoz sentez hızını belirgin şekilde etkiler. însülin düzeyinin düşüklüğü, aminoasitlerin kas proteinlerinden mobtlizasyonu



20. Kan giukozu düşmüş bir kişide, aşağıdaki enzimlerden hangisinin karaciğerde inhibe olması gerekir? (Mayıs 2011) Â) Pirüvat karboksilaz B) PEP karboksikinaz C) Fruktoz-1,6-bifosfaiaz D) G!ukoz-6-fosfataz E) Fosfofruktokinaz-i Sorunun amacı açtıkta kan glukoz düzeylerinin düşmesi durumunda hangi m etaboiik yolun inhibe olduğu, hangisinin aktive olduğunun bilinm esi ve bu yollarda g örevli enzimlerin hangileri olduğunun bilinmesidir.



lehinedir. Özellikle kaslarda oluşan alanin, giikofizî inhibe edip giukoneojenezi aktîve eden en önemli gîukojenik amıno asittir. Doğru cevap: E



Açlıkta yani kan glukoz düzeyleri düştüğünde insülin sentezi azalır, glukagon sentezi artar. Sonuç olarak karaciğerde gükoliz inhibe olurken, glukoneogenez aktive olur. Fosfofruktokînaz-I glikoiizin en önemli



Giukoz



ATP ADP



Gfukokinaz



¡;:ı J



\ GIukoz-6-fosfataz f *Bu enzim kana serbest glukoz çıkışım sağlar



l



'V Glukoz-6-P Fosfchekzos-izomeraz



...



Fosfofruktokînaz i



|



Fruktoz-6-P



ATP I ; / - \ A D P J i . G rx \ / U



glikoiizin hız kısıtlayıcı enzimi, fruktoz-2,6-bîP aflosîerik aktivatörüdür



Fruktoz-1,6-bifosfataz Giukoneojenezin düzenleyici enzimidir (Pkuvat karboksilaz ve PEP karboksikinaz iie beraber)



Fruktoz-1,6-bi-P



Dthidroksiaseton-P



Gliserâ(dehid-3-P p



+ nad; NADH 1,3-bi-Fosfogliserat



Substrat düzeyinde ADP > fosfodlasyon ATP



Fosfogüseraikinaz



3-Fosfog|iserat



2-Fosfogİiserai



Fosfoenol pirüvat



Pirüvat kinaz Substrat düzeyinde fosforilasyon



ADP s P AT



PEP karboksikinaz GDP GTP Okzaioasetat



Pirüvat



Pirüvat karboksilaz giukoneojenezin ilk enzimi olup Mİtokondriyaldir, Biyotin prostetik grubudur Asetii KoA allosterik aktivatörüdür Uzamış açlıkta devreye girer



86 4 TUM TUS SORULARI kontrol basamağıdır ve insülin tarafından aktive edilir. Açlıkta glukagon düzeyleri yükseldiğinde ise inaktiftir. Açlıkta karaciğerde glukoneogeneze özgü enzimler aktiftir. Bunlar piruvat karboksilaz, PEP karboksîkinaz, fruktoz 1,8-bifosfataz ve glukoz 6-fosfataz'dır. Doğru cevap: E



22. Aşağıdakileri» hangisinden glukoz sentezlsnirken en az enerji harcanır? (Eylül 2012) A) Gliserol G) Pirüvat



B) Propionat D) Alanin E) Lakta!



21. Laktik asilin glukoza çevrilip kana verildiği süreç içinde aşağıdakiîerden hangisinin bir görevi yoktur? (Nisan 2012)



Glukoneogenezde harcanan enerji miktarlarının neler olduğu b ilg isi soruluyor. Ayrıca glukoneo-■ genezdeki temel basamakların neler olduğunun bilinm esi sorgulanıyor.



Â) Pirüvat karboksilaz B) PEP karboksiktnaz C) Fruktoz 1,6-bifosfataz O) Fosfofruktokinaz-I E) ATP



Gliserol glukoneogeneze glikollz ara maddesi olan dihidrokssaseton fosfata dönüşerek katılır. İki gliserol molekülü b ir glukoz molekülü oluşturur ve bu esna­ da gliserol kinaz basamağında iki ATP harcanır.



Sorunun amacı sadece glukoneojenez ve glikolize özgü enzimlerin bilinm esi ve karşılaştırılması. Daha öncede glukoneojenez enzimlerinin arasına Fosfofruktokinaz-f yerleştirilerek benzer soru TUS’ta ik i üç kez soruldu. Beyin, eritrositler, böbrek meduilası, gözün kornea ve lensi, testis ve egzersiz halindeki kasta bulunan hüc­ reler metabolik yakıt olarak sürekli bir şekilde glukoza ihtiyaç duyarlar. Diyet He karbonhidrat alımı olmadı­ ğı zaman karaciğer glikojeni bunu 10-18 saat süre ile karşılayabilir. Uzamış açlıkta, hepatik glikojen de­ polan tükenir ve glukoz; laktat, pirüvat, gliserol ve a-ketoasidler gibi prekürsörlerden üretilir. Glukoneogenezin %9Q’ı karaciğerde, geri kalan %10’u ise böbreklerde meydana gelir. Böbrekler küçük bir oranda glukoz sentezlemelerine karşın, uzun süren açlıkta ve karaciğer harabîyeti olan hastalarda temel glukoz üretim yeri olmaktadır.



Pirüvat, alanin ve laktat; aynı yolu kullanarak gfukoneogeneze katılırlar ve bu yolda 6 adet yüksek enerjili fosfat bağı harcanır. Bu bileşikler 3 karbonlu, glukoz ise 6 karbonlu olduğundan iki molekül piruvattan bir molekül glukoz sentezlenir. Piruvattan glukoz oluşumunda 3 basamakta enerji harcanır: 1) Piruvat karboksilaz; 2) Fosfoenolpiruvat karboksikinaz; 3) Fosfogiiserat kinaz. Propionat, süksinil KoAbasamağından TCAdöngüsü­ ne katılır ve buradan okzaloasetat üzerinden glukone­ ogeneze gider. Doğru cevap: A Glukoz



Bilindiği gibi gîikolizin üç basamağı İrreversîbldîr, bu basamaklar glukoneogeneze özgü dört alternatif reaksiyon ile geçilmelidir (Alttaki şekil). Glukoneogenezde pirüvat önce pirüvat karboksilaz ile okzaîoasetata karboksiflentr (Pirüvat karboksilaz karaciğer ve böbrek hücrelerinin m itokondrilerinde bulunmasına karşın kas hücrelerinde bulunmaz). Okzaioaseîat, sitozofde fosfoenoî pirüvat karboksikînaz etkisi ile dekarboksiîe olarak fosfoenoî pirüvata (PEP) dönüştürülür. Bu reaksiyon GTP nin hidrolizi ile gerçekleştirilir. Fruktoz 1,6-bifosfatın fruktoz 1, S-bifosfataz ile hid­ rolizi, gîikolizin fosfofruktokinaz-l basamağım atlar. Bu reaksiyon, piruvat karboksilaz ile birlikte glu­ koneogenezin önemli bir düzenleyici basamağıdır. Hücre içinde enerjiden fakir durumun sinyali olan yüksek AMP düzeyi ve fruktoz 2,6-bifosfat tarafın­ dan inhibe edilir. Glukoz 6-fosfatm hidrolizi: Glukoz 6-fosfatın glukoz 6-fosfaiaz île hidrolizi îrreversibl olan hekzokinaz basamağını atlar ve serbest glukoz oluşur. Glîkoiiz; glukozun enerji (ATP şeklinde) ve diğer meta­ bolik yolların ara ürünlerinin sağlamak İçin yıkılmasıdır. Gükolizde fruktoz-6-P'ın fosfofruktokİnaz-1 (PFK-1) enzimi ile îrreversibl bir şekilde fruktoz-1,6-bifosfata dönüşmesini gîikolizin en önemli düzenleyici basa­ mağı olup çeşitli faktörlerle düzenlenir. ATP ve siîrat bu basamağı inhibe ederken, ADP, AMP ve fruktoz2,6-bifosfat stimüle eder Doğru cevap: D



Aktive edilir @ İnhibe edilir $ indüktenen enzim



BİYOKİMYA l> 87 Glukoz



Y



gltıkoz 6-fosfataz © (Endoplazînik retikukım)



glukokinaz (yüksek K J j ^ A D P Gltıkoz 6-fosfat



J



Frukioz 6-fosfat fosfofruktokinaz 1 L - ATP t fruktoz 1,6-bifosfataz ©



düşük AfvfP ve F-2.6-P ■



I^ADP



Fruktoz 1,6-bifosfat



Dihidroksiasetort < fosfat



■Gliseraldebid 3-fosfat v - NAD’



Gliserol 3*P dehidrogenaz



c;



NADH



•NAÛ*



Gliserol 3-fosfat



1,3-Bifosfogliserat



t



1AOP



■r-.ATP 3-Fosfogliserat sfogl



I



2-Fosfogliserat sfogl ©Indüklenen enzim ‘■•v înaklif enzim



3.



£lukagon ve korfizoî tarafından sentezi indüklenen glukoneogenez enzimi... fosfoenolpiruvat (PEP) karboksikinaz.



9.



0lukoz 6- fosfataz karaciğerden (böbrekte de var) kana serbest glukoz çıkışım sağlayan enzimdir.



10. 0lukaneo g e n e z üç or g a n e l d e g e rç e k le ş ir... Mîtokondri (ilk enzim olan piruvat karboksilaz), sitoplazma, Endoplazmik retikufum (son enzim olan glukoz 6- fosfataz) 11. 0!ukoneojenik prekürsorler; Sliserol ve gliserol fosfat, laktat, glukojenik aminoasitlerin ketoasitleri, tek karbon sayılı yağ asitlerinin ve metyonin gibi aminoasitlerin yıkımından elde edilen propyonil KoA. 12. Lösîn, lizin gibi saf ketojenik aminoasitler, ürik asit, asetîl KoA, asetoaseföt, 3-O H ~bütirat, ç ift karbon sayılı yağ asitleri ve kolesterol gibi maddelerden glukoz elde edilemez. 13. Alanın, glukoneogenezi aktive edip, glikolîzî inhibe eden en önemli amînoasi+tir. 14. İk i adet iaktatı bir molekül glukoza çevirmek için altı adet (6 ATP eşdeğeri) yüksek enerjili fo sfa t bağı gerekir.



- h 2o Fosfoenolpirtıvat (PEP)



15. Slukagon, glukoneojenezle ilgili enzimleri aktive ederek gîukoneojenezi uyarır. 16. Glukagon, fruktoz 2,6 bifosfatazı aktive eder. Böyîece, gfikoîizin hız kısıtlayıcı basamağı olan fosfofruktokinaz Tin aktıvatörü olan fruktoz 2,6 b ifosfat azalır. &f i kol iz yavaşlarken, glukoneojenez hızlanır.



2.



Piruvat karboksilaz... Anopieurİtik bîr reaksiyon olup, TCA sîklusuna ara ürün (okzaioasetat) yeniler ve glukoneogenez İçin substrat Sağlar.



3. TCÂ'mn ara maddelerini sağlayan tepkimelere anapleuritik tepkime denir. 4.



Bazı anapleuroilk reaksiyonlar... piruvat karboksilaz ve Aspartat amino transferaz (AST) okzaioasetat sağlar, ölutamat dehidrogenaz, alfa ketoglutarat oluşturur. Metilmalonîl KoA mutaz ise süksintl KoA oluşturur.



5. Piruvat karboksilazın allosterîk aktivatörü asetii KoA'clır, 6.



Kaslarda piruvat karboksilaz ve glukoz 6-fosfataz bulunmadığı için kaslar glukoneogenez yapamaz.



7. Sadece giukoneogeneze özgü olan dört reaksiyon var; PıVilvat karboksilaz vs PEP karboksikinaz (bu iki enzim glikolizdeki son irreversib! olan piruvat kinaz’ı geri döndürürler). Fruktoz 1,6 bifosfataz (glikolizdeki hız kısıtlayıcı olan fosfofruktokınaz1 basamağını geri döndürür). Glukoz 6 - fosfataz (glikolizdeki ilk basamak olan glukokinaz basamağını geri çevirir).



18. Hızlı kas kasılmasında (örn. 100 m koşan) b ir kişide enerjinin büyük kısmı kreatîn fosfattan sağlanır. 19. Hızlı kas kasılmasında kreatin fo s fa t tükenince, kas glikojeni anaerobik şartlarda yıkılarak laktik asîte dönüşür. Kaslar glukoneojenez yapamadığı için İaktatı KCe gönderir. KC İaktatı glukoza çevirir (Cori siklüsü). 20. Bir molekül glukoz, anaerobik şartlarda, iki molekül la kta ta dönüşürken, net iki ATP kazanç sâ'z konusudur.



1. Aşağıdaki amino asitlerden hangisinin yüksek kon­ santrasyonu gîukoneojenezi aktive edip, glikolizi inhibe eder? Alanın 2. Aşağıdakilerden hangisi glukoneojenez yolu ile glukoza dönüşemez? Asetoasetat ve hidroksl b üt ira t gibi keton cisimleri



Karbonhidratlar



1. (Slukoneogenezde ilk enzim olan piruvat karboksilaz mitokondriyal b îr enzim olup proste+ik grubu biyotin'dir.



17. Slukagon, giikoüzin son basamağında görevli piruvat kinazı fosforilleyerek inaktive eder. Sonuç olarak glikoltz yavaşlarken, glukoneojenez hızlanır.



J



88 4 TÜM TUS SORULAR? ' '



GLİKOJEN METABOLİZMASI 1. Aşağıdaki enzimlerden hangisinin eksikliği, bilinen glikojen depo hastalıklarından birine neden olmaz? (Eylül 2006) A) Glukoz 6-fosfataz B) Asit maltaz (alfa -1,4-glukozidaz) Cj/Amilg-J ,6-g.(ukozidaz,.. D) (1,4 -> 1,6) transglukozîlaz E) Beta-1,4-glukozidaz Tip î: Von Gierke hastalığı olarak da adlandırılan bu tip glikojen depo hastalığında glukoz 6-fosfataz eksikliği söz konusudur. Karaciğer, böbrek ve ba­ ğırsaklar en çok etkilenen dokulardır. Glikojenoliz ile karaciğerden yeterince glukoz sağlanamadığı için ciddi şekilde açlık hipoglisem isi görülür. Yağlı ka­ raciğer, hepatomegali söz konusudur. Von Gierke de kesinlikle splenomegaii olmaz. Hiperlakiik asidemi, hiperürisemi, hiperiipidemi görülür. Glikojenin yapısı normaldir ancak yıkıiamadığı için glikojen depolan­ ması artmıştır. Bu hastalarda ayrıca taş bebek yüzü görünümü vardır. Tip II: Pompe hastalığı, lizozoma! b ir enzim olan a-1,4 glukozidaz (asid maltaz) enziminin doğuştan eksikliği neticesinde sitozoidekı vakuollerde aşın miktarda glikojen birikmesi ile karakterize son de­ rece önemli bir hastalıktır. Kalp, karaciğer ve kaslar etkilenmektedir. Glikojen yapısının normal olduğu bu hastalıkta kan glukoz düzeyi normaldir. Ciddi şekilde kardiyomegalisi olan hastalar erken çocukluk dö­ neminde kaybedilmektedirler. Tip İli; Forbes (Cori) hastalığı, dal yıkıcı enzimin (ami!o1-8 glukozidaz) eksikliğine bağlı olarak görü­ lür ve karaciğer, kas, kalp ve îökositler etkilenmiştir. Hepatomegali, değişik kas tutulmaları ve açlık hipog­ lisemisi ile karakterizedir. Biriken glikojen anormal yapıdadır. Tip IV: Anderson hastalığı, dal yapıcı enzim (glikozil a-4:6 transferaz veya diğer adı ile alfa 1,4 1, 6 transglukozîlaz) sisteminin etkilendiği ve birçok do­ kuda hasar olan bir formdur. Jüveniİ tipinde ilerleyen siroz ve miyopati; geç başlayan tipinde ise kalp yetmezliği görülmektedir. Biriken glikojen anormal yapıdadır. Tip V: Mc Ardle hastalığı, kas fosforitazın eksikliğine bağlı olarak iskelet kaslarında aşırı derecede glikojen depolanması ve egzersize karşı belirgin bir şekilde azalmış tolerans ile karakteristiktir. Bu hastalarda yaşamın ileri dönemlerinde m iyoglobinüri gözlen­ mektedir. Prognoz genellikle oldukça iyidir. Tip VJ: Hers hastalığında karaciğer fosforîiazı etkilenmiştir. Asemptomatik hipoglisem i ve hepatomegaii ile karakterizedir. Tip VII: Tauri hastalığında, fosfofruktokinaz etki­ lenmiştir. İskelet kasları ve eritrositler etkilenmiştir. Hemolîz ve egzersize karşı tolerans azalması gö­ rülmektedir. Tip Vlîl: İnaktif karaciğer fosforiiaz enzimi ile ka­ rakterizedir. Hepatomegali, santral sinir siteminde glikojen birikim i görülen tek glikojen depo hasta­ lığıdır.



■s



Beta [1,4] gükozid bağı selülozda bulunur. Bitkiler­ de, hücre duvarında bulunan yapısal bir polîsakkarittir. İnsanlarda beta 1,4- endo glikozidaz enzimi olma­ dığı için selüloz sindiriiemez. Doğru cevap: E 2. Cori hastalığında enzim defekti sonucu vücutta . .. glikojen, -artar. Bu -hastalıkta eksik olan enzim aşağıdakiierden hangisidir? (Eyiül-87) A) Glikojen sentetaz B) Fosforiiaz C) Dallanma enzimi D) Amilo 1-6- glikozidaz E) Fosfofrüktokinaz Tıp US; Forbes (Cori) hastalığı, dal yıkıcı enzimin (amiîo1-6 glukozidaz) eksikliğine bağlı olarak görü­ lür ve karaciğer, kas, kalp ve lökositier etkilenmiştir. Hepatomegali, değişik kas tutulmaları ve açlık hipog­ lisemisi ile karakterizedir. Biriken glikojen anormal yapıdadır. Doğru cevap: D 3. Cori hastalığında, karaciğer ve kasta dallı glikojen (Lim it dekstrinler) miktarında artma görülür. Buna göre aşağıdaki enzimlerden hangisi eksiktir? (Nisan-91) A) Alfa-1, 4-glîkozidaz B) Glikojen fosforiiaz C) Amilo-1, 6-gIikozidaz D) Kas Fosforiiaz E) Dallanma enzimi Tip İÜ: Forbes (Cori) hastalığı, dal yıkıcı enzimin (am iloi -6- glukozidaz) eksikliğine bağlı olarak görü­ lür ve karaciğer, kas, kalp ve îökositler etkilenmiştir. Hepatomegali, değişik kas tutulmaları ve açlık hipog­ lisemisi ile karakterizedir. Biriken glikojen anormal yapıdadır. Doğru cevap: C 4. Dört yaşında bir çocuk hipoglisemi, hepatomegali, taş bebek yüzü görünümü kliniği ile sîze gelirse ne düşünürsünüz? (Nisan-91) Â) Von Gierke B) Gaucher C) Tay Sachs D) Pompe E) San-fiippo Von Gierke tip I glikojen depo hastalığıdır. Bu hasta­ lıkta kana glukoz çıkışım sağlayan glukoz 6- fosfataz eksiktir. Açlık hipoglisemisi, hiperiipidemi, hepato­ megali, hiperürisemi, laktık asidoz, taş bebek yüzü görünümü ve büyüme geriliği gibi klinik bulgular görülür. Doğru cevap: A 5. Von Gierke hastalığında aşağıdaki enzimlerden hangisi eksiktir? (Nîsan-92) A) Dal yıkıcı enzim B) Sfingomyelinaz C) Kas fosforiiaz O) Glukoz 6 fosfataz E) Glukoz 1, 6 difosfataz



_ -J ö



BİYOKİMYA ► 89 Von Gîerke tıp i de giukoz 6 fosfataz enzimi eksiktir. H ip o g lis em i, h e p a to m e g a li, lak tik a s id o z , h ip erlip id em i ve h ip erü rise m i va rd ır.



Doğru cevap: D



g. Amilo 1-6 giukozidaz enzim eksikliği aşağıdaki hastalıklardan hangisinde görülür? (Nisan-94)



Tip IV: Anderson hastalığı, dal yapıcı enzim ( glikozil a4:6 transferaz ) sisteminin etkilendiği ve birçok dokuda hasar olan bir formdur. Jüvenii tipinde ilerleyen siroz ve miyopati; geç başlayan tipinde ise kalp yetmezliği görülmektedir. Biriken glikojen anormal yapıdadır. Tip İM Gori-Forbes'te dal yıkıcı enzim (amilot-S. giukozidaz), Tip IV Andersonda ise dal yapıcı (glikozil a-4:6 transferaz veya diğer adı île alfa 1,4 - 1,6 transglukoziiaz ) enzim eksik olduğu için sadece bu iki hastalıkta biriken glikojen anormal yapıdadır.



A) Pompe hastalığı B) Anderson hastalığı C) Cori hastalığı D) McArdSe hastalığı E) Hers hastalığı Amilo 1-6 gitkozidaz eksikliği Cori (glikojen depo hastalığı Tip İli) olur.



Sorunun amacı glikojen depo hastalıklarında eksik olan enzim ve iie ilg ili hastalığı bilmenizdir.



hastalığında



Doğru cevap: C 7. Büyüme geriliği, hepatomegali, hipoglisemi, laktik asidoz, hiperürisemi ve hiperiipidemi olan bir çocukta ne düşünülebilir? (Nisan-98) A) Glikojen depo hastalığı B) Hürler sendromu C) Hunter sendromu D) Hıperinsülinizm E) Mukopolisakkaridoz Tip I Büyüme geriliği, hepatomegali, hipoglisemi laktik asidoz, hiperürisemi ve hiperiipidemi glikojen depo hastalığı tip I Von Gierke için tipik bulgulardır. Ayrıca kanamaya eğilim vardır. Hastaların karnı masif hepatomegaii nedeniyle belirgindir. Hastalarda yanakların belirgin olması anormal yağ depolanmasıyla ilgilidir.



Karaciğer büyüklüğü de glikojen depolanmasın­ dan çok yağ infiltrasyonuna bağlıdır.



Doğru cevap: D 10. Hipoglisemiye giren bir kişide aşağıdakilerden hangisi görülmez? (Nisan 2010) Â) Adenilat siklaz inhibisyonu B) Giukagon saimımında artma C) Glikojen sentaz inaktivasyonu D) Glikojen fosforiiaz aktivasyonu E) Protein kinaz aktivasyonu Sorunun amacı açlık esnasında hangi hormon ve enzimlerin etkilendiğinin bilinm esi değerlendiriliyor;



i



Kan giukozu azaldığında pankreastan glukagon salınımı uyarılır. Adenilat siklaz enzimi hücre membraniarında bulunan ve ATP’yi cAMP'ye çeviren enzim olup açlıkta glukagon tarafından uyarılır. Oluşan cAMP protein kinazı aktive ederek glikojen sentaz enzimini fosforiiler ve inakiive eder, glikojen fosforiiaz enzimini ise fosforiiler ve aktive eder. Doğru cevap: A



Doğru cevap: A



A) Kolesterol B) Progesteron : C) Asetoasetik a s it' D) Palmitik asit E) Glikojen



Asetil Ko yağ asidi sentezinde, asetoasetik asit oluşumunda ve kolesterol oluşumunda öncü maddedir. Dolayısı ile kolesterolden sentezienen progesteronda da öncü maddedir. Glikojen dallı zincirli bir homopolisakkarid olup, sadece giukoz moiekülerrnden meydana gelen bîr giukoz polimeridir. Doğru cevap: E



Aşağıdaki enzimlerden hangisinin kalıtsal eksikliğinde glikojen normal yapıya sahip değildir? (Nisan 2008) A) Glikojen fosforiiaz B) Glukoz-6-fosfataz C) a -1,4-giukozidaz D) 1,4—>1,6 transglukoziiaz E) Fosfofruktokinaz



11. Glikojenin yıkılmasını sağlayan enzimlerden biri olan glikojen fosforüazın ürünü aşağıdakilerden hangisidir? (Nisan 2013) A) Glikoz 1-fosfat B) Glikoz 1,6-bîfosfat C) Glikoz 2,6-bifosfat D) Glikoz 4~fosfat E) Glikoz 6-fosfat Sorunun amacı; TUS’ta sıkça sorulan glikojen metabolizmasında görev alan, aynı zamanda dü­ zenleyici basamak olan glikojen fosforiiaz etkisi ile gtikojenofizde açığa çıkan en temel ürünün bilinmesidir. Glikojenin karaciğerde ve kaslarda yıkımım sağla­ yan yolda glikojenin a-1,4 bağlarının yıkılması ile glukoz 1-fosfat elde edilir (bkz alttaki şekil). Ayrıca her a-1,6 bağının kopması ile bir adet serbest giukoz molekülü salınmaktadır. Glikojen fosforiiaz (bu enzimin koenzimi kovalan bağiı pridoksal fosfattır), indirgenmemiş uçtaki glikozil kalıntıların! a-1,4 glikozid bağlarını yıkarak ayırır. Glikojen fosforiiaz ile katalize olan basamak glikojenoiizde düzenleyici basamaktır. Glikojen fosforiiaz tarafından açığa çıkarılan giukoz 1-P önce fosfoglukomutaz tarafından giukoz 6-fosfata çevrilir. Daha sonra da giukoz 6-P, giukoz 6- fosfataz ile serbest glukoza çevrilir.



Karbonhidratlar



8. Asetil Koenzim A aşağıdakSIerden hangisinin ön bileşiği değildir? (Nisan-98)



a



m



l



4 TÜM' Bir fosfotransferaz olan glikojen fosforilaz indirgenme­ miş uçlarından dallanma noktasına 4 glikozid kalıntı­ sı kalıncaya kadar yıkar. Bu yapıya “ lim it dekstrin” denir. Glikojen fosforilaz bunu yıkamaz. Dallar iki enzimatik aktivite ile uzaklaştırılır. Önce gltkozîl (4,4) transferaz enzimi, alfa- 1,4 gfîkozil kalıntısından üçünü başka bir indirgenmemiş uca ekler. Böylece bir alfa-1,4 bağı yıkılmışken bir diğeri yapılmış olur. Kalan tek gltkozil katıntısmın a-1,6 bağı, arniîo a1,6 glikozidaz enzimiyle hidrolize edilerek yıkılır ve serbest glukoz açığa çıkar. Bundan sonra glikojen fosforilaz, 4 kalıntı kalıncaya kadar yıkıma devam eder. Glikozîl 4,4 transferaz ve amîlo a-1,6 glikozidaz’ın ikisi birlikte, “ debranchîng enzimi” oluşturur.



Pirtdoksd fo s fa t; ALT ve AST gibi enzimlerin düzenlediği transamınasyon, DOPA'dan DOPAMİN, glutamattan GABA ve Histidinden his+amin oluşumu gibi dekarboksilasyon reaksiyonları, ALA-sentaz ve glikojen fosforilaz enzimlerinin koenzimidir.



Ğlukagon tarafından uyarılan enzimler; glikojen fo s fo rila z , piruvat karboksilaz, fru k to z -1 ,6 b ifo s fa ta z , fru k to z -2 ,6 -b ifo s fa ta z , gfukoz-6fo s fa ta z , hormon s e n s itif lipaz, ka rn itin açıl tra n s fe ra z -I



Glikojenin üzozomai yıkımı; Az bir miktar glikojen, lizozomal bir enzim olan a-1,4 glikozidaz (asit maltaz) tarafından yıkılmaktadır. Bu enzim eksikliği, tip H (Pompe hastalığı) glikojen depo hastalığı diye adlandırılan ve sitozolde glikojen vakuolierinin biri­ kimiyle seyreden ciddi bir hastalığa neden olur.



Doğru cevap: A



H,0



a(1,Ğ)bağl



-------> GLUKOZ üzozomai et- 1-4 glukozidaz



TIP V: MC AROLE SENDROMU (İSKELET KASI GLİKOJEN FOSFORİLAZ EKSİK) •iskelet kası etkilenir, karaciğer enzimleri normaldir. •Kan laktat düzeyleri yükselmeden kramplar görülür. •İleri yaşlarda miyoglobimm •İyi prognozlu •Kaslarda yüksek miktarda fakat normal yapıda glikojen bulunur.



Glukoz 6 - fösfataz >



Glukoz 6-P



Glukoz



ÜMİT DEKSTRİN



GlukoU: (4-4) transferaz < -----DAL KOPARAN ENZİM



iarbonhidratlar



•o-o-o-o-o.-



H,0 y



AM İlO -1,6 GLUKOZİDAZ



TİP t: von Glerke Hastalığı Glukoz 6- fosfalaz eksik



* Açlık Hipoglisemisi * Hîperiipidemi « Hepatomegafl * Hiperürisemi *Laktik asidoz * Biriken glikojen normal yapıda



) < ........ d a l KOPARAN ENZİM



Giukoz



■L.o' :



TİP İÜ: CORİ- FORBES HASTALIĞI (Amilo 1i Glukozidaz eksik) « Dal yıkıcı enzim eksik « Karaciğer,Kalp,lokosit •Hepatomegall « Ağlık Hipoglisemisi • Prognozu en İyi olan hastalık i •Biriken glikojen anormal yapıda j 05SS24



msmÆïmmï:



ı



BİYOKİMYA !> 91



% Glikojen yaklaşık 10- 18 saatlik sürecine e kan şekerini regüle eder. Daha uzun süreli açlıklarda glikojen tükendiği için glukozu belirli bir seviyede tutmak için son çare glukojenik amincasiflerin karbonlarından, giukoneojenez yolu ile, glukoz elde etmektir. 2. glikojen sadece glukozdan oluşan dallı zincirli bir homopoi isükkar i t t i r . 3. Glikojen sentezinde a 1, 4 bağlanmalarını yapan enzim... Glikojen sentaz 4. Glikojen sentezinde a 1, 6 dallanma noktalarını yapan enzim... Amilo (a 1,4 - 1,6) transgiikolaz veya glikozii a 4:6 transferaz 5. Glikojen yokluğunda "glikogenm" adlı proteindeki firezinin hidroksil grubu glukoz akası olarak davranır. Önce adeta bir glikojen çekirdeği oluşturulur. Ondan sonra glikojen sentaz ve branehing enzim sentezi devam e ttirir. 6. Yemeklerden sonra glukoz 6 -fo s fa tm artması glikojen sentezi albsferik olarak aktive eder. 7. Glikojen yıkımında alfa 1 - 4 bağlanmalarını koparan enzim...Glikojen fosforilaz {kofaktörü pridoksal fosfat) 8. Glikojen yıkımında alfa 1 - 6 dallanma noktalarının yıkımında rol alan enzim... Amilo 1,6 glikozidaz. 9. Glikojen molekülünün yıkımı İle açığa çıkan karbonhidrat birimleri... glikojen foforilaztn etkisi ile glukoz 1-fosfatîar oluşur. Amilo 1-6 glukozldaz etkisi ile serbest glukoz açığa çıkar. 10. Glikojen yıkımında her 8-10 adet glukoz 1- fosfata karşılık bir adet serbest glukoz oluşur. M W



i



11. Glukagon veya epinefrin hepatosît reseptörüne veya epinefrinin kas reseptörüne bağlanması adenilat siklazm aktive olmasına neden olur. cAMP artar, cAMP'ye bağımlı protein kinaz (protein kinaz A) aktive olur. 12. Protein kinaz A, glikojenfosforilazı fosforiileyerek ■■■" aktive eder. 13. ; NADP'



«-/v/V/'v/'ı sorbitoi



H .0



m



H ,0



H ,0



Serbitol sentezi ve bi



Doğru cevap: B



Galaktozdan fakir diyetle beslenen gaiakiozemik hastalarda hücre zarı yapımı için galaktoz ihtiyacı nasıl karşılanır? (Nisan-2001) A) B) C) D) i)



Fruktoz 6 -fosfat izom erizasyonu ile U D P -glukozdan epim erizasyon ile Gİukoz-1 fosfatın mutasyonu ile Trioz fosfatların kondansasyonu iie Glukozun dekarboksilasyonu ile



fglpllipg!



■ Hücre zarı yapımında kullanılan gfikolipîdler, glikoproteinler, giukozaminoglikanlar için UDP-gaİakioz gereklidir. UDP-gaiaktoz sentezi için iki yoi vardır. Ya gafaktoz 1fosfat Dridiliransferaz enzimi sayesinde gafaktoz 1-fosfat ve UDP-giukozdan ya da UDP-Heksoz 4-epimeraz enzimi sayesinde UDP-gtukoz’dan senteztenir. Gaİaktozdan fakir diyetle beslenen veya gaiaktozemik hastalarda hücre zarı yapımı İçin gerekli oian gaiaktoz,



UDP-giukoz'dan epimerizasyon İle ve UDP-Heksoz 4-epimeraz enzimiyie sağlanır. !< * ‘‘■u t



)



»i ııj üil ili m



!



î



;



i .



Gaiaktoz, UDP hekzos 4-epimeraz enzimi iie glukozdan sentezlenebilir. UDP-glukozun, UDP-glukoz dehidrogenaz enzimi ile 6. karbonundan oksidasyonu sonucu giukuronik asit oluşur.



Askorbîk asit, üronik asit yolunda D-giukuronîk asit­ ten sentezlenir.



Mannoz glukozun C-2 epimerıdir ve giikoproteinlerîn önemli bir bileşenidir. Diyette çok az mannoz bulunur. Hücre içi mannoz, fruktozdan sentezlenebilir. Doğru cevap: B



Doğru cevap: B 10. Karaciğerde fruktoz metabolizması çoğunlukla aşağıdaki tepkimelerden hangisi İle başlar? (Nisan 2012) A) Hekzokinaz ile birinci karbondan fosforiiasyon B) Hekzokinaz ile altıncı karbondan fosforiiasyon C) Fruktokinaz ile birinci karbondan fosforiiasyon D) Fruktokinaz iie altıncı karbondan fosforiiasyon E) Glukokinaz iie birinci karbondan fosforiiasyon Sorunun amacı glukoz ve fruktoz gibi altı karboniu şekerlerin metabolizmasında görev alan enzimlerin bilinmesi. Fruktozun ana metabolizma yollarına girebilmesi için önce fosforîle edilmesi gerekir. Bu hekzokinaz veya fruktokinaz tarafından sağlanır. Hekzokinaz vü­ cutta pek çok hekzosun fosforîle edilmesinde rol oynar ancak fruktoza karşı ilgisi azdır (Km değeri yüksek­ tir). Fruktozun fosforiiasyonunda esas rolü fruktoki­ naz üstlenir (alttaki şekil). 8u enzim karaciğer, böbrek ve ince bağırsaklarda bulunur ve fruktozu â fruktoz 1-fosfata çevirir.



HO-Ç-H : ' H-6-OH H-Ç-OH. CHjOH .Y Fruktoz



Fruktoz-1 -P, Aldolaz B tarafından dihidroksiaseton fosfat ve D-giiseraldehide yıkılır. Doğru cevap: C



1. Glukoz, sorbitoi yolunda aşağıdaki ürünlerden hangisine dönüşür? (Eyiüt 2012)



A) Gaiaktoz Ç) Glukuronat



B) Fruktoz DjAskorbai E) Mannoz



Sorbitoİ yolunda hangi bileşiğin oluştuğu b ilgisi soruluyor.



Glukoz sorbitoi yolunda aldoz redüktaz enzimi ta­ rafından önce sorbitole indirgenir. Bu basamakta NADPH kuüanılır, enzim birçok dokuda bulunur. Sorbitol daha sonra karaciğer, över, seminai vezikülier ve sperm hücrelerinde bulunan sorbitoi dehidrogenaz ile fruktoza çevrilir. Fruktoz bu dokularda enerji kay­ nağı olarak kullanılır.



yy



! I



i 1



i



1



1



|



Gfikoliz t KAN şekeri



f G lu k o z NADPH Aldoz redüktaz



V NAD V



Sorbitoi h 2o



.



H^O



î =i :



I



M m m m m K to W K M H Q



r« c$*İYOKİ^YÂ >



103 Iı



|



GLİKOJEN



i



\ S



1. Fruktoz metabolizmamın gfukoz metabolizmasına göre aaha ' hizitrolmasınm- nedeni harıgr enzimin



1



düzenlediği reaksiyohün atfahmasidtr? A) B) C) D) E)



Aldolaz A ; . .. . Aldolaz B Glukokinaz Pirüvat kinaz • Fosfofruktokinaz I



2. Hereditär fruktoz intoleransında eksik olanı enzim aşağıdakîlerden hangisidir? A} B) C) D) E)



Fruktoz İ-fbsfat aldolaz Trioz kinaz : . Fruktokinaz Trioz fosfat izomeraz • Fosfofruktokinaz



3. Aşağıdaki enzimlerden hangisinin eksikliği benign asemptomatik bîr hastalığa neden olur? A) B) C) D)



Fruktoz l-fosfat aldolaz Galaktoz l-fosfat üridiltransferaz Fruktokinaz Pirüvat kinaz •



E)



Fosfofruktokinaz V



4.



- Sorulana amacı; Fruktoz İte ğiukoz metabolizmasında görev alan bazı enzimlerin ve fruktoz metaböUzmasmda oluşan dihîdroksiaseton fosfatım glikolizıh dü­ zenleyici basamağı oian fösfofruktokindz l'den daha aşağıdan glikolitik yola girdiğinin bilinmesidir.



5. 6.



7.



Fruktozun ana metabolizma yollarına girebilmesi için önce fosforîle edilmesi gerekir. Bu hekzokînaz veya fruk­ tokinaz tarafından sağlanır. Hekzokînaz vücutta pek çok hekzosun fosforile edilmesinde rol oynar ancak früktoza karşı ilgisi azdır (Km değeri yüksektir). Fruktozun fosforiiasyonunda esas rolü fruktokinaz üstlenir. Bu enzim kara­ ciğer, böbrek ve ince bağırsaklarda bulunur ve fruktozu â fruktoz 1-fosfata çevirir (Şekil 3-30). Fruktokinaz eksikliği benign ve asemptomatik bîr hastalık olan esansiyel fruktozüriye yol açar.



Fruktoz metabolizması glukozunkine göre daha hızlıdır, Çünkü fruktoz 1-fosfattan oluşan triozlar glikolizin düzen­ leyici basamağı olan fosfofruktokinaz basamağını atlar.



Fazla fruktozlu dîet: hiperürisemiye neden olur. Fruktokinaz yokluğunda benign asemptomatik, b ir hastalık olan esansiyel fruktozöri görülür. Fruktoz I - P aldolaz (aldolaz-B) eksikliği; H ered îter fru kto z întoleransı gelişir. D iy a b e tte görülen k a ta r a k t, p e rife ra l nöropati, n e fro p a + î ve r e t in o p a t i s o rb ito l b irik im in d e n kaynaklanır. Galaktokinaz eksikliğinde klinik olarak sadece katarakt görülür.



3.



Cevaplar: 1:C, 2:Â, 3:C



Fruktoz-l~P, Aldolaz B (fruktoz l-fosfat aldolaz) tarafın­ dan dihîdroksiaseton fosfat ve D-gliseraldehîde yıkılır. Fruktoz l-fosfat aldolaz eksikliği heredîter fruktoz intoieransına yol açmaktadır.



t. 2.



fScîaktoz İ - f o s f a t üridiltransferaz eksikliğinde klasik galaktozemi görülür. «galaktozemlde, galaktoz l - f o s f a t ve galaktitoiün sinir dokusu, lens, karaciğer ve böbrek hücrelerinde birikmesi île doku hasarı, zeka geriliği ve k a ta ra k t oluşumu görülür.



S,



Katarakta neden olan enzim eksiklikleri... galaktokinaz ve galaktoz l-fo s fa t üridiltransferaz



9.



Laktoz sentaz'm a k tif olan kısmı ve bunu kontrol eden hormon; alfa-laktalbum in (Prolaktinle kontrol edilir)



1. Aşağıdaki monosakkaritlerden hangisi diyet ile fazla alındığında hiperürisemiye yo! açmaktadır?



Fruktoz 2. Diyabette görülen katarakt, periferal nöropati, nef ropati ve retinopati yol açan madde hangisidir?



iJ



Sorbitol



İ3.(5iukoz ve galaktozun birbirine dönüşümünü sağlayan enzim hangisidir? DDF- hskzos 4 ı epimerûz



J



İ Ü * ^'T Ü W itü^S Ó R Ü lLÁ R Í-



PEMTÖZ^’FOSFAT YOLU • 1. Aşağıdaki meiaboük yollardan hangisinin, eritrosit membran direnci île doğrudan ilişkisi vardır? (Nisan-92) A) Glikoiîz C) Upogenez ' ’



8 ) Pentoz fosfat yolu D) Sitrik asit siklusu ’ E)'GI(koneogenez



Heksoz monofosfat veya diğer adı He pentoz fosfat yolu, eritrositlerde oldukça büyük önem taşımaktadır. Bu şantın bir ürünü olan NADPH, gluiatyon redüktaz enziminin koenzimidir. Redükte gluiatyon ise erit­ rosit membranmı stabilize eden antioksîdan bir maddedir. Bu nedenle G8PDH enzim eksikliğinde eritrosit membran direnci düşer ve hem olitik anemi meydana geiir. Doğru cevap: B 2. Aşağıdakîierden hangisi eritrositlerde glutatyonu redükte formda tutmakta en önem lidir? (Eylül-98) A) Giukoz-6-fosfat dehidrogenaz B) Katalaz C) Piruvat karboksilaz D) Fumaraz E) İzositrat dehidrogenaz Glukoz-6- fosfat dehidrojenaz (G6PDH), hücre içinde oluşan serbest radikallerin ve peroksitlerin detoksifikasyonu için gerekli olan NADPH’ı üretir. Bu enzim birçok hücrede bulunmasına karşın, NADPH üreti­ minin tek yolu HEKZOS MONOFOSFAT YOLU oian eritrositlerde bu enzimin eksikliği en ağır biçimde ortaya çıkar. Heksoz monofosfat şantı eritrositlerde oldukça büyük önem taşımaktadır. Bu şantın bir ürünü olan NADPH, glutatyon redüktaz enziminin koenzi­ midir. Redükte glutatyon ise eritrosit membranmı stabilize eden antioksîdan bir maddedir. Bu nedenle G6PDH enzim eksikliğinde eritrosit membran direnci düşer ve hem olitik anemi meydana gelir. Diğer dokular giutatyonu indirgenmiş halde tutabil­ mek için NADP* bağımlı malat dehidrogenaz (malik enzim) gibi alternatif NADPH üretim kaynaklarına sahiptir. Eritrositte nukleus ve ribozom bulunmadığın­ dan enzimi tekrar elde edemez, böylece eritrositler enzim eksikliğine karşı özellikle savunmasızdırlar. Doğru cevap: A 3. Aşağıdaki m etaboükyollardan hangisi giutatyonun antioksîdan fonksiyonu için özellikle önemlidir? (Nisan 2010) A) Gfikoiiz 8 ) Giukoneogenez C) Pentoz fosfat yolu D) Yağ asitlerinin oksidasyonu E) Krebs döngüsü Sorunun amacı giutatyonun antioksîdan etkisi için neyin gerektiği (NADPH) ve bunun hangi m etaboiik yoidan elde edildiğinin b ilg isi öiçüiüyor.



Pentoz fosfat yolu, eritrositler, yağ dokusu, karaciğer, süt salgılayan meme bezleri, adrenal korteks gibi yerlerde bulunur. Giutatyonun antioksîdan etkisi ve indirgeyici biyosentez reaksiyonlar için gerekli olan NÂDPH’ı üretir. Doğru cevap: C 4. Eritrositleri hemolize karşı koruyan enzimlerden hangi ikisinin birlikte yan yana çalışması gerekir? (Nisan-2001) A) B) C) D) E)



Glukoz-6-fosfat dehidrogenaz-glutatyon peroksidaz Gíukoz-6-fosfaí dehidrogenaz- glutatyon redüktaz Glutatyon redüktaz-trans aîdolaz Trans ketolaz- katalaz Trans ketolaz- trans aldoiaz



Pentoz fosfat yolunda giukoz-6-fosfat dehidrojenazla katalizlenen bir tepkimeyle üretilen NADPH alyuvar ve hepaiosit gibi diğer hücreierde indirgeyici ekivalanların sağlanmasında kilit rol oynar. NÂDPH’m bir ışievi okside giutatyonu (GSSG), redükte glutatyona (GSH) indirgemek olup bu tepkime glutatyon redüktaz ile kataliz edilir. Giukoz-8~fosfat dehidrojenaz etkinliğinde eksiklik olan kişilerin alyuvarları GSSG’ den GSH üretmeye yetecek miktarda NADPH üretemez. Bu da daha sonra H20 2 ve diğer serbest oksijen radikallerini deioksîfiye etme yeteneğini bozar. Sonuçta artan serbest radikaller, membranda lipid peroksidasyonu hızlandırır, e ritrosit membran di­ renci düşer ve hemoliz gelişir. Eritrositleri hemolize karşı gfukoz 6- fosfat dehidrojenaz ve glutatyon redüktaz enzimlerinin birlikte çalışması gerekir. Bu soruda A şıkkı kötü hazırlanmış çünkü G6- PDH, NADPH’m kaynağı olduğu için mutlaka gerekiyor. Glutatyon peroksidaz da antioksîdan olduğu İçin ge­ rekiyor. Ancak bu soruda hangi iki enzimin birlikte yan yana çalışması gerekiyor dediği için G6- PDH ve glutatyon redüktaz İkilisini cevaplamak gerekiyor.



Heksoz monofosfat şanlında rol alan kofaktör aşağıdakiierden hangisidir? (Eylüf-98) A) FAD + B) NAD+ C) FMN + D) NADP+ E) ATP Pentoz fosfat yolu, fosfoglukonoiakton yoiu da deni­ len hekzos monofosfat yolunun üç amacı vardır: 1- Biyokimyasal reaksiyonlarda redüktan olarak görev yapan NADPH’ın hücredeki ihtiyacını karşüar. 2- Nükleotİd sentezi için gerekil olan ribozfosfatlar üretilir. 3- Üç île yedi karbonlu şekerlerin b irb irin e dönüşümünü ve glikoüze bağlantısını sağlar. Bu yolu, birkaç irreversibl (oksidatif reaksiyon) ve bunu bir seri reversibl (nonoksidatif) reaksiyonlar izler. Döngüde direkt olarak hiç ATP tüketilmez ve üretilmez. HEKZOS MONOFOSFAT YOLU'nun oksidatif bö­ lümünde, okside olan her giukoz 6-fosfat molekülü için ribuloz 5-fosfat, C 02 ve NADPH’ın oluştuğu ba­ samaklar mevcuttur. Giukoz 6-fosfat dehidrogenaz (G6PDH), giukoz 6-fosfatı İrreversibl bîr reaksiyonla 6- fosfoglukonolaktona okside eder ve bu reaksi­ yonda koenzim olarak NADP* kullanılır, reaksiyon esnasında NÂDPH sentezlenir. Uç ile yedi karbonlu şekerlerin birbirine dönü­ şümünü sağlayan, nonoksidatif yolda, gerekli olan tek koenzim, transketolaz reaksiyonundaki tiamîn pirofosfattır. Doğru cevap: D



6. Alyuvarların oksitleyici bileşiklere karşı korunmasında aşağıdakiierden hangisi önemli rol oynar? (Eylül 2001) A) Glikoliz C) Krebs döngüsü



B) Pentoz-fosfat yolu D) Cori döngüsü E) Glikoneogenez



Alyuvarlardaki pentoz fosfat yoiu, okside olmuş glutatyonun, glutatyon redüktaz ile indirgenmiş gluîatyona çevrimi için gereken NADPH’ı sağlar. Daha sonra indirgenmiş glutatyon, selenyum içeren bir enzim olan glutatyon peroksidaz tarafından katalizlenen bir tepkime ile H20 2,l alyuvarlardan uzaklaştırır. Giukoz 6- fosfat dehidrojenaz eksikliği olan kişilerde redükte glutatyon azaldığı için serbest radikaller artar. Eipid peroksidasyon hızlandığı için eritrosit membran direnci düşer ve hem olitik anemi gelişir. Doğru cevap: B 7. Pürin nükleotidlerînin biyosentezi için gerekli olan riboz 5-fosfaf aşağıdaki metabolik yollardan hangisinde sentezlenir? (Nisan 2003) A) Pentoz fosfat yoiu B) Krebs döngüsü O) Üre döngüsü D) Giikoüiik yo! E) Yağ asitlerinin beta-oksidasyonu Pentoz fosfat yoiu, fosfoglukonoiakton yolu da de­ nilen hekzos monofosfat yolunun üç amacı vardır: 1- Biyokimyasal reaksiyonlarda redüktan olarak görev yapan NÂDPH’ın hücredeki İhtiyacını karşılar. 2- N ükîeotid sentezi için gerekli olan ribozfosfatlar üretilir. 3- Üç ila ye di karbonlu ş e k e rle rin birbirine d ö n ü ş ü m ü n ü ve g lik o lîz e b a ğ la n tıs ın ı sağlar. Doğru cevap: A



TUS SORULARI 8. Aşağıdaki metabolik yolların hangisinde üç ila yedi karbonlu şekerler metabolize edilir? (Nisan 2002) A) Glikoliz 8) Trikarboksiiik asiî döngüsü C) Giukoz-alanin döngüsü D) Cori döngüsü E) Pentoz fosfat yolu M il pti-Vim?-1-•



Membrana bağlı NADPH-oksidaz NADPH +H‘



Pentoz fosfat yolunun nonoksidatif basamaklartnda yer alan transaidolaz ve transketoîaz, üç ila yedi karbonlu şekerleri metabolize edip glikolize girebilen ürünlere çevirir.



NADP’ .



; Süperoksid y dismulaz



Doğru cevap: £



CiV



9. Giukoz 8-fosfat dehidrogenaz hangisinde yer alır? (Eylül 2003)



aşağidakiierden



\ v HOCl O Hipokîoröz asit



A) Glikoliz B) Beta oksidasyon C) Gükojenoiiz D) Glikojenez E) Pentoz Fosfat Yolu



m.



Pentoz fosfat yolu, primer olarak giukoz 6-fosfat dehidrogenaz basamağı ile düzenlenir. NADPH, enzimin potent kompetetîf înhibitörüdür. İnsüiin ve NADP* artışı, G6PDH enzimini akîive eder. Doğru cevap: E 10 Vücutta oluşan oksitleyici türlerle yan zincirleri oksidasyona uğrayan aminoasit aşağidakiierden hangisidir? (Nisan 2005) A) Serin C) Sistem



B) Giuiamin D) Alanin E) Valin



Birçok hücrede bulunan redükie giutatyon (gamaglutamîi- sistem li- giisin) H20 2‘i detoksifiye edil­ mesinde rol alır. Glutatyonun antioksidan özelliği, yapısındaki sistein amino asitinin sülfhidril grubundan kaynaklanmaktadır. Giutatyon peroksidaz hidrojen pe­ roksit! suya çevirirken redükte giutatyon, okside forma dönüşür. Okside gluîatyonda, sistein aminoasit yan zincirleri okside hale geçer. Hücre, NADPH’ı kullanan giutatyon redüktaz ile okside glutatyonu tekrar redükte hale çevirir. Serin, glutamin, alanin ve valin amino asitlerinde antioksidan özellik bulunmaz.



Fe2'



Fenton reaksiyon;. { Myeio- 'Ç \ peroksidaz/Sü.Fe3' / £*



& /§$ ®



f ^ k i l : Fagositoz NADP Fagositoz mikroorganizmalar, yabancı partiküiler ve hücresel atıkların nötrofil ve makrofajlar (monositler) gibi hücreler tarafından yutulmasıdır. Nötrofİller ve monositler bakterilerin öldürülmesi için hem oksijen bağımlı hem de oksijenden bağımsız mekanizmalar içerirler. Oksijen bağımlı mekanizmalar miyeloperoksidaz sistemini ve oksijen türevi serbest radikallerin üretimini sağlayan bir başka sistemi içerirler. Nötrofülerde kiorür varlığında H20 2’in hipokîoröz asite dönüşümünde et­ kili olan enzim miyefoperoksidazdır. ^ Katafaz, yüksek konsantrasyonda oluşan hidrojen pe­ roksidin detoksifikasyonunu sağlar. Giutatyon peroksidaz, düşük konsantrasyonda olu­ şan hidrojen peroksidin detoksifikasyonunu sağlar. Süperoksit radikalini dismutasyona uğratarak detoksifiye eden enzim ise süperoksit dssmutazdır. Doğru cevap: D 12. Antim ikrobik bir etkiye sahip olan hipokîoröz asit (HOC!) oluşumunu sağlayan nötrcfîi enzim: aşağidakiierden hangisidir? (Nisan 2010)



Doğru cevap: C



A) Giutatyon peroksidaz B) Süperoksit dismütaz C) Laktoperoksidaz D) Miyeloperoksidaz E) Kataiaz



11. Nöirofîüerde kiorür varhğmda H20 2'ln hipokîoröz asite dönüşümünde etkili olan enzim hangisidir? (Nısan-2001)



Sorunun amacı anti oksidan savunmada görevli enzimlerin substrat veya ürünlerinin bilinip bilin­ m ediği ölçülüyor.



A) Süperoksii dismütaz B) Katalaz C) NADPH oksidaz D) Miyeloperoksidaz E) Giutatyon peroksidaz



Miyeloperoksidaz enzimi nötrofillerde lizozom içinde bulunur, H20 2 ve kiorür varlığında bakterileri öldüren hipokîoröz asit (HOCI) oluşturur. Giutatyon peroksidaz, H20 2’i redükte giutatyon varlı­ ğında iki molekül suya çevirir. Süperoksid dismütaz iki adet süperoksid radikalini ortamdan 2 proton alarak birleştirir ve H20 2 ve 0 2 oluşturur.



iNi**



BİYOKİMYA ► 107 Katalaz ise peroksizomlarda bulunur iki adet H20 2’yi birfeştirir ve 2 H20 ve 0 2 oluşturur.



Sorunun amacı pentoz fosfat yolunun temel gö­ revlerinin bilinip, bilinm ediğinin sorgulanmasıdır. TUS sınavlarında pentoz fosfat yolu ile ilg ili sıklıkla soru çıkmaktadır.



Laktoperoksidaz, sütün içerisinde antimikrobiyal bir madde üretiminden sorumlu bir enzimdir,



Pentoz fosfat yoluna aynı zamanda, fosfoglukonoiakton veya hekzos monofosfat yolu da denir. Bu yo! sitozolde gerçekleşir ve döngüde direkt olarak hiç ATP tüketilmez ve üretilmez. Bu yolun üç amacı, vardır:



Doğru cevap: D 13. Glukoz 8-fosfat, siiozoldeki NADPH düzeyi l$!:’-U'-azaIdtğ»nda aşağıdaki metabolik , yollardan hangisine girer? (Eylül 2012) .



1- Biyokimyasal reaksiyonlarda redüktan olarak görev yapan NADPH’m hücredeki ihtiyacını karşılar.



A) Glikoiiz B) Glukuronik asit yolu C) Pentoz fosfat yolu D) Krebs döngüsü E) Üronik asit yolu



2- Nükieotid sentezi için gerekli olan riboz-fosfatlar üretilir.



NADPH’m pentoz fosfat yolunda üretildiğinin ve bu yolun kontrol enzimi olan glukoz 6-fosfat dehidrogenazm NADPH azalması ile aktive olduğu b ilgisi­ nin bilinm esi sorgulanıyor. Bu konu karbonhidrat­ ların önemli konularından b iri olup, daha önce de bu yo l ile ilg ili TUS’ta çok soru sorulmuştu.



3- 0ç ila yedi karbonlu şekerlerin birbirine dönüşümünü ve giîkolize bağlantısını sağlar. Döngü iki bölümden oluşur; birinci bölüm oksidatif kısımdır ve burada hücrenin en önemli redüktanı olan NADPH sentezlenir, ikinci bölüm nonoksidatif kısımdır buradada üç, dört, beş ve yedi karbonlu şekerlerin birbirine dönüşümü ve nükieotid sentezi için gerekli olan riboz 5 fosfatın sentezi sağlanır.



Pentoz fosfat yolu, fosfoglukonolakton yolu da de­ nilen hekzos monofosfat yolunun üç amacı vardır: 1- Biyokimyasal reaksiyonlarda redüktan olarak görev yapan NADPH’m hücredeki ihtiyacını karşılar.



NADPH’m kullanıldığı başlıca reaksiyonlar dört tanedir.



2- Nükieotid sentezi için gerekli olan riboz 5fosfatlar üretilir.



1. İn d irg e y ic i B iyosentez; NADPH, NADH g ib i yüksek enerjili b ir m olekül olarak kabul edilir, ancak bu molekülün elektronları NADH da olduğu gibi oksijene iletilmekten (ETZ) çok indirgeyici biyosentezde kullanılmaktadır. Örneğin NADPH yağ asidi ve steroid biyosentezinde elektron kaynağı olarak kullanılır.



3* Üç ila ye di ka rb o n lu şekerlerin birbirine dönüşümünü ve giîkolize bağlantısını sağlar. Bu yolu, birkaç irreversibl oksidatif reaksiyon ve bunu bir seri reversibl şeker-fosfat dönüşümüleri izler. Döngüde direkt olarak hiç ATP tüketilmez ve üretil­ mez. Glukoz 6-fosfatın 1. karbonu C 02 olarak salınır ve yolun oksidatif bölümüne giren glukoz 6-fosfatlardan NADPH oluşur. Bu yol sitozolde gerçekleşir ve biyokimyasal reaksiyonlarda redüktan olarak gö­ rev yapan NADPH’m hücredeki ihtiyacını karşılar. Bu yolda ayrıca nükieotid sentezi için gerekli olan riboz-fosfatlar üretilir ve diyetle alınan beş karbonlu ribozların metabolik kullanımını sağlanır.



2. H id ro je n p e ro k s id in İn d irg e n m e s i: H2Oa, moleküler oksijenin indirgenmesi, İlaçlar ve çevresel toksinlerle reaksiyonlar neticesinde sürekli olarak meydana gelen bir re a ktif o ksijen ürünüdür. Reaktif oksijen ürünleri reperfüzyon hasarı, kanser, inflamatuar hastalıklar ve yaşlanma gibi birçok proçesden sorumludur. H ücred e bunlara karşı bazı a n tio k s id a n mekanizmalar mevcuttur. Birçok hücrede bulunan ve bir trîpepiid olan (y-glutam il-sisteinil-glisin) re d ü k te g lu ta ty o n , H20 2'i kim yasal olarak d e to k s ifiy e e d e b ilm e k te d ir. Bu reaksiyonu glutatyon peroksidaz düzenlemektedir (Şekil).



Pentoz fosfat yolu, primer olarak G6PDH basamağı ile düzenlenir ve NADPH, enzimin potent kompetetif înhibitörüdür. NADPH ihtiyacı arttıkça G6PDH enziminin hızı artmaktadır. Ayrıca enerjiden zengin durumda artan insüiinin etkisi ile yağ asit sentezi, kolesterol sentezi gibi indirgeyici biyosentez sentez reaksiyonları hızlanmaktadır. Dolayısı ile G6PDH enzi­ mini aktive eden en önemli iki faktör NADP* fazlalığı (NADPH İhtiyacı olduğunu gösterir) ve insülindir. NADPH üretiminde glikoiiz, glukuronik asit yolu, Krebs (TCA) döngüsü ve üronik asit yolu etkili değildir. Doğru cevap: C 14. Pentoz fosfat yolu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden k a f i s i yanlıştır? (Nisan 2013) A) ATP kullanılan bir yoldur. B) Eritrosit membran bütünlüğü için önemiidir. C) Glutatyon redüktaz enzimi için kofaktör sağlar. D) Nükleotidier için riboz kaynağıdır. S) Lipid sentezi için gereklidir.



|



\



108 < TÜM TUS SO RULARI Ancak bu reaksiyonda okside olarak koruyucu özel­ liklerini yitiren redükte glutatyonun yerine konmast gerekir. Hücrelerimiz, indirgeyici elektron kaynağı olarak NADPH’ı kullanan giütatyon redüktazın kata­ lizlediği bir reaksiyon ile tekrardan redükte gfutatyonu sentezler. Böyiece NADPH, H20 2,’in indirgenme­ sinde elektron kaynağı olarak rol alır ve aniioksidan savunmaya katkıda bulunur. 3. Sitokrom P-450: Karaciğer mikrözomal sitokrom P-450 mono-oksijenaz sistemi için NADPH varlığı kritiktir. Bu enzim steroidler, alkoller ve bazı İlaçlar gibi aromatik ve alifatik bileşiklerin suda çözünebilir şekillerine dönüştürür. Böyiece bu maddeler böbrek yoluyla atılabilir hale gelir. 4. L ö k o s itle r ile fa g o sito z: Fagositoz özellikle bakteriye! enfeksiyonlarda önemli bir savunma mekanizmasıdır. Akut infiamasyona ilk yanıtı nötrofiller vermektedir. İmmun bir uyarı, kemotaktik faktörler veya fagosite edilebilir partiküilerle nötrofılleri aktive ederek memhrana bağlı NADPH oksidaz enzim sistemini uyarmaktadır. Bu enzim sisteminin uyarılması sonucunda 0 2 ra d ik a li meydana gelmektedir. Bu esnada 0 2 tüketim inde aşırı bîr artış görüldüğü için bu olaya “ Respiratuar Burst” denilmektedir. Bu olaylar esnasında NADPH’ın fazla miktarda tü ­ ketilmesi nedeni ile büyük oranda NADPH’a ihtiyaç vardır. NÂDPH’m sağlandığı metaboiik yol “ pentozfosfat yoludur”. NADPH oksidaz, ait birimlerinde sitokrom ile flavin koenzim gruplarını taşıyan bir enzim kompleksidir. Bu enzimin doğuştan eksikliğinde fa­ gosite edilen bakteriler yok edilemez. Bunun neti­ cesinde ağır, persistan kronik piyogen enfeksiyonlar ile karekterize bir hastalık olan kronik granülomaiozise neden olur. Pentoz fosfat yolu eritrosit membran direnci ile doğ­ rudan ilişkisi olan bir yoldur. Bu yolda görev alan G-6-PDH eksikliği, hemoiitik anemiye en sık sebep olan enzim defektidir. Doğru cevap: A



Bu Konu H akkında



POTANSİYEL s o r u l a ( B - l :l r . / * : ■ ? * 7



'



Nükleik asit sentezi için gerekli olan riboz 5-fosfat hangi metaboiik yolla elde edilir? A) Bj C} D) E)



Gtikojenoliz Pentoz fosfat yolu Glukronik asit yolu Galaktoz metabolizması Sitrik asit sikîusu



2. Üç ila yedi karbonlu şekerlerin, gfikolize olan bağlantısı hangi metaboiik yoldan sağlanır? A) Üronik asit yolu B) Glikojenez C} Glikoneogenez D) Glikoliz E) Fosfoglukonat



3. Pentoz fosfat yolunun nonoksidatif basamaklarında gerekli olan tek koenzim aşağtdakilerden hangisidir? A) Tiyamin pirofosfat (TPP) B) Flavin adenin dinükleotid (FAD+) C) Pridoksal fosfat D) Deoksiadenozil kobalamin E} Nîkotinamid dinükleotid (NAD+) Cevaplan 1:8,2:E, 3:A - Soruların amacı; pentoz fosfat yolunun (fosfoglukonolakton yolu) temel amaçlarından biri olan ve nükleotld sentezinde gerekli olan riboz 5-fsofatm başlıca kaynağı olduğunun bilinmesidir,; Pentoz fosfat yolu, fosfoglukonolakton yolu da denilen hekzos monofosfat yolunun üç amacı vardır: 1- Biyokimyasal reaksiyonlarda redüktan olarak görev yapan NADPH'ın hücredeki İhtiyacını karşfiar. 2- nükleotid sentezi için gerekli otan riboz-fosfatlar üretilir. 3- Üç îia yedi karbonlu şekerlerin birbirine dönüşü­ münü ve glikolize bağlantısını sağlar. Bu yolu, birkaç irreversibl oksîdatif reaksiyon ve bunu bir seri reversîbl şeker-fosfat dönüşümleri izler (Şekil 3-19). Döngüde direkt olarak hiç ATP tüketilmez ve üretilmez. Glukoz 6-fosfatın 1. karbonu C02 olarak salınır ve yolun oksîdatif bölümüne giren glukoz 6-fo$fatlardan NADPH oluşur.



BİYOKİMYA >



■ ■ M * İH



SÜS



tül



İ ■



1



m ii



i I



ü »is



Üt; H



İ i|S



I I



■ ■



1



Buyoi sıtozolde gerçekleşir ve biyokimyasal reaksiyonlarda redüktan olarak görev yapan NADPH'ın Hücredeki ihtiyâ­ cını karşılar. Bu yolda ayrıca nükleotid sentezi için gerekli olan riboz-fosfatlar üretilir ve diyetle alman beş karbonlu ribozlarm metabolik kullanımım sağlanır. Hekzos monofosfat yölu'nün: nönoksidatif reaksiyonları; üç, dört, beş ve yedi karbonlu şekerlerin birbirine dönü­ şümünü sağlar {Şekil 3-19); Bu reaksiyonlar üe oksidatif reaksiyonlar sonucunda olüşan ribuloz 5-fosfattan> nükleötid sentezi için gerekli olan riboz 5-fosfat veya glikolizin ara ürünleri olan fruktoz 6-fosfat, gliserâldehid 3-fosfat sentezlenir. Nonoksidatif yolda gerekli olan tek koönzîm, transketolaz;reaksiyonundaki tîamîn pîrofösfattır. Transketolaz ve transaldolaz, riboz 5-fösfati giikolîziri ara ürünleri olan gliserâldehid 3-fosfat ve fruktoz 6-fösfata dönüştürür. Üronik asit yolu; monosakkaridlerin 6. karbondaki -CH2OH grubunun oksidaybhü ile üronik asitler (gîukoz â glukronik asit, galaktoz -> gafaktürohik asit) dediğimiz asit şekerler oluşur. Bunlar giukozaminöğlikanîârm başlıca bileşenidir.» Glukoneogenez: Beyin, eritrositler, böbrek meduliası, gözün kornea ve lensi>. testıs ve'egzersiz halindeki kasta bulunan hücreler metabolik yakıt olarak- surekiı: bir şekil­ de glukoza ihtiyâç düyarfar. Diyet İjö: karbonhidrat alımı olmadığı zaman karaciğer glikojeni bunu 10-18 saat süre ile karşılayabilir. Uzamış açlıkta, hepatik glikojen depoları tükenir ve gîukoz; laktat, pirüvai, gliserol ve a-ketoasidier gibi prekürsörlerden üretilir. Glukoneogenezin %90fı kara­ ciğerde, geri kalan %10'u ise böbreklerde meydana gelir. Böbrekler küçük bir oranda gîukoz sdntezlemeierine karşın, :uzun süren açlıkta ve karaciğer harabiyeti olan, hastalarda temel gîukoz üretim yeri olmaktadır. Glikoliz; glukozun enerji {ATP şeklinde); ve diğer metabolik yolların ara ürünlerinin, sağlamak: .için yıkılmasıdır. İVUtokondri bulunan ve yeterli oksijen olan hücrelerde glikolizin son ürünü pirüvattır. 8u 10 enzimatik reaksiyon basamağından oluşan ve glukozun iki molekül pirüvata parçalanmasını içeren bir olaydfr ve aerobik glikoliz olarak adlandırılın Aerobik glikoliz, pirüvatın sitrik asid siklüsü için temel yakıt olan asetil KoA'ya oksidatif dekarboksiiasyonu için zemin hazırlar. Alternatif olarak gîukoz pirüvata çevrildikten sonra anae­ robik şartlarda NADH ile laktata indirgenebilir. Bu olaya anaerobik glikoliz denir. Anaerobik ğiikoliz, eritrosit gibi mitokondrî İçermeyen dokularda ve yeterince oksijen sağ­ layamayan hücrelerde ATP oluşumunun devamını sağlar.



I



Glikojen sentezi (glikojenez), sltozoide gerçekleşin Glikojen



sentaz, glikojenin a-1,4 bağlarım yapmaktan sorumludur. Glikojen zincirinin uzaması UDP- gtukozdari geleıi glukozun 1. karbonunun hidroksii grubu ile zincirdeki alıcı glukozun indirgenmemiş 4. karbonu arasındaki glikozid bağı oluş­ ması ile meydana gelir. Yani uzayan zincire her seferinde UDP-giukozdan bîr gîukoz eklenir. Glikojen her 8-10 giuközda bir dallanma gösterir. Dallanma "daliandırıcı enzim" olan amilo {ct-l,4-> 1,6)- transglikozilaz veya diğer adı ile ğiîkozii a-4:6 transferaz tarafından yapılır. Bu enzim beş ila sekiz glikoz!) kalıntısından oluşan zinciri glikojen zincirinin indirgenmemiş ucundan alarak, zincirde başka bir kalıntıya ; İ J İ Bütün bu işlemlerle elde edilen aminoasidîerln, peptıdierin analizinde, iyon değiştirme kromatografisi, yüksek volta] elektroforezi, jel filtrasyonu, poliakrılamid jel elektroforezi, ince tabaka kromatografi, kağıt kromatografî ve yüksek basınçlı likid kromatografi (HPLC) gibi yöntemler kullanılmaktadır. Düz elektroforez basit bir yöntem olup proteinleri an­ cak albümin. q~1, q-2, B ve yo lm ak üzere beş banda ayırır. Doiayısı He düz elektroforez ile aminoasit ya­ pısı belirlenemez. Doğru cevap: D 4. Aşağıdaki



hastalıklardan hangisi bir proteinin hatalı katlanması sonucu, o proteinin dokularda birikmesi nedeniyle oiuşur? (Eylül 2008}



A) Diabetes mellitus B) Diabetes insipidus C) Kistik fıbrozis D) Osteogenezis imperfekta E) Amiioidoz Protein katlanmasındaki hatalardan dolayı oluşan başlıca hastalıklar amiioidoz ve pıion hastalıklarıdır. Yanlış katlanan proteinler genellikle hücrelerce yok edilir. Ancak zaman zaman özellikle de yaşlanma ile beraber bu hatalı katlanmış proteinlerin birikimleri kar­ şımıza çıkar ve çeşitli hastalıklara yol açar. Amiioidoz: p-tabaka yapısında anormal agrege olan protein (amiloîd) birikim i ile karakterizedir. Amiioid birikimi dejeneratif (örnek nöro dejeneratif) hasta­ lıklara yol açmaktadır. Örneğin Alzheimer hastalığında biriken amitoid plak j3 tabaka yapısında izlenmektedir. Diabetes meliitus, insülin eksikliği veya direnci sonu­ cu ortaya çıkar. Diabetes insipitus, Anti diüreiik hormon eksikliği so­ nucu ortaya çıkar. Kistik fibrozis, klor kanallarının bozulması sonucu ;; ortaya çıkar. :



Osteogenezis imperfekta, Tip 1 prokoilajeni kodlayan gende bozukluktur.



Doğru cevap: E 5. Fizyolojik sıvılarda az çözünen ve daha çok hidrofobik R grubu olan aminoasltier içeren yapısal proteinler aşağıdakilerden hangisidir? (Eylül 2011) A) Globüler proteinler B) Fibröz proteinler 0} Şaperonlar D) İmmünoglobuiinler E) Protein yapıdaki hormonlar Proteinlerinin yapısal şekillerinin bilinm esi amaç­ lanmaktadır. Fibröz Proteinier: Düz poüpeptid zincirleri, lifleri veya tabakalar oluşturacak şekilde tek bir eksen boyunca biri diğerine paralel (ters paralel de olabilir.) olarak uzanırlar. Fibröz proteinler bağ dokusu ile destek do-



kuiartmn elmaniarmı oluştururlar. Bu proteinler suda çözünmezler (hidrofobik) ve protein tumoveriarı yavaş olup hareketsizdirler. Globüler Proteinier: Bir veya daha fazla sayıda po~ lipeptid zincirinin küresel b ir şekil oluşturmak üzere katlanmaları sonucunda meydana gelirler. Genellikle suda çözünebilir ve hareketli moleküllerdir. Şaperonlar: Proteinlerin uygun şeklîde katlanarak tersiyer yapılarını oluşturmak için işlev gören özelleş­ miş, protein yapıda moleküllerdir. İsı şok proteinleri, İg ağır zincir bağlayıcı protein, kalneksin ve kalretiküiin başlıca şaperonlardır, İm müngiobüiinler; Serumun yanı sıra tükrük, nazal salgılar, ter ve koiostrum gibi vücut sıvılarında da yer alan ve immun savunma sisteminde yer alan suda çö­ zünürlüğü yüksek olan proteinlerdir. Doğru cevap: B 8. Aşağıdakilerden hangisi, insan prion-iiişkili proteinin özeiiikierinden bîri değildir? (Nisan 2012) A) Beyin dokusunda bol bulunması B) Monomer olması C) p tabaka bakımından zengin olması D) Giikoprotein olması E) Proieazlara duyarlı olması Sorunun amacı vücutta üretilen alfa helîks yapıda­ k i prion proteinler ile beta tabaka yapısında olan anorm al prion proteinler arasındaki temel yapısal farkın bilinm esidir; Klinisyen Biyokimya 5. Baskı sayfa 112 ve biyokimya ders notu 1. Fasikü! sayfa 112 de ye r alan prion hastalıkları anlatılırken ekle­ diğim iz çalışma sorusu bunu hatırlatmak amacıyla hazırlanmıştı. Prioniar nükleik asit İçermeyen proteinlerdir, insan matür prion proteini (PrPc) 210 aminoasitten oluşur ve 20.kromozomun kısa kolunda kodlanır. Anormal prion proteini (PrPsc) primer yapısı normal ancak tersiyer yapısı yanlış olan bir proteindir. İnsan matür prion proteini PrPc alfa- heiiks yapısındadır, anormal prion proteini PrPsc ise beta-tabakadır. Organizma­ ya anormal PrPsc'nin girmesiyle, organizmada üretilen normal PrPc'lerde anormal katlanmaya başlar. Lizozomal enzimler, anormal prion proteini (PrPsc) yıkamazlar. Hücrede PrPsc birikmeye başlar ve buna bağlı olarak ya apopitoz izlenir veya transmissible spongioform ensefaiopatiler ortaya çıkar. Nöronlar dejenere olur, giiaf hücrelerde plaklar şeklinde protein birikimi giial hücreleri büyütür. Hastalarda progresif demans, ataxi ve nörolojik defektier ortaya çıkar. Tüm prion hastalıklarının gelişim çok yavaş, ancak hepsi fataldir. İnsanda görülen başlıca prion hastalık­ ları Kuru, Creutzfeld-Jakob hastalığı, GertsmannStraussler-scheînker hastalığı) ve fatal ailesel însomnia'dır.



Doğru cevap: C



1132 4 TÜM TUŞ SORULARI 22. Anormal prion proteini (PrPsc) primer yapısı normal ancak tersiyer yapışı yanlış olan bîr proteindir. X.



karboksil grubuyla diğer amino asitfn alfa- amı'no



23. insan matür prion proteini PrPc a -h e lik s yapısındadır, anormal prion proteini PrPsc ise j§~ tabakadır. Organziımaya anormal PrPsc'nin girmesiyle,



grubu arasından bir molekül suyun çıkmasıyla oluşan bağa Peptid bağı denir. v.-



organizmada üretilen normal PrPc'Ierde anormal katlanmaya başlar.



B ir protein zincirinde bir amino asitin affa-



•'2r~ Hangisi -peptid -bağının -özelliği --değildir?- Esnektir veya Cis formundadır 3.



Hangisi p rim e r yapının k a ra k te ris tik bağıdır? Pepfid



4.



Hangisi proteinlerin primer yapının belirlenmesinde kullanılır... Edman ayıracı (fenii izotiyosiydnat)



5. Hangisi sekonder yapının karakteristik bağıdır... Hidrojen 6 . Sekonder yapıya örnek; aİfa heliks ve beta kırmalı



-



•24rtlzqzemGİ- enzimler -anormal- prion pretemrPrPsc'yjyıkamazlar. Hücrede PrPsc birikmeye başlar ve buna bağlı olarak ya apapifoz izlenir veya transmissible spongioform encephaiopatiler (prion hasta!ıklan) ortaya çıkar. Hastalarda progresif demans, ataxi ve nörolojik defe ktler ortaya çıkar.



25. İnsanda görülen prion hastalıkları. .. Kuru, C r e u t z fe id - J a k o b h a s ta lığ ı, 6 e rstm a rm ~ S tra u s s fe r-s c h e în k e r hastalığı, F atal ailesel insomnia



tabaka 7.



Alfa heliks yapıyı bozan amînoasitler; Prolin ve glisin



3.



Proteinler denature edildiklerinde peptid bağları dışındaki diğer bağlar parçalanm aktadır.. T



9.



Proteinlerin yapısında hidrojen bağlan (sekonder v/apı) bozulmuşsa denafurasyan denir, benatürasyon reverstbl olup geri dönebilir.



10. Primer yapıyı oluşturan peptid bağlarının yıkılmasına hidroliz denir. Bu geri dönüşümsüzdur. 11 . Kuarterner yapının oluşmasında hangi bağlar rol



oynamaz... Kovalent



1. Hangi yöntem proteinlerin primer yapısının b e lir­ lenmesinde kullanılır? Edman ayıracı (fenîl iz a tlyosiyanat) 2. Hangi yöntem proteinlerin te rs iy e r yapısının be­ lirlenmesinde kullanılır? X -ra y kristalografi veya NMR spektroskop! 3. Bir proteinin saflığını ölçmede en yaygın yöntem hangisidir? Poliakrilamid je l elektroforezi 4. Yenidogan metabolik hastalıklarının taranma­ sında kullanılan başlıca yöntem? Tandem Mass spektrom etri



1Z. Proteinleri denature edici a ja n la r . ; üre, ısı, a s it ve a lk a lile r/ Sodfahi bodesil sülfat; ağır



KOLLAJEN



metaller. 13. Â m inoasidlerm , p e p fid le rin ana lizind e ; iyon



değiştirme krom atografİsi, yüksek voltaj elektroforezi, jel filtrasyönu, polıakrilamid je l elektroforezi ve HPL.C g ib i y ö n te m le r kullanılmaktadır. 14. Hangisi ile aminasit veya protein yapısı belîrlenemez... Düz protein elektroforezi 15. Proteinlerin tersiyer yapısının belirlenmesinde; X -ra y kristalografi veya NMR spektroskop)



16. Sır proteinin saflığını ölçmede en yaygın yöntem; Poliakrilamid je l eiektroforezidir. 17. Yenidogan metabolik hastalıklarının taranmasında kullanılan başlıca yöntem ... Tandem Mass spektrom etri İS . Amiioîdoz ve Prion hastalıkları protein katlanma



bozukluklarına Örnektir.



1. Kollajende çapraz bağsan yapan lizii oksidaz için kofakiör olan hangisidir? (Ntsan-99) A) Kalsiyum C) Çinko



B) Demir D) Mangan



E) Bakır Ekstrasellüler enzim olan lizil oksidaz kollajendeki bazı lizil ve hidroksiliz!! kalıntılarını oksidatif olarak de~ amine eder. Sonuçta komşu kollajen moleküllerindeki lizil ve hidroksilızil kalıntılarıyla birleşerek kovalan çapraz bağlar oluştururlar. Bu da kollajenin daha sağ­ lam olmasını sağlar. Lizil oksidaz, hem kollajen hem de elastin yapısındaki çapraz bağlarda yer alan lizinlerin birbirine tutunmasını sağlar. Kutis laxa adı verilen genetik hastalıkta lizif oksidaz eksik olup kollajen ve elastin sentezi bozulur. Uzil oksidazm aktivitesî için kofaktör olarak bakır gerekir.



19. Beta ta b a ka yapısında anormal agrege olan protein (amilaid) birikimi ile karak+erize hastalık... Amiioîdozis



Doğru cevap: E



SO. Prioniar nükleik asit İçermeyen proteinlerdir.



?,. Kollajen çapraz bağlanmasında önemli oisn amfnoasli aşağsdakiîarden hangisicnr?(£y!ü;-200?;



21. insan matür prion proteini (PrPc) 210 aminoasitten



oluşur ve 20.kromozomun kısa kolunda kodlanır.



A) Alanın C) Glutamin



8} Uzin O) Arginin E) Serin



" im SaSİ



gPT""



BİYOKİMYA ► 133 Bir önceki sorunun açıklamasından da görüleceği üzere koüajen çapraz bağlarının oluşumunda görev alan aminoasitler lîzin ve hîdroksilizin’dır. Bu çapraz bağlar bağ dokusunun işlerliği için gereken gerilim kuv­ vetinin sağlanmasına yarar.



i



Î



tf( t s#Şi 77»;İlt I :£ ®?î;?î :7 ıp iM ı



Doğru cevap: B 3. Aşağıdaküerden hangisi kemik yıkımını belirtmekte kutlanılan biyokimyasal belirteçlerden biri değildir? (Nisan 2005) A) Asit fosfataz C) Hidroksilîzin



B) Telopeptidaz D) Alkalen fosfataz E) Hidroksiprolin



Osteolîtik göstergeler: Asid fosfataz, idrar Ca, idrar hidroksiprolin, idrar hidroksilîzin, glîkozid-hidroksilizin, telopeptidaz, C-terminal telopeptıd (Crosslaps) (idrar-serum), pirîdinyum çapraz bağlan (pyridînium cross-links) ve N-terminal telopeptıd (Ntx) (idrar). Bu son üç bileşik hidroksiprolin düzeylerine göre daha değerli birer göstergedir.



Kemik yapımını yani osteoblastik aktiviteyi gös­ terenler İse, kemikte en fazla bulunan nonkoilajen protein olan Osteokalsin, total Alkalen fosfataz ve bunun kemik izoenzimi, ayrıca C-terminal ve N-terminaf prokollajen Pdir. Doğru cevap: D 4. Kolîajen fiönilerinm dayanıklılığını artıran kovalent çapraz bağlanmada, yan zincirîeri görev alan amine asitler aşağıdakîierin hangisinde birlikte ; verilm iştir? (Nisan 2009)



\



A) Prolin - Lizin B) Hidroksiprolin - Prolin C) Hidroksilîzin - Lizin D) Glisin - Hidroksilîzin E) Glisin - Hidroksiprolin



Kolîajen, İnsan vücudunda en fazla bulunan pro­ teindir. Her üç aminoasiften biri Glisindir. Prolin, Hidroksiprolin ve hidroksilîzin koiiajenin yapısında bulunan diğer önemli aminoasit’lerdir. Kolîajen her biri yaklaşık 1000 amino asitten oluşmuş üç adet a-zîncirinin meydana getirdiği bir sarmaldir. Hidroksiprolin koiiajenin üçlü heliks yapısını, sağ­ lamada önemli bir rol üstlenmektedir.



Koüajen sentezinde hücre içi olaylar; Preprokollajen zincirlerinin sentezi, sinyal peptidin kaldırılması, hîdroksilasyon-glikoziiasyon, üçlü heliks oluşumu, uzantılarda disülfid bağlann oluşumu. Kolîajen sentezinde hücre dışı olaylar; N-terminal



5. Kemik yapımını gösteren biyokimyasal belirteçler aşağıdakîierin hangisinde birlikte verilm iştir? (Nisan 2010) Â) S) C) D) E)



İdrar hidroksiproiini, asit fosfataz İdrar hidroksiproiini, osteokalsin Osteokalsin, kemik alkalen fosfatazı Kemik alkalen fosfatazı, deoksipiridonilin Deoksipiridonilin, idrar hidroksiproiini



Osteokalsin ve kemik alkalen fosfatazı osteoblastlar tarafından sentezlenir ve kemik yapım belirteçleri olarak değerlendirilir. İdrar hidroksiproiini, tartarat rezistan alkalen fosfataz, deoksipiridinolin ise kemik yıkım belirteçleri arasında yer alırlar. Osteoiîtîk göstergeler: Asid fosfataz, idrar Ca, idrar hidroksiprolin, idrar hidroksilîzin, glikozidhidroksilîzin, telopeptidaz, C-terminal telopeptıd (Crosslaps) (idrar-serum), pirîdinyum ( deoksîpiridinolin ) çapraz bağları (pyridinium cross-links) ve N-terminal telopeptid (Ntx) (idrar). 8 u son üç bileşik hidroksiprolin düzeylerine göre daha değerli birer gös­ tergedir.



Kemik yapımını yani osteoblastik aktiviteyi gös­ terenler ise, kemikte en fazla bulunan nonkoilajen protein olan Osteokalsin, total Alkalen fosfataz ve bunun kemik izoenzîmî, ayrıca C-terminal ve N-terminal prokollajen l’dir. Doğru cevap: C 6. Aşağıdaki koiiajen tiplerinden hangisi fib ril yapıda değildir? CAralık 20101 A) Tip I O) Tip İli E) Tip V



Kotlajendeki üçlü heliks yapı bazı bölgelerde ke­ sintiye uğrar. Bu bölgeler Gly-X-Y tekrarlayan dizesi içermez ve üçlü heliks ve fibröz yapıda olmayan, giobüler bölgeler oluştururlar.



Tip i, II, İÜ, V ve XI kollajenler fibriler yapıda iken, tip IV, VIII ve X ağ şeklinde bir yapıya sahiptir. Tip IV koüajen glomerüler bazal membranımn önemli bir bileşenidir. Doğru cevap: D 7. Prolil hldroksiiaz ve lizil hıdroksiiaz enzimleri, aşağıdaki proteinlerden hangisinin fonksiyonel yapılarının oluşmasında rol oynar? (Aralık 2010) A) Aktin C) Albümin



ve C-terminai propeptidîerin yıkımı, kolîajen oluşumu,



lizin ve hîdroksifizinin oksidatif deaminasyonu ile aldehit formuna dönüşümü (allizin), kovalent çap­ raz bağların oluşumu. Kolîajen fibrilleri arasında kovalent çapraz bağlarında görev alan amino asitler, lizin ve hidroksîlizîndir.



B) Tip II D) Tip IV



B) Mîyozin D) Pıhtılaşma proteinleri E) Kolîajen



Koüajen molekülü sentezlenlrken prolin ve lizin kalın­ tılarının hidroksillenmesi gerekir. Bu tepkimeyi prolil hîdroksüaz ve lizil hidroksîlaz enzimleri yürütmekte­ dir. Normalde prolil hidroksîlaz enziminin çalışması için, yapısındaki demir molekülünün indirgenmiş durumda (ferro) olması gerekir, bunu sağlayan ise askorbtk asittir. Doğru cevap: E



Ji-



«Se p i s i , -i ¡



!.



İnsan vücudunda en fa sla bulunan p ro te in ... ICoilajen



2, Kol ¡ojen, üçlü heliks yapıya sahiptir, (Şlisin (en çok bulunur}, proiin ve hidroksiprolinden zengindir 3 / Köllajen f i b r i i le r i arasında kovaient çapraz bağlarında görev alan amîno a s itle r; tiz in ve hidroksiiizındir 4.



5.



K ö lla je n s e n te z in d e h ü c re iç i o la y la r , p re p ro k o lla je n z in c ir le r in in s e n te z i, sinyal peptîdin kaldırılması, hidroksiiasyon-giikozüasyon, üçlü heliks oluşumu, uzantılarda disülfid bağların oluşumu Köllajen sentezinde hücre dışı o la y la r, Nterminal ve C-terminal propeptidlerin yıkılarak, köllajen oluşumu. Lîzin ve hidroksiiizînin oksidatif deaminasyonu ile aldehit f ormuna dönüşerek (ailizin) birleşmesi ve kovaîent çapraz bağların oluşumu



6.



O ste o litik göstergeler: Asid fo s fa ta z , id ra r £a, id ra r hîdrokstprolin, id ra r hidroksilîzin, g liko zid -h id ro ksilizîn , C -te rm in a l te lop ep tid (Crosslaps) (İdra r-se ru m ), pîridmyum çapraz bağları (pyrîdinîum cross-iinks) ve N -term inal telopeptid (N tx ) (idrar).



7.



Kemik yapımını yani o ste o b la stik a k tiv ite y î g ö s te re n le r ise, ke m ikte en fa z la bulunan nonkollajen protein olan Osteokalsin, to ta l Alkalen fo sfa ta z ve bunun kemik izoenzimî, ayrıca C~ terminal ve N -term inal prokollajen î'd ir.



tv:;



16. Epidermolizis bülloza: Deride küçük travmalara karşı büllöz lezyo nla r. T ip V I Î koflajende bozukluk vardır. 17. Kulis laksa : Genetik lizil oksidaz eksikliğidir. Köllajen ve elastin yapısındaki çapraz bağları oluşamaz ve sentezleri bozulur. 18. M arfan sendromu (araknodaktiii); Bu hastalık b ir koüajen bozukluğu olmayıp elastik liflerde bîr bozukluktur. 15. Kromozom glikoprotein yapılı “fibrıllin"! kodlar. Bu hastalarda fibriHin dşfekfi var. Uzun ve ince ekstrem iteler. Lens subluksasyonu (ektopîa lentis), iskelet kası deform îteleri, aort anevrizması görülür. 19. E ia s tin i, k o lla je nd e n ayıran bazı -fa rk la r; Hidroksiprolin ve hidroksilîzin açısından fa kir. Tek tip elastin var, karbonhidrat içermez. 20 . Elastin yapısında çapraz bağlar iizin içerir. 21 . Elastin yapısında d ö rt ayrı lizil kalıntısı birleşerek Desmozin mg. Bu bağlar elastinin esnekliğini ve rir.



9.



Tip XV koüajen; Bazal membranlarda bulunur. Tip IV köllajen fib rii yapıda değildir.



22. A lfa l - Antitripsin eiastini yıkan ve güçlü bir proteaz olan nötrofîi elastazı inhibe etm ektedir.



10. Koüajenle ilgili hastalıklar; Skorbüt, Ehler danlos, Osteogenezis im p e rfe kta , A lp o rt sendromu, Menkes hastalığı ve Epidermolizis bülloza.



23. A l f a l -Antitripsin eksikliğinde nötrofil elastaz eiastini yıkar ve panasineer amfisem meydana gelir.



11. S ko rbü t; Vitam in £ eksikliğine bağlı olarak Prolil hidroksiîaz enziminin demiri fe r r i formunda olduğundan hidroksilasyon İşlemi bozulur ve prokollajen sentezi azalır. Anormal kemik gelişimi, yara iyileşmesinde gecikme ve kopiller fra jilite y e bağlı olarak kanamalar görülür.



24. fibronektin; Köllajen sentezîeyen fibroblast gibi hücreler b ir glikoprotein olan ftbronektin salgılar, Fibronektîn hem ektrasellüler matrîksde hem de plazma da bulunur. Fibronektirs; heparin, fı'brin, koüajen, heparan sülfat, DNA ve integrinler adı verilen bir grup proteinle etkileşir. Hücre adezyonu



13. Osteogonozss im p e rfe k ta ; Kemik kitlesinde jeneralize azalma (osteopeni) ile karakterize b ir h a sta lıktır. T ip 1 p ro ko lla je n i kodlayan gende mutasyon, aşırı kırılgan kem ikler, diş anormallikleri, yara iyileşmesinde gecikme ve s ırtta kamburlaşma, mavi sklera İplenir.



s-:/:



15. A lp ort sendromu: Böbrek gbmerülümJn BM'nı tip IV köllajen bozuk. Hemaîüri ve bö'brek yetmezliği oluşur.



8 . Tip I Koüajen; kemik, tendon, kornea ve a o rt gibi büyük damarlarda yani en s e rt dokularda bulunur.



12. E h ie rs-D a n lo s ( tip V I ) sendromunda l i z i l h id ro k s iîa z enzimi e k s ik liğ in e bağlı olarak hidroksilîzin içeriği azalmış olan yetersiz b ir koüajen sentezi meydana gelir. Bu sendromda eklemlerde hîpermobilite, hiperelastik deri ve yara iyileşmesinde gecikme bulunmaktadır.



i:- •.



14. M enkes S endrom u; Temel problem , b a k ır bağımlı P -tîp i ATPaz'ı kodlayan gende (ATP7 A ) sorundur. Enzim eksikliğine bağlı olarak bakırın gastrolntestinal sistemden emillminde ve karaciğere girişinde azalma olur. Karaciğerde sentezlenen lîzil-oksidaz, dopamin hidroksiîaz ve t i ro z in a z g ib i önemli b a k ırlı enzim leri etkiler. Köllajen çapraz bağ oluşumu e ksiktir. Saç yapısında d e ğ iş ik lik le r, a ş irî k ıv rık ve kırılgan (kînky hair) saç yapısı, depigmantasyon gö'rülür.



ve göçüne, ayrıca hücre haberleşmesine katılır. 25. Laminin; Böbrek glomerülleri ana glikoproteinidir,



|



vebazal iaminanm



' .



26. Bazal İaminanm yapı taşları; laminîn, entakfin,



I



tip ÎV köllajen, heparin ve heparan s ü lfa ttır. 27. F ib r iN in ; B ir çok dokuda y e r alan ir i b ir g liko proteind ir ve m ikro fibrille rin yapı taşıdır. F ibroblastlar tarafından salgılanır ve elastî: depolanmasını sağlamak özere m ikrofibriHerm içinde b ir çatı oluşturur. 28. Entaktin; Bir glikoprotein olup iaminine bağlanır ve hücre bağlanma fa k tö rü olarak iş yapar.



; -



BİYOKİMYA > O S



29. A lfa - K e ratin ie r; Saç, tırn a k ve memelilerin dış epidermal tabakasında bulunur sistemden zengindir.



1 Kollajen sentezinde hangi olaylar hücre dışında gerçekleşir (veya hücre içinde gerçekleşmez)? N -terminal • ve C-terminal propeptidîerîn yıkı­ larak, kollajen oluşumu, tiz in ve hîdroksiiîzmm



iv-İBirfeşerek kovdent çapraz bağların oluşumu 2. Lizil hidroksilaz enzimi eksikliğine bagiı olarak hidroksilizin içeriği azalmış yetersiz bîr kollajen. Eklemlerde hipermobilîte, hiperelastik deri ve yara iyileşmesinde gecikme hangi hastalığa öz­ güdür? Ehiers-Danlos (tip ¥ 1) sendromu 3; Tip 1 prokollajeni kodlayan gende mutasyon han­ gi hastalıkla ilişkilidir? Östeogenezis im perfekta 4 . Genetik Îİzil oksidaz eksikliği, kollajen ve eiastin yapısındaki çapraz bağlar bozuk? Kytis taksa



Hem yapısındaki Oksijen molekülü distal histidin ile demir atomu arasındadır. Hb dört adet hem grubu ta­ şıdığı için dört oksijen molekülü taşımaktadır. Miyogiobinden fazla oksijen bağlanma olmasına rağmen, oksijene affinitesi azdır. Oksihemoglobin eğrisi sîgmoîdaldır. Hb akciğerlerde oksijeni bağlamakta ve oksî-Hb oluşmakta, periferik dokularda ise oksijeni salıvermekte ve deoksi-Hb meydana gelmektedir. Deoksi-Hgbln hidrojene ilgisi yüksek iken, oksijene karşı ilgisi daha azdır ve T form u (Taut - gergin) mevcuttur. İlk oksijen molekülünün bağlanması ile birlikte Hb’in yapısı değişir ve R formu (relaks) meydana gelir. Bu formun oksijen molekülüne karşı ilgisi T formuna göre yaklaşık 300 kat daha fazladır. Doğru cevap: D 3. Kas dokusunda oksijeni depolayan aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan-95) A) Hemoglobin C) Aktın



protein



B) Miyozin D) Miyoglobin E) Troponin



HEMOGLOBİN VE MYOGLOBİN 1. Son 2-3 ay içindeki kan giukoz düzeyi regülasyonunu aşağıdakiierden hangisi gösterir? (Ey!üi-90) A) Giukoz tolerans testi B) Toibutamid testi G) Adrenalin testi D) HbA1C E) Laktik asit testi H b  ^ normal değeri % 4,5 - 6,5 arasındadır. Bu değerde her % 1 lik artış ortalama kan şekerinin yaklaşık 30 mg/dl yüksek seyrettiğini göstermektedir. H b A ^ son 2-3 aylık kan giukoz seviyesinin çok güzei bir göstergesidir. H b A ^ son birkaç ayın, fruktozamin ise son birkaç haftalık kan giukoz düzeyini belirlemede kulianıian pa­ rametrelerdir. Fruktozamin, protein yapısındaki lizin aminoasidierinin £ amino grubunun nonenzimatik glikasyonu ile meydana gelen proteinlere veriien addır. Bu madde özellikle hem olitik anemilerle seyreden eritrosit ömrünün kısaldığı durumlarda H b A ^ ’ye kıyasla daha değerlidir. Doğru cevap: D 2. Aşağıdakiierden hangisi değildir? (Eylül-95)



hemoglobinin



özelliği



A) Oksijen taşıması B) Dört adet poiipeptid zincir içermesi C) Allosterik Özellik taşıyan bir protein olması D) Oksihemoglobin eğrisinin hiperbolik olması H) Miyoglobuiine göre oksijene affinitesinin az olması Oksijen taşınmasında görevli hemoglobin (Hb} yapı­ sında hem grubu ve globin adlı protein yer almaktadır. Hem yapısında protoporfirîn IX ve ferro (Fe+2) halin­ de demir bulunur.



Alfa heliks yapısında tek bir poiipeptid zincirinden oluşur. İskelet ve kalp kasında bulunan miyoglobin, dokulardaki düşük oksijen basıncında bu molekülü çok iyi bir şekilde bağlamakta ve oksijen depolanma­ sında görev almaktadır. R/iiyogfobinîn oksijene ilgisi hemoglobinden daha fazladır. Miyoglobinin oksijen dissosiyasyon eğrisi hiperbo­ liktir. Demirin vücuttaki total miktarı; % 65 Hb yapısında, % 4 m iyoglobin yapısında % 15-30 ferritin ve hemo­ siderin halinde karaciğerde depo olarak bulunur. Doğru cevap: D 4. Eritrositlerde oksijen dissosiyasyon eğrisinin sağa kaymasında rolü olan aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan-90) A) Gliserol 3- fosfat B) 2-3 bifosfogliserat C) ATP D) cAMP E) Glukoz-6- fosfat Dokularda oksijen konsantrasyonu azaldığı zaman, bifosfogliserat mutaz, giikolizin bir ara maddesi olan 1,3- bifosfogliserat'm 2,3 bifosfogliserat’a çevrilişini arttırır. Giikolizin bir yan ürünü olan ve eritrositlerde yüksek konsantrasyonda bulunan 2,3 bifosfogliserat, peri­ ferik dokularda hemoglobin yapısında bulunan histidin ve lizînle birleşir. Bu durum hemoglobinin taut veya deoksiformunu stabilize eder ve periferik dokularda oksijenin geri alınmasını engeller. Sonuç hemoglobinin oksijene ilgisi azaldığı için he­ moglobin dissosiasyon eğrisinin sağa kayar.



Doğru cevap: B



ÎJ6
Hb F'e bağlanamaz. HbF’de normalde HbA'da bulu­ nan ve 2,3-BPG bağlayan histidin yerine serin bulun­ maktadır. HbFIn oksijene İlgisi HbA'ya kıyasla daha yüksektir. 2,3-BPG glikoliz yolundaki bir ara üründen sentezlenir. Yükseğe çıktıkça, anemiler, kronik akciğer ve konjenital kaip hastalıklarında miktarı artar. 2.3 bifosfogiiserat, periferik dokularda deoksihemoglofoîn yapısında bulunan hısiıdîn ve lizinle birle­ şir. Bu durum hemoglobinin taut veya deoksiformunu stabilize eder ve periferik dokularda oksijenin geri alınmasını engeller. 2.3 BPG’nin görevi akciğerlerde oksijenin hemog­ lobine bağlanmasını kolaylaştırmak değil, periferik dokularda hemoglobinin oksijeni geri almasını en­ gellemektir.



Doğru cevap: D



7,6 7,4 7,2 7,0



E) 6,8.



Doğru cevap: A 13.2,3- Bifosfogiiseralın hemoglobine bağlanırken iyonik bağ oluşturduğu amîrtoasidleraşağıdakiierin hangisinde birlikte verilm iştir? (Nisan 2006) A) Sistein, metionin B) Lösin, izoiösin C) Alanin, glutamin D) Lizin, histidin E) Tirozin, triptofan Aminoasitier içerisinde tamponîama gücü en fazla olan histidindir. Hemoglobin yapısında yer alan histidin ve lizin bazik aminoasitier olup 2,3- BPG ve hidrojenin bağlanmasında görev almaktadır. Doğru cevap: D 14. Hemoglobin ve miyogfofoindeki Hem grubunun, oksijeni tersinir olarak bağlayabilmesi için demirin hangi oksidasyon düzeyinde olması gerekir? (Nisan 2007) A) Fe° C) Fe*2



B} Fe* D) Fe*3 E) Fe*4



Hemoglobin ve m iyoglobin, demir içeren hem-proteinleridir. Hem yapısında proioporfîrin IX ve ferro (Fe*2) halinde demir bulunur. Hem yapısındaki Oksijen molekülü distal histidin ile +2 değerlikli demir atomu arasındadır. Hb dört adet hem grubu taşıdığı için dört oksijen molekülü taşımaktadır. Hem molekülünün yapısındaki ferro (Fe*2) demir ye­ rine ferri (Fe*3) demir gelirse, oluşan molekül Methemogiobindir. Fe*3, tirozin kalıntısı ile güçlü bir komp­ leks yapar ve Hb in oksijen bağlama kapasitesi düşer. Methemoglobin, oksijen yerine su taşımaktadır. Sitokromlarda bulunan demir atomunun oksidasyon ve redüksiyonu biyolojik fonksiyonları (elektron transpor­ t s için önemlidir. Fakat miyoglobin ve hemoglobin­ deki demirin oksıdasyonu (Fe*2 den Fe*3’e dönüşü­ mü) biyolojik aktivitelerini bozar. Doğru cevap: C



'118/4 TÜM T ÜS SORU LAR! 15, Yapısındaki farklı a li birim nedeniyle 2,3biiosfogîiserata afi nitesi düşük olan vs böylece oksijeni daha sıkı bağlayan hemoglobin aşağıdakîlerden hangisidir? (Nisan 2009)



Proteinler



A) Methemoglobin B) Fetai hemoglobin C) Hemoglobin A.,C D) Oksîhemogiobin - €} Hemoglobin S -



■ '



HbF’in gamma zincirindeki H21 kalıntısının His yerine Ser olması ve 2,3- BPG ile bir tuz köprüsü oluşturamaması nedeni ile 2,3 BPG, fetal hemoglo­ bine erişkin hemoglobine kıyasla daha zayıf bağla­ nır, Dolayısıyla 2,3 BPG’nin, HbF’in T formunun kararlı hale getirilmesi üzerine daha az etkisi vardır. Böylece Hb F oksijeni daha sıkı bağlar,



A



Methemoglobin; Miyoglobîn ve hemoglobinin ilaçlar, hidrojen peroksit, serbest radikaller gibi oksidaniarla Hem kısmının yapısındaki demirin ferrik (Fe+3) hale oksidasyonu sırası ile metmıyoglobin ve methemoglo­ bin oluşturur. Bu okside proteinler oksijen bağlayamaz. Hb demirinin bu anormal oksidasyonu eritrositlerde var olan NADH-Sitokrom b5 redüktaz enzimi ile düzeltilir. Yenidoğanda RBC’ierin MetHb’ni indirgeyici kapasitesi erişkinlerin yarısı kadardır. Bu nedenle yenidoğanîar metHb oluşturan bileşiklerin etkisine çok daha fazla maruz kalırlar. H b A ^ ; HbA bir heksozun nonenzimatik ve kovalent olarak eklenmesi İle modifiye olabilir. H b A ^ gükotize Hb’lerin en sık formudur (p zincirinin N-termina! valin ve lizin gruplarına bağlanır). Hb 0 2’i akciğerlerden dokuya, C 02 ve protonu do­ kulardan akciğere taşıyabilir. Ayrıca Hb’nin oksijen bağlama kapasitesi ailosterik efektörlerin bağlanması ile düzenlenir. Hb’nin deoksi form una “ T” veya taut (gergin) form denir. T formu Hb’nin oksijene ilgisi düşük olan formudur, Hb’ne 02 bağlanması dimerler arasında bazı iyonik ve hidrojen bağlarının yıkılmasına neden olur. Bunun sonucunda polipeptid zincirlerinin daha fazla hareket özgürlüğüne sahip olduğu “ R” veya relaks form u denen yapı ortaya çıkar. R form u Hb’nin oksijene ilgisinin yüksek olduğu formdur. Orak hücreli anemi bir varyant Hb oluşumu nedeniyle ortaya çıkan ve en sık rastlanılan hemoglobinopatîdir. OR kalıtımla aktarılır. HbS’de iki normal a globuün zinciri ve 6. pozisyondaki glutamatın yerine vaiin aminoasidinin geçtiği iki mutant p globulin zinciri bulunmaktadır (ps). Eiektroforezde HbS anoda doğru HbA’dan daha yavaş göç etmektedir. Hastalarda % 2-20 oranında HbF ve % 2-4 oranında HbA bulunur. Geri kalanı HbS’dir. Ömür boyu hemoütik anemi, ağır krizler, enfeksiyonlara yatkınlık ve dolaşım bozuklukları ile karakterizedir. Oraklaşmayı artıran faktörler: yüksek irtifa, basıncı azalmış uçak kabininde seyahat etmek, artmış C0 2 konsantrasyonu, azalmış pH ve eritrositlerde 2,3 BPG konsantrasyonunun artması gibi hemoglobin oksijen disosiasyon eğrisini sağa kaydıran nedenlerdir. Doğru cevap: B



16. Aşağıdaki hemoglobinlerin hangisinde oksijenin hemoglobine bağlanması değişmez? (Nisan 2010) A) Sulfhemoglobin B) Fetai hemoglobin C) Methemoglobin D) Glikozile hemoglobin E) Karboksi hemoglobin Glikozite • hemoglobin -(H b  ^ ) hemoglobin A’nVn' glukoz ite birleşmiş hali olup giukozun hemoglobine bağlanmasının oksijenin hemoglobine bağlanması üzerine herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. H b A ^ hemoglobindeki valin ve Hzinin serbest amino grupla­ rına giukozun non-enzimatik bağlanmasıyla (giikasyon) oluşur. Bağlanma irreverzibidır ve bağlanma hızı ortamın glukoz konsantrasyonu ile orantılıdır. Sulfhemoglobin genellikle kükürt içeren ilaçlar örne­ ğin sülfonamid, sülfosalazin vb etkisiyle oluşabilen bir hemoglobin formudur. Sülfür molekülünün hem demi­ rine İrrevezibi bağlanması ile oluşur ve bu durumda oksijen hemoglobine bağlanamaz. Fetai hemoglobin 2 alfa ve 2 gamma globin zincirin­ den oluşur, oksijene afinitesi hemoglobin A’dan daha fazladır. Methemoglobinde hem demiri ferri (Fe+3) halde olup oksijen bağlayamaz. Karboksihemoglobin karbon monoksitin hem demi­ rine bağlanması ile oluşur. Bu durumda hemoglobinin oksijene afinitesi artar. Doğru cevap: D 17. Aşağıdakîlerden hangisi hemoglobine bağlanan bir ligand değildir? (Eylül 2011) A) Amonyak 8 ) 2,3-difosfogliserat C) Karbondioksit D) H* iyonları E) Karbonmonoksit Hemoglobinin başlıca önemli fonksiyonlarının bi­ linm esi amaçlanmaktadır. Dokularda pH azalması veya yüksek pC0 2 basıncına maruz kalındığı durumda oksijenin Hb’den ayrılması kolaylaşır. Her iki halde de hemoglobinin oksijene ilgisi azalır ve eğri sağa kayar. Bu etkiye Bohr etkisi denir. Bohr etkisi Hgb’in deoksi formunun hidrojen iyonlarına İlgisinin daha fazla olduğunu açıklar. So­ nuç olarak hemoglobinin İki önemli görevi bulunur; do­ kuları oksîjenlendirmek ve tamponlama sağlamak. Anemilerde ve kronik hipoksemilerde, anaerobik giikoliz metabolizması artar. Glikolizde bîr ara ürün olan 1,3-Bîfosfogliserat (BPG), 2,3-Bifosfoglrserata dönüşür. 2,3- BPG, hemoglobin yapısındaki p glo­ bin zincirlerinin yüzeyindeki hıstidin ve lîzine (bazik) bağlanır. Sonuç olarak eritrosit içi 2,3-BPG düzeyinin artması ile birlikte Hb’in taut formu stabilize olur ve Hb’in oksijene ilgisi azaiır, eğri sağa kayar. Karbonmonoksit (CO), Hb demirine sıkıca bağlanır ve Karboksî-Hb meydana gelir. Hb’in CO’e ilgisi oksi-



,k 7 ,



BİYOKİMYA > 139 jene olan iigisinden 220 kez daha fazladır. Ortamdaki çok düşük bir konsantrasyondaki CO bile, karbonmonoksi-Hb oluşmasına ve eğrinin sola kaymasına sebep olur. Hiperbole benzeyen eğri meydana gelir ve oksijenin dokulara bırakılması güçleşir, %60’ın üzerinde karboksi-Hb konsantrasyonları fatatdir. CO zehirlenmesinin tedavisinde CO dîssosiyasyonunu kolaylaştıran oksijen uygulanır. Amonyak vücutta başlıca üç şekilde taşınır. Karaciğerde üre siklusuna katılarak üreye döner. Giutamat ile foîrleşerek gluîamine döner. Ayrıca kaslarda piruvat île birieşerek aianine döner. Sonuç olarak hemoglobinin amonyağın taşınmasında fizyolojik bir rolü yoktur. Doğru cevap: A 18. Kan şekerinin uzun süre yüksek olması durumunda glukozun, proteinlere enzimaiik olmayan şekilde bağlanmasına ne ad verilir? (Nisan 2012)



Miyoglobin; Affa heliks yapısında te k bir polipeptid zincirinden oluşur ve oksijen depolanmasında görev almaktadır.



2.



Miyoglobin; İskelet ve kalp kasında düşük oksijen basıncında oksijene öfırktesi yüksek. Miyogtobînin oksijene İlgisi hemoglobinden daha fazla olup eğrisi soldadır.



3.



Hemoglobin; Oksijen molekülü, distal Histidin ile +2 değerlikli demir atomu arasında taşınmaktadır.



4.



Hemoglobinin başlıca iki görevi bulunur. Dokulara oksijen taşımak ve dokularda açığa çıkan hidrojeni uzaklaştırarak tamponlama yapmak.



5.



Hemoglobin yapısında bulunup hidrojeni (asit) bağlayan amino asit... Histidin (bazik)



6 . Dokularda oluşan COz'nin akciğerlere başlıca taşınma şe kli... Bikarbonat İyonları



A) Glikoziiasyon B) Gİİkasyon C) Glukozüri D) Hİperglisernî E) Hipoglisemi



7.



Sorunun amacı glikozillenm e ile glikasyon arasın­ daki farkın bilinmesidir.



8 . Plazmanın başlıca tampon sistem leri... Karbonik asit- bikarbonat + protein



Soru incelendiğinde teknik açıdan çok zayıf bir soru olduğu görülmektedir. Derslerde de sürekli vurgula­ dığımız üzere glikozüienme endopiazmik retikuium ve golgide galaktozii tansferaz, gfikozidaz ve sîaiil transferaz gibi enzimleri aracılığı ile gerçekleşen bir reaksiyondur. Diğer üç şık {hiperglisemi, hipoglisemi ve glukozüri) adeta sırf şık uydurmuş olmak için koy­ muşlar. Sonuçta giikozillenm enin ne olduğunu bilen, eleyerek gfîkasyon cevabını hemen bulur.



9.



Glikasyon; proteinlerin amino gruplarının glukoz ve diğer indirgeyici şekerlerle enzimatik olma­ yan, kendiliğinden gerçekleşen bağlanmasına denir. Glikasyon, fizyolojik sistemlerde proteinler üzerinde kendiliğinden meydana geien hasarların en önemii nedenlerden biridir. Her ne kadar glukoz vücut sıvı­ larında bulunan başlıca indirgeyici şeker ise de, karbohidrat metabolizmasının fosforile ara ürünleri (örn. glukoz-8-fosfat, riboz-5-fosfat ve eritruIoz-4-fosfat) çok daha etkili glikasyon ajanlarıdır. Glukoz ve diğer indirgeyici şekerlere ek olarak, diyetle alınan ya da fipidlerin peroksidasyonu sırasında oluşan reaktif karboniller de protein glikasyonuna neden olabilir. Proteinlerin gükasyonu ile oluşan önemli bazı örnek­ ler olarak fruktozamin ve hemoglobin AtC verilebilir. Artmış glukoz konsantrasyonunun bir sonucu olarak diyabet gibi durumlarda glikasyon son ürünleri protein­ ler üzerinde birikmeye devam eder. Proteinler üzerinde glikasyon son ürünlerinin birikmesiyle diyabetteki vasküier, renai, retinal ve nöral komplikasyonlar arasında ilişki vardır. GHkasyona uğramış proteinler, reseptörler aracılığıyla inflamatuvar yanıt oluştu­ rarak gen aktivasyonuna ve bu aktivasyon sonucu çeşitli inflamatuvar hastalıklara neden olur. Boğru cevap: B



Tam kanın başlıca tampon sistem leri... Karbonik asit-bikarbonat + hemoglobin



A s s t-b a z dengesinden sorum lu enzim ve k o f a k t ö r ü . . . K a rb o n ik a n h îd ra z e n z im i, kofaktörü çinko



10. Dokularda pH azalması, yüksek pC02, anemilerde ve kronik hipoksemilerde, anaerobik glîkolîz m etabolizm asındaki a rtm a ile e r itr o s it İçi 2 ,3 -8 P 6 düzeyinin artması ve ısı artışı gibi durumuîarda Hb’în oksijene İlgisi azalır ve eğri sağa kayar. 11. Anaerobik gliko lizin b ir yan ürünü olan ve e ritro sitle rd e üretilen 2,3 BPG artışı, Oksijene ihtiyacın a rttığ ı durumlarda görülür. 12. Hemoglobin periferîk dokularda oksijeni bırakınca deoksi-hem oglobin haline g e lir. Hemoglobin yapısından d istal hisfidînie dem ir arasından oksijen ayrılınca, 2,3-BPO hemoglobinin b globîn zincirlerinin yüzeyindeki hıstidm ve üzme (bazik) bağlanır. Söylece hemoglobinin deoksi formu (Taut = gergin formu) stabilize olur. 13. Hemoglobinin oksijen satürasyon eğrisini sağa kaydıraniar (Oksijene afiniteyi azaltırlar); Asidoz, anemi, 2,3 BP6 artışı, C02 basınç artışı, ısı artışı. 14. Hemoglobinin oksijen satürasyon eğrisini sola k a y d ıra n ia r (O ksijene a fin ite y i a r ttır ır la r ) ; A lk a lo z , O k s ije n basınç a r tı ş ı, K arbon monoksit 15. Hb'de Fe’2 mg.



Fe*3 dönüşürse Methemogîobin



t



140 4 TÖSVi TU S SORULARI 16. E ritro s itte bulunan ve methemogbdin oluşumunu önleyen; İMADH-Sîtokrom b5 redtiktaz. 17. Siyanür zehirlenmesinde Âmil N itra t verilerek demir Fe*3 haline g e tirilir, msthemoglobin duşumu sağlanarak siyanür bağlanır ve ETZ nin bozulması önlenir. Daha sonra methemoglobinemiyi düzeftmek İçin redüktan bir madde olan metilen mavisi ve V it C kullanılır. ... 18. Karbon monoksit (€ 0 ), Hb demirine bağlanırsa Karbonmonoksi-Hemoglobin (veya karboksl-Hb) meydana gelir ve eğri sola kayar. Hiperbole benzeyen e ğ ri meydana g e lir ve o k s ije n in dokulara bırakılması güçleşir, CÖ zehirlenmesinin tedavisinde CO dîssosiyasyonunu kolaylaştıran oksijen uygulanır. 19. Hemoglobin F; 2 alfa ve 2 gama globin zincirinden oluşur, fe ty s te ve yeni doğanda bulunur. 20. 2 ,3 - BPŞ - - > Hb F e bağlanamaz. HbF de normalde HbA'da bulunan ve 2,3-SPĞ1bağlayan histidîn yerine serin bulunmaktadır. 2 1 .H b F 'in o ksije ne İlg isi HbA'ya kıyasla daha yüksektir. 22. Oksijene afinitede sıralama, miyogiobm > hemoglobin F > hemoglobin A 4 $ fil m§



iti 9$ S# îî:



ii



m



1 . Eritrositte bulunan ve methemogbbîn oluşumunu önleyen enzim? NADN-Sstokrom b5 redüktaz



2. Miyoglobinin; İskelet ve kalp kasında oksijene İlgisinin hemoglobine kıyasla daha fazla olmasının nedeni nedir? Düşük oksijen basıncında oksijene afinifesi daha yüksektir



3. Âsit-baz dengesinden sorumlu enzim ve kofaktörü? Karbonik anhidraz enzimi, kof aktörü çinko



BİYOKİMYA k 141



HEMOGLOBİNOPATİLER



en yavaş hareket eden moleküldür. Bunun sebebi (-) yüklü glutamat yerine (+) yükiü lizin geçmesi neticesin­ de Hb C katottan (~ kutup) ayrılamaz ve elektroforezde en yavaş giden bant oluşur.



hangisi d s o k s i f o r m u n d a o ld u ğ u zaman polimerise h a le g e le r e k a g r e g a s y o n a n e d e n o lu r ? (Nisan-96)



1. A ş a ğ s d a k s le rd e n



A) HbF C) HbS



B) HbA1c D) HbiM E) HbA2



Orak hücre anemisinde Hb’nin (3 zincirinde 6. aminoasît olan glutamat yerine valin geçmektedir. Bu Hb’e HbS denmektedir, bu molekül elektroforezde HbA ya göre daha yavaş hareket etmektedir. Bunun sebebi (-) yükiü glutamat kalıntılarının olmaması neticesinde HbS’in HbA’ya göre daha az negatif yüklü olması ve anoda (+ kutup) doğru daha yavaş göç etmesidir. Yine nonpolar valinin (-) yüklü glutamat yerine geçme­ si, HbS’in deoksîjene formunun çözünürlüğünde bariz bir azalma meydana getirir. Bu moleküller bi~ raraya gelip polimerize olarak lifler oluşturur. Bu durum eritrositin şeklinin bozulmasına ve hilal, orak şeklini aimasma sebep olur. Şekli bozulan eritrositler kapilferlerden geçemeyip onları tıkayarak lokafize infarktlara neden olur. HbS sudaki çözünürlüğü en az olan hemoglobin çeşitlerinden biridir. HbS taşıyıcılarında olası bir yarardan söz edilmek­ tedir. Bilindiği gibi sıtma etkeni olan plasmodium falciparumun yaşam evrelerinin önemli bir kısmı eritrosit içindedir. HbS taşıyıcılarında eritrosit yaşam süreleri kısaldığından, parazit gelişmesini tamamlayamadan eritrositle birlikte parçalanır, böylece bu hastalar sıt­ maya karşı dirençli hale gelmektedirler. Doğru cevap: C



A) Hemoglobin C C) Hemoglobin S



Orak hücre anemisinde Hb 'nin £>zmcirmdz 6. aa oian glutamat yerine valin geçerse HbS mg.



Z.



HbS’in elektroforez hızı HbAya kıyasla daha yavaştır. HbS ’in deoksîjene formu sudaki çözünürlüğü en az olan hemoglobin çeşitîdîr. Orak hücreli anemide şekli, esnekliği bozulan e ritrositler kopillerde lokalize ınfarktiara neden olur.



3. 4.



2. Aşağıdaki hemoglobin formlarından hangisinin deoksi formunda çözünürlüğü en azdır? (Eylül 2002) .



1.



B) Hemoglobin F D) Hemoglobin A E)- Hemoglobin A1C



Hemoglobin S, deoksîjene form unun suda çö­ zünürlüğü en az olan hemoglobin formudur. Bu durum eritrositin şeklinin bozulmasına ve hilal, orak şeklini aimasma sebep olur. Şekli bozulan eritrositler kapillerîerden geçemeyip onları tıkayarak lokalize ınfarktlara neden olur. HbS sudaki çözünürlüğü en az olan hemoglobin çeşitlerinden biridir.



5. 6.



7. 8.



9. 10.



Doğru cevap; C 11. 3. Bîr proteinde aşağıdaki mutasyon türlerinden hangisi gerçekleşirse, proteinin izoeiektrik pH smda (pl) ve eiekiroforezöeki hareketliliğinde farklılık gözlenir? (Nisan 2006) A) Lizin Arjinin B) Valin —»Aianin C) Fenüalanin —>Tripîofan D) Giuiamin —»Asparajin E) Giutamat Lizin Hb O hastalığında Hb’nin |3 zincirinde 6. aminoasii olan glutamat yerine lizin geçmektedir. HbC elektroforezde



?



Bütün Hemoiitik anemi taşıyıcılarmda sıtmaya karşı direnç mevcuttur. HbC hastalığında beta zincirinde 6 . aa olan giutamat yerine lizin geçer ve eiektrof orezde en yavaş hareket eden hemoglobin türü oluşur. Klasik hemoglobin elekîroforezînde, en hızlıdan en yavaşa Hb sırası HbA> HbF> HbS> HbC A lfa - Thaîasemîler: Her bireyin 16. kromozom çiftinde ikişer tane olmak üzere dört adet -globîn genomu bulunmaktadır. Üç alfa geninde ddesyon varsa, HbH hastalığı. Dört gende deiesyon varsa Hb Barts hastalığı meydana gelir. 8u hastalarda maternal yaşamın en önemli Hb olan HbF sentezlenemez Hidrops fötalis olur. Beta Thaiasemi* ğ-globtn 11. kromozomda ve tek bir noktadan kodlanır. Sonuçta sağlıklı bîr kişide iki adet beta geni bulunur.



12. Betatalasemi ekzonlarm hatalı birleşmesine örnektir. Bir tane beta geni eksik ise beta-thaiasemi minör, ikisi de eksik ise beta-thaiasemi majör gelişir, 13. Beta taiasemi majör formunda, doğumda sağlıklı görünen çocuklarda, ilk yılda ciddi bir anemi görülür. Düzenli olarak kan transfifeyonu aşırı demir yüklenmesi nedeni ile (hemokromafoz) 15-25 yaşlarda ölüm görülmektedir. En sık ölüm sebebi kalp yetmezliği.



jr~



142 4 TÜM TÖS SORULARI 3. îmrnünoglobuiinlerin özgüllüğü ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (Eylül 2005) î . Klasik hemoglobin elekfroforezlnde, &n hızlıdan en yavaşa Hb sırası hangisinde doğru şekilde verilmiştir? HbA> HbF> HbS> HbC 2. A lfa- Thalasemide üç alfa geninde delesyon varsa hangi hastalık? HbH hastalığı. 3. Alfa- Thalasemide d ö rt gende delesyon varsa hangi hastalık? Hb Barts hastalığı 4. Ekzonlarm hatalı birleşmesine a it en önemli hastalık örneği? Beta Taiasemi 5. Hemolitik anemi taşıyıcılarında hangi İnfeksiyonlara direnç var? Pİazmodîum (sıtma)



ÎMMÜSMGLOBÖÜMLER 1. J proteini sentezlenemiyorsa hangi hangi immungiobulınlerde eksiklik oiur? (Eylül-98) A) igG - IgM B) İgA- İgG C) IgM - IgA D) IgD - IgA E) IgE - IgA IgM, bir pentamer olup beş adet İgG gibi molekül karboksil uçlarından birbirine j proteini He bağlanıp ] bölgesini (joint) oluşturmaktadır. Bu özellik bir de dimer yapısında olan İgA da var. Dolayısı İle J proteini sentezlenemiyorsa JglVi ve da azalma görülür. Doğru cevap: C



2. İmmunglobülîn G ile ilg ili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (Nisan 2005) A) Glikoproiein yapıdadır B) 4 polipeptid zincirden oluşur C) Mast hücreleri üzerinde özgül reseptörleri bulunur D) Kompieman fiksasyonunda görev yapar. E) Fab bölgeleri antijeni bağiayan bölgelerdir İmmunglofoülîn G; Toplam Ig terin %70-75’int oluştu­ ran bu antikor bir giikoproiein olup yapısında %3-4 kadar karbonhidrat içerir. İki hafif ve iki ağır zincir ol­ mak üzere toplam dört poüpeptidten oluşun lgG1, lgG2, lgG3 ve lgG4 olmak üzere dört alt sınıfa ayrılmaktadır. igG alt grupları klasik kompieman yo­ lunu aktîvasyon güçlerine göre sıralandığında igG3> lgG1> igG2 şeklindedir. IgG4 kompieman yolunu aktîve edemez. Antijen bağlayıcı bölge Fab bölgesidir. IgG’nin mast hücreleri üzerinde özgül reseptörü yoktur. Mast hücreleri ve bazofıiler üzerinde özgül reseptörleri olan IgE12dîr.



Doğru cevap: C



A) Özgüllüğü belirleyen bilgi, immungiobüünin prirner yapısında bulunur. B) Bir plazma hücresinin ürettiği immünogiobuiinler, birden fazla farklı haptenik grubu tanıyıp onlara bağlanabilir Ç) Özgüllüğü., sağlayan, aminoasii dizişi için gerekli bilgi, immünogiobuiinin sentezlendiği hücrenin DNA’smda bulunur. D) Aynı hücrede sentezSenen immünogiobuiinler aynı özgüllüğe sahiptir. E) Tipik antijen-aniikor birleşmesi çok güçlü bir etkileşimle gerçekleşir. Bu soru Eylül 2005 sınavının Biyokimya açısından zor sorularından biriydi. Daha çok mikrobiyolojiye uygun bîr soru tarzı. Antijen A ntikor bağlanması elektrostatik etkileşimler, van der vvaals bağları, hidrojen bağlan ve hidrofobik bağlar gibi non- kovalent bağlarla gerçekleşir. Bu bağlar zayıf bağlardır. Doğru cevap: E 4. İgG molekülünün, antijen ile özgül olarak bağlanan bölgeleri aşağıdakiSerin hangisinde birlikte verilm iştir? (Eylül 2006) A) VL, CL B) VH, CH2 C) VL, VH D) VH, CH1 E) CH1.CH2, CH3 İmmunglobülinler, beş sınıf olmalarına rağmen çok değişken (varîable) bölge adı verilen uçtaki amınoas it dizilişi değiştikçe binlerce antijene karşı spesi­ fik antikor üretebilmektedir. Ayrıca antijeni bağiayan “ Fab” bölgesi de bu uçta bulunmaktadır. Antijen-antikor birleşmesi immunglobülinin VL ve VH denilen (Va■ riableLight ve Varîable Heavy) bölgesiyle sağlanır Doğru cevap: C 5. Âşağıdakflerin hangisinde, immünogiobuiinler normal serumdaki derişim i en düşük olandan en yüksek olana doğru sıralanmıştır? (Nisan-2006) A) İgG, IgA, IgM, IgE, IgD 8) IgA, IgE, IgM, IgD, İgG C) İgA, İgG, IgD, IgE, IgM D) IgE, IgM, IgA, IgD, İgG E) IgE, IgD, IgM, IgA, İgG IgE serumda en düşük miktarda bulunan immünoglobulindir. ( İg (?l> İg &2 şeklindedir. İ g &4 kompleman yolunu a k tiv e edemez.



2 0 . A lte r n a tif kompleman yolu, gram (-) b akterilerin endotoksinlerinin C 3b'ye bağlanmasıyla başlar.



7.



2 1 . C 5 b , C 6 , C 7 ve C 8 proteinlerinin oluşturduğu komplekse C 9 proteinin bağlanması ile Membran A ta k Kompleksi (M AC) meydana gelir.



İg A ; Yeni doğanları intestinal infeksiyonlardan korur. S e k re tu a r Ig A , bağırsak ve bronş m em braniarı ile laktasyondaki meme duktusları gibi dokufarda sentezlenm ektedir.



2 2 . Kompleman yolu ile ilg ili en sık görülen h a s ta lık h e re d iîe r anjiodem dir.



(C-l



8.



S e le k tif İg A eksikliği, prim er immun yetm ezliklerin en sık nedenidir.



2 3 . H e re d îte r anjiodem'de, C - l q e s te ra z inhîbiiör înhibitör) eksikliği mevcuttur.



9.



Uzun süreli fe n ito m kullanan hastalarda da İgA eksikliğine ve D vitamini eksikliğine sık rastlanır.



2 4 . N eisseria cinsi b ak te ri enfeksiyonlarında C 5 , C 6 , C 7 , C 8 ve C 9 (M A C ) eksikliği görülm ektedir.



10. îg M ; A lfa 2 - makroglobülinle birlikte molekül ağırlığı en yüksek olan madelerden b iridir. İn tra u te rîn dönemde çocuk tara fın d a n sentezienen İlk İ g ‘dır.



İmmunglobulin Sınıfları



Yaklaşık Molekül Ağırlıkları



Ağır Zincir teotipl (ve Moieküler Ağırlığı)



IgG İgA igD ¡gE İgM



150.000 170.000-720.000/ 160.000 190.000 950.000



gamma (53.000) affa (64.000) delta (58.000) epsiion (75.000) Mü (70.000)



COOH



Karbonhidrat (ağırlık %'si olarak)



Serum Konsantrasyonu (mg/10Gm!)



2 -3 7 -1 2



600- 1800 90 - 420 0.3-40 0.01-0.10 50-190



10-12 10-12



COOH



Û5s571



144 4 TÜM TOS SORULARI 3. Nefroiik sendromda elektroforezde belirgin olarak artan bant hangisidir? (Eylül-94)



Bu konuda 1.



Uzun süreli fenitoin kullanan hastalarda Hangi immunoglobülin eksikliği görülebilir? İg A



Z. Klasik kompleman aktivitesini başlatan eri önemli İg hangisidir? İg M 3 . -E ritro s it yüzey antijenlerine karşı oluşan soğuk antikorlar hangi yapıdadır? İgM 4. A lte rn a tif kompleman yolunun en iyi aktivatörü hangisidir? İ5 7



Î3 .



I I



ı



il®



¡ | ilfi ŞS



17. Seruioplazmlrs; Ferro demiri (Fe +2), fe rr i (Fe +3) formuna okside e ttiğ i için Ferro-aksidaz olarak da bilinmektedir. 18. Bir serubplazmm analogy olan Hephastin'de Ferro demiri (Fe +2), fe r r i (Fe +3) formuna okside eder.



19. Kanda serbest bakırın taşıyıcısı serulopiazmin değil albiimindir III.



Bl I !



■ İt ¡11 ¡¡¡§ ■ I



■S



¡11 ■



■ i II! £teS İÜ ?i l l İ lİ ı



20. Wilson sirozunda, serum seruioplazmin düşük, dokularda ve idrarla atılan bakır yüksek. Bakır, böbrek, beyin, Kc ve (K a yser-F le isch e r halkası) b irik e re k olmaktadır.



düzeyi düzeyi gözde toksik



21. Wilsanda, ATP 7B geninde b ir bozukluk var. Bu gen bakırın safra yollarına atılmasını ve serulopiazmin yapısına girmeyi sağlayan, bakır taşıyıcı ATPaz adı verilen b ir enzimi kodlar. Sonuçta safra ile atılamayan ve serulopiazmin yapısına katılamayan bakır, birçok dokuda birikir. 22. Wilson sirozunda, artan bakır için b-peni şilemin gibi şelatlayıcı ajanlar kullanılmaktadır. 23. Menkes sendromu; Temel problem, P-Tıpi bakır ta ş ıy ıc ı ATPaz's kodlayan gende (ÂTP 7A ) sorundur. Bağırsaklardan bakır emüimmde ve hücre İçine bakır taşınmasındaki kusur nedeni İle plazma ve karaciğer Cu düzeyleri azalmıştır. 24. Menkes sendromunda bakırlı enzim ler olan iirozm az, lizil oks¡daz ve dopamin fi-hidroksilaz gibi enzimlerinin fonksiyonlarının bozulur. 25. MenkesTe, saç yapısında değişiklik (kinky hair), depigmentasyon ve kollajen ile efastin yapısında bozukluklar görülür. 26. T ransferrin; +3 Değerlikli demirin taşınmasında fizyolojik öneme sahiptir. 27. T ransferrin; N egatif akut faz reaktanıdır. 28. Normalde tran sfe rring , i/ 3 'if demirle doymuş (satüre) durumdadır.



I



29. Demir eksikliği anemisinde transferrîn satürasyonu azalırken transferrin artm aktadır. 30. T ra n s fe rrin e , dem irin bağlanabilm esi için fe rro dem irin serulopiazm in (fe rro a k ş id a z ) veya hefastin ile okside edilerek fe r r i formuna dönüşmesi gerekir.



34. Bir serulopiazmin analoğu olan hefastin, fe rro dem iri f e r r i formuna çevirerek tra n s fe rrin e bağlanmasını sağlar.



36. Hepsidm’m fe rro p o rtin e e tk i ederek demirin kana çıkışını kontrol e ttiğ i düşünülm ektedir. Örneğin kanda demir arttığında, hepsidın artarak ferroporfm m yıkımını hızlandırmaktadır. Böylece bağırsaklardan kana demir geçişi azalmaktadır. 37. E ritro p o e tik a k tiv îte a rtış ı, hipoksi ve demir depolarının azalması hepsidın sentezini azaltır. 38. Demir yüklenilmesî ve enfîamasyonda ise hepsidın sentezi a rta r.



1. Aşağtdakiierden hangisi b ir negatif akut faz reaktant değildir? Preaibümin, albümin, retinol bağlayıcı protein ve tra n s fe rrin negatif akut fa z reaktaniarıdır. Bunun dışında yazacakları herhangi b ir protein cevap olacaktır ( örneğin ce­ vap olarak, serulopiazmin! te rc ih edebilirler, en geç artan akut faz reaktanıdır) 2. Aşağıdaki şekerferden hangisi, plazmada bulunan birçok glikoproteinin yapısından ayrıldığında, proteinlerin yarı ömrü dolar ve karaciğere alınıp yıkılır? S id ik asit 3. Plazmada bulunan serbest Hem ve methem moleküllerini bağlayarak böbreklerden demir kaybını önleyen plazma proteini hangisidir? Hemopeksin 4. Hangi plazma proteini hemoliz takibinde daha değerlidir? Hemopekşin 5. Bir serulopiazmin analoğu olan ve fe rro demiri fe r r i formuna çevirerek transferrine bağlanmasını sağlayan plazma proteini? Hefastin 6 . Karaciğerde sentezlenen ve ferroportm e etki ederek barsaklardan demir emilimini azaltan pro­ tein? Mepsidm 7. Barsak hücresine alınan + 2 değerlikli demiri portal sisteme atan pompa veya taşıyıcı? Ferroportin



y ||||S iIsIlftSSP llfllü



35. Hepsidın; Karaciğerde sentezlenen b ir protein olup bağırsaklardan demir emilimmi azaltmaktadır. Ayrıca makrofajfardan ve karaciğerden kana demir salımmmı engellemektedir.



en gnfeıpji so ru la r !!!



1



.



* >



158 4 TÜM TUS SORULAR! hangisi bir metaboiik yolun kontrol enziminin aktîvitesîni düzenlemede eri



4. Aşağrdakiierden



GENEL EMZIMOLOJİ 1. Aşağıdaki enzimlerden hangisi ekzopeptidazdur? (Nisan-88) Â} Lipaz B) Kimotripsin C) Pepsin D) Elastaz E) Karboksİpeptidaz Karboksipeptidaz, prokarboksipeptidaz olarak salınır, tripsin tarafından aktive edilir. Zincirin serbest karboksil ucundaki amino asitleri ayırarak yıkımını sağlar. Diğer şıklarda verilen endopeptidazlar ise, N veya C terminal kalıntılara bitişik peptid bağlarından ziyade, ara peptit bağlarını hidrolize ederler. Endopeptidazlar; tripsin, kimotripsin, pepsin, katepsîn, kimozin (= rennin) ve elastaz EkzopeptidazJar: Karboksipeptidaz A, B ve C ile Aminopeptidazdır. Doğru cevap: E 2. Âşağıdakiierden hangisi enzimler İçin y a n lış tır? (N isan -88)



A) B) C) D) E)



Tepkimeden değişmeden çıkarlar Denge sabitini değiştirmezler Tepkimenin dengeye varış hızını arttırırlar Protein yapısındadırlar Tüm enzimler proenzim olarak sentezlenir ve proteazlarla aktif hale getirilir



Enzimlerin Ö zellikleri: •



Enzimlerin katalitik gücü çok yüksektir.



•



Enzimler katalizledikleri reaksiyona özgüllerdir



yavaş mekanizmadır? (Eylül 2007) A) Substratı azaltmak B) Ürün inhibisyonu C) Enzimin sentezini hızlandırmak D) Aflosterik kontrol E) Kovalent modifikasyon Hız k ısıtla yıcı e n z im le rin a k tiv iie s in in k o n tro lü ; 1. Subsirat varlığı: Hemen devreye girer reaksiyonu hızlandırır. 2. Ürün inhibisyon: Hemen devreye girer ve negatif feedback ile reaksiyonu yavaşlatır. 3. A ü o sie rik etkileşim ler: Hemen devreye girer, örneğin mitokondride artan asetil KoA piruvat karboksilazın allosterik aktivatörü olup reaksiyonu hemen hızlandırır. 4. E n z im le rin k o v a ie n î m o d ifik a s y o n la düzenlenm esi: Hemen veya dakikalar içinde devreye girer. Örneğin hormon sensitif lipazın cAM P’ye bağımlı protein kinazlar tarafından fosforillenmesi bu enzimi hemen aktive eder. 5. Enzim sentezinin indükienmesi: Enyavaş devreye giren (genellikle saatler alır) mekanizmadır. Çünkü enzimler protein yapısında moleküllerdir. Bunların sentezlenmesi için önce nükieüsta DNA'ya bilgi ulaşacak, oradan mRNAsentezlepecek, kalıba uygun şekilde ribozomiarda protein sentezlenecek. Daha sonra granüllü endoplazmik retikulumda protein katlanacak. Golgide glikozillendikten sonra kana karışıp hedef dokuya ulaşacak. Tüm bunlar zaman alacak bir süreçtir. Doğru cevap: C



■ Enzimler denge sabitini değiştirmezler. •



Enzimler katalizledikleri tepkimelerin aktivasyon enerjisini düşürürler.



•



Enzimler protein yapısındadırlar



«



E n z im le rin b ü yü k b ir kısm ı a k tif o la ra k sentezlenir. Bir kısmı da inaktif proenzimier (Örn. Zimojenler) olarak sentezlendikten sonra gittikleri bölgede aktif hafe gelirler.



5. Bir serum enziminin zamana bağlı olarak oluşturduğu ürün aşağıdaki grafikte verilmiştir. Bu enzimin akiivitesinin doğnu tayini için hangi zaman aralıklarında oluşan ürün miktarı ölçiümeüdjr? (Nisan 2010)



Doğru cevap: E 3 3. X —> T™* U~> Y—> Z Bu metaboiik yolda “ X” ile gösterilen aüosierik enzim genelükie aşağıdaki bileşiklerden hangisi ile inhibe edilir? (Nisan-89) A) T



B) U



C )V



D) Y



E) Z



Enzim aktivitesi, ürün oluşum hızı ve hücrenin ihtiya­ cını karşılayacak şekilde aktive veya inhibe olur. Ge­ nellikle negatif feedback sistemi ile ve son ürünle kontrol edilir.



Doğru cevap: E



C ) t1 - İ2



D) t1 - i 3



E )13 - t4 Nisan 2010 TUS sınavının en gereksiz ve saçma sorusu. Bir reaksiyonun hızı (V) birim zamanda ürüne çevrilen subsfrat molekülü sayısıdır. Genelde pmo! ürün / dk olarak ifade edilir. Enzim katalizli bir reak­ siyon maksimum hıza (Vmax) ulaşana dek substrat konsantrasyonu ile doğru orantılı bir şekilde artar.



BİYOKİM YA * 159 Vmax’a erişince substrat ekienmesi iie hız arttırılamaz çünkü enzimlerdeki bütün uygun bölgeler substrat ile doyurulmuştur. Sorulan şekilde, t1-1 2 zaman aralığı, birim zamanda oluşan ürün miktarının en stabil ve en lineer olan aralı­ ğıdır. Dolayısı ile bu enzimin aktivitesini ölçmek için en uygun zaman aralığı, t 1-12 ‘dir. O cğ rj cevap: C



.



.



.



S;-' Aşağıdaki enzimlerden smıfındandır? (Nisan 2012)



Doğru cevap: B



. hangisi,



transferaz



A) Giukoz“6~fosfat dehidrogenaz B) Hekzokinaz C) Tripsin D) Lipoprotein lipaz E) Arjininosüksinaz î j : \



Sorunun amacı ATP’den b îr fos faril grubunu alarak çeşitli moleküllere transfer eden kinaz enzim a lt grubunun transferaz sınıfından olduğunun bilinmesi. Genel enzim oloji çok nadir olarak sorulan b ir konu. Günümüzde uluslararası enzim kîasifikasyonuna göre enzimler, altı ana sınıfa ayrılmaktadır (tablo 4-5). Daha sonra bu altı sınıf enzim, alt gruplara ay­ rılmaktadır (tablo 4-6). Tablo 4-5 incelenecek olursa; karbon, fosforil, glikozü, açil ve amino grubu taşı­ yan enzimlere, transferaz denir. Tablo 4-6’ya bakıl­ dığında ATP’den fosforil grubunu diğer moleküllere taşıyan kînaz grubu enzimler, transferazların bir ait grubudur.



K a ta lizle d iğ i te p k im e tü rü :



Enzim s ın ıf r :



O ksîdo redü ktaziar• Elektron taşınması ve oksido-redüksıyon tepkimeleri, hidrojen iyonu taşınması T ra n s fe ra zla r



.



Grup taşınması; karbon, fosforit, glikozit, açıt ve amino grupları



H id ro la zla r



Su e k le n e re k koparılması



L iyazlar



Çifte bağlara katılma tepkimeleri, karbon He karbon,azot veya oksijenin yaptığı bağların koparılması



kim yasal



bağların



İz o m e ra zla r



Molekül içi tra n s fe rle r (rasemazlar, e p im e ra zla r, in tra m o le k ü le r oksîdoredüktaziar ve transferazlar)



Ligazlar



ATP k u lla n ıla ra k kimyasal bağların oluşması



i



Tabto 4-, Önemli enzim alt grupları . Enzim s ınıfı



K a ta lizle d iğ i te p k im e tü rü



Kinazîar



ATP’ den fo s fo ril grubunun diğer moleküllere taşınması, transferazlar



M u ta zlar



Fosforil veya diğer grupların molekül iç e ris in d e yer d e ğ iş tirm e le ri, izomerazlar



Eosforiîazlar



Bir bağın fosfat eklenerek koparılması, transferazlar



J je k a rb o k s iia z la r H id ra ta zia r J je n te ta z la r S en tazlar



B«-



Glikoiizin ilk basamağı glukozun, ATP varlığında, hekzokinaz veya glukokinaz tarafından irreversibl bir şekilde fosforilasyonunu içerir. Böylece glukoz, hücre dışına diffüze olamayan gfukoz-6-fosfat şekline dönüşmüş olur. Dolayısı ite hekzokinaz ve glukokinaz gibi kinaz grubu enzimler transferaz smıfındandır.



7. 3-aöenozîl-homosisieinî homosisteine çeviren enzim, aşağıdaki enzim gruplarından hangisinde yer alır? (Nisan 2013) A) 8) C) D) E)



Oksîdoredüktaziar Transferazlar Ligazlar Hidrolazlar İzomerazlar



Sorunun amacı; uluslararası enzim sınıflandırma­ sında ye r alan başlıca enzim sınıflarının ve görev­ lerinin bilinmesidir. S-adenozil metiyonin (SAM) aktif metil vericisidir. SAM ’m tersiyer metil grubu “ aktifleştirîlm iştir” . Bu metil grubu, başka alıcı moleküllere, genellikle oksijen veya azot, bazen de karbon atomlarına bağlanarak aktarıla­ bilir. SAM ’dan metil grubunun ayrılması sonucu oluşan S-adenozil-homosistein, metiyonin analoğu olan basit bir tiyoeterdîr. Reaksiyon sonucu açığa çıkan serbest enerji reaksiyonu geri dönüşsüz hale getirir.



i



SAM’ın hidrolizi: Metil grubunun aktarımından sonra S-adenozİl-homosistein, homosistein ve adenozine hidroliz olur. Bu reaksiyonda su kullanılarak, S-adenozii-homosıstein -» homosistein ve adenozine ayrılmak­ tadır. Dolayısı ile bu reaksiyonu düzenleyen basamak­ ta görev alan enzim hidrolaz smıfındandır. Günümüzde uluslararası enzim kîasifikasyonuna göre enzimler altı ana gruba ayrılmaktadırlar.



Feniliaktat



Fenilasetat



v'*"



Doku proteinleri



Doku proteinleri



¿sşr..,.



Melanin K ^ Katekoiamtnler



Tirozin



..V ’



...'



Melanin Katekolaminler



ffîîffîi 33. Vücut sıvılarında glisin düzeyi artışı üe giden konjeniîaî hastalıkta aşağıdaki maddelerden hangisi He güsin düzeyi düşürülür? (Eylül 2002) A) Bütirik asit B) Benzen C) Sodyum benzoat D) Glutamin E} Sodyum asetat Hiperammonemİ önlenmesi ve tedavisi; kardeşi nedeniyle riskte olan ya da antenatal tanı konulan yeni doğanda erken tanı için gerekenler yapılmalı. Hiperammonemi gelişmesini engellemek için ilk 24 saatte diyetten protein çıkarılır. Üre döngüsü bozukluğu olan hastalar akut Hîperammonemi gelişmesini önlemek için açlık, aşırı protein yüklenmesi, enfeksiyonlar gibi meiabolik streslerden mümkün olduğunca korunmalı, anestezi ve cerrahi uygulamalarda dikkatle izlenmelidir. Böyle durumlarda önlem olarak protein alımı azaltılır, daha fazla karbonhidrat verilir. Semptom gelişirse, pro­ tein kesilerek yüksek enerjiyle birlikte ilaç tedavisine başlanır. Oral alımı tolere edemeyen, kusma veya progresif ensefalopati gelişen hastalar hastaneye ya­ tırılarak gecikmeden İV tedavi başlanmalıdır. Hiperammonemi erken bulguları, irrltabilite, letarji, kusma ve davranış değişiklikleridir. Bu durumda plaz­ ma amonyak, glutamin düzeyleri yanında venöz pH ve pC02 değerlendirilmelidir. Plazma amonyak düzeyi normalin üst sınırının üç katını geçtiğinde acil tedavi uygulamaları başlatılır. İntrakraniyal basınç artsın ya da artmasın, serefora! ödem geliştikten sonra tedavi giderek güçleşir. Acil tedavide aşağıdaki uygulamalar yapılır. 1. Protein alımı durdurulur. 2. Protein kataboiizm asm ı önlem ek için enerji desteği verilir. Bu amaçta ora! % 10-20 çözünür glukoz polimeri veya protein içermeyen diyet formül veya periferik yolla İV % 10 glukoz, santral venöz yol varsa % 10-25 glukoz uygulanır. Sıvı miktarı hasta yaşı ve durumuna göre ayarlanır. Serebral ödem riski, varsa sıvı miktarı kısıtlanır.



Alternatif yolla azot afıiımını uyarmak; Amino asitlerle konjuge olarak hızla atılabilen bileşiklerin geliştirilmesi bu alandaki önemli bir aşamadır. Böylece azot vücuttan üre dışı bileşikler olarak atılır, üre dön­ güsünün yükü azaltılır. İlk kullanılan bileşik sodyum benzoat'tır. Benzoat, glisinle konjuge olarak idrarla hızla atılan hippurik asit’i oluşturur. Diğer kullanılan ilaç fenil asetattır, ancak kötü kokusu nedeniyle fenil bütîrat tercih edilmektedir. Fenil bütirat, benzoata göre iki kat daha etkilidir. Fenil bütîrat, karaciğerde fenil asetata okside olur, bu da daha sonra glutamin ile konjuge olarak, fenil asetil- glutamin şeklinde idrarla atılır. Önlemlerle plazma amonyak düzeyi 8 saat içinde anlamlı olarak azalmazsa başlangıç dozu tekrarlan­ madan hemodiyaliz uygulanır. Doğru cevap: C 34. Aşağıdakilerden hangisi diyetle alman proteinlerin biyolojik değerini belirleyici olma açısından en önemlidir? (Eylül 2002) A) Enerji ve nitrojen içeriği S) Esansiyel amino asit C) Sudaki çözünürlüğü D) Molekül ağırlığı E) Sindirilme hızı Eğer diyet yeterli miktarda protein içermiyorsa vücut proteinlerini sentezi için gereken esansiyel amino asit­ lerde eksiklik olur. Bu durumda doku proteinleri yıkıma uğrayarak kwashiorkor gibi protein eksikliğinin klinik bulgularının da oluştuğu hastalıklar görülür. Bu açıdan, diyetle alman proteinlerin, esansiyel amino asit içeriği önemlidir. Eğer diyetle fazla protein alınmışsa elde edilen amino asitler protein veya diğer azot içeren bileşikler haline dönüştürülebilir. Artan amino asitleri karbon iskeletleri okside olarak veya giukoza dönüşerek metabolize olur, amino gruplan ise başlıca üre ve amonyak haline çev­ rilerek idrarla atılır. Doğru cevap: B



IBS 4



TÜM



TUS SORULARI



35. Histîdinemi olarak bilinen hastalıkta aşağıdaki enzimlerden hangisi eksiktir? (Eylül 2008) A) Hisiidaz B) Histidin transaminaz G) Formimîno transferaz D) îmidazolon propionaz E) Histidin dekarboksilaz Hisiidinemi: Histıdaz e n z im i'e k s ik tir HÎStidinemı ve histidinüri bulunur. Büyüme geriliği, menial retardasyon ve konuşma bozukluğu vardır. Hîstidinemi, genellikle iyi seyididir.



37. Hiperamohemili bir hastada, aşağıdakilerden hangisinin amonyak seviyesinin düşürülmesine katkısı olmaz? (Nisan 2010) A) Arjinin verilmesi B) Glutamin verilmesi C) Diyetle alınan proteinlerin azaltılması D) Sodyum benzoat verilmesi : £}..Eö.nilasetat verilraesjL. .... .



.....



Doğru cevap: A



Üre siklusu defektlerinde hiperammonemi gözlenir. Bu durumda tedavi olarak diyetle alınan proteinlerin azaltılması, sodyum benzoat verilmesi (giisinie birleşerek hıpp rik asit oluşur ve idrarla atılır; glisindeki azot uzaklaştırılır), fenilasetat verilmesi (giuîaminle birleşerek feniiasetilglutamln oluşur ve idrarla atılır; glutamindeki azotlar uzaklaştırılır) ve arjinin verilmesi (arjinino süksinat sentetaz ve arjinino süksinat iiyaz enzim eksikliklerinde) uygulanır.



36. Aşağıdakilerden hangisinin idrardaki artışı amlno asit metabolizması ile ilgili kalıtsal bir bozukluğu göstermez? (Eylül 2009)



Glutamin verilmesi durumunda, glutaminaz enzimi glutamini amonyak ve glutamata parçalar. Dolayı sı ile glutamin direkt bir amonyak kaynağı olduğu için, amonyak düzeyleri daha da yükselir.



İmidazoion propionaz, formimîno transferaz h isti­ din yıkımındaki diğer enzimlerdir. Histidin dekarboksilaz, histidinî histamine çeviren enzimdir.



A} Fenilpirüvat B) Homojentisik asit O) Kamîtin D) Dailı-zincirli a-keto asitler E) Homosistein Karnitin Kamîtin 2 esansiyel özellikteki aa olan “tizin” ve “metİonin"den seniezlenir. SAM (S-adenozil metionin) lizin’e 3 metil grubu verir ve oluşan trimetilizinin kısmi proteolizisi ile karnitin seniezlenir. Karnitin esas olarak karaciğer ve böbrekte sentezlenir. Karnitinin görevi, yağ asitlerini (veya açıl gruplarını) mitokondri iç zarında mitokondri matriksine taşınması­ nı sağlamaktır. İdrarda, karnitin artışı ile giden, herhangi bir amino asit metabolizması bozukluğu yoktur. Fenifpürüvat, fenil ketonüride idrarla atılır. Homojentisik asit tirozin metabolizması hastalığı olan aikaptonüride artar. Dallı zincirli alfa ketoasitier, Akçaağaç şurup hastalı­ ğında idrarda atılır. Homosistein, homosistinüride yükselir. Doğru cevap: C



Doğru cevap: B



38. Fenüketonüri hastalarında oiuşan fenilasetat, aşağıdaki bileşiklerden hangisiyle konjuge edilerek idrarla atılır? (Aralık 2010) A) Glutamin B) Glukuronik asit C} Sülfat D) Glutatyon E) Asparajin Fenilketonüri hastalarında, kanda fenîlalanîn artar. Ayrıca fenilalaninin m etabolitleri (fenîllaktat, fenilpiruvat, fenilasetat ve feniiasetilglutamln) idrarla atılır. Doğru cevap: A



B İY O K İM Y A



Hl 1; Proteinlerde bulunan 20 amine, asitin katabolizması a-amino gruplar! uzaklaşınca toplam yedi Oriin oluşur; Okzaloasetat, a-ketogiutarat, pırüvat, fumarat, asetil KoA, asetoasetil KoA ve süksinii KoA. Z,



Bunlardan d ö rt tanesi TÇA'nm arebileşenidir; A lfa -ke to g !u + a ra t,s ü k s in i! KoA, fu m a ra t ve Okzaloasetat. D ikkat edilecek olursa, s itra ta d ire kt olarak dönebilen amino asit yoktur.



3. 5 a f ketojenik amino a s itle r... Lösin, lizin 4.



Ketojenik ve giukojenik olan amino a s itle r... Fenilaİanin, izolösin, tirozin, tripto fa n



5.



E sansiyel amino a s i t l e r . . .d a llı z in c ir lile r (valin, lösin, izolösin), aromatik halka içerenler (fenilalanin, trip to fa n , his+idin), lizin, treonîn, metiyonin



> 189



15. H om osistınü ri tip I (K lasik h am osistin ürî): S is ta tio n in s e n te ta z e k s ik tir. B ebeklikte kilo alamama, gelişme geriliği bulunur. Ektopia lentis (lens sublüksasyonu) k a ra k te ris tik tir. M arfa n a benzer görünüm (ince uzun boy, uzun ekstremite, araknodaktili gelişir. 16. Akçaağaç şurup hastalığında; dallı zincirli alfa ketoasit dehidrogenaz eksikliği var. Yanmış şeker veya çemen koku 17. İz o v a ie rik asidemi', idrarda te r li ayak kokusu bulunur. 18. Beta-m etil krotonil giisinüri*. idrarın kedi idrarı gibi kokması ile karakterîzedir. 19. Hisfidinemî'de, histidininyıkımmı başlatan histidaz eksiktir. 20. SisîiruH ’de; sistem, ornitin, arginin ve lizin amino asitlerinin idrarla atılımı görülür.



6. Yarı esansiyel amino a s it.. .arginin 7.



Bazı hızlı böiünen lösemi hücreleri gelişmeleri İçin kandan aspargîn alırlar. Asparginaz enzimi lösemili hastaların tedavisinde kullanılır.



Metabolik Hastalıklar 7. Yenidogan metabolik hastahklarınm taranmasında kullanılan başlıca y ö n te m ... Tandem Mass spektrom etri 8. Fentiketonüride; Fenilalanin dokularda, plazmada ve idrarda yüksek. Fenilpirüvat (diğer fenilke+on cisim lerinin de öncüsüdür), fe n iila k ta t, fe n i! asetat ve fenilasetilglutam in konsantrasyonları da artm ıştır. 9.



Feniiasefat te r ve idrarın karakteristik kokusunu v e rir. T er ve idrarda fa re idrarı (veya fa re leşi) kokusu oluşur.



1. Aşağıdaki TCA bileşenlerinden hangisi amino asitlerin yıkılması ile d ire k t olarak oluşan b ir madde değildir? S itra t 2. Yenidogan metabolik hastalıklarının taranmasın­ da kullanılan başlıca yöntem hangisidir? Tandem Mass spektrom etri 3. Penilketonüri'de idrarda fa re idrarı veya küf kokusu şeklinde tanımlanan kokunun nedeni olan fenükefon cisimciği hangisidir? Fenilaseîat 4. Fumaril aseto asetat hidrolaz enzimi eksik. İ d ­ rarı balık veya lahana gibi kokan, ayrıca süksinii aseton birikim i nedeni ile, karaciğer ve böbrek tutulumun ön planda olduğu b ir hastada ö'ncelikle hangisi akla gelmelidir? H erediter tirozinemi tip I (hepafo- renal tirozinemi) 5. Albinizme en sık yol açan enzim eksikliği hangi­ sidir? Permeaz



10. Mentol gerilik, yürüme ve konuşma bozukluğu, h ip e ra k tiv ite , tre m o r, m ik ro s e fa lı, gelişme g e rilig i,s e b o re ik ekzem atoid d e ri raşları ve hipopigmentasyon fenilketonürinin karakteristik bulgularıdır.



6. Klasik homosisiinüride eksik olan enzim hangisi­ dir? Sistationin sentetaz



11. Aİkaptonüri: Tirozin katabolizmasında bulunan homogentisik asit oksidaz eksikliği sonucu oluşur. İd ra rın bekletilm ekle siyahlaşması ve eklem yerlerinde siyahlaşma île karakterizedir.



8. İd ra rın kedi idrarı gibi kokması hangi hastalığa özgüdür? Beta- M etil krotonil güsinürî



12. H erediter tirozinem i tip 1‘de İd ra r balık veya lahana gibi kokar. Bu hastalıkta biriken süksinii aseton, karaciğer ve böbrek tübüfleri üzerinde to k s ik e tk i yapar. Bu nedenle hepatorenal tirozinemi denilir. 13. Albînizmin en ağır seyirli olan şekli, tirazinaz eksikliğidir (Tıp I , tirozinaz negatif). 14. Permeaz eksikliğinde (Tip I I , tirozinaz p o z itif) tiro zin , melanozomlar içine tra n s fe r edilemez. Afbmizmin en sık görülen şeklidir.



7. Akçaağaç şurup hastalığında hangi enzim eksik­ tir ? Dallı zincirli alfa ketoasit dehidrojenaz



9. id ra rla dibazik amino asitlerin atılımı hangi hastalıkta artm ıştır? Sistinüri 10. S isiiniH de idrarda hangi amino asit bulunmaz? Bu hastalıkta idrarda d ört amino asit atılır. Sis­ tem, ornitin, arjinin ve lizin. Bunların dışındaki amino asit cevap olacak!!!



¡8 »



190 < TÜMTUS SORULARI Porfirin molekülünün tüm karbon ve azot atomları iki yapıtaşından elde edilir. Giisin ve süksini!



HEM SENTEZİ VE YIKIMI



KoA. Delta- aminolevülinik asit (ÂLÂ) sentazm



oteinle



1. Aşağıdaki proteinlerden hangisinin yapısında hem (protoporfirin) yer almaz? (Eylül 2004) A) Katalaz 8) Albumin Ç) Sitokrom C .... D) Sitokrom PASO E) Miyogiobin



kataliziediği bir reaksiyonla ALA oluşturmak üzere mitokondride bir araya gelirler. Bu reaksiyon koenzim olarak prîdoksal fosfata ihtiyaç gösterir ve porfirin



biyosentezînde hız kısıtlayıcı aşamayı oluşturur. Doğru cevap: B 4. Ferroşeiataz enzimini inhîbe ederek eritrositlerde protoporfirin birikim ine yol açan madde aşağıdakilerden hangisidir? {Eylül 2001)



Hemoproisînier 1. Hemoglobin: Kanda oksijen taşınması 2. Miyogiobin: Kasta oksijen deposu 3. S ito k ro m la r: Örn. Sitokrom C; Eiektron transport zincirinde görevli iken, Sitokrom p 450; Ksenobiyotikierin hîdroksüasyonunda görev alır. 4. NO sentaz; Arjininden Nitrik oksit oluşumunda görevlidir. 5. Katalaz: H20 2 yıkımı 6. Triptofan pirolaz: Triptofan oksidasyonu



A) Kurşun B) Bakır C) Çinko D) Arsenik E) Kobalt



Kurşun İntoksîkasyonu sonucu Hem sentezinde önemli iki enzim inhibe olur. Aminolevülinik asit (ALA) dehidrataz ve ferroşeiataz inhibe olur. Eritrositlerde ALA ve protoporfirinler birikir. Eritrositlerdeki protoporfirin birikimi kurşun intoksikasyonunun



Doğru cevap: B



önemii bir göstergesi olarak kabul edilmektedir.



2. Giisin + Süksini! -KoA —>Delta - Aminolevülinik asit Yukarıdaki tepkimeyle başlayan metaboiik yolda aşağıdakilerden hangisi sentezîenir? {Nisan 2003) Â) Kreatin B) Koenzim A C) Pürin bazları D) Porfirinler E) Pirimidin bazları



Doğru cevap: A



5. Alyuvarda protoporfirin miktarının artması, aşağıdaki metal iyonlarından hangisinin toksik etkisi sonucunda ortaya çıkar? (Eylül 2008) A) Kobalt B) Bakır C) Kurşun D) Demir E) Cıva



Hem (porfirin) biyosentezinin yapıldığı başlıca yerler karaciğer, (özellikle sitokrom P45Ö sentezle-



nir) ve hemoglobin sentezinin aktif olduğu kemik İliğindeki eritrosit üreten hücrelerdir. Porfirin oluşu­



Yüksek düzeyde kurşun, ferroşeiataz ve ALA dehid­



mundaki başlangıç ve son üç aşama mitokondride, ara aşamalar sitozoide gerçekleşir (Not: Olgun eritrosit­ lerde mitokondri olmadığı için hem üretemezler)



Hem metabolizmasını etkiler. Alyuvarlarda artmış protoporfirin düzeyleri bulunur ve idrarda ALA ve koproporfirin düzeyleri yükselmiştir.



Delta- aminolevülinik asit (ALA) oluşumu: Porfirin molekülünün tüm karbon ve azot atomları iki yaprtaşmdan elde edilir. Giisin ve süksini! KoA, Delta- aminolevülinik asit (ALA) sentazm katalizlediği bir reak­ siyonla ALA oluşturmak üzere mitokondride bir araya gelirler. Bu reaksiyon koenzim olarak prîdoksal fos­ fata ihtiyaç gösterir ve porfirin biyosentezînde hız



Kobalt, B12vitaminin yapısında vardır.



rataz gibi enzimlerde SH grupları ile bağlanarak



Bakır; Lizil oksidaz, süperoksit dismutaz, Dopamin beta hidroksilaz, Tîrozinaz ve sitokrom oksidaz gibi enzimlerin kofaktörüdür. Demir, hem sentezinde kullan ılır. Civa toksik bir maddedir. Laktik asidoza yol açar, böbrek ve merkezi sinir sistemi üzerine toksik etkileri vardır. Ancak Hem sentezini inhibe etmez.



kısıtlayıcı aşamayı oluşturur. Doğru cevap: D



Doğru cevap: C 3. Hem sentezinde hız ayariayıcı aşağıdakilerden hangisidir? (Nisan-93) A) Delta aminolevüiinat dehidraz B) Delta aminolevülinik asit sentaz C) Ürobilinojen kosentaz İli D) Ferro şelataz E) Üroporfirinojen dekarboksilaz



enzim 6.



Akut inierm inant porfiriada aşağıdaki enzimlerden hangisi eksiktir? (Nisan-88) A) Üroporfirinojen I sentaz (porfobilinojen deaminaz) B) Delta aminolevülinik asit C) Porfobilinojen oksidaz D) Delta aminolevülinik asit dehidrataz E) Ferroşeiataz



BİYOKİMYA ^ Porfîryaiar, hem sentezindeki bozukiuklann neden olduğu, porfirin veya porfirin prekürsörlerinin birikimi ve fazla miktarda atilimi ile sonuçlanan kalıtsal (veya bazen kazanılmış) hastalıklardır. Enzim eksikliğinin ka­ raciğerde veya kırmızı kan hücrelerinde olmasına göre hepatik veya eritropoetîk olarak adlandırılır. Bu hastalarda genel olarak fotosensîtivîte, nöropslklatrik bozukluklar ve akut batını ta klit edecek derecede şiddetli karın ağrıları bulunur. Porfîryaiar, enzim eksikliğinin kırmızı kan hücrelerinde veya karaciğerde olmasına göre eritropoetîk veya hepa­ tik olarak ayrılır. Tüm Porfîryaiar otozomal dom i­ nant geçişlidir, bunun tek istisnası ressesif geçişli olan konjenital eritropoetîk porfiriadır. Porfîryaiar da hem sentezi ile ilgili enzimlerde eksiklik olduğu için hem sentezi metabolik yolu ara meiaboiitierinde birikim olur. Akut interm ittant porfîria: Hepatik olup üroporfirinojen ! sentaz ( = porfobilinojen deaminaz ) ek­ siktir. İdrarda porfobilinojen ve ALA birikir. Hastaların idrarı hava ile temas ettiğinde ve ışıkta koyulaşır. Hastalar ışığa hassas değillerdir (fotosensitiviie



ü



İltlSt



İ9İ



görülmeyen tek porfiryadır). Hastalarda karın ağrısı ve nöropsiklyatrik bozukluklar izlenir. Konjenital eritropoetîk porfîria: Üroporfirinojen III kosentaz eksiktir. Otozomal resesif kalıtımı ile oto­ zomal dominant olan diğer porfiryalardan ayrılır. Işığa hassasiyet vardır Porfîria kutanö tarda (hepatik) Üroporfirinojen dekarboksilaz eksik olup en sık görülen porfiryadır. Işığa hassasiyet vardır. Nörovissera! bulgular izlenmez Herediter kcproporfiri: (hepatik) Koproporfirinojen oksidaz eksik ışığa hassasiyet vardır. Hastalarda karın ağrısı ve nöropslkiyatrik bozukluklar izlenir. Variegat porfîria: (hepatik) Proto porfirin ojen oksidaz eksik Protoporfiria (eritrohepafik): Ferroşeiataz eksik ışı­ ğa duyarlılık var ALA sentaz eksikliği, X-e bağlı sideroblastik anemi nedenidir. Doğru cevap: A



BİBİ1 § *P



İ illf i .



» İ li



Î 9 2 İ 9 J 12. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi diazo reaksiyonu ile ölçülebilir? (Nisan 2007) A) Kolesterol B) Kreatîn 0} Glukoz D) Laktik asit E) Bilirubin



Periferde hemoglobinin yıkımından oluşan biiirubin aîbumine bağlanarak karaciğere getirilir. Karaciğer hücrelerinde endopiazmik retikulum içinde UDPglukuronil transferaz enzimiyle glukuronik asitle konjuge edilerek direk bilirubine çevrilir.



Bilirubin ışıktan kolay zarar görür, en kısa sürede çalışılmalıdır. Serum bekleyecekse karanlık bir yerde saklanmalıdır.



Kolesterol Tayini Enzimatik Olmayan Metodiar • Ueberman-Burchard Metodu • Zak Metodu (Deproteinizasyonlu kolorimetrik metod) Enzimatik Metod



Glukoz



14. Normalde bilirubinin çoğu, aşağıdaki maddelerin hangisinin yıkım ürünlerinden meydana gelir? (Eylül-98) A} Miyoglobİn C) Hemoglobin



B) Hepatosit D) Gama globulin E) RES hücreleri ’ Dolaşımda yaklaşık 120 gün kaldıktan sonra kırmızı kan hücreleri özellikle karaciğer ve dalakta bulunan retiküloendotelyal sistem (RES) hücreleri tarafından yıkılır. Yıkılan hem’in yaklaşık %85’i kırmızı kan hücrelerinde bulunan hemoglobinden kaynaklanır. % 151 de olgunlaşmamış kırmızı kan hücrelerinden ve ekstraeritroid dokulardaki sitokromiardan gelir, Hem yıkımındaki ilk aşama, mikrozomal hem oksijenaz sistemi tarafından RES hücrelerinde katalizlenir. NADPH ve oksijen varlığında enzim porfirin halkasının açılmasına neden olur. Fenik demir ve karbon monoksidin serbest kalması ile yeşil pigment biliver­ din oluşur. Biliverdin, biliverdin redüktaz enzimi ile indirgenerek san-kırmız! renkteki bilirubini oluşturur. Biiirubin ve türevleri safra pigmentleri adını alır.



Kolorim etrik Metodiar • Folîn Wu * Somogy-Nelson ♦ Ortotoluidin



Doğru cevap: C



Enzimatik Metodiar



15. Aşağıdaki patolojik durumların hangisinde konjuge hiperbiürubinemi görülür? (Nisan 2005)



Glukoz Oksidaz Hekzokînaz



Kreatîn irs •



Jaffe Reaksiyonu (kreatinin’in, pikrik asitle renklendirilerek verdiği turuncu rengin, spektrofotometrîk olarak belirlenmesi esastır.



Laktik Asit ölçülürken NADH miktarındaki değişik­ lik ölçülür. Laktat + NAD+



Piruvat + NADH+ H+



NADH 340 nm de spektrofotometrîk olarak ölçülür Doğru cevap: E 13. indirekt bilirubinin, direkt bilirubine çevrilebilmesi İçin aşağıdakülerden hangisine bağlanması gerekir? (Eylül-94)



A) Prealburnin B) C) D) E)



Serulopla2min Glukuronik asit Albumin Hematin



^ j i



Doğru cevap: C



Biiirubin olçüniü; Klasik yöntem Ehrlich ayıracı da denilen diazolanmış sülfirik asitin (Diazo reaktifi) biiîrubtnie reaksiyona girmesi ile oluşan azopirolün alkollü ortamda ölçülmesi ile total bilirubin bulunur. Aynı test, alkolsüz ortamda yapınca direkt bilirubin ölçülür. Sonuç olarak total foüîrubinden, direkt biliru­ bin çıkarılırsa İndirekt bilirubin hesaplanmış olur.



* *



_ J '



A) Hemoiitik anemi B) Crigler-Najjar sendromu C) Dubin-Jonhson sendromu D) Fizyolojik neonatal sanlık E) Giîbert sendromu Dubin-Johnson sendromu: OR bir hastalık olup, biiirubin diglukuronitln, karaciğerden safraya salgılanışında bozukluk söz konusudur. Bu nedenle plazmada konjuge biiirubin düzeylerinde artış görülür. Bu has­ talıkta karaciğer biyopsisinde siyah bîr pigmentin görülmesi karakteristiktir. Fizyolojik neonatal sarılıkta, Crîgler-Najjar, Gilbert ve hem oiitik anemide daha çok indirekt biiirubin dü­ zeyi yükselir. Gilbert hastalığı: Bu hastalıkta temel neden, karaciğer hücreleri tarafından biiirubin atımındaki yetersizliktir. Bu hastalarda, plazma serbest biiirubin düzeylerindeki artış ılımlıdır (% 1.2-3 mg civarında), nadiren düzeyler % 5 mg’ı aşabilir. Bu hastalık, çoğu kez belirti vermez ve diğer bir inceleme sırasında tesadüfen saptanır. Açlık ve hastalıklar sarılığı artırır ve sarılık genellikle, puberteden sonra kaybolur. Fenobarbital uygulaması ile bu hastalarda, olumlu sonuçlar alınır.



j



V



^ - ^



' - •••■ 4 ..A V i ^ '



f



-t : ^



194 < TÜM TUS SORULAR! Crigier - Najjar sendromu {Tip i): Nadir görülen, OR bir hastalıktır. Genelikie hayatın ilk 15 gününde Öldürücüdür. Bu hastalarda karaciğerde bilirubin UDPglukuronii transferaz enzimi bulunmaz. Bu hastalarda serbest bilirubin düzeyleri % 20 mg'ı aşar, bazen %60 mg’a kadar ulaşabilir, kernikterus görülür. Fenobarbital uygulaması bir sonuç vermez, fototerapi uygulanır.



KAN Bilirubin -Albümin Albümin [ Guanidöasetat Arginin giisin transaminidaz (böbrek) ; (Karaciğer)



'■Nİ/"" S- adenozil homosistein < ı-'' Pİ+H50 Kreatinin



-
ZÛJ



>tez{ener||)o^frili



l M adde



P rekürsörü



Katekoiaminler



Tirozin



Nörotransmitter, hormon



melanin



Tirozin



Pigment



tyroksin



Tirozin



Hormon



GABA



Glutamat



¡nhibitor Nörotransmitter



Melatonin



Triptofan



Hormon



Seratonin



Triptofan



Vazokonstriktör



NAD



Triptofan



Koenzim



Histamîn



Histidin



Vazodilatatör



Glutatyon GSH



Glutamat + sistein + giisin



Antioksidan



............



Kreatin-fosfat



Glisin + arjinin + SAM + ATP



Kaslarda ATP deposu



Spermidin-spermin



Ornitin + SAM



Membran, nükleik asit vb Poliamin



putressin



Ornitinden dekarboksilasyonla



Putressin, spermin ve spermidin poliaminler olup hücre proltferasyon göstergeleridir



Karnozin-anserin



Histidin * alanin = karnozin Karnozin + SAM = anserin



Kaslarda?, karnozin koku alma



porfirin



Süksinil KoA + glisin



Hem yapısında



Homokarnozin



Histidin + GABA



Beyinde nörotransmiter



Pürin bazları



Glisin+glutamin+aspartat+THF+ C02



Nükleotid yapısında



Primidin bazları



Giutamin+aspartat



Nükleotid yapısında



Karnitin



Metyonin + lizin



Yağ asidlerini sitozolden mitokondriye taşınması



OH CH-CH,-~NH~CH,



OH - ¿HhCRr- NH,



2 M < TÜM TÖS SORULARI Son dönemlerde sistatin C’de GFR hızım belirlemede rutine girmiş durumdadır. Doğru cevap: B 17. Üre ve kreatinîn kiirens testleri aşağidakîlerden hangisinin değerlendirilmesinde kullanılır? (Nisan 2007) A) Tübüier ekskresyon B) Tübüier reabsorpsiyon C) Glomerüler filtrasyon hızı D) Konsantre etme yeteneği E) Kan akışı ve basıncı



Doğru cevap: C



Bir önceki soruda açıklandığı üzere; ¡nülin, kreatinîn ve üre kiirens testleri ve bazı düşük molekül ağırlıklı proteinler (sistatin C) glomerüler filtrasyon hızı (GFR) markeri olarak kullanılabilmektedir. Doğru cevap: C



1. idrar kreatînî=72 mg/dL, plazma kreatini=l mg/dL olan ve altı saatte 500 m l idrar çıkışı olan birinin kreatinîn klerensî kaçtır? (6 Saat =360 dk) A) B) C) D) E)



18.Âşağıdakilerden hangisi kreaiin fosfat sentezinde kullanılmaz? (Eylül 2011) A) ATP C) Meiionin



B) Arjinin D) Glisin E) Histidin



Yüksek enerjili fosfat bileşiklerinin en önem li Ör­ neği olan kreatin fosfatın yapı taşlarının bilinm esi amaçlanmaktadır. Eski b ir TUS sorusu. Kreatin fosfat; glisin, arginin ve S-adenozü-metiyoninden bir metil grubunun katılması ile oluşan kreatin üzerine ATP’den bir fosfat grubunun eklenmesi ile sentezlenmektedir. Histidin; bazik bir amino asit olup, tamponiama gücü en belirgin amino asittir. Ayrıca histamîn, karnozin ve homokarnozinin Öncüsüdür.



2.



100 mL/dk lOOmg/dl 72 mL/dk 72mg/dL/dk 360 m g/dl



İdrar kreatini=80 mg/dl, plazma kreatini=l mg/dL olan ve dakikada 1,25 mL idrar çıkışı olan bir hastanın kreatinîn klerensi kaçtır? '' • A) B) C) D) E)



İm l/d k 10 mL/dk 100 mL/dk 10 mg/dL/dk 1000 m g/dl



Doğru cevap: E 3. Aşağıdaki plazma proteinlerden hangisi glomerüler filtrasyon hızını belirlemede kullanılır? I. Serotonin-Serin II. Histamin-Histidin III. Melatonin-Metionin İV. Dopamin-Tirozin Yukarıdaki moleküi ve sentezlendîği aminoasii eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? (Eylül 2012) A) İve II Ç) Mve İV



B) il ve III D) Ulvelll E) I!, lif ve IV



Am ino asitlerden sentezlenen ürünlerin bilinm esi sorgulanıyor. TUS’ta çok sorulan b ir konu, nispe­ ten kolay b ir soru olmuş. Histamin, histidinîn dekarboksilasyonu ile oluşur. Dopamin bir katekolamindir ve tirozinden sentezlenîr. Serotonin ve melatonin ise triptofandan sentezlenir (Bkz alttaki tablo).



A) B) C) D) E)



Transferrin Serulolazmin Albümin Sistatin C înülin



Cevaplar: 1:A, 2;C, 3:D Soruların amacı; Glomerüler filtrat hızım (GFR) ölçmede kullanılan başlıca yöntemlerin ve kreatinîn kiirens he­ saplamasının nasıl yapıldığının bilinmesidir. Kreatinîn klîrensi: Normalde kreatinîn glomerüiierden filtre edilmekte fakat çok az miktarda tübüller sekresyona (967-10) ve çok az reabsorbsiyona uğramaktadır. Bu ne­ denle kreatinîn kiirens ölçümü glomerüler filtrat hızını (GFR) göstermektedir.



i i



BİYOKİMYA



Ij$j



Ui



til



Sil Sitil İÜ İÜ



t§ İ!:;İİif



Ä S



■



iiüiSIs SÜİSS:



ss Sil 11



■ ■ 1



ássaasss®



* * 1 ¡m



İİÜÜS



1 * SİSSİ



¡S i* !ü íf



11 üi



Kreatînin kiirensî = [üs (idrar kons. mg/dl) x V (İdrar hac­ mi mL/dk)] / Ps (plazma kons. mg/dl)



Sistatin C; Sîstein proteaz İnhibitör sınıfına ait 13 kD'luk bir proteindir. Tüm çekirdekli hücreler tarafından sabit bir hızla yapılmaktadır. Düzeylerinin GFR'yi belirlemede kreatînin düzeylerinden daha başarılı olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur. Özellikle GFR'nin bozulduğu du­ rumlarda Sistatin C, erken dönemde kreatînine göre çok daha Hızlı bir şekilde yükselir. Kas metabolizmasının sonucunda kreatinderi oluşur ve yapım oranı kas kitlesi ile yakından ilgilidir. Pratikte şercim kreatînin düzeyi renal fonksiyonları değerlendirmede üreye göre daha değerlidir. Ağır egzersiz ya da travma gibi kaslardan artmış kreatînin salınımında kreatînin düzeyi fe­ na! fonksiyon bozukluğu olamadan da yüksek olabilin Oral kreatin kullanan sporcularda da kreatînin düzeyi geçici olarak yüksek bulunabilir. GFR'ı düşük olan hastalarda tübüler sekresyoriu înhibe eden trimetoprîm, simetıdîn, amiiörid gibi ilâçların kul­ lanılması durumunda kreatînin daha yüksek olabilir. Kas kitlesi aşırt miktarda azalmış malnütrîsyoniu hastada azal­ mış kreatin yapımı sonucunda kreatînin düşük bulunabi­ lir. Gebeliğin ikinci trimesterı ve diyabetik nefropâtinin ilk evresi olan hiperfiltrasyonda artmış kan âkımı ve GFR'a bağlı olarak kreatînin düzeyi düşük olabilir. : Serum kreatînin düzeyi rutin taramalar ve seri İzlemler için yararlı bîr testtir. Normal kreatinin değerleri ortalama olarak 0-6-1.2 mg/dL'dır. Pratik değerlendirmede normal Ümitler içinde bile kreatinin değişimlerinin renal fonk­ siyonumda önemli oranda azalmaya işaret edebileceği akılda tutulmalıdır. Örneğin kan kreatinin düzeyinin 0.6 rog'dan 1.2 mg'a çıkması her iki değer de normal olsa bile renal fonksiyon ve GFR'da % 50'iik bir kaybın olduğunun göstergesidir, Değerlendirmede dikkat edilecek bir başka nokta yaşla birlikte GFR'da düşme olmasıdır. 40 yaşından sonra bir hastalığı olmayan sağlıklı insanlarda GFR'da yıllık ortalama lml/dk'lık azalma olur. İlerlemiş yaşı olanlarda normal kreatinin düzeylerine rağmen GFR'da önemli düşüşler olabilmektedir.



205



4. Aşağıdakilerden hangisinin sentezi için metil vericisi olarak S-Âdenozîl metiyonin (SÂfVl) gerekli değildir? A) 7-Metil-guanozin şapkası B) Kreatin C) Adrenalin D) Fosfatidil kolin E). •Glutatyon



Kreatînin kiirensî hesaplanırken yukarıdaki formül kulla­ nılabilir. Kreatînin kiirensî normal değerleri, hesaplanılan yönteme göre değişmekle birlikte normal bir erkek için 94-140 ml/dk, kadın için 72-110 m l/dk olarak verilebilir. İnülin kiirensî; fnülin, 5200 Daltoniuk bir fruktoz poli­ meri olup yapısında azot içermez. İdeal filtrasyon belir­ leyicisinin özelliklerini taşır ve renal kiirensî GFR için altın standart kabul edilir. Ancak dışardan infüzyonlâ verilmesi, mesanenin kateterize edilmesi ve biyokimyasal olarak düzeyinin belirlenmesinde zorluklar nedeni ile günlük pratikte kullanılmamakta, kullanım alanı deneysel araştır­ malarla sınırlıdır.



>



5. Aşağıdakilerden hangisinin sentezi İçin tirozin amino asidi gereklidir? A) Glutatyon B) Fosfatidil kolin C) Adrenalin D) Kreatin E) IVJelatonin 6. I. I!. IH. IV.



Glutamat Sistein Giisin Metiyonin



Glutatyon sentezinde görev alan amino asitler hangisinde birlikte verilmiştir? A} 8) C) D) E)



I, II II, İV III, IV 1,11,111 11, ill, IV



Cevaplar: 4:E, 5:C, 6:D - Sorulana amacı; a ktif metil vericisi olan S-adenozii metyoninin (SAM) kullanıldığı başlıca metálenme reaksiyonları ile amino asit türevi bazı bileşiklerin bilinmesidir. Glutatyon bir trîpeptît (y-glutamii-sisteinil-glisin) olup glutamat, sistein ve glisinden oluşmaktadır. Gfutatyonun rol aldığı başlıca olaylar; antioksidan savunma sistemi, yabancı bileşik ve ağır metallerin (kurşun, civa ve arseniik vb) detoksifikasyonu, immun savunma sistemi, prostag­ landin sentezi ve gama glutamii sikfusu ile amino asitlerin plazma membranmdan taşınması gibi olaylar sayılabilir. Safra yapısında yer alan başlıca fosfolîpît fosfatidil kolindir. Kolin esansiye! bir aminoasit olan metyoninden elde edildiği için tekrar kullanılabilmesi önemli. Fosfatidilkolîn, karaciğerde fosfatidil serinden sentezlenebîîmektedir. Fosfatidil serin, kofaktör olarak pridoksal fosfatı kullanan fosfatidil serin dekarboksilaz ile önce fosfatidil etanolamine dönüşür. Daha sonra fosfatidil etanolamin, S-Adenozil metyoninin (SAM) metil vericisi olarak kullanıldığı üç tane metilasyon basamağından geçip fosfatidil koline dönüşür.



206 4 TUM TUS SORULARI



Katekolaminler tirozinden sentezlenîr (Şekil 4-30). Tirozin ilk olarak Tirozin hidroksilaz ile hidroksile olarak 3,4-dihidroksifenilalanin (DOPA) şekline dönüşür. Bu reaksiyon fenılalaninin hidroksilasyonu reaksiyonuna benzen Bu re­ aksiyon hızı kısıtlayıcı aşamayı oluşturur, eıizim iVİSS'de, sempatik gangîiyonlarda ve adrenal meduifada bulunur. Dopamin, DGPA'dan dekarboksilasycn ile oluşur. Daha sonra bakır içeren dopamîn beta hidroksîlazla hidroksile olarak norepinefrîne dönüşür. Epinefrin, norepinefrinden S-adenozil metyoninin metil vericisi olarak kullandığı bir N-metilasyon reaksiyonuyla oluşur. Bu reaksiyonda görev alan feniletanolamin N-metil transferaz glukokortikoîdler tarafından indüklenir. Kreatin fosfat; giisin, argının ve S-aderiozif-metiyonindeh bir metil grubunun katılması İle oluşan kreatirf üzerine ATP'den bir fosfat grubunun eklenmesi İle sentezlenîr {Şekil 4-29).



1.



Kreatîn fo sfa t yapısında, Giisin, Arjinin, Metionin (SAM) ve ATP gereklidir.



2.



24 saatlik idrarla atılan kreatinin düzeyi (1,0 -2,0 gr/gün) oldukça sfabildir. Kreatinin, idrarın 24 saatlik olup olmadığının en değerli göstergesidir.



3.



K re a tin in ölçümünde klasik yöntem T a ife reaksiyonudur. Alkali ortamda kreatinin'm pikrik asitle verdiği rengin spektrofotometrede ölçümü esastır.



4.



Pürin halkasına azot ve karbon veren aminoasit, Giisin



5.



Porfirin halka yapısına katılan aminoasit, Giisin



6.



Glutatyon, Glutamat, Sistein ve Glisinden oluşur



7.



İVletillenmîş ürünlerim metabolizmada çok önemli görev­ leri vardır. Metil gruplan folik asit veya S-adenozii rnetîyoninden aktarılmaktadır.



Glutatyonun antioksidan aktivitesinde fonksiyonel olan grubu... Sistein yapısındaki süifhidrii



8.



Tirozinden sentezienen başlıca maddeler,tiroid hormonları, katekolaminler, melanîn, tîramin



Folik asitîn kullanıldığı başlıca reaksiyonlar:



9.



Triptofandan sentezienen, Seratonin, melatonîn, nikotinamid



Glisîn- serin dönüşümü, hîstıdin katabolizmasi sırasında FİGLU'nun glutamata dönüşümü,. dUMP'ninydTMP'ye çevriminde yer alan tim idilat sentaz reaksiyonu, Homosisteinden Metyonin sentezi ve Pürin sentezi olarak özet­ lenebilir (Şekil 6-3). . . SAM'ın kullanıldığı başlıca rrietillenme reaksiyonları: ■ Norepinefrindenâ epinefrin, kreatîn, fosfatidil kolin, melatonîn ve metillenmîş nükleotidlerin (Örn. 7-metil guanozin şapkası) şeklinde özetlenebilin



10. Riboflavin ve pridoksin ekikliğinde triptofandan nikotinik asid sentezi azalır 11. Glutamat'tan sentezienen... GABA 12. Histidinden dekarboksiiasyonia,Hîstamin oluşur 13. Biyolojik aminler dekarboksilasyonla sentezlenîr 14. Dekarboksilasyon reaksiyonlarında gerekli olan koenzim; Pridoksal fo s fa ttır (Vit Bö) 15. Hücre proliferasyonunun en iyi göstergesi Putresin



K ate ko lam în artışı e n zim i in hibe eder. S tres; A k u t stres te protein fo sfo riü en m es î île en zim aktivesi artar. Tetrahidrobiopterin pterin Fe



Tj T iro zin h id ro ks ilaz



(i



(Htz sınırlayıcı basam ak)



1 D O PA



D opa d e k a rb o k s iia z (Aromatik L-aminoasit dekarboksilaz)



y DOPAMiN C vit C u '3 Fumarat



I D oPam ln



N O R E P İN E FR İN Fenîietan olam in N -m etii tran sferaz



h id ro ks ilaz (karışık fonksiyonlu oksidaz)



S -ad eno zü m etiyonin



(-0 G iu kokortiko rd ier en zim i indükler



S-adenozii homosistein



L i.. B İY O K İM Y A ►



.\İ



207 ' *>-*



Iı i .' ^ J



Ornitin Guanidoasetat



Arginin g!isin transaminidaz (böbrek)



S- adenozil homosistein 215



iie substrat İkilisi enzimin bulunduğu ortama aynı anda ilave edildiklerinde enzimin aktif bölgesine bağlanmak için birbirleri ile yarışırlar.



Enzim“ (inaktif)



Enzîrm-Ürün



Enzim-S (aktif)



£n zim *Ü rü n



Enzim



b. Kompetiîif inhibisyonda, inhibitor enzimin aktif bölgesine reverzibl olarak bağlanır. Substrat ise bu yere artık bağlanamaz. Kompetitif inhibisyon substrat konsantrasyonunu artırmakla tersine çevrilebilir. c. Yarışmalı inhibisyonda Vmax değişmez, Km ise normalden büyüktür. d. Maionat, kom petitif inhibiîöre örnektir. Süksinat dehidrogenaz, süksinatm fumarata oksidasyonunu katalizler. Maionat yapısal olarak substrata benzer ve enzimin aktif bölgesine bağlanmak için yarışır (TIB 2 NİSAN 2006} 16.



Giutamik asidin dekarboksilasyonu sonucunda, aşağıdaki nörotransmitterlerden hangisi oluşur? A) Asetilkolin B) Noradrenalin C) y -AminobOtirik asit D) Serotonin E) Dopamin Gama-aminobütirik asit (GABA) SSS’de bir inhibitor nörotransmitterdir ve giutamatm dekarboksiiasyonu He üretilir



Doğru cevap: C



—~----- (TTB2 EYLÜL 2006) — — 17.



Bir enzımatik tepkimeyi inhibe eden bir madde, enzimin Km değerini artırıyor fakat tepkimenin maksimum hızını etkilemiyorsa aşağıdaki İnhibisyon türlerinden hangisi söz konusudur? A) Kompetitif B) Nonkompetitif C) Ankompetitif D) Tersinmez E) Karjşık-tip



Kom petitif inhihişyon: a.



K om petitif inhibitörler, yapıları doğal substratlara benzeyen bileşiklerdir. İnhibitör



yarışmalı Inhibisyomm klinik uygulama örnekleri Sülfonamidierin bakterilerde PABA'nm yerleşmeşini înhîbe etmeleri ve antibakteriyel ajan ola ra k e tk i g ö s te rm e le ri, m e to tre k s a tın d ih id r o fo la t re d ü k ta z ı inhibe e tm e s i, dikumarolün K vitaminini inhibe etmesi Doğru cevap: A (TTB2 EYLÜL 2006) 18. Aşağıdaki proteinlerden hangisinin plazmada bakırı bağlama özelliği vardır? A) Haptoglobin C) Transkortin



B) Transferrin D) Hemopeksin E) Albumin



B a kır {Ou) Bakır, günlük diyette 1,5-4 mg kadar bulunur; günlük gereksinimi 0,6-2 mg kadardır. Önemli bakır kaynakları kuru nohut, bakla ve benzerleri, ceviz, fındık ve benzerleri, yumrulu ve yapraklı sebzeler, karaciğer ve süttür. Bakır ince bağırsakların üst kısmından spesifik bir mekanizma ile emilir; plazmada özellikle histidin olmak üzere amino asitlere ve serum albumînine bağlanarak taşınır. Yeni emilmiş olan bakır bir saat­ ten kısa bir zaman içinde karaciğer tarafından dola-



i



I



216



T U M T U S SORULARI



----------------------------------------------şımdan alınır. Karaciğer tarafından tutulan bakır ya safra ile sindirim kanalına atılır ya da karaciğerde sentez edilen seruloplazminin yapısına katılır. Plazmadaki bakırın % 96’sı seruloplazminde, geri kalanı ise albumine ve bir dereceye kadar da amino asitlere bağlı haldedir.



Seruloplazmin, bakır taşıyıcı protein değildir; bakı­ ra bağımlı bir ferrooksidazdır.Seruloplazmin, yarısı kupröz (Cu+) ve yarısı kuprik (Cu 2+) iyonlar halinde olmak üzere molekülü başı­ na 6-8 bakır İyonu içerir; ancak seruloplazminin ba­ kırı, bakır iyonu veya diğer moleküllere bağlı bakır ile değiştirilmez. Seruloplazmin, plazmada %18-45 mg kadar bulunur ve gastrointestinai kanalda demir emiliminde rol alır



—



21.Tirozinden adrenalin sentezi sırasında aşağıdaki tepkimelerden hangisi görülmez? A) Transmetilasyon 8} Dekarboksilasyon C) Deaminasyon D) Aromatik hidroksüasyon E) p -karbonu üzerinden hidroksüasyon



r C O ------------- — ------------------------------------\ irozmden adrenalin sentezi şırasında görülen tepkim eler:



A rom atik hidroksüasyon, dekarboksilasyon, P>-karbonu ü zerin d en h id ro ksü a syo n , transmetilasyon



Doğru cevap: E —



. (TTB2 EYLÜL 2006)



_



K a te k o la m in ie rin sentezi 1) Tirozin hidroksiiaz tirozini dopaya çeviren enzimdir ve katekolamin sentezinde hız sınırlayıcı basamağı katalizler. Enzimin kofaktörü tetra hîdrobiopteridindir.Tirozin katekoiaminlerîn prekürsörüdür. 2) Dopanın dekarboksifasyonu ile nörotransmitter olan dopamin oluşur. 3) Bakır ve C vitaminine gerek duyan dopamin 3 hidroksilazla dopaminin hidroksilasyonu ile norepinefrin oluşur. 4) N orepinefrinin adrenal m edullada SAM tarafından metilasyonu epinefrin hormonunu oluşturur. Reaksiyonu feniletanolamin Nmetîltransferaz düzenler ve bu enzimin sentezi glukokortikoidler tarafından indüklenir.



19. Alfa- ketoglutaraftan transaminasyon yoluyla oluşan amino asit aşağıdakiierden hangisidir? A) Alanin C) Asparajin



B) Glutamin D) Aşpartat E) Giutamat



Alanin amino transferaz {ALT), giutamat piruvat transaminaz (GPT) olarak da adlandırılır. Alanin, amino grubunu a-ketoglutarata aktararak piruvat ve giutamat oluşur. Reaksiyon reversibldır. Doğru cevap: E ----------------- - (TTB2 EYLÜL 2006) — — ----- --



20. Aşağıdakiierden hangisi kemik yapısında yer almaz? A) Tip I kollajen C) Elastin



B) Osteokalsîn D) Osteonektin E) Tip V kollajen



Doğru cevap: C



rCD—............................... Kuru ağırlığının % 35'ini oluşturur. ® Kollajen tip I % 9 0 -9 5 'i * S ülfat!ı glikozaminogîikanlar ® Kondroitin sülfat ® Keratan sülfat ® Htyaluronik asit 0 ProteogÜkanlar ve agregatları s SHkoproteinler ® Osteonektin ® Osteokalsîn ® Osteopontin ® Kemik sialoproteıni



— ■{TTB2 EYLÜL 2006}



Doğru cevap: C —



-------(TTB2 NİSAN 2007) —



22. Aşağıdaki amino asitlerden hangisi aromatik halka içerir? A) Arjinin C) Metionin



B) Lizin D) Triptofan



E) Glutamik asit Aromatik halka içeren aminoasitler: Histidîn, fenilalanin, tirozin, triptofan. Fenilalanin benzen halka­ sı, tirozin fenol grubu, triptofan indol grubu, histidîn imidazol grubu içerir. Doğru cevap: D —



--{TTB2 NİSAN 2007) -— ,— .—



23. Bir X bileşiği, Y enziminin Km değerini daha küçük bir değere düşürürse bu enzim ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Enzim inhibe olur. B) Enzimin substrata afinitesi artar. C) Enzimin si azalır. D) Enzimin ilk hızı azalır, E) Enzimde olur.



B İY O K İM Y A ►



Km (Michaelis sabiti), enzimin subtrata karşı olariafinitesini gösterir. Km, sayısal olarak reaksiyon hızının 1/2 Vırax'a eşit olduğu substrat konsantrasyonudur. Km, enzim konsantrasyonu ile değişim göstermez. Km’în küçük olması enzimin substratına karşı afinitesinin yüksek olduğunu gösterir. Km büyükse afinite az demektir.



! 2 İ 9 Spermin ve spermidin poliaminler sınıfından bile­ şikler olup hücre proüferasyonu ve doku büyümesin­ de rol oynarlar. Örniîîn ve metîonin amino asitle­ rinden sentezfenirler. Orniiinin dekarboksilasyonu ile putrescin oluşur.



~ -------------------------------—



—



-------------



Argınının 'katıldığı sentez' rea ksiyo n la rı' * Kreatİn • Üre * ö rn îtin - N itrik oksit • Spermin



— _ _



(TT02 EYLÜL 2007}



36. Ürenin yapısındaki amino gruplarım oluşturan bileşikler aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilm iştir? A) Alanın -Aspartik asit B) Ornitin -Aspartat C) Amonyak - Giutamat D) Aspartik asit - Amonyak E) Karbamoil fosfat - Giutamat Doğru cevap: D —



---- _



(TTB2 EYLÜL 2007}



37. Aşağıdaki amino asitlerden hangisi bazı proteinlerde görülen a -heiiks yapısını bozar?



Doğru cevap: A



—



_



------ (TTS2 NİSAN 2007} —---------------



A) Alanin C} Prolin



B) Serin D) Treonin E) Metionin



34.



Âşağıdakilerden hangisi amino aslilerin ortak özelliklerinden biri değildir?



Amino asit artıklarının yan zincirleri çubuk şeklindeki yapının santral aksisinden dışarı doğru uzanırlar.



A) Amfoter olmaları B) Stereoizömer olmaları C) Belli pH larda bir izoelektrik noktasına sahip olmaları D) Nötral pH da ikili iyon yapısında olmaları E) Proteinlerin yapısına L-konfigürasyonunda girmeleri



Aifa-Heliks, halka yapısının geometrik iskeleti boz­ duğu prolin veya glisin artığı tarafından bozulur. Ayrıca asidik ve bazik amino asitlerin ve büyük yan zincirli (örn. Triptofan, valin, izoîösin) amino asitlerin fazla miktarda bulunması da yapıyı bozmaktadır. Doğru cevap: C Protein



I



Amino asitlerin o rta k özellikleri



Am foterik olmaları, belli pH'lardabîr izoelektrik noktasına sahip olmaları, nötraî pH'da İkili iyon yapısında olmaları, pro tein lerin yapısına Lkonf igürasyonunda girmeleri Doğru cevap B



a- Ketoglutaral



Aminotransferaz a- Ketoasîtler



NAD



(TTB2 EYLÜL 2007}



35. İnsanda aşağıdaki bileşiklerden hangisinin sentezlendiği amino asit, esansiyei değildir? A) GABA B) Melatonin C) Histamin D) Serotonin E) Spermin GABA, esansiyei olmayan bir aminoasit olan glutamattan dekarboksiiasyon ile oluşur. Doğru cevap: A



İ V Amino asitler



Oksaloasetal



Glutamat \ / Aspartat dehidrogenazj \am inotransferaz a-Ketoglutarat a +NADH+H"



j



a - Ketoglutarat



(Aspartat



220 < T Ü M TUS SORULARI --------_ 38,



(TTB2 EYLÜL 2007) —



enzim (E1), ubikitin bağlayıcı enzim (E2) ve tanıyıcı protein Stafilokok proteazt; Asidik aminoasit’lerin karboksii uçlarının oluşturduğu peptid bağlarını par­ çalar. Siyanojen bromid, Metyonin kalıntılarının karboksil uçlarının oluşturduğu peptid bağlarını parçalar. Hidrokstlamin; Asn-Gli bağını parçalar. ■■oTodobenzen; Triptofan~x bağını parçalar. Proteinler denature edildiklerinde peptid bağları dışındaki diğer bağlar parçalanmaktadır. Hidrojen bağları (sekonder yapı) bozulmuşsa denafurasyon denir. Bütün bu işlemlerle elde edilen aminoasidlerin, peptidlerin analizinde İyon değiştirme kromatografisi, yüksek voltaj elektroforezi, jel filtrasyonu, poliakrflamîd je l elektroforezi ve HPLC gibi yön­ temler kullanılmaktadır. Düz elektroforez basit bir yöntem olup proteinleri ancak albumin, a-1, a-2, ß ve y olmak üzere beş banda ayırır. Dolayısı ile düz elektroforez ile aminoasit yapısı belirlenemez.



.............. —



—



B) Hemopeksin D) Ferritin E) Ferroportin



Depo Demir Grubu: Demir vücutta ferritin ve hemosiderin olarak depo edilir. Diyetteki demir azalınca depolardaki demir salınır ve fonksiyonel bileşiklerin yapısı idame ettirilir.



Total vücut demirinin % 65’İ hemoglobinde, % 10’u myoglobinde, %3 ’ü sitokrom, transferrin ve katalaz gibi enzimlerin yapısında ve % 22’si depo demiri ola­ rak ferritin ve hemosiderin şeklinde bulunur. Ferritin ve hemosiderin; karaciğer, retiküloendotelyal hücreler ve kemik iliği eritroid öncü hücrelerinde bulunur. Depo demirinin hemen hemen tamamı boşaldıktan sonra demir eksikliği anemisi gelişir. Demirin aşırı yüklenmesi sonucu hücresel hasar ola­ bilmesi için demir depolarının en az 20 kat artması gerekmektedir. Doğru cevap: D —



E nzim lerin Sınıflandırılması 1. O ksidoredüktazlar: Oksidasyon-redüksiyon reaksiyonlarını elektron alarak veya vererek katalize ederler. Örn. Laktat dehidrogenaz 2. T ra n sferazla r: Fonksiyonel grubu (karbon, amino ve fosfat gruplan) bir bileşikten diğer bileşiğe transfer ederler. Örn. serin hidroksimetii transferaz 3. Hidrolazlar: Su ekleyerek bağların koparılması reaksiyonlarını katalizlerler. Örn. Üreaz 4. L îya zfa r: C-C, C-S ve C-N bağlarının parçalanmasını kataliz ederler. Örn. Pİruvat dekarboksilaz 5. İzomerazîar: Molekül içi transfer ile optik veya geometrik izomerlerin birbirine dönüşümünü katalizlerler. Örn. Metil malonil KoA mutaz 6. Ligaziar: ATP’nin yıkılmasından sonra oluşan enerji ile iki molekülün birleşmesini katalizlerler. Örn. Piruvat karboksilaz



(TTB2 EYLÜL 2007) —------------ ------------ —- —



43. Aşağıdakiferden hangisi hücre içinde demiri bağlayarak depolanmasını sağlayan bir proteindir? A) Transferrin C) Ferriredüktaz



yV öı



Doğru cevap: D



Doğru cevap: B —



22 t



-----(TTB2 EYLÜL 2007)



_



44. Aşağıdaki enzim sınıflarından hangisinin bütün üyeleri, katalitik etkileri sırasında ÄTP hidrolizine gereksinim duyar? A) Oksidoredüktazlar B) Hidrolazlar C) Liyazlar D) Ugazlar E) İzomerazîar



—



(TTB2 EYLÜL 2007) _



_



_



45. Bir reaksiyon, aşağıdaki durumların hangisinde geri dönüşümsüz olur? A) Ürünler reaktaniardan daha kararlı olduğunda B) Denge koşullarında C) Ürün birikimi olduğunda D) Enzim konsantrasyonu yüksek olduğunda E) Yüksek sıcaklıkta Ürünler reaktaniardan daha kararlı olduğunda reak­ siyon srreversibte olur. Doğru cevap: A —



------- — (TTB2 NİSAN 2008) — ---- --------



46. Aşağıdakiferden grubuna girer?



hangisi



A) Serin C) Lizin



bazik



amino



asit



B) Tîrozîn D) Lösin E) Treonin



AM ÎNO ASİT YAPILARI a. Alifatik yan zincirli amino asitler: Glisin, alanin, valin, lösin, izolösin b. Yan zincirinde hidroksil grubu içeren amino asitler: Serin, treonin, tirozin c. Yan zincirinde s ü lfü r içeren amino asitler: Sistein, metionin d. Asidik gruplar ve bunların amidlerini İçeren amino asitler: Aspartik asit, asparagin, glutamik asit, glutamin. e. Bazik gruplar içeren amino asitler: Arginin, lizin, histidin



.. J



222 ^ TÜM



TUS



SORULARI



?. Aromatik haika içerenler: Histidin, fenilalanin, îirozin, triptofan. Fenilalanin benzen halkası, tirozin fenol grubu, triptofan indoi grubu, histidin imidazof grubu içerir. g. İmine asit; Prolin



Prostetik grup: proteinlere ve özellikle enzimlere bağlanan enzimlerin reaksiyona girmesini kolaylaştıran:kovalent ya da nonkovalent bağlanan yapılardır. Doğru cevap: E



Doğru cevap: C



— 47.



(TTS2 NİSAN 2008) -



---- — (TTB2 NİSAM 2008) ------- --------Aşağıdaktîerden



hangisi



amino



asitlerin



ninhîdrinie vermiş olduğu renk (mor-menekşe) reaksiyonlarını vermez? A) Glisin C) Alanin



Bilindiği gibi bütün aminoasü'ier nînhidrin ile mor renkli bir kompleks oluştururlar, ancak prolin bîr imino asit olduğu için nînhidrin ile sarı renkli bir kompleks meydana getirir. Doğru cevap: B



48.



------------



Aşağıdaki moleküllerden hangisinin sentezinde dekarboksilasyon reaksiyonu yoktur? A) Dopamin C) Histamin



B) Dopa D) y -aminobütirat (GABA) E) Serotonin



Amino asitlerin Dekarboksilasyon Ürünleri



Serin



Etanolamin



Sistein



Taurin



Histidin



Histamin



Triptofan



Trlptamin



5-OH trip to fa n



Serotonln



Tirozin



Tiramin



Lizin



Kadaverin



Arginin



Agmatin



Aspartik asit



Beta alanin



Siutamik asit



&A&Â



Örnitin



Putressin



Doğru cevap: B



49.



B) Çinko D) Mangan E) Potasyum



Serüloplazmin yapısında 6-8 tane bakır atomu içeren ve ferroksidaz aktîvîtesine sahip b ir plaz­ ma proteinidir. Bakır serüloplazmin aracıfığla demir metabolizmasında rol oynar. Serüloplazminin ferroksidaz aktîvitesi, depo demirinin taşınması için önemlidir. Doğru cevap: C



----------- (TTB2 NİSAN 2008)



—-------- —



A} Kobalt C) Bakır



8) Prolin D) Arjinin E) Tirozin



—



50. Aşağıdaki elementlerden hangisinin demirin vücuttaki metabolizması ile ilgili olarak önemli bîr görevi vardır?



(TTB2 NİSAN 2008)-------- .------------



Globüler proteinlere kovalent veya nonkovalent olarak bağlı bulunan ve proteinin özel bir işlevi gerçekleştirmesi için gerekli olan küçük moleküllere ne ad verilir? A) Alt birim C) Heterodimer



B) ikincil yapı D) Aktif bölge E) Prostetik grup



------------------. (TTB2 NİŞAN 2008) -------— — 51. Kollajen ve elastin gibi bağ dokusu proteinlerinde bulunan çapraz bağların oluşumunda görev alan enzim aşağıdakilerden hangisidir? A) Poiiamin oksidaz B) Glisin oksidaz C) Triptofan hidroksilaz D) Lizil oksidaz E) Prolin oksidaz Kollajensn sentezi a. Preprokoîlajenin polipeptid zincirleri granüllü endopiazm ik retikuium da sentezienir ve (pre) kısmı (sinyal peptidi) parçalanır. b. Prolin velizin artıkları 0 2, demir ve C vitamini gerektiren bir reaksiyonla hidroksile olurlar. Enzim, prolin veya (izin hidroksilazdır. c. Hidroksilizin artıklarına galaktoz ve glukoz ilave olur. d. Ü çlü h e lik s oluşur ve goigi cihazında paketlenen prokollajen hücreden sekrete edilir. Hücre dışı enzimler olan prokollajen aminoproteinaz ve prokollajen karboksiproteinazlar sırasıyla amino ve karboksi terminal uçlarını kaldırır ve sonuçta kollajen oluşturmak üzere parçalanır. e. Daha sonra zincir içi ve zincirler arası kovalent çapraz bağlar üretilir. Lizil oksidaz enzimi (kofaktör olarak bakırı kullanır), bazı lizin ve hidroksilizin artıklarının yan zincirlerindeki amino grubunu deamine eder. Bunlar komşu zincirdeki okside olmamış lizin ve hidroksilizin artıklarıyla çapraz bağlar oluşturarak fibrillerin gerilme gücü ve dayanıklılığı arttırılmış olur.



B İY O K İM Y A



> 221



Koilajen sentezinde hücre içi olaylar 2 4 î



Dopa dekarboksilaz Tirozin hidroksilaz Monoamin oksidaz Dihidiobiüpierin redüktaz Dopamin beta hidroksilaz



Doğru cevap: C



-----— (STS1 MART 2010) —



.



145-İlaçlar, bilirübin, yağasitleri gibi birçokmolekülü bağlayarak plazmada taşıyan protein aşağıdaki lerden hangisidir? A) Albümİn B) Fibrinojen C) Seruloplazmin D) Globulin E) Apoprotein



— ——



■(STS1 MART 2011)-------- _



150.Aşağıdakilerden hangisi enzimlerinin koenzimidir?



amfnotransferaz



A) Niasin 8) Piridoksal fosfat C) Vitamin B12 D) Foiik asit E) Tiamin Doğru cevap: B



Doğru cevap: A — — — —



■(STS1 MART 2011) —



146.Âşağıdakilerden hangisi klinikte belirleyici olarak kullanılmaz? A) B) C) D) E)



(STS1 MART 2011)



...........



tümör



151 .Kemik yıkımını gösteren belirteçler aşağıdakiierîn hangisinde birlikte verilmiştir? A) B) C) D) E)



Karsinoembriyonİk antijen Prostatik asit fosfataz İnsan koryonik gonadotropini Pirüvat dehidrogenaz a-fetoprotein



İdrar hîdroksiprolini, deoksipiridinolin İdrar hîdroksiprolini, kemik alkalen fosfatazı Osteokalsin, deoksipiridinolin Osteokalsin, idrar hîdroksiprolini Osteokalsin, kemik alkalen fosfatazı



Doğru cevap: A



Doğru cevap: D —_



(STS1 MART 2011} — ------—



147. Proteinlerin denatürasyonunda aşağıdakiierden hangisi değişmez? A) Primer yapı B) Sekonder yapı C) Tersiyer yapı D) Kuatemer yapı E) Hidrojen bağları



152.Miyokart enfarktüsünden sonra en erken bulgu veren belirteç aşağıdakiierden hangisidir?



Doğru cevap: D {ST51 MART 2011)—



------



148.Aşağıdakiierden hangisi karnitinin sentezinde kullanılır? A) C)



. {STS1 MART 2011)--------- ------



A) Aspartat transaminaz B) Laktat dehidrogenaz C) Kreatin kinaz-MB D) Miyoglobin E) Troponin



Doğru cevap: A —



------- —



Metionin Arjinin



B) Lizin D) Histamin E) Glutamin



Doğru cevap: B



—



—



153.Aşağıdakilerden hangisi b ir fosfoproteindir? A) Hemoglobin B) Ferritin C) İmmünoglobulînler D) Kazein E) Süksinat dehidrogenaz Doğru cevap: D



Not: Bu soru çift cevaplı. Çünkü karnitin sentezi için S-Adenozil m etiyoninde gereklidir.



(STS1 MART 2012)— ----- -------



242 4



TÜM



TÖS- SORULÂRİ Transaminaziar amino grubunu uzaklaştırır.



{ŞTS1 MART 2012} • 154 „Aşağıdakilerden hangisi akut m iyokart enfarktüsün de serumda en geç saptanan belirteçtir? A) B) • C) D) E)



r - r ---J p U Ş NİSAN 2012} —



(S İS İ MART 2012) —



155.Bir biyopsi örneğinden elde edilmiş doku parçasının hücre dışı m atriksinin organizasyonunu ortadan kaldıracak enzim aşağıdaki moleküllerden hangisine özgül olamaz? Peptidoglîkan Heparan sülfat Proteoglikan Kolîajen Fibronektin



(DUS NİSAN 2012) — - - - - - - - 156. Aşağıdaki aminoasit çiftlerinden safketojenik amînoasittir?



hangisi



B) Histidin - Metionin D) Lösin - Histidin E) Lizin -Valin



Am înoasidler ve özellikleriyle ilg ili çok temel b ir soru. Temel aminoasid bilg isi sorgulanmış Lösin ve lizin, saf ketojenik olan aminoasidlerdir. Histidin, metionin, treonin ve valin ise saf glukojenik aminoasidlerdir.



Proteinlerin yapılarının oluşumunda önem li olan bağlar soru olarak sorulmuş. Temel b ilg i sorusu olarak kabul edilebilecek b ir soru.



Glikozidik bağlar monosakkarîtler arasında veya karbonhidratlarla protein gibi diğer moleküller ara­ sında kurulan bağlardır. Disülfid bağlan iki sistein aminoasidi arasında kurulan kovaient bağlardır. Proteinlerde tersiyer yapıda karşımıza çıkar. İyonik bağ, zıt ve eş yüklü iyonlar arasındaki elekt­ rostatik kuvvetlere dayanan bîr kimyasal bağ türü­ dür. Proteinlerde tersiyer yapıda karşımıza çıkar. Hidrofobİk etkileşim ler sulu bir ortamda polar al­ mayan moleküllerin ya da kısımlarının birleşmesini sağlayan, özellikle fosfolipiî çift tabakasının korun­ masını sağlayan etkileşim kuvvetidir. Proteinlerin tersiyer yapılarının oluşumundaki temel kuvvettir. Doğru cevap: B



Doğru cevap: A ------—



A) Glikozidik bağlar B) Hidrojen bağları C) Disülfld bağları D) iyonik bağlar E) Hidrofobİk etkileşimler



Sekonder yapının karekterlstik bağı hidrojen bağlarıdır.



Doğru cevap: A



A) Lösin - Lizİn C) Treonin-Vaiin



:r



158.Proteinlerin sekonder yapısının oluşumundan sorumlu en önemli bağ aşağıdakilerden hangisidir?



Doğru cevap: E



A) B) C) D) E)



Oksijenazlar moleküler oksijenden oksijen atomunu hedef moleküle aktararak molekülü okside ederler Doğru cevap: C



CK-M8 Kardiyak troponin-l Miyogiobin Total CK Laktat dehidrogenaz



_ _ _ _ _



Dekarboksilazlar karboksil grubunu uzaklaştırır.



{DUS NİSAN 2012}



— ~—



157.0rganîk bir moleküle C 0 2 katılmasını sağlayan enzim grubunun adı aşağıdakilerden hangisidir? m: m m IVv ırl ırf



b v ;i, ı im;:; I



i



:İ•



A) Dehidrogenazlar B) Transaminazlar C) Karboksilaziar D) Dekarboksilazlar E) Oksijenazlar Temel b ir biyokimyasal reaksiyon olan karboksilasyon reaksiyonu sorgulanmıştır. Karboksilasyon reaksiyonları koenzimi biotinden dolayı oldukça önemlidir. Dehidrogenazlar substratında H+’i bir alıcıya (NADP, NADP, FAD ve FMN gibi) aktaran enzimlerdir.



1 i §



M k ...



> 243



LIPIDLER ve LİPİD METABOLİZMASI YAĞ ASİT SENTEZ VE YIKIMI 1. Aşağidakîlerden hangisi çocuklarda enerji kaynağı olarak kullanılan bileşiklerden en cok indirgenmiş olması nedeniyle (bileşiğin gramı başına) diğerlerin daha fazla enerji sağlar? (Nisan-97) ■■■■■. A) Protein C) Yağlar



B) Amino asid 0) Etanol E) Karbonhidratlar



Yağ dokularında nötral triaçilgliserol şeklinde depolan­ mış yağ asidleri vücudun ana yakıt depoları olarak işlev görür. Yağ asidlerinin oksidasyonundan 9 kcal/gr enerji elde edilirken protein ve karbonhidratlar için bu değer 4 kcal/gr ‘dır. Doğru cevap: C 2. Dolaşımdaki yağ asitleri hücre mekanizma ile taşınır? (Eylül 2002)



içine



hangi



A) Aktif transport ile B) Pasif difüzyon ile O) Karnitin-açii-karnitin iie D) Kolaylaştırılmış difüzyon ile E) Sodyum iyonu ile yer değiştirerek Yağ dokusundan serbestleşen yağ asitleri, dolaşımda aîbümine bağlanırlar ve diğer dokulara taşınırlar. Plaz­ ma membranmda yağ asidi-albümin kompleksi ayrılır ve yağ asitleri membran yağ asit transport proteinine bağlanarak (kolaylaştırılmış difüzyon) hücre



içine alınır. Doğru cevap: D 3. Aşağidakîlerden hangisi omega (uı3) ailesinde yer alan yağ asitlerinden bîridir? (Eylül 2007) A) çt -iinoSenik asit B) Linoleik asit 0) Oleik asit D) Paimiioieik asit E) Elaidik asit



Omega-6 yağ asidi olan Linoleik asit (18:2;A 9-12) bitkisel yağlarda bulunur. LDL kolesterol ve HDL kolesterolü azaltır. LDL-K düşürmesiyle koruyucudur ancak HDL’yi azalttığı için bu etkisi gölgelenmektedir.



Omega-3 yağ asitlerinden olan alfa- Lînolenik (18: 3; A9-12-15) asit bitkilerde, doksohekzaenoik asit ve eikozapentaenoik asit ise balık yağında bulunur. Omega-3 yağ asitleri, trigliseridi düşürürler. Ayrıca trombüs oluşumunu ve kardîyak aritmileri azalta­ rak kardiyovasküler mortaiiteyi azaltırlar. Ancak LDL ve HDL kolesterol üzerine pek etkili değildir.



Balık yağlarından doğrudan alınan doksohekzae­ noik asit, retina, serebral korieks, testis ve spermde yüksek oranda bulunur. Beyin ve retina gelişimi için özellikle gereksinim vardır. Retinitis pigmentozada doksohekzaenoik asit düzeyleri anlamlı olarak dü­ şük bulunmuştur, Palmitoleik asid------- w-7 Oleik asid--------------- iü-9 Linoleik asid----------- co-6 Alfa- Linolenik asid--------- tu-3 yağ asididir. Doğru cevap: A 4. Protein enerji m alnüirisyonunda, karaciğer yağlanmasının nedeni aşağidakîlerden hangisidir? (Nisan-90) A) B) C) D) E)



Trigliseridler apoproteiniere bağlanamaz Trig!iseridlerin yapısı bozuktur Yağ asitlerinin mitokondride sentezi bozuktur Mitokondri yapısı bozulmuştur Trigliseridierin gastrointestinal sistemden emilimi artmıştır



Protein enerji malnutrisyonu (PEIVİ) dünyada en sık rastlanılan besinsel bozukluktur. Bu grupta yer alan hastalıklardan Kwashiorkor, daha çok protein yetmezliğine bağlı gelişen bir tablodur. Stâarasmus ise enerji yetmezliğine bağlı gelişir. Protein azlığına bağlı olarak karaciğerde protein sen­ tezi bozulur ve apoiipoproteinler sentezlenemez. Sonuçta apoiipoproteinler azaldığı için trîglise-



ridier ile birleşemez ve VLDL gibi iipoproteînier oluşamaz. Sonuç olarak lipidler karaciğerden kana karışamadığı için triaçilgiiseroller karaciğerde bi­ rikir. Bu yüzden protein eksikliğinin olduğu beslenme bozukluklarında (Kwashiorkor) karaciğerde yağlanma ve hepatomegali gelişir. Doğru cevap: A 5. Yağ asiti sentezinde hız kısıtlayıcı aşağidakîlerden hangisidir? (Eyîüi-90)



enzim



A) Açı! KoA sentetaz B) HMG KoA redüktaz C) Asetii KoA karboksilaz D) Metil maionii KoA karboksiiaz E) HMG KoA sentaz Yağ asit sentezi sitozolde olur. Yağ asit sentezinde asetii KoA’mn karboksiilenerek maionii KoÂ’ya dö­ nüşümü ilk reaksiyondur ve hız kısıtlayıcıdır. Enzim, asetii KoA karboksilaz olup, koenzimi biotindir.



2 44 «i TÜM TÜS SORULAR! HMG KoA redüktaz kısıtlayıcıdır.



kofesterol



sentezinde



hız



HMG KoA sentaz, keton cisimlerinin sentezinde düzenleyicidir.



otozomal resesif kaiıtıian Refsum hastalığı olup, başlıca semptomları; Retinitis pigmentosa, gece körlüğü, periferal nöropati ve serebral ataksi olarak sıralanabilir. Doğru cevap: A



Doğru cevap: C 6, Yağ asidi alfa oksidasyonu bozukluğu ile giden hastalık aşağıdakilerden hangisidir? (Ey!ül~94) A) Refsum hastalığı B) Sandhof hastalığı C) Dikarboksiiik asidüri D) Zeİlevveger hastalığı E) Wo!mann hastalığı Memeli dokularında bulunan yağ asidleıinin nere­ deyse tamamı düz zincirlidir. Oysa doğada bulunan yağ asidieri dallanmış zincirler içerir. Örneğin fitanik asid (3,7,11,15-tetrametii palmitik asid), bitkisel be­ sin maddelerinde bulunan klorofilin b ir yapı taşı olan fitoiden sentezlenir. Genellikle yenilen bitkiler ve süt ürünleri yolu ile önemli miktarda alınır. Fitanik asid 3„C da beta- oksidasyonu bloke eden bir metil grubu taşır. Normal bir kişide fitanik asit peroksizomda yıkılır. Bu işlemde beta- oksidasyonu bloke eden metil grubu bir önce bir alfa- oksîdasyon ile uzaklaştırılır. Daha sonra geri kalan kısım beta oksidasyon île yıkılır. Bazı kişilerde a-oksidasyon kusuruna bağlı olarak fitanik asidin uygun bir şekilde parçalanamaması He plazma ve dokularda fitanik asid birikir. Bu hastalık otozomal resesif kaiıtıian Refsum hastalığı olup, başlıca semptomları; Retinitis pigmentosa, gece körlüğü, periferal nöropati ve serebral ataksi olarak sıralanabilir. Zeîiweger hastalığında; hastaların tüm dokularında peroksizom eksikliği vardır. Dolayısıyla peroksizomlarda oluşan uzun zincirli yağ asitleri oksidasyonu bozuktur ve bu yağ asitleri beyin, karaciğer ve böbrek­ lerde birikir (serebro- tıepaîo- renal sendrom). Sandhoff hastalığında hekzoaminidaz A ve B eksiktir. GM2 gangliosid ve globosid birikir. VVolman hastalığında lızozomai kolesteril esteraz (asit lipaz) eksiktir. Kolesterol esterleri ve trigliseridler birikir. Sürrenaide kalsifikasyon, hepatomegalî, anemi ve steatore görülür. Doğru cevap: A



8. Yağ asidi alfa oksidasyon bozukluğu ile seyreden hastalık aşağıdakilerden hangisidir?-(Eylpl-96) A) Gaucher B) Refsum hastalığı C) Zellweger D) Dikarboksiiik asidüri E) Ornitin transkarbamoiiaz eksikliği Yağ asidi alfa oksidasyonunda bir defekt oluştuğunda dokularda fitanik asit birikmekte ve Refsum hastalığı görülmektedir. Bu hastalık peroksizomai bir bozukluk olup; retinitis pigmentosa, gece körlüğü, periferal nöropati ve serebral ataksi gibi nörolojik semptomlar görülmektedir. Doğru cevap: B S. Beta Oksidasyon için yağ asitleri mitokondriye aşağıdakilerden hangisi ile taşınır? (Eylül-94) Â) Kamatin 8) Kamîtin C) Fosfopantotein D) Kardiyolipin E) Asetil-KoA Karnitin (hidroksi-trimeti! amonyum bütirat) organiz­ mada yaygın olarak bulunur. Kasta boldur. Karaciğer ve böbrekte; metîyonin ve ¡izinden sentezlenir. Beta- oksidayon m itokondri matrîksînde gerçek­ leştiği için yağ açıl KoA mitokondri iç membranını geçmelidir. Oysa bu membran koenzim A gibi büyük ve polar moleküllere geçirgen değildir, bu yüzden açil gruplarım sitozolden mitokondriye taşıyacak bir sisteme ihtiyaç vardır. Bu taşıyıcı sistem kamîtin m ekiğidir (bakınız şekil; Karnitin mekiği). Önce sitozolde bir açi! grubu koenzim A’dan karnltin’e karnitin açil transferaz I tarafından transfer edilir ve O-açîîkarnitin meydana gelir. Bu enzim mitokondri dış membranında yerleşmiştir. Oluşan açilkarnitîn membrandan geçerek mitokondri mafriksine ulaşır. Açilkarnitin m itokondri iç membranı iç yüzünde bu­ lunan karnitin açil transferaz İl tarafından başka bîr koenzim A molekülüne transfer edilir. Doğru cevap: B



7. Refsum hastalığında karaciğer ve beyinde biriken dallı zincirli yağ asidi aşağıdakilerden hangisidir? (Eylül-95) A) Fitanik asit 8} Prostanoik asit C) Nervonik asit D) Araşidonik asit E) Linoieik asit Bazı kişilerde a-oksidasyon kusuruna bağlı olarak fitanik asidin uygun bir şekilde parçalanamaması ile plazma ve dokularda fitanik asid birikir. Bu hastalık



10. Kam ilinin işlevi, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilm iştir? (Eylül-2001) A) Aseti! KoA’nın sitoplazmadan mitokondriye taşınması B) Açil gruplarının sitoplazmadan mitokondriye taşınması C) Plazmada kolesterolün taşınması D) Mitokondriden sitoplazmaya malat’ın taşınması E) Sitozolden mitokondriye aminoasitlerin taşınması



B İY O K İM Y A ►



245



MİTOKONDRİ MATRİKSİ



Kamilin, vücuda geniş çapta dağılmış olup özellikle kaslarda bol miktarda bulunur. Bu madde karaciğer ve böbrekte, metyonin ve lizinden sentezlenir. Yağ asitle­ rini veya diğer adı He açıl gruplarını sitoplazmadan mitokondri içine taşınmasını sağlar. Doğru cevap: B 11. Kam ilinin hücredeki hangisidir? (Nisan 2008)



görevi



A) Lipoprotein lipaz B) Hormona duyarlı triaçilgliserol lipaz C) Gliserokinaz D) Açil KoA sentetaz E} Hepatik lipaz



aşağıdakilerden



A) Dolaşımdaki yağ asitlerinin hücreye taşınması B) Yağ asitlerinin sitopîazmada aktivasyonu C) Yağ asitlerinin mitokondri iç zarından matrikse taşınması D) Mitokondride yağ asitlerinin oksidasyonu E) Sentezlenen ATP nin sitoplazmaya taşınması



Uzun zincirli yağ asidleri mitokondri iç zarından, mitokondri matriksine karnitin sistemi ile taşınır. Orta ve kısa zincirli yağ asidleri önce kamilinde bağım­ sız olarak mitokondrîye taşınır sonra mitokondride açilKoA sentetazlar ile aktiflenir (özellikle de karaciğerde). Doğru cevap: C



12.Yağ dokusunda iipoliz sırasında aşağıdakiierden hangisi hız sınırlayıcı enzimdir? (Nisan-96)



Yağ dokusunda nötral triaçilgliserol şeklinde depolan­ mış yağ asidleri vücudun ana yakıt depolan olarak işlev görür. Yağ asidierinin oksidasyonundan 9 kcal/gr enerji elde edilirken protein ve karbonhidratlar için bu değer 4 kcal/gr 'dır. Depolanmış yağların mobilizasyonu yağ asidierinin ve gliserolün, triaçîlgliserolden hidroliz yolu ile ayrıl­ ması ile başlar. Bu İşlemi düzenleyen enzim hormo­



na duyarlı İipazdır. Alttaki şekilde de görüleceği üzere, Hormona duyarlı (özellikle epinefrin f) lipaz, cÂMP’ye bağımlı protein kinaz tarafından fosforiie edildiği zaman aktifleşir. Asetii KoA karboksilaz ise hormonal kontrolünde fosforile olması ile inhibe olur. Böyiece anti İnsüllnik hor­ monları etkisi ile cAMP aracılı kaskat aktifleşirse yağ



asidi sentezi dururken, triaçilgliserol yıkımı başlar. Doğru cevap: B



] Insulin



Protein fosfata? defosforife eder



0SSÛ 9S



246 247



17. Aşağıdaki meiahoiik olaylardan hangisi, tümüyle m itokondride gerçekleşir? (Eylül 2003) A) Glikoliz B) Pentoz fosfat yolu G) Yağ asit sentezi D) Yağ asit oksidasyonu E} Glikojenez Glikoliz, Glikojenez, yağ asit sentezi ve pentoz fosfat yolu sitozolde gerçekleşirken, yağ asit yıkımı mito* kondride gerçekleşir. Uzun zincirli yağ asitlerinin beta oksidasyonu m i­ tokondride gerçekleşir. Çok uzun zincirli yağ asit­ lerinin beta oksidasyonu peroksîzomda gerçekleşir. Doğru cevap: D



248 LDL, ß-lipaprotein



I j



-> ŞL -> VLDL,Pre-ß~iipoprotein



—



VLDL-pre ß-lipoprotein j"



-> LDL, ß-lipoprotein



—



HDL, a~ lipoprotein



-p- HDL, a-lipoprotein



s.



[



I



BİYOKİMYA > 295 Hepatik iipaz, karaciğerde bulunur ve HDL2’nin yapısındaki lipidieri hidrolize ederek HDL3’e dönüşü­ münü sağiar. Doğru cevap: C 8, Aşağıdaki enzimlerden hangisi sindirim kanalında lipidierin hidrolizinde görev almaz? (Eyiüi 2005} A) Gastrik iipaz B) Pankreaiik İipaz 0} Lipoprotein İipaz D) Kolipaz E) Lingual İipaz Lipoprotein İipaz tüm dokularda yer alır. Görevi kanda dolaşan şilom ikron ve VLDL yapısındaki trîaçilgiiserolieri hidrolize etmektir. Lingual îipaz: Dilin arka bölümünden salınır, midede etkilidir. Fakat midede lipid sindirimi için en önemli basamak olan emülsifikasyon daha gerçekleşmediği için çok az etkinlik göstermektedir. Gastrik İipaz: Mideden salgılanır. Nötral pH’da etki­ lidir. Bu nedenle sadece yenidoğan döneminde süt lipidlerînîn sindirim inde kullanılmaktadır. Triaçiiglîserol molekülleri; bağırsak villuslarınm muko­ za hücreleri tarafından alınamayacak kadar büyüktür­ ler. Bir esteraz olan “ pankreatik İipaz” (veya diğer adı ile triaçiiglîserol iipaz) triaçilgHserollerİn 1. ve 3. karbonlarına bağlı olan yağ asidlerini öncelikli olarak hidrolize eder. Hidrolizin başlıca ürünleri 2monoaçi! giiseroi ve serbest yağ asîdieridîr. Bunlar bir karışım oluştururlar. Yine pankreastan salgılanan ve kolipaz olarak adlandırılan diğer bir hormon ise pankreatik ifpazın dayanıklılığını ve etkisini arttırır. Doğru cevap: C



7. Kanda şilom ikron ve VLDL düzeyleri normalin üzerinde olan ancak şilom ikron kalıntısı ve LDL düzeyi düşük olan bir hastada aşağıdaki enzimlerden hangisinin akiivifesinde bir defekt olduğu düşünülmelidir? (Eylül 2009) A) Pankreatik iipaz B) Hormona duyarlı İipaz C) Lipoprotein İipaz D) Hepatik İipaz E) Gastrik İipaz Lipoprotein iipaz (LPL): LPL çoğu dokunun kapiller damarlarında bulunan hücre dışı yerleşimli bir enzimdir. Yağ dokusu, dalak, akciğer, böbrek, aorta, diafragma, meme bezi (süt verdiği dönemde) kalp, İskelet kası ve yeni doğan karaciğerinde kapillerlerinde bulunur. Yetişkin karaciğerinde yer almaz. Heparan sülfatın proteoglikan zincirleri ile endotele tutunur. LPL dolaşımdaki lipoprotein parti kül ¡erindeki Apo C- H ile aktive edilir. Şilomikron ve VLDL yapısındaki triaçilg i ise rolleri hidrolize eder. Lipoprotein iipaz eksik olan kişilerde şilom ikron ve VLDL artar. Bunların yıkılması ile oluşan Şilomikron kalıntıları ve LDL ise azalır. Doğru cevap: C 8. Lipoprotein İipaz enziminin kalıtsal eksikliğinde, plazma derişimi en cok artan lipid türü aşağıdakîlerden hangisidir? (Nisan 2009) A) Fosfogliseridler B) Kolesterol C) Ester kolesterol D) Yağ asitleri E) Triaçilgliseroller Lipoprotein İipaz, Şilomikron ve VLDL yapısındaki triaçîlgliseroileri hidrolize eder. Dolayısı ile Lipopro­ tein İipaz eksik olan kişilerde triaçilgliseroller belirgin bir şekilde artar. Doğru cevap: E



2 9 6 2 9 7



Bu konuda sorulmamış en önemli so 1. Lipoprotein İipazı inhibe eden apoproteinier? Apo



C ÏX I ve Apo A- I I 2. Aşağıdaki hormonlardan hangisi hormon sensitif iipazı aktive etmez? Înştîiin 3. Aşağıdaki hormonlardan hangisi lipoprotein iipazı aktive eder? Insulin 4. Clostridium perfringens alfa toksini hangi tip enzim aktivitesine sahiptir? Fosfolipaz C 5. Trigiiserİdden zengin HDL ve VLDL kalıntılarının birikmesi ile karakterize enzim eksikliği hangisidir? Hepatik lipaz



HîPERÜPİOEMİ VE HİPOÜPİDEMİLER 1. Âbetalipoproteinemide eksiktir? (Nisan-88) A) Fosfofipid C) Şüomikron



aşağıdakîierden



hangisi



B) Sfingomyelin D) HDL E) Gamagîobulin



Âbetalipoproteinemi {Bassen-Kornzweîg sendromu, akaniosiioz); Apoiipoprotein B-48, bağırsak mukoza hücreleri tarafından sentezienen bir protein olup, eksikliği ba­ ğırsak mukoza hücrelerinde şilomikroniarm birikmesi ile karakterize ve genetik bir bozukluk olan konjenital âbetalipoproteinemi (Akantositoz veya diğer adı ile Bassen-Kornzvveig send) görülmesine sebep olur. Otozomal resesif geçişli olan bu hastaların plazmasın­ da Apo B içeren pre- beta ve beta-iipoproteinler hiç yoktur. E vitamini düzeyleri saptanamayacak kadar düşüktür. Plazmada kolesterol, trigiiserid düzeyleri çok düşük, VLDL ve şilomikronlar azalmıştır. Temel klinik bulgular olarak steatore (infantiarda yağda eriyen vitaminlerin emilememesine neden olur), nörolojik bozukluklar (ataksi, nistagmus, inkontinans ve retinitis pigmentosa gibi bulgular 20-30 yaşlarda belirlenir) ve % 50-70 hastada periferik yaymada çikmtrlı eritrositler olan akantositler görülür. Teda­ vide yüksek doz E vitam ini ve orta, kısa zincirli yağ asidlerini içeren diyet uygulanır. Doğru cevap: C 2. Lipoprotein üpaz enziminin eksikliğinde görülen başlıca durura aşağıdakîierden hangisidir? (Nisan 2004)



A) Hiperşilomikronemi B) Hiperkolesteroiemi C) LDL kolesterol düzeyinin artışı D) VLDL kolesterol düzeyinin artışı E) Apo Ci! düzeyinin azalması Tip i Hîperlipoprcîeinemi (eksojen hipertrigliseridemi veya masif şiiomikronemi): Lipoprotein Lipaz veya onu aktive eden apo C ll'n in eksikliğinde



görülür. Otozomal ressesif geçişli bir hastalık olup, trigfiserîdler belirgin artmış, total kolesterol normal veya orta derecede artmış, LDL normal ve HDL normal veya hafif azalmıştır. Plazmanın görünümüne baktığı­ mızda üst kısımda krema tabakası şeklînde, altta ise berrak bir görünüm mevcuttur. Eîektroforezde yoğun bir şilom ikron bantı görünür. Çocuk ve erişkinde rekürren karın ağrısı, ciltte ksantomlar, Itpemia retinaiis görülebilir. Aieroskleroz riskini arttırmıyorken, pankreatit riski mevcuttur. Tanı genelde 10 yaştan önce konur. Sadece trigiiserid yüksekliği olan hastalarda ekzojen hipertrigiiseridemiden şüphelenilmelidir. En önemli ölüm nedeni akut pankreatittir. Tedavide diyet yeterli olabilir. Post heparin lîpolitik aktivite yetersizdir. Çünkü hepa­ rin, heparan sülfat içinde yerleşmiş Lipoprotein İipazı serbestleştirerek tipoliz yapar. Doğru cevap: A 3. Lipoprotein lipaz aktivitesinin azalması aşağıdaki hiperhipoproteinemi tiplerinden hangisinde görüiür? (Eylül-91)



A) Tip I C) Tip 111



B) Tip II D) Tip IV



E) Tip V Tip i Hiperîipoproteînemi (eksojen hipertrigiiseridemı veya masif şiiomikronemi): Lipoprotein Lipaz veya onu aktive eden apo C İl’nin eksikliğinde görülür. Otozomal resesif geçişlidir. Doğru cevap: A hangisi serumda sadece 4. Aşağıdakilerden yükselmesiyle karakterize şilom ikronun hiperlipoproteinemidîr? (Eyiül-97)



B) Tip il D) Tip IV



A) Tip I C) Tip III



■ i



E) Tip V



Primer hiperiipidemiler: Tip I Hiperîipoproteînemi (eksojen hipertrigliseridemi veya masif şiiomikronemi): Lipoprotein Lipaz veya onu aktive eden apo C ll’nin eksikliğinde görülür. Sadece şilom ikron artmıştır. Primer hiperiipidemilerin tamamı otozomal dominant iken bir tek bu tablo otozomal resesif geçişlidir. Tip î! a; LDL reseptör defekti vardır. Tek başına LDL artmıştır. Tip II b; LDL reseptörleri yok. LDL ve öncüsü olan VLDL birlikte yüksektir. Tip İli: Ailesel disbetalipoproteinemi (Broad beta band hastalığı). Apo E eksik olup şilom ikron artık­ ları ve IDL artmıştır. Tip İV: Endojen hipertrigliseridemi. Erişkinde en sık görülen tip tir ve otozomal dominant geçişlidir. Trigiiserid ve VLDL artmış, LDL normal, HDL normal veya azalmıştır. Protein elekiroforezînde geniş bir pre p-bandı mevcuttur. Hiperürisemi, glukoza ta­ hammülsüzlük vardır.



sİ



29B < TÜM TÖS SORULARI Tip V: (R/likst hipertrigliseridemi) Şiiomikron ve VLDL artmıştır. En nadir görülen tiptir. Hayati teh­ like gösteren pankreatit riski vardır. Serumda krema gibi tabaka, aitta diffüz bulanıklık ve opaklık görülür. Bir görüşe göre Lipoprotein iipazın inhibîtörü oian Apo CIIİ ’de fazlalık olduğu düşünülmektedir. TG belirgin artmış, kolesterol hafif ya da orta artmış; HDL normal veya azalmıştır.



tutan tuboeruptif pulmoner ksantomlar mevcuttur. Perıferik damar hastalığı vardır. Doğru cevap: C 8. Protein elektroforezinde geniş beta bandı oluşturan famiiial hiperiîpîdemi aşağıdakiierden hangisidir? (Eylül-95) A) Tip i C) Tip III



Doğru cevap: A



B) Tip ii D) Tip IV E) Tip V



5. Familial lipoprotein iipaz eksikliği olan Tip i hiperlipidem ili hastaların serumunun karakteristik bulgusu aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan-91) A) Plazmanın süt gibi oluşu B) LDL artışı C) HDL artışı D) Kolesterol artışı E) VLDL azalışı Familial lipoprotein iipaz eksikliğinde (Tip l hiperlipoproteinemide) şiiom ıkronlar kandan çok yavaş temizlendiği için aşırı derecede artar ve plazma süt gibi görünür. Tedavide diyet önemlidir Doğru cevap: A



Tip IH Hiperlipidemî; Kanda şîlomikron kalıntıları ve İDL artmışır. Protein elektroforezinde VLDL ile LDL arasındaki alan tamamen dolduğu için pre p ve p bandları birbirine geçmiş olup tek ve geniş p-bandı vardır (Broad p band hastalığı). Doğru cevap: C 9. Eiekîroforezde pre beta ve beta bantlarının birleşerek geniş bir band oluşturması hangi hiperlipoproteinemide gözlenir? (Eylül-98) A) Tip i O) Tip III



B) Tıp HA D) Tip IV E) Tip V



6. Sürrenalde kalsifikasyon, hepatomegali ve yağlı dîare aşağıdaki hastalıkların hangisinde sıklıkla görülür? (Nisan-92) A) Whipple B) Woiman G) intestinal lenfanjiektazi D) Çöliak E) Kıstık fibrozis Woiman hastalığı otozoma! resesif geçişli bir tablodur. Lizozomal kolesteril esteraz (= asid İipaz) eksikli­ ğinde görülür. Bu hastalıkta, iizozomda kolesterol esterleri birikim i, steatore, kusma, kilo alamama ve karın şişliği gibi GIS bulguları, anemi, hepatosplenomegalî ve adrenal kalsifikasyon görülmektedir. Doğru cevap: B 7. Apoprotein - E eksik ve şîlomikron kalıntıları iemizlenemîyorsa; hangi tip lipid metabolizması bozukluğundan söz edilebilir? (Nisan-93) A) T ipi C) Tip III



B) Tip II D) Tip IV E) Tip V



Tip İli Hiperlipoproteinemi (Dis p-Lipoproteınemi = Broad p band hastalığı): Kanda şiiom ikron kalıntı­ ları ve İDL artmışın Protein elektroforezinde VLDL ile LDL arasındaki alan tamamen dolduğu için pre p ve p bandları birbirine geçmiş olup tek ve geniş p-bandı vardır (Broad p band hastalığı). Total koiesterol, trigliserîd ve VLDL artmışken HDL normal veya azalmıştır. Otozomal dominanttır ve Apo E ‘de bozukluk vardır. Normal bir kişide VLDL/Trigliserid oranı olmaktadır. Erken yaşlarda ateroskleroz gelişebilir, familial hîperkolesterolemîden farklı olarak koroner arterler yerine daha çok abdominal ve femoral arterler gibi damarlar tutulmuştur. Palmar ksantom ve diz, dirsek ve kalçayı



Tıp Sil Hiperlipidemî; Kanda şîlomikron kalıntıları ve İDL artmışın Bu iipidler elektroforezde beta ile prebeta arasındaki bölgeye hareket etmektedir. Dolayısı ile bu kişilerde, protein elektroforezinde VLDL ile LDL arasındaki alan tamamen dolduğu için prebeta ve beta bandları birbirine geçmiş olup, tek ve geniş p-bandı vardır (Broad p band hastalığı). Doğru cevap: O 10. Tip V hiperlipoproteinemide artan lipoprofeinler aşağıdakiierden hangileridir? (Nisan-99) I. Şiiomikron II. LDL III. İDL IV. VLDL A) l 0) l-IV



B) II D) ll-ill E) ill-IV



Tip V: (Mikst hîpertrigliseridemi) Şîlomikron ve VLDL artmıştır. En nadir görülen tiptir. Hayati teh­ like gösteren pankreatit riski vardır. Serumda krema gibi tabaka, altta diffüz bulanıklık ve opaklık görülür. Bir görüşe göre Lipoprotein iipazın inhibîtörü oian Apo CIIİ 'de fazlalık olduğu düşünülmektedir. TG belirgin artmış, kolesterol hafif ya da orta artmış; HDL normal veya azalmıştır. Doğru cevap: C İİ.T a n g ie r hastalığında eksiktir? (Nisan-91)



aşağıdakiierden



hangisi



A) VDL B) HDL Ç) Serbest yağ asidi D) Abetalipoproteinemi E) Lesîtin kolesterol açil transferaz



BİYOKİMYA ► 299 Sorunun amacı; Toplumda sıkça görülen hipotiroi­ di hastalığında görülen başlıca laboratuar bulgula­ rının bilinm esi ve yorumlanmasıdır.



Ânaifaiîpoproteinemi (Tangier hastalığı); Otozomal resesif geçişli bu hastalıkta Apo AI ve AII sentezi azal­ mıştır. Plazmada HDL yoktur. Bu hastalıkta koleste­ rol esterleri RES de birikir. Hipertrofik portakal renkli temsilleri olan hastanın, farînks ve rektal mukozası da portakal rengindedir. Tekrarlayan periferik nöropati, pitozis, azalmış derin tendon refleksleri, splenomegali ve kornea! infiltrasyonlar görülen bu hastalarda prognoz genel olarak iyidir. >



Hormona d uya rlı lipazı a k tiv e e de nler; Kafekoîaminler glukagon, tiro id hormonu, büyüme hormonu, ACTH, aTSH, glukokor+tkoidler, metil ksantinler (fosfodiesterazı inhibe ederek)



Doğru cevap: B



12. Ailesel hiperkolesierolemînin başlıca aşağidakllerden hangisidir? (Mayıs 2011)



Doğuştan olan hipotiroidizm kretenizme ve gelişim anormalliklerine yol açar. Erişkinlerde görülen ciddi hipotiroidizm İse miksödemie sonuçlanır. Olguların %95’inden fazlasında neden primer tiroid hastalığı­ dır. %5 inden azında ise neden tiroid dışı kaynaklıdır. Batı ülkelerinde en sık hipotiroidiye yol açan neden otoimmun tiroidittir (Hashimato hastalığı). İlaç veya cerrahi olarak uygulanan antitiroid tedavi ve neonataî hipotiroidizm de oldukça sık rastlanan nedenlerdendir. İyot eksikliğinin endemik olduğu bölgelerde guatr en çok görülür.



nedeni



A) LCAT eksikliği 8} Koiesteroi esteraz eksikliği C) Apo CII eksikliği D) LDL reseptör eksikliği E) Kolesterol esterleri transfer proteini eksikliği Sorunun amacı ailesel hiperkolesteroiemide altta yatan mekanizmanın ve LDL metabolizmasının bilinmesidir,



Mukopolisakkaridîerin dermişte toplanması sonucu yüz hatlarında kalınlaşma, soğuğa karşı duyarlılık ve deride kuruma görülür.



LDL kanda kolesterol taşıyan başlıca lipoproteindir. Periferal hücrelere ve karaciğere LDL reseptörleri üze­ rinden taşınır. Bu reseptörlerdeki bir eksiklik ailesel hiperkolesterolemiye yol açar.



Laboratuarda genellikle hîperkolesteroiemi, serum kreatin kinazda artış, hîponatremî ve makrositer anemi görülür. Subklinik hipotiroidizm dahil bütün pri­ mer hipotiroidi hastalarında serum TSH yüksektir. Eğer seviyesi normalse tiroid yetmezliği ekarte edilir. Belirgin hipotlroîdizmde serumda sT4 azalmıştır, subklinik hipotiroidizmde ise normaldir.



LCAT eksikliğinde HDL koiesteroi düzeyleri azalır. Kolesterol esteraz hücre içinde kolesterol esterlerin­ den yağ asitilerini serbestleştirir Apo CII lipoprotein iipazi aktive eder, eksikliğinde şilomikron ve VLDL artar. Kolesterol ester transfer protein HDL ve diğer lipoproteinier arasında iipid alış verişini sağlar.



Tip I I a Familya! hiperkalesterolemk Çocuklarda en sık görülen formudur. Hıper fi-lipoproteinemi de denir. LDL reseptör defektîne bağlı olarak kandan LDL, dolayıst iJe kolesterol esterleri temizlenemez. Koroner kalp hastalığı riski artm ıştır.



Tiroksin (T4) hormonu CPKyı baskılayan bir hor­ mondur, Hipotiroidide T4’ün azalması nedeni ile CPK'nm üzerindeki kontrol kalkar ve bu enzimin ak­ tı vites i artar. Doğru cevap: C



1.



Doğru cevap: D



13. Yorgunluk, hipotermi,\perikardîya! efüzyon ve saç dökülmesi yakınmaları olan 65 yaşındaki kadın hastaya primer hipotiroidi tanısı konmuştur. Bu hastanın aşağıdaki iaboratuvar değerlerinden hangisi, hastalığıyla ilişkili değildir? (Nisan 2013) A) Yüksek TSH düzeyi S) Düşük hemoglobin C) Düşük kolesterol düzeyi D) Yüksek kreatin fosfokinaz düzeyi 5) Düşük sodyum düzeyi



Tip I Hiperiipidemi (eksojen hipertrigliseridemî) Lipoprotein lipaz veya aktîvatörü apo CI I eksiktir. Elektrotorezde yoğun bir şilomikron bandı görünür. En önemli ölüm nedeni akut pankreatittir.Tedavide diyet yeterli.



2. Tip I I a Familyai hiperkoiesterolemi* Çocuklarda en sık görülen formudur. Hiper ji-ltpoproteinemt de denir. LDL reseptör defektîne bağlı olarak kandan LDL, dolayıst ile kolesterol esterleri temizlenemez. Koroner kalp hastalığı riski artm ıştır. 3.



T ip I I b ; F a m ily a ! h ip e r fi ve p r e - ji lip o p ro te in e m id e ; LDL ve VLDL d ü z e yle ri artm ıştır. Bu hastalarda reseptörler olmadığı için hücre içi LDL sentezi de artar. Ateroskleroz ve erken yaşlarda M İ nedeni ile Öfüm görülmektedir. Trom bositlerde TxA2 a rttığ ı için agregasyona eğilim a rta r



3 00 W9



5,8,11,14-eikozatetraenoik asit diğer adı île araşidonık asit yukarıda verilen şıklar arasında çifte bağ açısından en zengin yağ asiti olup, yapısında dört adet çifte bağ içerir. Doğru cevap: D - (TTB-2 MAYIS 2011) — — — 51,



Aşağıdakilerden hangisi herhangi bir fosfolipidin yapısında bulunmaz? A) Giukoz C) Sflngozin



B) Yağ asidi D) inoziîol E) Gliserol



Doğru cevap: A



~ (TTB-2 ARALIK 2010} _



— —



48. Aşağıdakilerden hangisinin içerdiği yağ asidi molekül sayısı en fazladır? A) Fosfogliserîd C) Fosfatidik asit



—



52. Mevalonik asit hangi metaboiîk yolun bîr ara ürünüdür? A) Yağ asidi sentezi B) Fosfolipid sentezi C) Pürin sentezi D) Üre sentezi E) Kolesterol sentezi



B) Triaçiigliserid D) Piazmalojen E) Sfingomiyelin



Triaçilgiiseroiler verilen şıklar arasında yağ asiti açısından en zengin molekül olup, yapısında üç adet yağ asiti bulunur.



-----------(TTB-2 MAYIS 2011)--------------- —



Doğru cevap: E



Doğru cevap: B



—



.—



(TTB-2 ARALIK 2010) —



49. Sulu ortamda iipozom oluşturan aşağıdakilerden hangisidir? A} Polipeptldler C) Kolesterol



— —



B) Oligosakkaritier D) Triaçilgiiseridier E) Fosfogiiseridler



Doğru cevap: E _



Â) Sitrik asit B) Laktik asit C) Pirüvik asit D) j3~hidroksibütirik asit E) Propionlk asit



bileşikler



Upozomiar, ikili fosfolipid tabakadan oluşmuş membranlara sahip çok küçük keseciklerdir. Bu fosfolipidler, küresel bir hidrofilik (suda çözünen) bileşen ve kuyruk şeklinde ikili bir lipofilik (yağda çözünen) bileşene sahiptirler.



—_



53. Şeker hastalarının kan ve idrarında hangi organik asitin seviyesi yükselebilir?



Doğru cevap: D —



( TTB- 2 EYLÜL 2011) —



----—-



54.Yağ asitlerinin p-oksidasyonunda kaç oksidasyon basamağı vardır? A)



5



B )4



C) 3



D) 2



E) 1



Doğru cevap: D



— (TTB-2 ARALIK 2010}---- --------- — ---------------_ (TTB-2 EYLÜL 2011) —



50. Aşağıdaki yağ asitlerinin hangisinde ç ift bağ sayısı en fazladır? A) 9-hekzadekanoik asit B) Eikozanoik asit C) 9,12,15-oktadekatrienoik asit D) 5,8,11,14-eikozatetraenoik asit E) Tetradekanoik asit



55.



Aşağıdaki asitidir?



aslîlerden



hangisi



— —esansiyei yağ



A) Oleik asit 8) Linoleik asit C) Palmitik asit D) Araşidonik asit E) Eikozapentaenoik asit Doğru cevap:



1 ÎQ < TÜM TÜS SORULARI — — --- — (TTB-2 EYLÜL 2011} —— ■ — — • 56.



Aşağıdaki vitaminlerden hangisi yağ asitlerinin yıkılması İçin gerekli olan aktivasyonda görev alır?



-— — ~-------- (TTB-2 NİSAN 2012)------- —



61, İnce bağırsakta lipid sindirim i ve asit nötralizasyonunu kontrol eden hormonlar aşağıdakiierden hangisinde birlikte verilm iştir?



A) Tiamin B) Riboflavin C) Nikotinik asit D) PantoteniK asit E) Piridoksal fosfat



A) B) G) D) E)



Doğru cevap: D —



— —



A) Süksinat dehidrogenaz B) Malik enzim C) Laktat dehidrogenaz D) Malat dehidrogenaz E) ATP~sitrat liyaz



62. Fosfoiîpid içeriği en fazla aşağıdakiierden hangisidir?



58. Aşağıdakiierden hangisi enziminin aktivatörüdür?



lipoprotein



(TTB-2 NİSAN 2012) — ............... iipaz 63.



A ) Apo Al B) Apo B48 C) Apo CH D) Apo D E) Apo E



~ (TTB-2 EYLÜL 2011) — -------------59. Aşağıdaki sfingozin türevi iipîdlerden hangisinin yapısında birden fazla monosakkarid ve sialik asit buiunur? A) Sfingomiyelin B) Serebrozid C) Sülfatid D) Seramid E) Gangliozid Doğru cevap: E



\'i :



|



; /: :::



;y



i;:'-



( TTB- 2 EYLÜL 2011)



Aşağıdaki fosfolîpidlerden hangisi eter bağlı yağ asîti yan grubu içerir? A) Fosfatidiletanolamîn B) Kardiyolipin C) Uzoiesitin D) Plazmalojen E) Sfingomiyelin



Doğru cevap: D



Aşağıdakiierden hangisi, protein sentezinin sonlandırılmasmda rol alan faktörlerden biri değildir? A) AUG kodonu B) UAA kodonu C) “Releasing” faktörler D) UAG kodonu E) UGA kodonu



Doğru cevap: C



60.



lipoprotein



Doğru cevap: D ( TTB- 2 EYLÜL 2011) •— — —



—



olan



A) VLDL B) İDL C) LDL D) HDL E) Şilomikron



Doğru cevap: B



B



-



------------------- {TTB-2 NİŞAN 2012) — -------------



5?, Aşağıdaki enzimlerden hangisi NADPH + H+ oluşumunda görevlidir?



: : \ :



Östrojen-progesteron Koiesistokinin-sekretin Kolesistokînin—vazopressin Östrojen-giukagon İnsülin-sekretin



Dogru cevap: B (TTB-2 EYLÜL 2011) —— - — _



—



~



Doğru cevap: A (TTB-2 NİSAN 2012) 64. I. il. III. IV.



Ketoaçilin indirgenmesi Dehidrasyon Kondensasyon Çift bağın indirgenmesi



Yağ asitlerinin sentezinde yukarıdaki tepkimelerin gerçekleşme sırası aşağıdakiierden hangisinde doğru olarak verilm iştir? A) İ-ll-NI-IV B) İ-IH-IV-H C) II-I-H-IV D) lil-l-IV-ll E) İV-lil-l-ll Doğru cevap: C



BİYOKİMYA ► 3 1 i (TTB-2 NİSAM 2012) — .....



----- ------------ (TTB-2 NİSAM 2012) — ------------- 65.



Kolesterol, kaçm a karbon atomuna yağ asitinin bağlanmasıyla ester-kolesterol haline gelir? A ) İkinci karb on



70. Dokuz karbonlu doymuş bir yağ asidinin p-oksidasyonu Üe en son oluşan ürün aşağıdakilerden hangisidir?



B) Üçüncü karbon C} Dördüncü karbon



A) Propionii-KoA B)Malonil-KoA €} Asetoasetil-KoA D) Stearît-KoA . E) Süksînil-KoA , .



■ D) Beşinci karbon •••••• E) Altıncı karbon



Doğru cevap: A



Doğru cevap: 8 -------------— 68.



_ _ _ _ _ (TTB-2 NİSAN 2012) (TTB-2 NİSAN 2012)



-— —



KardiyoSipinin yapısında aşağıdakilerden hangisi bulunur?



71. Aşağıdakilerden hangisi, reseptöre bağlı endositozda vezikül oluşmasında rol oynayan proteinlerden biridir? A) Klatrin C) Spektrin



A) Etanolamin B) Kolin C) Serin D} İnozitol E) Fosfatidilgiiserol



—.....—



B) Lamin D) importin E) Ubikuitin



Doğru cevap: A ----- ,------ ------ (TTB-2 NİSAN 2012} — — —



-



Doğru cevap: E _



----- —



{TTB-2 NİSAN 2012}--------- ,--------



72. Kom petitif inhibisyonla ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) B) C) D) E)



67. Aşağıdaki oksidasyon reaksiyonlarından hangisi, karşısında verilen organelde gerçekleşmez? A) alfa-oksidasyon - Peroksizom B) beta-oksidasyon - Mitokondri C) beta-oksidasyon - Peroksizom D) alfa-oksidasyon - Golgi cisimciği E) omega-oksidasyon - Endoplazmik retikuium



Km değeri düşer, Vmax etkilenmez. Km değeri düşer, Vmax azalır. Km değeri artar, Vmax etkilenmez. Km değeri artar, Vmax azal ir. Km değeri etkilenmez, Vmax azalır.



Doğru cevap: C ------------------ (TTB-2 NİSAN 2012) — —



Doğru cevap: D (TTB-2 NİSAN 2012)------------- —



73. S-adenozilmetionin ve metabolizması île ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?



68. Kaynak I. Araşidonikasit İt. Kolesterol İÜ. Tirozin IV. Triptofan



A) Vücutta en yaygın kullanılan metil vericidir. B) Metionine ATP’nin adenozi! grubunun transfer edilmesiyle sentezlenir. C) Metil transferaziar aracılığıyla çeşitli substratlara metil grubunu verir. D) Metil grubunun ayrılmasıyla Sadenoziihomosisteine dönüşür. E) Homosisteînden metionin sentezi için metil verici olarak görev yapar.



Ürün Tromboksan Dolikol Melatonin Serotonin



Yukarıdaki kaynak ve ürün eşleşmelerinden hangisi doğrudur? A) Sve İl C) ¡1 ve İÜ



B) I ve İV D) II ve IV



Doğru cevap: E ----- _



E) (II ve İV Doğru cevap: B _ 69.



74.



— (TTB-2 NİSAN 2012)



Kolesterol ester transfer protein, kolesterol esterlerinin aşağıdaki lipoproteinierden hangileri arasında taşınmasından sorumludur? A) LDL-VLDL C) HDL-LDL



B) Şi!omikron-)DL D) VLDL-Şilomikron E) LDL-IDL



Doğru cevap: C



_



(ŞTS-1 MART 2009} — —



Aşağıdakilerden bulunmaz?



hangisi



A) Gliserol C) Yağ asidi



yapısında



B) Fosfat grubu D) Sfingozin E) Kolin



Doğru cevap: D



lesîtînin



—



İ t 2 A TÜM TUS SORULAR! — 75.



(STS-1 MART 2009)



{STS-1 MART 201 û)



Dolaşımda apoüpoprotein C ve apolipoprotein E deposu olarak görev yapan lipoprotein partikülü aşağıdakilerden hangisidir? A)VLDL 8} LDL C) HDL D) IDL E) Şilomikron



80.



Asetil-KoA karboksilaz enzimi aşağıdaki metabolik yolların hangisinde görev alır? A) Yağ asidi oksidasyonu B) Giukoz oksidasyonu C) Glukoneogenez D) Yağ asidi sentezi E) Krebs döngüsü



Doğru cevap: D



Doğru cevap: C — — ~ 81. 76.



Yağ asidi sentetaz enzim kompleksinde aşağıdaki enzimlerden hangisi yer almaz? A) Asetii transaçilaz 8) Tioesteraz C) Ketoaçil redüktaz D) Hidrataz E) Karboksilaz



Doğru cevap: E



---------- -— .(STS-1 MART 2011)-— —



_ _ _ _ _ (STS-1 MARJ 2003) —



——



82.



Aşağıdakilerden hangisi kamitin açü transferaz i enziminin baskılayıcısıdır? A) Aseîil-KoA O) Paimitoil-KoA E) ATP



---- - --------- (STS-1 MART 2010)--------------- ----Aşağıdakilerden hangisinin kandaki konsantrasyonu beslenmeden en az etkilenir?



— 83.



Doğru cevap: C



Kolesterîl ester transfer proteini hangi lipoproteinler ile birlikte bulunur?



(CETP)



B) VLDL D) HDL E) IDL



Doğru cevap; D _ _ _ _ _ ------(STS-1 MART 2011)-— ™™™------



.



Uzun zincirli yağ asitleri mitokondriye aşağıdaki moleküllerden hangisiyle taşınır? A) Kalmodulin B) Kreatîn C) Kamilin D) ATPaz E) y-hidroksibütirik asit



(STS-1 MART 2011)---------- —



A) Şilomikron C) LDL



Doğru cevap: B



79.



Aşağıdaki plazma iipoproteînierinden hangisi kütlelerinin yüzdesi olarak en yüksek trigliserid içeriğine sahiptir?



Doğru cevap: C



A) VLDL B) LDL C) Şilomikron D) Serbest yağ asitleri E) Trigliserid



------— ------- (STS-1 MART 2010) —



—



A) LDL B) İDL C) VLDL D) LP(a) E) HDL



B) Malonü-KoA D) Sitrat



Doğru cevap: B



78.



Aşağıdakilerden hangisi lipogenezi uyarır? A) ACTH B) Aldosteron C) Adrenalin D) Kortizol E) insulin



Doğru cevap: E



77.



(STS-1 MART 2003)



84.



Aşağıdakilerden kullanılır?



hangisi karnitinin sentezinde



A) Metionin B) Lizin C) Arjinin D) Histamin E) Glutamin Doğru cevap: B Not: Bu soru çift cevaplı. Çünkü kamitin sentezi için S-Adenozil metioninde gereklidir.



BİYOKİMYA ► 313 — - (STS-1 MART 2011} ~ ---- :



—



85. Ökaryotik hücre membranmda en fazfa bulunan lipid aşağîdakilerden hangisidir? A) Gliserofosfolipid B) Ester kolesterol C) Sfingolipîd • D) Serbest kolesterol ■E)TriaçilgSİserol



~



'



_



86. Yağ asitlerinin biyosentezinde aşağîdakilerden hangisinin bir görevi yoktur?



87. Hayvansa! dokularda asetH-KoA karboksilaz enzimini aktive eden bileşik aşağîdakilerden hangisidir? A) Kolesterol B) Paimiioii-KoA C) Sitrai D) Okzalat E) Malat Doğru cevap: C ——



88. Düşük dansiteii lipoproteinin (LDL) reseptörüne bağlanmasını ve reseptör tarafından tanınmasını sağlayan apolipoprotein aşağîdakilerden hangisidir? Apolipoprotein A~l Apolipoprotein A-l l Apolipoprotein B-48 Apolipoprotein B-100 Apolipoprotein C-l



Doğru cevap: D ------- —



(STS-1 MART 2012)



—



89. Aşağıdaki enzim çiftlerinden hangisi NADPH üretir? A) Glukoz-6-fosfat dehidrogenaz - Malik enzim B) Glukoz-6-fosfataz - Malat dehidrogenaz C) Glukoz-6-fosfat dehidrogenaz - Süksinat dehidrogenaz D) Laktat dehidrogenaz - Glukoz-6-fosfataz E) Maiat dehidrogenaz - izositrat dehidrogenaz Doğru cevap: A



Lipoproteinlerie İlg ili çok temel b ilg iyi soran b ir soru. Soruyu cevaplamak için lipoproteinierin en temel yapısal özelliklerini, sentez yerlerini ve apolipoproteinlerini bilm ek gerekiyor. Şilomikronlar en az protein içeren partiküiierdir.



Şilom ikronlar: Yoğunluğu en düşük olan lipoproteinîerdir.



(STS-1 MART 2012)------------------



A) B) C) D) E)



şilom ikronların



Şilomikronlar: Trigliserid içeriği en fazia olan lipoproteinlerdir ve diyet kaynaklı trigliseridleri taşırlar. Yapısında apolipopriein B48 içerirler.



Doğru cevap: D



(STS-1 MART 2012)



Aşağîdakilerden hangisi özelliklerinden biri değildir?



— --- «



Şilomikronlar: Barsakda sentezlenir



A) Biotin B) Malonil-KoA C) Asetil-KoA D) Lipoik asit E) NADPH



.—



(DÜS NİSAN 2012) _



A) Bağırsakta sentezîenmeleri B) Protein içeriği en yüksek lipoprotein olmaları C) Trigliserid içeriği en fazia lipoprotein olmaları D) Yoğunluğu en düşük lipoprotein olmaları E) Başlıca apoiipoproteinierinin Apo B48 olması



Doğru cevap: A — .— --------- (STS-1 MART 2011)



90.



_



Doğru cevap: B



314
H dehidrojenaz ve NO sentazm koenzîmîdir.



3.



Hidrojen transferinde rol alan kaerizîmlsr; NAD, NADP, FMN, FAb, lipoik asit, koenzim Q



4.



Özellikle UV ışınlar ile en kolay bozulabilen ve fototerapi alan bebeklerde eksikliği görülebilen vitamin Rsboflevindir.



5.



Riboflavin eksikliğinde e ritrosit glutatyon redüktaz aktivitesi azalması tanı koydurucudur.



6 . NADH, Özellikle 340 nm dalga boyunda verdiği absorbons nedeni ile birçok enzimin tayininde kullanılır,



1. Aşağıdaki vitaminlerden hangisi 0O2 grubu taşıyıcısı olarak görev yapar? (Eylül 2006} A.) Niasin B) Riboflavin C) Tiamin D) Biçtin ■ E) Piridoksin



■



Biotin, karboksîlasyon reaksiyonlarında bîr koenzimdir. Aktive edilmiş karbondioksitin taşıyıcısı olarak görev yapar. Biotin, biotme-bağımlı enzimlerin lizin birimlerinin s-amino gruplarına kovalent olarak bağla­ nır. Bu maddeye biosîtın {hiotmiMizin} denir. ÂTP bağımlı bir reaksiyon ile bikarbonatın biasİtP ne bağlanması ile reaktif bir ürün, yani aktive edilmiş karbondioksitin taşıyıcısı olan karboksi- biositin meydana gelir. Karboksilaz reaksiyonları bıotıne ek olarak bikarbonat, ATP ve magnezyum gerektirir. Biotin; Başlıca dört enzimatik reaksiyon gereklidir.



için



7.



Sınırlı m iktarda n ia sin , tr ip to fa n d a n sentezlenebilmektedir. Bu reaksiyonda koenzim olarak Riboflavın ve pridoksal fo s fa t gereklidir.



7.



N iasin 1.5 g/gün (RDA’mn 100 katı dozda) kullanıldığında, yağ dokusundan lipolizi güçlü bir şekilde baskılar.



2. Yağ asidi sentezinde hız kısıtlayıcı basamağı olan Asetil KoA karboksilaz,



8 . Niasin, başta VLÖL ve LDL'nin birlikte yükseldiği tip I I b hîperîipoproteinemi olmak üzere birçok hiperliptdemi tedavisinde kullanışlıdır.



3. Tek C sayılı yağ asidi yıkımında propionil KoA’yı metil maloniî KoA’ya çeviren P ropionil KoA karboksilaz,



9.



4. Lösin ve bazı izoprenoid birimleri yıkan fim etilkrotonil KoA karboksilaz.



Niasin eksikliğinde 3b harfiyle belirtilen {bermatît, Diare, Demans) * tedavi edilmezse ölümle (4b) sonuçlanan Peiiegrö görülür.



10. b e rm a tît keskin sın ırlı, sim e trik, boyundaki görünümü "Casai gerdanlığı" olarak adlandırılır. Liberkühn kriptalarmda kistik genişleme şeklînde barsak lezyonları Pellegrada karakteristiktir . 11. Martnup hastalığında, nötral (monoamino ve monokarboksilik) aminoasidierîn emilimı azalmıştır. Triptofan em>Ümi de bozulur ve pellegra benzeri deri lezyonları oluşur.



1. Glukoneojenezin ilk enzimi olan P îrü vai karboksilaz,



Siotinin katılmadığı karbokslilenme reaksiyonları: 1. F a k tö r il, VII, IX ve X g ib i p ıh tıla ş m a faktörlerinin aktîvasyonu için gerekli olan K vitaminine bağlı b ir karboksîlasyon ile karboksiglutamat birimlerinin oluşumu, 2. Karbamoil fosfat sentezi



3. P iirin



se n te z i g ib i k a rb o k s îla s y o n reaksiyonlarına BİOTİN KATILMAZ!!!



1. Fototerapi alan bebeklerde hangi vitamin eksikliği görülür? Riboflavin



Doğru cevap: D



2. E ritrositlerd e glutatyon redüktaz aktivitesinin azalması hangi vitamin eksikliğinde tanı koydurucudur? Riboflavin



2. Aşağıdakilerden hangisi organik bileşiklere CO, katılmasında rol alır? (Nisan-95)



3. Hangi vitaminlerin eksikliğinde triptofandan niasin oluşumu azalmaktadır? Riboflavin ve pridoksal fo s fa t



A) Biotin B) Pridoksin C) Folik asit D) Niasin E) Lipoik asit Biotin, çeşitli moleküllere CO? katılmasında (Karboksilaz) görev alır. Eksikliğinde aiopesi, dermatit, hipotoni görülür. Antibiyotikler ve avidin biotin eksikliğine yol aça­ bilir. Tedavide oral biotin verilir. Doğru cevap: A



BİYOKİMYA ► 1 İ 9 3. ÂşağidakHerden hangisinde verîfen vitamin eksikliği, karşılığında belirtilen hastalığa voi açmaz? (Eylül-97) A) Biotin - Pellegra B) Tiamin - Beriberi C) Vitamin 812 - Pernisiyöz anemi D) Folik asit - Megaioblastik anemi E) Vitamin C 7 S k o r b ü t........



4.



Karbcksîllenmede, d ö rt f a k t ö r g ere k lid ir; Biyotin, magnezyum, bikarbonat ve ATP'dîr



5.



Biyotİnin katılm adığı karboksilienm e reaksiyonlar; Sama-Karboksi glutam at oluşumu (K v it gerekli), pürin sentezi ve karbamoil f o s fa t oluşumudur.



6.



Biyotİnin m itokondrıye girişini sağlayan biyotidinaz eksikliğinde; gelişme geriliği, saç kaybı, ketöasidoz ve e rîte m a tö z ru shiar g ö rü lü r;"



Peilegra; Biotin eksikliğinde değil, nîasin eksikliğin­ de görülmektedir.



Vitamin e k s ik lik le rin d e görülen bazı hastalıklar veya bulgular Vit A i: Gece körlüğü, keratomalazi, kseroftalmi, Bitot lekeleri, foliküier hiperkeratoz Vit D



1. Karboksiiaz enzimlerinin a k tif bölgesinde bulunan biosıtin, biotin vitamininin hangi aminoasit kalıntısına bağlanması He oluşur? Uzm 2. Hangi karboksilienme reaksiyonunda Biotin görev almaz? Sanrıma karboksiglufamaf oluşumu



Rikets



Vit E Prematürelerde hemoliz, arefieksi, ataksi ve oftalmopleji Vit K j: Protrombin zamanı uzaması, kanama Hamin (B1) -* Beriberi (polinöropati, baldır hassasi­ yeti, kalp yezmezliği, ödem, oftalmopleji. Riboflavin (B2) İştahsızlık, mukosit, anemi, çatlak, nazolabial sebore. kiiasin (83) Pellegra (fotosensitizasyon, dermatit, diare, demans, ölüm) Pridoksin (B6) -» Konvülzyon, hiperakuzi, mikrositik anemi, nazolabial sebore ve nöropati Biotin —>Saç dökülmesi, dermatit, hipotoni Vit B12 —►Megaioblastik anemi, periferik nöropati, posterior nöropati, posterior lateral omurga hastalığı Foiat -» Megaioblastik anemi Askorbik asit (C v it) - » Skorbüt (sinirlilik, purpura, diş eti kanaması, periosteal kanama, ağrılı kanama) Doğru cevap: A



3. Biosıtin oluşumunda görev alan holokarboksilaz sentaz enzim eksikliğinde görülen tabla hangisidir? Muitiple karboksiiaz eksikliği 4. Aşağıdakilerden hangisi karboksîilenmede gerekli değildir? Pridoksin veya tiyamin 5. Aşağıdaki enzimlerden hangisinin eksikliğinde gelişme geriliği, saç kaybı, ketoasidoz ve eritematöz rushlar görülür? Biofıdinaz. .



PAMTOTENİK ASİT 1. Aşağıdakiierden hangisi a çîi taşıyıcı proteinin yapısına girer? (Eylül-97) A) Folik asit C) Pantotenik asit



B) Nikotinik asit D) Piridoksin E) Riboflavin



Pantotenik asit, açil gruplarının taşınmasını sağlayan koenzim A ’nm bir bileşenidir. Koenzim A, açıl grupla­ rım taşıyan bir tiyoi grubu içerir. Bu yapılara örnekler süksinil KoA, yağ açii KoA ve asetil KoÂ’dır. Pantotenik asit ayrıca, yağ asit sentaz’ın açil taşıyıcı protein adı verilen yapının bileşenidir. Pantotenik asit hem yağ asit sentezinde, hem de yağ asitlerinin yıkımında gerekli olan bir vitamindir.



1.



g iy o tin ; Başlıca d ö r t e n z im a tik re aksiyo n için g e r e k lid ir . P ir ü v a t k a r b o k s iia z , A s e tt i KoA karboksiiaz, Propıonil KoA karboksiiaz ve b e ta m etıfkrotonil KoA karboksiiaz.



2.



Biyotini, biyotin taşıyıcı proteinin lizin kalıntısına b ağ layan h o lo k a r b o k s ila z s e n t a z e n z im in in yokluğu multipi karboksiiaz eksikliğinin nedenidir. Spesifik olarak propîyonik asidemi oluşur. İd r a rd a ia k ta t, m etükroton at ve hidroksipropiyonat atılım ı a rtm ış tır. A kut a ta k la r esnasında Hiperamonyemi, dehidratasv/an ve ketoasidoz görülür.



3.



Biyotin a ktive edilmiş karbondioksitin taşınmasında roi alıp, karboksiiaz enzimlerinin p ro te tik grubudur.



Pantotenik asit aynı zamanda, oksidatif dekarboksiiasyon reaksiyonlarında görev alan beş vitam in­ den biridir. Asetil KoA’nm yapı taşı olan Koenzim Ä, başlıca dört maddeden meydana gelir. 1. ß-Merkapto - etilamin 2. Pantotenik asit 3. Adenin 4. Riboz-3-fosfat Pantotenik asit eksikliği ender olarak görülür. Çünkü hayvansal ve bitkisel gıdalarda yaygm olarak bulu­ nur. Pantotenik asit eksikliğine bağlı olarak “ burning foot” ‘da (yanık ayak) denilen parestezi nedeni



3 2©



4



TÜM



TUS SORULARI



ile ayaklarda yanma hissi, postural hipotansiyon, iaşikardi, epigastrik distres, anoreksiya, foaş ağrısı ve derin tendon reflekslerinde artma izlenebilir.



1. Keçi sütü i!e beslenen çocukta görülen anemi aşağıdakilerden hangisinin eksikliğine bağlıdır"? (Nisan-91)



Doğru cevap: C



A) Folik asit S) Fe eksikliği C) B12vitamini D} Riboflavin E) Pridok-sin



SPOT BIL6ÍI.É



.



1.



Koenzîm A yapısında y e r olan te k vitamin; Pântotenik a s it



2.



A setil KoA'nınyapr taşı olan maddeden meydana gelir.



Koenzim A,



başiıca d ö rt



Foiik asit, tek-karbon metabolizmasında anahtar rol oynar, pürinierin ve DNA’nın karakteristik pirimidin bazı olan tim in biyosentezi için gereklidir. Foiik asit eksikliği, özeilikie gebe kadınlar ve alkolikler başta olmak üzere, en yaygın görülen vitamin eksikliğidir*



a . B e ta - M e rk a p to - etiiam in b. pantotenîk a s it c. adenin d . r ib o z -3 - f o s f a t 3.



Yağ a s it s e n te fa z enzim kompleksinde açil taşıyıcı p ro te in b ö lg e s in d e g ö re v li v ita m in ; 4 - f o s f o pantotein



4.



Hem yağ a s it sentezi, hem de yıkımında gerekli olan vitamin; Pantotenîk a s it.



5.



Y a n ık a y a k sendrom unda e k s ik oían v ita m in ; pantotenîk a s it'tîr.



Foiik asit eksikliği, büyümenin gecikmesi ve megalobiastik anemiyle karakterizedir. Anemi, eritropoetik ana hücrelerde, tetrahidrofoiat türevlerine gerek duyulan bir işlem olan DNA sentezinin azalması sonucu gelişir. Folik asit başhca, yetersiz alım sonucu geiişen eksiklik durumlarında kullanılır. Bu durum, folattan fakir bir süt olan keçi sütü He beslenen bebeklerde, gereksinim inin artması (örn, gebelik ve süt verme), ince barsakiardaki bir patoloji, alkolizm veya dihidrofolat redüktaz inhibitörlerî (örn. Methotrexate) gibi ilaçlar ve anti-konvülzan ilaçlarla tedavi nedeniyle emilimin yetersiz olması sonucu gelişebilir.



t Pantotenîk asit hangisinin yapısal bileşenidir? Koenzim A



2. Koenzim



A yapısında yer hangisidir? Pantotenîk a sit



alan



te k



vitamin



Histidinin bir ara yıkım ürünü olan formimino glutam ik asitin (FİGLU), glutamata dönüşümünde fo lik asit kofaktör olarak rol oynar. Folik asit eksikliğinde oral histidin yüklenmesi sonrası bu reaksiyon yavaşladığından kanda ve idrarda FİGLU artışı görülmektedir. FİGLU atılım testi folik asit eksikliğinin tanısında kullanılmaktadır.



3. Hem yağ a sit sentezinde hem de yıkımında görev alan vitamin hangisidir? Pantotenîk asit. 4. 4. Yanık ayak sendromu hangi vitamin eksikliğinde gelişebilir? Pantotenîk a sit



Doğru cevap; A



NH,



nh;



CH,=CH-COO‘



- c h 2- c h ~c o o h



Nî ^ N H



—jj > O O C -C H -C H r CH*-COO‘



Urocanic acit



Histidine



■ Vitaminlér



—



Histîdase



Tetrahydrobîopterin + O,



V



Glutamate



ÑH



N- Formimino glutamate (FIGtu)



Tetrahydrofolate



5-Formimino tetrahydrofolate



Dihydrobiopterin + H ,0 Q H 2-C -C C O '



C H j-C -C C O '



^



N H ,‘ L-Phenlalanine



HN



^ P h e nla la n in e h ydro xyla se



Fumarate



ñh;



NO , _ L-Tyrosıne



Acetoacetate



05S581 i .



BİYOKİMYA Tek karbon transferi yapan vitamin aşağidakilerden hangisidir? (Nisan-93) A) Pridoksin C) A vitamini



8} E vitamini D) Foiik asit E) Riboflavin



Foiik asitîn fonksiyonu: Tetrahidrofoiat; Serin, glisin ve histidin gibi vericilerden tek karbon par­ çalarını -alır-ve aminoasit!erinv pürsnierin ve timidinm (DNA’nm karakteristik pirimidini) sentezindeki ara metabolitlere taşın Foiik asitîn kuifanıidığı başlıca reaksiyonlar; Glisin serin dönüşümü, Histidin katabolizması sırasında FİGLU’nun glutamata dönüşümü, dUMP'nin dTMP’ye çevriminde yer alan timidilat sentaz reaksiyonu, Homosîsteinden Metyonin sentezi ve Pürin sentezi olarak özetlenebilir. Serîn aminoasîdi tek karbon birim lerinin ana kaynağıdır. Serin -> glisin dönüşümünde THF’Öen, M5-N10-metîlenTHF oluşur. Bu madde fek karbonlu birim metabolizmasında merkezi rol oynar. Doğru cevap; 0 3. Aşağidakilerden hangisi tek karbonlu birimlerin aktarılmasında rol alır? (Nisan-88) : - ’



A) Tiamin B) Pirîdoksai fosfat C) Tetrahidrofolik asit D) Biotin E) Pantotenik asit



j; | f f



Tetrahidrofolik asit; Serin, glisin ve histidin gibi veriçilerden tek karbon parçalarını alır ve aminoasitlerin, pürinlerin ve ümidinin (DNA’nın karakteristik pirimidini) sentezindeki ara metabolitlere taşır,



f



S



Doğru cevap: C



12i



4, Bir karbonlu ünitelerin metabolizmasında yer aîari biieşik aşağidakilerden hangisidir? (Nisan-89) A ) K vitamini B) Kaisiferoi C) Tetrahidrofolik asit D) Askorbik asit E) Nıkotinamid Foiik asit, tek-karbon metabolizmasında anahtar rol oynar, pürinierin ve DNA’nın karakteristik pirimidin bazı olan tîmin biyosentezî için gereklidir.' Tetrahidrofolik asitîn kullanıldığı başlıca reaksi­ yonlar; Glisin serin dönüşümü, Histidin katabolizması sırasında FlGLU’nun glutamata dönüşümü, dUMP'nin dTMP’ye çevriminde yer alan timidilat sentaz reaksiyo­ nu, Homosîsteinden Metyonin sentezi ve Pürin sentezi olarak özetlenebilir. Doğru cevap: C



5. Form im inogiuiam ik asit atilim i aşağidakilerden hangisinin eksikliğinde görülür? (Eylüi-90) A) vitamini C) Foiik asit



B) Pridoksin D) Niasin E) B12vitamini



Bir önceki sayfada yer alan şekilde görüldüğü üzere, histidinin bir ara yıkım ürünü olan form im inogiuiam ik asitîn (FİGLU), glutamata dönüşümünde foiik asit kofaktör olarak rol oynar. , , Foiik asit eksikliğinde oral histidin yüklenmesi son­ rası bu reaksiyon yavaşladığından kanda ve idrarda FlGLU artışı görülmektedir. FİGLU atılım testi fo iik asit eksikliğinin tanısında kullanılmaktadır. Doğru cevap: C



322 < TÜM TUS SORULARI 8. Foisk asit eksikliğinde aşağîdaküerden. hangisi idrarda artar? (Nisan-94)



I



A) Pantoienik asit B) Formiminogiutamik asit C) Metil malonik asit D) 5-HIAA E) Vanil mandelik asit Folik asit eksikliğinde görülmektedir.



idrarda



FİGLU



artışı



Doğru cevap: B 7. Histîdin verilmesi sonucunda İdrarda form im inogiutam ik asit artışı hangisinin eksikliğinde görülür? (Eylüi-98) A} Vitamin B12 eksikliği B) Piridoksin eksikliği C) C vitamini eksikliği D) Folat eksikliği E) Biotin eksikliği



Folik asit eksikliğinde oral histîdin yüklenmesi son­ rası bu reaksiyon yavaşladığından kanda ve idrarda



!-*]



FİGLU artışı görülmektedir. FİGLU atılım testi folik asit eksikliğinin tanısında kullanılmaktadır. Doğru cevap: D



Teirahtdrofoiik asitin, tek karbon birimlerini sağladığı diğer tüm reaksiyonlarda, N5, N1Ö metilen - THF,



8. Folat hangisinde roi almaz? (Eyîül-2000)



metil grubu aktarıldıktan sonra THF’a dönerken, bir tek bu reaksiyonda N5,N10 metilen - THF direkt olarak DHF’a dönmektedir.



A} Gİisinden serin sentezi B) Histîdin katabolizması C) Pürin sentezi D) dTMP sentezi E) Aspartattan okzaloasetat sentezi



Folik asitin kullanıldığı başlıca reaksiyonlar; Glisin serin dönüşümü, Histîdin katabolizması sırasında FİGLU'nun gîutamata dönüşümü, dUMP’nin dTMP’ye çevriminde yer alan timidilat sentaz reaksiyonu, Homosisteinden Metyonin sentezi ve Pürin sentezi olarak özetlenebilir. Aspartattan okzaloasetat sentezinde Aspartat aminotransferaz enzimi görev alır ve kofaktörü piridoksal fosfattır. Doğru cevap: E 9. Aşağıdaki reaksiyonlardan hangisinde folat, hem karbon aktarımı sağlar hem de kendisi dihidrofoiata çevrilir? (Eylül 2004) A) B) C) D) E)



Pürin halkasına 2. karbon atomunun eklenmesi Pürin halka yapımına 8. karbon atomunun eklenmesi N-forominoglutamatdan glutamat oluşumu Deoksiüridilattan timidilat oluşumu Serinden glisin oluşumu



Üridin RNA’nm karektersitik pirimidin bazı iken, ümi­ din DNA’ya özgü pirimidin bazıdır. Tiroidin ile üridin arasındaki tek fark üridin’e folik asitten bir metil grubu eklenmesidir. Bu İşlemde görevli olan Timidi­



lat sentaz; N-5.N-10 metilen tetrahidrofoiikasitten bir metil grubu alarak deoksi-Uridîlat’ı (dUMP), deoksi-Timidilat’a (dTMP) çevirir. Bu esnada N5,N10 metilen Tetrahidrofolat (THF), dihidrofoiata (DHF) dönüşür.



Doğru cevap: D 10. Folat, aşağıdaki olaylardan hangisinde kofaktör olarak rol almaz? (Eylül 2001) A) Serinden gitsin oluşumu B) Histîdin katabolizması C) Metyonin sentezi D) Timidilat sentezi E) Metil malonii KoA ‘dan Süksinil KoA oluşumu Tetrahidrofolik asitin kullanıldığı başlıca reaksiyonlar; Glisin serin dönüşümü, Histîdin katabolizması sıra­ sında FİGLU’nun giutamata dönüşümü, dUMP’nm dTMP’ye çevriminde yer alan timidilat sentaz reaksiyo­ nu, Homosisteinden Metyonin sentezi ve Pürin sentezi olarak özetlenebilir. Metil malonii KoA’dan süksinii KoA oluşumu için ko­ faktör olarak deoksiadenozil kobalamin şeklinde Bn vitaminine gerek vardır. Doğru cevap: E



11. Sitrik asid döngüsünde görev alan enzimler aşağıdaki vitaminlerden hangisini koenzim olarak kullanmaz? (Nisan 2005) A) Pantotenit asit Ç) Riboflavin



B) Folik asit D) Niasin E) Tiamin



Folik asidin sitrik asit döngüsünde rolü yoktur. TCA’ da koenzim olarak görev alan beş vitamin bulunur. Riboflavin: FAD formunda, a-ketoglutarat enzim kompleksi ve süksînat dehidrojenaz yapısında bulunur.



BİYOKİMYA ► 323 Niasin; NAD formunda, izositrat dehidrojenaz, alfaketoglutarat dehidrojenaz ve malat dehidrojenazın yapısında bulunur. Hamin ve U poik asit: o-ketogiutarat dehidrojenazın kofaktörüdür. Pantotenik asli: KoA yapısında buiunur. Doğru cevâp: B



Bn



VİTAMİNİ



1. Yalnızca hayvan kaynaklı besinlerle alınabilen ve bitkilerde bulunmayan vitamin aşağıdakilerden hangisidir? (Nisan 2010) A) Vitamin B12 S) Folat C) Pridoksin D) Pantotenik asit E) Niasin Vitamin B12 korrin halkasına sahip olan merkezinde bir kobalt iyonu bulunan bir vitamindir. Kobalamin, plazmada en fazla bulunan türevdir. Hidroksikobalamin adı verilen türev İse deoksiadenozil kobalamin ve metîlkobalamin gibi önemli koenzimlerin prekürsörüdür.



1.



Foiik asit: tek karbon birimleri olan metil gruplarının aktarılmasında görev alır.



2.



Foiik asîtîn katıfdıgı metillenme reaksiyonlarında tek karbon birimlerinin kaynağı olan aminoasit; Serin



3.



Tek hücreli canlılar PABA dan foiik asit sentezi eyen dîhidropteraaî sentetaz enzimi bulunur.



4.



S ülfon a m idle r PABA analoğu, d ih idrop te ro at sentetazı inhibe eder.



Vitamin B12 yalnızca mikroorganizmalar tarafından sentezienir, bitkilerde bulunmaz. Sıkı vejeteryan diyetle beslenen kişilerde Vitamin B,z eksikliği görülebilir.



5.



Memeli hücrelerinde besinlerle alınan foiik asit Önce DHF, sonra THF asite çevrilir. Bu reaksiyonda görev alan bMF redüktaz enzimi bir kemoterapötik ajan olan meiotreksaf tarafından İnhibe edilir.



Folat pteridin halkası, PABA ve glutamattan oluşur. Hayvanlar PABA sentezleyemediği için diyetlerinde foiata ihtiyaç duyarlar. Bira mayası, karaciğer ve yapraklı sebzeler başlıca folat kaynağıdır.



6.



Foiik asitin en a k tif formu; N5-N10 metilenTHF'tır.



Pridoksîn'den zengin kaynaklar arasında karaciğer, uskumru, avakado, muz, et, sebzeler ve yumurta bulunur.



7.



H 5 -N 1 0 m etilen-TH F 'm kullanıldığı başlıca metiîlenme reaksiyonları; âlisinin serine dönüşümü, FÎSLU'nun giutamata dönüşümü, pürin sentezi, DNA'nm karekteristik bazı olan timidin'in Sentezi ve homosîsteîn'in metyonine dönüşümüdür.



Pantotenik asit hayvan dokularında, tahıllarda ve sebzelerde bol miktarda bulunduğu için eksikliği pek görülmez.



8.



Biyosentetik reaksiyonlarda a k tif metil vericisi... S-adenozilmetionin (SAM.)



9.



S-adenozil metioninin (SAM) katıldığı başlıca metiîlenme reaksiyonları; Epinefrin, kreatin, melatonin, fosfatidiî kolin, metilenmiş nükleotidler (örn. 7- metil guanozin şapkası)



10. Foiik asit eksikliğinde nöral tüp defskti însidansr artar. 11. Fofik asit eksikliğinde ora! histidin yüklenmesi sonrası bu reaksiyon yavaşladığından kanda ve idrarda Fİ&LU artışı görülmektedir. Fİ6LU atıîtm te sti foiik asit eksikliğinin tanısında kullanılmaktadır.



Niasin birçok bulunur.



2. Foiik asitin en a k tif formu hangisidir? N 5-N 10 metilen-THF 3. Hangi metiîlenme reaksiyonunda THF, metil vericisi olarak görev almaz? fslorepinefrm'in epinefrme dönüşümü 4. Foiik asit eksik olan b ir kişide Fİ6LU miktarını arttırm ak için oral olarak yüklenen aminoasit hangisidir? Histidin



ve



bitkisel



besinlerde



Doğru cevap: A



!. II. İM. IV. V.



Siyanokobalamin Hidroksikobalamin Metil kobalamin Akuakobalamin Adenozii kobalamin



Yukarıdakilerden hangileri vitamin B12’nin besinlerde bulunan koenzim formlarıdır? (Eylül 2008) A) İve İM C) i, ill ve IV



1. Tek karbon birimlerinin kaynağı olan aminoasit hangisidir? Serin



hayvansal



B) II! ve V D) I,M1 ve V E) li, II! ve IV



Alttaki şekilde de görüleceği üzere, Vitamin B12’nin enzimatik reaksiyonlarda aktif rol alan, sadece iki koenzim formu vardır. Metil kobalamin ve Deoksiadenozil kobalamin. Metîlkobalamin, homosisteinin -> metiyonîne dönüşümünde koenzimdir. Deoksiadenoziikohalamin ise metiimalonil KoÂ’nın -> Süksinil KoA’ya dönüşümünde koenzimdir.



3 24 < TUM TÜS SORULARI Metilkobalamin yapısındaki metil grubunu kaynağı ise N5-metii teirahidrofolattır.



s h __



(CHJj,



(CH2),



I h



-



c



-



H - C “ NHL ı J COO' Methionine



nh;



coa Homooycsteine



Doğru cevap: D 5. Aşağıdaki vitaminlerden hangisinin amilim! reseptör aracsiı olarak gerçekleşir? (Nisan 2009)



Methyicobalamin'Ai İMeihyif H„ folate 8 » Kfolate



A) Vitamin E B) Vitamin A Ç) Tiamin D) Pridoksin E) Vitamin Bî2



Hydroxpcobalamin CH3



B„



c h 2~



I



I



H ~ C -C O O ı



C -S -C o A



ti O



B« H Deoxyadenosyicobalamin



---------- -— — 2------------ > METHYLMALONYL-CoA MUIASE



L-Methylmaionyi-CoA



COO‘



C -H C ~ S —CoA



i! O



Succinly-ÇoA 0Ss241



Siyanokobalamin ve hidroksikobalamin tedavide kullanılan B12formlarıdır.



türevleri



Akuakobalamin B12 vitaminin depo edilen formudur. Doğru cevap: B 3. Hangi reaksiyonda vitam in B12, 5’- deoksiadenozilkobalamin şeklînde, aynı molekül üzerinde tek karbon ünitesinin yerini değiştirir? (Nisan 2000) A) B) C) D) E)



Metil malonoil KoA-~* Süksinil KoA dUMP -> dTMP Propiyonil KoA —>Metilnonil KoA Homosistein Metyonin Homosistein Sistationîn



İkinci sorunun açıklamasında da belirliliği üzere, B12 vitaminin a ktif Roenzim formları; metil kobaiamin ve deoksiadenozil kobaiamindir. Deoksiadenozit kobaiamin metil malonil KoA’dan süksinil KoA oluşumunda Metil kobaiamin Homosistein’in dönüşümünde kofaktördür.



metiyonine



Doğru cevap: A 4. Aşağıdaki esansiyei aminoasiiierden hangisi metil tetrahidrofolat veya betain gibi metil vericileri kullanarak homosisteinden sentezlenebilir? (Eylül 2002) A) Triptofan C) Treonin



8) Lîzin D) Metiyonin E) Valin



Homosistein’in -> metiyonine dönüşümünde görev alan metiyonin senîazın koenzimi Metil kobalamin­ dir. Bu tepkimede Metilkobalamin, metil grubunu homosistein’e vererek metiyonin sentezlenir.



Vitamin B12Jnin GİS’ten emiliminde iki önemli faktör rol almaktadır. Bunlardan bir tanesi tükrükte bulunan kobalofîiin (R faktör), diğeri midenin pariyetal hüc­ relerinden salgılanan intrensink faktör. Gıdalarla alınan ve çeşitli proteinlere bağlı olan Vita­ min B12 mideye geldiği zaman mide asiti ve pepsi­ nin etkisi ile proteinlerden ayrılır ve Kobatofilin’e bağlanır. Duodenumda kobalofilinden ayrılır ve intrensink faktör He birleşir. İleıımun yaklaşık son 1/3’Iük bölümünde bulunan intrensik faktör- Vitamin B12 kompleksini bağlayan reseptörler aracılığı ile barsakiardan emilir. Bu reseptörler serbest intrensik faktör veya serbest Vitamin B12’yİ bağlayamazlar. Vitamin emildikten sonra, transkobalamin adlı bir plazma pro­ teinine bağlıdır. Vitamin Bn eksikliği, diyette bu vitaminin olmaması nedeniyle nadiren gelişir. Diyetse! eksikliği, özellikle vejeteryan çocuklarda, vejeteryan anne bebekle­ rinde görülebilir. İnce barsaklardan vitamin emîlimi bozukluğu olan hastalarda eksikliğin görülmesi çok daha yaygındır. İntrinsik Faktörün konjenîtal ve edinse! eksiklik­ leri, maiabsorbsiyon sendromfarı, terminal ileum rezeksiyonu, Diphiobothrium Latum enfestasyonu, konjenîtal transcobalamine II eksikliğinde, megaiobiasfik anemi ve nöropati gelişir. Vitamin B12 kanda düzeyi direkt olarak ölçülebilir, malabsorbsiyonunun tanısında Schîlfing testi kullanılır. Diğer suda çözünen vitaminlerden farklı olarak önemli miktarda (4 ile 5 mg) vitamin B12 vücutta depo edilir. Sonuçta, kısmi veya tam olarak midesi çıkarılmış kişilerde (intrensek faktör eksikliği) B1z eksikliğine bağlı olarak klinik belirtilerin görülmesi bîr kaç yıl alır ve bu kişilerde artık vitamin emilimi olmaz. Doğru cevap: E 6, Bir hastanın idrarında metîimalonik asit düzeylerinin artması aşağıdaki B vitaminlerinden hangisinin eksikliğini gösterir? (Eylül 2004) A) Pridoksin B) Vitamin B12



C) Riboflavin D) Folik asit E) Biotin



BİYOKİMYA ► 32S Bu soru hemen hemen aynı cümle ve ifade ile daha önce en az beş TUS ( Nisan 91, Nisan 95, Eylül 95, Nisan 97 ve Nisan 2002 de) sınavında sorulmuş bir soru. Tek karbon sayılı doymuş bir yağ asidinin oksidasyonu son üç karbona ulaşıncaya kadar ç ifi karbon sayılı yağ asîdlerinin oksidasyonunda olduğu gibi aynı basamakları izler. Bu son üç karbonlu bileşik propiyonil Ko dır ve iki basamaklı bîr yol ile metabolize edilir. Metil malonil Ko ‘nın sentezi: Propiyonil KoA (3 C’lu) önce karboksile olur ve metil m alonil Ko oluşur. Propiyonil Ko karboksifaz enzimi diğer karboksilazlarda olduğu gibi Biyotin koenzîmîne ge­ reksinim duyar.



B12 vitam ini eksikliği olan hastalarda hem propiyonat hem de metil malonatın idrarla atılımı artmıştır. Metil malonik asidemi ve asidürinin kalıtımla geçen iki tipi tanımlanmıştır. Birinde mutaz enziminin ek­ sikliği diğerinde ise hastalar B12 vitaminini koenzîm şekline dönüştürememektedirİer. Her iki defektte de metabolik asidoz ve gelişme geriliği görülür. Metil malonik asidüri yüksek doz B12 vitamininden fayda sağlamaktadır. Doğru cevap: E 8. Vitamin B12 eksikliği olan hastaların plazmasında aşağıdakilerden hangisinin seviyesinde yükselme beklenir? (Eylül 2001) A) Metil malonik asit C) Lösin



B) Valin D) Arginin E) Aspartat



Altıncı sorunun açıklamasında da ifade edildiği üzere, B12 vitam ini eksikliği olan hastalarda hem propiyonat hem de metil malonatın idrarla atılımı artmıştır Vitamin B12 eksikliği ayrıca homosistinüriye de ne­ den olabilmektedir. Doğru cevap: A 9. Safra obsîrüksiyonu vitaminlerden hangisi (Nisan-91) A) A vitamini C) D vitamini Süksinil KoA ‘nın sentezi: Metil malonil KoA'nın kar­ bonlarının yeniden düzenlenmesi sonucunda süksinil KoA oluşur. Bu madde TCAsîklüsüne girebilir, bunu düzenleyen enzim metil malonil KoA mutaz olup koenzîmi deoksiadenozîl kobalamîn formunda vitamin B12’dir. 8 12 vitamini eksikliği olan hastalarda hem propiyonat hem de metil malonatın idrarla atılımı artmıştır. Metil malonik asidemi ve asidürinin kalıtımla geçen iki tipi tanımlanmıştır. Bîrinde mutaz enziminin ek­ sikliği diğerinde ise hastalar B12 vitam inini koenzîm şekline dönüştürememektedirİer. Her iki defektte de metabolik asidoz ve gelişme geriliği görülür. Metil malonik asidüri yüksek doz B12 vitamininden fayda sağlamaktadır. Doğru cevap: B 7. Aşağıda belirtilen organik asidemiierden hangisinin tedavisinde yüksek dozda vitamin B12 kullanılır? (Eylül-91) A) "Mapple Syrup Urine” hastalığı 8) Prop.ionik asidemi C) İzovalerik asidemi D) Laktik asidemi E) Metilmalonik asidemi



olanlarda aşağıdaki eksikliği beklenmez?



B) B12 vitamini D) E vitamini E) K vitamini



Safra tuzları, yağların ve yağda eriyen vitaminlerin emilmesinde kritik önemi vardır. Dolayısı ile safra yolları obstrüksiyonunda yağda eriyen A, D, E, K vita­ minlerinin eksikliği görülebilir. Vitamin B12, suda çözünen bir vitamin olup, safra obstrüksiyonu olanlarda emîllmi azalmaz. B12, pernisiyöz anemi gibi intrensek faktör eksikliğinde emiiimi azalan bir vitamindir. Doğru cevap: B 10. Aşağıdakilerden hangisi intrensek faktörün sahnımmı primer olarak kontrol eder? (Eylüî-88) A) Vagus C) Gastrin



B) Histamin p) HCI E) Eksojen B.2vitamini



Pernisiyöz anemi, intrensek faktör olarak adlandı­ rılan bir glikoprotelnin sentezinden sorumlu olan m i­ dedeki pariyetal hücrelerin oto immun harabiyeti sonucu gelişir. Normal olarak, diyet yoluyla alınan vitamin B12 ince barsaklarda intrensek faktöre bağlanır. Kobalamin-intrensek faktör kompleksi barsaklarda iler­ ler ve ileum mukoza hücrelerinin yüzeyinde bulunan özel reseptörlere bağlanırlar. Bağlı kobalamîn mukoza hücrelerine taşınır ve daha sonra genel dolaşıma ge­ çer. Genel dolaşımda B12- bağlayıcı proteinler, örne­ ğin trans kobalamîn II tarafından taşınır.



J



326 «i TÜM TUS SORULARI İntrensek faktör salımmı; Gastrin, vagal uyarı, hisiamin ve çeşitli yiyeceklere yanıt olarak artar. Ancak majör uyaran ve intrensek faktörün salınımını prim er olarak kontrol eden Gastrin’dir.



Gıdalarla alınan ve çeşitli proteinlere bağlı olan Vitamin mideye geldiği zaman mide asiti ve pepsinin etkisi ile proteinlerden ayrılır ve Kobalofilm ’e bağlanır. Duodenumda kobalofüînden ayrılır ve intrensek faktör ile birleşir, lleumun yaklaşık son 1/3’lük bölümünde bulunan intrensek faktör- Vitamin 8 kompleksini bağlayan reseptörler aracılığı ile barsaklardan emilir. Bu reseptörler serbest intrensek faktör veya serbest Vitamin B12‘yi bağlayamazlar. Vita­ min emildikten sonra, trans kobalamin adlı bir plazma proteinine bağlıdır.



Gastrin ayrıca mide asit sekresyonunu ve pepsinojen sekresyonunu da uyararak midede protein sindirimin­ de kritik önemi vardır. intrensek faktör eksikliği, vitamin B12’nin ©milimini engeller ve bu durum pernisiyöz anemiyle sonuçlanır. Kobalamîn eksikliği olan hastalar genellikle anemik­ tirler, ancak hastalığın gelişiminden sonra nöro-psrkîyatrik bulgular gösterirler. Tek başına fo lik asit verilm esi hematolojik anorm allikleri düzeltir ve böylece B12 eksikliğini maskeler. Daha sonra ciddi nörolojik bozukluk ve patolojiye yol açabilir. Bu neden­ le megalobiastik anemi tek başına folik asitle tedavi edilmemeli, folat ve vitamin B12 birlikte verilmelidir.



Doğru cevap: E



14. Aşağıdaki vitaminlerden hangisi, sadece hayvansal gıdalarla alınabilir? (Nisan 2013) Â) Biotin C) Folik asit



Doğru cevap: C



E) Kobalamin Sorunun amacı; TUS’ta daha önce de benzer şekil­ de sorulan Bi2 vitamininin en temel özelliklerinden birisinin bilinmesidir.



11. Kör ans sendromunda hangi tü r anemi görülür? (Nisan-91) A) B) C) D) E)



Demir eksikliği anemisi B12 vitamini eksikliği Pridoksin eksikliği C vitamini eksikliği Tiyamin eksikliği



Biotin, E vitamini, folik asit ve tiamin, hayvansal ve bitkisel gıdalarda bulunabilmektedir. Vitamin B12 (kobalamin) sadece mikroorganizmalar tarafından sentez edilir. Dolayısı ile sadece hayvansal gıdalarda bulunur. Vitamin B12 hayvanların karaciğe­ rinde metilkobalamin, adenozîlkobalamin, hidroksikobalamin şeklinde depo edilmektedir.



Mide rezeksiyonlarım takiben oluşan kör-loop send­ romunda, aşırı çoğalan bakteriler B12 vitamini aşırı şe­ kilde tükettiği için B12vitamini emilimi azalır ve eksikliği görülebilir.



Vitamin B12'nin insanda sadece iki koenzim formu bulunur; M e til kobalamin ve Deoksi adenozil kobalamin.



Doğru cevap: B 12. Cerrahi girişim sonucu gelişen kör loop sendromunda aşağıdakilerden hangisinin eksikliği gelişir? (Nisan-95) A) B) C) 0} E)



Vitamin A Pridoksin Vitamin B,2 Folik asit ' Demir



B) E vitamini D) Tiamin



• Vitamin 812 insanlarda iki temel enzimatik reaksiyonda gereklidir. Homosisteinden Metyonin sentezi ve metil malonif KoA'mn süksinil KoA'ya izomerîzasyonu. Doğru cevap: E



11. sorunun açıklamasında da belirtildiği üzere körloop sendromunda B12 vitamini eksikliği görülebilir. Doğru cevap: C 13. İntrensek



faktör, aşağıdaki vitaminlerden hangisinin ince bağırsaktan iransportu için gereklidir? (Nisan-88)



A) B) C) D) E)



Tiamin Riboflavin Piridoksin Biotin Kobalamin



Vitamin B12‘nin GİS'ten emiliminde iki Önemli faktör rol almaktadır. Bunlardan bir tanesi tükrükte bulunan kobalofilin (R faktör), diğeri midenin pariyetal hüc­ relerinden salgılanan intrensink faktör.



î.



Vitam in BI2'nîn insanda sadece iki koenzim formu bulunur; M e t li kob alam in ve D eoksi adenozil kobalamin.



Z.



Vitamin ß12 insanlarda iki temel enzim atik reaksiyonda gereklidir. Homosisteinden Metyonin sentezi ve metil malonil KoA'mn süksinil KoA'ya izom erîzasyonu.



3.



Homosisteinden metyonin sen+ezienirken gerekli olan Vitamin B12 formu; M e til kobaiamîndîr. Ayrıca bu reaksiyonda N - 5 m etil te tr a h id r o fo la t g e re k lid ir.



4.



M etilm alonil KoA'mn süksinil KoA'ya dönüşümü için g erekli olan Vitam in 8 12 form u; Deoksi adenozil kobaiamîndîr.



BSYOKİiVfYÂ ► 3 2 7 5.



Vitamin Sl2, yalnızca mikroorganizmalar tarafından senfezienîr, bitkilerde bulunmaz.



6.



Sıkı vejeteryan diyetle beslenen kişilerde Vitamin BI2 eksikliği görülebilir.



7.



B12 midenin pariyetal hücrelerinde salınan întrensenk faktör ile duodenumda birleşir. Terminal Ileumda bulunan reseptörler sayesinde İF~B-32 kompleksi emilir. .........."



8.



Pemisiyöz anemi, otoimmun bir hastalık olup midenin IF salgılayan pariyetal hücrelerine karşı harabiyet vardır,



9.



Vitamin B,2 eksikliğinde fo lik asitin N5 metil tetrahidrofolat şekli biriktiği için, en a k tif formu olan N 5 - N İO metilen tetrahidrofolat oluşamaz ve megaloblastik anemi görülür.



Bu konuda soruimam.ş en önemli



lenen yeni doğanlarda, ağızdan doğum kontrol hapı alan kadınlarda ve alkoliklerde vitamin B6 eksikliği gelişebilir. Eksiklik belirtileri, daha çok SSS metabolizmasında ortaya çıkar. Çocuklarda konvülsiyon, aşırı hassa­ siyet olarak kendini gösterir. Bunun nedeni pridoksine bağımlı bir enzim olan gfutamat dekarboksüaz . . aktivitesinde azalma sonucu beyinde -GABA azal­ masıdır. Ayrıca periferik nörit’te oluşur. Yaş ilerledik­ çe dermatit, anemi, kas dîstrofisi, cheliosis, glossit, oksalüri, homosistinüri, mesane taşları, hiperglisemi, gebelerde bulantı kusma görülür. Pridoksin eksikliğinde anemi’nin nedeni kofaktörü olduğu ö-aminoievüiinik asit sentaz eksikliğine bağlı hem sentezi bozulmasıdır. Hastalarda yeterli demir bulunmasına rağmen sideroblasiik anemi ortaya çıkar. Pridoksin eksikliğinde hastalara 100 mg/kg triptofan verilmesini takiben idrarda ksantürenîk asit artışı gözlenir. Normal kişilerde ise buna rastlanmaz.



1. Homosisteinden -> metyonîn sentezienîrken gerekli olan Vitamin B,2 form u hangisidir? M etil kobaîamm



Doğru cevap: B



2. M etil malonil KoA süksinil KoA dönüşümü için gerekli olan Vitamin B12 formu; beoksiademzll kabalamin



2. Hangi vitamin eksikliğinde irritabilité, konvülziyon, glossit, bipokrom- mikrosîter anemi ve periferik nöropati ortaya çıkar? (Nisan-95)



3. Hangi vitamin eksikliğinde fo lik asitin N5 metil Tetrahidrofolik asit şekiî b iriktiğ i İçin, eri a k tif formu olan N 5 - N 10 metilen te tra h id ro fo la t oluşamaz? Vitamin B12



PRİDOKSİN 1. Bir çocukta hlpokrom anemi, konvülzyon, seboreik dermatît, periferik nörit ve taşikardi varsa aşağıdaki vitaminlerden hangisinin eksikliği düşünülür? (Eytül-91) A) Niasin B) Pridoksin C) Tiyamin D) A vitamini E) C vitamini V ltB 6(pirîdoksin, piridoksal) amino asitlerin transaminasyonunda ve dekarboksilasyonunda koenzim olarak görev alır. Ayrıca glikojen fosforilaz ve ALA sentaz gibi enzimlerinde kofaktörüdür. Pirîdoksin gereksinimi, dietle fazla protein alınma­ sıyla artar. Tüberküloz tedavisinde sık kullanılan bir ilaç olan îzonlazid (isonikotinik asit hidrazîd), piridoksal fosfatla inaktif bir türev oluşturarak B6 eksikiğine yol açabilir. İzontazid tedavisi sırasında, diyete Bs vita­ mini eklenmesi gerekir. Wilson hastalığının tedavisinde kullanılan D-penîsîlamin gibi şelatlayıcı ajanlar pridoksin eksikliğine yol açabilir. Piridoksinin diyette eksik bulunması nadir görülür ancak vitamin B6 miktarı düşük mamalarla bes­



Â) Retinol B) Piridoksin C) Niasin D) Askorbik asit E} Riboflavin Birinci sorunun açıklamasında da görüldüğü üzere irri­ tabilité, konvülziyon, glossit, bipokrom- mikrosîter anemi ve periferik nöropati Vitamin B6 eksikliğinde görülen bulgulardır. Doğru cevap: B



3. Aşağıdaki bulgulardan hangisi pridoksin eksikliği olan bîr çocukta hangisi o özlen m ez? (Nisan 2000} A) B) C) D) E)



Konvülzyon Keratomalazi Nöropati Anemi Dermatît



Pridoksin eksiklik belirtileri, daha çok SSS meta­ bolizmasında ortaya çıkar. Çocuklarda konvülsiyon, aşırı hassasiyet olarak kendini gösterir. Bunun nedeni pridoksine bağımlı b ir enzim olan giutamai dekarboksilaz aktivitesinde azalma sonucu beyin­ de GABA azalmasıdır. Ayrıca periferik nörit’te oluşur. Yaş ilerledikçe dermatît, anemi, kas distrofisi, che­ liosis, glossit, oksalüri, homosistinüri, mesane taşlan, hiperglisemi, gebelerde bulantı kusma görülür. Keratomalazi, A vitam ini eksikliğinde görülen bulgu­ lardan bir tanesidir.



mm



328 < TÜM TUS SORULARI V ita m in e k s ik lik le rin d e g ö rü le n bası h a s ta lık la r ve ya b u lg u la r Vît A i: Gece körlüğü, keratomaiazi, kseroftaimi, Bitot lekeleri, deride foiiküler hiperkeratoz V li D



Rikete



Vit E j: Prematürelerde hemoliz, arefieksi, ataksi ve oftalmopleji Vit K



Protrombin zamanı uzaması, kanama



Tiarrûn (B1) - * Beriberi (polinöropati, baldır hassasiyeti, kalp yezmezliğj, ödem, oftalmopleji, Riboflavin(B2) -> İştahsızlık, mukosit, anemi, çatlak, nazolabial sebore. Miasin (B3) -+ Pellegra (fotosensitizasyon, dermatit, dîare, demans, ölüm) Biotin



Saç dökülmesi, dermatit, hipotonî



Vit 8 12 —>Megaloblastik anemi, periferik nöropati, posterior nöropati, posterior iateral omurga hastalığı FoSat



1. Dekarboksiîasyonda gerekii hangisidir? Pridoksal fo s fa t



vitamin



2. O ksidatif dekarboksiîasyonda gerekli olan vitamin hangisidir? Tiyamin p iro fo sfa f 3. Sistatiyonin scntetczm kofaktörü olan ve homosistınürıde tedavide öncelikli tercih edilmesi gereken vitamin hangisidir? Pridoksal fo s fa t 4. Hangi vitamin/ vitaminlerin hiperhomosisteinemi’ye yol açar? fo s fa t, fo lik a sit ve vitamin B 12



eksikliği Pridoksal



5. Bir kişiye trip to fa n yüklendiğinde idrarda ksantürenik asit artıyorsa hangi vitamin eksikliği düşünülür? Prîdoksin 6. Hangi suda çözünen vitamin fala alındığında toksisitesi görülebilir? Prîdoksin



Megaloblastik anemi



ASK O R B İK ASİT



Askorbik asit (C v it) —>■Skorbüt (sinirlilik, purpura, diş eti kanaması, periosteai kanama, ağrılı kanama) Doğru cevap: B



olan



1. Aşağıdakilerden hangisi karaciğerde depolanmaz? (Eylül 2009) A) Giikojen 8) Vitamin A C) Demir D) Vitamin B12 E) Vitamin C



1.



Amîno asitlerin transaminasyon, dekarboksilasyön ve deaminasyonunda görevli koenzim; Pridoksal fo s fa t



2.



Dekarboksiîasyonda görev alan vitamin pridoksal fo s fa ttır.



3.



Oksidatif dekarboksiîasyonda İse gerekli olan vitamin Tiyamin pirofosfat



4.



Piridoksai fo s fa t; ALT ve AST gibi enzimlerin düzenlediği fransaminasyon, DOPA'dan DOPAMÎN, gîutamattan GABA ve Histidinden histamin oluşumu gibi dekarboksilasyön reaksiyonları, ALA-sentaz ve glikojen foşforilaz enzimlerinin koenzîmidir.



>■



fe u îırı-3 .



5.



Prîdoksin eksikliğinde, çocuklarda kanvülsîyon, aşırı hassasiyet görülür. Bunun nedeni pridoksine bağımlı bîr enzim olan giutamaî dekarboksîtaz aktivitesinde azalma sonucu beyinde GABA azalmasıdır.



6.



Momosisiem'in sistatyonine dönüşümünde görevli sistatiyonin sentetazm kofaktörü pridoksindir.



7.



Foiat, vitamin B12 ve psrîdoksa! fo sfa t eksiklikleri hiperhamosisteinemi ile beraberdir. Homosıstein artışı kardiyovasküier hastalıklara neden olan atheroskleroz, hipertansiyon ve tromboza neden olmaktadır.



|



8. 9.



Vitamin eksikliğinde fazla triptofan verilmesi idrarda ksantürenik asit atıhmını a ttırır. Pîridoksin suda çözünen vitaminler içinde toksisitesi görülen tek vitamindir.



Suda çözünen vitaminlerden B12 hariç diğerleri insan vücudunda depolanmaz. Suda çözünen vita­ minlerin çoğu ara metabolizmada kullanılan enzimlerin koenzimlerinin öncülleridirler. Belirtilmedikçe, suda çözünen vitaminler toksik değildir. Vücudun gereksini­ minden fazla alındıklarında kolaylıkla idrarla atılırlar ve bu nedenle sürekli olarak diyetle alınmaları gerekir. Vitamin C insanlar için esansiyeldir ve gıdaiaria sürekli alınması gerekir. Glikojen insanda kas ve karaciğerde depolanır. Vitamin A depolanır.



karaciğerde



retinil



esteri



şeklinde



Demir, ferrîtin şeklinde karaciğer ve diğer dokularda depolanır. Suda çözünen vitaminlerden sadece Vitamin B12, birkaç yıi boyunca yetecek kadar karaciğerde depolanabilir. Doğru cevap: E 2. Aşağıdaki vitaminlerden hangisi vücuda alındığı şekliyle etki eder ve etki etmesi için bazı reaksiyonlara gerek duymaz? (EySü!~96) A) Askorbik asit C) Ribofiavin



B) Tiyamin D) Niasin E) Prîdoksin



BİYOKİMYA ^ Tiyaminin aktif şekli vücutta dönüştüğü tiyamin pirofosfatiır. Ribofifavinin aktif şekli flavin mono nükleotid (FMN) ve flavin adenin dinükieotidtir (FAD). Niasinin aktif şekli NAD ve NADP. Pridoksinin aktif şekli pridoksal fosfattir. Askorbik a ş îîjs e C vitam ininin diyetle alınan şekli olup, vücutta alındığı şekliyle hiç değişmeden etki eder.



mikleşmenin durması, yara iyileşmesinde gecikme görülür. Kostakondraî kıkırdak bileşiminde dikensi çıkıntılar tipik fizik muayene bulgusudur Doğru cevap: E 5. Hangi vitamin eksikliğinde kollajen sentezinde prolin -> hidroksiprolin dönüşümü bozulur? (Eyiüi-94) A) Vitamin A G) Vitamin C



B) Vitamin Bg D) Vitamin K E) Vitamin D



Doğra cevap: A 3, Safra tuzlan, adrenalin, hidroksiiizin, hidroksiprolin gibi bileşiklerin sentezindeki hîdroksiîasyon tepkimelerinde aşağıdakilerden hangisi kullanılır? (Nisan 2003) A) NADH 8) FADH2 C) Lipoik asit D) Alfa- Tokoferol E) Askorbik asit



Kollagen molekülü sentezienirken prolin ve (izin kalıntılarının hidroksillenmesi gerekir. Bu tepkimeyi prolil hidroksiiaz ve lizil hidroksiiaz enzimleri yü­ rütmektedir. Normalde profil hidroksiiaz enziminin çalışması İçin, yapısındaki demir molekülünün indirgenmiş durumda (ferro) olması gerekir, bunu sağlayan ise askorbik asittir. Doğru cevap: C



C vitamininin kullanıldığı başlıca reaksiyonlar; Kollajen sentezinde prolil ve lizil kalıntılarının hidroksilasyon tepkimelerinde görevlidir. Tirozinden adrenalin sentezienirken, Dopamin beta hidroksiiaz basamağında görevlidir. Safra asiti sentezinde 7 aifa hidroksiiaz basamağında görevlidir. Ayrıca C vitamini diyetle alman ferrı formundaki +3 değerlikli demiri, ferro (+2) haline indirgeyerek gastrointestînal sistemden emilim ini artırmaktadır. Vitamin C antîoksidandır. Ancak fazla alındığı takdirde pro- oksidan etkili olan bir maddedir.



6. Aşağıdaki vitaminlerden hangisi sentezinde rol oynar? (Nisan-97) A) Pantoteik asit B) Nikotinik asid C) Piridoksin D) Foiik asid E) Askorbik asit



kollajen



v:;



Kollagen molekülü sentezienirken prolin ve iizin kalıntılarının hidroksillenmesi gerekir. Bu tepkimeyi prolil hidroksiiaz ve lizil hidroksiiaz enzimleri yü­ rütmektedir. Normalde prolil hidroksiiaz enziminin çalışması için, yapısındaki dem ir, molekülünün indirgenmiş durumda (ferro) olması gerekir, bunu sağlayan ise askorbik asittir. Askorbik asit eksikliği skorbüt’e yol açar. Bu has­ talıkta özeilikie hidroksi-prolinden fakir yetersiz bir koilajen bulunur.



Doğru cevap: E



4. Kollajen sentezinde prolinden hidroksiprolin oluşumunda görev alan vitamin hangisidir? (Nisan-98) A) Piridoksin C) Pantotenik asit



329»



B) Tiamin pirofosfat D) Foiik asit E) Askorbik asit



Kollagen molekülü sentezienirken prolin ve lizın kalıntılarının hidroksillenmesi gerekir. Bu tepkimeyi prolil hidroksiiaz ve lizil hidroksiiaz enzimleri yü­ rütmektedir. Normalde prolil hidroksiiaz enziminin çalışması için, yapısındaki dem ir molekülünün indirgenmiş durumda (ferro) olması gerekir, bunu sağlayan ise askorbik asittir. Askorbik asit eksikliği skorbüt’e yol açar. Bu has­ talıkta özellikle hidroksi-prolinden fakir yetersiz bir koilajen nedeniyle, periost altına kanama (ve bunun sonucu olarak, özeilikie hareketle şiddeti! ağrı: psödoparalizi), deri ve mukozalara kanama, diş eti kanaması, dişlerde gevşeme ve dişlerin kaybı, ke­



Doğru cevap: E 7. Aşağıdaki vitaminlerden hangisi periferik santral sinir sistem ini etkilemez? (Nisan-2001)



ve



A) C vitamini B) E vitamini C) Piridoksin D) B, vitamini E) 8 12 vitamini Askorbik asit eksikliği skorbüt’e yol açar. Bu has­ talıkta özellikle hidroksi-prolinden fakir yetersiz bir kollajen nedeniyle, periost altına kanama (ve bunun sonucu olarak, özellikle hareketle şiddetli ağrı: psödoparalizi), deri ve mukozalara kanama, diş eti kanaması, dişlerde gevşeme ve dişlerin kaybı, ke­ mikleşmenin durması, yara iyileşmesinde gecikme görülür. Kostakondraî kıkırdak bileşiminde dikensi çıkıntılar tipik fizik muayene bulgusudur.



3 30 4 TÜM TOS SORULARI C vitam ini eksikliğinde, daha çok kollajen yetmezli­ ğine ait bulgular vardır. Sinir sistemi ile ilgili bulgu pek görülmez, Periferik ve santral sinir sistemi en çok B- kompleks vitaminlerinin değişimleri ile fonksiyon bozukluğu gös­ terir. B12 vitam ini eksikliğinde periferik nöropati Pridoksin, eksikliğinde glutamattan GABA oluşumu yavaşlar ve epileptiform kramplar ve konvüiziyon gö­ rülür. Tiyamin eksikliği çoğunlukla kronik alkolizm ile bir­ liktedir. Hastalık, Wernicke ensefalopatisi ve Korsakof psikozundan oluşmaktadır. Hastalarda progresif ataksî, spastik parapleji, mental konfüzyon, apati, hafıza kaybı ve nistagmusla ilerler, ensefalopaii tablosu tiyamin verilmesi ile gerilerken, Korsakoff psikozu gerilememektedir. Vitamin E eksikliğinde ise posterior spinal kord yıkımı ile birlikte periferaf nöropati izlenebilir. Doğru cevap: A



S. Aşağıdakileri« hangisinin eksikliği kolesterolün 7 aifa-hidrokoiesieroie dönüşümünü kısıtlayarak kolesterol birikim ine yol açar? (Nisan-97) A) Vitamin Bb 0) Vitamin B12



B) Vitamin C D) Biotin E) Pantotenik asit



Kolesterolden safra asiti sentezi, D vitamini sen­ tezi ve steroid hormon sentezi gibi indirgeyici re­ aksiyonlarda önemli bir indirgeyici olan C vitaminine ihtiyacın arttığı düşünülmektedir. Bu vitaminin eksik­ liğinde bu tip reaksiyonların azalır.



Vitaminler



Safra asitleri karaciğerde çok basamaklı bir metabölik yol ite sentez edilirler ve sonuçta primer safra asitleri olan koltk asit ve kenodeoksîkolik asittir. Safra asidi sentezinde hız kısıtlayıcı basamak, kolesterol hal­ kasına mikrozomal sitokrom p 450 7-a-hîdroksilaz tarafından, hidroksil grubunun bağlanmasıdır. Safra asidleri karaciğerden ayrılmadan Önce peroksizomda bir molekül glisin veya taurin ile konjuge edilir. Oluşan yeni bileşikler safra tuzlan olarak adlandırılırlar ve bunlar, giikokolik asid, glikokenodeoksikolîk asid, taurokolik asid ve taurokenodeoksikolîk asittir. Safra tuzlan kolesterol atılımı için önemli olan tek mekanizmayı oluşturur. Bunlar ko­ lesterol atılımını, hem kolesterolün metabolik bir ürünü olarak, hem de kolesterolün safraya atılımı için gerekli esas çözücü olarak etki ederek sağlarlar. Sonuç olarak C vitamini eksikliğinde 7 alfa hidroksîiaz basamağı inhibe olduğu için, kolesterol safra asitlerine dönüşemez ve kolesterol birikim i görülür. Doğru cevap: B



İ l



9. Askobik asit aşağıdaki minerallerden hangisinin emilimini arttırır? Ä) B) C) D) E)



Kalsiyum Çinko Mangan Demir Kobalt



C vitam ini diyetle alınan ferrî formundaki +3 değer­ likli demiri, ferro (+2) haline indirgeyerek gastroin­ testinal sistemden emilim ini artırmaktadır. Bunun nedeni barsak hücresinin kenarında divalan metal transporter- 1 (DMT-1) adı verilen ve ferro (+2) haldeki demiri enterositierin içine alan bir taşıyı­ cı olmasından kaynaklanır. Doğru cevap: D 10. Aşağıdakilerden hangisi C vitamini görülmez? (Nisan-89) A) Peieşi B) Fontanelin erken kapanması C) Pseudo paralizi D) Kostakondral eklemlerde şişlik E) Mukozada kanama Askorbîk asit eksikliği skorbüt'e yol açar. Bu has­ talıkta özellikle hîdroksi-proiinden fakir yetersiz bir kollajen nedeniyle, perîost altına kanama (ve bunun sonucu olarak, özellikle hareketle şiddetli ağrı: psödoparalizi), deri ve mukozalara kanama, peteşi, diş eti kanaması, dişlerde gevşeme ve dişlerin kaybı, kemikleşmenin durması, yara iyileşmesinde gecikme görülür. Kostakondral kıkırdak bileşiminde dikensi çıkıntılar tip ik fizik muayene bulgusudur Doğru cevap: B 11. Çocuğun bezi değiştirilirken rahatsız oluyor, pseudoparaiîzî görülüyor, diş etinde kahverengi renk değişikliği varsa tanı olabilir? (Eyfül-93) A) Skorbüt B) Osteomyeüt C) Hemofili D) Raşitizm E) Progressif muskuler disfrofi Askorbik asit eksikliği skorbüt’e yol açar. Bu has­ talıkta özellikle hidroksi-proünden fakir yetersiz bir kollajen nedeniyle, periost altına kanama (ve bunun sonucu olarak, özellikle hareketle şiddetli ağrı: psödoparalizi), deri ve mukozalara kanama, peteşi, kemikleşmenin durması, yara iyileşmesinde gecik­ me görülür. Tipik olarak kurbağa pozisyonu alırlar. Dişleri kaba ve uçları mavidir, diş eti kanaması, diş­ lerde gevşeme ve dişlerin kaybı, diş etinde kahverengi renk değişikliği olur Doğru cevap: A



BİYOKİIVSYA fr 331



Katekolamin artışı enzimi inhibe eder. Stres; Akut streste protein fosforîifenmesi ile enzim aktivesi artar. Tetrahiörobiopterin



Tîrozin hidroksiiaz



Fe



(Hız sınırlayıcı basamak) DOPA Dopa dekarboksilaz (Aromatik L-aminoasit dekarboksilaz} V DOPAMİN



C vit C u’2 Fumarat



Dopamin Beta hidroksiiaz (karışık fonksiyonlu oksidaz) y



NOREPİNEFRİN Feniletanolamin N-metil transferaz A



S-adenozil medyanın



(+> S-adenozil homosistein



Glukokortikoidîer enzimi indükler



12. Aşağıdaki hormonlardan hangisinin sentezinde C vitamini koenzim oîarak fonksiyon görür? (Eylül 2012} Â) Dopamin B) Noradrenalin C) Tiroksin D) 3,5,3’-triiyodotironin E) Serotonin



1. V it C, gıdalarla alınan fe rri demiri ferro (*2) hale çevirerek (SİS’ten emiiimini kolaylaştırır.



Katekolaminlerin sentezinde koenzim oiarak C vi­ tam ini gerektiren basamağı bilinip bilinm ediğini öl­ çen b ir soru. Daha önceki yıllarda da katekolamin sentez basamakları ve kullanılan enzimler ile İlg ili çok sık olarak soru gelmişti. Moradrenalîn: Dopaminden, dopamin beta hidroksiiaz enzimi île sentezlenir. Bu reaksiyonda koenzim olarak C vitamini, bakır ve fumarat kullanılır (Bkz alttaki şekil). Dopamin: Dopa molekülünden dopa dekarboksilaz enzimi ile sentezlenir. Bu reaksiyonda koenzim olarak pridoksal fosfat kullanılır. 3,5,3’-tri iyodotironin ve tiroksin: Tiroid bezde tiroid hormonlarının sentezi için folrküler hücreler içinde iyot konsantre edilir ve tirozine bağlanarak tiroglobülin içinde mono- ve di-lyodotîrozin oluşur. Sonra bu moleküller birleşerek 3,5,3'-tri iyodotironin (T3) ve tiroksini (TJ oluştururlar. Seratonîn: Triptofandan, triptofan hidroksiiaz enzimi ile sentezlenir. Koenzim oiarak tetrahidrobiopterin kullanılır. Doğru cevap: B



Z.



Vit C eksikliğinde prolif hidroksiiaz aktivıtesi düştüğü için hidroksiproîînden fa kir, yetersiz bîr koliajen yani skorböt gelişir.



3.



Askorbik asit hem antîoksidan hem de fazla alındığı takdirde pro oksîdan etkilidir.



4.



Kolesterolden; safra asit, D vitamini ve steroid hormon sentezi gibi indirgeyici reaksiyonlarda vitamin C gereklidir



:



Bu konuda 1. Hem antioksidan hem de pro oksîdan e tkili olan vitamin hangisidir? Askorbik asit 2. Karnitin sentezinde görev alan vitamin hangisidir? Vitarm'n C



3 32
333



VİTAMİN A’nın DEPOLANMASI * Retinol, retinil esterleri şeklinde başlıca karaciğer ve yağ dokusunda depo edilir.



VİTAMİN A ve GÖRME * 11-cis retinal görme pigmenti olan rodopsinin bir bileşenidir * Vitamin A eksikliği gece körlüğü ile sonuçlanır.



Yağ asitleri



HEDEF DOKULARDAKİ ETKİLERİ * Retinol, retinoik asile oksitlenir ve retinoik asit çekirdek reseptörlerine bağlanır. * Aktifleşen retinoik asit reseptörü, cevap veren genleri uyarır



6. Aşağıdaki vitaminlerden hangisinin fazlalığı psödotümör serebriye neden olur? (Eyiül-94) A) Vitamin A C) Vitamin B12



B) Vitamin B0 D) Vitamin C E) Vitamin B„



Fseudotümör serebri nedenleri: A vitamini fazlalığı, A vitamini eksikliği, tetrasikîin (infantiarda), steroid tedavisi, nalidiksik asit, oral kontraseptifler, demir eksikliği anemisi, galaktozemi, orta kulak hastalığı, addison hastalığı, hamilelik, menarş ve hipoparatîroidizmdir. B kompleks vitaminleri ve C vitamini suda çözünen vi­ taminler olup toksisiteieri pek görülmez. Dolayısı ile bu vitaminlerle psödotümör serebri arasında saptanan bir ilişki yoktur. Doğru cevap: A



05sl71



7. Aşağidakilerden hangisi pseudotümör serebri nedeni değildir? (Nisan~88) A) Yüksek doz vitamin A B) Yüksek doz vitamin B C) Menarş D) Addison hastalığı E) Düşük doz vitamin A



Pseudotümör serebri nedenleri : A vitamini fazlalığı, A vitamini eksikliği, tetrasikîin (în~ fantlarda), steroid tedavisi, nalidiksik asit, oral kontraseptifler, demir eksikliği anemisi, galaktozemi, orta kulak hastalığı, addison hastalığı, hamilelik, menarş ve hipoparatiroidizmdir. B vitaminleri ile pseudotümör serebri arasında bir ilişki yoktur. Doğru cevap: B



3 34 « TÖIVİ'TUS SORULARI 8.



Aşağîdakflerden hangisinin yüksek doz alınmasıyla meiafizde erken kapanma, körlük, pseudotümör serebri ve konjunktivada kanama oluşur? (Nİsan-89) A) D hipervitaminozu B) A hiperviiaminozu C) K hipervitaminozu D) B hipervitaminozu E) E hipervitaminozu



A vitamini yüksek dozda kullanılırsa; Akut formda; letarji, başağrısı, papillödem, fontanei kabarıklıği görülür. Kronik formda ise kuru cilt, alopesî, hiperostoz, anoreksia, hepatotoksisîte, pseudotümör serebri, eklemlerde ağrı ve şişme, büyüme duraklaması, göz içine kanama ve optik atrofi yapabilir. Fazla kullanımı teratojenik olabilir.



9,



A vitamini eksikliğinin en erken b elirtisi gece koruluğu olup loş ışıkta görme azalmıştır.



10. A vitamini kanda Retinol bağlayıcı protein, D vitamini ise D vit bağlayıcı proteinle taşınır. î t . isotretinoin (13- as retinoik asit); Ciddi inatçı kistik aknesi olan kişilerde peroral olarak kullanılabilen tek retinoik asit preperatıdır. 12. is o tre tin o in (13- cis retin oik asit); te ra tc je n (hamilelerde kullanılmamalı) ayrıca LD l/H öL oranını arttırdığı için Tip XX hipeH i pidemi gibi kolesterolü yüksek hastalarda kesinlikle kullanılmamalı. 13. T re tin o in (re tin o ik a s it) ay m zamanda a ku t p ro m y e lo s iîe r lösem i te d a v is in d e kullanılabilmektedir.



Doğru cevap: B 9.



Aşağıdaki vitaminlerden hangisi kronik olarak fazla alındığında hîperosfoza neden olur? {Eylül-95} A) Vitamin C C) Vitamin D



B) Vitamin E D) Vitamin A E) Tiamin



Kronik hîpervitaminoz A’nm başlıca belirtileri; ciltte kuruluk ve kaşıntı, hiperostoz, anoreksi, eklemlerde şişme, epifızyal plakların erken kapanması, göz içi kanama, optik atrofi, karaciğerde büyüme ve sirotsk gelişme, sinir sisteminde beyin tümörü belirtilerini tak­ lit edebilen kafa içi basıncında artış şeklinde görülür. Doğru cevap: D



1. A vitamini eksikliğinin hangisidir? Gece körlüğü



7. 8.



Rodopsin= Cis-retinal + opsinden oluşur. Retinoik asit: Retinalin oksidasyonuyla oluşan asit türevidir. Retinoik asit steroid hormonlara benzer şekilde etki eden ve epitel dokusu için gerekli olan A vitamini formudur. Karoten: Bitkisel kaynaklıdır. Proviiamin Á oîarak da anılan p-Karoten antioksidandır. Beta karoten, ince bağırsaklarda bulunan karoten dtoksijenaz ile önce retínale oradan da retinóle dönüşebilmektedir.



belirtisi



3. Görmeyi başlatan reaksiyon hangisidir? 11- cis retinaHn tran s- retinale dönüşümü 4. Hangi vitaminin reseptörü nükleustadır? Retinoik asit



VİTAM İNİ 1. Diyetle inakiif formda alman, ancak vücutta önce karaciğerde, daha sonra da böbrekte a ktif hale getirildikten sonra hedef dokuda etkisini gösteren vitamin hangisidir? (Eylül-87)



î.



5. 6.



erken



2. Rodopsin yapısmda opsinle birleşmiş halde bulunan A vitamini formu hangisidir? Cis- retina!



A) E vitamini C) D vitamini Retinoidier, gorme, üreme, büyüme ve epitel dokusunun sağlamlığı için gerekli olan b ir grup bileşiktir. 2. Retino!: A vitaminin primer alkol türevidir. Hayvan dokularında retino!, retiñí i esteri olarak bulunur. Retino! g ıda larla alman başlıca A vitam ini formudur. 3. Retinal: Retinolün oksidasyonundan türeyen bir aldehittir. Retinal A vitaminin görme ile ilgili fonksiyonlarında yer alır. Görmeyi başlatan olay -cis retinal'in all-transretınal'e dönüşümüdür. 4. Görme pigmentinin yapısal bileşeni olan amîno a s it... Lfzin



en



B) A vitamini D) K vitamini E) Ribofiavin



D vitamini bir steroid hormon olarak kabul edilir. Diyetle kolekalsiferol şeklinde alınabildiği gibi, ciltte 7- dehidrokolesterolden UV ışınların etkisiyle de oluşa­ bilir. Karaciğere gelen kolekalsiferol, 25- bidroksilaz enzimi tarafından 25- hidroksi kolekalsiferole, sonra da böbrekte 1- alfa hidroksîlaz enzimi tarafından en aktif şekli olan 1, 25 (OH)2kolekalsiferole dönüşür. Doğru cevap: C 2. Aşağıdakiferden hangisi böbrekte D vitamini yapımını en cok akflve eder? (Eylül-SS)



A) Hiperfosfatemi



B) Hipofosfatemi C; Hipomagnezemi D) Hiperkalserni E) Hipermagnezemi



1,25-di-OH D3 en güçlü vitamin D metabolîtidir. Oluşumu, plazma fosfat ve kalsiyum düzeylerince sıkı bir şekilde düzenlenir. 25-Hidroksİkolekalsiferol 1-a,hidroksîlaz aktîvitesi plazma fosfat düzeyindeki düşme sonucu direkt olarak veya plazma kalsiyu­ munda azalma durumunda ise paratiroid hormon (PTH) salıntmının uyarılması aracılığı ile İndİrekt olarak artar. Doğru cevap: B



BİYOKİMYA >



3. 7-Dehidrokolesteroiün koiekalsiferole çevrildiği yer aşağıdakilerden hangisidir? (Nisan-97) A) C)



Böbrek Kornea



7- Debidrokolestero! ciltte UV ışınların etkisiyle koiekaisiferole dönüşür. Kan yolu İle karaciğere gelen kolekaisiferol, 25- hidroksüaz enzimi tarafından 25- hîdroksi koiekalsiferole dönüşür. Son olarak da böbrekte 1 -alfa hidroksilaz enzimi tarafından en aktif şekli olan 1, 25 (OH)2koiekalsiferole dönüşür.



B) Deri D) Karaciğer E) Akciğer



Birinci soruda detaylı bîr şekilde gösterildiği üzere, 7-dehidrokolesterol deride ışığa maruz kaldığında koiekalsiferole dönüşür. Doğru cevap: B 4. 7-Dehidrokoİesteroi sırasıyla ■ aşağıdakilerden hangilerinde aktifleştirilir? (Ey!ü!-93) A) Deri, böbrek, ince bağırsak B) Deri, böbrek, karaciğer C) Deri, karaciğer, böbrek



D) Karaciğer, deri, böbrek E) Deri, akciğer, böbrek



335



Doğru cevap: C 5.



25-hidroksi koiekaisifero! hangi organda 1. pozisyonda hidroksiilenîr? (Nisan-96) A) Karaciğer B) Böbrek C) Kemik D) Akciğer E) Deri 1 alfa hidroksüaz böbrek mitokondrisinde bulunur ve D vitam ini sentezinde düzenleyici enzimdir. Bu enzim 25- hidroksi kolekaisiferolü böbrekte 1, 25 {OH)2 koiekalsiferole dönüşür.



Doğru cevap: B



r 3 3 6 24,25-dihidroksikoİekalsiferol, tepkimesi.



Doğru cevap: C



Doğru cevap: D



7. Böbrekte vitamin D metabolizmasında rol alan 1ahidroksilaz enziminin aktivitesinin kontrolünde, aşağıdakilerden hangisi görev almaz? (Eylül 2005)



10. Aşağıdaki vitaminlerden hangisi, sentezi, kanda taşınımı, hücredeki etki mekanizması yönünden sieroid hormonlara benzer? (Nisan 2003)



A) Kalsitrîol C) Paraihormon



B} Sodyum D) Kalsiyum E) Fosfat



1.25- di-OH D3 en güçlü vitamin D metabolîtidir. Oluşumu, plazma fosfat ve kalsiyum düzeylerince sık! bir şekilde düzenlenir. 25- Hidroksî kolekalsiferoi 1a,hidroksilaz aktivitesî plazma fosfat düzeyindeki düşme sonucu direkt olarak veya plazma kalsiyu­ munda azaima durumunda ise paratiroid hormon (PTH) saiınımının uyarılması aracılığı ile indirekt olarak artar. 1-a,Hidroksilaz aktivitesî, reaksiyon ürünü olan 1.25- dİOH D3 ( k a ls itrîo l} fazlalığında azalın Sodyumun, D vitamin üzerinde düzenleyici b ir rolü yoktur. Vücudun, sodyum- potasyum dengesi, aldosteron ile düzenlenir. Doğru cevap: B 8. 25-OH kolekaisîferolü 1, 25 {OH)2 kolekalsiferole çeviren 1 alfa hidroksilaz enziminin aktivitesî hangi durumda artar? (Eylüî-97) A) Ca ve P normal ise B) PTH düşük, Ca yüksek ise C) Ca ve P yüksek ise D) PTH yüksek, Ca düşük ise E) PTH düşük, Ca ve P normal ise 1 alfa hidroksilaz enzimi, böbrekte bulunur. Fosfat düzeyinin düşmesi doğrudan, kalsiyumun düşmesi PTH salınımım arttırarak dolaylı olarak 1 alfa hidroksi­ laz aktivitesini arttırır. Enzimin ürünü olan 1, 25 (OH)2 kolekalsiferoi ise inhibîtör etkiye sahiptir. Doğru cevap: D 9. I.



A) Vitamin K B) Vitamin D C) Askorbik asit D) Folik asit E) Vitamin B12 D vitamini hormon benzeri fonksiyonlara sahip olan bir steroldür. Yarı ömrü uzundur. Lipofiliktir. Hücre içi reseptörlere bağlanır. Doğru cevap: B 11. Âiiı aylık çocuk anne sütü ile besleniyorsa hangi vitaminin verilmesi gerekir? (Eylüi-91) A) A vitamini B) B vitamini C) D vitamini D) K vitamini E) C vitamini Anne sütünün D vitam ini miktarı düşük düzeydedir. Özellikle güneş ışığına daha az maruz kalan bölge­ lerde, çocuklarda eksiklik daha da çabuk bir şekilde görülebilir. Bu durumda Rikets gelişimini önlemek için dışarıdan D vitamini verilmelidir. Doğru cevap: C 12. Yalnız anne sütüyle beslenen 6 aylık bebek kasılmalarla getirildiğinde öncelikle aşağıdakilerden hangisi düşünülebilir? {Misan-33) A) Menenjit B) Febril konvülsiyon €} Hiponatremi D) Hipoglisemi E) Vitamin D eksikliği tetanisi



Kolekalsiferoi —>25-hidroksikolekalsiferol



fi. 25 -hidrokolekalsiferol —> 1.25- dihidroksikofekalsiferoi İli. 7- dehidrokolesterol —>kolekalsiferoi IV. 25-hidroksikolekalsifero! —> 24.25- dihidroksi kolekalsiferoi



Anne sütünün D vitamini miktarı çok düşük düzeyde­ dir. Bu sebeple bazı çocuklarda D vitamini eksikliğine bağlı olarak hipokalsemi ve sonuçta hrpokalsemik konvülziyoniar görülebilmektedir. Böyle durumlarda D vitamini verilmelidir. Doğru cevap: E



Vitamin D sentezi ile iig iii yukarıdaki tepkimelerden hangileri böbrekte gerçekleşir? (Nisan 2006}



A) Yalnız i C) I, II



BİYOKİMYA g> 337 13. Bir hastada poüüri, poiidipsi, dehidratasyon, hipotoni,anöreksi ve irrStabiiite varsa aşağıdakiferden hangisini düşünürsünüz? (Nisan-91)



Â) Vitamin D intoksikasyonu B) Vitamin A intoksikasyonu C) Vitamin E intoksikasyonu D) Vitamin K intoksikasyonu E) Foiik asit intoksikasyonu D vitamini, tüm vitaminlerin en toksik olanıdır. Diğer yağda-çözünen vitaminler gibi D vitamini de vücutta depo edilebilir ve çok yavaş olarak meiabolize edilir. Yüksek dozlar (haftada veya ayda 100.0000 İÜ) iştah kaybı, bulantı, susuzluk ve sersemliğe neden olur. Kalsiyum emiiimi ve kemik rezorbsiyonunun art­ ması hiperkalsemiye neden olur ve bu durum özellikle arterler ve böbrekler olmak üzere bir çok organda kalsiyum birikim ine yol açabilir. D vitamini intoksikasyonu bulgulan, konstipasyon, poliüri, polidipsi, hiperkafsemi ve hiperkatsiüri, dehidratasyon bulguları, kusma ve başağrısı görülür. Eğer yüksek doz alınmaya devam edilirse renal hasar, nefrokalsinosis, melastatik kalsifıkasyon ve osteoporoz meydana gelebilir. Doğru cevap: A



14. Deride sentezi başlayan D vitamininin, öncüformu aşağıdakiierden hangisidir? (Nisan 2012)



A) 25-hidroksikolekalsiferol B) 24-hidroksikaisidiol C) Kaisitetrol D) 7-dehidrokolesterol E) Kalsitrio! Sorunun amacı D vitam ini sentez basamaklarının bilinmesi. Daha öncede TUS’ta benzer sorular ■ gelmişti. ...... Kolesterol sentezinde bir metabolit olan 7-dehid­ rokolesterol, insanlarda D vitamin öncüsü olup, dermiş ve epidermiste güneş ışığı etkisi ile kolekalsiferole çevrilir. D vitamini, sınırlı miktarda güneş ışığına maruz kalan kişilerde diyetsel bir gereksinim­ dir. Diğer kaynaklardan gelen kolekalsiferol ile birlikte karaciğerde 25 hidroksilaz enzimi yardımıyla 25hidroksikolekalsiferore dönüşür. Daha sonra D vitbağlayıcı proteine bağlanarak kan yolu ile böbreğe gider. 25-Hidroksikolekaisiferol, böbrek korfikai hücre m iiokondrîsinde bulunan ve düzenleyici en­ zim olan, 25-hidroksîkolekalsiferol 1-a,hidroksi!az tarafından 1. pozisyonda tekrar hidroksiiienir ve 1,25 dihidroksîkolekalsiferol (1,25-diOH D3) oluşur. Doğru cevap: D



338 < TöiVl TU S SORULARI



î.



İ. Aşağıdakiierden hangisinin kalsitriol sentezinde görev alan İa-hidroksİlaz enziminin aktivitesi üzerine direkt veya indirekt etkisi yoktur? Â} B) . C) : D) E).



Parathormon seviyesinin artması Kalsitriol seviyesinin artması Kalsiyum seviyesinin düşmesi Fosfat ¿eviyesinin düşmesi Potasyum seviyesinin yükselmesi



2, . Böbreklerde yer alan ve D vitamini aktîvasyonunda hız. kısıtlayıcı; olan la-hidroksilaz enziminin: düzenlenmesinde hangisi görev almaz? A) B) C} D) E)



Kalsitonin 1,25 dihîdroksivitamin D Hipokalsemi Hipofosfatemi Parathormon



1 , 2 5 - c l i - O H K o le k a ls İfe r o l; en güçlü vitam in D form udur. Oluşumu, parathormon, plazma fosfat vs kalsiyum düzeyierlncs sıkı bir şekilde düzenlenir.



2. D vitamini sentezinde hız kısıtlayıcı olan, sitokrom p450 i-alfa hidröksiiaz, miiokandmi bir enzim 3. D vitamini sentez sırası; Önce ciltte dehidrokolesterolden kolekalsiferol oluşur. Karaciğerde 25-hidroksflaz enzimi ile 25 -OH Kolekalsiferol mg. Böbreklerde ise mitokondride bulunan ve hız kısıtlayıcı enzim olan 1 alfa hidröksiiaz He 1,25 diOH kolekalsiferol oluşur. 4.



Böbrekte ayrıca 24 hidröksiiaz denilen ve l> vit'm în a k tif form u olan 24,25 diOH kolekalsiferol oluşumunu sağlayan bir enzim bulunur.



5.



1,25 diOH kolskaisîferoi üç mekanizma İle kandaki kdsîyum'un normale yükselmesini sağlar; »Giuiamil birimi



CO° J O;



3. Protrombinin karaciğerde aktivasyonu için gerekli olan vitamin hangisidir? (Eylül-94) A) Vitamin A C) Vitamin K



6) Vitamin C D) Vitamin B6 E) Vitamin Bt2



K vitamini, protrombin ve pıhtılaşma faktörleri VH, IX ve X’un, ayrıca protein C ve protein S’ in karaciğerde aktivasyonu için gereklidir. Bu proteinler inaktif öncül moleküller olarak sentez edilirler. Pıhtılaşma faktörlerinin aktivasyonu, glutamik asit birimlerinin vitamin K’ya bağlı bir karboksilasyon reaksiyonu ile y-karboksiglutamata



(y-Gla) dönüşümü ile gerçekleşir. Doğru cevap: C 4. Kumarının antikoagülan hangisidir? (Nisan 2000)



etkisi aşağidakiierden V



A) Glutamat yan zincirierinin engelleyerek B) Fosfoiîpid yapısını bozarak C) Kalsiyumu bağlayarak D) Trombin i inaktive ederek E) Plazmini aktive ederek



karboksiiasyonunu



Glutamattan gamma- karboksiglutamat oluşumu, yabani bir yoncada doğai olarak bulunan bir antikoagüian olan dikumaroi ve vitamin K’nın sentetik bîr analogy olan warfarin inhibisyonuna duyarlıdır.



CO, 0



Yukarıdaki verilen şıklar incelendiğinde sadece prot­ rombin K vitaminine bağımlı bir şekilde aktîve edil­ mektedir. Dolayısı ile vitamin K eksikliğinde protrombin eksikliği görülür. Doğru cevap: B



r ” E} Tiamin



Roiipeptid



K vitamini, protrombin ve pıhtılaşma faktörleri VH, IX ve X’un, ayrıca protein C ve protein S* in karaci­ ğerde aktivasyonu için gereklidir.



v v v w , Vitamin K:



0 ■