Laikligi Yeniden Düsünmek [1 ed.] 6059386113, 9786059386111 [PDF]

Citation preview

LAİKLİGİ YENİDEN DÜŞÜNMEK Derleyenler Craig Calhoun Mark Juergensmeyer Jonathan VanAntwerpen Nika Yayınevi - 50 1. Baskı: Mayıs 2017



ISBN: 978-605-9386-11-1



Orijinal Künye: Rethinking Secularism, Oxford University Press, 2011



Yayın Yönetmeni: Bülent Özçelik Kitap Editörü: Berk İlke Dündar Düzelti ve Dizin: Ali Değirmenci Çevirenler: Giriş, Menekşe Sözbilir; 1. Bölüm, Önder Özden; 2 ve 9. Bölümler, S. Erdem Türközü; 3. Bölüm, Noyan Özatik; 4 ve 12. Bölümler, Tuğçe Kılınç; 5, 10, 1 1 . Bölümler, Nupelda Yüce; 6 ve 7. Bölümler, Müge Dunısu-Tanrıöver; 8. Bölüm, Cemre Güneş Şengül; 13. Bölüm, Ayşegül Avcı Kapak Tasarım: Leyla Çelik Sayfa Düzeni: İlhan Ulusoy Bu kitabın basım, yayın, satış haklan © Fita İnş. Müh. Pet. Mat. Bas. ve Yay. İmi. San. Tic. Ltd. Şti.'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, mekanik, elektronik, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz. Nika Yayınevi, Fita İnş. Müh. Pet. Mat. Bas. ve Yay. İmi. San. Tic. Ltd. Şti.'nin markasıdır.



Baskı ve Cilt: Bizim Büro Sertifika No: 26649 Sanayi 1. Cad. Sedef Sok. No: 6/1 İskitler/Ankara T: O 312 229 99 28



"



Nika Yayınevi Sertifika No: 26357



Yüksel Cad. No: 30/8 Kızılay-Ankara



T: 0312 433 71 15 www.nikayayinevi.com • info®nikayayint•vi.com



.



.



...,



.



.



LAIKLIGI .YENiDEN DUŞUNMEK ••



••



,.



oe,ıeyenler Craig Calhoun Mark Juergensmeyer Jonathan VanAntwerpen



Nika Yayınevi



İÇİNDEKİ LER •



EDiTÖRÜN NOTU: LAIKLIK-SEKÜLERLEŞME TARTIŞMASI



.................



7



BERK iLKE DÜNDAR



GiRiŞ



................................................................................................



11



CRAIG CALHOUN, MARK JUERGENSME_YER, JONATHAN VANANTWERPEN



1-



BATI SEKÜLERLIGI



......•..........................................



,



...................... 51



CHARLES TAYLOR



2-



SEKÜLER, SEKÜLERLEŞTIRMELER,. SEKÜLERIZMLER ................... 85 JOS� CASANOVA



3-



SEKÜLERIZM, VATANDAŞLIK VE KAMUSAL ALAN



.



115



.. .



139



.. ..........



171



.



.......... ..... . . ..



CRAIG CALHOUN



4-



SEKÜLERIZMİ REHABILITE ETMEK



.



.



............. .................. ........



RAJEEV BHARGAVA



DEMOKRATİK VE DEMOKRATiK OLMAYAN MODERN REJiMLERDE ÇOKLU SEKÜLERIZM .



5-



...................................



.



ALFRED STEPAN



6-



MEDENİ YETSEL DEVLETLER, SEKÜLERIZMLER ve DiNLER .



.



215



....... ............................



245



......



PETER J. KATZENTSTEIN



INAN(MA)MAYI ASKIYA ALMAK: SEKÜLER-DINT IKILIGİ VE ULUSLARARASI iLiŞKiLERiN ÇALIŞILMASI. .



7-



ELIZABETH SHAKMAN HURD



ŞİDDETİN SEKÜLER VE DİNİ BOY UTLARINI YENiDEN DÜŞÜNMEK



8-



....................................•..............................



MARK JUERGENSMEYER



271



9-



DiNİ HAYIRSEVERLIK VE SEKÜLERİZMIN KÜRESEL SiYASETi..... 297 CECELIA LYNCH



10-



FUNDAMENTALiZMi SEKÜLER ÇAGDA YENiDEN DÜŞÜNMEK327 R. scon APPLEBY



ASYP.:DA SEKÜLERIZM, DiNİ DEGIŞIM VE TOPLUMSAL ÇATIŞMA................................................................... 359



11-



RICHARD MADSEN



TAPINAKLARI YIKMAK, KİTAPLAR! YAKMAK: HİNDİSTAN VE ÇİN'DEKI SEKÜLERIST PROJELERiN KARŞILAŞTIRILMASI .............. 389



12-



PETER VAN DER VEER



13-



KONUŞMA ÖZGÜRLÜGÜ VE DiNİ KISITLAMALAR .................. 409 TALAL ASAD



DİZİN



...............................................................................................



6



431



EDİTÖRÜN NOTU LAİKLİK-SEKÜLERLEŞME TARTIŞMASI •



Bu kitapta rak,



secular "seküler" olarak, secularism "sekülerizm" ola­ secularization "sekülerleşme" olarak ve "laiklik" de lai'cite



kelimesinin karşılığı olarak çevrilmiş olsa da, kitabın orijinal isminin



Rethinking Secularism olmasına rağmen Türkçe'deki



ismi için "Sekülerizmi Yeniden Düşünmek" değil de "Laikli­ ği Yeniden Düşünmek" tercih edilmiştir. Bu tercih, "laiklik"in daha tanınır ve bilinir olmasına uy,ıı.m sağlamayı aşan bir arka plana sahiptir. _Sekülerleşmeyi yeniden düşünmenin zaten en nihayetinde laikliği yeniden düşünmenin kapısına dayandığı­ nı ifade etmek gerekir öncelikle. Seküler'e, sekülerleşme'ye ve sekülerizm'e dair tartışmaları laiklik çerçevesinde ve laiklik ile değerlendirmek sadece mümkün değil, aynı zamanda bir zorunluluktur da. Çünkü sekülerizm bir olgu iken laiklik, söz konusu olgunun etik bir boyutu da olan ilkesidir.1 Bu olguya dair ister bir sorunun tespiti amacıyla olsun ister gerçekleştirile­ memiş bir imkanı savunmak için olsun, kendisine bakılarak söz söylenecek ve kendisine göre konumlanılacak olan unsur sekü­ lerizm değil, laikliktir. Seküler'in sosyolojik, laik' in ise siyasal bir niteleyen olduğu­ nu biliyoruz. Bunu "seküler toplum" ve "laik devlet" ibarelerin­ de görmemiz mümkündür. "Laikliğin sosyolojik anlamı" olarak ifade edilebilen2 seküler teriminin bu anlamı genellikle, "dini



1



Kadir Cangızbay, "Mülakat", içinde, Kadir Cangızbay, Makaleler: Anarşizm, Sos­ yalizm, Bilim ve Türkiye, Ankara: Binyıl Yayınevi, 2016, s. 96.



2



Mustafa Erdoğan, Demokrasi, Laiklik, Resmi İdeoloji, Ankara: Siyasal Kitabevi,



1995, s. 147.



7



hayatin dışmdalık"3, dünyevileşme\ dini referanslann azalma­ sı5 gibi unsurlarla açıklanmaktadır. Hatta terimin bu anlamıyla "ideolojik muhtevaya sahip olmaktan ziyade bir hayat tarzının niteliği olarak" kullanıldığı da belirtilmektedir.6 Bu görüş, se­ külerliğin olgusal, laikliğin ilkesel olduğuna yönelik yargıyla uyumludur fakat şunu da göz ardı etmemek gerekmektedir: Bir kavramın ideolojik olarak içinin boş olmasının (ya da en azından böyle bir iddianın) işaret ettiği ideolojisizliğin kendisi, pek tabii belli bir ideolojik konumlanmanın hizmetkarı olarak kullanılabilir. Yani bir kavramın kendi içinde, tarihsel serüveni içerisinde ideolojik olmaması (eğer böyle bir şey mümkünse), o kavrama herhangi bir bağlamda ideolojik nitelik kazandırı­ lamayacağı anlamına gelmemektedir. Ve hatta, tam da "ideo­ lojisizlik" sayesinde "ideolojik olan"ın inşa edilerek yürürlüğe konması, belki de bugünün en yaygın manipülatif-ideolojik mü­ dahalesidir. Ancak sekülerliğe ve laikliğe dair tarhşmalı vaziyeti sadece böylesine bir perspektifle tüketmemiz mümkün değildir. İngilizce konuşan-yazan-düşünen akademik dünyada seküler­ lik, ilkesel olana işaret etmek için de kullanılmaktadır ve bunun en büyük nedeni, İngilizce'de laikliği karşılayacak kelimenin ol­ maması, laikliğin Fransızcası ile (lai'cite) kullanılıyor olmasıdır. Hal böyle olunca da lai'cite, "Fransız tipi laiklik"ten farklı düşü­ nülemez olmuştur. Böylelikle, esasen bir yargının ifadesi olan "Fransız tipi laiklik" kullanımı, sekülerlik-laiklik tartışmasının ve belirsizliğinin önemli bir kaynağıdır diyebiliriz. Bu kullanım, ilkesel boyutun önemli ölçüde tartışma dışı kalmasına sebebiyet veriyorsa da, geriye kalan ilkesel boyutun sekülerlik, seküler­ leşme, sekülerizm ile tüketilmesi ile de sonuçlanmaktadır. Eğer ki, bu kitapta da kimi noktalarda sekülerlik ile ilkesel olana da gönderme yapıldığını okuyucunun göz önünde bulundurması gerektiğine dair bir not düşebiliyorsak, bunu mümkün kılan 3



Orçun İmga, Amerika'da Din ve Devlet, Ankara: Liberte Yayınlan, 2010, s. 28



4



a.g.m., s. 27.



�



Atilla Yayla, Siyaset Teorisine Giriş, Ankara: Siyasal Yayınevi, 2004, s. 107.



''



Durmuş Hocaoğlu, Laisizm'den Milli Sekülerizm'e; Laiklik Sorununun Felsefi Çözl/111/ı•ıılf'�i. Ankara: Selçuk Yayınlan, 1995, s. 88.'e atfen İmga. a.g.m., s. 28. İmga lıur.1
.



.E



Kamu kunıluşlanna güven:



Hindular



31



35



38



+7



Kamu kuruluşlanna gü-



Mils!Umanlar



39



40



48



+9



Hindular



76



82



80



+4



M!ls!Umanlar



71



83



84



13



Siyasal etkinlik:



llindular



76



81



81



+5



"Oyunuzun bu ülkede



Milsl Umanlar



75



80



77



+2



Oy verme sıklığı:



Hindular



64



76



79



+15



"Oy verebilme yaşına gel-



Mil !Umanlar



60



72



. 86



+26



venlcrinin



ytıksck olduğu-



nu söyleyenler. "Hindistan'da demokrasinin işleyişi"nden memnuniyet: "oldukça memnun" ya da "memnun" yanıtını verenler:



işlerin gidişatında etkili olduğunu düşünüyor musunuz?" sorusuna "Evet" yanıtını verenler:



dikten sonraki her seçimde oy verdik"lerin söyleyenler.



Notlar: Hem Hindular hem de Müslümanlar arasında "etkinlik" ve "gü­ ven" için bulgular, Pearson'ın Ki-Kare testi kullanılınca istatiksel olarak önemlidir (p.değeri