Lontar Eka Pertama [PDF]

  • 0 0 0
  • Suka dengan makalah ini dan mengunduhnya? Anda bisa menerbitkan file PDF Anda sendiri secara online secara gratis dalam beberapa menit saja! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

Lontar Eka Pertama Nihan tingkahing krda krama, ri tembening atemu tangan, wusnya adengen-dengen ring sanggar agung, jumujug ring pakasutan, angarwana, adhrtikrama, wus teka ring wara, angrep ikang matsyaketu, dyus-dyusen tang kamini, dening tata mrik, mwah anggyan-anggyan, sabhusaning ratnakanya, makadi prarasan, sahananing prani, mwah sasayut tabuh rah 1. Saha tabeh-tabehan tang raramyan, mwah tanggara, yan wus wahwa saparas, tembyaning ananggung srinatha, tukunen tang weniya, dening priyanya, maka panukunya, artha, madhyanya rajata, uttamanya kancana, makadi sabagyan yan hana mreka kaminya. Yan wus sareng peteng kanya, sapocapan lawan priyanya, makadi madumpil-dumpilan, tukunen tang nadanya, dening kalpika rukmi, amata ratna, sabagya rajata, lalamakana patola sutra, wahana bokor hema, mwang sang papangantyan, yang durung akrab kambe, haywa sire uwetwing umah, angideki lebuh agung, bwat ila-ila. Nyan dharmaning sang papangantyan, yan wus atemu smara, haywa ipal-ipal, sarisarya nangken ratriya, ring jroning paturwan, abrata silyasih, lanang istri, yan durus subha diwasa, bwat agawe ila-ila phalanya. Kramaning kakung apapangantyan, haywa sira pasah lawan istrinta, haywa sire akrida ring istri len, yan durus subha diwasa, kadi lagi, yan subha diwasa, wenang sekama-kama. Terjemahan; Inilah tata upacara perkawianan, pada awal perkawinan, setelah melaksanakan upacaramadengendengenan di sanggar agung, lalu wenuju ketempat tidur, untuk membuktikan (?), dengan mengadakan persetubuhan (?) dan setelah tiba waktunya mengeram seperti ikan (?), mandikanlah wanita itu, berikan wewangian dan pakaian, segala busana wanita cantik. Kemudian melaksanakan upacara paprasan dengan segala jenis banten, dan sesayut tabuh rah satu buah. Serta bunyi-bunyian keramaian dan kentongan setelah setelah tiga hari, sebagai permulaan meladeni suami, kemudian belilah beningnya oleh suaminya, sebagai pembelinya adalah harta, menengahnya perak, utamanya emas dan beruntung bila ada mereka kaminya. Apabila sudah hidup bersama dengan si wanita, bercakap-cakap dengan suaminya, seperti bersenda gurau, maka belilah nadanya dengan kalpikarukmi, yang bermata batu mulia, beruntung bila ada perak alasi patila sutra, tempatkan pada talam emas. Dan bila mempelai belum melaksanakan upacara perkawinan, janganlah keluar rumah, menginjak jalan raya, karena sangat berbahaya. Berikut kewajiban pengantin, setelah melakukan hubungan suami istri, janganlah kurang hati-hati, pada setiap malam, di tempat tidur, hendak melakukan brata silih asih, baik yang laki maupun perempuan, apabila belum hari baik, apabila melakukan hubungan sangat berbahaya akibatnya. Sebaiknya laki-laki yang baru kawin, janganlah berpisah dengan istrimu, janganlah bersenggama dengan orang lain. Bila belum hari baik (jangan melakukan senggama), seperti biasanya, tetapi bila hari baik dapat dilakukan sepuas-puasnya.



Nyan bantening wong papangantyan, caru kal munggah ring luhuring aturu, banten suci adandanan, daksina 1, malih canang gantal, buratwangi, 1, sekar gagempolan putih kuning, raka nyahnyah gulakelapa, pisang emas, miwah tumpengdodol, tumpeng satuh, tumpeng camani, samapta pada madandanan. Malih beten dedari, nasi kuning mewadah ceper janur, iwaknya antiganing itik dinadar, malih rantasan petak ardhanareswari, tekaning tetabuhan genep, mekadi kukus arum. Miwah ceniga, sampyan gantung pada janur. Swening abanten, yen durun metu akrab kambe, haywa ipal-ipal, sari sarya abanten ri luhuring aturu. Terjemahan Inilah banten orang kawin. Banten yang ditaruh di atas tempat tidur, banten suci satu perangkat, daksina 1, lagi canang gantal, buratwangi 1, bunga putih kuning gagempolan,ditambah nyahnyah gula kelapa, pisang emas, lagi tumpeng dodol. Tumpeng satuh, tumpeng cemani, dengan kelengkapannya masing-masing. Lagi banten dadari : nasi kuning berwadah ceper, dari janur, ikannya telor itik dadar. Lagi rantas putih, ardhanareswari, dan tuak-arak-berem lengkap, terutama kukus harum. Lagi ceniga, sampyan gantun masing-masing dari janur. Lamanya menghaturkan banten selama sebelum melaksanakan upacara perkawinan. Janganlah kurang hati-hati, haturkanlah banten diatas tempat tidur setiap hari. Nihan tingkahing wong ababali, tembening wuwus asmara krida krama, yan harep akrab kambo. Agung kramanya, angadekakin sanggar tawang, saha ibu dengen, genep sakramanya kadi nguni, caru kang munggah ring sanggar 6 danan, tekeng catur warna gana, genep sakramaning caru suci, den kayeng lagi, saha runtutanya. Terjemahan Berikut tatacara orang yang diupacarai, pada awal perkawinan, apabila ingin melaksanakan upacara perkawinan, dalam tingkatan besar, (patut) mendirikan sanggar tawang dan ibu dengen, tatacaranya seperti dahulu. Banten yang dinaikan di sanggar (agung) 6 perangkat, serta catur warna, gana, tata upakara banten suci lengkap, seperti biasanya, dengan bagian-bagiannya. Mwah caru ring sor, banten suci adandanan, celeng recah 1, den kadi isining panggunagan, sangkepang celeng guling 1, pangiring guling bebek 1, pabangkit 1, tadah 1, sesayut agung 1, sanga urip 1, teenan 1, tumpeng 35 bungkul, ayam 35 ukud, maka pemugbug gayah. Mwah panca sanak, ayam manca warna. Malih ibu sugih, pulagembal, sekar taman, tutuan, kaklepikan, jagarasi, iwak saste gunting, sasayut katututan, sami pada1. Mwah peras 2, gelar sanga, gangan ing kawali, tok sageca, sekul ingidan, psngnen pada 1. Mwah dandanan paruk sawolu, rinajuting lawe anut warnaning dik-widik, isyaning toya pawitra, mwah paruk 4 maka catur komba, genep sakramaning lanlananing padudusan, kayeng pralagi. Mwah cengkir caratnya mewarna 8, teken



janurnya, maka elis, mekadi mrtasanjiwani. Malih cuwek 5, mesisega manca rupa, mwah tepung tawar segawu, isuh-isuh, kukusan sudharmala, patelesan anut weton. Terjemahan: Lagi caru sor, suci 1 soroh, babi potong satu ekor, seperti isi panggungan lengkap, babi guling 1 ekor, pengiring guling itik 1 ekor, pabangkit `1 buah, tadah satu buah, sasayut agung 1, sangga urip 1, teenan 1, tumpeng 35 buah, ayam 35 ekor, sebagai tambahan gayah. Lagi panca sanak terdiri atas ayam empat warna, lagi ibu sugih, pulagembal, sekartaman, tutuan, kaklepikan, jagarasi, ikan sate gunting, sasayut katututan, masing-masing satu. Lagi peras, gelarsanga, lauk dalamkuali, tuak seguci, sekul ingidan, masing-masing satu. Lagi seperangkat priyuk, benang warnanya sesuai dengan penjuru mata angin, diisi air suci. Lagi priuk embat buah sebagai catur kumba, lengkap seperti uipakara pedudusan, seperti biasanya. Lagi kendi kelapa 8 warna samapai dengan janurnya sebagai lis, seperti mrtasanjiwani. Lagi cuwek 5 buah, berisi nasi warna, serta tepung tawar, segawu, isuh-isuh, kukusan sudhamala, patelesan sesuai dengan hari kelahiran. Mwah panyucuk itik welang kalung, ayam camara, celeng mwani. Malih banten padudusan, maka ayaban, genep kadi pralagi, haywasisir. Mwah pangliwetan, angadegaken sanggah tutuan 1, genep sakramaning sanggar, caru suci adandanan, ring sor daksina 1, genep sakramaning sasantun, peras lis pada 1. Terjemahan Lagi penyucuk : itik belang kalung, ayam cemara, babi jantan. Lagi banten padudusan, sebagai ayaban, lengkap seperti dahulu, jangan mengurangi (?). lagi tatacara membuat liwet, mendirikan sanggar tutuan 1, lengkap dengan segala atributnya, banten suci satu soroh, di bawahnya daksina satu buah, seperti sesantun lengkap, peras, lis, masing-masing 1 buah. Malih banten api, tumpeg 2 bungkul, iwak sawug wiring 1, sampyan andong, tatebus abang apasang. Terjemahan Lagi banten api, tupeng 2 buah, ikan ayam merah satu ekor, ampian dari daun andong, tetebus berwarna merah satu pasang. Mwah keren 2, paruk 2, sami anyar, tekaning prabwatning pawon, genep pada anyar,Mwah beras pacang liwet sinruh ping11. Maka janganya rwaning kelor, iwaknya urutan, sambel goreng. Malih kalaning angrateng liwet, sarorwan kang pangntyan. Malih pamipisan jenu, watujawa 1, rinajah ardhanareswari, dening dewandaru, wadah nyiru anyar 1, lalamakan wangsul nagasari 1, tangkalung gringsing gendongan 1. Maka wedak, sa, gagambiran, makadi sarwa wangi-wangi. Terjemahan



Lagi keren 2 buah, periuk 2 buah, semuanya baru, serta alat-alat dapur, lengkap dan semuanya baru. Dan beras bahan liwetnya diberihkan 11 kali. Sebagai sayurnya daun kelor, ikannya urutan, sambel digoreng. Pada saat memasak liwet, agar bersama-sama kedua pengantin. Lagi alat pelumat boreh, sebuah batu jawa, digambari ardhanareswai, dengan dewandaru, berwadah nyiru baru 1, beralaskan kai nagasari selembar, dikalungi geringsing gendongan selembar. Sebagai bedaknya, bahanya bunga gambir dan macam-macam wewangian. Mwah caruning pamipisan janu, banten suci adandanan, daksina 1, saha peras lis pada 1, malih dulurana sasayutin wong wahwasmara sahananya. Mwah yasa sanggrahan 1, genep kadi tingkahing mapaselang, tekeng widi-widananing carunya, haywa sisir, atitimamah dening kebo cemeng. Malih padamel 2 wadah, genep satingkahing padamel, tekeng banten arepan padamel, kadi lagi. Terjemahan Banten ditempat membuat boreh, suci satu soroh, daksina 1, peras lis masing-masing 1, ditambah sasayut orang kawin seadanya. Lagi yasa sanggrahan 1, lengkap seperti tatacara upacara paselang, serta banten wiwidananya, jangan mengurangi, memakai titimamah kerbau hitam. Lagi padamel 2 perangkat, banten padamel lengkap, beserta banten arepan padamelnya, seperti biasanya. Wus mungkana, lumekas dang guru amuja puja bwat parikrama, wusing pinuja parikrama, raris sang papangantyan ababali, saha upacara ramyan, sakadi nguni, alantaran patawala, abyakawon, ngabakti ring sanggar, bwat parikrama saha catur warna, wusing angabakti, laju angunduh rwaning tungtung belut, tekeng angliwet, raris mider ring sanggar tutuan,teken genahing angliwet, ping 3, raris sambilang anggiras ngliwet matemwang tangan. Wus mangkana laju amipis jenu, raris madudus, majaya-jaya, makadi kaglaranira Sanghyang Pradyumna, majijiwanm saha ngayab sapratekaning pasilih, raris mapademel, kadi nguni, raris malabaan dening sekul liwetan, temurun saking paselang, raris mangiderin pring, mangkana kramanya, kang wong asmarakrida krama. Terjemahan Setelah semuanya lengkap, pendeta segera memuja, dengan puja orang kawin. Setelah puja demikian dilaksanakan, lalu penganti diupacarai, dengan upacara yang meriah seperti biasanya, memakai lataran patawala, melaksanakan upacara byakaon, sembahyang di sanggar,sebagaimana bianya disertai dengan catur warna. Setelah sembahyang, dilanjutkan dengan menggoyang daun tungtungbelut, sampai ketempat membuat liwet, lalu mengiringi sanggar tutan, tiga kali, sambil bergegas membuat liwet dengan menggandengkan tangan. Setelah itu melumat boreh, terus bersuci, majaya-jaya, ngayab sasayut dan prani, peji uduh pisang lalung. Selajutnya sembahyang di paselang, kemudian naik ke paselang mejaya-jaya, terutama pemujaan terhadap Sanghyang Smara, majijiwan, serta ngayab seluruh perlengkapan pasilih, upacara padamel, seperti biasanya, kemudian



menyantap nasi liwet. Setelah turun dari paselang lalu mengelilingi pring. Demikian tatacaranya orang melakukan upacara perkawinan. Kramanya amedal akrabkambe, nista Madhya, uttama. Nista 5 dina, madhya 7 dina, uttama 9 dina. Nistaning nista 3 dina, uttamaning uttama 11 dina. Nihan kramanya ang papangantyan, yan huwus asmarakrida laksana, yan harep akrab kewala, madhya, nga. Tingkahya den kaya akrab kambe agung, angliwet, amipis jenu, saha babanten kadi nguni, bedanya, abyacari alit, genep saha widi-widana, kadi nguni, haywa apaselang. Terjemahan Atur keluar bagi orang yang kawin ada yang nista, madya atau utama. Nista setelah lima hari, media setelah 7 hari, dan utama setelah 9 hari, paling nista setelah 3 hari, paling utama 11 hari. Inilah tata cara orang kawin, setelah pengambilan, jika hanya akrab saja disebut tingkat madia. Tatacaranya seperti orang akrab kambe agung (upacara perkawinan besar), seperti membuat liwet, melumat boreh, dengan bebanten seperti biasanya, bedanya menggunakan byacari (byakaon) alit (kecil), lengkap dengan widhiwidhananya seperti dahulu, dan tidak menggunakan paselang. Mwah yan harep alit, nista, nga. Mangkana juga tingkahnya, kadi akrab kewala, bedanya tn padudusan, kewala panglukatan, saparikrama, mangkana kramanya, sang anutugana babali, lingning Sanghyang Aji, pawarah ira sang wus kreteng yasa ring dungu. Terjemahan Bila ingin yang kecil, disebut nista, tatacaranya demikian menggunakan padudusan, hanya panglukatan. Demikian tatacaranya, orang yang hendak melaksanakan upacara perkawinan secara lengkap, menurut Kitab Suci, kata orang yang telah berhasil dalam yasa pada jaman dahulu. Semalih sira sang papangantyan kakung, yan hana sira drwya rabilyanan, makadi sang apapangtyanwadon, yan tan marunya, yan during subha diwasa, twi yan durung akrab tan wenang ya mamedek,mwah anglaladenana sang apapangantyan kalih dahat ila-ila. Yen harep rabinya, mwah marunya, amedik sang apapangantya, yan sampun puput waneng, maka pasungsungnya,sedah sewadah, mwang papanganan, matsya. Terjemahan Bilaman pegantin pria ada memiliki istri lain, seperti pngantin wanita, bukan madunya, apabila belum hari baik, apalagi belum diupacarai, maka tidak bolehlah ia mendekat, dan melayani mempelai berdua, karena sangat berbahaya. Apabila ada keinginan istri dan madunya mendekati mempelai, apabila batas waktunya telah habis, (hal itu dapat dilakukan) dengan (membawa) suguhan sirih satu wadah, makan-makanan dan ikan.