Makalah Bahasa Jawa Wayang Jawa [PDF]

Citation preview

WAYANG JAWA



NAMA



: AFID ARDIYANSYAH



KELAS



: XII – TP – 1



NO ABSEN :



11



SMK NEGERI 1 DUDUKSAMPEYAN GRESIK



2020 i



DAFTAR ISI



COVER............................................................................................................i DAFTAR ISI ..................................................................................................ii PEMBUKA ...................................................................................................iii BAB I PENDAHULUAN ……………………………………................... 1 1.1 Latar Mburi ....................................................................1 1.2 Formulasi masalah .........................................................2 1.3 Tujuan ............................................................................ 2 BAB II PEMBAHASAN .............................................................................. 3 1.1 Sejarah wayang jawa ........................................................3 1.2 katrangan wayang jawa...................................................4 1.3 Jinis-jinis wayang jawa ...................................................4 1.4 Karakteristik wayang kanthi salah sawijining contoh paraga wayang "Pandhawa"............................................5 1.5 implikasi pembelajaran wayang ing sekolah..................6 BAB III PANUTUP Kesimpulan ......................................................................... 7 Saran ................................................................................. 7



ii



PEMBUKA Puji lan puji syukur kita ndedonga marang Gusti Allah sing Maha Kuwasa sing wis ngaturake rahmat marang kita supaya bisa ngrampungake makalah iki. Kita uga ucapake matur nuwun kanggo kabeh sing wis mbantu ngrampungake makalah sing berjudul “ WAYANG JAWA “ .Kertas iki disiapake kanthi tujuan supaya para pamaca bisa nemokake salah sawijining budaya Jawa sing katon saka unsur sosial, budaya kasebut yaiku budaya saka ebleg jaran.Kertas iki disiapake kanggo ngrampungake tugas mata kuliah babagan Budaya Jawa.            Mugamuga makalah iki bisa menehi wawasan sing luwih wiyar marang para pamaos.Walaupun makalah iki akeh kekurangane.Komposer nyuwun saran lan kriteria.                      Matur suwun



iii



BAB 1 PENDAHULUAN 1.1 Latar Mburi Miturut Kamus Besar Indonesia Edisi Papat, wayang yaiku boneka gawean sing digawe saka kulit sing diukir utawa kayu, lan liya-liyane, sing bisa digunakake kanggo nggambarake karakter sajrone pagelaran drama tradisional (Bali, Jawa, Sundha, lsp), biasane dimainake dening wong sing diarani dalang. Dene, miturut Kamus Umum Sundha, wayang ditetepake minangka boneka utawa inkarnasi manungsa digawe saka kulit utawa kayu. Nanging ana uga sing nerangake interpretasi wayang kasebut asale saka basa Jawa, tegese ekspresi sing ngemot informasi. Wayang Art, salah sawijining jinis téater tradisional sing paling tuwa ing Indonesia. Sajrone pamaréntahan pagelaran wayang Prabu Balitung wis ana, prekara-prekara iki ditemokake ing prasasti Balitung ing taun 907 Masehi. Sejarah pangembangan seni wayang ing Indonesia, yaiku ing abad ka-4 Hindhu tekan Indonesia, liwat rute perdagangan. Ing kesempatan iki umat Hindhu nggawa ajaran karo Veda lan epik saka crita India Mahabharata lan Ramayana ing basa Sanskrit. Banjur ing abad ka-9, crita-crita ing jaman biyen nganggo basa kakawin sing



asale



saka



crita



Mahabharata



utawa



Ramayana,



sing



wis



diadaptasi.Gegayutan karo iki, makalah iki bakal nerangake asil panliten literatur sing wis ditindakake, kalebu; sejarah seni wayang / asal saka wayang ing Indonesia, jinis wayang, lan nilai sing ana ing pagelaran seni wayang. Minangka latar mburi sinau literatur lan analisis babagan Seni Wayang minangka wujud apresiasi kita minangka connoisseur seni budaya tradhisional, sing saiki saya santai karo budaya manca. Muga-muga kanthi persiapan makalah iki, kita nyadari kaendahan lan keagungan budaya tradisional sing kudu kita jaga, kita jaga lan kita bangga minangka kasugihan budaya bangsa.



iv



1.2



Formulasi Masalah



1. Kepiye sejarah wayang jawa kasebut ? 2. Apa katrangan wayang jawa ? 3. Apa jinis wayang kasebut ? 4. Sebutake karakteristik wayang kanthi salah sawijining conto paraga wayang "Pandhawa" ? 5. Apa implikasi pembelajaran wayang ing sekolah ?



1.3 Tujuan 1. Kanggo ngerteni sejarah sejarah wayang 2. Kanggo ngerteni pemahaman saka wayang 3. Kanggo ngerteni macem-macem jinis wayang 4. Kanggo ngenalake sifat-sifat wayang kanthi salah sawijining contoh paragraf wayang "Pandhawa" 5. Kanggo ngerteni implikasi sinau babagan sekolah ing sekolah



v



BAB II PEMBAHASAN 2.1 Sejarah wayang jawa Wayang kanthi wujud karya tulis akeh. Yen diteloni sacara ora cetha, critane karo lakon wayang ora bisa dipisahake karo perjalanan karya sastra wayang dhewe. Tokoh-tokoh wayang sing saiki dikenal kanggo sebagian besar Indonesia, utamane wong Jawa, ora bisa dibedakake saka epik Hindu (India), utamane Ramayana lan Mahabharata lan beda karo sing ana ing Indonesia, nanging saka segi kamiripan ing jeneng karakter, dheweke ora bisa dipisah ( kerangka pamikiran sejarah), sanajan ngalami owah-owahan (transformasi budaya). Pagelaran sing digambarake ing pagelaran wayang ora langsung nggambar saka crita sing asale saka India (Sanskrit) utawa wong Jawa Kuna, nanging saiki lakon wayang sing wis digawe lan diripta dening puisi Jawa (panulis) ing jaman ' Anyar Jawa ', kayata Kitab Perpustakaan King Purwa (gagrag Surakarta) lan Serat Kandaning Ringgit Purwa (gagrag Yogyakarta). Paling ora saka rong sumber kasebut, pagelaran wayang kasebut banjur digawe sing bisa kawujud ing rong lakon gedhe, yaiku playon / mentah / lajer / standar lan carangan. Main Pakem, yaiku buku sing wis direkam (serat standar boneka tangan), wis diserahake luwih saka rong generasi lan wis dipanggonake dening akeh guru dalang (cabang = cabang); kaya wit yaiku wit saka wit inti (batang); yaiku,



vi



sandiwara sing durung direkam, durung diwedharake luwih saka rong generasi lan durung dipentasake dening akeh wayang. Definisi genggeman standar dipérang dadi rong bagéan, yaiku: dolanan genggaman kreta lan dolanan paken Jangkep. Balungan yaiku dolanan sing ngemot crita utama / inti lan ngemot urutan adegan. Dene grap standar Jangkep yaiku dolanan sing ngemot kabeh / meh kabeh unsur ing pagelaran wayang, sing biasane nggunakake judhul alur serat pandhuan (mesthi metu). Ki Siswoharsojo nulis sawetara lakon wayang sing digunakake minangka pathokan (dolanan standar) dening calon murid lan dalang, kayata: Wahyu Makutharama lan Wahyu Purbasejati; Ki Nojowirongko nyusun buku boneka Irawan Rabi Kempahan / perkawinan Irawan (ngemot pathokan kanggo ngetrapake lan pernikahan Irawan dhewe).



vii



2.2 Katrangan Wayang Jawa Tembung wayang (jawa), beda karo tembung bayangan, tegese bayangan; kayadene tembung watu lan batu, tegese watu lan tembung wuri lan buri, tegese mburi. Swara b ditlambat nganggo huruf b lan w ing tembung pisanan kanthi nomer loro ora nyebabake owah-owahan ing teges loro. G. A.J. Hazeu ujar manawa wayang ing basa / tembung Jawa tegese: bayangan, ing basa Melayu iku tegese: bayangan, tegese bayangan, samar, mimpi. (Putri: 2011)



2.3 Jinis – Jinis Wayang Jawa Wayang kulit Wayang kulit minangka seni tradisional tradisional Indonesia, utamane dikembangake ing Jawa lan ing semenanjung wetan Malaysia, kayata ing Kelantan lan Terengganu. Wayang kulit dimainake dening dalang sing uga narator dialog tokoh-tokoh wayang, kanthi iringan musik gamelan sing dimainake dening sekelompok nayaga lan lagu sing dinyanyikan dening pesinden. Wayang Purwa Tembung Purwa (sepisanan) digunakake kanggo mbedakake wayang jinis iki saka wayang bayangan liyane. ana macem-macem jinis wayang kult, saka wayang wahyu, sadar, wayang gedhog, wayang kancil, pancasila wayang, lan liya-liyane. Wayang purwa dikira duwe umur paling tuwa ing antarane wayang kulit liyane. Wayang Purwa digawe saka kulit kebo sing diwenehi ukiran, diwarnai miturut aturan kirik wayang kulit, diwenehi stage bahan tanduk kerbaubule, sing diproses nganggo cara cempurit, sing kasusun saka ntuding lan gapit.



viii



Wayang Parwa Wayang parwa minangka wayang kulit sing paling misuwur lan ditemokake ing saindenging Bali. Wayang Parwa minangka wayang bayangan sing nggawa lakon saka crita Mahabharata sing uga diarani parwa Astha Dasa. Ya, wayang iki diumpakke ing wayah wengi, kanthi nggunakake layar lan lampu blencong, kanthi boneka gamelan gender. Wayang Parwa dianakake gegayutan karo macem-macem jinis adaptasi lan upacara agama, sanajan pagelaran kasebut dhewe minangka hiburan modern. Ing pagelaran kasebut, wayang kulit parwa bisa njupuk lakon saka crita Bharatayuda utawa bagean liya saka crita Mahabarata. Pramila jumlah wayang sing paling akeh. Wayang Pertengah Wayang madya yaiku wayang kulit sing diciptakake Mangkunegara IV minangka pethikan crita wayang purwa karo wayang gedog. Crita wayang tengah yaiku transisi saka crita purwa menyang crita spanduk. Salah sawijining crita wayang perantara sing misuwur yaiku crita Anglingdarma. Wayang tengah ora duwe wektu kanggo ngembangake lingkungane ana ing njaba Candi Mangkunegara. 2.4 Sifat-sifat wayang kanthi salah sawijining contoh paragraf wayang "Pandhawa"  YUDISTIRA inggih punika[MENIKA] sadherek para pandawa ingkang



paling sepuh[YUSWA]. piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih punika[MENIKA] penjelmaan saking dewa yama lan wedal[WIYOS] saking kunti. sifatipun bijaksana sanget, mboten nggadhahi[NGAGUNGANI] mengsah, lan meh mboten nate dora saumur gesangipun[SUGENGIPUN]. nggadhahi[NGAGUNGANI] moral ingkang inggil sanget lan remen mema'afkan saha remen mengampuni mengsah ingkang sampun nyerah . nggadhahi[NGAGUNGANI] wastanan dhramasuta (putera dharma), ajathasatru (ingkang mboten



ix



nggadhahi[NGAGUNGANI] mengsah), lan bhārata (keturunan maharaja bharata).  BIMA inggih punika[MENIKA] putra kaping kalih kunti kalih[kaliyan] pandu. nami[ASMA] bhimā lebeting basa sansekerta nggadhahi[NGAGUNGANI] artos "mengerikan". piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih punika[MENIKA] penjelmaan saking dewa bayu mila nggadhahi[NGAGUNGANI] nami[ASMA] wastanan bayusutha. bima kiyat sanget, lenganipun panjang, badanipun[SALIRANIPUN] inggil, lan berwajah paling sangar ing antawis sadherek-sadherekipun. sanadyan mekaten , piyambakipun[PANJENENGANIPUN] nggadhahi[NGAGUNGANI] manah[PANGGALIH] ingkang sae . pinter ndolanaken[AMENGAMENGAKEN] dedamel gada .  ARJUNA inggih punika[MENIKA] putra bungsu kunti kalih[kaliyan] pandu. naminipun[ASMANIPUN] (lebeting basa sansekerta) nggadhahi[NGAGUNGANI] artos "ingkang sumunar ", "ingkang bercahaya". piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih punika[MENIKA] penjelmaan saking dewa indra, sang dewa perang. arjuna nggadhahi[NGAGUNGANI] kemahiran lebeting elmi memanah lan dipunanggep dados ksatria paling sae dening drona.  NAKULA inggih punika[MENIKA] salah setunggal putera kembar pasangan madri lan pandu. piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih punika[MENIKA] penjelmaan dewa kembar naminipun[ASMANIPUN] aswin, sang dewa pengobatan. sadherek kembaripun naminipun[ASMANIPUN] sadewa, ingkang langkung[MIYOS] alit saking piyambakipun[PANJENENGANIPUN], lan inggih punika[MENIKA] penjelmaan dewa aswin ugi . sasampunipun kaping kalih tiyang sepuhipun pejah[SEDA], piyambakipun[PANJENENGANIPUN] sareng adhinipun[RAYINIPUN] diasuh dening kunti, semah[GARWA] pandu ingkang sanes. nakula pinter ndolanaken[AMENG-AMENGAKEN] dedamel pedang. dropadi wicanten[NGENDIKA] menawi nakula inggih punika[MENIKA] jaler[KAKUNG] ingkang paling tampan wonten donya lan inggih punika[MENIKA] setunggaling tiyang ksatria berpedang ingkang tanggen. piyambakipun[PANJENENGANIPUN] giat nyambut damel lan remen nglayani kakak-kakakipun.



 SADEWA



inggih punika[MENIKA] salah setunggal putera kembar pasangan madri lan pandu. piyambakipun[PANJENENGANIPUN] inggih x



punika[MENIKA] penjelmaan dewa kembar naminipun[ASMANIPUN] aswin, sang dewa pengobatan. sadherek kembaripun naminipun[ASMANIPUN] nakula, ingkang langkung[MIYOS] ageng saking piyambakipun[PANJENENGANIPUN], lan inggih punika[MENIKA] penjelmaan dewa aswin ugi . sasampunipun kaping kalih tiyang sepuhipun pejah[SEDA], piyambakipun[PANJENENGANIPUN] sareng kakangipun[RAKANIPUN] diasuh dening kunti, semah[GARWA] pandu ingkang sanes. sadewa inggih punika[MENIKA] tiyang ingkang giyat sanget lan bijaksana. sadewa ugi inggih punika[MENIKA] salah setunggaling tiyang ingkang ahli lebeting elmi astronomi. yudistira nate wicanten[NGENDIKA] menawi sadewa inggih punika[MENIKA] jaler[KAKUNG] ingkang bijaksana, setara kalih[kaliyan] brihaspati, guru para dewa. piyambakipun[PANJENENGANIPUN] giat nyambut damel lan remen nglayani kakak-kakakipun. (suryoto : 2010



2.5 Implikasi pemebelajaran ringgit wonten sekolah Media pasinaon bipa inggih punika[MENIKA] sedaya seusatu ingkang angsal[KEPARING] dipunangge[DIPUNAGEM] kangge[KAGEM] nggampilaken sanjangaken[NGATURAKEN] basa indonesia kalih[dhateng] penutur asing (lebet nuny, s. idris : 2001). ringgit inggih punika[MENIKA] setunggaling pasinaon ingkang dipunkait-aken dengam materi budaya. lebeting bab puniki[MENIKA] ingkang kedah dipunlampahaken[DIPUNTINDAKAKEN] guru lebeting pasinaon ringgit wonten sd inggih punika[MENIKA] : guru berinovasi ndamel setunggaling pasinaon ringgit kalih[kaliyan] kreasi seni inggih punika[MENIKA] ndamel tokoh-tokoh ingkang wonten ing criyos ringgit guru dapan mencertikan utawi nggih ndongeng criyos ringgit. sawentawis lare[PUTRA] diinstruksikan kangge[KAGEM] menyimak isi criyos ringgit kalih[kaliyan] nyebat tokoh-tokoh lan karakter tokok ing criyos ringgit kasebat . nglangkungi ringgit. guru angsal[KEPARING] mucalaken[NGASTAKAKEN] katrampilan , nyerat , maos , mirengaken[MIDHANGETAKEN] saking pasinaon ringgit. kejawi puniku[MENIKA] siswa angsal[KEPARING] latihan tembung enggal ingkang dereng siswa ngertosi artos lan makna saking saben tembung ingkang wonten ing lebeting criyos. (agustini, i. a. w : mboten wonten warsa).



xi



BAB III PANUTUP 



Kesimpulan  sejarah ringgit lebeting bentuk karya keserat kathah jumlahipun. menawi



ditelusuri



kalih[kaliyan]



kalih[kaliyan]



lakon



dipunpisahaken puniku[MENIKA]



ringgit



saking



diakronis,



mboten



perjalanan



piyambak.



criyos



angsal[KEPARING]



karya



tokoh



mila



sastra



ringgit



ringgit ingkang



sapunika[SAMENIKA] dipuntepang dening saperangan ageng masyarakat indonesia, utaminipun jawi, mboten terpisahkan saking epos siti hindu(india), utaminipun ramayana lan mahabharata. nanging nggadhahi[NGAGUNGANI] benten antawis ringgit indonesia lan india. kejawi wonten benten wonten ugi jinising saminipun inggih punika[MENIKA] lakon-lakon lebeting criyos ringgit







Saran Kita ngerti banget yen isih akeh kekurangan ing makalah "WAYANG JAWA " iki, mula kita njaluk kritik lan saran saka para pembaca supaya sempurno makalah iki.



xii