İnsanlığın Tarihi [1] [PDF]

Citation preview

AND RE IBARD



@ may



yayınları



iNSANLIGIN Türkçesi : öney ali



TARiHi



Erdoğan



Dizgi baskı: Caddesi 19.



27 71 61



-



Cilt 1



-



' Yazan: Andre Ribard



Başar - Şiar Yalçın Kültür



- Kapak



:



Mustafa



Matbaası - May Yayınları:



Cağaloğlu.



istanbul



-



1974



-



Babı­



Telefon :



ANDRE RffiA'RD



iNSAHliGIN TARiHi Cilt



:



I



TÜRKÇE Sİ Erdoğan Başar- Şiar Yalçın



moy yayınlar•



Bu kitabı dım.



1939



Ağustosunda yazmaya başla­



1942'de tutuklanış:mdan



Almanv.:a·



1945'te



dan dönüşüme kadar kesintiye



uğradı.



Ama yine



de çağdaş olayları aniayabilmeye bir katkıda bu­ lunvr umuduyla yayımlanması !,·in bu layarak büyük bir Bu kitabı.



{ııdarı



kı;s­



çaba gösterdim.



Gross-Rosen kampında



mond Brule'nin. Oranienburg'ta şehit



ölen Ray­



düşen



gün arkadaşlarımın ve bu savaş boyunca



sür­



özgürlük



uğrunda yokolanların anısına adıyorum .• Paris. 1 ô Ocak 1 No A.R



i NSANLAR ve TABiAT insanla r, hayatı n ölümü durmadan yendiği bir dün yada, yaşam a k için mücadele ed iyorl a r. Belki de i ki m i l­ ya r yaş ı nda olan bu yeryüzünde insan topl u l u kları, binler­ ce yüzyı ldan beri orma nlar, gür ve karmaka rışık orman bitkileri a rası nda, meyvalarla yaşadı la r ve av peşinde koş­ tular. insan, hayva n ların en g üçlüsü deği ld i r, ama, en « hü­ nerli» sidir; onun e l i bir a ra çtır. Çakm a k taşı parca l a rı n ı e l e geçird ikleri anda başlayarak, i nsan lar, pek korkunç oldular. Ağaç dallarından ya p ı l m ış derme çatma kul übele­ rinde, değerli çakıl taşla rını yığarlar; av ya da balık olan yerleri, taş ocakla rını ele g ee i rmek için de birbi rleriyle dö­ ğ üşürler. Yaşamak, herşeye h ü kmeden, kaç ı n ı lmaz b i r zo­ nmlul u ktu r. Silôı h yapmak için yeteri kadar keskin taş par­ çaları bulamadıkları zaman kaya ları parçalar" parçaları yl ntar, ka bas ı n ı a l ı rl ar. i nson lk, ta biatı düzeltmeye başlar. Yıldırım ve orman yan g ı n ları, ono, a levlerin kudreti n i öğretmiş olduğundan, cakma k taş ı n ı n kıvılcım ları göklerin bu mucizesini kend i istek ve i radesi ile yen i lernek i m kö­ n ı n ı verince, insa n ı n cüreti a rttı. Ateşe h ükmeden insan­ lar, kend i lerin i vahşi hayvan i a ra ve kötü havaya karşı da­ ha iyi korurlar; yiyecekleri n i pişirirler. insanların geçtiği ana yollar. a rtık, işaret d i reği yerine, sön müş ocaklardan bel l id i r. Bu a rasız h a reket - av peşinde dalaşma - çeşitli ırkları, Asya ve Avrupa'daki, buzların h iç örtmed i ğ i yayla­ lar a rasından ve g üney ya rımküresi nin, eski kıt'a par­ cdarı olan sık ağaçlı topra k larındn geçerek her yöne 11ter. -5-



insanların bu i l k toplaşmaları , aslında, buzu l l a rın ha­ reketl i ve faal oldukları zamanı izler; buzu l la rın h a reket ve faal iyetinin yeniden her ş iddetlen işi, i k l i m leri a ltüst eder; dünyanın yen iden soğuması. insanları mağarala ra sürer; bu d u rı:ıak din lanrnek b i lmeyen göçmenler. orada. sırtlanların temizlediği, kendi pis l i kleri ve kendi döküntü­ leri a rasında, birbiri a rdından yaşa rla r·. Bu gezici insan­ l a rın toplaşıp kaynaşması. büyük jeolojik afetierin ritm i n i izl�r. B u yüzden insa n l a rın evri m i , b i r teviye değ ildir; top­ l u luğun uğradığı felaketiere g öredir. Topl uluğun uğradığı bu felaketler. i nsan kurumlarının i l k i olan d i l i, tek heceli h aykırışı. bir büyük korkun u n , bir istek ya da bir hareke­ tin bu sesli görüntüsünü hızla ndım ya da yavaşlatır; insan, çakmak taşını yontara k biçimlendirdiği gibi, gırtlağında..,. çıkan haykırışlara da biçim verir. Bu insan. olayl a r zinciri n i bul maya ve bu zinciri g e­ riye doğru tırmanarak olayla rın kaynağına yüksaımeye öteki hayvan:ara göre daha yetenekli olduğunu daha ön· ceden tanıtla mıştır. Bundan başka o, bu olaylar zinci rinde bir sır olduğunu sezm iştir; insanda a raştırma fikri, bu s ı r­ rı bulmaya çalışmakta uyanır. Her yan, çepe çevre, sırdır; ı?ır hem kendi içinde, hem de dışındadır i nsanın. Görüntü­ ,leri yürek da rlığı ve korku verd i kçe, rüya , ona korku ve ölmüştera saygı düşüncesi n i aşılar. Rüyanın ve ölümün. bilg isizliğ i ve kuruntusu yüz ü nden, son derece a rtan sır­ Ianna karşı insan. kend i n i . cenaze törenlerine baş v u ra ­ .rak savunur. Sihre ve büyüye olan inanç v e tapma, onu, kendisine canlı gibi görünen herşeyle. ateşle. gökle eşya ile rüzgô rla, ormanla uzlaştıracaktır. Geceleri ve uzun kışlar boyunca. aydıntatılan mağa� !""a l arda barınmış bulunan insan, ilk tek n i k i lerlemelerint yaptı; taş yontmaya, ağaç yontmayı·ekled i , dallarından kap kacak örd ü , ağaç dallarının ucunu sivri iterek kargı yaptı; Taş ôletler.. insanın kend i kendine yaratarak hayat şa rt­ larını ıslah etti ğ i i h tiyaçların tatmininde a rtan b i r yer tut­ maya başladı. ikl i mler, i k l i m l e rle birli kte hayvan l a r da de·-



6 -



ğişmeye devam etti. Nemli soğuk, nemini kaybederek, do­ hc k uru hale gelmeye baş lad ı . Geniş steplerde ren �,eyi­ �ği ve bizon sürüleri gezer oldu. insanlar ş i m d i kem i kten kazı ka lemi yapmaktadırlar. Her iş için ayrı bir ô let mey­ dana getirirler ve bu emekler onları şaş ı l aca k ölçüde zen­ gin leştirir; erkekler av peşinde koşarken, kad ı n la r hayvan derilerini biçer, hayvon sinirlerini iplik yerine kullanara k bunla rı diker, kabu klu deniz hayvonlarını, dişleri yassı taşlar delerek kendileri ne gerd a n l ı k ve süs eşyası yapar­ l a r, kötülükleri ve tehlikeleri uzak tutsun d iye k ırm ızı aşı boyası ile boya n ı rlar. btu ru lan yurdun yan ı başında kadı­ nın başard ı ğ ı bu işler, ono esaslı bir rol verir; kadın, mül­ kiyeti orta k olan eşya n ı n ba k ı m ı n ı yapar ve doğu rgon l ı ğıy­ la da klanın gelişmes i n i ve g eleceğ i n il sağlar; gerçekten de klanın gücü, çalışan kol ların sayısına bağl ıdır. Bu çift gö­ rev, kadına öyle bir otorite sağlar, kad ı n kend i n i öylesine saydırır k i , i l kel toplum anaerkil l i k üzerine kurulu r. Kad ı n ı n doğurgan l ı ğ ı n ı kutlayıp u l ulamek için, erkek­ ler küçük tildişi heykel lerle kad ı n ı n simgesin i , benzeri n i yaparlar; · mağara ların iç duvarlarına da bu mamut eveı la­ rı hayvan resi m lerinin ya n ı n a insan elleri çizerler. Çünkü İnsan elleri, eşyayı yakalayıp ele geçi ren. , kend ine mal eden gizl i g üçtür. Ama '/ i ne de kimi klenlar düşkün leşip son una ya klaşır, onların yerini ötekiler a l ır. Tapınma törenlerinin yapıldığı, yerin altında kaz ı l m ı ş mağara ların duva rla rı nda· ki resimler olgu n laşır, yetkin leşir. Bu duvar resm i n i n ger­ çekçiliğ( etki a raştı rmaya kadar varır: Büyücülük, a vcıl ı ğı daha veri m l i ve kadınian daha doğ urgan etmeye susa m ış insanlarda san'at dehas ı n ı yaratmıştır. Böylece Akitanya· daki Kon tobr dağianna kada r uzanan, dikkate değer b i r gözlem v e anlatım g ücüne sahip b i r uygarlık doğup açıldı; :moğara san'atı, tam geliş m e yol unda olan b i r insa n top­ lumunun var olduğunu gösteriyor. Buzu l lann sebep olduğu ôfetler son Skandinovya çöküntüsü i l e kesilip buzla r g e_r i led iği zaman sel gibi yağ-7-



murlar yağdı ve yeni tufa n l a r meydana g eldi. Sağ kalanlar suların çekilmiş bulunduğu bölgelere kaçtı lar ya da buzul­ ların u laşamadığı kesimlerde sıkışıp saklandı lar. Kimi ka bi­ leler ren geyiklerinin peşinderi kuzeye gittiler. Kimileri ise insanların daha önce a l ı ş ı k b u l und u kları, ama şimdi çöl ha­ line gelmiş bulunan topra kları bıra k ı p a rtık ı l ı m l ı hale g e­ len iklimiere va rma k için yola ç ı ktılar. Buzların erimesi yüzüilden Sibirya kendi avcı sürülerini Avrupa' ya döktü ; bunlar, kendilerinden önce buralarda var olan topl umları bastılar ve böylece insan toplumunun g ücünü yenilerken , bir yandan da o n u n ilerleyiş h ı zı n ı aza lttılar. Bu sars ıntı· l a r, kimi atılı mları durd u rdu. Mağara san'atı yok oldu. Ya­ vaş yavaş dağ ı l ı r silinen eski taş çağı uyga rlığmdan sonra, uzun aşamalarla, yeni bir uygarl ı k başladı. Yeni taş çağ ı n ı n saldıncıları bir karar l ı l ı k eleman ına sahiptirler; hayva nları evcilleştirmişlerdir ve hayv a n ye­ tiştirmektedirler. Ye�iştirmekte oldukları hayvanlar. iyi toprak b u l u n ca ora l a rda yayıl ıyor sonra ertesi mevsim ye� ni ortak bul mak için gene g eliyorlard ı . i n ek, öküz ve k� yunların ot v e su a rama içg üdüsü, insanları peşinden sü� rükler; sürün ün ha reketi onların a l a n ı n ı genişletir, ama bir rrııldamaz h a l e g elince bir misli durgun l u k ona ô letlerini geliştirme olanağ ı n ı sağlar. Erkek taşı cilalamak için, zıp­ !k ı s ı n ı kırmak i c i n Yuna n l ı la r Oac' l a ra başvu rma kta d uraksama- , . d ı l a r. - Roma kamu m a l iyesi n e karşı bu ardı a r kıası kes i l me­ · yen baş kaldırmalar, Dnie pr ı rmağı i l e N iemen ırmağı aro- . s ında yerleşmiş b u l u n a n Slavlarda n , Sarmatlar ta rafın­ d a n itil i p s ı kıştırılan iskitlere kada r b i rçok u l us Roma l ı ­ l a r ı n işg a l yöres i n i doldurma teh l i kesi taşıyan barbarların itiş i ni daha da korkunç bir hale g eti riyord u . Bu i tişe, b u taşkına engel oluna b i l ecek m iyd i ? O korku nç M . Ö . 53 yı­ l ın d a Roma, kendisine karşı, o zamana kadar ta n ımadığı b i l me d i ğ i i k i hasm ı n , Part süvari g ücü i l e Golyal ı yurtse­ verl i ğ in i n d i k i l d i ğ i n i gördüğü zamana kadar bun dan kt..,ış­ k u lanab i l i rd i . Part'l a r Mezopotamya'da Seyl a n , H i nd istan ve Ç i n i l e ticareti koruyorlard ı . Han imparatorlar H u n l a rı - Aiı­ ta kyta'dan Part Imparatorl u ğ u n u ve i ran'ı keserek-b i r vadi­ d e taştan yap ı l mış bir k u l en i n ö n ünde Yunan bez i rgô n la­ rının ü rün l e r�n i Ç i n kerva n la rıyla mübadele ettikleri, Pa­ m i r' e ulaşan i pek Yolu'nun d ışına kovmayı başard ı la r. Bar­ barlar i ndus üzeri nden H i nd ista n için teh l i ke l i olmakla beraber, bu a l ış - veriş ve b u u laşım B i rmanya'dan Kam­ boç'a geçen Khmerslerin orada H i nd istan etkisine boyun eğdtkl eri H iri d i - Ç i ni 'ye kadar varıyordu. Part devlet i ve o n u n baş kenti, g en iş- uzun Seleucie - du- Tiğre ( Dicle Se­ lefkus'u) böylece, g üven l i ğ i n i sık sık tehdit e de n , teh l i ke­ ye içeyan feod a l a n l aşmazl ı k l a m ra ğmen, Asya i l e Akden iz arasındaki bağiantıyı olduğu g i b i koruyor, sürd ü rüyordu. Roma, bu tica ret yolunıun kazançlanndan kon uşu l d u ğ u nu işitip de o n u ele geçirmeyi istemeden duramazd ı . Part İmpa ratorluğu e n g e l i n i aşmak gerek l iyd i . Krassus , Mezo� potamya 'yı ist i l ô etmek icin F ı rat'ı geçti . Dem irle rle örtü­ lü Part s üva rileri okla rıyla Roma l ej yon l a r ı n ı bitki n bir ha­ l e g etirip ezd i l e r. Krassüs öldürüldü, ord usu bozu l u p dar­ madağın oldu. Sağ kal ı p k u rtu l a n l a r bu serüvenden I ra n '



- 210 -



ı n M ithra öğretisinden başka b i rşey getirmed i ler; bu öğre­ tiye g iz l i o l a ra k g i r i l iyord u ve bu, b ut ü n (Or&ı) Doğ u 'da yayg ı n d ı . Roma Devlet i n i n kudreti, Fı rat'ta s ı n ırları n ı bul­ m uştu. Hellen uygarl ı ğ ı d ü n yas ı n ın keşfetmiş , açmış bu­ l unduğu Asya'ya kend ı n i zorla kabu,l ettirem iyecekti. Roma, Mezopotamya'da başarıs ızl ığa uğrayı p d üşer­ ken Ga lyo, bağ'imsızlığına yanarak öfkeden tir tir titrıyor ve ortak b i r vatan düşüncesi s iteleri sarıyord u. Bural arda ayaklanmıa planları ya pıl ıyor ve Seza r, Golyal ı yu rtsever­ l eri tasa riayıp öldürtmek i st iyord u . Bu, .o n u n yetki s i n e, otoritesi n e k a rş ı hıa k istem inde b u l u n a n b i r u l ustu. Büyü k b i r asker, d i k kate değer b i r teşki lôtçı olan Arverne şefi Vercingotorix, bütün Galya'yı, yarım yüzyıldan beri Rom a devletin i n b i r parçası h a l i n e g el m i ş b u l u n a n Provence da­ h i l , yeniden bir a raya g etirmeyi başa rd ı . M .Ö. 53 y ı l ı kışm­ pa ıherşey hazırd ı ; Vercingotorix, a lkışlarla , Arvernes' ler kra l ı · seçi l d i . Bu, tüm olarak, italyot rn adra bazlara karşı oldı,.ı �u; g i bi Galyo aristokrasisine karş ı da h a l k ı n irki l i p s ıçramasıyd ı . Rom a 'ya gelı nce, Senato, iç harp olayları içinde çabalayıp, debelenip d u ruyordu ve Forum'd a yan­ g ın çıkarıldığı ya da bozg u n yaratıldığı. za man Sezar zorlu yürüyü ş l e Raven'den Nerbo n 'a ve Seven' le r üzerin e var­ m ıştı. G ergovie'de, Never'de ve Saone üzerind e yenilg iye u ğ rayan Roma lejyon ları Dijon'a doğru b ü k ü l d ü ler. Seza r Germen leri yard ı m a çağırd ı . Gol'ün b i r l i ğ i tamam lanmıştı ; Verci ngotorix Golya l ı l a r kra l ı o lara k ta n ı n d ı . A m a Bibrac­ te Senotosu b i r h a l k h a reket i n in destekledi ğ i bu üstü n l ü ­ ğ ü kabul etmed i v e ihanet, Vercingotorix'in e.serin i yıkma­ ya başladı. Alezya ' n ı n kuşat ı l mas ı. onu, yurd u n bütü n ün­ den ayırıp ya l n ı z b ı rakara k yoketmeyi, b itirmey i başa rd ı . Galyo u l u sun u h desta n ı b i r felô k et l e sona erd i : aristok­ ratlar, soylu a i le l er, kendi ayncal ı k l a r ı n ı , imtiyazların ı kur­ tarmak i ç in u l us u n bağımsızliğin ı feda etmey l e yeğ tutmu ş­ lard ı . Ga lyo a ristokrasi s i·, i lerde açacağı savaşlla rd a Se­ za r'a işbi rl i ğ i n i h i ç bir şey esi rg emedern verdi. -



.



21 1



-



önce, Seza r'ı Pompe i l e karşı karş ı ya g etiren çatış­ ma, Senato, g enera l ler arasında bu d üelloya, g üçsüz, se­ yirci kaldı. Sezar, P,o mpe'yi italya'dan sürdü, ç ı kard ı ve R oma'da kendisine düşman o l a n Patriç i l ere sald ırd ı. Bu i k i k iş i n i n tutkularının, h ı rsiarın ı n gerisinde, y ü kselen iş adamları- ç ı ka rc ı l a r da lgası aristokrasin i n i ktidarı n ı se­ petled i. Ş i m d i art ı k şehi rlere, kra l lara ve g ümrüklerini ve qevlet teke l lerin denetled i kleri dev letlere borç para ver· mekte o l a n ban kerler, tefeciler Sezar üzerin e oyn uyoriiOrd ı. Bu b i rbi rine z ı t çıkarlar karmaşası - Patriçi ler b i r yandan Pompe'yi k u l l a n ı rken bir yandan da sadece ondan kurtul­ ınayı düşün üyordu - Roma pol it i kas ı n a i n a n ı l maz bir kar­ maş ı k l ı k veriyordu . Bu dön e m n ta r i h i , uta n ı lacak, pis bc­ 'l irti vre davra n ışlarla dolup taş ıyordu . Selôn ik'e geçen P,o mpe, Sezar' ı , ita lya'y ı aç b ıra kara k, onun Afrika, Ispanya ve M a rs i lyo'da n bes lenmes i n i de deniz a b l u kası yol u ile ö n l eyerek y,e nmeye g i rişti . Ha rp, bü­ tün bU a l an l a rda birden patladı. Sezar, bir mali pan i k rüzo gôd çinde bura larda yüzünü b i r · g österd i ve Tesa lya'ycı g eçti orada, M .Ö. 48 y ı l ı nda kend i manevra zekôsı ; ıe Fa rsa les'de, has m ı n ı n üstün kuvvetle ri n i ye ı:ıdi. Pomp�. M ıs ı r'a kaçtı ve orada. öldürüldü. Seza r, Roma hazines i n �r. c ı karlarını savunmak icin iskenderiye' ye vardı , gen ç kra ­ l ıçe Kleopatra ' n ı n sihrine kapılara k orada b i r yıl kald!; Su riye yo luyla g eri döndü. B u ra la rda Yahudi lere u yg urr h are�et etti, Kapadokya 'daki karışıı k l ı klara egemen oldu, Atina'dan i ta lya'ya g irdi ve· N i m idya'ya yen i bir seferden s onra Roma'da zaferlerini kutlad ı . Korku içinde ka l m ış b u l u n a n Senato ' n u n sayg ı l a r ı n ı k a b u l etti, Kleopatra 'yı getirtti, Alesic'da n beri maıh pus b u lu na n Verc i n g otorix' i boğd u rd u ; on y ı l sü reyle d i ktator i lô n ed i l i nce ord u n u n ve ba n kerierin zaferi n i onaylama;.; ve kutsa l laştı rma k v e Roma ' n ı n Senato o l i g a rşisi tarafın-



21 2



-



d a n yönet i l mesine son verm e k a macıyla reformlara , iyi leş­ ·tirmelere , g irişti. Senato'ya sadece bir d a n ışma görevi a l a koy·d u. Sezar, 34 l ej yona daya n a n ken d i kişisel i ktidarı­ nı k u rdu. Roma Cumhu riyietin i n d üşüşü b u tari hten başla­ t ı l ı r. Roma'da d i ktatörl ük, tefeci-ba n kerierin egeme n l i ğ i­ dir. Bu n l a ra zen g i n l i k, savaşta n geldiği için sadece büyük b i r asıkeri şef onların g üven l i ğ i n i koruyab i l i rd i . Sezar, ön­ ce, aylık- ü crıetlerini ve ücretl i l er say ıs ı n ı artı rd ı ğ ı ordurıtu g ü çlendird i ; o n u eya letler arasında böl d ü ; yetke ve otori­ teyi ken d i e l l erinde top l od ı ; ceza l a rı a ğ ı rlaştı, dernekleri yasa kladı ve C u m h u riyeti teh l i keye soka n özg ü r l ü kçü gö­ rünüş ve süsleri, gösterm e l i k demokrasiyi kald ı rd ı . Sonra azimle para baba la rı n ı n pol iti kas ı n ı tuttu; büyük bayı nd ır­ lık işlerine büyük k i l iselerin , foru ml a rı n , l im a n l a r ı n ve ge­ n iş topra k d üz l eşıtirme .işl eri n i n yapım ı n a . g irişıneye ka­ ra r verd i . Ban�erler topra k satın a l ı.yorlard ı . Sezar , fakir­ Ierin hayvan sürüsü işl em i gördükl eri uza k ü l ke le rdeki ta­ rım işletmel er i n i . sömü rgeleri ooğalttı. Bir yanda n da Kafkasya'ya ve Fı rat'a d oğru, başka savaş l a r hazırlıyor­ d u. Görün üşte boyu n eğmiş b u l u n a n Senato, kend i s i n i yenen Seza r'ı onurlu s a n i a ra v e ta n rısal s ıfatiara boği.J­ yordu. S ezar istibdattan keyiflen iyor, kendinden g eç iyor­ du. Kleopatra ' n ı n çekici g üzel l iğ i a ltında, Roma ô l·e m i , Ta nrısinın kendisi ol acağ ı, devlet g üc ü n ü deste k l eyecek tek bir d i n e sah i p bir doğu k ra l l ı ğ ı g i b i g ör ü n üyord u . Se­ zar, i k i yüzyıl s ü ren savaşların beslemiş b u l u nd uğ u b i r sosyal sistemin en yüce· noktası, doğruyd u . Gerçekten her şey, Roma'n ı n evrensel egeme n l i ğ i id­ d ia larına hak verir g i bi görü n ü yord u. Şeh irde bir m i lyon­ dan fazla· insan oturuyord u ; kapladığı yer iki m i s l i olmuş ve yap ı l a r y ü ksekl iğ i ne geliş m işti. Para baba l a rı g e l i r ge­ tiren l oş ve karış ı k yol la r üzerinde, k i m i beş kat l ı evler yaptırm ışılard ı . B u n l a rı n mimarları Orta Doğu'daki Yum;ı.n



- 213 -



şeh i rlerinin s imetrik perspektifi n i yen iden meyd a n a g eti­ remem işlerd i ama bu yığma, gene d e koca m a n v e çok geniş b i r görü n ümdü: sarayla rın ve bahçelerin i n l üksü, {] n ıtlar, H e l len d ü nyası san'atçı l a rın ı n süre k l i a k ım ı, Roma efend i ve usta l a r ı n ı n h izmeti ndeki d ü nya zen g i n tiği, taç ı n Seza r'a s u n u l ma s ı g i b i töre n lerdeki şatafat, b u çok büyük �h a l k şen l i kleri Roma'yı Batı'n ı n merkezi h a l i n e getird i . A m a g e n e de g e n ç Hora ce, M . Ö . 4 5 y ı l ında öğren i m i ­ n i s ürdürmek i ç i n Ati n a'ya g itti. Bes be l l i ki eski, zekô ve b i l g i başken t i n i n eski parl a k l ı ğ ı k a l m a m ıştı a m a Roma, genç, zeng i n k i ş i l erin Aün a ' da ta mamladı kları yüksek öğ­ ren i m s ı n ıflarından yoksundu. Bu eğleşme parh al.ıyd ı ; öğre­ n im e ya l n ız ayrıca l ı k sah ipler i ya naşa b i l iyord u . Büyük ko­ mutan olduğu kada r büyük de b i r yazar o l an Seza r içi nde yabancı profesörleri yeğ tutm a k ve Roma ' n ı n , kültür g e­ n işlemes i n e gösterdi ğ i düşman l ı ğ ı hafifletmek isteğ i n i ta­ şıyor muydu? O n u n ted birleri n i n çoğ u , tasarı d urumunda k a l d ı tıpkı daha önce, kendi kişi i ktida r ı n ı herkese ve her­ �eye karşı g ü çl endirmek için, pc;ıra baba l a rına karşi d ü ­ ş ün d ü ğ ü b ü t ü n öte ki tedbirler g i b i . . . Demek ki, Seza r'ın d üşlediği d ünya b i r l i ğ in i tamam­ l a m a k için, Roma ' n ı n e l inde, l e jyon ların ı n aske ri, tekn i ğ i n ­ den başka h i ç b i r hazırlığı, k u l l a n acağı hiç b i r şeyi yoktu. ;Ka n l ı s i rk oyu n la rı n ı n her z a m a n tı:ka basa doldura n bi­ Hnçsiz kalabal ık, ekmek d a ğ ı t ı l ı rken b i rbirin e g i rer, dövü­ ş ü rdü. Yanlış yoldan geçm iş, ve ka ramsar bu to pl umda reza l etler artık, ka m u oyu n u , düşünce leri b i l e uyarmıyor­ d u . Yayg ı n resmi d i n e karşı: büyüyen ka,y ıtsızlık felsefede­ ki ye ni lenme lere karş ı yerin d e ve yeterli değ ildi ; ve i ta l ­ ya'ya sızmış b ulun a n b ü t ü n manevi etk i l e r içinde, h a l k y ı ğ ı n la r ı na sih i r v e büyü v e seçkin lere-Atina'yı i k i yüzyıl önce Zenon ' u n öğrencileri tarafı ndan soku l m uş b u l u n a n ­ stoac ı a h l ô k k a d a r kend i n i k a b u l ettiremed i. Pratik eğ i l im­ leri i l e değ m a l a r ı n ı n seçmec i l i ğ i (eklektizm i ) . Roma l ı ru­ huna ve zekô s ı n a uyg u n d ü ş üyordu. Epikür'ün zıdd ı yolu -



214



-



tutan stoacı l ı k, istibdad ı n , zorba i ı ğ ı n i lerlemes i n i n kor­ kuttuğu:., ürküntü verd i ğ i insa n ları aya rtıyor, kendine çe ki­ yord u . O n �a r, ta n ı ğ ı oldukları bu s ı n ı rs ız iflôs orta m ı nda bir cesaret kaynağ.ı bu luyorl a rd ı . Feti h ve zaferiere doy­ g u n Roma ' n ı n bi rleştirme yol u nda ça l ışma l a r ı n ı n son ucun­ da topl u m u n genel ve evren sel yoks u l l aşması ndan iba ret k a l ı yordu. Sezar, erg uvani g iys isi içinde art ı k senatörlere de ayağa ka lkmaz o l m:uştu. Y ı l ın b i r ayına o n u n küçük ad ı « J u ­ les» ( J u l i e = Temm uz) veri l m işti. Ona, «vata n ın babası» den iyordu . Yen i k le r Roma k u rd una lônet okuy;oriardı ; Se­ zar ise' Partlara, Daçlara v e i s kitlere karşı savaş haz ı r­ l ı k l a rı n ı t a m a m l ıyordu . Ama, k i me borç l u olduğun u b i lme­ d i ğ i bir otoriteden kend i de ted irg i n olan bu ( Roma kurdu) da boyun e ğ iyord u ; para babaları, d iktatörü n kendileri n i denetim a ltına la l m a g i riş i m l e rine ka rşı d i ren i yorl a rd ı . O n a karşı b i r g izl i tertip kuruldu. Başına gelecek o l a n l a rı a ç ı k clçı k gören, uya n ı k Sezar, teh l i keyi bi l.iyord u ; ama gene de kendi b üy ü k l ü ğ ü içinde y a l.n ız yaşamaktan, ken d i n i ya­ n ı nda k i l erden ayırma kta n geri d urmad ı . Çeş i tl i çıkarlar ko­ a l isyonu. onun üzerinde iyice s ı k ı b i r b i rl i k m eydana getir­ d)i l er . B u n l a rı n ara s ı nda en ya kın a rkadaş l a rı , kendisine karşı gön ü l bo rcu a lt ı nda bu l u n a n l a r, bu a rada kendi gö ­ rev l i subayla rından Kassiyus (Cassi us) i l e aşağ ı l ı k tefec i Brutus da vard ı . ·



M.Ö. 44 y ı l ı n d a b i r mart saba h ı Seza r, ö l d ü rü l d ü. Brutus i l e Kassiyus san k i Roma özg ü rl ükleri h i ç korun m a ­ m ış · g i b i , h a l k ı n özg ü r l ü k le ri n i n öcü n ü a l a n C u m h u riyetçi­ ler d iye kend i ler i n i tanıttı l a r. Bu , Seza r'ı n , hia lefi n i seçen vasiyeti olduğu halde, sı­ n ı rsız bi r kudreti n ka l ıtımı için toz ı l a ra verilen av payın­ dan ibarett i ; Sezar, kabul ed i p Patriçi yaptığ ı küçü k ye­ ığen i gene Oktav'ın kendinden son ra başa geçmes i n i ta­ sarl ı yord u . italya'da ve Orta D oğu'da savaş yeniden baş­ �ad ı Roma egemen l i ğ i n i sü rüyord u : . -



21 5



-



ROMA i M PARATORLUGU VE Hl RiSTiYANLlK Oktav. Sezar'ın Jejyon ları arasında, Yunan istarı'day­ dı ; tahtına konmak, için koştu. C ı l ız görü n ü ş l ü ve askeri g i ri ş i m i e re az e lveriş l i , ama kesk�n bir g örüş ve daha o za­ mandan a l ış ı k old uğu entri ka. ve dolaplara yatkın b i r zekô sahibiyd i . B i r senatörü n oğlu i d i : Senato'yu koltu k l uyor ve sa ld ı rg a n görü n m ed i ğ i i ç i n , a ya ğ ı n ı kayd ırm a k isteyen a�kol i k konsül M a rk-Antu a n ' a ( Marc � Antoi ne) karş ı o n u destekliyor, a m a b i r ya nda n da Seza r' ı n katil leri n i n Cum­ huriyetç i parti s i n e karş ı savaşa, çarpışmaya g i riş iyordu . D i ktatörün dostu, . zen g i n Patriçi Lepid b i r yakınl-aşma için a racı l ı k kon uşma l a rı yapıyord u. Oktav, Lepid ve A.n­ ,t uan a rasında yeni b i r tri u m v i r l u k k u ru l d u . Bu , ·a rtık, sa­ d ece üç h ırsl ı k i ş i n i n i ktidarı paylaşm a k için orta klaşması değ i l , ama Seza r'ı n bir elde· topladığı, merkezlleştird i ğ i yetkeyi, otoriteyi yen id e n kura n gerçek b i r pol iti k y ü ksek g ö rev karar org a nıydı. Triumvir'ler ken d i lerine çok uyg un d,l maya n l a ra acımadan so l d ı nyorladı; kara l isteye a i ı n a n d a h a birçokları arası nda üç yüz senatör de h ük üm g i yd i . B u n l a rın m a l ları, m ü l k leri e l l erinden a l ın d ı ; kurba n ların k e l l e l,eri bıoş ı n a a rmağan l a r verildi, C u m h u riyetcilere karşı yü rütü lmüş olan savaşın hesab ı n ı d üzeltmek için verg iler y ü kseltildi ve mecburi b i r ist i kraz yürütü l d ü . Antuan Ma­ kedonya'da Brutus'a karşı zaferi kaza n ı n ca Brutus kend i · n i öldürd ü ; C u m huriyetçi Partiden h i ç b i r şey kalmadı. O k ­ tav, tasarıları n ı yürütüyordu�



- 21 6 -



O ktav i l e Antuan, beceriksiz Lep i d ' i Afr i ka' ya uzaklaş­ dılar ve eya l etleri arasında ü l eştiler. Okta v Batı 'yı , Antuan Doğ u'yu a l d ı lar; b u ra l a n bu ü leşmeye razı etm e k gere k i ­ yord u . Paraya ihtiyacı olan Antua n, Asya'ya geçti, K leo­ patra'ya rasttadı ve o n u n peş.i n d en M ısır' a g itti. Ayn ı za ­ m a n l a rda Oktav, ita lya'da b i r para buna l ı m ı n ı n üstesinden geldi ve i nsan sıeçmekten d ikkat çekici bir usta l ı k g öster­ nra acı­ �a v.urdu.



Tum Avrupa'yı birbirine karşıt iki topluma ayıran, ça­ tışma, şiddetli ve sert başlad ı . Bir yanda her ü l kenin kom­ şu ü l kelerdeki h ısım-a krabalarıyla birleşmiş, hukuk sis· temine ve sınıf duyg usuna sahip, kendi üstünlüğünün in­ kôrını temsil edebilecek bir 'u lusa l birl iğin var olabi lece­ ğini aklına bile getirmeyen derebeyieriyle Feodalite. öte yandan barış'a _ve ekonomi k bol luğa , mutluluğa susamış bu ulusal birliğin sembolü olan v� derebeylerin zorba lık­ larına boylun eCdirebilecek bir kra·l soyunun çevresinde birleşmiş ulusa l toplumlar.



·



Bu pol itikayı i l k ben imseyen Fransa oldu ve Kape (Capetj soıtu'ndan Louis: VI ile Louis. VII'nin yönetimi al­ tında, H ükümdarlığın değerli bir danışmanı , bir k i l ise ada· m ı olan Suger bu politikayla tahtın kazanabiieceği üstün­ l ükleri g österdi. Hristiyan kralların Faslılardan geri alınmış bölgelere



- 362 -



yen iden insan yerleştirme düşünceleri ile besled ikleri i s­ ponyo'do Kostil ve Arogon hükümdarları söz a nlamaz, h ı rçın bir soylular sınıfına karşı ka mu ferman ları (Cortos­ Pueblos) ile veri len oyricol ıklor karşı l ığ ında kendi tacir­ lerinin desteğ ini a rıyor ve buluyorlo rd ı . i ngi ltere'de Fatih Giyyom'un (Guilloume- le-Conguer­ cmt) üçüncü oğlu Henri: l 'd e kendi Boran iarına d'i renmek icin şehirlerin , belediyeleri n gel işmesi n i koloyloştırd ı . i l k özgürlük fermanını Londra'ya verm işt i ; Londra burj uvalorı, ada let icra etmek hakkını elde ett iler. Loncalar şehrin gü­ venliğini soğ lıyorlard ı ; Ruen 'li j ilber Beket (Gilbert Beckett) gibi zeng in tocirler ilk, hem de önem li ya rg ıclordı. Birçok Boron lar kralın örneği n i izlemek ve kendi kasabo larına benzer dokunu lmazlıklar vermek zorunda !