Sümerlerin Kurnaz Tanrısı Enki (Turkish Edition) 9758240331, 9789758240333 [PDF]

Citation preview

SAMUEL NOAH KRqMTR



aoa



SUMERTERIN



KURNAZ TANRISI ENKI



Eskikitaplarim.com



Karagöz



samuel Noah KEmer ' John R. Maier



.



stnrrl.tfl Krr@ TdMe E fti Myrhs oJ Enhi. me CraJE God



O Oxlord UniveEny Pres, lnc. New York, @ Kabalq



N Y,



U S.A.,1989



Yaylneli, lstanbuL 2000



Binnci Baem: Karm 2000



K"pak



Dtrze



serdar Bal



Yry1ma Haztrlayan: M$rafa



Krp$oglu



Bash: Yayladk Ma$aasr MtlceLlir: Yedigun Mncellitbanesi KABALC] YAYINEVI



Himaye-iErlal sok. 8-B cagaloghl 34410 ISTANBUL -pt !02 t_r s)o 85 86 t-rk! r0212\. 1610s



KU]UPHANE BlLGl (ARN



catalogin8'in'Ptrblicaton Dara (cl?) Knmer, sanuel Noah - Maie., John R. SrrDdledtr Krnrdl



I



fdrfls Er*i



- MetinLer \t Glinler \t eevirile.



Enki (suner Ennst 2. Snmer dili



4 Akld dili



Merinler



lstanbuLr Kabalcr Yay'ne{, 2000



lsBN 975-8240 33-l



\



Eskikitaplarim.com



Karagöz



Samuel Noah Kramer John Maier



SUMERLERIN KURNAZ TANRISI



ENKi Ceviren: Hamide Koyukan



{



@**'t^t,**



Eskikitaplarim.com



Karagöz



Millv ve Helen'e



Eskikitaplarim.com



Karagöz



ICINDEKLER



GIRI5, 7



I, B6LOM Enki r€ NinhuMg: Somer Gnnet Miri, 49 2.



Enki



mLUM



w NinrMh: 3



lBnn



YaatftF\ 66



EOLIrrL'l



Enki ve Inanna: Yerynztutu r'e Xohorel SoreClerinin Duzenlenmesi, 8.1 4.



BoLllM



lMnna ve Enki: Uygarllk sanadrnnm Eridu dan Uruk



a



Akan[9\



125



5. BOLUM



Enki



!e Eridu: su,tadnsnm Nippurh Yolculugu. r49 6.



BOLI'M



Muanma! Enki, 163 7. BOLUM



Ynce



Botdoi, 218



8. BOLIJM



Enki G€leneginin Gncn, 270 9. BOLUM



Kacak



Tdnrun lzleri, 320 10.



BoLUM



Mit ve Edebilic Enkihin Yeri. 374 K6aitmalar, 4?7



D



Sorrkce, 429



Eskikitaplarim.com



Dizin,441



Karagöz



AJ



Eskikitaplarim.com



Karagöz



Girig



George Steiner ceviri kuramr uzerine yazdrgr kitabrna pek yerinde



al^nk



AJtet B6bel lBa\lden Sonra)



adnr verdi. Bu eal{m61nda srei-



ner, "djller ieinde ve arasrnda, insan ne basarak soyliryordu. StmeAein



K



ileti;imi geviriye esitlir"i



tjLzeri



ma4 Tanns Enhi bir eeviriler



ki



tabrdrr ve diger eeviri kiraplarrndan daha fazla Babil'in sonucu oldugu



bir dil ve ortak bir knltrirti payla$Armr- bize en yakn kieilerce gonderilen mesajlan tam olarak ve ayrrnrrlanyla anlayamayrz. Oyleyse i,r, b^zen de ddn binyli once yazrlmrs karna5rk edebi eserleri anlamay nasd umabiliriz ozellikle de gtrntimuzde bilinen binlerce dil ansrnda hiebir akrabasr



gdzden kaemamahdrr. Bu yandan -orrak



b



lutumyanstimerce sdz konusu oldugunda? Di8er yandan, diller arasrnda eelirinin



{eviri teriminin genel an' bir sorun olnasmdan bir



lamryla yazr tarihinde erken karsrlaerlan awne payr qrkarabiliriz. Bu knaplaki edebi eserler Silnerce, Akadq !e Hirirc€ olm:k trzere iir kadin dildedLr. 1O uEnncu binyidan iriba ren, Mezopotamya'nn yazman okl larr eevirj sorunlan ilzerine eals' fl. Yazmanlar iki dilli, hatta iir dilli sozlukler hazrrladrlar. Aynr dil ailesinin bile iiyeleri olmayan dill€rdeki bieimleri elitlemeye ugrastrlar. Bir sozciLgun soyteniri ile yazn4r arasndaki uyumsuzluklan bite



lO



Lietrncn



binyrlm Sumerlerinin, "Enki nin Ndn-I



ltu



denilen



kendi Babil dyklsti uyarlamalarr vardr (burada 7. boljLmde sunulmu:tur). Oykri bapl barna bir biryndtrr (bir ndttl{uD) lnsanlann yrlan, aslan ya da yabani kopek korkularrmn olrnadrlr ve tek



Eskikitaplarim.com



bir



insan



dili-



Karagöz



ITJMERLERIN (URNAZ TANRISI



ENK



n'n oldtrgu blr Ahrn Cagdan soz eder. Bu uyum( Irozan "E€kismecr,' Enki adL rann)dr. "Agrzlanndaki sdzu degigrirdi, .cekirme ko)du , Bu hiq umulna.Lk bir harekertir, sunkn Enki, Sumerlerin raprndrgr yiizierce lann ieinde, insanlgrn koruyucusu olamk ancLklarr rek tannYd,. Snmellenn Kt(naaTannn Enfti, dunyann en eskr edebiyarndan ya prlan eevirile.rn kilabrdrr. ciiney Mezoporamyada, b$iLnktL gLrn€y



lrak bdlgesi, kNulmug kadim Sumer Enkiyi, pameonun en y|Ll(sek derecesini olusrrmn don ranl ve ranlsadan biri otarak kabul ederdr. Aerklanacak nedenlerden dolayr, Siimelin €n bnemli nirleri muammah Enki rzerinde yolunlarm$u Enki yararrcr bir ramydri ana ranreayla bi.likte SiLmerlerce bilinen eyrenln biiyuk boliimirne, kok€nle, ri kimi mirlere konu olan birkaq garip yara k .La dahil, o biqim yer



misti



Kozmosun duzenli iFleyirini saglayan



"ozlete



!e



kaderlefe



haknn oldtrglr dtsirnLrlurdu.



Enki, guney Irak re Basra Korfezintn barakhklafl yak rnda bulunan ana kirh merkezi Eridu)la ozdeglesrinlmirri. 'ya9an sulan hayatln kortrnmasr irin elzem olduklaflndan, yeralu sulafl !€



sulu dip



siz derinlik in tanr$ Enki a)nr zamanda



bir bereker ligiLruydu ve miller, ornegrn, buyuk rrmaklrfl haya! veren ersuyuyla doldurmasrnr !e halkr kuLsamak iein kanaliarda yolculuk ehesini iEeriyordu. Enkinin diger tannlada ozellikle de Lanncalarla- oian rarrqma lan pek eok oykrinun konusudur. BL,nunla birlikre Enki, kavsalannda bir savaiel olarak anlarrlmaz. YanFmalar hemen her aman kur-



asla



nazlk !e buyrr denemeleridir. Guntlmtlze rlasmD Slimer meiinl€.inden Grkar an Enkr portr€si oldukea rnuammal, mantrk drgr re aykrndrr. Millere yay an ilahiler



!e ilahi trri,nden



pasajlarda orneg,n, Enki, tannlarrn eok akrlh, her



Eskikitaplarim.com



Karagöz



CIRIS



seyi bilen onde.i, bilge bir danDman, degerli bir dosr ve gdnene !e basafllan iein dirimsel her 9e)'i sagladrgr insanlgrn cdLnen lelinimeti olarak yircelLiimii ve oviilmiiFriir. Enki grizel sanallarn !e anaaF



lann becerikii bir ustasrdrr. Belagar ustasrdrr, vararrlan her seyrn adr nr bildlrrr. Abzu'nun kralr, yazgrlan belirleyendir; degerti raelerin (degisririlenez, sisenilir, evrensel yasalar - bkz. 3. bolLim) idarecisi ve dagrtrcrsrdri denizlerin ve nmaklann nesesr ve dehseridir; ulhenin



etendisi!e biltiln iLlkelerin babasrdri rannlann agabeyrdtr. Hepsinin olesinde, en1irleri sorgulanma,vandrr. Ote yandan, mirlerde bu erklleyicj glicler, unlu nirelikler ve usG,



ltklt baganlar hiq de her zanan aynr bqimde gdrirlmez. Gersekren de, mi! yazarlan Enkiyi qogunlukla mamrksE, uekuruna duskun, nelsine



hakin olanayan, uyusuk !e arkadaer olan ranfllafln acrlanna kulak asmayan, ba5rna ne isl€r arac.grnrn larkna larmaksrzrn bol eamataL alemler dnzenlemeye merakh bir adam oiarak resmederler. olmusa olmaz, paha bieiiemez ,r'lerin aianm\ koruyucusunun, onlan elinde tutamama derdivardrr ve bir mit yazanna gore me'leri gereekien de lnannaya ve onun kenti Uruka kaptrrmetrr lnsanlarln velinineii oi ma roli bile, insanoglunu hayann /'1r'sinden yoksun brrakmasryla; korku salan, kin dolu sozlenyle nsanlan dehpere dlrLsilrmesiyle; il6anrn elrensel diline son venp boylece insanoglunun baerna dnler katr marasl derdini arnasryla bir bakrma kuskulu hale gelrr



lili



-



asabeyj En



k$kandrgr iein yapmrgirr burnn bunlan



Enki, soylemesi uzricti ana, asagrlk komplekinden mudaripti CunkfLkenri Eridunun din bilginleri, rahipleri !e iairleri alabildigine gueler ve a)'ncalklar yukl€seler de, onu paneonda arzu euigi ko-



numa geriremiyorlardr. Uzun



bir sur€ kutsal hiy€rarFideki yeri,



An,



Enlil ve Ninhursagdan sonra dorduncL' srrada oldu. Aradan uzun yriz,



Eskikitaplarim.com



Karagöz



SUMERLERIN XURNAZ ] A NRI5I EN KI



yrllar geetikren sonra, IO yaklag& 2100'de nil"yet Ninhursagla yer degiFtirerek ucuncu srraya yukseldi



-



bedelini s€ve seve 6dedigi paha



Lya mal olan bir zaferdi bu. Mu yazarla.na gore, Ninhursag onun guelerine !e baganlaflna meydan okumayr snrdlrdn ve



bir



ker€sinde



onu neredeyse oidurecekti: Enk, bunun yan,nda kimlik bunalrrnr da cekiyordu. Kendi adr, en' hi konpleksi, 'Yeryilzirnirn Ef€ndisi," yerin ahrndaki kozmik larhk, her tnrden kotir cin re korkung canavarrn yurctu olan



Ktr'm



parqasr,



lu derinlik Abzu ntrn kral olarak onun konumuna kars,l,k olusLLtrmaz. Ashnda, daha erken brr deyirde ona, Kur'u istila eden canavan yenmesiyle kazandrgr bir ad olan, En



kur,



Elendi Kur," ad, verilmis



olabilrr. lO yakla;,k 2500'lerde, Akadlar Enkr iern



Ea



adrnr orlaya ar



oiar. Ea olasrhkla Sami dilinde bir sozcdktdr anlam ve kbkeni bilinnemektedir. lkinci Dlinya Savasr srrasrnda lrak Eski Eserler Mir' durltigu'nce EridLida )trrutulen kaznar yaklagrk don metre kare bnyukll'gturde iki sunak ieeren kueuk bir odadan Ibarer olnn stmer'deki bilinen en eski taprnagl ortaya rrkardr. orada tapln an rannnrn, En



kinin, Sunerce onc€si bir adr olabilecek en eski at6r oldugunu var saymak akla yaLk,ndrr Ana ozgun adr ne oltusa olsun, Enki,€a, lnanna,49!aldan sonra Sirmer unnlanmn en insanr ve €n sevileniydi. Sumerin gairleri ve ozanlan onun ganrnrn ve budalalklanntn garktla



flnr so)lemekten nutluluk duymug gibidirl.r.



!e silindir mtihirr baskrlannda Enki siirekli olarak ikr rnaddeyle ozde5lertirilir: sr !e bilgelik. lkr ogenin MuseYi, Hrristiyan !e lslam dinlelindeki onemrne karsrn -Onadogu'da gelgenler d4rndaki pek sok dinsel gelenek bir yana- din tarihqileri ozir su olan bir tann olarak ya da kendine ozgiL bir "bilgelik"i olan bLr Kadim meLrnler



ranrr olarak Enkiye henuz hak etriAi degeri vermemiglerdir



Eskikitaplarim.com



t0



Karagöz



6IRI5



En oncle gelen din larihsllerLnden biri olan Mrcea Eliade nin iark-



I



kuhurler ve larkh krihsel devirlerde su simgeciliginin devanllgr



uzerine iddialannr ele alalm: Sekilsiz!e gizilolan hergeyin dzn, her kornik tezahrlriin kaynagr, rirm rohumlannk^br olan su, tlim b{inlenn geldigi \t. ya kendi ncadan ya da biralerle Een ddnecekleri



6li



6zn sim8ele. aaslangcra vardr



k



her



kozmik ya d^ taiihi se\,rimin $nrnda te.i dbne.iasla tek barna olmasa di herzannnvr olacakr, cnnkiisu, parcalanmanE binmler halin de



biitiio bieimknn gizil



olaDagrD isine alan tohum



itreticisidir



Eliade, kozmogonide, mir, dinsel roren ve ikonogralide buldugumlrz her tnr kultur ortiLnlr:rLstrnde sur-un aynr iileyi yerine gerirdigi ni b ltr. "tirn brlimlerden dncs.qelir ve rilm yaraolg strreql€rinde ral-



Suyla ilgrh her baglann yeDiden



olumn trtr'yenr



doglm



olu



etnkt onclikle, olank$ya sokaak laltiz erne



mu ifade eder



izler ve rl(inci



r. hay^ln re yaEr,lqn pohnsiyelini eogahtr Baglangr su yeni dogs bag'tlar. bnyu ayinlerinde iyihsdnr re ce naze.yinlerinde olirnden sonF teknr dogunu eglar Bagh basma berekeri



^ll



ayinlennde,



rl,m gizilliEiieinc aldrgr iein, su bir hayal singesr ( canlandrncr su ne



) hali



selrr Tohunu boldur, topraAr, han anlan \t kadnlan doller Kendi b(inn olanaklar icenr, te\ kalade ak$kandrr, herseyin geligmini



isrnde



desrekler



b3nzetilir



!e bundan dolayr kgl.. s. l89l



l"



ayla



ka$ annlrr ya da dosrudan ona



mir, dinsel tbren !e ikonografide dinlerinde bal|ca unsurlardan brri oldugu



Ya5anrn simgesi, kozmogoni,



onemli ol.n suyLln dirLnya



Mircea Eli^de. P./llnts ,r Cor?a,"dve Rcir8o (New



Library, 1958),



s



\orki



188-89.



Eskikitaplarim.com



ll



Karagöz



SUMTRIIRIN KURNIZ TANRISI ENKI



sonucuna vanr Eliade. saydrsr diger unsurlar "Gokyrrzu



!e cokyirzu



Tannlafl,' "GirneF ve cunese Taprnna," "Ay ve Misrjk Ozellikleri, .Yeryuzll,



Kadrn



!e DogurganLk"ur. Sonn blrki



orriislrL a)inlerine v€



dogurganlrk kuliterine, kutsal tasllr, k'usal yerler



ra birkrc b"r.m ar edilmiglir



-



rrr. un l.|Jpra



!e kursal



tnl,iirpr ):ln./..r



zaLnanla



L.r



l.ez..7



su snngeciligi bolirnunde ise adr hiq geemez



Niye Enkiden uzak duruldugL' sorusuda ikineden kendini gbsre-



rir.



Kadrn Yakndogu lzmanlafl eelr€si d$rnda iyi bilinen, qok onenli mernler olmasrna karsrn Babil Yararrl15 Desranr ya da [mm.i



E'i ve C gdnnr



verilenler gibi, gorece geq



birkaq neun



1'alnrzca ^dr lardLr. Enl'm.r Elii !e Ctlgdrnrr gibi eserlerde Enki (Sami Akadcasrnda,



ki adryla, Ea) iyi tan,mlanm$rrr, ancak oynadrAr rol oldukqa krsadrr Eliade'nin ayflntrlanyla ele aldrgr su simgeciligini gercekren de her asrdan iqeren Srlmer E.ki mitleri uzman olnayan okrr ilin hala bi lkinci blr neden Enkinin kolayca srnrflandrnlan bir rann olmayts irdrr. Mezoporanya pant€onundaki diAer lanfllan srnrflandrrnak daha kolay gibidir An, gok baba, gokyirzune rekjlen diger de'otiosi gi'



s 6a 66). Girclii ve saldrrgan Enlil bir ftrona ve !er,mlilik tigiLrirnirn bildik srnrtrna sokrLlabilir. Tannlar hi)erarsisinin iepedeki don rannsrnrn en eski grublr, Nrnhursag, Ninmah gibi pek eok adla bilinen, bir am tannqayr ilenr. Ve daha gene sald'rgan unrrqa, merkezi gruba girmek ilin kendine yol aqan lnanna (Akadcada letar olarak bilinir), brr dogurganlk singesi' dir. Kutsal eylilik ayininde oynadrgL rol tirm dilnya dinlerinde yer alan bir girtrngirdur. A9k, gilzellik ve bereke! tanneasrdr. Savas ye bi,



uzaklaslr ve ahl hal€ gelir (n.8]].,



yrkmla d€rin basianrr icinde olmasr paradoksu da kadirn dunyada ga yer



i)i bilinmektedir.



Eskikitaplarim.com



)7



Karagöz



YirLce



ranfllar donlusrnnn dordirncnsii Fnkidir. Eliade, yukaidaki



)orumundan da anlaerldrgr ilze.e, str ranrlsn, senellikle disi ve ayla iliskili olarak diisunne egililnindedir. Elbeue Enki'nin ayla hicbir iligkisi yoktur. Sumer Enki mulennd€ gorecegimiz gibi, Enki kugkusuz, cogunlukla Y.ice Anayla eiftleten eril unsur olarak yaratLcr ilkey-



le ilitkilidir. Yine de oykirler, Cok slk olmasa da, yararma snrecinde eril ve diril unsl,rlar arasrndaki qekismeye dikkar cekerler



lronik bir bieimde, Enki, Su ve Su Simgeciligi nde Eliadenin rldrgr yapryr din tarihinde en iyi tensil eden lanr olabilir.



ele



Enk,nin ikinci nrieligi bilgelikrir. "BilSelik" her eagda kalranmasl zor olan nazik bir kavranchr. Blrgirn lerime Kitabr Mukaddesten lrl(afllmrg anlamlar )rrklenmlilir. Buna karern Kimbr Mukaddesle bi le bilgelik, sn sundelrk olandan, cok derin zihinsel !e rinsel gno' sise degin uzanrr sirlqman\n Mesellerinde !tr tiLrden atasdzle.i L.rp-



1^m.hk.r idanrla yemek yene



123:61.



Aphla soz sirlerme I23:91



Bireodl$ shh



ederken esrSeyici olma.



Bir degnek drrbes ontr



oldnmez



oou degnekle doreFin



\-



.,n,n nl,,lerDr),., ndinkr.rrr



'n



2r: r lql.t



lnsanlann srradan deneyimle.inden senel ilkeler erkamn boylesi slLndelik osutler, Enkinin bilgeligin efendisi olarak ovirlmesine kar



irn, btr kitapt.kl Enki metinlerinde bulirnmaz. Ve Kiubr Mukaddes Kirab, Muklddes prsrjlaD. Tl,! J.nrJdlzir Birhdan, ed AleMnder Joncs. (cadeD (:iry, N.\.: Dorbled.y, 1968), s 8+0'41. 881 84.



Eskikitaplarim.com



l3



Karagöz



5!MLRLERIN (URNAZ TANRISI ENKI



btr "bilgelik,, Enki merinlerinde belirgin olabilir ya da olmayabilrr Helenisrik Bitgelik Kiia blnda, orneAin, Siileyman Tanrlya, ona "BilgelLgin ruhu"nu verdigi geleneAinde de bulunan eok larkh rurden



Herseyin dogm bilgisinibana



ltEn oydri diinyamn



yaprs,or



\e



dEele



nn .,zelliklerini, zdnanlann baslangrcur, onastu re sonunu, glndd, nuhle,inin degFn.sini\t me\5nnlenn $Fsnr nn duumunu, ha) anlann dogasnr



\t



Iln



delnni re yrldrla, yabani haFanllnn icgndrihri,



ni. ruhhnn gucnnu !e iEanknn zrhnsel snFcknni, birkr cesnlenni re



kttkknn iyileiriri.i ozellikknnibana ogrer€n oydu Burln gizli \r bnIrin aelk olanhn .gEndim. bnrlin bunL.a brcm lercn Bilgelik bana ogreui bunlan 17,17-211.



Brnu, Sulevman\n Mesellerinin srradan, gundelik bilg€ligiyle Sisi olmayan



bi. nitelikler lislesi izler:



Cunkt onun rcindekr ruh zcki. ku6al,



e5siz,



rok yonli. krhaz. erkin,



nutuz eden, lekelenmemi5, bemk, incirilemez, yardrn*ve..



kn.



kaEr



komlanaz. lntu{kir, inen. arrk, deEismez. giilenihr, ayarulam^z, her grye



kadn, her



91



dnsnnen,



hlron



zihinlere islq,en,



st rt



en mahtr



ruhlann tuhudur. ciinku Brlgelik her derinihden daha hEh hareker eder, oylesaftr ki,



ltri€ye y.yrltr,t



iclerine



n ueder



lBilgelik 7:22-



241



Enklt€ duzenli olank bilgeligin efendisi' srfarr verilmrsrir



Bil



selik kavramr kadim d[nyada eskiden beri karmasrk !e Kuabr Mukaddes geleneginde btrlunan arrnhklardan farkL boyurlara sahip oidtr-



gundan (orn., biLytL ye dinsel ayinlerde, oluler dryarna giris ve ora dan erk$ bilgisinde), Enki oykuleri, Duzenbazln sanatlarr, kurnaz|k ya da hilekarhk g€rektirir gibi gorlindilgunde bilgelik'ren kaqrnmayr



Eskikitaplarim.com



14



Karagöz



yegLedik.



Enki, haltedilmesi olanaksE gorunen sorunLara sok edici



qozunle. bulmakla diger



ranllal bile ta9rrrrr. Ingilizcede "drizenbaz' gok terini eskr anlamlafl olan "bilgi kazanna, genis bilgi" anlamlaflndan yalnEca bir iz rairr, ama guzel sanatlar, el sanarlarr ve bilimde, oz.llrkle de buyuyle ilgili konLrlarda "bu seyin nasl yaprlacagrnn bilgisi nden gelen yonlerini korur.



Belki de sorun eozlrLclrL Enki ien €n uygun rerjm "ktrrnaz drr (cralty) En eski anlamr olan "surliL, etkin, kudrerli"nin (oED .rnning



!e.ralty maddelerj) cok az,n, banndlrdrgr kuskusuu Enkide de arrk, ttr. Ancak daha biluen anlamda, "huner ya da becerklilik gosrer, mek, ustalkh ve duzenbz anlamrna gelen zanaar k/d/r), Enki'nin "bilgelik inden bLr seyi barLndrrrr. Enki, bliylrLniLn elendisi !e ranrLlann btiyrik sorun'qdziiciisu olmasrnrn yanr



srra, gimdisanarerlar ve ya,



zarlar dedigimrz srnrfr da ieine alan zanaarkarLann rannsrdrr.



Ozellikle, bilgrsinr o[lLrna aktaranlann babasrdrr Enki. Enki temelde, belki de diger kadim tanfllardan daha qok, konusu lan ve yazrlan sozle ozdeglegiiriimEti Enkinin kavranmdrnda sdzin



oneminin bu krlaplaki qeviriler aesrndan iki anlamr va.drr. Eirincisi,



"o



.



,.kler o"gfl olrrak anlamrmz g",ek,'. Bur



rr er Ir;



de



L



r



J



r,



suz, bunun iqin raba harcarur. Enki'nin durumunda, Enki'nln sozleri



ni ve



tannr nnrmlamak irin kullan



an sozcirkleri okLryan kLri uya'



nrk, ironik donlrslere, her tarala eekilebilecek sozlere ve en kutsal baglamlarda bile niikteye hazrrlkh olmahdrr Cevrrileri elimizden geldigince aerk ve siislemesiz yapnaya qa|Ftrk, setrefil, ancak okLrna bilir dzgnn metrnlere sadrk kaldrgrmrzr umuyoruz



Bilimsel bir netni Celreleyen, bzen de iGrilLnti rirlen kaynak ki taplar notlarda asgarr derecede ve genetde konn dtsr trrulm$tur. Gii nirmuzde Asurologlarca



lerilen eseriere daha derjnlemesine Srrn€k



Eskikitaplarim.com



t5



Karagöz



sUMERLERIN (URNAZ 1NNRISI ENK1



isteyen genel okLrr iein,



bLL



kitabrn qeviriler ve klsa acrnlamala.la ye



lerince ilginq oiacaAr umuyoruz. Bu krapraki aabalanmEda Enki'yle



zrn ikinci yon , onlan



riir



ilgili



merinlere yaklajrlnrnL



olarak ele all9rmrzdrr. Oykriler, ilahil€r,



sarkrlar l,e genellikle hikayelerden olusan daha genig eserlerin bir parrasrdrr bu knap. Akadca ye Hlntee(leki birkaq ornek drsrnda, me tinler okura giir dizeleri olarak gornnnr. Sumerce, Akadca



!e Hi



tqe



(eger HrLrtqede de I'a6a) siirler arasrndaki uyumun nerden kaynaklan



d,grnr belirlemek giiqtnrr ama aralannda temel bir uyum oldugu go rirlrnektedir. Bu anlamda bunlar "9irlsel" merinler.lir. Faka! bizim bu



giiri ele algrmE siir yazma sanaunclan biraz larkldrr. lyi yaztlmrs bir Fiir, parcayla b|Lttrn ardrndaki karmairk birlige sa hipii.. Tek bir dizedeki ayrr ayrr sozcukler bir bitiLnin parqalairdrr; merinlerdeki



dize daha buyi,k bi,ti,nlerin, mrsra paragrallan ve benze.inin pare.s!



drr; mrsra paragraflan uyumlu epizorlar !e daha genii birltinler olur tlLrur. Mesel€ elbeu€ yeterince aerkLrr, ancak rygrlam:rya gelince zor'



lrklar qlkar: bir sdzciigiin, dizenin, bir pa..g.atrn anlamnm daha gena baglaml^rda, daha ktiriLk birimin bir otqu oktugu soze dayammk bir birini korumak yeterince girqriir Burada slrnulan siirler, bugun giuiazlsr olarak bilinen (bu xd lslak kil zenin uzerine sivri ucltr b,r aletl€ kazrlmrg rrYi bi!imli i:aretlerden gelir) zor !e karmagrk bir yazl dizge sjyle )azrlnDlaritr. Tablerler binlerce ylld,r, €n az,ndan €rken Hrris' ri)anhk eagndan berl, kayrpo. eogu durumda, netinler parqalanmEur, igaretleri qaprasiktrr ve biuirn pasailar ytmigtir. Uygun bir bnLrin oluglurmak, bir mernin biittLnlngn isinne dilLSiinmekten eok daha taz lasrnl gereknrir. Diyelim ki lsianbnl'da bir nuzede bulunan bir par Bu denli eski ye bunlar kadar yabancr yazmalada kuciLk



Eskikitaplarim.com



t6



Karagöz



6lRr5



exnrn simdi Phrladelphia Universue Mirzesinde (yrne krnk) bir e9i rar, bu pargalan brrlefrirmek yrllarca slren ririz enlek gerektinr. Co, gu hala biljnmemekredir. Butmacanrn parqalarr bazen



beli brr



kesin



lik derecesinde yeniden kurulur. Cogunlukta boFluklar eok buyirkrur. Parlalardan burtrnri



!e brirllnden parlaian antadrgrmrz "yo.umbilin,



sel dongti, sadec€ buyirk parsalar eksik oldugundan qosu kez boz hr. Babii'i inra ermenin bi. diger sonucu. Oyleyse kitabrn nesneleri oldLrkca yahn ve dogru sozltrdu. Melin,



ler kendi kendilerine, agrk !e dolaysrz bir dilde konugsrnlar isriyoruz. Edebi eserlerde (nirler, iarkrlar, ilahjler, mekruplar !e briyLi metinlerinde) gdiindugu kadanyla eok yonlu, kadim brr rannnln porrresinirizme)e sabah)'orlrz Uzun bir yazr gelenegndeki belli Fj irsel trygulamalarr sergilemeyi nerinlerin kendilerine btrakryoruz. Ve son olarak, girrlerde bulrndugunu.lu:rindugumuz belli siirset, bilyu leyici ve grzenli nrtelikler ilsrune likir yururiiyoruz. Enhi \e Mn'Jazarlan



)rl insan bilinleri iein buyuk anlam ve onenii olan bir kalklya tanlkhk €tnn5rii uzun zaman gdmtLlli kalmrg I'e unutulmug Geren elli



Sumer edebi merinlerinin uluslararasr brr Asurolog



!e



Sunerolog



grubunca derece derece, parqa parqa, adm adrm yeniden ele geGirilip onanlmasr, eevrjlnesi ye yorumtannasr. Bu eserlerin qogu, IO yakla srk 2000lerde ve bir k6mr daha da once yazrlnDu, buna kargrn bun-



lann bu)iik bolnnLi lO ikinci binyrhn birinci yarNrndan eskiye gi! meyen, tabletlere yazrlmre kopyalar ye dirzehilmis nushalardrr. 5u anda tirm dunya mirzeleri!e rabler kolekiyonlannda ranlnml! v€ sap



tantn4 roplam ahr bin kadar "edebi'tabler ve parea bulunmakradrr ve bunlarrn eoguntrn ilerigi gindr su ya da btr bilimde, kopyalar, forog,



Eskikitaplarim.com



I7



Karagöz



SIJMERLERIN IfuRNAZ TANRISI



ENK



ranar, kaLplar, eevriyazrlar, ei!iyazrsr uzmanlarrnrn elindedir. Oriiinalleri Philadelphia ve lsknbul ya da Londra ve Bagdat kadar uak



terlerde korunsa bile, 5imdi metin parralan brr amya gelirilmir ve



oh$turuln$ btL tablet ve parqalarrn EogLr birlegririlmis !e kopyalanmrg r. Sonuc olarak, um ya da krsLren, yirnli kadar nit, doktlz destansr (tyku, tarkl tur, uzunluk ve reerikte ihi yLizLrL askrn ilahi tLrrrnden yaprL, bir Kutsal Evlilik Ayini seYresinde donen ) irmi sarkr !e mersiye, yirmi lane toplu dua ttLrtind€ Kent Agrrlarr !e trdter Aobrosallrcdt{i ana]l, eok sayrda diyalog, mnrtma !e deneme re bir duzineclen fazla atasozu, ahlakikrnl, vecize, bilmece le fabl denemeyenlden



si metnine sahibiz Fimdi. Humanisiler ve uzman olmay.nlann bu kadin Stimer yaprtlanna ulaqabilecekleri oldukEa guvenilir qeviri ve



yoruml:r eok az degildir.



bir )iru)rl once, Snmer edebiyan hakkrnda hemen hiebir rey bilinmiyordu Varlgrmn ilk igareti eagdq bilim dirnyasrna 1875 Irlnda ularrLi Asulolojinin babasi' Henry Rawlinson, bir diger lnSadece



ceorg€ Snrth iarafrndan kopyalanan Brrtish MusetLmdaki bir kae ikF.tilli metni de -yani, SiLmerce iazrlmq metinler dnce Asurca sonra Babilce denilen simdi Akadca oldulunu btldiginiz Sanr diline



gilr,



sanr satrr 9e!rilmisti- ige[en civiyazrsr meLrnleri bir knap halind' yayrmla.tL. Nini!€ deki Astrrbanipal Kirtiiphaneslnde yaprian kazrlarcta qrkanlan !e lO iedinci yuzytla tarihl€nebilecek bLr ikl-dilli neunler amsrnda, rannqa lnanna ku[iL (Sami dilind€ lgtar) ve onLrn korrL yazgF



l



kocasr ye a$9,



Drmuzi



Temntlz) ile rlSili brr da onenlisi, o zaman bi|nmeyen, ama



(KiLabr Mukaddesle



kae tane krnk giir vardr. Daha



gomultr oldugu sanrlan edebi eserle' ;-ine de Sumer kalntrlan iginde rin pek roguntrn aynntrL bir listesini ice.en, Simer Akaclca olarak ra' nunlanabilecek



br



edebikatalog metnide bunlara dahildi.



Eskikitaplarim.com



18



Karagöz



GIRI5



lzleyen attmr5



yrl



lngiliz, Fransrz, Atnan ve Amerikal bilim adamlan, British Muselrn. Louvre. Berlin.tevler n.i askrn ddnem ieinde



zeleri, lsranbrl Eski 5ark Eserleri Muzesj ve A5molean Mnzesi,ndeki ynzlerce rabl€r



!e



pareadan erkardrkian kopyalan yayrmladrlar. Ama



oncelikle parEalarm aosunun hasarh durumda otmasr nedeniyle, bun, larda yazrh olan yapulann yeniden kurulnusr, eevrilnesi ve yorum lanmasr bir dnzen icinde iterleyenedi ve geri kaldr Elbene, bu rabter ve parqalara yazrlmrp merinler ieinde birbirinin eri olan say.rsrz kopya



lardr ve yap,rlardan btrindeki boFluklar ve ekik ,erler eosu kez kopyalanan parealardan tamamlanabiliyordu. Ama bu can al,cr 6nem



deki kopynlar ye onanlan parsalardan ram olarak yararlanmak rqin. olab'ldigince lazla ka]'nak malzemeyi, o zanan mevcu! olandan qok daha tazlasrnr, elde bulundL,mak gerekiyordu. Bu duruma sare bul, mak ieln, Sam!rcINoah Kramer bilimsel kariyerinin eogunu niLzeter arasrnda mekik dokL,yarak, trzerlerinde eallerlmamre ve yararlamlma



m$ halde m(ze aekmecelerinde )a!an edebi iabler ve parsalan



sapra



mak, karalog halure gerirmek, kopyalamak ya da cesrrtj mtizeierde Ealean uzmanlara kopyalama konusunda yardrmc, otmakta geeirdi. Bu elkinlklerin oykiisir, Kramer'in ozyaqamoykusii tn rie Wo/d o/ Srmer'de (Delroiri Wayne Srarc Universiry press, t986) )ayrnlanm$nr. 1960'larda bailayan bu cabayr daha geng bilim adamlan surdurdil



Kramelin eskiasisranr ve Pennsyivania Universuesi Muzesinde do gent olan Miguel Civil yakrn bir gelecekre, bilinen hemen ritm Siimer edebi eserlerinin genre brr kaiaioglrnu, yaymlanm4, yaylmlanmam$ rablet



!e parealann bir listesiyie birlikre yayrna hazrr



hale gerirecek-



on lrllardrr devan eden, birikerek cosalan Sltneroloji 'ir ortaklara



biliminin



ba;ansrnrn bir sonucudur bu.



BunLrnla



bi.likte, merinlerin onanmr !e y€niden kurulmasr,



Eskikitaplarim.com



t9



iee,



Karagöz



5IJMIRLERIN KURNAZ IA1.]RIsI



tNKl



r e', ,d,-\r' k"mro\u,f,n SpEprl, hale gerrrme sun.rnd" v,ln.z., adrmlan olu;turular. Baglana iliskin yaygrn belirsizlikler, iki



' ilk



lemler r,e muammalann yanr



rra



sozliige ve gramere iliekin rok



sa



celirileri !e yorumlan eok daha gtLqtlir Boy leyken bile, oldukga fazla ilerleme ve baian saglanmrgur ve g|Lnn



yrda sorunla kusaolan



nuzde makul bieimde grivenilrr sevrrilerle okunabilen strmer edebi eserlerinin say$r az degildir. llk oncu cabalar buyuk insan, nerhun Jacobsen !e .j. J. Van ye Drjk in elkin eaLrgmalanndan Kramer'in bizar saprayrp, kopyaladr-



Adam Falk€nsrein



in kaleninden, Thorkild



erkm$nr Gelen yir nibes yrl|k zaman irinde daha genr bir eiviyazlsr uznanl kugaAr bunlann roEunluAu Gou'nsen de Falkenstein in ve Philadelphitda Kramer'in yrllarca esitip bz€ndirdigr ogrencilerdir- kendilerini bu gueluklerle doh ire adamrr, haua izlerinden gidecek yeni bir kusak gr nerinle.in anlamlarnl lozme gayretlerinden



bile yeristirmeye barlanDlardrr. Bundan dolayr, lum bunlar goz onnne ahndrgrnda, bu ylrryrl sona ermeden once eok sayrda yeni Suner edebi esennin giin [rglna qrkmasr, aynca daha eskr, 8eqe61z hal€ ge-



len qe!irilerin geljrririlip, gozden geeirilmeleri olasrdlr. Bu umu! ve



U-r"' r e r" brr' ,nr r .aglam -in.le K .n ei,r, ,rl L o a- {ke tober in. gen\ ,h \.' ,r ..:



'.n



humdnr5



\4t.re r\



rI,



26, uzmanrnrn kadl,ml ve i5birligryle ya)rma hazslad,s, Pennn'vh'dnja s&mrtan Di.tiondn"nrn birinci



cildinin 1984 ytlmda oftaya rrk



Kramer'in Suner Milolojisi'nin, Anelican Philosophical Socie!) nin



brr incelemesr olarak ilk basksrnrn yaprldrgr l9'14 )rhna desin, miiz€ rekmecelerinde saptanmaln$, kataloglanmam\ ve inceLennemig hal



rc parca iiz€.ine yazrlnlD mirolojik hikayele' rin coAu bilinmiyordu ve Sriner nitololisi, insan bilimciler !e me-



de yatan yiizlerce tablet



Eskikitaplarim.com



2a



Karagöz



rakh okurlar 9l))le drlsnn, eivi)azEL uzmanlan iEin gersekren rel/a Dtognrtdydr Ikeilediimemii kual. James Hasrings tanfindan yayrma hazrlanan ve 1908 1927 yrllarr arasrnda ontc cih halinde yaymlanan



al



brnesin, Kozmogoni ve Kozmo lo1i" ba5lrkl oldukqa uzun bir rnakale vardrr (lv, 125,7s). Bu bohm hem€n hemen buItLn dirnya halklannur, kadim re qagdag, ilkel !e uy gar, yararrirs miLlerini krsaca anlarrr, ancak Sunerler hakkrnda rek bir sozcuk )'oktur. L. I{. cray ve J. A. Macculloch taralndan yayrma



EncJlapedia



Reli$an and Erhics de,



hazrrlanan ve 1916-1912 yrllafl arasrnda onric cih halinde yayrmlanan



Mlihology o/,{llthe Rdcer baslkl d€rleme, Steph€n Langdon ranhndan kaleme alnmls Sani



nirolojisi iizerine bir cildi irerir.



Langdon Sir



merlerin muolotrk ka!.amlannrn bazrlannr k6aca ranrmlanayi eal9rr, ancak Langdonin hakkryla iBresinden gelemedigi ciddi dilbrlim sel somnlann



ya



srra. o zaman geqerli kaynak malzemenin de eok srmrll olnas nedeniyle sonuqla.r oldukra gli!'enilmez !e yanrhrcrdrr



Stntzr l,litololis nrn 19a4



rlnda



hazrrlanrp, yayrmlanmasr, Kra-



nleflin, lstarbul Eski sark Eserleri Mirzesi ve Philadelphia 0niversue Muzesin.Le bulunan yayrnlanmamrF Sirmer edebi tablet ve parqalan



ca|ltrgr qogu ilk kez onun tarafrndan sapranmr9 !e kopyalanmqur on yrlhk srirec sononda gereeklegli. Krrabrn ilk basrmrndan sonra seeen krrk yrl icinde, eegilli bilin adamlarnca uzerinde yogun olarak



vaprlan sayrsrz katkrnrn sonucmda yeni metinlerin birikmesi ve eski



lerin .taha dernlemesine kavranmasr, Kraner'in, giin|Lmnze rrla;an mitlerin qogunu yeniden g0zden geeirmesini ve diizetmeler yapmasrn, sagladr !e gLincel taklaga oLarak



h



FransE meslektarr lean llorLEro ile or mftholoqx accadienne baslkh bir kuap hallnde la'



relinleri



!e gozirmlene, gildlier re hedener



yrnilanacaktrr. BoylelikLe reenklellni eleme, aragtlam yapr



re nrteliklerr, koorpozisyoniannrn esinlediAi



Eskikitaplarim.com



)l



Karagöz



SUMERLERIN XURNAZ IANRIsI ENKI



irzerine, konulanmn ana hatlarmL ortaya srkarma, yararma ve gelistirmede yazarlannrn, kullamlan yontem ve siireeler uzerine durunup, tartacak



fr.s?rLr



olmugur.



SlLmer



nirolojisine bu yog nlaFtrrrlmrF )e



niden baklilan erkanlan kavrayf]ar, sonuElar ve kanrlann bazrlarr, bu kitapta yayrmlanm\ olan baghcn be9 Enkr nrtindeki daha bilme cemsi ve muglak pasajlan aerklanaya



!e aydrnlatnaya yardrncr



ola



Gliniimiize ulatan Strmer mirleri, Sumer bilim akademLsinde, ldrillrd, eguim girnnr, mezuniyeir€n sonra taprnaklarda, saraya bag L memuriyellerde ia da yine Ed&bbada, ealDan dus gucu kryvetli, yarancr rairler i'e ozanlarca yazrlmtp du5sel nasallardrr. Bu siirsel masallafln her biri igin erk$ nokrasr, harekeie geqirici krvrlcrm, tan-



nbilimle ilgili bazr inane dizgeierinin kokenlni aerklanaya duyulan gereksinimdir: olume mahk0m edilen belli tannlann sasrrncr yazgrlan, oldukea onemsiz tannlann dogLrmlan ve sayrlannrn eoklugu, bir tannnrn drg€rine olan nsinnllign, bir rannnrn dirinsel insan ge' reksinimleriyle iigili griiElerle donatrlmasr, belli kenrlerin girs !e 9an iqjn dognalan )a da yeni.ten kLrrulnialannda lannsal rol, onemli po lnik olaylarda rannsal rol, b€lirlisanar eserleri, bitkiler !e anma 9ar



knaflnrn kokennrdeki tannsal rol ve



br



insan,n tanrF^l olLimsuziuk



rol, mevsmsel durgunluklar ve ilgili olaylarda !e krahn oliLmu ve



katlna ytil.sehilmesindeki tanrBal doganrn yeniden u)anmasryla



olirnden sonraki hayatrnda tanrrsal rol. Bu tannbilimsel inanq dizge lennin asrklanmasr !e aydrnlatrlnasr srrasrnda rair, tenalan, gudirLe' ninleri, tikideri, olat'lan !e eprzorlarr sLrna( bunlardan bazrlan ken



di llydtlrmalafl re yararmalarr olabili., ancak eogunlLtgu zaman'nn lannbilin !e edebi celrelerinde gecerli olmullardrr ve agzdan agtza yayrlarak gelenlerin de, hem yazrlL hem s0z1u, az olmadrgrna kueku



Eskikitaplarim.com



22



Karagöz



clRl9



Snmer mit yazarlannrn cekirdek oyktilerini oncelikle epizorlar ye



,,1i)'l.tr, etkinlik !e ghdtilenn]eler, insanlarln oramndan lannlarln (lnn)asna gesigler olu5turur Bu duznrce I'e dnrsel o)kuleri yaaD



fiirler, derin di(nnnrler )a d^ meratizlkle ilgili filozoflar degillerdi. (;enellihle, geEerli tannbilimsel inane dizgeleri ve dogrnalan, kokenlcri ye geeerliLikleri lzerine ciddi ve anlamh bir bieimde du5rintrp ra 5mmaksrzn, kabul etnislerdi. En eski arketipler ye kozmrk iEgbrii lerle dolmue ha)alperesLler d€ degillerdi. Bundan dorr, be5 binyrl yrl once yaeama olmalan, onlafl,



ilkel Homo



saprens arketiplerine eag-



das ioman yazarlanndan daha fazla yaklaetrrmaz Dahasr, gllnl,mnze ulasan StLmer mirlerinin taprnak ayinleriyle baglantrr



laFa da rok



azdrr hiebir bicimde a)in sozleri"



olarak tanlnlanamazlar. Cagdar Iaprsalcrlar sezgi ve anlam kabuklannl ne kadar soyarlarsa so)sunlar, onlarda lezzetli ,va da degil, )€mek reeereleri de bulanayacaklardrr.



Inilleri, eekici, esrn ve,,ri, eglendirici, nedensel olarak harekete geririlmis, tanns:rl Lrykulerdr.. Krsacasr, ieerjklerine bakrldrgrnda, Snmer



nlt



I'azarlannca srrsel brEmde Iazrlnrs olnalan gercegi dDrnda, evrenin )araoh9r, insann yarauhir, Aden baheesi, Babilin QokLannl



ilgili Krlabr Mukaddes nrleri)le eok ortak yonlen lardtr. HaLta, Talmud gunlerinde hahanlar taralndan tu.etil-



dil



kargasasr \'€ tLrfanla



miF



MNeli din kihplariyla



Eski Ahid in



Amni diliyle



yazrlan tefsrr-



lerindeki oykirlerl€ qok daha yakin benzerlikler ta9rrlar. St]mer, Ahda



|e Hitit EaebiJatl



(irncu yirzyrlda Babit rahibi Berossusa atfedilen Yunan meiinlerinde Kronos olarak belimesi, onun hakkrnda yazLlLrre SLimerce oykiilerden iki bin yrl sonn Mezopotamya edebiya! gelene' Enki nin lO



Eskikitaplarim.com



)1



Karagöz



SUMERLERIN KARNAZ TANRIsI ENN



goslerir. Enki nin Mezopotamya n rn gliney sLnrrndakiana kuh merkezi Eridu kenri, lO ikinci binyLln barrnda su-



gin in devan euigrni



mer



dili



kullanrmdan erktrg zaman siyasr gucnnii yrlirmeye bagla-



mrgtL.r Enki -Akadca merinlerde adr genellikle



la



olarak geqer Me



!e bugilnku Turkiye ve kuzey Suriy€'yr ienle alan Hifit lmpamlorlugu n.tan gererek kadim dilnyarun geniF bir cog ra! alanrnda, lridudan Ebla, UgariL ve Hama gibi gehir nerkezlernle zopotamyadan yayrlan



kadar tanrnrr hale gelmigti Enki v€ Ea hakkrndaki oykiller yuzyrllar bol'unca yazrlmala delam efti



!€



Sumerceden bajka dillerde yazrld!



lar.



YMan ka)naklan Enki hal&nda fazla ipNu !erme:. Berossusda bir Ierde Enkj/Ea Yunan tanrsr Kronos a benz€r hale geririlmiirir ve bir diger pasajdr Akadca adr "Aos biEiminde Ilelenleglirilmisrir. Me,



zopdanya geLenegrnin ne kadannrn dola)l olarak Barlla girrigrni biimek girerur. Mezopotanya gelereginin erken Ilrrisriyanlk eagrna degin erkin olmayr surdurdugn dtLnyanrn bu bolgesinde nunyanrn Yunanllann Dogu" dedikleri bdlgesinde- Enkr edebiatrnr btlestj ren onak ozellik brr yazr dizgesidlr. Enki hakkrndaki oykiLler Sami Akadcasrnda ve Hint Alrupa



dili olan Llitueede ya:rlmrglar



ve gilnu-



nrlzde eiviyaz$r diye bilinen karniagrk yazt drzgesrnde yazabrlen yaz maniann yollann, izl€yerek MFrla kadar ulasmDlardr. Yazman okul-



- irqirncil binyrl Mezopotamfr rnda (r bLn )'rt bofrnca canl tLrtLular srk lafl



s



Enkr, bu dummda,



zaren



sadece Siimer tannsr



Ed.hr radhi iqin. hnh6n.esi derirk rden iribaEn



Ildrn



bilinen Enki,!i )akla degil.lir



geli5imi\r



13 br\llrmde,



l0 iiei,n



bin-



binnci binyrla tarihel derirlerdekr cokusnne kadal. bkr. Marg.cr



whnneyGEor. Eridu in Sunenan LrleratLrE (ltz, Unstsny oI Chrc.8o. 1975),



s



14-72.



Eskikitaplarim.com



24



Karagöz



6lRl5



Akad ve Hlrir dillerinde yazrlm$ edebiya a Enki,nin rolii antatrlmE o.. Slimerce (bn zamanrn buyiik bohimunde konugulan bir dil otnlamastna karqrn) (lqiincu



binyrln onalanndan lO )aklarrk 85'e degin )azr iein kullanrlmq . Babilliler !e Asurlafln Sami dni otan yazrlr Akadca n€rede)se onun kadar eskidir Mezopotamyada Io yakia5rk 2400den l5 l00e degin yazrlmr5trr l siimerce ve Akadcada yazrlmrg edebDatrn kesin yerini ve rarihsel donemlerini sapramak eoglrnllrkta



guqtn.. Hitir!e, korunmug Hur



Alrupi dilierinin



en eskisidrr.5 Hirir



kil tablederinin briyuk



eogLrnlugu kadim Hauugasda, rimdi Trirki ye deki Bosazkoy, bulunmusrur. Iabletler IO yaklaqrk 1650den lo



l200lere tarihlenmelkdir. Enki'den



saiz



eden



nnler ve



desranlar Ye



ni Kral|k (ondordrincuye onucuncriyi,zy,llar) doneminden l€ltnadrr.



delrin mitleri !e desLanlan uzerindeki Mezoporamya erkisi, a.a karakrerler \,e epizotlar kesin olarak Hirir tigu.leri irerdigi zanan b! Btr



le, Enkr,€ayr iee.€n bolnmlerde ozellikle belirgindir.6



1



i



Eica Reircr.



,.1



/-n,g!ird. ,,lndlyss



o/.{&d.l. (TheH.gue Mouon.



1966).



!



20



H.nsC Girterbockve llrrry A Hoffner,J., Onsoz, |Jv Uittitt Dicti.nary i980), l, xniaynia bkz johrnnes Fnedndl, (}rl winn( 1960) !e Edgar ll (Heidelberg: Hdiririnhd AdrnrdrLrd, (Chrcaeo: Onental InsllrlLe,



srrlteunr,4 ar,



lJdr.rive



Gr.ruD althe



Hnril?



Ii



aLdSe



\New Llalen Yale



UnntEniPre$,l9tl),s l9 Genelbir bakE iein bkz ?hilip Baldi,1'/o tir"pdft (State College: Pennsyhrni.slare UnnttsiryPIe$. I983). s. 15l



l6l



" lltn



edebiyanna genelbi. bakrs iein bkz wollgang Rollig



,r. lik,?rr,?ndc Hans



G Giiterbock,



!d,



Alrdr?nr.?kc



HenhirEche Lirehr$e. (wiesb.den:



Akrdenische Verl.gsg.*llnhalLAthenaion, 1978),s. 211 16, 212,40 HiIit .debiyahdr Mezopolanya erkisine dair alnca bkz. G^ry Beckman, ''Mesopolamirns and Mesopdtami.n Leaming ar Harrus, JCS 15,



Eskikitaplarim.com



9 7-



I L4



)5



Karagöz



sUMERLERIN KURNAZ]ANRIsI



EN(l



Huu oyktrleri oldukra krsa bir devirden kalrnadrr, ele aldrgrmz SLimer metinleri daha uzun ve daha karnasrk bir tarihsel gelisim sunar. Heln lnitolojik m€tinlerin hem de buyrilerin kokeni Eski Si,mer Devrine (2500'2200) gidebilecek olmasrna karln, merinlerin eogu Yeni Si,mer D€vri 0O 2200-1900) ve Eski Babil Delrindendir (lo 1900'1600). Yeni Strmer Devri, Eski Sumer yaranlaflnr korum$ !e digerlerini "ragda5lastrrn$'hr Cogu uzman Elafrndan Akad edebr yatrnda hatrn sayrlrr yenilikler yapngr di$uniilen Eski Babil De!ri. Slrmerlerinki kadar yaratrcr brr delir degildi. Yeni Sirm.r edebi)aIr Ofta Babil ,amanlainda (1600'1300) bir kuGal krhp gibi toplanrp bir araya Seririlmirri. o zamanlar yalnrzca Mezopoiamya nn yazman oktrllannda degil, ama HartNar, Alalakh, Ugari!, harta Frl6rin (Megiddo) ve MErrtla (Amarna) standart bir iIltltredar Prergramna LtyulLt' yordll. Ona Babil Delri'nin Kassir yazmanlan stlme[ce eserl€rin satrr aralanna Akadca q€\,irilerini yazdrlar, diBer durumlarda da eserle.in



bir yolda kurdrlar. Strmercenrn, IIl. Ur Delrinin sont'nda (1O y. 2100-2000) yasa)an, konuqulan brr dil olamk hirknlinun kalnadrgr direirnulnekredil Snmersonmsf Ona Babil re daha sonraki delrrler (lo 1600-15 100), Slim€rc€nln arlrk bir



genel bicimini az q.rk sistemalik



konugma dili olmadlgr zamanlar, Sunerce yaprtlar onaya crkardr, ancak kullannan



dil eogM[,kla klasik sirmerceyi bozdu !e Akid dilini



Hnn dininde EtrkLf. icin bkz



O



R.



Gumey, 5orllg ,qspdls



(oxlord orfoi(l Unne6rry ?res. 1977), s. 15



' O"'i't"*



{, Hrlht.



R.l]gid



17



,ry'.,^, william w. Hallo'nun 5ur.roiogr.dl



sl!/dies nr Honor



oJ



Tl,o liil.l /d.obsr'deki Tovard a Hisrory ot suneian Lirortun indandtr, ed stephcn Lrebeman (chi.ago: Chicago Uli\ttsity Pre$, 1975), s l8l



201



Eskikitaplarim.com



16



Karagöz



clRi5



bir dil olarak seriledigi delirde hEla geliFli Eski !e Orra Babil devirlerinde Srimerc€ kulsal retinl€r biqimlendigi zaman, Arrd,hasis (rrLfan oykusu) ve GlSarrr'n Akad edebiyao, simercenin yasayan



giiqlir brr uyarlamasr gibi yeni mLrhreEem eserler yazrlnrsrr Her ikr



sjnn de Stlmerce oncelleri lardrr, ana Eski Babil u)arlamalan giinu



nnze ulasan SiLmerce uyarlamalardan oldukga larkldrr. Orra Babil Delri, Eski Babil Deyrinin yararrcrlgrnr gosrermedi. Y€ni edebi eser, ler r:rrehekten qok, eski eserl€rin bilinsel olarak yeniden gdzden ge, sifllmesi, degigtirilmesi, gelenegin yeniden duzenlenip, yazrlmasr devnydi bu. W. G. Lamben, "Babil edebiyau rarihin(Leki ikinci ve son buyLik yaprcr devir" ile ilglli olarak Fu sonuslara varrr: Ona Eabil deunin Kasir alinlei gecmisre yagama egilimdeydiler !e daha.jncekieserlerin esininden yoksundular Bn dilde bile aclkca gd,



riiLirr Cagdas gunlirk dil olan Ona Babike, lski Babilce nsrnnde geligrinlmis, Lkar gend olank edebiyaua kullanrlnramrsu Kassir deqin.le



y.nrlan \r kadanyla



ozel btr edebi lehse olan sLandad Babilce, b ebrldigmi2



^il^



bir konnsma lehce! olm.mrgfir. Ona Babilcenin bir re



melolahkallnrp, Eski Babilceni! belli biejmhnnnr korunmrya eal$I, masLnrn



bir$Ductr Bbi gbr.lnnr



bu.



Dilde oldnBu kadar uslupra da



boyledir. Kigihk brlinci nshpta 8^yrerkeslik dogururlt baa Ka$rr der nyipulan a2 brlunff sdz.nklerle nka bae doldurulmugrur Yararlar



akadenik renellenne re egirimlerine ihanet ederler



Astrrlular, sinleydeki rakipleri Babilliler



d



gibi, Dogu sami .tili



olan Akadcanrn kendi lehEelerini konueuyorlardL. Blrnunla birlikLe



th



bil Akadcasr edebiyat sahnesine hakil11di. Asurlular, Babillilerden da



$ W G Lamben,



htroducrory l$ay: Ihe DereLopnenr oI Thoughr and Li-



te.arue in Anoenr Mesopotamr,' B.lrylo i.D Wrlorr Clarendon Pre$, 1960), s.



lit.r"rr



(Orlord:



ll.



Eskikitaplarim.com



27



Karagöz



5UMTRLERIN I{URNAZ TANRI1I



'NK ha a, ozgun edebj eser ortaya lrkarn$lardrr. Yine de, her



iki



lehqede



de varolan esederin Asurca uyarlam:]an BabillL ragdaslanndan oldukca tarkh olabilnektedrr. Farkl uyarlamalara ek olarak, daha son' raki devirlerin (birinci binyrl) Asur ve Babillileri y€ni eserler oriaya erkarmDlardrr.' Asur Krall Asurbanipalin (y. 650) tablet koleksiyo nuna tefekkiLr eLm€liyiz, yoksa YenFAstrr neiinlerinde bdunan sok lazla sayrda eser kayrp olacakn. Bu devrin (1000-650) lazla ozgun eser ortaya qrkarmamasrna karrrn, Enuna Elis olarak bilinen biL),uk eserin



deyrin baslannda yaratrldrgr duFiiniilmektedir Yine de, yeni ya da eok eskiedebiyaua, Fnkr./Fa uzun Akad edebiyatr gel€neginde one erk-



Bes



E [i Miti



simdi, Enkili re.ren olagan[stiL bazr olaylan ve baskrn br rcl oynadrgr tanfl !e insan dirnyalannr aqrkianak iqin yamncr, dulsel ny knsLin aeLp gelistiren Fzan izlelerek bei ana Enki mllini adlm adrm sdzrlmleleiim.



Enki ve Ninhursag: Srlmer Cennet Miti ''Enki



!e



Nxlhlrrsag: Stimer Cennet



Miti'ni (1. bolLrn)



iein yazann arzusunu tottrgturan krvrlcrm, zamanrnm btLyuk



yazmak



bir rica'



ret merkeziolan Dilmundan so.umlu olan iannnrn Ensag adrnda ol-



dukra onensiz



bir tann olusunun bir bakrma



gagrrtLct tanrrbilmsel



nedenini aqrklayabrlecegine duydugu inanrtr. Onu Dilmunun elendisi



)apan Dilmtrni'n gdnencr, gorkemi ve saflrgrndan sortrnlLr olan tan



'I



oyle)5e Ak!.I ddi.led sunlardtr



(1600 l loo). Babrl



ora



lski



Babil



0o



1900-1600), Ona Babil



Asur (1100 1000). Yeni Asu. (1000 650)



0o 650' lS 100).



Eskikitaplarim.com



28



Karagöz



clRt5



n, tepeden trrnaga bilge !nki, EnFg)n babasr oln]alydr. lgerdigr ba-



:r motifler,



ola)rlar



!e €pizotlar



hala muaLnriah ve qapngrk olan bu



cpeyce karmagrk ijykunirn ana remasmr, Ensagrn



Enki tara{rndan



na



sll ve hangi kosLrllar alnnda atandrgr oiurturur.



Elde bulunan edebi kaynaklarca kannlandrgr gibi, oykrintrn



ana



konusmr olL$trunada yazarm kullammna acrk olan gererli tannbr limsel jnanq drzg€si ve ogretil€rle baFlaya|m. Bunlar oncelikle, Uil innn dan sorumlu tann Enrag'rn



lnki !le Ninhursas',n ogullan oldu



gu inancrnl ieerir. Bundan dolayr,



ilk olarak btr iki iann oglLllannrn



bu oldukea onemli konuma atamnNnda baFlca rolu oynamiF gibi



gorunmektedirler. lkinci olarak, Enki ve NinhuEagin yedi tannnln daha ana babN olduklan yaygrn bn inanetr:



Abr, NinlLrla, Ninsrtu.



Nrnkasi, Nazi, Azimua re Ninti. Bu adlar, yakrndan incelendikleri za man, yazarrmrzr oldukqa garip ve dikkat cekici



bir



rasllantrya g(nlrLr



mu$Lrrdir: her birig(irdenin bir organrnr gosreren tek hec€]l ciLgtL iqennekLedir



-



bir



soz-



Ninsulu'daki rL, ornegin, dir" cleorekrrr, Nrnka-



sidekr ftd aglz, Nazidekl



r



"bogaz ve Nintideki



ti



kaburga kemr-



gi" denektir Bll lanfllar Enki ile Ninhursagrn eocuklafl olduguna sore, bu adlafln ieerdigiorsanlann rna-babalanndan birine )a da di' seine ar( oldugu sonucunu q,karmak nanuga aykrn deEildi Uluncu olarak, rannbilimsel aqrdan bakrldrgrnda, Enki ile NjnhursxgLn bir birlerine oltrml,ne rakip olduklaflnr yazanm,z sa)'ei ,yi bili)ordr. OrneEln, her ikiside



uglinclr yani panteon hiyerargrinde An !e Fn



lilden sonra s€len yerde- olduklarrnr one sur|vorlardr. Bundan dola y,, aralanndati mucadele birinin )-a da digerinin as,r b,einde yaralrnmasna yol aca6a blr hic de sagrrocr olrnazdr. Tannlann soyagaqlaflna iliskin bu iannbiiimsel inane dizseieri ve davranElanna rligkin insanbieimci gornrler dikkate ahndrAnda, mnin ikinci



Eskikitaplarim.com



'artslnrn, 29



Karagöz



SIIMERLERIN KTIRNAZ TANRI5I ENI{I



Ninhursagln vicLrda getirdigi sekiz birkinin Enki'nrn aegozlirlngLiyle tukerilmesiyle baglayan bblirmiin ana senaryosunu kurdugu zaman, yazann dirgrince bieini betlibir kesinlik nokrasrna degin izlenebillr.



Muann1al !e capnFrk olan, milin ilk yarFrnda berinledigi Enkiirin cinsel istismarlan iizerine yiiriiuiigLiL mannk r. Gecerli Snmer edebi eserlerinin hlCbi.isi, yazann, r:ic tannlanrn, Ninmu, NinkLrrra



!e Uttu, dogNnlanna jl\kin yapugr dtizmece berinlenelerin nedenlerini aqrklama)-a ye a)drnlatma)a yardrncr olmamaktadrr Bu rannqahr hakhnda sok az re) bilinmekLedir r€ brlinenler d€ nitin qekrr dek oykuslndeki ro]leri)le pek rlgisrz gdrnnmekte.lir. Btua karsrn, nit yazannrzrn ne yapugrnr bildignr Ie bu tanrrealan yapruna dahrl etmek iein kendi nedenleri oldugunu girnumuzde bunlar hepien



dr\tinrck



akla yalkrndrr, ancak



bilgi alanrnrz dDlndadrr. Birkae



deneme



olmakla birlikte, henuz hiqbir bilimadam, akla yatkrn, inamlrr brr acrklama getirenemisLir.



"Enki!e NinhLrrsag: SiLmer Cennet Miti nin mernj oncelikle Nrp' puidaki kazrlarda bulunmui ye rimdi Universite Muz€sinde olan, ol' dukea iyi korunmui bir lablete da)anmaktadrr; stephen Lnngdon tara'



findan kop),alanmrF \,e PB5 10, 1. bolund. (1915) The Sunenan



EN



al P.tratlise, the Flaoi, a d thu Fdll o/Mdn barllgr alflnda yalrmlanmrr



tlr. o



zamandan bu )'ana Henri de Genouillac arafindan IRs 62de ka)'nagr bilinnelen bir parca yayrmlanmD, ancak ireriginin yap$r



rlk kez Edward Chiere tar^frndan (bkz JAos 54, 417) bildiriimisriri parralafln metninin dikkitliIe )ararlr bir karsrlaglrrmae Ecole Praoque des Haures llludeCren Jean Marie Dumnd tarafrndan Kramer iqin



gereeklegtirildi. Metnin bir Eeyriyazr, brr eeliri !e aqrmlamadan olLr 5an yeni brr baskrsr 1945 yrlnda Kraner tamtmdan E soR No. ].le



)-ayrnlandri daha sonra mernin brr levirisi yine onun rarafrndan



Eskikitaplarim.com



30



Karagöz



6tRls



ANET, s. 37 4l de yayrnlandr. 1963 yrlLnda cadd !e Kramer, muin, Uidaki kazrlarda Leonard Wooley tarafrndan bulunan bir eeini ta, ylmladrlar ve bu parea merindeki Getilli borltrklan doldurmaya yar ,lrmd . ld. . b|1, \ nem|dpgrrlp)r.rray, \r/drllr Ll rTV,lr srm I, no. I ye knabln gLrisindeki ilgili yorum.) P. Allinger, Z4 74deki Enkiet Ninhrrcaga'nerni rlndjyeniden Sdzden geqirip )a, yma hazrrlamaktadrr. Bu nedenle, nirin bu knapra sLrn lan Gevirisi



!e yorumu Kramelin daha once )apuklanndan bir parqa larkhdrr.



Enki ve Ninmah: lnsantn Yaranhir Fnki ile Ninmah ya da Ninhursag adlarryla bilinen rannca arasrn daki .jltimc|Ll rekaber, Enki re Ninmah: lnsanrn Yararllgi (bkz. 2. boiiim) mrinde de baskrn motitLir. Dahasr, bu



mLr



de



iki krnla



ayn



labiLir; ikinci k,s,m t€na halde koruritm kalrnq am l'un (zayrl ya da



bkz 2 bijliln, n. 2) bi{imlendirilmesini, birincisi ise Lro delin -insanrn yaratrlmasrnr anlaur. Iler iki knmda da, oykiLnitn



sakat kigii



konusunu olu5turan sahne !e epizo!]an turetirken Iazann dr:isiince ve



uslamlanasnr iziemek ohnaklldrr.



lkinci kErmda, drnegin, )azann bagllca hedefi, cogu Sumerlinin zihnnden geemre olmasr gereken iki kalh bir som)a bir yamr gerir mektir: sakatlklarrra kar5rn, toplumda yararl igler buln$ koLnrt n insanlarn hepsinin kokenleri !e var oluglan BunLrn Enki rle Ninmah arasrndaki rekabetle bir bicimde baglantrl olmasr gerektiginden emin tJlan yazar,



iki lann da insanlann )aratrlrtr icin elzen olan



girelerle



donatrlmrslardr, imgeleminde asagrda verilen senaryoyLr caniandrrtr.



ilk orneginin yaratrlrrnr kut lamak iein bu) tik tannlara muhtegen bir ziyaler lerdi !e blr zilatet Enki, kusu$uz insanrr, model insarun



srrasrnda genb kavrayrgrn ve biryirk iglerin lanrlsr oLarak alk$landl



Eskikitaplarim.com



I



Karagöz



!e



yucelLrldi. Buna iserley€n, ickiyle cognus, Enkinin



yapngr rak



al



isL



kibrini krrlp



kottrlemeye can aian Ninnah, kapris yaprp keyfi darmna-



tane koLririim insan yaratir. Ama kendisi de



irkiyi



lazla kagrr-



mE olnasrna kar;rn Enki meydan okumaya kalkrt ve sakalhklanna ragmen hepsi iein yararl, ve uygun Dler buldu. Ama bundan sonra,



Ninnahln lsnrcr ve kavgacr rekaberine kEan Enki, oluncit d€recede bir u,r )araru v€ Ninmahtan, kendisinin onun )araftrgr altr kusrrlu insana yapLrsr sibi ona yararll bir is btrlnasrnr rsredi Ninmah bunu vapamadr !e anlarrlmayan bir biqrmde bn aciz unul so, nunda Enki'nin LsttLnlugirnu kabtrl elmek zorunda katan Lanrrqanrn sakar olan



a!agrlanmanna Iarad,. Kusureuz insanrn ilk orneginin yarrrrlmasr, ralihsiz ve kagrnJnaz ziyafet sahnesini baslatan olay, mrtin ilk ksmrnrn remasrdrr. Konryla



ilgili )a)'grn lannbjlimsel inanslardan yararlanan !e insan dayranf re dLLygularrm tanrrsal duzlene aktaran yaza.,mrz atagrdaki senaryo, yu geligtirmistir. O ginler"d€, gok yerden aynldrkran



!e



ranfllar



Enkl ile ana tannea Nammu iaraflndan bieimlendikten sonra, tannlar yapmakzorunda kaldrklan ielerden, kanallar ka:nak ve binalar rnqa ermek, yakrnrrlar. Nammtr onlafln gikayerlerini dinlen€n Enkiye il€-



rir. l$lerl yapmak irin yeni bir yaraugr,



insanoAlunu bieimlenekle



tanrrlarr zorlLr islerinden klrnarma plannr yapan



Enkidir



Stlr€e,



b!



yeni yaraogrn yazgErnr belirlry€n Ninmah\ da icerdiginden, oyknte anrnda tanrr re ranflqanrn



kaqrllkl etkilegimi girer - bu da muin can



damar olan Enki ile Ninmah ar^srndakl yansmaya yol aqar.



Brisi Unne6ite Miizesinde re digeri louvreda bulunan iki mble te dayanan bu mitin iEeriginin bir ozeti Sliner Mit lojisi nde (s. 130 138) bLrlunnakkdrr. 1969 yrlnda Carlos Benito, ek olarak dbrt tablet !e pareadan yararlanarak, bunlardan ue ikrdillydi, Universlre MiF



Eskikitaplarim.com



32



Karagöz



6lRl5



r.sin.leki rezii.le )apnrn degerti bir baskErnr ).aI,mtadr (s. 20,76). lltrrada sunulan eeliri!e )'orlrm B€nibnun baskFlna dayannakradrr, ifcak orneklern l,irkaqrnda ondan.nemti olqirde a).n1rr. Enki ve lnanna: YeryUzrinun ve Kulturel surealerinin DLizenlenmesi



''lnki !e lnanna: Yeryirzltnnn re Klilrtrel Sureclernh Diizenlen ,resi"nde (3 bijlL,m), [nki ve Inannann baskarakrerler oldusu iki nnrre de aqrlt ol.ltrgu itz€re, ranflea lnanna, Njnhursag,Nnmah)n re.-



s,ne, Enkinin rakibi degildi. Yak,nmalafl !e ralepterllle ,aman a man onrn bairnr ngflrsa da, Enkj asla ona ciddi olarak krzmazdr ye gereekren, sonunda resirn olur, diledigini



verirdi. Btr (j)kLrlerclen it, kinde, l:nki !€ lnannr: Yeqrtznniin !e Knltiirel Sirreqlerinin Dizen lenmesi, yazarrn baglca niyeri, zxmaninrn ranflbitimcileri!e mrr ).a zarlan tar.irndrn lninra)a ),iiklenen greleri !e a)flcatrktan ku\a.eG lendirip, geeerli h^le geLj.mekri. Alnacna erignek irrn qkiinin en sonuna dognr dram^rlk bir sahne koydui burada gLicenik 1n.nua. Fn-



kj)e itl(eyle )akrnrrken !e o )ertilziurii dirLzenlerken kencljsine k.rsr a)nmclirk Iaprl.trglnr !e rhmal editdigini dne siire.ken beriml€nmis tir. Fnki sr)rsrz rxnflla {uqler, g(ireller ve rsleller lermisrir, ama lnanna nrn payrna diisen lmklar !e ayncallklir



btrnl.fln kry,s,ndan br-



le geememisLrr l:nki, iazara gire, onrln krtsrahqa sLrclamalanna sinirlenllren€si bir 1ana, gerqekren de onu yauirrnp, Nurmak !e kursamalar !e rikdislere bogNak iein harekeie gerer.



bitis sahnesjni u)€un bicinde ussalla5rrrmak i9in, )azar, Enkinin )€qriziiDii diizenl€mesini oldLrke^ a)nnu| bir biqimde anlarmatr gerekli g.jrmirsrtlr \,e bo)lece bize gercekren dr eldeki diger edebi kfnaklarda hemen hiq bilinmeyen oldukra fazla sayrda tanrrbrBu



Eskikitaplarim.com



3l



Karagöz



5 TI



MERLE RIN



(URNAZ TANRISI



EN



KI



linsel inanc dizgesi ve mrtolojik motit saglamDur: Sumer, LJr, Meluhha, Dilmtrn Ye Martli)u krisanasr ve Elam ile Marhapiyi lanetle' mesii yiyecek, bannak, giysiyle rlgili tenel insan gereksinimlerini saglamada, insan dogas ve iroan uygarlLgr igin dirimsel aesLtli ve tarkh kuftiirel etkinliklerden somm]u ve onlan denetleyen saytstz Lanrrnrn aranmasr da dahil, Enkinin yararcr !e becerikli edrmlerinin avnnnh bir doktimiL. Ve usrlerinden -tanfl An ve EnLil farkl olrrak panLeonun bastannsr olmadrgrndan. onun gerqekte istese



Enki asla bagh olan



)eq'iiziinli diuenleme re ranfllan



arama yetkisinin dogrur



lanmasr ve nedenurin iqrklanmasr gerekiyordtL Bundan clola,vt yazrr.



olen birkar tane ilahi tirLrirLnden pasaj koymur re emir Ie isblrlikleri)le mitin ana bolirLmLrLnde anlarrlan olaganiistu bL rimde nz.rk gijrugllrL ve geni5 kapsaml illeri ]erine getirdigi An !e



o),klrLsiine Enki')L



Enlil ile olan,vakrn iliskisrre



lNgr



)apmrtlr



ilk kez Stmer Milolojisinde kEaca anlar ftusn (s 114-119) Bu taslak, o zamnn FPrta arr oldugu saPtann\ sekiz tablei !e parsaya dayanryordrr. l959da, balka pargalarrn, ozellikle de Unilersite MLlzesi'ndeki benzer biLyuklukteki bir parrar-la gerqekBu mitin igeriginr Kramer



t€n bLrlegen Jenadaki Friedrich-schiiler ti nilersrtes i nde blLllrnan altl



sLiirnlu btL)|Lk



br



table! parcasnrn eklenmesiyle lnez Rernhardt !e



Kraneain m,L,n bir bask,rnr yayrmlamalan olanak| hale gekli. ok yanus airn bu uzLln mesaleli birlelmeyle olus(rrulan tablet yaptttn hemen timamrnr ireriyordu ve Kramer'in o zaman nrte art oldugil br'



l,nen diger



tun



prrealan



dogr



olarak yerlertirnesini sagladr'



o



ta



rihren bu yani Falkenst.in, sjrjberg !e Crlil larahndan en azrndan on'



don ek parea saptanmrg \'e 1969 yr|ndi ca.los Benlto Laralrndan Un! relsire Mtzesinde tez olarak teni !e eok dalu butiinlirklu bir baskrsr hazrrlanm$n. Burada sunLrlan eeliriyenlden ol$ttrrulmu9 metnin Be-



Eskikitaplarim.com



34



Karagöz



nrto baskrsrna dayanmakradrr



lnanna ve Enki:



Uygarl* Sanadannn Eridu dan Uruk'a Akta



fl



h5r



"lnanna ye Enki: Uygarhk sanallannn Eri{tu,dan Uruk,a AkranlF muinde (bkz.4. bdliun), aiE karakrerter yine Enki ve Inanna.dr,



rncak daha ijnenli rolu oynayan tanngadLr. Mir yaza.rnrn amacr Uruk Iteminin iilkede tsruni[k |e onderligini nasrl yeniden ele geetrdiginin lrnr srra, kemrn koruyucu rannqasr lnannaya raprnmayla rigili LiLh



geririliirni agrklga kavrerurmakrrr. yazam leniden biryLrkhige !e jhtiqama utagmasr, ancak uygar



Lr;gLrlamalannrn yerine



Sire, Uruk un



kent yagamrnrn remelleri olan degerli me,lerieie gerirmesjyle gereek



iesebrimisrir



!e



lnannanrn raprnma knhu, hanisi



\€ nfuretiki



En



l{i'nrn tasdiki !e kursamGr olmaksrzrn kurulamazdr. Bununla birlikre, zamanrnda )aygrn olan rannbilimsel inanca gore, bu me,ler Enki rara frndan ozenle korunan Eridu daki Abzu'daldr ve o da bunlan isreye rek bir bagka tanrrya ve keme delrermezdi Bu n€denje n1r yazanmrz,



nelerin Enklnin kenri Eridu'dan ln.rnna'nn kenri Uruka aktarrft9 denini asrklayacak



ijtirn,



bir



ne-



konu rasarlamayr gerekli gormnfrr. Bundan



hepsi de Inanna'nn ,re'leri gonulsnz koruyucusundan baFanlr



bir iekilde



ele geqiriri €rnfrnda donen



bir dizr



sahne ve epizor icar



(l)



lnanna bilyiilerine drydrgu girvenle Eriduya girme karartrtrgrnr dile geririgl; (2) Abzu'da Enki larafindan bir ho9 getdin senligi



eder:



dirzenlenir, ctimbuFlii yemekre sarhog Enkr sorumlulugLr ahrndaki bu tun rr'leri lnanna'ya armagan edisi: (3) lnanna paha biqiimez ms le.te



dolu "Gok Kiyrgi ile Eridudan ayfllLgri (4) Fnkinin, eesirli cinsren .t.niz canalarlannrn esliginde llftftdl\ lsimudt Eridr i]e Uruk amslll daki yedi duragrn her birinde Lanneanrn yolunu kesneteo emriyte



Eskikitaplarim.com



35



Karagöz



SUMERLERIN KURNAZ lANRISI ENI{l



gonderip, mcl€ri Seri almak iein boFuna eabalamasri (5) lnanntnm sag salinl kentine \arrp, UnLklL'lafln zafer senligi ortasrnda' Ak Rrh omda ne'len birer birer bogaltmasr; !e (6) Enkinin eekjci, hrrslr



tannra igin girLkranlar !e lasdiklerle mtrhirllennrg ho5 teslimiyeti ve



ia.rigi ilk kez Kraner tarafrndan Srim.r MrloloJisi nd€ kr anlaolmFt! (s. 122 i30). O zamandan bu )"na birkae tane yeni



Bu milin snca



parea saptanrP, )ayrmlandr ve



l97lde Gertmd



Farber-Flugge )'aprtrn'



Der M-lrjms "lndnnd lnd Enhi" lnterbesonaercr Bcrnd'sichl'gfi8 der Lnc



.lerMF(1973) baslkl deserli bir baskrrnr vavrmladr' Bizin mlz ve



)oNnumu



celirl



bir) irk olcirde bu eaLgmava da)"nnakradrr



Enki ve Eridu: Su{annsmn Nippur'a Yolculugu .Enki !e hridr: Su hnnsrnrn NipPuaa Yolculugu" nrii (bkz 5 bolum), SLimer edebi rePe lnnndaki en tiirsel erl )arancr !e en an' l resnedilnis vaprttrr.'f^zarrnrn batlca amacr Enklnin taprnagrnrn



Eridudaki De z



li!i,'



tmllL



Abz



bu)irklr:igirnlrL anlarm^k



!e



ge-



bastanr$rndan e€rli hale geLirLnekli. Enki Siimer panteonumrn d6ri brri ohnrsrna karsrn, )'ine de Deniz Elinin kudretrni Ye hasmeLlni



saglanak



ilin iistintln, Nipp rl! Enlilin ona)r'r !e



kursamasrnr al-



nasr gerekiyorclrr Yap,ra, beklendigi gibi, rrprnaArn qekicr silslemel€rinin !iirsel, img. )iiklLi bir beuLnlemesi)le bagiayan yazar' onuntla onun ihtisamr re gorkeminiEnkinrn lLrl.]rdlr (!€zir) lsiolud\ur s(j)le mesinn claha erkileylci olacrgrnr hissetnig(i Rr nedenle [nkr onun



minari slislenelerini ajven !e PnsfilLmanral !e sesli miiziginin u)'rm iginde birlikre gtnladrgr ozel btr sarkr besteledi lsr muct N i\'r:Lcu, selsi dollr iarklsrnrn peginden !iir' bakrranrn sasktn hk lerdigi!e deluele dlilirldi8ir bir manzara olan Enki le taP'nagr



itin,



taprnagrn



Eskikitaplarim.com



36



Karagöz



6IR]5



nrn denizin derinliklerinden ynkselmesini canlandrran bir sahneyi an-



Enkinin yiy€cek, icecek !e muzik alerleriyle doldurdugu kayrgrnrn ipini edzrLp Nippula yelken aersrnr resmeder. laur. sair



daha sonra,



unki, Nippufun tanrrsal yemek salonuna, gigma



ya,



tannlar meclisi iein bir ziyafet hazrrlar; ziyafet Enlilin Enki'nin Ab zusunu, ozellkle de insanlk sanariarr ve eL sanarlanndan sorrmlu ol, maya rLygun bir ev olaak dvmesiyle son bulur. Kramer bu yaprrrn icerigini



ilk



kez k6aca Sdner MitoloJiq'nde an-



latrl (s. il9'122). Taslak, onsekiz tablet masrna dayanryordu. 196qda,



Irakl



!e



pareamn yeniden kurul



eski ogrencisi A. A. Al-Foua.li,



Universite Mllzesinde Kramer'in ardrh olan Ake Sjoberg



in rehberli



ginde doktora rezi olarak mirin utizlikle hazrrlanmrF, genig kapsamh



blr bdklsrnr )'aynnl^dr. Bu baskr, Sliner Mitolojisi yayrnlandLgr zanan



!e pareanrn yeniden birlestirilne sinden olusan bir netne dayamtordu. Bumda sLrnulan eeviri ye yo Eogu bilinmeyen elliye yakrn lablet



rum genig cjleiide Al-Fouadi'nin basklsrna dayanmaktadtr.



6-10.



B'ltnler



Kitabrmrz sunurla baglyor ve giderek aermlama, cdzumlen1e !e ko.gr ekleniior. I den se kadar olan bolumler, gorece klsa aemlamalar ye Eoziimlemel€rle, Enkj'nin bqkarakter



oldqu mercur Snme.



mnlerini sunar. Bu bdl|Lmlerin hemen hepsi Stmerolog Samuel Noah



Kranelin qalrmasrdLri cevirilerin son bieimlerinden John Maier so' 6dan l0a kadar olan bdliinler daha oncekr bolirnlerden bir bakr ma



larki bir



ki,



daha krsa bir grup qalqnayr



rini bir



biqimde diizenlenmifl€rclir. 6. BohiLn, 'Muanmal En



re uzun ealsmalann k6a bolnmle-



araya getirir. Hepsi S(rmerce olan bu



Eskikitaplarim.com



siirler ioplamr Enki'nin



37



Karagöz



9IJMERLERIN KU-RNAZ TANRISI ENKI



!'ek eok tarkl, dzellisi hakknda, ozellikle de rtranlarl^ iliFkilerinde (genellikle kuhleri arac ls,yla), bize ipuclan saglar. Bunlar, Enki'nin kudredi Dr:rnlasllla



ilgili olmalanyla birbirine



baglanan ceslr} me rinle.dir. Bu boliimdeki eahma Kramer hratndan hazrrlanmrirrrl duzenleyen !e celirilere son haliniveren Maier'dir.



7. BLrlirm, Eridu ve diger Siimer kenldellerleri gerilerken, Enkr edebi)atnrn azalmakhn cok geligen bir dzelligi lizerinde yogunlagrr. Bu bblLime Yirce lliiyiicir" adr verilmigrir ve konusu, en azrndan Arka-



ik Siimer delirl€rinden itibaren, bu)tide



Enkini onemidir Mezopo,



tamla diFuncesinde buynyii din, edebiyai, harra Irplan ayrrmak kolay



desrldir. ozellikle 'Marduk/Ea ' ayinleri diy€ bilinen buyiiyle ilgili melinlerde bu acrktrr. Bunlar farkh



ilk



bir



edebi trlr olarak incelenmis



Sumer-Akadca netinlerdi. Enki tarafindan oghrna -daha sonraki



me!inlerde Babii hnnsr Marduk oldugu saptanmrFtrr yerilen talimaL



lar degisnqen mi{olojik bir dekor iqine yerleslirilmistir. Ogul bir kirrnin derin kecler icinde oldugunu fark eder !e kendi ieinde kudretli



bir tan.j olmasrna karsln ona )arcllm etmeklen acizdir Ogu1, lahat Enkiye lahak rein ne )nprlmasr !e ne soilenmesi gerekrigini ^nlaun bir secneyi de ieerir. BLi )akaflr. Bolirm Mardulifia merinlerinden )uyle ilgili ryinler gizli bilginin geEnlesDle yak,ndan ,liekili oldu gmdan, Enki'yi ileren bazr edebi eahmalarda bu nlotit ornek olus 8. B.rhimrin bagbgrnr olusruran Enki Gel€neginin Glcri, Enki,/Ea nrn gorilndiigii Akad edebiya ve Hilit Fzmalannrn knauk knl liyannda Enki/Ea il€ il8ili izleri surer. Bu bolumdeki eserler Sirmercenin bir konusnn dili olmaktan erkDrndan eok sonm da Enkinin qe-



kiciliAinin delarn e(igini gdsterirler Genelde Akad



!e Hitit



oyknleri



anlatrlannda EnkiAaya basrolu vermezler, ancak varLgr qklinrn



Eskikitaplarim.com



38



Karagöz



clRls



,!xanli bt donnm noktasrnda (cogunlukla da eoztLmrinde) brr anahrar, ,l r lrunik brr biqimde, ijykulerde Enki/Ea baskarakrer olmadrsrn , rn, onun ortaya qrktrgr epizotlardaha onceki bolimlerde sunulan da



lrr uzun Silmer mitl€rinden Eok daha lazla aqrmlarna re



Eozirmleme



,jrrektirrr. Yedi.ci ye sekizinci boiirnlerdeki seenelerin sorumlutugr



9



Bijlrhm, Kasak Tannnrn lzleri, Enki !e



Ea



adian ka_vboldukran



Lok stura edrbqaLr etkileme)i slrLrdirLrmLis Enki mirlerindeki ),ollan .le a|r Biu dLrgrinftsnin iki ana kaynagr, Krrabr MLrkiddes !e Yunar,



llti)i



bili)ordL', ancak adnr )a da Sumeain logunu hre bilmil'ordr'. lulan a)kils( ilzerine pek qok uyarlamada bir morilin izini siirmek



l,nkinin larhgrnr ortaya E,karmanrn bir yoludur. Bj. diger lol, YLr Lrin ve krcnos/SiLiinl [n daha sNraki n1rt]erDle asrklanmr;, pek qok rrrdan Mezopotlrmyadan larkl kirlrLirlerdeki diriirnce al$kanlklanna \



e nlrlerdekr dftlnrulere bakmakrrr



tdebiyxr Enki'nin Y€i, aqrkqaLann re mir le eclebriar ar.srndaki iliski iizerine bir kurgudur Enkici mirin genel bir kuramrnr olLq(rma ginsimi degildir, ama daha onceki bolLrmlerdeki qok hrkl, L,slan birbirine baglamaya Eaherr. CalLsma borunca geleneklere uyma;an birkrr o:€llik kullanrlmrjL,r ornegin, rok ian rL olin Chic.r.qo Ass_y'idn Di.l iolrdl )rden al nl rlar ) aprlnlasr, q r! iyazr sr kaynaklardan cerrilen 5iir dizelerinln tipogrrlik ol^rak g.rsrerilme sl Alrrnrrlar nLrrlardadrr. o Son bLiliim. MiLye



L'



lden loa krdxrohu



biilLunler rcur haznlanin norlanrr burda belirilnesi



geEken blrl