Son Hattatlar [PDF]

Citation preview

Ihnülemin



Mahmud



1 9



Kemah



5



inal



5



İ S T A N B U L M A A R İ F



B A S I M E V İ



Maarif V a k â l e t i Bilim Eserleri S e r i s i n d e l a ş m ı ş ve y a y ı m



Müdürlüğünün



yayımlanması karar-



II.V.1953



e m r i y l e birinci defa olarak 3 0 0 0 nüsha



tarih, 8588



sayılı



bastırılmıştır.



« J L . . ^ U i tUUl dlU 1 2 7 5 [çifte v e g a y e t c e s i m d i r ]



^A»



1 2 7 7 [talik



d ü l a z i z i n tuğrası 1 2 7 7 »



ile muharrer,



gayet



kebirdir.]



«Sultan A b -



[büyükdür].



Y u k a r ı d a s ö v l e n e n b ü y ü k k a l e m i n sür'at v e s u h u l e t ile y a z m a s ı n ı Sultan A b d ü l m e c i d Hırkai



seadet



g ö r m e k istedi.



dairesinde



Vükâlâ



Resûli



ekrem



da



^-j



hazır ^



olduğu



*»\



halde



efendimizin



ismi şeriflerini yazdı, mazharı takdir o l d u . Kastamonide etrafında



Şabanı



Veli



m e d f u n olanların



hazretlerinin



puşidelerindeki



şebekesi kelimei



aşağı İ m a r e t c a m i i ile E d i r n e d e iki c a m i i n k â f f e i Süleymaniye hümayunda



camiinin



hututı



kadîmesi



puşideleri



tevhid



hututu,



şerife m a h f a z a l a r ı n ı n



t a r z ı n d a k i yazıları, hakki,



dülâzizin tamir ve tezyin etdiği Fatih türbesinin elvah, hırkai



pencere ve kapularındki



şerife



mahfazasile



perdelerde muharrer



yeden Şeyh Nuri Efendi



dergâhının



yazıları,



dış k a p u s ı n d a k i



Şehazade camilerindeki



ve



yazılar,



Bylerbeyi



etrafındaki birinci



tarikatı K a d e r i y -



Aksarayda Pertev niyal



ç e ş m e tarihleri, B a y e z i d



Babı hümayunun



Sultan A b d ü l h a m i d i n



Ab-



muhteremenin



salavat, B u r s a d a



puşidesi, K ü ç ü k h a m a m d a



V a l i d e Sultan, c a m i i n i n



*»1 J*J



Sultan



puşidesile dairei



Sultan O s m a n t ü r b e s i n i n



mahkûk



Hazinei



Sultan A b d ü l m e c i d i n



i m a r e y l e d i ğ i e m a k i n i e m î r i y y e , ç e ş m e v e saire tarihleri, surei F e t h v e



saire,



İstanbulda



m a h f u z n a m e i s e a d e t ile hazreti O s m a n v e A l i



hatlerile m e s a h i f i



kıtalar,



ve



seraymdaki



talik



hayratından



ve



hariç



ve



ayetler,



Hamidiyye



ve



dahilindeki kasideler ve



ve



Ertuğrul



c a m i v e t e k k e l e r i n d e k i l e v h a l a r v e ç e ş m e tarihleri, T a l i m h a n e d e inşa olunan



büyük



şadrvanın



tarafından İngilteredeki



etrafındaki Cemiyeti



tarihler,



İslâmiyyeye



ihda o l u n a n levhalar, Girid m a h k e m e l e r i n d e k i d e r i l e n m ü z e y y e n tuğra m e r h u m u n bir ç o k levhası Hanedanı



Sultan ve



Abdülhamid



Giriddeki



camie



4 4 tuğra, Ş a m a



asarı c ü m l e s i n d e n d i r ,



gön­



Ellerde d e



vardır.



âli O s m a n , O s m a n î , i m t i y a z ,



Girid, Y e m e n nişan ve madalyaları



iftihar, s a n a y i , t a h l i s i y y e ,



ile k a d ı n l a r ı n



H a m i d i y y e altunlarını da resm ve hâk



eylemişdir.



tezyinatına



mahsus



29*



ABDÜLKADİR Abdülkadir tilmizlerinden



HAMDİ EFENDİ



H a m d i E f e n d i , Eğri k a p u l ı d e ğ e r l i b i r hattatdır.



Mehmed



Ç o k yazı y a z m ı ş d ı r .



Efendf



Türk,



İslâm



[ 1 2 1 0 H . ] d a vefat e t m i ş d i r . K a r a c a A h m e d d e Ş e y h



Ham­



eserleri m ü z e s i n d e « 1 2 0 3 » tarihli b i r l e v h a s ı 1795



Rasim



dullah m e r h u m u n Tercemei



vardır.



kurbüne defn edilmişdir.



haline



dair



malûmatı



kâfiye



istihsali



mümkin



ola-



mamışdır.



ABDÜLKADİR ŞÜKRl Abdülkadir şakirdlerinden



Şükrî



E f e n d i , Eğri



kapulı



Ayasofyalı A b d ü r r a h m a n



haren Abdülkadir H a m d i d e n teallüm Seray ve E n d e r u n ı



hümayun



olduğunu,



bir



Mehmed



Efendi



ve



müah-



etdi.



sultaniyye» de



eserinin



Rasim



Hilmi Efendiden



hocalığına tayin



« A t e b e i h a k a n i y y e ve dairei me'mur



EEENDİ



— aşağıda



olundu. iki



hattın



yazılan —



talimine



ketebesinde



söyliyor. Üçüncü



Sultan



S e l i m i n , b u zatdan



Zadenin, Millet kütüb



hanesindeki



Yazılarında « H a c e i



eylediği



Hakkak



muharrerdir.



sultanî, K â t i b ü s s e r a y ü s s u l t a n î



rum h ü m a y u n » unvanları Bayeziddeki



temeşşuk



eserinde



ve Hacei e n d e -



vardır.



U m u m î kütüb



hanede ve Yüksek Mühendis



Ekrem



H a k k ı B e y d e hılyeleri görüldü. Hututı nefîseye malik o l a n — mütekaid m e k t e b müdirlerinden — Hattat B a h a ü d d i n



Bey, verdiği verekada diyor k i :



« S u l t a n S e l i m i şalisin K a p u c ı b a s ı l a r ı n d a n A h m e d A ğ a i ç ü n 1 2 1 7 d e yazdığı gayet m ü z e y y e n ,



m ü z e h h e b ve misli nadir



«Delâilül



hay­



rat» v e «Hizbi â z a m » m ketebesi şöyledir:



ıS_,5dn



^Ji



^k! Jl



Evahiri ö m r ü n ü — lerinde geçirmişdir.»



A-M jra.ll ^ 1



j ,J



£



d.



me'mur olduğu — Yozgad



-Ûıi J-, j t : i l



ve Kengıri



j3\



cihet­



31 1 8 0 6 [ 1 2 2 1 H ] d e vefat



etdi.



M i r z a H a b i b « H a t v e h a t a t a n » d a şu g a r i b sözleri s ö y l i y o r ; « A b d ü l k a d i r Şükrî, Mustafa



iddiasında •eseri



güya Kütahyalı



m a h l a s ı ile



mütehallıs



olub



E e f e n d i ( ? ) ş a k i r d i d i r . K e n d i â l e m i n d e şairlik v e s ü h a n s er a l ı k bulunurdu. Renginde



görülmüşdür.»



vefat



eylemiş.



« 1 2 5 0 » de



yazdığı



ABDÜLKADİR EFENDİ



Sadrı e s b a k N e v şehirli D a m a d İ b r a h i m P a ş a n ı n



ahfadından



ve



nüvvabdan A h m e d Tevfik Efendinin oğludur. 1881 sinde



[ 1 2 9 9 H ] da



Kayseriye



mülhakatından



Tavulsun



karye­



doğdu



M e m l e k e t i n d e i b t i d a î tahsili b i t i r d i k d e n sonra 1 8 9 8 [ 1 3 1 6 H . ] da



Istanbula



Fatih c a m i i n d e A r n a v u d H o c a Hasan m ü d d i n Efendinin name de



aldı.



tahsil



dersine



Darülfünun



ederek



devamla



İlahiyat



geldi. Necicazet



şubesinde



1912 [ T e m m u z 1 3 2 8 ] de



ş e h a d e t n a m e aldı. 1 9 0 3 L 1 3 2 1 H ] d e d a i r e i m e ş i h a t e intisab



ile m e k t u b î k a l e m i n d e i s t i h d a m o l u n d u .



D a i r e n i n ilgasına kadar d e v a m etdi. Bilâhare teşkil o l u n a n



İstanbul müftiliği evrak



m i n e m e ' m u r edildi. Sinni



kale­



nizamiyi



ikmal



P a ş a v e zevcesi



Fatma



edince tekaüd edildi. Damad İbrahim Sultan hayratında vaaz e t m e k üzere



—



vakfiye



Abdülkadir



Efendi



mucibince —



mürasele verildi.



M e m l e k e t i n d e n İstanbul'a d i d e n sülüs v e n e s h



meşkına



ahharen Reisülhattatîn



geldiği



sene, Filibeli H a c ı



başlıyarak



müfredatı



Arif



hurufı



ve



Efen­ mu-



K â m i l E f e n d i d e n m ü r e k k e b a t ı i k m a l ile icazet



a l d ı . B i r k a ç s e n e « M e d r e s e t ü l h a t t a t î n » d e d e m ü t e n e v v i yazılar t e m e ş * şuk



etdi. 1 9 0 9 [ 2 5 şubat



sabakasına hocalığına



girerek



1 3 2 4 ] d e meclisi Maarifde hututı mütenevvia m ü » birinciliği



tayin kılındı.



Bir



kazandı. müddet



oradan da İ m a m ve H a t i b m e k t e b i n e



Darülmuallimîn sonra Darülhilâfe



nakl edilerek



hüsni



hat



medarisine,



ilgaları



târihine



kadar muallimlikde. bulundu. Sülüs,



celi,



talik



ve



rık'ada



ve



vardır.



§



mürekkeb



imalinde



mehareti,



34



Abdülkadir Efendinin terceme ve «Cezerî» n i n Feyhaman



siyerine — amcesinin



mütenevvi'



oğlu



meşhur



B e y i n arzusile şu takrizi y a z m ı ş d ı m : « C e z e r î » n i n siyeri p a k i n i



Abdülkadir



T e r c e m e eyliyerek, kıldı u y u m taban Ö y l e b i r t e c e m e k i m aslı g i b i â l â d ı r Cezerî görse o l u r d u e b e d e n tahsin



han



S a h i b i i l m ü hüner, revnakı hatatîndir Hünerü



i l m i n e işte eseri b i r b u r h a n



M u h t e l i f hat ile tezyini sahaif etmiş H e r sahife e d i y o r â d e m i



cidden hayran



N a z m ı zibasına dilbeste o n u n H a t t ı r a n a s ı n a aşüfte o n u n H ü s n i ahlâkına



nâzımlar



hattatan



her hali şehadet



eyler



Başka ş a h i d a r a m a z h u l k u n a e h l i irfan Z u h r i ahret o l u r elbette b u dürlu Istifaza



e d ü b o n d a n n i ç e sahib



asar



iman



Halikı l e v h u k a l e m s a y i n i m e ş k û r e t s ü n E y l e s ü n ş a h ı rü.sül ş a n ı n a l â y ı k i h s a n n



1948



hatla



tahrir e t d i ğ i



ressam



v e hattat



SULTAN ABDÜLMECİD



Sultan A b d ü l m e c i d [ 1 ] -kinci sultan [şaban



Mahmudun



oğludur.



1823



1 2 3 8 ] de doğdu.



Babasının vefatında



1 8 5 9 [ 1 9 rebiulâhir



1 2 5 5 ] de



tathta



cülus



eyledi. A z m ü d d e t sonra Tanzimatı hariyye ilân v e devletin



Avrupaya



k a r ş ı m e v k i i siysisi i h k â m Bazı mahallerde



evvelce



|



edildi. tehaddüs



e d e n isyanlar basdırıldı. Mısır mes'elesini



hal



istirdad



ve



memaliki



olundu,



ve Sardunya



mağsube



ingiltere,



devletlerile



vuku bulan K ı r ı m



Fransa bilittifak



muharebesinde



Rusya devleti mağlûb edildi. Ecnebi mülteciler — envai müş­ külâta r a ğ m e n — m e m a l i k i O s m a niyyeye devlet



kabul ve



edilerek



milletlerinin



Avrupa takdirleri



celb olundu. Encümeni ve



askerî



daniş



teşkil,



m e k t e b l e r tesis,



mülkî ordular



tensik, kışlalar inşa kılındı. B i l â d ı m u k a d d e s e d e asarı h a y r î y y e v ü c u d a g e t i r i l d i . Istan b u l d a c a m i l e r y a p ı l d ı . Teessüf o l u n u r ki o zeki v e gayur padişah,



a y ş ü işret v e g e h e v a t ı



n e f s a n i y y e y e m a ğ l û b i y y e t ile h a y a t ı n ı t e s m i m etdi. H e n ü z k ı r k y a ş ı n a gelmeden



1 8 6 1 [ 1 7 z i l h i c c e 1 2 7 7 ] d e g ö ç d ü . B i r i n c i Sultan S e l i m ' i n



türbesi k u r b u n d a



inşa o l u n a n türbeye defn edüdi.



C e v d e t Paşa «Maruzat» da [ 2 ] d i y o r k i : [İJ T e r c e m e i



hali t a r i h l e r d e muharrer o l d u ğ u içün malûmu M â m e t m e m e k



burada tatvili m e k a l



[ 2 ] B u eserini, S u l t a n A b d ü l h a m i d i n Sultan Abdülmecid takdim



fikrile



edilmedi.



hakkında



emrile yazmış



ve takdim



etmiş



m u t e d i l â n e v e hulus kârane idarei kelâm



e t m e d i ğ i « T e z a k i r i C e v d e t » de ibt'yat v e ihtiraza lüzum



olduğundan



etmişdir.



görmemişdir.



Fekat



37



«Sultan A b d ü l m e c i d H a n



sahihan



m e l e k haslet b i r



padişahı



cah olduğu halde o dahi nev'i beşerden değilmi, âlemin bu arasında



o dahi



kadınların



bazılarına



ziyadece



âli



inkılâbatı



mehabbet



ve



rağbet



b u y u r m u ş . N i s a i l e kesreti m ü s a h a b e t d e n [ 1 ] naşi g ü n d e n g ü n e v ü c u d ı hümayunlarına



z i y a d e za'f g e l m e k d e



şahaneye mazhar olan



kadınların



olmadığı halde Reşid ve Fethi hususunda



idi. § Z i y a d e m e y l ü m e h a b b e t i



mesarifine



Paşalar, b u



hazineler



babda



göstermek



yarış e d e r l e r d i . N i h a y e t h a z i n e d e t e h a m m ü l k a l m a y u b b u



c i h e t l e A l i v e F ü a d P a ş a l a r istikraz k a p u l a r ı m k ü ş a d h a z i n e n i n itibarı k a l m a d ı . vefat



mütehammil



teshilât



§ Padişahın



za'fı



eylediler. Sonra



kitdikce



müzdad



olarak



etdi.»



Sultan A b d ü l m e c i d



Ç o c u k d e n i l e c e k bir yaşda cülus



Ekrem Hakkı



etdiğinden



etrafını



koleksiyonundan



ihata e d e n



c a h i l v e sui e f ale m a i l e ş h a s ı n t a h t ı t e ' s i r i n d e k a l m a y u b d a



ilmî



ve



a h l â k î t e r b i y e g ö r s e y d i — f e t a n e t k â r v e talii y a r o l d u ğ u n d a n — h e m n e f s i n e , h e m d e v l e t v e m i l l e t e n a f i ' b i r ş e h r i y a r i âli t e b a r S o n zemanında bir şebbüs olundise de



olurdu.



cemiyeti hafiyye teşekkül ederek imhasına



evvlce haber alınarak



ğ i n d e n teşebbüsleri a k i m



kaldı. Bunların



te­



müteşebbisler tevkif edildi­ muahakemeleri Kuleli mek­



tebi binasında icra k ı l ı n d ı ğ ı n d a n « K u l e l i vak'ası» n a m i l e m a r u f dur. F r a n s ı z c a v e alafranga



m u s i k i tahsil e t d i . M e ş h u r M a h m u d C e l â -



l ü d d i n i n şakirdi T a h i r E f e n d i d e n h ü s n i hat tallüm eyldi. G ü z e l sülüs, c e l î v e r i k ' a y a z a r d ı . B a z ı c a m i l e r d e yazıları v a r d ı r .



Yakacık camiin­



d e k i i s m i celâl, i s m i n e b i v e e s a m î i ç a r ı y â r v e h a s e n e y n hâmesidir. [1] Yani



mücameatdan..



onun



eseri



3 8



Hakkak hanesinde



zade Mustafa H i l m i kalemile m u h a r r e r



ve Millet



mahfuz kitahda T a h i r Efendiye « C e l â l ü d d i n i sani»



kütüp­ ve A b -



d ü l m e c i d e « C e l â l ü d d i n i salis» n a m ı verilmişdir. R i k ' a y i h a n g i zatdan m e ş k etdiği m a l û m



değildir.



V a k ' a nivis Lûtfi Efendi, tarihinde d i y o r k



ki:



« A b d ü l m e c i d E f e n d i n i n residei levhi k e m a l n e s h [ 1 ] f e n l e r i n d e m e l e k e i rasihaîarı



o l a n hattı



hattatanı z e m a n



sülüs



ve



ceaniblerinden



« S a d b a r e k â l l a h » h a n olarak h a t m z e n i elvâhı tahsin ve aferin o l m u ş l a r i d i . C u l û s v u k u i l e K e t e b e c e m ' i y e t i r e s m i icra o l u n a m a m ı ş d ı r . » [ 2 ] M e r h u m u n sülüsle y a z d ı ğ ı « ^ ' 1



V * -SıL-VI j j / Uj » kıt'a-



s ı n d a k i icazet n a m e :



3*



-dT



£ İ 3 / öL—.Vlj . j'L.



J^VIJ JJJI



i^j



Jli-l -u- _y»



c-llj



b ö y l e yanlış tahkikatda, ya h u d tahminatda nursa başkalarının



tahkikat v e tahminatı



bulu­



nasıl o l a c a ğ ı n ı d ü ş ü n m e l i d e



« V a r k ı y a s e t vüsati d e r y a y i « t a h k i k »



nidüğün>



demeli!. « B u dürlü tahkidat



i l e » o ğ r a ş m a k d a n ise hazreti b a k k a l d a n



sorsa



idi hakikati k o l a y c a öğrenmiş olurduCami'lerde ve eylerde hiiyeleri ve levhaları



v e bazı m e z a r



r ı n d a kitabeleri vardır. H i l y e i saadetin «Kasası e n b i y a » d e k i



taşla­



terceme-



sini l e v h a h a l i n d e yazmış v e 1 3 0 4 d e tabı' o l u n m u ş d u r . Sülüs



hurufı



müselselile levhası da 1 3 0 9 d e basılmışdır. Kara g ü m r ü k c a m i i n d e asarından h a k i k a t e n nazar



b ü y ü k bir hilyei seadet vardır ki



rubadır.



T e ' m i n i m a i ş e t i ç ü n b a k k a l l ı k l a iştigal e d e n yaşlı b i r zatın n a n , k u v v e t i n i g a i b e d e n e l l e r i l e ö y l e m e t î n v e n e f î s yazılar «Hattatların encamına



e l i n d e esrarı i l â h i y y e d e n b i r sır



şahiddir.



vardır»



kelâmı



yıpra­



yazması hakikat



ARİF HİKMET BEY



Arif H i k m e t Bey, Yoğuslavyalı Hafız H-imze İstanbula



hicretle E n d e r u n a



girdi.



Oradan



Efeninin



ayrılarak



oğludur.



büyük



kardeşi



b e l e d i y e m u h a s e b e c i l e r i n d e n C e v a d B e y i n y a n ı n d a biraz tahsil g ö r d ü . H a t t a t ı şehîr b a k k a l A r i f E f e n d i d e n sülüs v e n e s h t e m e ş ş u k M a t b a a i â m i r e hattatlığına tâyin edildi. — biraz ücretle



geçimsiz



olduğu



B i r k a ç yıl h i d m e t d e n



i ç ü n — isti'fa e t d i .



geçilen Kara k ö y köprüsünde



mukaddema



murakabe



sonra



on



hidmetine



etdi. para



me'mur



e d i l d i y s e d e b i r iki s e n e s o n r a o r a d a n d a ç e k i l d i . B a b ı âli k a r ş ı s ı n d a



hattat



H a l i d l e — isteyenlere



yazı



yazmak



ü z e r e — b i r yazı h a n e a ç d ı l a r . F e k a t o n u n l a d a araları a ç ı l a r a k K a h r e m a n zade hanında yazmak, kabartma



ayrıldı.



b i r o d a isticar e d e r e k t a l i b o l a n l a r a yazı



k a r t vizit, m ö h ü r , d a m g a v e saire y a p m a k l a m e ş g u l



oldu. 1914 lüğüne



[6 receb 1 3 3 2 ] de



tâyin kılındı.



açılan



Mukaddimede



« M e d r e s e t ü l hattatın» söylendiği



üzere



müdür»



açılış



s a l o n u n o r t a s ı n a g e l ü b — baş v e e l l e r i y l e a k t ö r t a r z ı n d a



günü



g a r i b işaret­



ler y a p a r a k — h a b t u h a l e l d e n h a l i o l m a y a n u z u n b i r n u t k i r a d Bilahare m ü d ü r l ü k d e n



infikâk



« A f i t a b » kırtasiye mağazasının b u l u n d u ğ u b i n a y ı kiralıyarak y u r d u » n a m i l e bir müessese v ü c u d e getirdi. D ö r t sene idare 1 9 1 8 [ 8 safer



etdi.



etdirlidi. «Yazı



etdi.



1 3 3 7 ] d e v e r e m d e n vefat etdi. K o c a M u s t a f a



Paşa



camii haziresine defn o l u n d u . Vefatını müteakiben eylemişdir»



başlıgile



«San'atı hat,



«Tasviri



efkâr»



k ı y m e t dar bir gazetesine



rüknünü



yazılan



gaib



mekalede



deniliyor ki: « . . . Arif Beyin



gaybubeti ebediyesi, m e m l e k e t



z a y i a t d e n d i r . H e n ü z g e n e , fıtreten teceddütler k â r ı hat



ierasına



bedayi



muktedir (!) her



perver,



pek



ciddi



mesleğinde



içün



esaslı



v e ç h i l e k ı y m e t dar



bir



san'at



idi.



Sana'tı hattı m u k t e d i r m u a l l i m l e r d e n [ 1 ] u s u l i d a i r e s i n d e t e a l l ü m ve tederrüs



etdiği cihetle h ü s n i hattın eskiden



[ 1 ] Bunlar kimlerdir, isimlerini y a z m a k



icab



edrdi.



beri



teessüs



eylemiş



Arif Hikmet



Bey



60 olan kavaid



ve zavabıtına



temamile



vâkıf idi.



Fekat



kendisi



aynı



z e m a n d a t e c e d d ü d per /er dahi o l d u ğ u n d a n sonraları bazılarında yavaş y a v a ş u s u l v e k a v a i d i m e v z u a d a tadilât y a p m a y a l ü z u m g ö r m ü ş , b u n a b i n a e n bazı i s i m l e r i n t e r t i b i n d e , i s t i f i n d e , k e n d i n e



göre bir y o l takib



e y l e m i ş d i r . B ö y l e i n d î tadilâtı ( ! ) u s u l i k â d î m e y i m u h a f a z a y a taraf d a r olanlarca, m u c i b i müahaze



olamakdan



hali



kalmamış



ise d e



gene



s a n ' a t k â r t a d i l â t ı n d a d a i m a zarafet v e i n c e l i k i c a b t ı n ı t e m a m i l e gözetd i ğ i c i h e t l e y a z ı l a r ı h e y e t i u m u m i y e s i i t i b a r i l e m e m l e k e t i m i z d e san'atı hattın



terakkisine



medar



olacak



b i r m a h i y e t d e idi.



§ Arif Bey de



sair b i r ç o k s a n ' a t k â r a n v e b e d i a ş i n a s a n g i b i t a k d i r o l u n a m a m ı ş i d i . E ğ e r ö m r ü vefa e t m i ş o l s a y d ı p e k ç o k t e r a k k i e d e r e k m e m l e k e t i m i z d e büsbütün



y e n i v e esaslı b i r u s u l i h a t i h d a s ( ! )



edeceğine şübhe



yok



i d i . M a a m a f i h kısa ö m r ü e s n a s ı n d a d a ~ « h a t t ı s ü n b ü l î » t e s m i y e e t d i ğ i bir hat i c a d ı n a



müveffak olmuşdur.



San'atı



hatdaki



meharetine



ve



b e d i a p e r v e r l i k d e k i i s t i d a d ı n a n u m u n e o l m a k ü z e r e b i n l e r c e ( ! ) yazıları m i y a n ı n d a n i n t i h a b e t d i ğ i m i z b i r i k i t e r t i b ile sünbülîden bir ibrazı



iktidar



fazla lâ ü b a l



parçayı



dere ediyoruz. En



e y l e m e k d e idi. ve hayâtında



Şen,



eseri i c a d ı o l a n



ziyade



hoş meşreb,



mübalâtsız



olan



sülüs biraz



ve



hattı



neshde



lüzumundan



b u s a h i b s a n ' a t ı n üfuli,



erbabı marifet yetişdirmekde pek bahil olan m e m l e k e t i m i z içün ciddi



pek



zayiatdandır.



§ A r i f B e y i n na'şı, T e v f i k F i k r e t m e r h u m l a t a n b u r î C e m i l B e y i n cenazeleri gibi h e m e n kimsesiz d e n i l e c e k suretde



h a b gâhı



ebedisine



nakl edilmişdir.» B u yazıda imza o l m a d ı ğ ı ç ü n k i m i n değildir. Yazan, k i m olursa olsun fikrini i l m ü fenne teallûk hissiyata k a p ı l a r a k



eden



tarafından



mes'elelerde her istenilen



indî mütalealar



yazıldığı



söylemekde



malûm



serbest



ise



de



söz s ö y l e n e m e z ,



y ü r ü d ü l e m e z . İ l m ü f e n n e aid m e -



v a d h a k k ı n d a y i n e i l m ü fen dairesinde iradı k e l â m a m e c b u r i y e t vardır. Dairenin haricine hududun



haricine



çıkınca çıkar,



n a m ı n a s ö y l e n i l e n lâf



i l m ü fen de hakikî



v e güzaf



muayyen



mahiyetini



gaib



ve



mazbut



eder.



olan



i l m ü fen



m e r t e b e s i n d e kalır, b i r f a i d e



te'min



e d e m e z , B i l a k s zarar t e v l i d e d e r . B u , b ö y l e . Ş i m d i y u k a r d a k i m e k a l e d e s ö y l e n e n s ö z l e r e d a i r b i r k a ç sözs s ö y l e ­ m e k l â z ı m d ı r . Z e m a n l a r ı n m e n b ü y ü k hattatları, m e r h u m A r i f E e y d e n d a h a ziyade «hattın kavaid ve zavabıtına oldukları halde «teceddüd pervelik»



vâkıf»



namına



ve



«usul



tasarrufa ve



kadir



kavaidi mev­



z u a d a tadilât y a p m a y a l ü z u m » g ö r m e m i ş l e r v e « u s u l v e k a v a i d i m a z ­ b u t a » d a i r e s i n d e y a z ı n ı n b i r kat d a h a g ü z e l l e ş m e s i n e ç a l ı ş m ı ş l a r i k e n



61 o n u n tadilâta l ü z u m g ö r m e s i



a



muhalefetle



olmak



şührete



had naşinashkdır



malik



< — ^ j J U - » m e s l e ğ i n e salik hevesinden



ve



umuma



münbeisdir,



yahud



denilse hata edilmiş olmaz.



« M e s l e ğ i n d e esaslı t e c e d d ü d l e r i c r a s ı n a lemek de pek yüksekden atmakdır



muktedir» olduğunu



ki m e d h



olunan



âdemi



söy­



yükselt­



m e z , alçaltır. « Y e n i v e esaslı b i r u s u l i hat i h d a s » e d e c e ğ i n d e n



dem



g a r a i b d e n sayılır. B u â n e k a d a r g e l ü b g e ç e n hattatlar bir usuli İ n t icadına» cür'et etmemişler d e



b u gene



b ü t ü n y e n i v e esaslı b i r u s u l i hat i c a d » e d e c e k m i ş .



urmak



da



« y e n i v e esaslı san'atkâr



Bu



«büs­



sözü,



hangi



âkil y a z m ı ş s a « s e n b u a k l ı n l a g i d ü b d a r ı şifada s ö y l e n » m ı s r a ' i l e



karşı­



lamak icab eder. « i s i m l e r i n tertibinde, istifinde



kendine göre



bir y o l takib»



m e k başka, «usul ve kavaidi m e v z u a d a tadilât y a p m a k » Onun



« i n d î tadilâtı, u s u l i k a d î m e y i



muhafazaya



larca m u c i b i m ü a h a z e » o l m a k p e k t a b i î d i r .



eyle­



başkadır.



taraf d a r



İlmü fende



ve



olan-



san'atde



«indiyat» m yeri y o k d u r « G e n e san'at k â r ı n t a d i l â t d a zarafet v e i n c e l i k i c a b a t ı n ı g ö z e t m e s i , san'ati h a t t ı n t e r a k k i s i n e vermek de h ü k m i



medar olacak



bir



mahiyetde idi»



hükmünü



indîdir.



 d e m c e ğ i z i n bir yerde dikiş t u t d u r a m a m a s ı «geçimsizliğile g a l i b a « l ü z u m u n d a n fazla lâ ü b a l i v e h a y a t ı n d a



beraber



mübalâtsız» olmasın



d a n ileri g e l d i ğ i a n l a ş ı l ı y o r . Bizde ö l e n e değil, olana h ü r m e t



etmek,



âdeti



diyrine



olduğiçün



m ü t e v e f f a n ı n «na'şinin âdeta bikes b i r halde d e n e c e k suretde n a k l i n e » teessüf e t m e m e l i d i r .



O zate v a r ı n c a y a



kadar — muhtelif



m e n s u b niçe erbabı meziyyet, cemaati kübra adım yürüdükden



mesleklere



ekseri bir k a ç



s o n r a d ö n e n ü ç b e ş âşinâ v e k o m ş u , m a h a l l e



mı, müezzin ile mahalle bekçisi, bir kaç v e ö l ü y ı k a y ı c ı ile m e d f e n e «Kısa ö m r i esnasında etmes'ne



ile d e ğ i l ,



götürülmüşdür.



«hattı



m u k a b i l — lâtife ile



s ü n b ü l î » tesmiye etdiği bir hat karışık



olarak — sünuh



eden



okumak münasib olur: «Aferin



ey



mucidi



hattı



zarifi



sünbülî



Şübhe y o k icadına hayran olur c ü m l e Hattı gülle



ima­



hamal, bir kaç kefen s o y u c u



lâlevü



enam



zanbak da icad eylesen



H a t t u hattat fahr e d e r zatınla tâ ruzi k ı y a m »



icad» kıt'ayı



62 «Tasviri efkâr» dan



nakl olunan bir kaç



küçük



parçadan



başka



yazısını g ö r m e d i m . D i y a r ı b e k r î H â m i d B e y , o k a d a r d e ğ e r l i hattat o l m a d ı ğ ı n ı s ö y l e d i .



ATAULLAH



EFENDİ



Şanı zade M e h m e d A t a u l l a h Efendi, Şanı A h m e d D e d e n i n hafidi fükahadan



Şanı z a d e



Mehmed



Sadık



Efendinin oğludur.



İstanbulda



d o ğ d u . V e l â d e t tarihi m a z b u t d e ğ i l d i r . M ü t e n e v v i ' ilimler tahsil ile emsali arasınd [ 1 2 0 0 H . ] d e tedris r ü u s u



verildi.



Babası



temayüz



ordu



kadısı



etdi.



1785



iken



uzun



müddet maiyyetinde bulundu. 1 8 1 6 [ 1 c ü m a d e l â h i r e 1 2 3 1 ] d e h a v a s ı refia kazası [ E y u b ] t e v c i h o l u u n d u . V a k ' a n i v i s A s ı m E f e n d i n i n vefatı ü z e r i n e arz o l u n a n



zevat



arasında



1819



Sultan



Mahmud,



Şanı



zadeyi



intihab



eylediğinden



[ 1 5 safer 1 2 3 5 ] d e v a k ' a n i v i s l i ğ e t â y i n k ı l ı n d ı . O sırada E v k a f m ü f e t ­ tişliği d e u h d e s i n e t e v c i h v e



1 8 2 1 [ 1 2 3 7 H . ] de Mekkei



Mükerreme



p a y e s i l e taltif e d i l d i . Fransızcaya v u k u f u n d a n tâyini mevzuı bahs



dolayı divanı



oldısa da



mevaliden



hümayun



tercemannlığına



bulunması



sebebile tensib



olunmadı. H e k i m başı B e h ç e t E f e n d i n i n



siayetile 1 8 2 5 [ 1 5 safer



1 2 4 1 ] de



v a k ' a n i v i s l i k d e n azl e d î l i Taifei Bektaşiye n a m i l e



yad olunan



d ü ğ ü esnada bektaşiliğin d e imhasına ifna,



bazıları d a



uzak



yerlere



Şanî zadeye d e bektaşilik isnad



iclâ ve



Yeniçeri ocağının söndürül-



teşebbüsle kılındı.



betaşilerden



Bir kaç



zat



bazıları



ile beraber



1 8 2 6 [safer 1 2 4 2 ] d e —



arpalığı



olan — Tireye ib'ad edildi. C e v d e t Paşa, tarihinde der k i : «Şanî zade, u l û m ı riyaziyye ve tabiiyyede m a h i r ve ilmi tıbde e m ­ sali n a d i r , zatile taşilik e f k â r ı n d a n istirkab e d e r d i .



iftihar "olunur b i r



zatı m e m d u h ü l m e a s i r o l u b b e k ­



p e k b a i d i.di. L â k i n h e k i m b a ş ı B e h ç e t E f e n d i , B a z ı eşhas d a



ifsadı z a t ü l b e y n d e n h â l i



anı



olmazlar idi.



Ş a n î z a d e , g u y a « B e h ç e t E f e n d i , h e k i m b a ş ı ise b e n d e b a ş h e k i ­ m i m » d e r i m i ş y o l l u sözler şayi' o l m u ş d u . B u s e b e b l e B e h ç e t E f e n d i ,



63 Şanî zadenin



bütün



bütün



aleyhine



düşmüş v e



anı evvelce vak'a



n i v i s l i k d e n azl e t d i r m i ş d i . » M e n f a d a i k i a y k a l d ı k d a n sonra ıtlakı h a k k ı n d a d u ğ u n d a n tebşir i ç ü n v o y v a d a t a r a f ı n d a n



f e r m a n sadır o l ­



i k a m e t g â h ı n a telâşla â d e m ­



ler k o ş d u r u l d u k d a i d a m ı n a d a i r h a b e r g e l d i ğ i n e z e h a b l e 1 8 2 6 [ 1 2 4 2 r e b i u l â i r i n d e , y a h u d c ü m a d e l u l â s ı e v a i l i n d e ] v e f a t etdi. Y u k a r ı d a s ö y l e n d i ğ i gibi velâdet tarihi m a z b u t y a ş ı n d a vefat



eylediği m a l û m



«daha gene imiş»



denmesi,



değildir.



olmadığından kaç



« M e n a k ı b ı kethüda



zade» de



s i n n i n i t â y i n e t d i r m e z s e d e p e k yaşlı o l ­



m a d ı ğ ı istidlal o l u n u r . Tirede



kışla



civarındaki



kabristana



defn



olundu.



H a n g i taraf-



d a n y a z d ı r ı l d ı ğ ı m a l û m o l m a y a n m e z a r t a ş ı n d a şu sözler m a h k û k d u r : «Müyesser olmadı bana



şehadet



İ l â h i s e n n a s i b e y l e seadet B u l a m ta k i r e s u l ü n d e n Şanî zade M e h m e d



A t a u l l a h E f e n d i b a e m r i âli T i r e y e



iken m e r h u m oldu. Sene Şanî



şefaat me'mur [ 1 ]



1242»



zadeye lâyık! olan



b u k i t a b e i c a n feza, m e z a r c ı n ı n , y a h u d



m e z a r t a ş ç ı s ı n ı n z a d e i tab'ı a d o l u n m a ğ a s e z a d ı r ! Merhumun



« K e m a l ü ş ş u ' r a » d a [ S o n asır T ü r k ş a i r l e r i ]



mufassal t e r c e m e i h a l i n d e hazretlerinin



yazdığım



« m i l l e t i n ekseri eâzımı gibi m ü ş a r ü n



ileyh



kitabesi d e garabete misali m u h e c e r v e kadr danlığımıza



delili e k b e r d i r » d e m i ş d i m . Bir zemandan beri



mezarlara



g ö s t e r i l e n istiskali



adavet



kârane



cümlei acibesinden olarak gayyur! bir k a y m e k a m y o l açmak, ya h u d açık



yolu genişletmek içün Şanî zadenin mezarını yola kalb



v e taşını larından



atdırmış o l d u ğ u n u — m e r h u m u n , olan — evlâdı mevlânadan



m a l i teessürle i h b a r eylediği bir m e k a l e d e



etdiği g i b i



doktor



«Aksaray»



«Umumi harb



k a y m e k a m ı cefa kârın b u m e l ' a n e t e



t



benim



gibi



Feridun



hürmet



kâr­



Nafiz Bey, ke­



gazetesinde



esnasında



etdirmiş



Safa



cür'et etdiği b e y a n



namına



ithaf



namında» bir olunmuşdur.



D o k t o r l a v e Şanî zadenin u l ü v v i şanını bilen erbabı h a m i y y e t v e m a ­ rifet i l e h e m z e b a n o l a r a k m e r h u m u n



r e v a n ı p a k i n e fatiha v e k a b r i n i



izale e d e n l e r e lanet h a n o l m u ş d u k . [ i ] T a ' b i r i maruf



ile « i k a m e t e



me'mur»



demek



olacak.



64 M i l l e t i n , m i s l i n i p e k n a d i r yetişdirği ceği



b ö y l e bir



kemali



mücessem



v e bir d a h a



hakkında



reva



yetişdiremiye»



görülen



hakaret,



kabrin sahibinden ziyade o n u n m e n s u b o l d u ğ u millete teallûk « Y i n e erbabı bilir ehli k e m a l i n Nezdi



cühhalde



âlimü



eder.



kadrin



cahil birdir»



diyelim de b u derd engiz bahsi burada keselim. Ç ü n k i



söz



uzadıkça



dil d e uzar.



§ Şanî



zade m e r h u m u — z e m a n m â



yetişüb d e — yakından



tanı-



y a n l a r ı n y a z d ı k l a r ı n a g ö r e « n a k l î v e a k l î i l i m l e r d e , b a h u s u s t ı b , teşrih, hendese, hisab, cebr, mukabele,



hey'et,



fenlerinde nadirülakran, «lisanı Fransada sızca k i t a b e t d e m ü ş a r ü n



musiki, resm,



tarih, n ü c u m



t e r c e m a n ı ter z e b a n v e fran-



bilbenan [ l j , Türkçe,



Arebî



v e Farisî



eş'ar



t a n z i m i n e ve o lisanlarda inşaye kadir, üstadane t a n b u r çalar, bi nazir saat yapar, m u s a v v i r l i k d e b e h z a d , g a y e t tiz dest s a y a d , arif, zarif, nazük, m ü t e v a z ı ' » [ 2 ] idi. Cevdet P a ş a , A h m e d M i d h a t



Efendiye



yazdığı bir



m e k a l e d e di­



yor k i : «....



Tarihi dahi şayanı



mütaleadır.



L â t i n c e y i de



l e r d e n d i r . D o ğ r u s u a s r ı n ı n y e g â n e t a b i b ve M ü t a d d i d ve



mühim



eseri v a r d ı r .



p e k iyi bilen­



feylesofudur.»



«Menakıbı kethüda zade» de



deniliyor k i : « . . . . Allah, o ilimleri, kendine



gençliğinde



ihsan



etmiş. Ö y l e



i l i m l e r k i te'lifatma f r e n k l e r , «ne m a l û m a t l ı i m i ş » d i y e t e a c c ü b e d e r ­ ler imiş.» Vakıf



olduğu



mütenevvi'



ö m ü r l ü k iş o l d u ğ u h a l d e Ş a n î h a k k ı n k e s b i ihtisas



etmesi,



ilmü



fennin



her birinin



harikulade



ad o l u n a c a k



camiül kemalât bir dahii m ü m t a z o l d u ğ u n a burhanı



«Jb-lj



beyti, muarrifi [ I ] Diyarı



j jiUl



bir



mertebede —



badirdir.



jl



şanıdır.



Bakirli



müteveffa E m i r î E f e n d i , v a k t i l e çarşıda bir m e c m u a



dı. Bazı s a h i f e l e r i n d e Şanî zadenin Fransızca y a z ı l a r ı [2] «Aiynei



tahsili,



zadei âli ş a n ı n , o i l m ve f e n l e r d e b i ­



zurefa»



vardı.



satın"almış-



66 H a n g i ilimleri, hangi âlimlerden teallüm etdiği t e m a m i l e değildir. C a m i l e r d e v e medreselerde



tedrisi



mu'ta d olan



malûm



ulûmı, me-



validen madrubî A h m e d Efendi tilmizlerinden hoca İslâm



Efendiden



tederrüs e d e r e k m e ' z u n o l d u . İlmi Nu'man



tıbde



ilk m u a l l i m i — bir m ü d d e t c i k



reisi



etibba



olan —



Efendidir.



Alâtı irtifaiyeden r ü b u '



daire ve



basite resmi



gibi



sanayi'de ilk



üstadı, B e n l i Z a d e E f e n d i d i r . H a t t ı sülüs v e n e s h i



İsmail



Zühdi Efendiden



telemmüz



ederek



icazet a l d ı . Şehr e m i n i İ b r a h i m E f e n d i n i n de, tarihinde



vefatından



b a h s e d e r k e n Ş a n î za­



diyor ki:



« H ü s n i h a t v e k i t a b e t d e tahsili m e h a r e t e n i y e t l e h â l e n m e v a l i d e n M u s t a f a R a k ı m E f e n d i n i n b i r a d e r i o l u b hattı s ü l ü s d e ü s t a d ı m u h a r r i r i hakir olan, z e m a m n ı n



şeyhulhattatîni



d a n hattı sülüs v e n e s h m e ş k i n e beynimizde husuli



rabıtai



İsmail Zühdi Efendi



müvazıbet



şirkete m e b n i



merhum­



eylediğinden bu



aralıkda



takrible



Orta köyde



hanei fakire g e l ü b Z ü h d i Efendi m e r h u m l a beraber



haftalarca



sahil beytu-



tet e d e r l e r d i . » H a t t ı ta'likı, Y e s a r i şuk



Es'ad



E f e n d i d e n — v e f a t ı n a k a d a r — temeş>



etdi. L e v h a h a l i n d e y a z ı l a r ı n ı g ö r m e d i m . Y a z d ı ğ ı sülüs v e ta'lik yazılar



v e y a p d ı ğ ı r e s i m l e r ile



tab' o l u n m a y a n



topladığı m ü h i m kitablar,



eserleri,



müddeti



nefyinden ve vefatından



sonra



hayatında k i m bilir,



hangi k ı y m e t bilmezlerin eline d ü ş ü b zayi' o l d u . [ 1 ] Yazı k o l e k s i y o n l a r ı m ı n arasında kıt'a m e v c u d d u r ki



sülüs



v e n e s h ile



« M e h m e d Ataullah» ketebesini



ve



muharrer bir « 1 2 2 5 » tari­



h i n i h a v i d i r . O t a r i h l e r d e b u i s i m d e b i r hattat b u l a m a d ı m . tahrir tarihinin



tevafukuna



binaen eldeki



k u n a zahib o l d u m . Fekat k e t e b e d e



«Şanî



kıt'anm zade»



ması, b u hususda h ü k m vermeğe mani' o l d u .



kaydının



Başka



İsmin ve



merhume



teallû-



bulunma­



kıt'asını g ö r m e -



d i k ki n e y o l d a k e t e b e yazdığını, yazının tarzını m u k a b e l e



ve



muka­



yese e d ü b a n l a y a l ı m da o n a g ö r e h ü k m i kat'î v e r e l i m . E l d e k i y a z ı y ı b u e s e r e k o y d u m , Ş a n î z a d e n i n ise n e âlâ. —



ismi bir yerde m u k a y y e d [1] V a k t i l e



ve



Değilse



eseri m ü ş a h e d o l m ı y a n — b a ş k a b i r



Fatih h a y l i s i n d e k i t a b satanlardan birinde — g a l i b a — r i y a z i y a t e



y a z m a b i r risalenin başındaki



boş sahifede kendi



parmış, almışdım. Risaleyi almadığıma



hâlâ teessüf



yazısile ismini etmekdeyim.



g ö r ü b o sahifeyi



dair ko­



67 « M e h m e d A t a u l l a h » ı n i s m i v e yazısı



ziya'dan



kurtarılmış



ve



ruhu



şad e d i l m i ş o l u r . Merhumun istihsal



evlâd



ve



ahfadı



olub



olmadığına



dair



malûmat



edemedim.



§ Ş a n î zade m e r h u m u n b i r gazeli « Y a r e b , b e n i âzadei fikri d ü c i h a n et V a r e s t e i k a y d i e m l i â l e m i y a n et H â k i r e h i uşşak k ı l u b t ı n e t i c i s m i m Lûtfun



i l e y e k t a g ü h e r i a ş k ı n a k â n et



Zerrat g i b i a ' y ü n i â l e m d e v ü c u d u m M ü s t a ğ r a k i d ü b m i h r i h a k i k a t l e n i h a n et Suretde t e n i m savmaai zahide kındil S i r e t d e d i l i m c a m ı m e y i e h l i d i l â n et R i n d a n e k e l â m ı m o l a şehdabı m e h i îd Z ü h h a d ı ş i k e m p e r v e r e s u b h ı r e m a z a n et T i r e d i l i m e i d ü b ata n u r ı h a k i k a t Y a r e b , b e n i âzadei f i k r i d ü c i h a n e t »



AZİZ EFENDİ



M e h m e d Abdülâziz Eefendi, kasabasında A b d ü l h a m i d Efendi



Trabzon civarında



Maçin



namında



oğludur.



b i r zatın



[Maçka] 1871



[ 1 2 8 8 H . ] de Maçinde doğdu. [ 1 ] 1 2 9 3 Rus muharebesi esnasında babası



dört



çocuğile



İstanbula



h i c r e t etdi. A k p ı n a r , d a h a s o n r a K â g a d h a n e k ö y l e r i n e i m a m o l d u . Aziz E f e n d i , h e n ü z sıbyan m e k t e b i n e istidadını g ö s t e r d i ğ i n d e n b u n a b a k k a l A r i f E f e n d i y e taksiye



edrken hüsni



zat



tarafından



hatta



Filibeli



olundu. Kâgad hane k ö y ü n d e n — yaya



olalarak — Arif Efendiye d e v a m i k d a m etdi. 1 8 9 6



devam



dikkat eden bir v e sülüs v e



n e s h hatlarını teallüme



[ 2 6 r e c e b 1 3 1 4 ] d e h o c a s ı n d a n ve Reisül hattatin



M u h s i n z a d e A b d u l l a h B e y d e n icazet a l d ı . T a l i k i , M e ş i h a t dairesi m e ' m u r l a r m d a n K a r i n â b a d l ı H a s a n



Hüsnî



E f e n d i d e n t e a l l ü m e d e r e k 1 8 9 4 [ 1 3 1 2 H . ] d e icazet a l d ı . O n u n tından sonra Sami Efendiden temeşşuk



E m v a l i e y t a m idaresinde istihdam o l u n m a k üzere hüsni hat e r b a b ı n d a n bir kâtib olunduğundan



vefa-



etdi.



aranması



Babı Meşihate



üzerine Aziz Efendi



tavsiye



1 8 9 3 [ 1 3 1 1 H . ] de « 2 0 0 » kuruş meaşla tayin o l u n d u .



S e k i z s e n e o r a d a ifayi vazife e t d i k d e n s o n r a terfian



Meşihat



mektubî



k a l e m i kâtibliğine n a k l edildi. Şehrî A h m e d E f e n d i n i n dersine d e v a m i l e icazeti i l m i y y e a l m a ğ a m ü v e f f a k o l d u . D o ğ r u l u ğ u n a ve yazısının meaşla Meşihat maruzatı



güzelliğine



mükâfaten



«1750»



kuruş



m ü h i m m e k i t a b e t i n e terfi' v e g ü m ü ş l i y a k a t



m a d a l y a s ı ita k ı l ı n d ı . O



sıralarda



kez rüşdi



ilâveten «Medresetülkuzat» d e v e



mektebinde



hat! esnasında



dairei



h a t t a l i m etdiği meşihat



gibi



Hayri



me'murlarına



Mahmudiye



mer­



Efendinin



meşi­



hattı talik



talimine



de



m e ' m u r edildi v e d ö d r d ü n c ü m e c i d i nişanı v e m a h r e ç payesi verildi. Mısır kiralı Füad, bir K u r a n ı k e r i m



yazdırmak



arzu



etdiğinden



b i r hattat i n t i h a b e t m e k ü z e r e 1 9 2 0 [ 1 3 3 9 H . ] d e İ s t a n b u l a [1] Damadı Ekrem Hakkı Beyin



verdiği



h a l d e m ü t e k a i d i n i askeriyeden kayin b i r a d e r i d o ğ d u » diyor. N ü f u s



tezkiresinde [ 1 2 8 9 H . ] de



verekada



bu



Mazhar Bey doğduğu



gönder-



suretle



muharrer



olduğu



«Haziran



1 2 8 9 da



Eyubde



gö'sterilmişdir.



Aziz



Efendi Ekrem Hakkı



koleksiyonundana



71 diği M ı s ı r n a k i b ü l e ş r a f ı



Mehmed



A l i y ü l b i l â v i , hattatların



yazılarını



tedkik etdi. Mısır h ü k ü m e t i n i n orduları k u m a n d a n ı n ı n



talebi



ve İstanbulda



iltiması



Aziz



muharrem



üzerine



bulunan



İngiltere



dairei Megihatce



işgal



1922 [14



Efendi



1 3 4 1 ] d e altı a y m e ' z u n i y e t v e r i l e r e k M ı s ı r a gitdi. K u r ' a n ı



k e r i m i altı a y d a y a z d ı .



Tezhibi de



kendine



havale



olunarak



Istan-



b u l d a n t e k r a r m ü s a a d e i s t e n i l d i . M e ' z u n i y e t i altı a y t e m d i d e d i l d i .



72 K u r ' a n ı k e r i m i tahrir v e tezhib



etdiği



esnada



ayda



yirmi



Mısır



lirası m e a ş v e r i l d i . H i n i inkılâbda Istanbuldaki d a k a l d ı . M ı s ı r d a yazı



talimi



m e ' m u r i y e t i ilga



içün



bir



o l u n d u ğ u n d a n açık-



medrese



açması



hakkındaki



teklifi k a b u l etdi. H a l i l A ğ a m e d r e s e s i n d e birinci v e m ü a h h a r e n Salih m e d r e s e s i n d e i k i n c i hat m e k t e b i n i



te'sis



Şeyh



eyledi. O n beş Mısır



lirası m e a ş t a h s i s o l u n d u . A i l e s i n i I s t a n b u l d a n



aldırtdı.



O



mekteb-



lerde o n bir sene hat v e tezhib öğretmeğe d e v a m etdi. Sıcakadan



sıhhati



muhtel



olmasiyle



sekiz M ı s ı r



lirası



aylıkla



tekaüd edilerek Istanbula d ö n d ü . 5 c ü m a d e l u l â 1 3 5 3 [ 1 6 ağustos 1 9 3 4 ] d e şanbadaki e v i n d e vefat etdi Damadı Ekrem Hakkı



« O n iki [ 1 ] M u s h a f yazmışdır. Abbas



civarında



Çar-



B e y , v e r d i ğ i v e r a k a d a diyos» k i :



emîrinde [Amanullah Hânın biri, H i d i v



Fatih



Edirne kapusı kabristanına defn o l u n d u .



Bunlardan



biri,



esbak



Efganistan



b a b a s ı ] , biri Mısır kırallığı hazinesinde,



H i l m i Paganın



validesindedir. Mushaflardan



Mısırda tabı' etdirilmişdir. B i r M u s h a f da



biri



ailesi n e z d i n d e d i r . D i ğ e r l e ­



rinin hangi ellerde b u l u n d u ğ u m a l û m değildir. R a k ı m m e r h u m u n , h u t u t ı m ü t e n e v v i a ile y a z d ı ğ ı v e talik v e m ü s e n n a i l â v e s i y l e ü ç b ü y ü k



hılye resm



hılye



tarzında



etmişdir ki biri



T o p k a p u sarayı m ü z e s i n d e , ikisi a i l e s i n d e d i r . B u r s a d a U l u c a m i d e b i r i talik, d i ğ e r i sülüs celisi l e v h a l a r ı M ı s ı r d a y i r m i d e n fazla sülüs, n e s h v e talik



ile



seksen



sahife



olarak



vardır.



talik m e ş k m e c m u a s ı v e kalın



1 3 5 2 d e yazdığı



kasidei bür'e



tab'



olunmuşdur. O n iki hatda hümayunda



aynı kudrete sahibdi. Tuğra da resm ederdi. D i v a n ı



tuğra keşlik vazifesini



kabul



etmesi



içün



Sami



Efendi



ısrar e t m i ş s e d e B a b ı M e ş i h â t d e k i h i d m e t i n d e n a y r ı l m a k i s t e m e d i ğ i n d e n kabul eylemedi.



*



Süratle y a z a r d ı . C e l i istiflerle ç o k o ğ r a ş m ı ş d ı r . koleksiyon ailesindedir. T e z h i b d e de bedelsiz verdiği



yazıları



mehareti



bozulmamak,



bir



Kalıblarından



vardı.



kenare



Her



bir



isteyene



atılmamak



içün



tezhib ederdi. Evailde « A b d ü l a z i z E y u b î » , evasıtda « A z i z » , sonraları « E ş ş e y h M e h ­ m e d Abdülazizülrüfaî» suretinde imzalardı » 1 9 0 8 [ 1 3 2 6 H . ] de eski Mearif m ü d ü r l e r i n d e n y i h i n d e n K e n a n B e y e i n t i s a b ile hilâfet [ 1 ] K a y i n biraderi



Mazhar Bey



sene [ 1 9 2 6 ] yazmakdadır»



diyor.



ve



rüfaı



meşa-



almışdır.



« o n beş K u r a n ı kerim yazmışdır.



O n altıncıyı



bu



BAHİR BEY



M e h m e d B a h i r Y e s a r i B e y , Bal bı âlî n i ş a n k a l e m i m ü m e y y i z



mu-



avini elhac M e h m e d B e s i m Vefayi Efendinin oğlu ve Enderun hocası



Bahir



Efendinin



talik



torunu­



dur. 1 3 0 8 [ 1 ] de Kandillide doğu. K a n d i l l i d e Ser h a l i f e



Mustafa



Efendi ibtidaî m e k t e b i n d e o k u d u . 1 3 1 7 [ 1 ] de me'zun oldu.



Beyler



beyi rüşdî m e t e b i n i d e ikmal ede­ rek M e r c a n idadisine girdi. Ü ç ü n ­ cü



sınıfa



kadar



devam



etdikden



s o n r a h a s t e l i k s e b e b i l e terk e y l e d i . B a b a s ı n d a n talik t e a l l ü m e d e rek



ketebe aldı.



Ondan



keman-



keşlik de ö ğ r e n d i . Bir imalile



müddet de meşgul



musiki



oldu.



alâtı



«976»



ud



yapdığını söyliyor. Y i r m i dört seneden beri tram­ vay atölyesinde ince



marangozluk



y a p m a k d a v e bir y a n d a n Bahir



Bey



[1] D o k t o r S ü h e y l Bey t a r a f ı n d a n — f o t o ğ r a f ı alınub t e v d i ' olunana t e r c e m e i tasrih



edilmemişdir.



yazı d a



yazmakdadır.



hal v e r e k a s m d a



v e yazısile b e r a b e r — Bahir B e y d e n



bu tarihlerin, hicrî ya hud



rami



olduğu



Mahir Bey



BEHAÜDDİN BEY



Hafız



Mehmed



Bahaüddin



Bey,



O f ulemasından



Şeyh



Elhac



Mustafa Efendinin oğludur. 1 2 9 5 d e O f d a d o ğ d u . K ü ç ü k y a ş ı n d a İ s t a n b u l ' a gel, ,



di. Zeyrek m e k t e b i m u a l l i m i fız S ü k r î E f e n d i d e n



Ha-



hıfzını i k m a l



etdi. Süleynmaniye



c a m i i dersi â m



hocalarından



ve huzur



hatablarından



b ü y ü k kardeşi Zey-



dersi m u -



n ü l a b i d i n E f e n d i d e n m e d r e s e ders­ l e r i n i o k u y a r a k icazet aldı. B i r tarafdan



da



Bayezid Merkez



mektebine,



daha sonra



a l l i m î n ibtidai, r ü ş d i



rüşdi



Darülmu-



ve



âli



ede­



biyat kısımlarına d e v a m



ve



hep­



sini i k m a l e t d i . M e a r i f nezareti



mekâtibi



rüş-



diye idaresine m e ' m u r o l d u . İlâve­ ten K a d ı k ö y H a m i d i y e riyaziye,



B e h a ü d d i n Bey



sonra



rüşdiyesi



Darülhayr



türkce



m u a l l i m l i ğ i n e tâyin kilimdi. 1 9 0 7 [ 2 6 teşrinisani 1 9 1 4 [ 1 teşrini e v v e l



1 3 2 3 ] de



1 3 3 0 ] de



mekâtibi



Beylerbeyi,



rüşdiye



müfettişliğine,



1 9 1 8 [eylül 1 3 2 4 ]



S e l i m i y e d e R e ' f e t k a d ı n v e 1 9 1 9 [ 1 eylül 1 3 3 5 ] d e İstanbul İnas n u m u n e mektebi



müdiriyetine nasb olundu.



m e k t e b d e k a l d ı . K e n d i arzusile t e k a ü d Me'muriyetleri



de



13 üncü



O n sekiz s e n e b u



edildi.



esnasında — ilmiye



payelerinden — izmir



payei



m ü c e r r e d i n i ihraz eyledi. Sülüs, n e s h



ve



reyhanı



hatlarını



Filibeli H a c ı Arif



Efendiden



yazdı, k e t e b e a l d ı B i l â h a r e K â m i l E f e n d i d e n d e k a s i d e l e r y a z d ı . D i v a ­ niyi



Sami,



taliki



mektebi



Nüvvab



talik



hocası Hasan



Hüsnî



ve



77 r ı k ' a y ı M a h m u d B e y m a t b a s ı hattatı T a h s i n H i l m i E f e n d i l e r d e n



telem-



m ü z etdi. N e f i s yazılara m a l i k d i r . V a k t i l e b i r g ü n b e n i e v i n e g ö t ü r u b h u t u t ı bedi'a göstermişdi.



T e r c e m e i halini, fotoğrafını v e yazısını E k r e m d i n d e n alarak b a n a tevdi' eylemişdir.



Hakkı



Bey,



ken­



CEMALÜDDİN EFENDİ



Mehmed



Cemalüddin



d e n i m a m ı evveli sultanı T a r i k i tedrise



E f e n d i , R u m eli k a d ı askerliği



payelûlerin-



Eğinli Z e y n ü l â b i d i n Efendinin [ 1 ] oğludur.



duhul i l e 1 8 4 1 [ « f e r 1 2 5 7 ] d e İ z m i r , 1 8 4 6 [ ş e v v a l



1 2 6 2 ] de Bursa mollası oldu. Müteakiben



Mekke,



1848



[ 2 5 şevval



1 2 6 4 ] d e İ s t a n b u l p a y e s i v e r i l d i . M e c l i s i ziraat â z a h ğ ı n a t â y i n o l u n d u .



Cemalüddin



Efendi Mahmud Kemal



1 8 4 8 [zilkide 1 2 6 4 ] de Zabtiye müftiliğine, 1 2 6 8 ] d e m e c l i s i vâlâ âzahğına, 1 8 5 3 [remazan



koleksiyonurdan



1852



c i h a n b a n i » unvanile M e k t e b i adliyei tıbbıyye nezaretine V a k ' a nivis Lûtfi Efendi, tarihinde « . . .



Sultan A b d ü l m e c i d i n



idi. 1 2 4 1 tarihindeki rında Tulumbacı



başı k o n a ğ ı ki



[ 1 ] 2 4 c ü m a d e l u l â 1 2 5 5 de v e f a t



nasb



edildi.



diyor k i :



intikaline



Vak'ai hayriyye



[cümadelâhire



1 2 6 9 ] da «Ser etibbai



kadar



ser e t i b b a i Direkler



şehriyari



arası



civa­



sonraları e l d e n ele g e ç d i k d e n



sonra



etmişdir.



akabinde



79 Safvet P a ş a y a



[sardrı



esbak] geçmişdi. O k o n a ğ ı n o tarihde



Tıbbiyye



m e k t e b i , y a n i tıb h a n e ittihazında o r a y a şakird k a y d i l e d e v a m e d e n l e r miyanında retine



C e m a l Efendi d e vardı,



intihabına



illet,



o sabıkai



Cemal Efendinin



h i m m e t idi.



Füad



T ı b b i y y e neza­ Paşa d a



[sardrı



esbak] o mektebden çıkmadır.» 1 8 5 4 [7 remazan



1 2 7 0 ] d e A n a d o l u payesi verildi. 1 8 5 7 [zilkide



1 2 7 3 ] d e b i l f i i l A n a d o l u k a d ı askeri o l d u . 1 8 5 7 [ r e b i ü l â h ı r R u m eli payesi



tevcih ve 1 8 5 8



zilkide 1 2 7 5 ] de



reisi



1 2 7 4 ] de



etibba



nasb



o l u n d u . 1 8 6 1 [ 1 2 7 8 H . ] d e infisal e y l e d i . 1862 harrem



[receb 1 2 7 8 ] de, 1 8 6 8



[muharrem



1 2 8 5 ] de, 1 8 7 4 [mu-



1 2 9 3 ] d e v e 1 8 7 9 [ 1 2 9 6 H . ] d a d ö r t d e f a bilfiil R u m eli k a d ı



askerliğine tâyin



kılındı.



M u s t a f a İzzet E f i n i n i n vefatı ü z e r i n e 1 8 7 7 [ z i l k i d e 1 2 9 4 ] d e « R e isül u l e m a » [ 1 ] u n v a n ı n ı ihraz e y l e d i . 1884 [1301 kabristanına



recebinin



1 7 n c i g e c e s i ] vefat



N a i u k , t ı b b a a ş i n a , hattı s ü l ü s d e m a h i r vardı. « K e m a l ü g u a r a » d e



[ S o n asır T ü r k



H a y d a r Paşa



idi. Musikiye de



A b d i Efendinin, mahur



mekamından



intisabı



ş a i r l e r i ] s ö y l e d i ğ i m v e c h ile



vak'a nivis Lûtfi Efendi, vaki' o l a n r e c a m üzerine nüm



etdi.



defn olundu.



Basmacı



«Nüzhetiyye»



Enderunî



şarkısını



teren­



etdikden sonra dedi k i : «Eyyamı



şebabımda



Efendinin konağına



Sultan M a h m u d u n



devam ederdim.



Oğlu



baş i m m ı



Zeynülâbidin



Cemalüddin



Efendi ile



musiki m e ş k ederdik. E u şarkıyı da o z e m a n m e ş k e t m i ş d i m . » İlmden kalilünnasib



o l d u ğ u n u — o ğ u l l a r ı n ı n m u a l l i m i — üstadı­



mız İpekli h o c a Tahir Efendi m e r h u m söylerdi.



[ 1 ] Bu u n v a n ı n , ilm ile m ü n a s e b e t i en eskisine t e v c i h



olunurdu.



olmayub



R u m eli k a d ı askerliği



payelûlerinin



EMİN EFENDİ Elhac M e h m e d E m i n D e d e Efendi, a d e t c a m i i h a t i b i hafız madelulâ



Eyub



Sabri



Eski



Efendinin



1 3 0 0 ] d e T o p h a n e d e defter dar



Nayzen Emin



M e k t e b i İbtidaide,



H ı r k a i Se­



oğludur. 1 8 8 4 [5 ce-



yokuşundaki evde doğdu.



Efendi



Feyziye m e k t e b i



kiyye idadisinde o k u d u , şehadet n a m e



A l i Paşada



rüşdisinde aldı.



ve



mektebi mül-



81 İki sene m e k t e b i h u k u k a



ve Süleymaniye



Efendinin dersine d e v a m etdi



v e tasavvurate



camiinde



hoca



Nuri



kadar o k u d u . H o c a n ı n



vefatı ü z e r i n e c a m i ' d e r s i n i i k m a l e d e m e d i . P o s t a v e telgıraf



nezareti



« 6 0 0 » kuruş meaşla



mektubi



kalemine



girdi.



müsevvid oldu. U m u m i harb



Müahharen



esnasında



k u r u ş m e a ş l a e r k â n ı h a r b i y y e harita ş u b e s i h a t t a t l ı ğ ı n a t â y i n Az zeman sonra m ü m e y y i z oldu.



Meaşı « 3 0 0 0 » kuruşa



«800» olundu.



t e r a k k i etdi.



G a l a t a M e v l e v i h a n e s i n a y z e n basısı, U ş ş a k saz s e m a i s i n i n Aziz D e d e d e n n a y e başlayarak



az m ü d d e t d e m u t r ı b a



Mevlevi hanesi Şeyhi Hüseyn Fahrüddin



sahibi



geçdi. Behariye



Dede Efendiden ve — m u



a h h a r e n G a l a t a n a y z e n basısı o l a n — H a k k ı D e d e d e n



nay meşkine



d e v a m etdi. Alafranga



ve



Hamparsom



notaları



ile



nazariyatı



musikiyeyi



Reuf Yekta Beyden öğrendi. T o p h a n e d e N u s r e t c a m i i k a y y ı m l e r i n d e n hafız H a ş i m E f e n d i d e n — d ü y e k u s u l i l e — rast â y i n i n i , Z e k â i D e d e n i n o ğ l u diden suznâk



âyinini,



Galata



Ahmed



Efen-



k u d ü m z e n basısı R a i f D e d e d e n d i ğ e r



âyinleri, Kara baş dergâhı şeyhi v e kadiri



hane



zakir



zade A h m e d v e k a r d e ş i N u s r e t c a m i i ser m ü e z z i n i



bağısı



hobcu



şeyh Rıza Efendi­



lerden ilâhiler v e m i ' r a c i \ e m e ş k etdi. M e ş h u r m u s i k i ü s t a d ı b o l ahenk Itrî m e r h u m u n peşrev



ve



neva



semaîleri



Tekkelerin



bestesini



Nuri B e y d e n müstefid oldu. notaya



aldı



K e n d i n i n d e âyini,



vardır.



İlgasına k a d a r



Galata



M e v l t v î hanesi n a y zen basılı



ğında b u l u n d u . F e y z i y y e m e k t e b i sülüs h o c a s ı K a d r i E f e n d i d e n y a z ı y a b a ş l a d ı . Y a z ­ d ı ğ ı yazıları — ziyarete



gitdikce — Sami Efendi



ta'rif



ederdi,



bütün



temeşşukı b u n d a n ibaretdir. [ 1 ] H a y l i z e m a n vücudunun 3 şubat



1 9 4 5 [ 1 9 safer



b i r tarafı



mefluç



olarak



yardığı halde



1 3 6 4 ] d e vefat e t d i . E y u b k a b r i s t a n ı n a



defn



olundu. Hasteliği esnasında b i r k a ç d e f a nın yanında nay üfledikçe «burası V e f a t ı n d a n b i r hafta



evine gitdim. tekke



Şakirdleri



yatağı­



o l d u » diyerek neşvelenirdi.



evvel d e gitmişdim. Bihuş bir halde idi. Y a n m a



o t u r d u m . G ö z l e r i n i a ç d ı , d i k k a t l e b a k d ı . S a ğ l a m eîile e l i m i y a k a l a y a r a k üç d e f a ö p d ü . Müteessir o l d u m . [1] Vaktile ziyartime zabt



haste olduğum



bir sırada b ü y ü k k a r d e ş i h a t t a t Ö m e r V a s f i Efendi



g e l d i k l e r i n d e yukarıdaki



sözleri, Emin E f e n d i d e n



ile



d i n ' e y e r e k — h e m a n aynen —



etmişdim. Son Hattatlar



— 6



82 Vefatından vaktinde d ı ğ ı m a — vefatı



haber dar



o l u b da



cenazesinde



M ü t e d e y y i n , h a l i m , sâf d i l b i r M e v l e v i d e d e s i v e hattat,



bulunama-



kadar — teessüf e t d i m . pek değerli bir



b i r m u s i k i şinas idi. N a y z e n l i k d e a k r a n ı n a faik i d i .



M u h i b l e r i n d e n hattat N e c m ü d d i n E f e n d i d e d i k i : « E m i n D e d e , yazı



taklid



etmekde



son



derece



m a h i r idi. Ş e y h ,



R a k ı m , M a h m u d C e l â l ü d d i n g i b i b ü y ü k h a t t a t l a r ı n yazılarını v e r d i m . G ü y a f o t o ğ r a f l a a l ı n m ı ş g i b i a s l ı n d a n asla farkı o l m a y a r a k t a k l i d E n b ü y ü k k u d r e t i sülüs



ve nesihde idi



y ü k kardeşi Ö m e r Vasfı



Efendinin



G ü z e l ta'lik d e



celi



yazılarının



etdi.



yazardı. B ü ­



pürüzlerini



alır,



y a z ı y a k e s k i n l i k v e r i r d i . G a y e t m ü k r i m v e salih i d i . Y a l n ı z b i r H i l y e i şerife



yazmışdır,



Baki



Efendi



zade



Müfid



B e y d e idi.



Kur'an



yaz



mamışdtr.» Son günlerde



gördüğüm



«Türk



musikisi



dergisi» n d e Halil



Can



B e y i n m e k a l e s i n d e n şu satırları n a k l e d i y o r u m : * . . . . E m i n E f e n d i n i n kıraeten dairei B e l e d i y e muhasebecisi merhumdur.



Raif D e d e n i n



v a m edüb evvelâ « n e v a »



musikide yegâne



Sadık



Bey



vefatından



faslından



başlayarak



B e y e d e d e v a m l a p e k ç o k eser g e ç m i ş ve buselik



âyinlerini olmuşdur.



pek kıskanç dursun ile



kendinden



altıncı



Efendi zade]



S a d ı k B e y e de­



bir ç o k nadide



eserler



yazmışdır. § B o l ahenk ve



onun



yazmışdır.



§ E s k i üstadlar,



muallimi



İshak



sonra geceleri



g e ç m i ş ve her dersi m ü t e a k i b notalarını



muallimi



[Hafız



bestelediği



§ « d a r ü l e l h a n » da



kıymetli



ese l e r i



Nuri



karcağar ney



öğretmekden



imişler. Bizler, E m i n Efendiden kıskançlık g ö r m e k şöyle



her kesin « Ç a n t a h k » diye



vermedikleri



eserleri o n u n



ısrarı



yazar v e m e ş k e d e r d i k . » Kardeşi gibi o n u n da hayatı



teehhül



bekârlıkla



geçerek



son



zemanmda



etmişdi.



Vefatından sonra evvelâ harab d e n korkularak



şinas, k ı y m e t l i m u h a r r i r diğer hürmet



evinde,



sonra — evin çökmesin»



— aşinalardan birinin apartmanında — başda kıymet ve muallim Hakkı



Süha B e y o l d u ğ u



kârları ve şakirdleri tarafından — tevşih yerine —



şerifler o k u n a r a k v e n a y l e r ü f l e n e r e k m e v l i d k ı r a e t e d i l m i ş d i . terk o l u n d u .



Bizde



hangi



okunan mevlidi müteakiben



iyi



şey



d e v a m eder ki



şu kıt'a s a n i h



o da



olmuşdu:



halde âyini



Bilâhare



etsün. S o n



8 3



« C a n feza b i r m e c l i s o l d u d o ğ r u s u Naylerden mest olub d ö n d ü m eve Ş ü b h e y o k k i m raks e d e r d i ş e v k ile D i n l e y e n insan değil, olsa d e v e » §. Evrenos zade Sami Beyin, [ 1 ] E m i n merhumun.vefatına tarih m e n z u m e s i : « B i r b ü y ü k hattatı d e h r i n m i s l i y o k b i r n â y z e n O l d u b u darı f e n a d a n âzimi huldi



berîn



İ s t i k a m e t l e salâhi h a l ile m a r u f i d i Parlayordu zühdü takvadan o nuranî



cebîn



D a d e r i h â c e Ö m e r V a s f î m e d a r i feyzidir Fahri hattatîn idi o k â m i l i dâniş B u iki s a h i b k e m a l i n



karîn



her biri bir



H e r biri divanı ferdiyyetde o l d u H e p geçerdi hatırımdan



hârika



kâmbîn



onları gördükçe ben



R a k ı m ı e ş h e r ile ü s t a d ı Z ü h d ü m e k î n O l d u bir n i m e l h a l e f elhak ahi zişanına Ö y l e b i r ser b a z i m ü s t e s n a i d i m î r i E m i n Yazdığı her levha ulviyyet n ü m a Z e v k i icaze o l u r b i r ş a h i d i



b i r şah eser



hakkalyakîn



İhtişamile o sîmadan büruz eyler idi Sırrı R a k ı m d ı r o t â b i k u d r e t i b a l â



terîn



Hattını g ö r m ü ş o l a y d ı Hazreti Ş e y h i b e n a m Şevketi ü s l û b u n a



h a y r e t l e d e r d i âferîn



H e m b ü y ü k bir nâyzendi O



ilâhî



h e m b ü y ü k bir beste kâr



nağmeler ilhamı rabbülâlemîn



K e n z i esraridi i l m i m u s i k i n i n sinesi V a r d ı her bir bestesinde başka bir şevki n e v î n Y a p d ı ğ ı âyîn o k u n d u k ç a sarardı b e z m i n i F e y z i M e v l â n a ile e n v a r ı aşkı ş e m s i d î n İ s m i h u d a n n e ş v e p a ş ü v e c d o l u r d u n a y ile Leblerinde o l d u ismi h u nevayı vâpesîn S a k ı n a arşı h u d a n ı n



asdı artık n a y i n i



D e m ç e k ü b b ü l b ü l l e r etsün ruzu şeb ahü e n î n Pîşi r u h u n d a



a ç ı l d ı b a b i f i r d e v s i rıza



[ 1 ] 1 3 7 2 L e y l e i K a d r i n d e vefat



etdi.



söylediği



34 Kûşine geldikde emri Bargâhi rahmetinde N u r i didarınla



1



« O ı ^ ^ {»^-* Is»



mazhârı



gufran



edüb



şad et ya m ü c i b e s s a i l î n



Bir çıkar tarihi Sami b ö y l e bir



şahsiyyetin



Levhalar Yazsun bihişte b a ' d e m a H â c i E m i n »



§ D a m g a m ü d i r i y e t i n d e n m ü t e k a i d Nüzhet B e y i n tarihidir «Yazdım



ü ç ihlâs i l e t a r i h i n i



Etdim ihda



mü'minin



ruhuna



Alemi u' baye uçdı hu deyub Fatiha M e h m e d E m i n i n



ruhuna»



ESMA İBRET HANIM



E s m a İ b r e t H a n ı m , s a b ı k ser H a s a k i y a n ı hassa



A h m e d i n kızıdır.



T o p k a p u Sarayı m ü z e s i n d e eseri h â m e s i o l a n H i l y e i Ş e r i f e n i n sında « 1 2 0 9 da t a h m i n e n göre 1 1 9 4 senei O



o n beş yaşında» o l d u ğ u beyan



hicriyesinde d o ğ d u ğ u tahmin



arka­



olunmasına



edilebilir.



H i l y e i ş e r i f e n i n a r k a s ı n a şu satırlar y a z ı l m ı ş d ı r :



«Sene 1 2 0 9 da « E s m a İbret» n a m bir o n beş yaşında o l m a ğ l a kaftancı H i l y e i şerife s a h i b e s i o l a n



duhteri bakire, ba



Esmanın talimlerini hocası



danında görüb kendusine



ibret taifei



gelmeğin işbu



y u b v e hilâfdır b u



hat,



H i l y e i şerifde



kıt'aların her birerlerinin



olan



ve ana dahi itimad e t m e y ü b



tahmin



M e h m e d Salim A ğ a , bir takrib işbu



nisaye



hafi



Mahmud



H i l y e i şerifi



çok çok



görünmeğin



talimli



ve celi hazan



cüz­



ısmarladerunı



getürdüb



hanelerine



nazar



girenler­



d e n y a z d ı ğ ı n ı t a s h i h e y l e y ü b i ş b u H i l y e i şerif s a h i h o l E s m a n ı n d ı r mahalli ibret o l m a ğ ı n İ ş b u H i l y e i şerifi



ketebe



şevketlû



aldıkda ismi



Efendimize



S u l t a n E f e n d i m i z e irsal v e S a l i m A ğ a



ve



«ibret» bir



dahi



vesatatile



ihsan



o l a r a k irsal



H e m rabıtalı münkiri zuhur tasarı şu



ve



eylemiş.



kuvvetli



eder



v e c h ile



tahrir



ise d a f i ' i



şerh



İşbu H i l y e i



verildi



olunmuş.



devletlû V a l i d e



takdim olundu. Mu­



k a b i l i n d e b e ş y ü z k u r u ş i h s a n v e sağ k ı r k a k ç e dahi



gümrükden yevmiye şerifde



hattâ



olan



B i r v a k t i ile



şübhe o l m a k içün işbu ve



ki



tesmiye olundu.



hocası



nesihdir. b u hattın



mahalle



Mahmude



muh­



nikâhla



verildi.» B u çetrefil sözlerle anlatılmak Tahminen tancı



Mehmed



istenilen



maksad



şudur:



1 2 0 9 d a o n b e ş y a ş ı n d a o l a n E s m a n ı n m e ş k l e r i n i kaf­ Salim



A ğ a , hocası



Mahmudun



[Celâlüddin]



cüzda­



n ı n d a g ö r ü b b u H i l y e y i y a z d ı r d ı . B ö y l e g ü z e l y a z ı y ı taifei n i s a y e l â y ı k g ö r m e d i ğ i n d e n E s m a n ı n yazısı tüb tedkik etdi, o n a da itimad gizli v e a ç ı k s u r e t d e s o r u b



olduğuna inanmadı. etmedi.



Hilyeyi



Esmanın



Esmanın



T a l i m l e r i n i getirevine



gidenlerden



yazdığına



kani' oldu.



Esmanın yaşma göre b ö y l e bir H i l y e yazması, mahalli



ibret o l d u ğ u n ­



d a n k e t e b e a l d ı ğ ı sırada i s m i n e « İ b r e t » i l â v e o l u n d u . B u H i l y e , S a l i m



87



A ğ a vesatatile p a d i ş a h a derildi. miye



[ Ü ç ü n e ü Sultan S e l i m ] ve V a l i d e Sultana g ö n -



M u k a b i l i n d e « 5 0 0 » kuruş ve g ü m r ü k d e n



ihsan edildi. Bir vakt g e l ü b d e



duğunu inkâr eden zuhur verildi.



Esma,



ederse



hocası M a h m u d a



sağ k ı r k a k ç e y e v ­



Hilye, Esma, İbretin



defi



şübhe içün



tenkih edildi.



yazısı o l ­



bu mahalle



şerh



M a h m u d , hoca iken



koca oldu. Bahs o l u n a n H i l y e i şerifedeki ketebe, ş ö y l e d i r : « E s m a İbret



û-.^J^-,



^ij_,»iî 3yJ>\



^



sene



1209»



Vefat tarihi — tercemei hali gibi — mazbut değildir. M u r a d ı harı d e r g â h ı n d a



zevcinin



yanında



medfun



olduğu



Bu­



menkul



ise d e



a r k a d a ş l a te'sis



etdiği-



şimdi n e o dergâh, n e o m e d f e n kalmışdır. Yazdığı



hilyelerden biri — vaktile bir k a ç



miz — T ü r k — İslâm



asarı



müzesinde



[ Evkafı



İslâmiyye



müzesi ]



Kadıncağız



merdane



mahfuzdur. Ellerde sülüs ve yazmışdır.



nesh



b a z ı kıt'aları v a r d ı r .



FAİK EFENDİ



Ö m e r Faik



Efendi,



Kara deniz Ereylisinde



kürekci



oğullarından



kürekci A l i Efendinin o ğ l u d u r . 1 8 5 5 [ 1 2 7 1 H . ] de A y a s o f y a d a Y e r e b a t a n m a h a l l e s i n d e Şeftali s o k a ğ ı n d a k i



evde doğdu.



İbtidaî m e k t e b d e o k u d u . T o p ç u başı Bâli S ü l e y m a n A ğ a m e k t e b i hocası Şumnılı Ö m e r



Rüşdi



Efendiden



sülüs



ve



nesh meşk etmeğe



başladı. 1 8 7 1 [ 1 2 8 8 H . ] d e o n u n l a Bahri E f e n d i d e n icazet aldı. Y a z ı d a t e k e m m ü l e t m e k i ç ü n k a d ı asker müraceatmda



ş a k i r d i hassı



Şefik B e y e



Mustafa



devamını



sekiz s e n e o n d a n s ü l ü s , n e s h v e s ü l ü s c e l i s i t e a l l ü m İlk yazı hocası Ö m e r R ü ş d i E f e n d i n i n



İzzet



Efendiye



tensib eylediğinden



vefatı



etdi.



üzerine



Süleyman



A ğ a m e k t e b i yazı h o c a s ı o l d u . D i ğ e r m e k t e b l e r d e d e yazı t a l i m e y l e d i . 1 9 1 9 [ 2 0 cümadelâhire



1 3 3 7 ] d e vefat e t d i .



Silivri k a p u s ı



da Seyyid nizam caddesinde Balâ kabristanına defn



dışın­



olundu.



H a r b i y y e k e t e b e l i ğ i n d e n m ü t e k a i d o ğ l u M u h y i d d i n B e y i n — sene­ lerce takibden



sonra — yazdığı t e r c e m e i halde d i y o r k i :



«Devlet hidmetlerinde



bulunmadı.



Hayatı sofiyane geçdi. Kimse­



n i n işine karışmazdı. Cerrah Paşada



D a v u d Paşa çeşmesi sokağındaki



e v i n d e y a z m a k v e o k u m a k ile vakt



geçirirdi. M e ş h u r



miler,



türbeler



ve



resmî



dairelerin



kapuları ile



y a z ı l a r ı n ı z i y a r e t d e n z e v k alırdı. K â ğ a d c ı l a r Hacı A h m e d Efendinin diler gibi ma'ruf



ve



yazıya



dair



mezar Sami ve



suhbet



âherler ve mukavvalarını



Tezhib san'atım



Efendiden öğrendi.



dığı karamaları, yazı s a l o n u n a tüb hanesine



icazet n a m e



«



;



_



ve



v e y ü z d e n fazla



yazılarını



iğnelenmiş



Top yazı



imal ederdi.



Ş e f i k B e y d e n yaz­ k a p u Sarayı m ü z e s i



kalınlarını



m ü z e kü­



hediyye eyledim.»



Balâ camiinin şekilde ,



Ahmed



kethüdası İ l m î Efen­



ederlerdi. Mürek­



k e b i n i k e n d i yapar, kâğadlarıhı Hacı



taşlarındaki



mücellidler



Bayeziddeki dükkânında



hattatlar i l e



hattatların, c a ­



>



o n altı m e t r e



S



Y



haricinde



uzunluğunda >y



« ıj- -\



beyti, bi çare â d e m i n belki virdi zebani o l d u . Bayezidde — şimdi



yerinde



yeller esen — kâğıdcılarda



a ç a r a k i s t e y e n l e r e y a z ı y a z m a k suretile t e h v i n i z a r u r e t e zuhuruna



intizar



etdiğini — O r a d a n



geçdikce —



dükkân



çalışdı. T a l i b



görüb



müteessir



olurdum. M e s a n e s i n d e kanser p e y d a olarak tedaviye itina edildişe d e



ifakat



bulamadı. 1915



[ 2 3 k a n u n i sani



hallesinde



kayin



1 3 3 0 ] da — Beşiktaşda



pederinin



evinde — şedid



etdi. M a ç k a kabristanına defn K a r a sakallı,



esmerce,



simde de mehareti [1] Aslında [2] '



»



[3]



»



vardı.



« J - i » ) ^ » dir. «VVU»



dir. ış



1?>>



dir.



V i ş n e Zade ma­



ıztırablar



i ç i n d e vefat



olundu.



uzunca b o y l u idi.



Yazıda



o l d u ğ u g i b i re­



93 B a c a n a ğ ı eski



meb'uslardan



verdiği verekada diyor «Cidden halrk



idi.



Ziyaüddin Bey, tercemei haline



H e r kesi hüsni



H o ş s u h b e t , safveti k a l b e



muamelesile



m a l i k idi. R e m e z a n l a r d a



Paşa c a m i i n d e h a z i n b i r sada



meftun



Hututı



T a h r i r e t d i ğ i l e v h a l a r ı n etrafını, g a y e t k ü ç ü k



d ı ğ ı âyatı k u r ' a n i y e d e n



mürekkeb



zarif



şekillerle



suretle l e v h a l a r ı t e z h i b



etdirmek külfetinden



ederdi.



Begiktaşda Sinan



v e e d a i l e tilâvet e t d i ğ i k u r ' a n ı



d i n l e m e ğ e şitab e d e n l e r v e c d i ç i n d e k a l ı r l a r d ı . mahir idi



dair



ki:



kerimi



mütenevviada harflerle



yaz­



tezyin ederdi. B u



vareste



bırakır ve lev­



h a l a r a b i r n e f a s e t bahs. e d e r d i . » Y a n g ı n s e b e b i l e e l d e yazısı y o k g i b i d i r . Beyde b ü y ü k bir hilyeisi m e v c u d d u r , mensub etmişdim.



meşahirin



yazılarını ihtiva



Pek kıymetli



— bilvasıta — y a z ı



etmek



zatlar s ı r a s ı n d a



yazdırmadım.



Fehmi



Muhterem



üstad.Ebülalâ



Vaktile — muhtelif mesleklere üzere



Fehmi



Buradaki,



o



b i r m e c m u a tertib



Efendi m e r h u m e yazıdır.



Efendi Mahmud



K e m a l koleksiyonundan



de



FEYHAMAN BEY



İ b r a h i m F e y h a m a n B e y , D a m a d N e v ş e h i r l i İ b r a h i m P a ş a n ı n kızı­ n ı n ahfadından



rüsumat emaneti



muavin



refiki E n d r o n l u



Süleyman



Hayri Beyin [ 1 ] oğludur. 1 8 8 6 18 m u h a r r e m 1 3 0 4 ] de Kadı köyünde doğdu. Galata



Saray



lisesinde



o k u y u b m'zun o l d u k d a n son­ ra b e ş



sene



muallimlik



kadar



o



lisede



etdi.



Resimdeki istidadı



prens



A b b a s H a l i m Paşa tarafından takdir



edilerek



etmek



içün



derildi.



resim



tahsil



Avrupaya



Paris



sanayii



gön­ nefise



m e k t e b i n d e K o r m o n v e Jan pol



Loransın



atölyelerinde



çalışdı. İstanbula sanayii resim



nefise



avdetinde



inas



mektebinde



muallimliğine



ihtihab



o l u n d u . 1 9 2 7 d e G ü z e l San' atlar a t ö l y e m u a l l i m l i ğ i n e tâ­ yin kılındı. Sami Efendiden ve Gala ta S a r a y S u l t a n i m e k t e b i yazı h o c a s ı İzzet v e M a h m u d B e y m a t b a a s ı hattatı T a h s i n E f e n -



Feyhaman



Bey



d i l e r d e n yazı m e ş k etdj. >



G ü z e l San'atlar a k a d e m i s i n i n



barile tekaüd



resim muallimliğinde



i k e n yaş iti-



e d i l d i . E v i n d e k ı y m e t l i r e s i m l e r y a p m a k v e yazı y a z m a k



ile m e ş g u l d ü r . [I] Tercemei



« K ü t ü k » adındaki



eserinden



hali « S o n A s ı r T ü r k şairleri»



dolayı



«Kütükcü Hayri Bey»



isimli e s e r i m d e



yazılıdır.



namile



maruldur.



96 M ü t e d e y y i n , afif, m ü e d d e b v e m ü t e v a z ı ' , p e k k ı y m e t l i b i r verdir. R e s m i n her n e v ' i n d e k i kudreti m e h a r e t i , eserlerile K e n d i arzusile merkez binasında



ve



sülüs v e celi



hüner-



yazıdaki me-



sabitdir. yağlı



boya



üç



[ 1 ] te'sis e t d i ğ i m



resmimi



t ü b h a n e s i » n d e , d i ğ e r tavırda b i r r e s i m d e lâl B e y d e d i r . Y u k a r ı l a r d a



yapmışdır ki



üniversite



«'bnilemin Mahmud Kemal prenses zade



Abbas



bilmünasebe bahs etdiğim «Hututı



kü­ Ce­



meşahir



m e c m u a s ı » n m başına tarama kalemile d e bir r e s m i m i yapmışdır. R e f i k a s ı G ü z i n H a n ı m d a r e s i m d e üstadı sim



güzindir.



M e k t e b d e re­



muallimidir.



Feyhaman



B e y i n g ö s t e r d i ğ i arzu ü z e r i n e m e c m u a s ı n a şu m e n z u -



meyi yazmışdım: Feyhmanın Avrupa



yapdığı



R e s m i m i görse eğer Fırçasına baş eyer



ressamları



Fırçası b i r h â r i k a



G ö z l e r i teshir



K u d r e t i n i gübhesiz



K e n d i d e takdir



Mesleğinin



San'atının



âşıkı



eder ed.r



hâzikı



H e r eseri, şah eser



Fırçasının sadıkı Hattı d a gayet güzel



R e s m i gibi bi bedel



Harfi bütün



Noktası aynı



bi halel



dürer



H a t t ı g i b i sireti



R e s m i g i b i sureti



Çelb ediyor hürmeti



Ş a h s ı n ı h e r k e s sever



Ç o k yaşasun F e y h a m a n G ö r m e s ü n ö m r ü Zatı i l e h e r



zeman nisan



[ 1 ] Eski



babı ser askeri



dsiresi



Fahr ede ehli 1947



hazan



hüner



HAKKI BEY İsmail H a k k ı B e y , tahrir v e vergi tahsil idaresi m u h a s e b e k a l e m i i k i n c i m ü m e y y i z i hattat M e h m e d İ l m î E f e n d i n i n o ğ l u d u r . Divanı



hümayun



mukayyeddir. batna kadar



defterinde



1 2 9 0 da [ 1 ] İstanbulda



Beş dede-



leri hattatdır.



doğduğu



„ •



* "



V



! *



A k s a r a y d a Pert e v n i y a l V a l i d e Sul­ tan i b t i d a î



mekte­



b i n d e v e F a t i h rüşd i s i n d e o k u y u b gehadet n a m e aldı. B a b a s ı n d a n sü­ lüs v e nesh,



Sami



Efendiden



tuğra,



sülüs v e d i v a n ı ce­ lilerini



t e a l l ü m et­



di.



[ 1 ] Bu tarihin hicrî, ya hud rumî olduğu tas­ rih



edilmemişdir.



«Gü­



zel S a n ' a t ! a r D e r g i s i » n d e « 1 2 8 6 da de



Kuru



Çeşme­



doğdu »



deniliyor,



îlslâm Türk



Aesiklope-



disi»



mecmuasında



kendinden de



—



naklen—1287



İstanbulda



gösteriliyor.



doğduğu Bunların



hicrî, ya hud rumî oldu­ ğu belli



değildir.



İsmail H a k k ı



Bey Son H a t t a t l a r



— 7



98 B a b a s ı « a r t ı k v a k t i g e l d i » d i y e 1 7 y a ş ı n d a e v l e n d i r d i . [1] 1890



[25



rebiulevvel 1 3 0 8 ] de



k a l e m i n e girdi. 1 şubat



1 3 0 6 da



mülâzimeten



divanı



« 3 0 » kuruş meaş



hümayun



verildi.



İki sene



s o n r a « 4 0 » k u r u ş a i b l â ğ o l u n d u . E v v e l â i k i n c i , s o n r a b i r i n c i tuğra k e ş o l d u . [ 2 ] D i v a n d a y a l n ı z t u ğ r a ile m e ş g u l o l u r d u . Sanayii nefise m e k t e b i n e d e d e v a m ederek resim şubesinden m e ' z u n o l d u . H â k ş u b e s i n e d e d ö r t s e n e d e v a m etdi, b i t i r m e d e n T e z h i b i ihtida b a b a s ı n d a n hib



ve



muahharen



ve mücellid olan — Behaüddin



da tekemmül 1316



— p e k değerli müzeh-



Efendiden



öğrenerek



o sanatda



etdi.



d a Ü s k ü d a r i d a d i s i yazı



o l d u . Galata Saray



sultanisi



v e T o p k a p u rüşdisi



yazı



muallimliğine



s e n e s o n r a isti'fa etdi. 1 3 3 0 d a Tstanbul l i m l i ğ i n e tâyin o l u n a r a k resim



hocası oldu.



resim hocası olundu. Yedi



İstanbul



İstanbul, tekrar « ö^^-^j^



ve celi m u a l l i m l i ğ i n e nasb olunarak



nakl



D a r ü l m u a l l i m i n i yazı mual­



o n sene d e v a m etdi.



kız san'at v e n u m u n e ibtidaîleri, n i l e r i yazı v e



ayrıldı.



ve



Üsküdar



G a l a t a S a r a y sulta­



» in



te'sisinde



m e d r e s e n i n ilgasına



tuğra



kadar



ifayı



vazife e t d i . H i n i inkılâbda divanı hümayundaki



me'muriyeti — u m u m l a be­



raber — nihayet buldu. A ç ı k d a kaldı. K e n d i m e t reca e d i n c e «sizin vazifenizin nüzü isteyiniz» denildiğinden



ifadesine g ö r e bir hid­



mukabili bizde



yokdur.



Tekaüdü­



tekaüd edildi.



« G ü z e l San'atlar D e r g i s i » n d e [ 3 ] d e n i l i y o r k i : « B a b ı âli, İ s m a i l nilemin M a h m u d



Hakkının, beylîkcî



Kemal Bey,



bir ç o k fikr v e k a l e m



erbabile



tanışmasına



d a n bahs ederken «sadaret erkânından etdim. Onların mazharı «Şark tezyini



olan



iltifatı o l d u m . »



san'atlar



muallimi ve muahharen



mektebi»



müdir



Nasır B e y , Raif Efendi, İb-



Cevdet Bey,



Amedi



Rif'at B e y gibi



vesile o l m u ş d u r



Bunlar­



b u z e v a t d a n ç o k istifade



der.»



namile



açılan



muavini oldu.



m e k t e b e tezhib



B u m e k t e b i n d e lâğ-



vile y e r i n e « G ü z e l San'atlar A k a d e m i s i » n i n açıldığında



T ü r k tezyini



san'atlar şubesinin tezhib m u a l l i m l i ğ i n e tâyin kılındı. [1]



Bir ç o c u k , ne h a l d e bulunursa



geliyormuş [2]



1 7 yaşındaki



çekilemez. [3]



baliğ



olunca



artık



evlenmek



[Numro 4]



olsa g e r e k .



vakti



çmlasun!



« Y e d i G ü n m e c m u a s ı » muharririne « g ü n d e seksen t u ğ r a çekdiğim



değildi.» d e m i ş . A d e d d e yanlışlık •tuğra



bulunsun,



çocukların kulakları



B a ş k a şeyler çekilir



emma



z e m a n l a r az g ü n d e seksen



101



« Y e d i G ü n M e c m u a s ı » muharriri K a n D e m i r e «günlerimizin çoğu mahkemelerde



geçer.



Yazı taklidi



işlerine



ehli



vukuf olarak davet



olunuruz. Kırk senedir doğruyu yanlışdan ayırd edebilmek içün mah­ keme m a h k e m e dolaşub dururuz.» demişdir. [ 1 ] 19 t e m m u z



1946



[ 2 0 şaban



1 3 6 5 ] d e — bir



müddetden beri



m ü b t e l â o l d u ğ u — k a n s e r d e n vefat etdi. K a r a c a A h m e d c i v a r ı n a d e f n olundu. Zemanın en



değerli hattatlarından,



e n k ı y m e t l i m ü z e h h i b v e res­



s a m l a r ı n d a n d ı . S a n a y i i n e f i s e d e k i i s t i ' d a d ı fıtrisi, h e r e s e r i n d e k e n d i n i gösterir. Selimiye, Edirne



kapusu,



Zeyneb



Sultan,



Abdi



su başı v e A ğ a



c a m i ' l e r i n d e k i yazıları v e e l l e r d e k i n e f i s l e v h a l a r ı , y a z ı d a k i



kemaline



birer ş a h i d i a d i l d i r .



[ 1 ] Bu, m a d d î , bilhassa m a n e v î Scret, yüklenilecek mahkemeye



davet



raber t e d k i k a t d e



mesuliyet etdiler.



mes'uliyeti



yükünün



binde



mucib,



tehlükeli



birine t e k a b ü l



hasbelkanun g i t m e ğ e m e c b u r o l d u m .



bulunduk.



Eski



F e k a t yeni harfle yazılan yazı'arın



yazının



tatbikinde



binnisbe



bir birinden t e f r i k v e



bir



edemez.



işdir.



Beni



Alınacak



mükerreren



D i ğ e r ehli h i b r e ile b e ­ müşkilâte



t e m y i z i ile



oğramadım.



hükmi kat'î



ver-



aıekde s u u b e t e o ğ r a d ı m , muztarib o l d u m . H a k k ı B e y m e r h u m ve sair e r b a b ı vukuf



«doğruyu



— şimdiki dille — o l a ğ a n üstü mahir ve o nisbetde nahkemeye •rerfrlermiş.



giderler



ve



önlerine



konulan



yanlışdan ayırd



m ü t e c a s i r imişler ki



her yazı hakkında



bi muhaba



edebilmekde» her



çağrılan



hükmi kat'î



HÂLÎD BEY Hâlid Bey, tercemei hali lûmat şundan



v e yazısı



bulunmadı



Hakkındaki



ma­



ibaretdir:



Bakkal Arif Efendiden



temeşşuk



ketebesindendir. muahharen



edenlerdendir



— Arif Hikmetin lendiği



üzere



yazı d ü k k â n ı kart vizit



onunla



müştereken



—



f&- ^



~ »



S



fr^-T&



S



'sürt"



'.m



bir



yazı,



İmtizaç



müddet



sonra



ayrıldılar.



S



•si/



isteyenlere



m a r k a yazdılar.



edemediklerinden S



nezareti



h a l i n d e söy­



açarak



ve



Nafia



tercemei



1 9 1 8 [ z i l h i c c e 1 3 3 6 ] d a vefat etdi.



İS



Medfeni tahkik edilemedi. «Tasviri Efkâr» gazetesinde [ l ] de­ niliyor k i : « H a t t a t H â l i d B e y i n ü f u l i l e san'atı hat e n k ı y m e t d a r r ü k ü n l e r i n d e n daha gaib etmişdir. M e d î d



H â l i d Bey



birini



v e e l î m bir



hastelikden sonra H a l i d B e y i n üfuli de memleket



içün



zayiatı a z î m e d e n d i r



idi. A v r u p a hattatlarında



görülen



G e n e v e b e d i a p e r v e r b i r hattat p e k zarif



ve



m ü t e n e v v i ' tertibatı



tezyyineyi daha ziyade tedkik eylediği cihetle yazılarında bilhassa ism ve marka tertiblerinde de ( ! ) nazar rüba



şimdiye kadar k i m s e y e



teceddüdatı



A r i f B e y d e n [ 2 ] sülüs v e



nesh



iraesma ve



nasib o l m a m ı ş derce-



müveffak



Sami



e t m i ş d i . B u ü ç y a z ı n ı n h e p s i n d e d e haizi r ü s u h n e s h d e p e k ziyade ibrazı iktidar



[1] 29 safer



Abdülmecid 1337



Efendinin



münhasır



n a m ı n ı tuğraya



biri « v a k t i n d e n olan



tuğrayı,



evvel veliyyi



aklü mantıka muhalif g ö r e r e k — b e ğ e n m e d i ğ i m i z hümayunun karikatürüne nin — m a d d î ve manevî a h d e m u ğ b e r olduğunu



asar b u l u n m a k d a d ı r . V e l i y y i benzetmek [ 3 ]



[2] Y a n h ş .



[3] A r e b hukemasından mişdir. Padişahlara



ta'lik m e ş k



i d i . B i l h a s s a sülüs v e



e t m e k d e , y a p d ı ğ ı k a r t vizitler m i y a -



n ı n d a bihakkın b e d a y i ' d e n ad o l u n a c a k ahd [Halife]



o l m a k d a idi. H a c ı



Efendiden de



tesaddur ahdin



gibi



sakîm



olan —



bu



tertibden



e t m e s i n i — usule ve



« p e k m a h i r a n e » d e n i l e n ve



b e n z e y e n t e r t i b i d e asla b e ğ e n m e m i ş o v a k t i ş i t m i ş ve hak v e r m i ş



e d e n . husrane o ğ r a r » de­



taklid idik.



p e k ziyade idik.



Sultan müteezzi



tuğrayı



Vahidüddive



veliyyi



103 suretile y a p d ı ğ ı t e r t i b pek gene idi. Ö m r ü



p e k mahiranedir. vefa



etseydi



Hâlid B e y , hini



h e r halde ileride



tarihi b e d a y i i n d e m e v k i ' i m a h s u s



sahibi olacak suretde



e y l e y e c e ğ i ş ü b h e s i z i d i . E u n c a zayiatı m i l l i y y e



irtihalinde



memleketimizin ihrazı k e m a l



miyanında Hâlid Be­



y i n ü f u l i d e başlı b a ş ı n a b i r zıya'ı m ü e s s i f t e ş k i l e d e r » K i m i n tarafından



yazıldığı musarrah



o l m a y a n b u m e k a l e d e söy­



lendiği v e c h ile sülüs, n e s h v e ta'likde «haizi r ü s u h » o l d u ğ u n a , «bil­ hassa sülüs v e n e s h d e m e k i ç ü n o hatlarla



p e k z i y a d e ibrazı i h t i d a r »



etdiğine



yazdığı kıt'aları g ö r m e k lâzımdır,



h ü k m et­



görmediğimiz



içün h ü k m etmeğe salâhiyetimiz yokdur. G ö r d ü ğ ü m ü z yazıları, « T a s v i r i E f k â r » d a k i tuğra t a k l i d i n d e n , hattı s ü n b ü l i ! i l e b i r i s i m d e n , b i r çifte ğu a n l a ş ı l m a y a n b i r i m z a d a n v e



markadan, ta'lik



hangi nevi'



ile yazılmış



yazı o l d u ­



b i r kart vizitden



ibaretdir. B u kart güzeldir. «İsm kimseye



ve



marka



nasib



tertiblerinde,



olmamış



derecede



memleketimizde nazar



rüba



müveffak» olduğu y o l u n d a k i iddiayı balâ pervazaneyi, tertibinde kudreti olanlar



takdir edebilirler,



şimdiye



teceddüdat



kadar iraesine



ism ve marka



başkalarının



takdiri, şa­



yanı takdir değildir. « İ l e r i d e ihrazi k e m a l » e y l e y e c e ğ i n i s ö y l e m e k b a ş k a , « s a n a t ı h a t t ı n e n k ı y m e tdar r ü k ü n l e r i n d e n » o l d u ğ u n u atda t e k e m m ü l



ileri s ü r m e k b a ş k a d ı r . San'-



v e t e m e y y ü z ile o san'atın



«hini irtihalinde p e k gene o l a n » n e v residenin



«rükünlerinden» olmak değil, h a y a t ı n ı



v a k f e d e n yaşlı, başlı, t e c r i b e l i k e m a l s a h i h l e r i n i n H e r şeyde o l d u ğ u gibi leğa, h a k i k a t d e n san'ata t e a l l û k



sitayişde d e m ü b a l e ğ a e t m e m e l i d i r . M ü b a -



uzaklaşmak ederse



san'ata



hakkıdır.



demekdir,



tarihe m u z ı r olur.



k i k a t i n hadimidir. O n u ı z r a r d a n



elbette



kötüdür.



Tarih, hurıfenin



sakınmalıdır.



B a husus d e ğ i l , ha­



HALİM EFENDİ



Mustafa H a l ı m Efendi, 1 8 9 8 [ 2 0 şaban



nalıncı



Hacı



Cemal



Efendinin



oğludur.



1 3 1 5 — 2 3 k a n u n i sani 1 3 1 3 ] de İstanbulda d o ğ d u .



Isa k a p u s u i b t i d a i m e k t e b i n d e b i r m ü d d e t o k u d u .



Sonra



Haseki­



de Gülşeni Mearif rüşdî m e k t e b i n e d e v a m ederek aliyyülâlâ derecede şehadet n a m e



aldı.



Eski Sanayii N e f i s e resm



şubesine



ve



bir



m e k t e b i n d e hâk ve sene



«Medresetülhattatîn» e kayd



sonra



açılan



olundu.



H e n ü z rüşdî m e k t e b d e i k e n yazıya o l a n mehabbetini,



mektebde



yazı



hocası



olan



Diyarı Bekirli H â m i d B e y , takdir e d e r e k — hususî suretde — c u m ' a günleri d e l i m etdi. D i v a n ı



hümayun



yazı ta'-



mühimme



m i müdiri Ferid B e y d e n de



kale­



müstefid oldu.



«Medresetülhattatîn» den



1 9 1 8 [ 2 0 zil­



h i c c e 1 3 3 6 ] d a şehadet n a m e [ 1 ] aldı. Medreseye Abdülhalim



devamından



evvel ve sonra



H a s a n R ı z a v e K â m i l E f e n d i l e r d e n sülüs v e



Efendi



nesh ve Hulusi Efendiden



ta'lik m e ş k



etdi.



M e d r e s e d e i k e n rık'a h o c a s ı Said B e y i n delâleti ile d i v a n ı h i i m a yun halemine kayd edildi. ğına tâyin edilerek



askerlik



Asker olunca vazifesini



M a t b a a i A s k e r i y y e hattatlı­



b u suretle ifa



etdi. O



esnada



Evkaf Matbaası hattatlığını da yapdı. A s k e r l i k m ü d d e t i b i t d i k d e n s o n r a B a b ı âli c i v a r ı n d a b i r yazı h a n e açarak te'mini maişete



çalışmakda



m ü d i r i F a i k S a b r i B e y i n ısrarı retle m a t b a a n ı n



olduğu



sırada



Devlet



üzerine öğleye kadar



hattatlığına tâyin



Matbaası



y ü z e l l i lira ü c ­



kılındı.



B i l â h a r e G ü z e l S a n ' a t l a r a k a d e m i s i n e h o c a o l d u . Ifayi h a c e t d i . [ 1 ] Mukaddimede ğum



— Evkaf



söylendiği



üzere



«Medresetülhattatîn»,



müzesi idare meclisinin n e z a r e t i n d e



miz şehadet name, Evkaf



matbaasında basdırılarak



lenerek me'zun olanlara verilir idi.



Başdaki



möhr



olduğundan



— riyasetinde meclisçe



v e m e c l i s âzası benimdir.



bulundu­



tertib e t d i ğ i -



tarafından



mühür­



106 Sultan Selim c a m i i k u b b e s i n i n



tamirinde



o n beş metre



murab-



h a m d a k i N u r â y e t i n i , A r e b k a p u s u c a m i i n i n . k u b b e s i n d e k i âyeti, Sül e y m a n i y e c a m i i n i n ş a d ı r v a n k a p u l a r ı ç ü n âyetler, n i n karşısındaki mı



ç e ş m e n i n ü s t ü n e « j~



takliden, Sokullu M e h m e d



Paşa



^jf



camiinin



p e n c e r e l e r d e k i âyetleri, E d i r n e d e Sultan S e l i m pılan kapusına



surei F e t h d e n



camiinin kapusı üstündeki



bir



âyeti, E d i r n e y o l u n d a H a v s a isimlerini, «



w>l^;Vl|» -.' r



Sultan i*£Ji.



o



J



t



kuşak,



alçılı



t e c d i d e n ya­



Hacı Bayramı Veli



B a l i Paşa c a m i i n i n k u b b e s i n d e k i



v e B i l e c i k c a m i ' l e r i n i n Ç a r ı yarı G ü z i n



Ahmed



camiinin



cümle



kapusının



kubbesine



-J^- » â y e t i n i v e sair yazılar y a z m ı ş d ı r .



Zemanımızda hakkalinsaf d ı r , h a n g i yazısına



kubbe, camiinin



âyet, A n k a r a d a



âyetleri,



Matbaai Askeriyye-



*W J-* b « - j » â y e t i n i rakı­



e n güzel y a z a n ,



kıymetli



hattatlardan­



dikkatle bakılsa mehareti ve hüsni tabiatı k e n d i n i



gösterir. Asıl mehareti, Kur'anı



azimtişşan,



delâilülhayrat,



kıtaatın yanlışlarını ve b o z u k yerlerini — aslından derecede — tashih



mürakkaat ve



fark e d i l m i y e c e k



etmekdedir.



Silivri k a p u s ı h a r i c i n d e M e r k e z E f e n d i m a h a l l e s i n d e da senelerce ü z ü m bağcılığı yapmışdır.



T e p e bağın­



Yetişdirdiği mütenevvi' üzüm­



l e r d e n — i l k v e s o n d e f a o l a r a k — v a k t i l e b a n a b i r sepet g e t i r m i ş d i .



§ Yukarılarda bahs



etdiğim



satır y a z m a s ı n ı m ü k e r r e r e n c ü b l e karışık



Hututı



Meşahir



mecmuasına



b i r iki



i h t a r e t d i ğ i m h a l d e y a z m a m a s ı n a — teac-



— teessüf e t m e k



tabiîdir.



HAMDİ EFENDİ



Hafız M e h m e d H a m d i Efendi, erbabı i l m d e n o ğ l u d u r . [ B ü y ü k b a b a l a r ı , sırasile



şunlardır:



Nu'man



Mehmed



Efendinin



Efendi, elhac



Bekir Efendi, Hasan Efendi, B e d r ü d d i n Efendi. Hepsi ilmiyyedendir.] G ö k H i s a r n a h i y e s i n d e Y a z ı k a r y e s i ehalisinden o l a n babası, Elmaluda teehhül etmekle madelâhire



Hamdi



Ibtidaî ve rüşdî Arebî,



Efendi



1 2 9 5 ] de orada



hadet n a m e



aldı



nahv,



tevattun ve 1878 [cü



doğdu.



m e k t e b l e r d e o k u d u , şe­



Kur'anı kerimi



feraiz



ve



hıfz e t d i .



mukaddimatı



fıkh



o k u d u k d a n sonra Istanbula geldi. Bayezid m e c l i s i reisi



c a m i i n d e — tedkikatı i k e n vefat



Mahmud Hamdi etdi, izazet n a m e 1905



şer'iyye



eden — Kayseriydi



Efendinin



dersine d e v a m



aldı.



[zilhicce 1 3 2 2 ] d e rüus



imtihanı­



n a g i r ü b m ü v e f f a k v e tedrisi u l û m e m e ' z u n o l d u . B a y e z i d c a m i i n d e ders Mektebi Nüvvabda da l i k l e ü ç ü n c ü sınıf tezkiresi



okutdu.



okuyub aldı.



Elmalulu



Hamdi



Efendi



birinci­



Tahsili



evanında — hususî



suretde



— u l û m ı r i y a z i y y e v e h i k e m i y y e v e e d e b i y a t ile d e iştigal e t d i . Fran­ sızca d a ö ğ r e n d i . S a m i v e b a k k a l A r i f E f e n d i l e r d e n sülüs, n e s h v e S a m i E f e n d i d e n ta'lik d e y a z d ı 1 9 0 6 [teşrini evvel 1 3 2 2 ] d e Mektebi nüvvabda



ve



meşihat



m e k t e b i fuzat



mektubî



ilmi



fıkh



kalemine



muallim



m e k t e b i m ü l k i y y e ve m e k t e b i kuzat a h k â m v e nizamatı resetülvaizin fıkh ve m e d r e s e i zurı h ü m a y u n dersi m u h a t a b ı



Süleymaniye mantık



girdi.



muavini,



Evkaf, m e d -



m u a l l i m i ve hu-



oldu.



Meşrutiyyetin ilânını m ü t e a k i b e n m e b ' u s l u ğ a tâyin o l u n d u . 1 9 1 8 [ 4 ağustos 1 3 3 4 ] d e



«5000»



âzalığma, 1 9 1 9 [ 2 nisan



kuruş



meaşla



Darülhikmetilislâmiyye



1 3 3 5 ] de « 1 0 0 0 0 » kuruş



meaşla



Darülhik-



108 m e reisliğine, 1 9 1 9



[ 2 0 mayıs



1 3 3 5 ] de



«1500»



müceddeden



hümayun



1 9 1 9 [ 1 5 eylül 1 3 3 5 ] de



nezaretine ve



hğına tâyin ve i l m î rütbesi



ve ibkaen



kuruş,



Ferid Paşa k a b i n e s i n d e



iki



hey'eti



1 9 1 9 [5 cümadelulâ



S ü l e y m a n i y e m ü d e r r i s l i ğ i n e terfi'



olundu



meaşla —



defa —



Evkafı



ayan



âza­



1 3 3 5 ] de medresei



Evkaf



nazırı



i k e n 24



kaldı.



Bir



zil­



hicce 13 37 d e ikinci rütbe O s m a n î nişanı verildi. İnkılâb esnasında



umumla



beraber



açıkda



müddet



sonra — k e n d i n c e bazı sebeble — sokağa ç ı k m a d ı . Yıllardan beri delulâ



rahatsız



olduğu halde



2 7 mayıs 1 9 4 7 [ 1 1 cüma­



1 3 6 1 ] de Eren k ö y ü n d e damadının



cedid kabristanına defn



e v i n d e vefat etdi.



Sahrayı



olundu.



B o y u k ı s a y a m a i l , v ü c u d u k ü ç ü k idi. H o c a s ı d a « H a m d i » o l d u ğ ı ç ü n o n a « b ü y ü k H a m d i » , b u n a « k ü ç ü k H a m d i » denirdi. m a l d e n idi. H a l î m , terbiyeli, m ü t e d e y y i n



Erbabı ke­



hocalardandı.



V a z i f e s i o l m a d ı ğ ı h a l d e g a l i b a ş e v k i h a m i y y e t v e terğibi c e m ' i y y e t ile



beytine tevfiki hareket ederek Sultan A b d ü l h a m i d m e r h u m u n hakkın hal'i hakkındaki



M u a d d e l k a n u n i esasî i l e m e h a k i m i cibe mazbataları



da



bigayri



fetva m ü s v e d d e s i n i o y a z d ı .



o n u n eseri



şer'iyye k a n u n u esbabı m u ­



kalemidir.



Fransızcayı k e n d i k e n d i n e kırk g ü n d e



B u mazbataları



yazarken



öğrendiğini — tercemei



halini



takrir e t d i r ü b zabt e t d i ğ i m sırada — s ö y l e d i . Y a b a n c ı b i r lisan, b a h u s u s renilebileceğini



düşünerek



kendi kendine



kırk g ü n d e nasıl öğ­



— eski t a ' b i r l e — e n g ü ş t b e r d e h a n ı



hay­



ret o l u b k a l m ı ş d ı m . B a s ı l a n eserleri « H a k dili,



şunlardır:



Kur'an



d i l i » a d l ı — y e n i yazı



ile — m u f a s s a l



tefsir,



felsefe t a r i h i n d e n b a h i s « m e t a l i b v e m e z a h i b » İngiliz feylosofu



Bayerin b ü y ü k mantıkini



Frasızcasından



ederek Süleymaniye medresesinde talebeye okutdu. Bazı



eserlerinin Fatih y a n g ı n ı n d a



m a ğ a başlamışsa da



Adadaki



ve



Abbas



konağının



« K a m u s ı f ı k h » yaz­



yarıda kaldığını söyledi.



Bazı erbabı i l m e venet eden prens



yandığını,



terceme



B u , basılmadı.



müraceatda Halim



herem



tarafında



H a m d i Efendinin geldiğini haber diler. İki elile tutduğu



bulunan



Paşa



eshabı



merhumun oturub



ihtiyace



mua



bir gün H e y b e l i



konuşduğumuz



esnada



v e r d i l e r . M ü t e a k i b e n y a n ı m ı z a getir­



ç e r ç e v e s i z , sülüs celisi b ü y ü k b i r l e v h a y ı — ka-



K ü ç ü k H a m d i Efendi H a t t a t Neemiidchc Efendi



koleksiyonundan



109 p u t u m i ç tarafında der gibi uzakdan



d u r u b t e b e s s ü m e d e r e k « b a k ı n ı z size n e g e t i r d i m » prense



göstermiş idi. N e yazmışdı,



a r a d a n yıllar g e ç d i , ş i m d i



tehattur e d e m i y o r u m .



nasıl yazmışdı,



B u n d a n b a ş k a yazı­



sını g ö r m e d i m . Bakkal Arif Efendinin bir m e c m u a y a



dere olunan



tercemei hali



sırasında hattat N e c m ü d d i n E f e n d i d e m i ş k i : «Hamdi



Efendi, daha



z i y a d e i l m i l e iştigal



e t m e k l e b e r a b e r ek­



seri v a k t i n i y a z ı y a h a s r e t s e y d i d ü n y a d a k i m s e n i n n a m ı k a l m a z d ı ! » Biz d e deriz k i : « B u b ü y ü k lâfa k ü ç ü k H a m d i



gülerse yeri v a r ! »



B ü t ü n hattatların da (^U d e m i ş . G ö z l e r i m d e n yaşlar d ö k ü l e r e k , e l l e r i m t i t r i y e r e k y a z d ı m . Öylece k e f e n l e n d i » [ 1 ] > y



A k a d e m i d e k i vazifesine hasbessin d e v a m e d e m e y i n c e e v i n d e oturub yazılar y a z d ı r ı l m a k s u r e t i l e m u a l l i m l i k ü c r e t i t e s v i y e e d i l i r d i . İyi â d e m d i . S u h b e t i lâtif i d i . E n g ü z e l y a z a n l a r d a n d ı . Musikî e r b a b ı n a v e hattatlara d a i r m a l û m a t s a h i b i i d i . H a k k ı m d a ö t e d e n b e r i hürmet gösterirdi. H a y l i z e m a n d a n b e r i h a s t a o l d u ğ u h a l d e 1 2 e y l ü l 1 9 5 1 [ 1 1 zil­ hicce 13 7 1 ] d e — B e ş i k t a ş d a A k a r e t l e r d e k i i k a m e t g â h m d a — vefat etdi. Y a h y a E f e n d i t ü r b e s i k a b r i s t a n ı n a d e f n o l u n d u . leden sonra Nuri Efsndiye — benim recamdan haberi olmadığı halde — «ilahiyi sizlere güzel okutan, efendinin aşkıdır» buyurduğunu, muahharen Nuri Efendi söyledi. «Hüsni zan etmiş kemali mücrime



« , » JUR ^SIJ-^s » T



[1[ İslâm — Türk Ansiklopedisi mecmuası, Numero 10.



OSMAN



EFENDİ



Seyyid O s m a n Efendi, O s m a n Efendi n a m ı n d a K a y ı n b a b a s ı , serayı h ü m a y u n



hocası, m ü k a b e l e i süvari



H o c a Paşalı Hattat İ b r a h i m Afif ve ba'zı hallerinden



dolayı



b i r zatın



oğludur.



hulefasından



Efendiye [ 1 ] nisbetle « A f i f d a m a d ı »



« D e l i O s m a n » namlarile



ma'rufdur.



« H a t ve hattatan» da «Divanı hümayun m e ş ş u k l e tarzı



hulefasından



az i m i ş . S u l t a n



[üçüncü]



emrile



hattat



te-



dürüst e n d a m o l u b zemanında o b o y ve bosda â d e m mükâfat



bir



Efendiden



Kavi heykel ve



zub



malik



h o c a zade Mustafa olmuş.



Selim H a n



şeyhaneye



s a n c a k ı şerif



i ç ü n b i r m u s h a f ı şerif ya-



olarak bir kıt'a ç e l e n g e nail o l m u ş d u r .



da, Ü s k ü d a r d a



şeyh H a m d u l l a h



merhumun



civarında



Vefatı 1 2 1 0 (!) medfundur.»



d e n i l i y o r s a da emsali gibi yanlışdır. Mühendis Ekrem Hakkı Beyin rafında ve



iare



etdiği



silsilei h a t t a t i n f o t o ğ ­



« Ç e n g e l k ö y l ü hacı zade Mustafa E f e n d i d e n » t e l e m m ü z etdiği



2 3 safer



1220



[ 1 8 0 5 ] de



vefat



eylediği



muharrerdir. «Mizanül-



h a t » ı v e d i ğ e r risaleleri h a v i k i t a b d a v e hattat A b d u l l a h Z ü h d i E f e n » d i n i n hususi defterinde



[1]



1 1 8 1 de v e f a t



de böyle



etmişdir.



mükayyeddir.



OSMAN



EFENDİ



Kayış zade elhac Hafız O s m a n N u r i Efendi, Burdurludur. Genç­ liğinde İstanbula gelüb tahsili ilm etdi. K a d ı asker Mustafa İzzet Efen. diden sülüs ve nesh temeşşuk ederek icazet



aldı.



Ustadların



üstadı



olan o zatı âlî kadrin vefatından sonra m ü m t a z şakirdlerinden M u h s i n zade A b d u l l a h Beye d e v a m ile istifaze etdi. Sülüs ve celi yazısını görmedim. Nesihdeki kemali, yazılarile sabitdir. Hayatını mushafı şerif yazmağa vakf ederek yüz altı nüshai mukad­ dese yazmağa müveffak



ve



K u r ' a n ı azîmüşşanın



şefaatine müstehak



oldu. Y ü z yedinci nüshai kerimeyi cenneti a'lâda 1 3 1 1 remezanın



4 üncü [ 1 8 9 4 ] gecesi



teravih



ikmal



etmek



nemazını



üzere



kıldirırken



âlemi ukbaya intikal eyledi. Merkez Efendi kabristanına defn olundu. K a b r i n i n kitabesi



«Yüz



yedinci



Mushafı şerifin surei Yusüf'deki «



ayeti kerimesine kadar tarhrir eden esnayi rükû'da vefat



k " ^— j \ »



ve teravih nemazını kıldırır iken



eden meşahiri hattat ve m u a l l i m i sıbyandan [ 1 ]



B u r d u ı î Kayış zade elhac Hafız O s m a n Efendinin ruhiçün rizaen lillâh fatiha. 4 remezan 1 3 1 1 y e v m i pazartesi» [ 2 ] rivayet o l u n d u ğ u n a göre altmtş yaşında imiş. Bir



zemandanberi



kasd edilmekde,



bu



mezar



suretle



taşlarına — tâbir



muvafık ise — sui



kabirlerde — tarihin



olan — mezar taşı kalmıyacağı



anlaşılmakda



[1] Böyle düzgün ! kitabeleri erbabı kemalin mezarlarının onların nasibi ezelîsidir. Bu k i t a b e y i yazan â d e m « M e ş h u r



yardımcılarından



olduğundan Kayış zade başına musallat



Hattat



ve



Sıbyan



etmek mektebi



m u a l l i m i » şeklinde y a z m a ğ ı , g a l i b a m e r h u m u n şanına lâyık g ö r m e m i ş ! [ 2 ] Tercennei hali 3 2 nci s a h ı f e d e m u h a r r e r olan değerli v e k a d i r E f e n d i , on b e ş s e n e ve b u sahife basıldığı lından yazıldığını ifade



evvel m e z a r taşının



sırada bana eylemişdir.



resmini y a p u b



gayretli hattat



Abdül­



k i t a b e s i n i aynen



yazmış



t e v d i ' ve k i t a b e , ' M u h s i n z a d e A b d u l l a h B e y tara­



252



merhumun



taşmdaki



kitabeyi



vaktile



e v r a k ı m ı ve k a y d defterlerimi mak



ihtiyaten



yazmışdım.



alt üst e t d i m . K i t a b e n i n



Bütün



suretini



bul­



kabil olmadı. Rahatsiz



o l d u ğ u m halde



gitdim. Ç a m u r a



iki d e f a



Merkez



Efendi



kabristanına



batarak Kayış zadenin mezarını aradım.



Eski



taşları



k ı r u b a t m ı ş l a r , y a h u d b a ş k a y e r d e k u l l a n m ı ş l a r . Eski m e z a r l a r y o k ol­ m u ş , yerlerine yenileri yapılmış. M e ' y u s e n avdet ikinci üçüncü derecedeki değerli ve e n gayretli



bir



hattatları



dursun ismini bile cağımı düşünerek



ağza



— bilâhare



ikamet



Sıbyan



arayub ile



h e m h a l ola­



bazan



Sultan



Burdurda



Abdülhamide



imamı



Hafız



oturur,



ikinci,



Raşid



etdi.



İstanbuîda



sonra



birinci



Efendinin



evinde



hocalığında



yalının yarısının



ve



Arnavud



köyünde



« F e y z i âtî»



sahibi olan Seniye H a n ı m



zevci M ü ş i r H ü s n i P a ş a n ı n bir m ü d d e t r e m e z a n i m a m l ı ğ ı n d a S ü l ü s yazısı e l d e



edilemedi.



suretde yazub pek dilrüba Hafız



Osman



Nesh



yazısı d e r e o l u n d u . P e k



nefîs mus­



gördüm.



merhumun



1 0 9 3 d e yazdığı



1 2 8 9 da yazmış ve eski Maarif



Bey oğlu Fahrüddin



Sultanın bulundu.



tarzda t e z h i b e d i l m i ş o l a n m ü t e a d d i d



h a f ı şerif v e d e l â i l ü l h a y r a t ı n ı hare»yi takliden



kitabe



zuhur ve beni mesrur



eylerdi.



mektebi



lisesi o l a n k â r g i r



Büyük



naşı-



y a z m a k şöyle



az, f e k a t m ü h i m n o k t a l a r ı n ı i h t i v a e d e n



e v r a k a r a s ı n d a — nasılsa



imam olan — Zeyrek camii ekseren



halini



etdim.



M e r h u m , bazan İstanbuîda, bulundukça



K a y ı ş z a d e g i b i en



takbiha lâyık, kadr



almıyan — H a b i b Efendi



teessüf



Tercemei halinin, — perakende



yazarken



zatu y a z m a m a k ,



nasane hareket olacağını ve — tercemei



etdim.



Beyden,



refikası



Paşa m e r h u m u n



kızı F e y z i y e H a n ı m a



müzehhiblerden



Trabzonlı



Osman



o l d u ğ u n ü s h a i b e d i a y i ziyaret



«Kitabüttah-



nazırlarından



Sadrı esbak



A a v l o n y a l ı Ferid



i n t i k a l e d ü b 13 2 5 d e Yümni



eyledim.



Rum



Efendinin



tezhib



meşhur etmiş



OSMAN



Osman



Nuri



Efendi,



Eğri dere n a h i y e s i n d e



NURİ



EFENDİ



1842 [ 1 2 5 8 H . ] de



Kırca



A l i kazasının



doğdu.



G e n ç l i ğ i n d e tahsil i ç ü n i s t a n b u l a



g e l d i . Fatih



dersi â m



hacelerin-



den Fadılt m e ş h u r ş e h r i H a f ı z Şakir E f e n d i n i n d e r s i n e d e v a - « ı e d e r e k icazet aldı. Sülüs v e n e s h i Ş e v k i E f e n d i d e n ö ğ r e n d i .



Aksarayda Pertev



Valide Sultan c a m i i n i n i t t i s a l i n d e k i k ü t ü b h a n e y e



hafızı



niyal



kütüb



tâyin



olunarak u z u n m ü d d e t ifayı vazife e t d i . K ü t ü b h a n e d e yazı i l e m e ş g u l o l d u ğ u n u g e l ü b g e ç d i k c e g ö r ü r d ü m . Miiteaddid K u r ' a n ı k e r i m , d e l â i l ü l h a y r a t , e n ' a m , e v r a d v e saire y a z d ı . Kur'anı k e r i m i n



bir nüshai celilesi Yıldız k ü t ü b h a n e s i n d e , biri Pertev



Niyal k ü t ü b h a n e s i n d e d i r . B i r i d e



tüccardan



Muhyiddin



Beyde



idi,



ziyaret e t m i ş d i m . Değerli



bir



hattat



olduğu



gibi



tezhib



ve



teclidde de



mahirdi.



Bahs o l u n a n ü ç M u s h a f ı şerifi k e n d i t e z h i b v e t e c l i d e y l e m i ş d i r . Yazılarından ba'zılarının ketebesi ş ö y l e d i r : «Ketebehu O s m a n Niyal V a l i d e S u l t a n



N u r i y ü l m a r u f bihafızı k ü t ü b fi c a m i i ^J



1



Pertev



^rM »



1 9 1 5 [ 1 3 3 3 H ] d e B u h a r i i şerif o k u r k e n vefat e t d i . [ 1 ]



[1] Oğlu Vehbi Efendi, büyük babasının ismini ve kendi babasının hangi hangi gününde vefat etdiğini, hangi kabristane defn olunduğunu bilmediğiçün tevdi' etdiği tercemei hal verakasına yamamışdır. «Ebü ced hayret eder böyle garib ahvale Vehbiya! biz de seninle şaşalım ihmale»



ayın bana



OSMAN



ENVERİ EFENDİ



O s m a n Enver Efendi, Tokat köylerinden birinde



doğdu.



Gençli­



ğ i n d e I s t n b u l a g e l d i . M e d r e s e d e tahsili i l m e t d i . Tokatda



b u l u n d u ğ u esnada T o k a t m e b ' u s u İsmail Paşanın



baba­



s ı n d a n yazı y a z d ı . İstan­ b u l a g e l i n c e M u h s i n zade Abdullah



Beye



devam



e d e r e k S ü l ü s v e neshde t e r a k k i e t d i v e icazet na­ me



aldı. Halife



merhuma Arebî



ve



Abdülmecid gençliğinde Farisî



mak



ve



mek



içün



okut­



yazı m e ş k bir



istenilmesi üzerine alimliğe



et­



muallim



tâyin



mu-



kılındı.



H a y l î m ü d d e t mermimi o k u t d u . M u a h h a r e n Şehzadegan



mektebine



de



hoca oldu.



kanuni



28 de



—



sani1926



doksan



yaşına



yaklaşmış o l u ğ u halde — vefat med



e t d i . K a r a c a Ah­ kabristanına



defn



edildi. Osman Enveti



B e y l e r b e y i tepsinde



Efendi



e v i v e arazisi v a r d ı . Hem­ şehri



ve arkadaşı Hattat



Hafız H a s a n T a h s i n E f e n d i ile b e r a b e r evi;



mize



gelirlerdi. M ü t e b e s s i m , halim, iyi â d e m d i .



O s m a n Enveri



Efendi



2



56



Kızının oğlu, Gadanfer Üsküdarda



Ağa Müzesi me'murlarından



Selman Ağa camiinde



bulunan



fını aldırarak b a n a tevdi' eyledi, P e r a k e n d e Aile nezdinde m e r h u m u n



hilyei



O s m a n Bey,



şerifenin



fotoğra­



b i r k a ç y a z ı s ı n ı d a getirdi.



b u n l a r d a n b a ş k a yazısı o l m a d ı ğ ı n ı s ö y l e d i .



H i l y e i şerife, sülüs v e n e s h d e k i k u d r e t i n e Arazisinde e k d i r ü b b i ç d i r m e k l e oğraşarak



mübarek



— arkadaşı



g i b i — h a t t a t l ı ğ ı m e s l e k ittihaz e t m e d i ğ i n d e n



daima



bir



şahiddir.



Tahsin



Efendi



yazı ile



meşgul



o l m a z d ı . O l s a y d ı p e k g ü z e l yazılar y a z a c a ğ ı , b i r ç o k eser v ü c u d e geti­ receği b e d i h i idi.



O S M A N EFENDI



O s m a n Afif



E f e n d i [1]



Seferi H i s a r l ı d ı r .



1283 de



n e s h ile yaz­



dığı « D e l â i l ü l h a y r a t » m ü h e n d i s E k r e m H a k k ı B e y d e g ö r ü l d ü . Numu­ ne o l a r a k s o n sahifesi d e r e e d i l d i . Bu



zat h a k k ı n d a



da malûmat



almak kabil olamadı.



memleketindemi ikamet eylediğini,



diğini d e ğ i l , i s m i n i i ş i d e n k i m s e y e b i l e t e s a d ü f İstanbulda



yetişenlerin



müteassir i k e n taşrada eserlerini t e d a r ü k duğunu



tercemei



yaşayanların



etmenin



İstanbuldamı,



hangi tarihde, n e r e d e



r e derece



hallerini



olunamadı. ve



yazılarını



tercenui halini müşkil,



vefat eyle­



belki



bulmak



ö ğ r e n m e n i n ve gayri kabil



ol­



düşünmeli.



O s m a n Afif Efendinin ve n e s h ile y a z d ı ğ ı k u r a n ı



elbette sülüsle yazdığı



l e v h a l a r v e kıt'alar



k e r i m ve kitablar



vardı, f e k a t



da



nerede



bulmalı ?



[1| İsme



balcub da y a n ı l m a m a l ı .



Efendinin m ü n a s e b e t i



Afif



damadı



O s m a n Efendi



ile



bu



Osman



Afif



yoledur. Son Hattatlar



—



17



ÖMER



VASFİ



EFENDİ



Ömer Vasfi Efendi, Trabzonludur.



H a n g i t a r i h d e d o ğ d u ğ u v e İs­



tanbula n e v a k t g e l d i ğ i m a l û m d e ğ i l d i r . Z e m a m n ı n hattatları arasında « L â z Ö m e r » n a m i l e



marufdur.



Evvelâ H a f ı z Y u s ü f d e n , s o n r a Y a m a k z a d e S a l i h E f e n d i d e n ve n e s h



yazdı,



t e k e m m ü l etdi.



Enderunı



tâyin k ı l ı n d ı . E n d e r u n ü b i r u n d a d e ğ e r l i Habib



hümayun



sülüs



yazı h o c a l ı ğ ı n a



bir ç o k hattat yetişdirdi.



Efendi — güya saymış, ya h u d



defterini



g ö r m ü ş gibi —



«Müteehhirin b e y n i n d e a n d a n z i y a d e s a h i b i ş a k i r d v e h ü n e r i n d e kadar m u k t e d i r y o k i d i » h ü k m ü n ü



verdikden sonra «Cezayirli



Paşa e m r i l e y a z d ı ğ ı M u s h a f ı şerifi b i n a z i r h â l â M ı s ı r



anın



Hasan



Kahire hazine­



sinde b u l u n d u ğ u m e r v i d i r » d i y o r . Kasım



Paşada



kışla



derunundaki



civarda H a s a n P a ş a ç e ş m e s i n i n



ve



camiin,



kışla



A n a d o l u fenerinde



kapulannın,""o Sultan



Mah­



mudun y a p d ı r d ı ğ ı ç e ş m e n i n yazıları o n u n d u r . 15 ş a b a n



1 2 4 0 [ 1 8 2 4 ] d e vefat



nında Ş e y h u l h t t a t i n



etdi.



Karaca



Hamdullah merhumun



Ahmed



kabrista­



civarına defn o l u n d u .



Kitabei kabri



« E n d e r u n ı h ü m a y u n h o c a s ı m e r h u m v e m a ğ f u r jy^\ Şeyhulhattatin



Trabzonî Ömerülvasfi



Efendinin



cemi'i e h l i i m a n ı n e r v a h ı n a l i l l â h i l f a t i h a .



*r W



c**^



1



ruhi



\ J



J



1



şerifiçün



ve



1 9 ş. 1 2 4 0



- S



***



Habib Efendi «Senki nişanı, a'zamı şakirdanından «Mustafa H i l m i Hâkkâk z a d e » y a z ı s ı d ı r » d i y o r s a d a m e r h u m u n tarafından



yazıldığı k i t a b e n i n



görmediği a n l a ş ı l ı y o r .



altında



çirağı « Ö m e r ü l h i l m i »



görülüyor.



Habibin,



kitabeyi



261 Böyle büyük bir hattata dair muasırı ve meslek daşı olan zevatın bir satır yazmamalarına ve emsali hattatini benam hakkında reva gördükleri kaydsizliği buna da tatbik etmelerine ne kadar teessüf edilse azdır. «Ceza, cinsi ameldendir» mealine muvafık olarak kendi haklarında da aynı hareketde bulunulub ekseri nısyane mahkûm ve eserleri de ma'dum olmuşdur. § Ömer Vasfi Efendinin oğlu, Osman Efendinin de hattat olduğu ve 1 2 5 0 de vefat etdiği hattatı şehir Abdullah Zühdi Efendinin defterinde mukayyed ise de tercemei hali ve yazısı bulunmadı. Nasıl bulu­ nacak? En büyük hattatların bile tercemei hali bulunamazken, ikinci, üçüncü derecedekilere dair malûmat istihsal etmek bittabi' mümkin değildir.



264 Rüşdi mektebinde



iken — bilâhare



divanı h ü m a y u n beylikciliği



m u a v i n i olan — M ü n i r İsmeti B e y d e n divanî ve K â m i l Efendiden de d i v a n î v e sülüs t e m e ş ş u k



etdi.



C e v a m i ' ve mebani kapularında



ve dahillerinde, türbe ve çeşme­



l e r d e c e l i s ü l ü s v e ta'lik k i t a b e l e r i v a r d ı r . K ü ç ü k k a r d e ş i E m i n E f e n d i gibi güzel



yazanlardan



ve



hünerverlerdendi.



«hattat»



unvanına



„



•



•



bihakkın



lâyik olan



N e c m ü d d i n Efendi dedi k i : « O t u z s e n e y e k a r i b r e f a k a t i m i z d e sülüs v e n e s h y a z d ı ğ ı n a t e s a d ü f e t m e d i m . Y a z d ı ğ ı b i r satır sülüs ile n e s h A m m e [ 1 ] c ü z ' ü n ü f a k i r e h e d i y y e etmişdi,



fekat bidayeti halidir.



Sami



o n u n isrine ittibaan ve o n u takliden



Efendiye



intisab edince



sülüs c e l i s i ile t e v a g ğ u l v e teşeh-



h ü r e t m i ş d i r . E p e y ta'lik y a z ı s ı n ı g ö r d ü m . E y y u b d e Sultan M e h m e d Reşadın



türbesinin,



c a m i i n i n , E d i r n e d e b i r ç e ş m e n i n yazıları. nun



üstündeki levha



m ı ş «J-*'



JLC)I



onundur.



Musiki üstadlarından



H ı r k a i Şerif c a m i i n d e



Hüseyn Fahrüddin



a l t u n l a yapıl­



Bey merhumun



hasteliğimden



l e n — kardeşi, illetin



söyleyerek



ağırlığını



kardeş değil, — b e n i m l e



kardeşim



gibi — bir birinin



evinde



R a h a t s i z l i ğ i n d e n b a h s et­



mişdi. Ü ç dört gün evvel de —



dolayı



ağlamışdı.



erbabı kemalden



z i y a r e t i m e ge­ O n l a r , yalnız A h m e d Tevfik



yarı sadıkı idi.



G u r e b a haste h a n e s i n e yatırılarak rini sani



Kısıklı



jjeU-i » l e v h a s ı e n g ü z e l y a z ı s ı d ı r . »



bir gün mevlid cem'iyetinde bulunmuşduk.



merhum



Üsküdarda



Serrac h a n e c a m i i kapusu­



1 9 2 8 [ 1 2 cümadelâhire



t e d a v i o l u n m a k d a i k e n 2 5 teş­



1 3 4 7 ] de



vefat e t d i . E y y u b k a b r i s ­



tanına defn olundu. Kardeşinin tercemei



halinde



o l d u ğ u m sırada i y a d e t i m e söyleterek kayd



sövlediğim



gibi



geldiklerinde ikisine d e



etmişdim.



İsabet



yazacakdım?



etmişim.



Şimdi



mukaddema tercemei



haste



hallerini



kimden öğrenüb



•



M e r h u m , s ö z ü n ü esirkemez, her istediğini söylerdi. B u sebeble — k e n d i n i seven — âşinâları arasında « D e l i Ö m e r » n a m i l e yad o l u n u r d u . Bayeziddeki



müzehhiblerin



n ı n d a b u l u ş a n bir k a ç



zat,



sonu



olan



deliliğinden



Safvet E f e n d i n i n



bahs



dükkâ­



ederlerken içlerinden



b i r i «deliliği o l m a s a m e z i y y e t l i â d e m d i r » d e m e s i üzerine Safvet Efendi « a y o l , o n u n asıl m e z i y y e t i d e l i l i ğ i d i r . D e l i l i ğ i o l m a s a n e y a p a y ı m , . . . . . . m e sürecek değilim y a » demişdir. ' [1]>



Hatib Ö m e r Vasfi



Efendi



Hattat Necmüddin



koleksiyonundan



266 M ü t e d e y y i n , zeki, m i z a h a m a i l i d i



N e v ' i şahsına



münhasır



olan­



lardan sayılabilirdi. G ü z e l nesr yazardı. M u s i k i y e d e vakıfdı.



Merhumun tarihi



e v i d d a s ı n d a n hattatı h ü n e r v e r



«Gitdi meslek daşımız tilmizi samiî



N e c m ü d d i n Efendinin



şehir



D u y d u hep Ievhu k a l e m feryadı g a m tarrakımı Safveti h a l ı n b i l e n V a s f i i n a d i r H o ş görür vasfındaki tatvilmi,



meşrebin ığrakmı



Hiffeti tabile zahmet ç e k m e y ü b u k b a d a «Vaz' edin mizanıma aklâmımı,



der:



evrakımı



N a m ı p a k i n n a k ş e d ü b y ü z y e r d e ta'lik e y l e d i m R a h m e t i tecviz e d e r m i n a r ı n a ı h r a k ı m ı » K e n d i n i r ü y a d a gösterdi birader, yaz d e d i G a r k ı h a y r e t e y l e d i k a l b i safa



israfımı



Yazdı tarihin k a l e m N e c m i , hatibin G ö c d i va eyvah Ö m e r Vasfimız



minbere



asrın r a k ı m ı »



Doktor çörçöb Sami Bey m e r h u m u n



bir



kıt'ası



« E l h a c Ö m e r E f e n d i , o hattatı K â m i l i n K o r k a r k e n a h s ü r m e ğ e biz, el d e v a t ı n a Z a l i m e c e l u z a t d ı d a b a k desti



kahrını



Ç e k d i k a l e m sahifei m e ş k i h a y a t ı n a »



Ü s k ü d a r l ı Safvet B e y i n m e d h i y e s i « M ü n d e m i ç h e r harfü



şeklinde



Hattı*Osmanîde yektadır



hüner



Ömer



Kılkine candan müsahhardır



hutut



D ö k d ü ğ ü aynile cevherdir nükut H ü s n i hatda misli y o k ferdanedir H a t t ı n ı n h e r harfi b i r



dürdanedir



267 Şeyhle R a k ı m C e l â l ü d d i n eğer G ö r m ü ş olsaydı hatın takdir e d e r H a t t ı g e v h e r d a r ı n a b i n lâ'l ile Müşteri Y a k u t ı m u s t a ' s a m b i l e Hattı reyhanisi sanki bir çiçek K o k l a m a k ister a n ı h e r b i r m e l e k Hattı ta'likındaki nakşı bedi' Ç e ş m i üstadı kılar fenen



refi'



Hattı divanîsi her bir âkılî H a y r e t i n d e n şevk ile eyler d e l i



[1]



H a t t ı sülsi l â i k ı t a ' z i m d i r N e s h i d e şayestei t e k r i m d i r H a t t ı i h y a e y l i y e n e y zi h ü n e r Ö l m e s e n b i n l e r yaşa ü s t a d Ö m e r Barekâllah h a m e i sehharına Sanekâllah levhai esrarına B i n yaşa e y s â n i i [ 2 ] m u c i z r a k a m Görmesün miskin olan hâmen elem» 22 e y l ü l



1339



[ 1 ] « H a y r e t i n d e n m e s t eder, ya h u d d e l i » d e n s e daha [2] j i U



â k ı l â n e olmazını ?



RAHMÎ



BEY



M e h m e d R a h m î B e y M u h s i n zade A b d u l l a h B e y i n ü ç ü n c ü dur. K u r u ç e ş m e d e babasının yalısında B i r az o k u d u k d a n



sonra



oğlu­



doğdu.



Şûrayı devlete girdi,



Ketebe



zümresine



iltihak v e bilâhare m u a v i n l i ğ e irtika eyledi, Babasından yazısı



sülüs, c e l î v e n e s h y a z d ı . B u r a y a k o n m a k



üzere



bir



bulunamadı.



2 6 haziran 1 9 4 1 [ 1 cümadelâhire



1 3 6 0 ] d e v e f a t etdi. Beşiktaşda



Y a h y a Efendi türbesi mezarlığına defn o l u n d u . B o y u kısaya mail, siyah bıyıklı idi.



RAKIM



Hafu



EFENDİ



Mustafa R a k ı m Efendi, Ü n y e l i M e h m e d



dur. 1 7 8 7 [ 1 1 7 1 H.J d e



Ünyede doğdu,



Kapudanın



Küçük



oğlu



yaşında — b ü y ü k



kardeşi hattatı m e ş h u r İ s m a i l Z ü h d i E f e n d i g i b i — İ s t a n b u l a



geldi.



T a h s i l i i l m e , h ü s n i h a t t a v e r e s m e ç a l ı ş d ı . S ü l ü s v e n e s h i Eğri k a p u l ı Mehmed R a s i m E f e n i n i n şakirdlerinden A h m e d Hıfzı E f e n d i n i n tilmizi derviş



A l i E f e n d i d e n ve b ü y ü k k a r d e ş i n d e n t e l e m m ü z etdi. Y a z ı n ı n



her n e v ' i n d e , b i l h a s s a c e l i s ü l ü s d e v e r e s s m l ı k d a m e h a r e t k e s b e t d i . Reisülküttab



Ratib



Efendiye



talim e t m e k v e s i l e s i l e y a z ı c ı



intisab



eyledi.



M e h m e d Efendi



Evlâdı k i b a r e yazı



ve reisülküttab



Raşid



Efendi g i b i r i c a l i d e v l e t i n ileri g e l e n l e r i n e m ü n a s e b e t h â s ı l e t d i . Eseri m e h a r e t i



olan



resimlerden



Ratib E f e n d i t a r a f ı n d a n nildi v e tasviri



biri — yukarıda



ismi geçen —



ü ç ü n c ü Sultan S e l i m e t a k d i m o l u n a r a k



hamunu



da



yapması



beğe­



e m r e d i l d i . B u v e s i l e ile



mü-



kerreren h u z u r ı ş a h a d n e d e b u l u n m a k ş e r e f i n e n a i l o l d u . Tasvir y a p ı l u b



arz



olundukda müderrislik



r ü u s i l e taltif o l u n d u .



Sonra s i k k e i h ü m a y u n r e s s a m l ı ğ ı n a v e t u ğ r a y ı h ü m a y u n u n



tanzimine



me'mur edildi. Sultan M a h m u d u n ş e h z a d e l i ğ i n d e yazı h o c a l ı ğ ı n a t â y i n



olunarak



nisbeti t a m m e t a h s i l e t d i ğ i n d e n ö m r ü n ü n s o n u n a k a d a r m ü v a k k a r o l d u . Şani zada, t a r i h i n d e : « İ z m i r kazası 1 2 2 4 Z i l h i c c e s i g u r r e s i n d e n z a b t e t m e k ü z e r e M e h ­ med Paşa z a d e S e y y i d A h m e d B e y e



tevcih oluşmuşken ahvali nabe-



casına b i n a e n i c l a y e k a z a y i m e z b u r i b t i d a i altmışlı r ü t b e s i n d e nan hattat



Mustafa R a k ı m Efendiye



ba'delâzl k e n d u s u n a «1229



tevcih



a r p a l ı k o l m a k şartile



cümaelâhiresi



gurresinden



buyurulmakla



menşuru



mutasarrıf



i'ta



olmak



bulu­ maişeti



buyruldu.», üzere



İzmir k a d ı s ı R a k ı m E f e n d i y e E d i r n e p a y e s i i n ' a m o l u n d u »



sabıka



v e hattat



Muslafa R r k ı m E f e n d i h e n ü z m ü n t e s ı f ı t a r i k i t e d r i s d e i k e n Ş e h r e m i n i İbrahim E f e n d i n i n s e v k v e m u a v e n e t i l e



defaten



haizi rütbei m e v a l i



ve hususa h a s r e t ü l m e v a l i o l a n k a z a i İ z m i r ile i n a y e t i amali m a l i o l d u . » diyor.



şahaneden ceybi



2 7 2



C e v d e t Paşa da « . . .



Şehr



tarihinde;



emini



ibrahim



Efendi, el a l t ı n d a n



icra etdirdi. H a t t â k e n d u s ı n ı n nin biraderi



istediği



hususatı



i s m a i l Z ü h d i Efendi­



R a k ı m E f e n d i y i h e n ü z m e s a f e i t a r i k i t e d r i s i n y a r ı yerin­



de iken defaten senesi



yazı h o c a s ı o l a n



İzmir



vekayiinde



m e v l e v i y y e t i l e bekam



«Edirne



payelulerinden



etdirmişdi » V e 1231



olub enderunı



hümayun



r i c a l i n e m e n s u b v e t e r s i m i s i k k e i h ü m a y u n e m e ' m u r o l a n hattatı meş­ hur



R a k ı m Efendiye



hur



hattat o l u b



yunun



şimdiki



M e k k e p a y e s i v e r i l d i , i ş b u R a k ı m E f e n d i , meş­



hattı resmi



celide



y e g â n e i asr i d i .



T u ğ r a y ı garrayı



hüma­



anındır.»



diyor. 1 2 3 3 de İstanbul,



1 2 3 5 de



ihraz e y l e d i . 1 2 3 8 d e b i l f i i l



Anadolu



kadı



askerliği



K e ç e c i zade



İzzet M o l l a n ı n t a r i h i



Şehri yarı b e n d e perver hazreti M a h m u d Kıldı bir yüzden Daii dirinesin



yine ehli u l û m ı



sadrı A n a d o l u e d ü b dan



R a k ı m E f e n d i k i m seza h e r v e c h i l e



H e m lâtifü p a k m e ş r e b h e m zarifü n ü k t e B e h r e d a r ı şi'rü



inşadır



Zati b i r m e c m u a d ı r f i h r i s a n a Mislini bir k i m s e yazmış M a ' n e v î tevkii



ilmi cihan safhaya



y o k m e ğ e r şahı z e m a n



d i v a n d ı r o l sadrı güzin



K i m anındır resmi



t u ğ r a y ı ş e h i k i t i sitan



o k u r yazar



t a ' b i r i zatı



pâkine



Kadrini levhu kalemdir eyleyen anın Padişahi



â l e m e alsun kuzatından



Mazharı tevfik e d ü b sadrında Eyledi tarihi nasbin A n a d o l u cahına



dan



s u n u f ı fazl i l e



Hattı o l m i h t i celidir k i m sipihri



Münhasır



Han



şaduman



Eyledi m ü m t a z ı ekran padişahı kadr Mustafa



payelerini



A n a d o l u k a d ı askeri o l d u .



beyan



dua



rabbi



müstean



h â m e i İzzet R a k a m



R a k ı m Efendi verdi



şan



1238 1825



[şaban



1 2 4 1 ] d e vefat etdi.



V a k ' a n i v i s L û t f i E f e n d i , tari­



h i n d e «vasiyyeti üzere Zincirli K u y u d a [ K a r a U ü m r ü k d e ]



müahharen



275



inşa o l u n u b



ismine mensub medrese



arsasına d e f n



olunmuş-



duar.» d i y o r . Türbesinin aşındaki «Sabıka



sadrı



Anadolu



Rakım Efendi ruhiçün



ve



celi sülüs



hâzini



kitabe



kelâmülrabanî



hattat



Mu-stafa



fatiha. 1241



B u kitabeyi vefatından



Ketebehu



Mustafa



Rakım»



sonra Şakirdi H a s ı ve mezar k o m ş u s u Ha­



şim E f e n d i y a z u b ü s t a d ı n ı n



ketebesini k o y d u ğ u mervidir.



Bu, şayanı takdir bir h i d m e t değildir. Ç ü n k i R a k ı m , n e vakt ve­ fat e d e c e ğ i n i b i l m e z d i k i hareket,



hakikati



kitabesini y a z u b vefat tarihini



bilmeyenlerin



zihnini



teşviş v e h a t



e d e c e ğ i n d e n m a d d î v e m a ' n e v î zarara m ü n c e r Başkasının



yazısına



k e n d i n i n , ya h u d



koysun.



tarihini



Bu



tehviş



olur.



kendi



yazısına



başkasının



imzasını k o y m a k , a h l â k a n d a t e c v i z o l u n a m a z . Rivayetin hilâfına dan s o n r a



tarihini



o l a r a k k i t a b e y i R a k ı m bizzat y a z u b d a



Haşim



koymuş



ise itiraza m a h a l



vefatın­



kalmaz.



Fekat



b u n u v e s i k a i m u t e b e r e ile i s b a t e t m e k l â z ı m gelir. Söylemeğe ihtiyaç yokdur ki m e r h u m , asırini v e ahlâfı i ç i n d e m i s l i b u l u n m a y a n « I s b a t i k e m a l e varsa Asarı o n u n Büyük âdemlerin, büyük isbate k ı y a m . M a l û m ı i ' l â m Hakikat b ö y l e



şehadet



s ü l ü s c e l i d e — eslâfı, m ü — b i r ü s t a d ı âli



şandır.



hacet eyler»



e s e r l e r i l e sabit etmekden



olan



başka



kemallerini



sözle



bir netice hasıl etmez.



iken « Y i n e erbabı bilir ehli k e m a l i n



müeddasınca k ı y m e t bilen



kıymetli



ne k a d a r ı t n a b o l u n s a safa y a b izzet M o l l a n ı n y u k a r ı d a k i ederken c e l i d e k i m e h a r e t i r i



insanlar,



kadrin» erbabı kemalin



sitayişi



olurlar. tarih



menzumesinde



merhumu



medh



zarifane i m a v e tilmizi o l a n padişahı



— b u v e s i l e ile — h u l û s k â r a n e s e n a



dâ



etmişdir:



«Hattı o l m i h r i c e l i d i r ! k i m sipihri



safhaya



Mislini bir k i m s e yazmış y o k m e ğ e r şahı z e m a n » R a k ı m ı yakından tanıyan «behre



d a r ı şiirü



inşa»



ve



K e ç e c i zade, «sunufı



hemtâ o l d u ğ u n u d a i ' l â m e d i y o r .



o n u n yalnız hattat değil,



fazl i l e »



mevsuf



bir



merdi bi



276 O



z e m a n l a r d a h e m o k u r , h e m y a z a r â d e m l e r m a ' d u d , b a husus



m e d r e s e d e n y e t i ş e n h o c a l a r l a hattatlar i ç i n d e — ifadei m e r a m edecek d e r e c e d e — d ü z g ü n yazanlar



m a h d u d o l d u ğ ı ç ü n - [1]



b i r i n i n zatı p â k i n e m ü n h a s ı r » o l d u ğ u n u iline terceman olunan



oluyor. 5



* J*V



J "»



Hattatlar



« o k u r yazar ta'-



söyleyerek m e r h u m u n



hakkında — haklı



feza-



h a k s ı z — irad



kaziyyesine m a sadak o l m a d ı ğ ı n ı anlatıyor.



Hattat ve ressam Y e n i şehir fenarî H ü s e y n H a ş i m B e y «Osmanlı ressamlar c e m ' i y e t i gazetesi» n d e şöyle d i y o r : «Mustafa R a k ı m Efendi



gayet güzel sülüs



d ı ğ ı g i b i ta'lik d e y a z m ı ş d ı r . T a ' l i k



c i d d e n nazar



yatından başka bir d e fikürist ressam şerefi d i ğ e r b a h ş e d e r o l a n üstadı



§ Hututı



rubadır.



B u k a d a r meziy-



olması, k e n d i n e



h a k i k a t e n bir



m ü t e n e v v i a d a v a s ı l ı m e r t e b e i infirad



M ü b e c c e l i n Fatih c a m i ' i civarındaki



mahali muhtelefesinde



yazıları yaz»



asar ise d e k a v a i d i m a h s u s a s ı n a ke­



âdesinin kuvvetile v ü c u d e gelmiş m a l d e tevafuk eylediğinden



ve nesh



y a z ı l a r ı , s ü l ü s d e k i i k t i d a r ı fevkal­



malıkûk olan



ve yalnız



selâtin



türbelerinin



türbeler



i ç ü n değil,



m e m l e k e t i m i z i ç ü n m ü z e y y i n a t d a n a d o l u n m a ğ a ş a y a n b u l u n a n o hu­ tutı b e r



güzidesine keramatı



o l m a z . H e l e Fatih



caddesi



kalemiyedir üzerin



c a m i ' i N u s r e t i n i ç taraflarına



celi



eki



denilse



büyük



m ü b a l e ğ a edilmiş



t ü r b e ile T o p h a n e d e



h a t t ı s ü l ü s ile y a z d ı ğ ı a d i m ü n n a z i r



kuşaklar, o binalar içün m u h a l l e d birer nıtakı



mefharetdir.»



§ Hazreti



üstadın, kâğıd



hat itibarile — en kıymetli şerife v a r d ı r k i bir nüshai



maddî



üstündeki



y a z ı l a r ı n ı n — san'at



v e hüsni



o l a r a k t e r s i m v e t e r k i m e t d i ğ i b i r hilyei



k ı y m e t takdir



e d i l e m l y e c e k d e r e c e d e dilrüba



yektadır.



E v k a f ı İ s l â m i y y e m ü z e s i n i te'sis e t m e k i ç ü n c a m i l e r i , m e s c i d l e r i , t ü r b e l e r i v e sair m e b a n i i h a y r i y e y i t e d k i k t d e r e k ç a l ı n m a ğ a , satılmağa m a ' r u z o l a n n e f î s v e n a d i r e s e r l e r i t o p l a y u b n i ç e t a a n v e ta'riza hedef o l d u ğ u m u z h e n g â m d a E y y u b d e Ü ç ü n c ü S u l t a n S e l i m m e r h u m u n vali­ d e s i m i h r i ş a h V a l i d e S u l t a n ı n t ü r b e s i n d e g ö r d ü ğ ü m ü z o h i l y e i b i naziri d e r h a l m ü z e y e kurşunlarını



nakl etdirmiş



idik. O r a d a bıraksa idik



türbenin



çalan m e l ' u n l a r , b u n u d a çalacakları emsalile sabitdi.



[ 1 ] Yesari zade Mustafa İzzet Efendi ile İzzet Molla bir gün huzurda bulundukları sırada Sultan Mahmud «Molla, Y'sari zade ile seni her yerde beraber görüyorum, bu ne kadar mehabbet> demiş. Molla, şöyle cevab vermiş : «Yesari zade dainiz güzel ya­ zar, kolunuz da biraz okurum. İkimiz bir araya gelince okur yazar bir âdem oluruz.»



277 Bu



hilyei



mübareke



efendimiz hazretlerinin



sebebile



üstadın,



sahibi



h i l y e •



a«ı j



^ Î U



jljl



»•! j



xf-



^U-l



«ui-l j



farJ



^5A)1



^.SCL—I



ö l j »



U ! I iî^-ll i *



j(—.?•



OT_,Â)I J ü l ^



•dj'^-l



ı_»jj«ll



JA



« H o l



C - LJ J



merhum



« K ü ç ü k Rakım deyu meşhurdur. o l u b girift yazıları g a y e t i y i hüner



»



Ji,.



»



levhası o n u n yazısıdır. B a b a s ı n d a n i k i s e n e s o n r a vefat etdi. B o s t a n c ı k a b r i s t a n ı n d a m e d fundur.



[İJ Şimdi belediye kütüb hanesi denilen medresedir.



M e h m e d Raşid Efendi İbnilemin M a h m u d K e m a l kolesiyonunda»



RECAÎ EFENDİ



M e h m e t Şakir R e c a î E f e n d i , k u z a t d a n ma'den k a l e m i ser h a l i f e s i N u r ü d d i n



M e h m e d Tahir Efendi zade



Efendinin



oğludur.



1803 [zilhicce 1 2 1 8 ] de Sütlücede doğdu. O n y a ş ı n d a o k u y u b y a z m a ğ a başla­ dı. On ü ç y a ş ı n d a n e s h ile « f



* suresini



yazarak h o c a s ı F i l i b e l i M e h m e d E f e n d i tarafından icazet



ve



«Recaî»



mahlası



verildi. O e s n a d a K u r ' a n ı k e r i m i hıfza müveffak o l d u . O n altı y a ş ı n d a b a b a s ı n ı n ne girdi.



Sabahları



evinden B a y e z i d c a m i i n e sili ilm eder,



oradan



Bilahare D e f t e r d a r hümayun



kalemi­



Cerrah



Paşadaki



a z i m e t l e tah­



kaleme



giderdi.



mektubî ve Divanı



kalemlerine



devam



ederek



Recaî



Efendi



resmî kitabeti ö ğ r e n d i . Kasab başı ş a k i r E f e n d i n i n



Cizye m u h a s e b e c i l i ğ i n d e katibi



Zevcesile iki ç o c u ğ u v e f a t e t d i ğ i n d e n T i m u r t a ş



Paşa



oldu.



sülâlesinden



Seyfullah B e y i n kızı R a b i a A d v i y e H a n ı m l a i z d i v a ç e t d i . Damad Halil Rif'at Paşanın T o p h a n e



müşiriyetinde



bulunduğu



hengâmda d i v a n k â t i b l i ğ i n e t â y i n o l u n d u . 1 8 3 7 [ 1 2 5 3 H ] d e h a c a l i k rütbesi v e r i l d i . D i v a n k i t a b e t i u h d e s i n d e k a l m a k ü z e r e â m e d i o d a s ı n a me'mur o l d u . G a y e t n e f î s v e i n c e n e s h i l e k ü ç ü k k ı t ' a d a b i r Kerim tahrir v e t e z h i b v e t e c l i d i d ü b — l û t f u n a kirane o l a r a k — H a l i l R i f ' a t P a ş a y a «Takvimi V e k a y i » muharrirliğine



mukabelei



Kur'anı müteşek-



verdi. tâyin v e r ü t b e i m ü t e m a y i z i tev­



cih o l u n d u . S a h h a f l a r ş e y h i z a d e E s ' a d E f e n d i n i n v e f a t ı n d a 1 8 4 8 [ 1 2 6 4 H.] de vak'a n i v i s l i ğ e



n a s b v e r ü t b e s i u l â sınıfı s a n i s i n e terfi' e d i l d i .



Âmedii divanı h ü m a y u n



Füad Efendinin



[Paşa] me'muriyeti



kalâde ile m e m l e k e t e y n e a z i m e t i n d e â m e d i v e k i l o l d u .



fev­



311 L ü z u m g ö s t e r d i ğ i v e s a i t B a b ı Â l i c e istihzar n i v i s l i k d e n isti'fa 1849



edilmediğinden



vak'a



etdi.



[ 1 2 6 5 H ] d e ulâ



sınıfı



evveli



rütbesile



Takvim



hanei



â m i r e n e z a r e t i n e t â y i n k ı l ı n d ı . 1 8 5 3 [ 1 2 6 9 H . ] d e azl e d i l d i . Azlinin sebebi sudur: tiyatronun kapalı kazayı h a c e t iktiza



Bir gece



olduğunu



atına b i n ü b



B e y o ğ l u n d a gitdiği



görür. D ö n e r k e n — kendi



ifadesile —



v e « ş i d d e t üzere tekaza» etdiğinden uşağının gös­



terdiği b i r e v e g i r ü b ç ı k d ı k d a n s o n r a ederek o e v i n u m u m h a n e o l d u ğ u n u götürüb b i r gece o r a d a bırakırlar.



zabtiye neferleri, üstüne söylerler



Ertesi



ve



hücum



Zabtiye dairesine



gün Takvim haneye



gider,



m ü t e a k i b e n azli h a b e r i g e l i r . İki sene m a ' z u l kaldı. P e k ziyade zarurete M a h d u m ı E k r e m i n i n [ 1 ] ifadesine g ö r e : rete alışarak



inhimak



derecesine



vardırdı.



giriftar



oldu.



ma'zuliyeti esnasında iş­ O n sene gâh ayık, g â h



baygın o l a r a k y a ş a y u b n i h a y e t i ş r e t d e n v a z g e ç d i . M u s t a f a R e ş i d Paşa, t e k r a r m e k a m ı s a d a r e t e rif



gelince Meclisi mea-



âzalığına, b i r a z s o n r a — i k i n c i d e t ' a — T a k v i m n e z a r e t i n e



etdirdi. İ k i s e n e s o n r a M e c l i s i v â l â y ı



ahkâmı



adliyye



tâyin



âzalığına nakl.



olundu. 1 8 5 9 [ 1 2 7 5 H ] d a icra k ı l ı n a n t e n k i h d e infisal etdi. « 1 0 0 0 0 » kuruş m a z u l i y e t m e a ş ı tahsis e d i l d i . 1 8 6 1 [ 1 2 7 4 H . ] d e Kafkasya muhacirlerinden



teşkil o l u n a n k o ­



m i s y o n a âza o l a r a k ü ç sene d e v a m e t d i . 1 8 6 4 [ 1 2 8 0 H ] d e B o s n a ve Işkodra vilâyetleri lığına t â y i n k ı l ı n d ı



Haftada



günler V a n i k ö y ü n d e k i



iki g ü n vazifesine



yalısında



kitab



Kapu



devam



okumak



kethuda-



eder,



v e yazı



diğer



yazmakla



meşgul o l u r d u . M e ş h u r H o c a Paşa y a g ı n ı n d a



Ç e n b e r l i taşdaki e v i , b ü t ü n



ve — k ı r k s e n e d e n b e r i t o p l a d ı ğ ı — n e f i s k i t a b l a r ,



yazılar



eşyası



ve kendi



eserlerile b e r a b e r y a n d ı . B u m u s i b e t i m ü t e a k i b e n e v l â d ı n ı n s o n u o l a n Mazhar Z i y a ü d d i n i n 1 8 6 6 [ 1 2 8 2 H ] d a k a z a e n bütün



vefatı, o c a ğ ı n ı



büs­



söndürdü.



1874 [muharrem



1 2 9 1 ] d e z e v c e s i n i n vefatı v e o ğ u l l a r ı n ı n e v v e l c e



evlenerek y a n ı n d a n a y r ı l m a l a r ı , b i r t a r a f d a n d a z a r u r e t i n a r t m a s ı [ 2 ] kalbini, vücudunu t a r ü m a r etdi.



Bir akşam



sekiz saat d e v a m e d e n s a n c ı n ı n ı z t ı r a b ı n a



karnında



şevval 1 2 9 1 ] d e v e f a t e t d i . H a z r e t i H a l i d imaretin k a r ş ı s ı n d a k i [1] Recaî



zade



zuhur v e kırk



dayanamıyarak



hazirede babasının yanına defn



türbesi



1874 [13 civarında



olundu.



Mahmud Ekrem Bey merhum.



[ 2 ] V e f a t ı n d a iki g ü m ü ş m e c i d i y e d e n ve bir b a k ı r onlukdan b a ş k a akçesi



çıkmamızdır.



312 Mezar taşındaki



kitabe



« j U ı JXİ-I j* » «Cenabı



ı>*"U'r*'J



1



lâyeti K a p u kethüdası luna rahmet



efadılı ricali devleti a l i y y e d e n sabık Mehmed



Recaî binilhac



B o s n a vi­



Hafız N u r ü d d i n



ku­



e y l e y e â m i n . JLT 4! f a t i h a . 13 L 1 2 9 1 »



M e r h u m , o r t a b o y l u , k ı r m ı z ı y ü z l ü , k a l ı n kaşlı, iri elâ g ö z l ü , bur­ n u b ü y ü k ç e v e u c u aşağıya m a i l , c e b h s i g e n i ş v e b a ş ı n ı n arkası çıkıntılı idi. İ s l â m u l û m u n a , Ş a r k e d e b i y a t ı n a l â y ı k i l e vâkıf, i n ş a d a m a h i r idi. Şiir d e s ö y l e r d i . H a y a t ı



müddetince mutalea



ve



tetebbu'



ile



meşgul



o l d u . Zarif, b e z l e g û , lâ ü b a l i n ü k t e p e r v e r , m i z a h a m a i l , hafızası m e t i n , k e r î m v e m ü t e v a z ı ' i d i . L e t a i f v e zeraife a i d fıkralar v e şiirlerle — d a h i l o l d u ğ u — m e c l i s l e r e safa v e r i r d i . Kudreti ilmiyesinden İslâm



aleyhinde



vaktile



bir ç o k şey b e k l e n i r k e n neşr



edilen



»



isimli



r i s a l e y e y a z u b i k m a l e d e m e d i ğ i r e d d i y e ile d i ğ e r b i r k a ç m e k a l e ile m e k t u b l a r d a n



ve yirmi otuz



asarı, d i n i



bütün



«



gazel,



iki



Acemce



risaleden



tarih



ve



ve



kıt'adan



ibaretdir. Sülüs, celî



ve neshde



mehareti kâmile



ile d e m e ş g u l o l u b m u a h h a r e n tekrar başlıyarak o n d a d a



gösterdiği e v a n d e



ta'lik



terk etmişse d e altmış yaşından



sonra



kudret



kesb



etdi.



R e c a etdiği



tersim ve tanzim ederken E k r e m B e e y i n takdir



ve



bir



tevkirde



m a s ı ü z e r i n e « E y o ğ u l , az m ı e m e k v e r d i m ? B u n u n l a



beraber



mertebesine y e t i ş e m e d i m . H e l e yadığım şeylerin kusurunu



yazıyı bulun­ kemal



şimdi gözüm



g ö r ü y o r . Fekat ıslahına e l d e kudret y o k . Senin ihtiyar o l d u ğ u n var m ı ? » d e m i ş v e k e t e b e a l d ı ğ ı sıralarda p i r i n e d a n e l e r i n e



Ihlâs süresini yazub



yutduğunu nakl eylemişdir. B e n , ta'lik y a z ı s ı n ı g ö r m e d i m . C e l î , s ü l ü s v e n e s h



yazılarnı g ö r ü b



l e t a f e t i n i t a k d i r e t d i m . R ı k ' a yazısı d a g ü z e l d i r . Hafidi değerli erbabı k a l e m d e n sülüs v e n e s h y a z ı s ı n ı i h d a e t m i ş d i . biridir. D i ğ e r i evrak arasında



Ercemend



Ekrem Bey, bana



iki



Buraya dere e d i l e n yazı o ikden



gaib oldu.



M u s i k i y e d e aşına i d i . N e y ü f l e r , k e m a n ç a l a r d ı . G a y e t g ü z e l m ö h ü r kazar, k i t a b t e c l i d v e y a z ı t e z h i b e d e r v e k â ' b e ö r t ü s ü K e n d i n i n ve oğulları Celâl ve E k r e m



beylerin



tercemei



« S o n asır T ü r k ş a i r l e r i » i s i m l i e s e r i n a ç i z d e m u f a s s a l a n



§



dokurdu. halleri,



muherrerdir.



313 O eserde y a z d ı ğ ı m h o ş bir fıkrayı buraya n a k l e d i y o r u m : Boğaz içinin en parlak kayıklar v e s a n d a l l a r gecelik k ü r k ü n ü



zemanlarında



bir



temmuz



ile m e h t a b â l e m i yaparlarken



halk,



Efendi



de



k i y ü b k a y ı ğ a b i n e r . H a l k ı n z e v k i n e iştirak e d e r . B i r



yandan d a r a k ı i ç ü b b a l ı k



avlar.



Baş m a b e y i n c i l e r d e n v e K a n l ı c a s a k i n l e r i n d e n tab â l e m l e r i n i n



gecesi



Recaî



letafetinden



b a h s ile



denize



N e v r e s Paşa,



çıkılub



Sultan A b d ü l â z i z m e r h u m e arz e d e r . P a d i ş a h



meh­



eğlenilmesini



müvafekat



ederek



bir



gece k a y ı k l a h a l k a r a s ı n d a d o l a ş ı r l a r . Y a k ı n ı n d a d u r d u k l a r ı b i r k a y ı k d a ihtiyar b i r â d e m i n b i r t a r a f d a n r a k ı , b i r t a r a f d a n hın h o ş u n a g i d e r .



olta atması



padişa­



« Ş u ihtiyar, t u h a f b i r â d e m e b e n z i y o r . B i r a z sataş,



bakalım n e y a p a r » d e r . E s a s e n lâtife k â r o l a n N e v r e s P a ş a — b a l ı k ç ı ıstılahile — « B a b a e f e n d i , n a s ı l



balık



baş



uruvor



m u » der.



Beriki



« u r u y o r » d e m e k l e iktifa e d e r . N e v r e s Paşa, t e k r a r t e k r a r « B a b a e f e n d i , balık b a ş u r u y o r m u ? » d e m e s i l e — kafası



tütsülü



olan efendi,



fena



halde h i d d e t l e n e r e k y ü k s e k sesle « B e herif, b a ş ı m ı ş i ş i r i y o r s u n , m u s a l ­ lat o l m a , i ş i n e git. A n l a ş ı l d ı k i s e n g e v e z e



bir herifsin.



Ya



şu k a r a



sakallı â d e m e n e d i y e l i m , s e n i n s a ç a m a l a r ı n ı d i n l i y o r d a sesini ç ı k a r ­ mıyor» der. Padişah, k a h k a h a y ı zor zabt e d e r e k lalım» d e r .



Efendinin



kayıkçısı,



mensub o l d u k l a r ı n ı a n l a y u b



efendiye



ziyade ü r k e r , a r k a d a n k o v a l ı y a n v a m ı ş Bir m u s i b e t e



oğrıyacağına —



« H a y d i r e n k v e r m e d e n ayrı­



kayıkçıların



keyf



dükmesinden



anlatınca gibi



seraya



bi çare â d e m ,



sür'atle



halile — h ü k m



pek



yalısına



döner,



ederek



sabahı



zor b u l u r . O ihtiyarın



hüviyeti tahkik



yaver gelir. P a d i ş a h ı n



e d i l e r e k ertesi g ü n s e r a y k a y ı ğ i l e



emri m u c i b i n c e Efendiyi ürkütmeden



saraya g ö t ü r ü r . P a d i ş a h , b i l v a s ı t a iltifat v e taltif e t d i k d e n bir



atiyye



ile



Efendiyi



korkunç b i r r ü y a d a n



deryayı



meserrete



gark



sonra seadete kavuşanlara



benzer.



§ M e r h u m u n bir gazelinden: T a o r ü t b e g a m ü e n d u h ile o l d u m



me'nus



Baksam âyineye ancak kederimdir



mahsus



Ziri şehbali h ü m a



zulmeti



idbaridir



Kişinin k e v k e b e i bahti olunca



menhus



eder.



bir



hürmetle



başka



canlı



Ademceğiz,



RE'FET EFENDİ ibrahim



Re'fet Efendiden



— vefatı



m ü n a s e b e t i l e — bahs eden



Şanî zade A t a u l l a h Efendi v e o n d a n nakli m e a l



eden



babasına, velâdet mahalline v e tarihine v e evaili



h a l i n d e k i hidmetle-



rine dair m a l û m a t



Paşa,



vermemişlerdir.



«Dıykı [ 1 ] meaş sebebile» 1 7 9 2 [ 1 2 0 8 H . ] de bula



Cevdet



E d i r n e d e n İstan­



hicret etidğini s ö y l e d i k d e n sonra Şanî zade d i y o r k i : « M u k a d d e m a y a z ı y a c ü z ' i c e g a y r e t e t d i ğ i n d e n — hattı sülüsde üs­



t a d ı fakir o l a n z e m a n ı n ı n ş e y h u l h a t t a t i n i o l a n



İ s m a i l Z ü h d î Efendi­



d e n sülüs v e n e s h m e ş k i n e m u v a z a b e t e d e r e k b u takrible beynimizde husuli rabıtai



şirkete



m e b n i aralıkda



gelüb Zühdî Efendi m e r h u m l a fakiranem



O r t a k ö y d e sahil b a n e i



bite h a f t a l a r c a



beytutet ederek



m e r ı e b e s i n d e m ü k e r r e m v e mültefet olurlar idi »



Şehr Emini A h m e d



Cavid



Beye



kesbi



münasebet edüb



idaresi t a k r i b i l e m ü v e f f a k ı h i d r et v e m a z h a r ı m u k a r e n e t niyet



ve



fakire kudreti



rağbet



olmağla»



ederdi. Şehr e m a n e t i anbarı,



enderunı



hümayun



tamiratına



o n u n ihtiyatı üzerine



«hüsni



v e naili em­ nezaret



e b n i y e levazımile



dolmuşdu. Haremi



hümayuna



«tahsili intisab



aid



tamirat



[ 2 ] ve cülusuna kadar



vesilesiyle



şehzade



n i h a i n c e sual



sıdkı t a m ile t e m ş i y e i m a t l û b ı m i h a m l a r ı n d a a k a b i n d e b a ş m u h a s e b e c i l i k l e bekam o l d u .



Mustafaya



v e c e v a b ederek



f i d a i l i k e d e r d i » cülusu



«Gâh



ve bigâh



teşerrüfi



s u h b e t i hassa i l e e h a s s ı h a v a s s ı h u d d a m o l m u ş d u » M a b e y i n c i n e z i r v e sair h m z i r , S u l t a n S e l i m i ş e h i d e t d i k d e n maada sülâlei O s m a n i y e y i i m h a y a niyet v e m a h r e m a n e



i f a d e i m e l a n e t etdik-



lerinde İ b r a h i m Efendi envai nesayihle m e n i n e çalışdı faya «teallukı t a m ile m a l û l i k e n o l d u ğ u r u h s a t ı ş a m i l e v e iltifat kavlinin sıhhatine



vefatına kadar



v e itibarı



Sultan



halefinden



k â m i l e nasihat



Musta­ mazhar



hakkındaki



b i r d e l i l i m a ' k u l d u r . » d e d i k d e n s o n r a Ş a n i zade şu



sözleri s ö y l i y o r : [1]



J~



[2]



Süreyya



«meşk



hocası»



etmiyor'ar.



B e y «Sicilli olduğunu



osmani



de



s ö y l ü y o r s a da



[ c. 1 s. 15 ] Şanî



zade



ve



Dördüncü Cevdet



Sultan Paşa,



Mustafanıu



bundan



bahs-



315



« M u m a ileyh,



n e z d i k e n d i ş v e sofi k i ş



olmağla ekseriya



erbabı



riyaye m a ğ b u n v e m e f t u n o l a r a k o m a k u l e l e l e r i m e m n u n e t d i ğ i n d e n hanesi i z d i h a m g â h o l u r d u . A f e t i ş ü h r e t d e n d a i m a



ictinab



ve



izharı



ziynet v e istilâya a d e m i rıza i l e m e y l i t e n e z z ü l v e i n z i v a d e i d i . A n c a k it'abı z i h n i i t i y a d



etmiş



olmadığından



sureti z ü h h a d i d i . B i n a e n a l e y h



bazı



safveti



derviş



kalbi



nihad



sebebile



olan



i'tikada kat'a r a ğ b e t v e i t i m a d ı y o k i d i . P a d i ş a h , f u k a r a



firftei



zevatı



pâk



ve dervişane



ihsan v e b a z ı d e r g â h ı n t a ' m i r i n i , y a h u d t e c d i d i n i — Ş e h r e m i n i o l m a k itibarile — k e n d i n e f e r m a n e t d i ğ i n d e a d e m i m a h z u z i y e t s u r e t i rir, b a z a n d a m â n i o l u r d u



Müvazıbı



ziyaret



olanlardan



diyaneti o l a n l a r ı s e v k e d e r d i . § H u k u k i ü l f e t e âdi m a r i f e t e



rağbeti



fevt e z m e z i d i .



olmağle



erbabına



fakiranemiz güzer



ve



ve



ianetde dakika



beynehümada



yahtemil ki [ 1 ] hakkı



ve



v e m a l û m u o l a n bazı



himmet



M e r h u m l a evaili halinde



göste­



liyakat



âcizi



b u n c a ülfeti



uruk



ve asabına



eser e t m i ş k e n v a k t i i k b a l i n d e h i ç b i r t e f a k k u d v e s u a l i b i l e m ü y e s s e r olmadı [ 2 ] . B u



abdi kemter



dahi



istiğnayı



müstakar e d i n ü b razıi e m r i m u k a d d e r



kalenderane



zaviyesini



oldum.»



C e v d e t P a ş a n ı n ifadesine göre Sultan M a h m u d , o n u z a h i r e n Şehr e m i n i y a p u b b a t ı n e n saltanatın Babı â l i n i n m a ' r u z a t ı n a



e m i n i b i l e r e k gizli m u h a b e r e e d e r v e



o n u n r e ' y i l e c e v a b y a z a r d ı , i b r a h i m E f e n d i ise



n ü f u z u n u saklar v e m u h a b e r e i h a f i y e m a d d e s i n i p e k z i y a d e gizler i d i . Fekat h e r i s t e d i ğ i ş e y ' i i c r a



etdirirdi.



R ü ş d î Paşayı



sadaret



kayma­



kamlığına sevk ve Halet Efendiyi padişaha takrib e d e n o d u r . Hayatının evvelinde dıykı maişet, ortasında



vüs'at v e refahet



ve



k e m a l i i k b a l v e s e a d e t ile d e m g ü z a r v e s o n u n d a d ı y k ı n e f e s l e t a r ü m a r olan



bu



zat



1813 [5 cümadelâhire 1 2 2 8 ] de



vefat



etdi.



Medfeni



malûm değildir.



Ii]



J - K



_



~~



[2] « V a k t i ikbalinde t e f a k k u d görmüşdür



ki



Şanî



zade d e



v e s u a l » e d e n vefa kâr,



görsün



İkbal



gelince,



gidiyor. H a k « u r u k v e



asaba» d e ğ i l ,



muhal oluyor İslâmiyet



ve i n s a n i y e t i c a b a t ı n d a n



sahabet etdiklerimiz,



muavenetden,



ve insaniyete isyan ile « t e f a k k u d ve zül etmiyorlar. Biz niçe nankör kilâbın bile n e f r e t i n e o ğ r ı y o r .



cane



«eser» etse «tefakkud olarak h e n g â m ı



m ü s t a ğ n i kalınca,



sual»



gördüğü



Vicdanımızın



köpek



kadar



men'ine



demekle iktifa



ve bu kafilei



şutum o l m a k d a n ittika



sual»



kim



â d e m âba muhal



de



ender



nekbetinde muavnet



ve



b a k a m a y a bile hakkını



söylediğimiz



tenez­



gözetmiyerek bu



sözlere



olduğıçün



K a l b i m niçe nefret, niçe düşnam ile m e m l û »



safilenin v e c h i na p â k l e r i n e



ediyoruz.



şiar insanı



insaniyeti külliyen nisyan



nimet



rcğnen



Şanî zade m e r h u m u n « t e f a k k u d ve s u a l » m e s s l e s i s e b e b Şani



ve



ş ö y l e dursun y ü z ü m ü z e



g ö r d ü k ki



« A ç d ı r m a benim a ğ z ı m ı e y z a d e i



mürüvvet



b ü t ü n h u k u k v e ülfet



— eski tabirle — büzak



efşanı



316 Yazısını g ö r m e d i m şuk etmesine



İ s m a i l Z ü h d î g i b i b ü y ü k b i r h a t t a t d a n temeş-



n a z a r a n i y i yazı y a z m a s ı m e l h u z d u r .



s i y o n u n d a Sultan M a h m u d u n tuğrası vardır. Fekat o değildir.



Bizim



yazı k o l e k ­



« İ b r a h i m R e ' f e t » t a r a f ı n d a n yazılmış bir



zat m e v z u ı b a h s o l a n



İbrahim



Re'fet



Efendi



320 serayı m ü z e s i i d a r e s i n c e iştira o l u n d u . D ö r t



a d e d sülüs



v e n e s h mu-



rakkaası da — ecza olarak — o m ü z e y e teberru' edildi. E v v e l c e evi, e n değerli hattatların elvahı bediası halinde iken bilâhare



hepsini elden çıkarmaya



gibi k ı y m e t şinasları p e k ziyade m ü k e d d e r h ı l y e l e r i v e g ü z e l s ü l ü s vazıları Sokalarda



tesadüf



etdikce



merhumla yukarısına



Hayatında



bundan



yazı



müzesi



olarak



bizim



e d e n M u h y i d d i n B e y d e de



görülmüşdü.



konağının içindeki merdivenin beyitlere bakdıkca



ile



mecbur



ta'likde



pek



başka



yazısını



mahir



görüşürdük.



B i r prensesin



talik ile v e y a l d ı z l a yazdığı



olmadığına



hükm



g ö r m e d i ğ i m içün diğer



ederdim. yazılardaki



kudretinin derecesini bilmezdim. Vefatından



s o n r a g ö r d ü ğ ü m sülüs,



nesh



ve



b i r h a t t a t o l d u ğ u n u isbat etdi- H a k i k a t e e v v e l c e reti k a l e m i y y e s i l e m ü t e n a s i b c e m e i haline ve eserlerine



suretde riayetde



aid mufassal



celi



yazıları



vâkıf



bulunmadığıma



malûmat



değerli



olub da



almadığıma



kud­



ve



ter­



teessüf



etmekdeyim. Kendinden



Yazı yazan N u r u l l a h



Pertev



Bey diyor ki:



«Asabı ç o k zaif, b i r saati b i r s a a t i n e u y m a z i d i . M e r d ü m güriz idi. Evahiri



ö m r ü n d e Haseki — Bostan h a m a m ı



civarında



bir h a n e e d i n m i ş d i , o r a d a o t u r u r d u ve m e y v e ve sebze



g e n i ş bağçeli yetişdirmekle



meşgul olurdu.» § D e r e e d i l e n iki yazıyı, tilmizlerinden



Şevket Efendi iare etdi.



REUF BEY



H ü s e y n A b d ü l r e u f B e y , M e h m e d Ş e m s ü d d i n B e y n a m ı n d a b i r za­ tın o ğ l u d u r . torunudur.



Validesi



c i h e t i n d e n m e ş h u r m ü s a h i b Said Efendinin [ 1 ]



1 8 6 6 [ m u h a r r e m 1 2 8 3 ] da



İstanbulda



doğdu.



Beşiktaşda rüşdî m e k t e b i n d e o k u y a r a k şehadet n a m e aldı. 1882 sene



[ 9 şevval 1 3 0 0 ] d e



sonra



tahsis



olunan



sadaret



« 5 0 » guruş



mektubî



kalemine



girdi.



meaş, tedricen « 8 5 0 »



İki



guruşa



iblâğ e d i l d i . 1894 1898



[ 2 2 ş a ' b a n 1 3 1 1 ] d e r a b i a , 1 8 9 5 [ 1 8 ş a ' b a n 1 3 1 2 ] d e salise,



[ 2 r e b i u l a h i r 1 3 1 6 ] d e s a n i y e sınıfı sanisi r ü b e l e r i t e v c i h o l u n d u .



Said P a ş a n ı n a l t ı n c ı d e f ' a k i s a d a r e t n i n d e « e h l i y e t hüsni h a t



ve ikdamı



cihetile



sezavarı



atıfeti



v e liyakati



seniyye



ve



olduğundan»



bahs i l e v a k i o l a n arzı ü z e r i n e 1 9 0 1 [ r e m a z a n 1 3 1 9 ] d e m e a ş ı



hali-



sile A m e d i i d i v a n ı h ü m a y u n k a l e m i h u l e f a l ı ğ ı n a t â y i n k ı l ı n d ı . M e ş r u t i y e t i n i l â n ı n d a n s o n r a vefat



etdiği



i ş i d i l m i ş ise d e



senesi



ve m e d f e n i m a l û m d e ğ i l d i r . [ 2 ] M e r h u m , B a b ı âlide o k u r yazar k â t i b l e r d e n v e h ü s n i a h l â k erba­ b ı n d a n t e r b i y e l i , n a z ü k v e m ü e d d e b b i r zat i d i . S a d a r e t m e k t u b î k a l e ­ minde refakat e t d i ğ i m i z d e n e d e b v e terbiyesini takdir e d e r d i m . U z u n c a b o y l u , zaif, b ı y ı k l ı i d i . G ü z e l , c e l î s ü l ü s , ta'lik v e r ı k ' a y a z a r d ı . B i r i c e l i s ü l ü s , d i ğ e r i c e l i ta'lik i k i b ü y ü k l e v h a s ı n ı A y a s o f y a c a m i i n e tahvil o l u n u n c a l e v h a l a r



asdırmışdı. Orası m ü z e y e



Sultan A h m e d c a m i i n e nakl edildi.



[1] İkinci S u l t a n M a h m u d g i b i d e ğ e r l i



bir p a d i ş a h ı n



müsahibliğine



bihakkın



lâyık



zurefadan v e p a d i ş a h ı



d a i m a h a y r e s e v k e d e n a s h a b ı h a m i y y e t d e n , musikide, hayal b a z -



lıkda ve r e s m d e m a h i r



bir m e r d i n a d i r ü l m i s a l d i r . H a y a t ı n ı n o r t a l a r ı n d a a y i n e y e b a k a r a k



sulu b o y a iie y a p d ı ğ ı b ü y ü k kıt'ada bir r e s m i n i , R e u f B e y , b a n a a r i y e t e n v e r m i ş , aylarca nezdimde k a l m ı ş idi, F o t o ğ r a f ı n ı



aldırub » e s m i , sahibi n e c i b i n e



iade



Şıhabüddin Ç e l e b i n i n r e c a s ı ü z e r i n e istinsahına m ü s a a d e e t d i ğ i m d e n olunmuşdu. Ş i m d i o t a b l o , k i m bilir [2]



Beşiktaşda



mukim olduğu



etmişdim.



Mi'mar



bir m e c m u a y a d e r e



nerelerde? mahallede aradım isede o mahallede



eskilerden



ve



merhumu t a n ı y a n l a r d a n k i m s e k a l m a d ı ğ ı ç ü n m a l û m a t a j m a k kabil o l m a d ı . Son Hattatlar — 21



324 Son



zemanlarda



Bat



basarında



g ö r ü b s a h i b i n d e n fiatını s o r d u m .



güzel



Kemali



bir naz



yazısının ile



d e d i . Fotoğrafa b u k a d a r para istenilir m i , d i y e görmedim, oradan



çünki cahil



geçerken



sın o t u r d u ğ u n u o fotoğrafı, dere edilen



münakaşaya



n e satdığını b i l m i y o r d u . yerinde



gördüm, sordum.



akribamdan



raya aldığını



herif,



fotoğrafın



fotoğrafını



« y e d i b u ç u k lira»



durduğuğunu



Bir ay sonra



v e d i ğ e r b i r şah­



Y e d i lira istedi. B i r k a ç g ü n



A h m e d Beyin nezdinde



lüzum



sonra



g ö r d ü m . Y a r ı m li­



s ö y l e d i . F i a t d e k i şu f a h i ş farka b a k ı n ! N u m u n e



olarak



yazı o d u r .



M e k t u b î k a l e m i n d e birlikde b u l u n d u ğ u m u z esnada — bazı erbabı k a l e m e yazı y a z d ı r d ı ğ ı m — d e f t e r e [ 1 ] m e r h u m u n dere



yazdığı m e k a l e de



olundu.



[1] Muahharen mecmua,



başkadır.



m u h t e l i f m e s l e k l e r e m e n s u b m e ş a h i r e m a h s u s o l a r a k tertib etdiğim



REŞİD EFENDİ



M e h m e d R e ş i d Efendi, Hattatı Rasim Efendinin



şehir Eğri



kapulı



Hoca



Mehmed



oğludur.



Abdülrahman



Hilmi Efendiden



telemmüz



M u s h a f ı şerif v e b i r ç o k k ı t ' a v e m ü r a k k a ' a 1 8 1 3 [ 1 2 2 8 H . ] d e vefat



etmişdir.



Müteaddid



yazmışdır.



etdi.



Kitabei kabri [ 1 ] «Elfatiha Allahü sübhanehu



ve



tealâ, H a t t a t



M e h m e d Reşid Efendi kuluna âmin.



Sene



ve cemii'



M e h m t d Rasim Efendi ehli



imane rahmet



zade eyleye



1228»



REŞİD EFENDİ Esseyyid M e h m e d



Reşid



m e k l e mevsufdur. Galata



Efendi



mahkemesi



«Müsahib Ali A ğ a zade» hâkimidir.



1 2 3 1 t a r i h l i v e tarihsiz y a z d ı ğ ı iki h i l y e i s e a d e t



[ 1 ] Nurullah P e r t e v B e y t e v d i ' eyledi.



görülmüşdür.



den­



REŞİD EFENDİ



E s s e y y i d M e h m e d R e ş i d E f e n d i , «Salcı z a d e » n a m i l e T e r c e m e i hali b u l u n a m ı y a n 1847



mevsumdur,.



hoş nivislerdendir,



[ 1 2 6 3 H . ] d e ber hayat o l d u ğ u — dere edilen —



ve «Lâz Ö m e r » ismile ma'ruf



Ömer



Vasfi



yazısından



Efendi tilâmizinden



Bos­



n a l ı O s m a n E f e n d i d e n icazet a l d ı ğ ı — tarihsiz — b i r M u s h a f ı ş e r i f d e k i ketebeden



müstebandır.



B ö y l e g ü z e l y a z a n b i r zatın b i r ç o k eseri o l a c a ğ ı t a b i i d i r . nerelerde



kaldığını



derecesinde



keşf



etmek,



muharririnin



hüviyetini



Bunların anlamak



müşkildir.



K a d r naşinaslığın, i h m a l v e t e s e y y ü b ü n v e emsali avamîli avamanan e n i n n e t i c e i feciası o l a r a k — a s ı r l a r ı n n a d i r y e t i ş d i r d i ğ i zevatı m ü m tazenin n a m ı na gitmekdedir.



bud ve



asarı



bediası m e f k u d



olub



gitmişdir,



halâ



RİF'AT EFENDİ



Elhac M e h m e d tatlardandır.



Rif'at



Nurullah



EfeDdi, t e r c e m e i h a l i m a z b u t d i m y a t ı hat­



Pertev



Bey,



verdiği



muhtırada



güzel



yazı



yazdığı gibi tezhib ve teclidde d e mahir o l d u ğ u n u söylüyor. Aksarayda Pertev niyal V a l i d e Sultan c a m i i n i n i n — kuşak m u h a r r e r — « T e b a r e k e » sûrei



celilesi, Galatadaki



Bayezid camiinin



t a r i h i v e c a m i ' i n a l t ı n d a k i Ş e k e r p a r e k a d ı n ç e ş m e s i n i n ta'lik onun



halinde kitabesi



yazısıdir.



1879 [1297 H ]



d a vefat



etdi.



§ « M i r a t ı hattatin» sahibi s ö y l ü y o r : E l h a c Yusuf R i f ' a t E f e n d i , t a r i h l i M u s h a f ı şerifi



Lâz Ö m e r Efendiden



mücazdır. 1245



görülmüşüdr.



§ M e h m e d R i f ' a t E f e n d i , 1 2 7 4 d e A h m e d Hulusi E f e n d i d e n icazet a l d ı ğ ı k ı t ' a g ö r ü l m ü ş d ü r . T a r i k a t ı Ş a b a n i y e d e n d i r . 1 2 8 8 d e vefat ede­ rek K a r a c a A h m e d türbesi civarına defn



olunmuşdur.



Y ı l d ı z e v r a k ı a r a s ı n d a « B a h r i y y e M a t b a a s ı H a t t a t ı e d d a î [ 1 ] Hafız Hasan



Rif'at»



imzalı



ve rebiulâhir



1303



tarihli — bir h a n e



ihsan



o l u n m a s ı n a dair — arzuhal g ö r ü l d ü . T e r c e m e i hali m a ' l û m değildir.



[1]



,/IJİl



33Û heva ederdi.



Rif'at



E f e n d i n i n — p e k y a k ı n d e k i — e v i n d e y a z ı y a ça-



hidığını g ö r d ü ğ ü n d e n evine çağırdı. H o k k a , verdi. Y a n ı n a gitdikce para d a verirdi. o l a n b u zat, y a z ı d a ö ğ r e t i r d i . d a n Rif'at B e y e « b u ç o c u k



kalem,



Haşim



Bilâhare oğlu



kalemtraş,



Efendi



kâğıd



şâkirdlerinden



hazinei evrak



hulefasın-



b i z i m k a d a r y a z ı y o r . A r t ı k yazısını çıkara­



mayacağım. Yahya Efendiye götür» demiş. Yahya Hilmi



Efendi,



hayli



zeman



meşk



verdikden sonra



Şevki



E f e n d i y e g ö t ü r d ü . B e ş s e n e d e o n d a n y a z d ı v e icazet a l d ı . Y a h y a E f e n d i o n u S a m i E f e n d i y e d e [ 1 ] g ö t ü r d ü ise d e y a z ı g ö s t e r m e d i . Yazıda e p e y ilerledikden sonra mezar taşlarının kitabelerini boş vakitlerinde



Şehr e m a n e t i n d e



h e r biri o n paraya



virgû



d o l d u r u r , Defteri H a k a n î d e d e tapu tezkireleri yazardı. P a r a



yazar,



tezkiresi kazanırdı.



Y a z ı d a n k a z a n d ı ğ ı parayı a n n e s i n e verir, o d a birikdirirdi. B u suretle ev sahibi o l d u . O t u r d u ğ u



dört o d a l ı e v i o z e m a n ( 9 5 ) liraya



Ziyaretine g i d ü b ifadatını



zabt v e neşr e d e n m u h a r r i r



aldı.



Sa'düddin



Gökçe Beye demiş ki: « Ö m r ü m d e ne doktor, kadar sene Otakcılardan yürüyerek



n a b z ı m ı tutdu, n e d e ilâç i ç d i m . K ı r k b u



Sultan A h m e d d e k i Defteri H a k a n ı



gider, gelirdim.



Mutadım,



çok yemek



dairesine



y e m e m e k , ç o k su



i ç m e m e k d i r . R a k ı , t ü t ü n a ğ z ı m a k o y m a d ı m . Elhamdülillah h a r a m a d a uçkur ç ö z m e d i m . » [2] Vaktiyle bir g ü n Reisülhattatin K â m i l Efendinin e v i n d e tesadüf



etmişdim.



Bir münasebetle



teehhülden



bahs



merhuma



e d i l i r k e n «zati



âlinizden p e k ç o k reca e d e r i m , e v l e n m e y i n i z , başınızı d e r d e sokmayınız. E v d e y a l n ı z k a l d ı m . E h i b b a n m ısrariyle i k i n c i d e f a t e e h h ü l bakınız, başıma —



neler geldi»



mukaddimesile



her dürlü harekât v e sekenata



mufassalan



nakl



ser g ü z e ş t i n i



v a r ı n c a y a k a d a r — t u h a f b i r tarzda



etdi.



«Harame uçkur çözmekden



başlayarak



etdiğimde



ç ö z m e y e n » b u piri



civan kudretin



halâle



uçkur



çekdiği mihnete « B i l e m e m eyliyecek giryemidir, h a n d e m i d i r »



mealine muvafık olarak h e m acıdım, h e m g ü l d ü m .



[1] Y a h y a E f e n d i n i n o ğ l u N a i m B e y i n Rif'at



Efendinin b ü y ü k



Hattat



Feyhaman Bey,



kıt'ada m ü t e a d d i d y a ğ l ı b o y a resmini y a p m ı ş d ı r .



damadı



ressam



ve



Buraya k o n u l a n



resim d e , o n l a r d a n birinin k o b y e s i d i r . [2]



«Çözmemekdendir Çözmüş



hayatın tuli e y R i f ' a t



baba



o l s a y d ı n cihanda y ü z s e n e kalmaz



idin.»



RIZA EFENDİ



Elhac esseyyid Hasan



Rıza Efendi, Tırnava Posta



m ü d i r i Ahmed



N a z i f [ 1 ] E f e n d i n i n o ğ l u d u r . 1 8 2 6 [ 1 2 4 9 H . ] d a v a k i ' o l a n R u s mu­ harebesi b o z g u n l u ğ u n d a amcası



Abdülaziz Efendi,



aileden



bazılarını



alub İstanbula hicret etdi. Nazif E f e n d i y i bilâhare Sadrı esbak R e ş i d Paşa, kilârcılığına O



aldı.



e s n a d a t e e h h ü l v e U s k ü d a r d a A y n a l ı m e s c i d c i v a r ı n d a i k a m e t etdi.



R ı z a E f e n d i 1 8 4 9 [ 1 2 6 5 H ] d a o r a d a d o ğ d u . Ü ç y a ş ı n d a i k e n Paşan m Şehzade başındaki konağının civarında bir eve nakl 1853 [ 1 2 6 9 H . ] de posta haneye m e ' m u r Oğlunu



Boz doğan



etdiler.



R u s m u h a r e b e s i e s n a s ı n d a Silistirede



edildi.



Harbin



kemerinde



sonunda



Kapudan



İstanbula



Paşa,



döndüler.



s o n r a H a f ı z Münib



Efendinin mektebine koydu.* B u mektebin büyük başladı. H o c a m e k t e b d e n ayrıldığından



açılan



hocasından



K e m e r altında



yazıya



sucu



Hüseyn



E f e n d i d e n , s o n r a B a b ı Ser askerî k e t e b e s i n d e n Y a h y a [ Y a h y a Hilmi] E f e n d i d e n t e m e ş ş u k etdi. H o r h o r a n a k l i m e k â n



etdiklerinden



m e k t e b i n e girdi. H u l u s i Efendinin tilmizlerinden nun



Aksaray



Evliya



turşucusu­



o ğ l u n d a n yazdı. B a b a s ı n ı n , T ı r n a v a Posta m ü d i r i y e t i n e t â y i n i ü z e r i n e a i l e c e oraya



gitdiler.



İnfisal e d e r e k



İstanbula



avdetlerinde



z u h u r e d e n k o l e r a d a n elli yaşında vefat



etdi.



1 8 6 5 [ 1 2 8 2 H . ] de



Kardeşi



Hacı



Hüseyn



E f e n d i — K a p u ç u k a d a r ı o l d u ğ u — P e r t e v n i y a l V a l i d e S u l t a n a arz ile y e ğ e n i n i M u s i k a i h ü m a y u n a k a y d e t d i r d i . U r a n ı n h ü s n i h a t muallimi o l a n Şefik B e y d e n m e ş k a b a ş l ı y a r a k o n altı E f e n d i ile b e r a b e r



icazet



a l d ı . Ü s t a d ı Ş e f i k ı n d e l â l e t i i l e ü s t a d l a r ı n ü s t a d ı M u s t a f a İzzet Efendi­ d e n d e b i r m ü d d e t istifaza e t d i . 1 2 9 3 d e e d a y i h a c e t d i . 1871



[1288



H ]



de



Musikai



hümayun



imamı



Halil



vefat e t d i ğ i n d e n yerine tâyin o l u n d u . Şefik B e y i n tekaüdiyle olan Musikai h ü m a y u n hat muallimliğinin



hat m u a l l i m l i ğ i n e d e nasb edildi.



ilgası



üzerine



uhdesinde



yalnız



bini i b r a h i m bini



Halil.



Müahharen



imamlık



1 3 2 4 d e m e v l i d h â n a n ı şehriyari zümresine dahil o l d u . [ 1 ] A h m e d Nazif



Efendi münhal kaldı,



Hasan



Rıza



Efendi



İbniilemin



Mahmud Kemal



koleksiyonundan



334 « JJJILİ-I



» j



n



t e ' s i s i n d e s ü l ü s , n e s h v e r e y h a n î m u a l l i m i tâyin



o l u n d u . N i ç e zeman gözlerinden muztarib 1920



[ 1 0 cümadelâhire



oldu.



1 2 3 8 — 2 m a r t 1 3 3 6 ] d e vefat e t d i . R u m



eli hisarı k a b r i s t a n ı n a d e f n o l u n d u . V e f a t ı n d a n i k i g ü n s o n r a müste'ciren o t u r d u ğ u e v y a n u b asarının kurtarıldığı E n d e ğ e r l i h a t t a t l a r d a n o l d u ğ u , asarı nefîsesile



hisarda



işidilmişdi. sabitdir,



§ Bilvasıta tercemei halini istemişdim. 9 c ü m a d e l u l â gönderdiği verakanın



zeylinde «müddeti



tahrir v e i k m a l i n e m ü v e f f a k satırları y a z m ı ş d ı r :



hayatımda



o l d u ğ u m âsâr»



« 1 9 » aded Kelâmı



1 3 3 4 d e yazub b i a v n i l l a h i tealâ



ser l e v h a s i y l e



kadîm yazdım.



aşağıdaki



Yazdıranların



isimleri: 1 — Sultan M e h m e d Reşad [ b ü y ü k 2 — Musikai H ü m a y u n



kıt'ada]



binbaşılarından M a h m u d Paşa zade hacı



Said B e y [ d e v r h a t m i i ç ü n 3 0 c ü z ] 3 — Esbak Şeyhülislâm Hasan Giresunlu Mustafa R ü ş d î Efendi 4 — Musikai h ü m a y u n



Efendinin



miralaylarından



mektubcusu



eniştem



M e h m e d Şah B e y [devr



hatimi içün 3 0 cüz] 5 — Musikai [ k ü ç ü k kıt'a] 6



hümayun



— Musikai hümayun



mülâzimlerinden



Hacı



Behçet



Efendi



mülâzimlerinden Hacı Cemal Bey [küçük



kıta] 7 — Esbak Baş m a b e y n c i O s m a n B e y [veziri kıt'a] 8 — Sır k â t i b i M u s t a f a P a ş a z a d e B . k i r B e y [ k ü ç ü k 9



kıt'a]



— Ser k â t i b i ş e h r i y a r i S ü r e y y a P a ş a [ v e z i r i k ı t ' a ]



10 — Valide Sultanın Kethüdası



H a c ı Said B e y [ k ü ç ü k



kıt'a]



1 1 — Sadrı esbak C e v a d Paşa [veziri kıt'a] 1 2 — E s b a k Ser asker A l i S a i b P a ş a [ v e z i r i k ı t ' a ] 1 3 — i k i n c i d e f a Baş m a b e y n c i O s m a n B e y [vezirî kıt'a] 1 4 — Baş m a b e y n c i zade C e v a d B e y [ b ü y ü k kıt'a] 15 — Âmedii divanı h ü m a y u n M e h m e d Ali B e y [küçük 16 — Darüsseade



ağası A b d ü l g a n i A ğ a [ v e z i r î k ı t ' a ]



1 8 — H a z i n e i hassa m ü s t e ş a r ı H â l i s E f e n d i [ v e z i r î k ı t ' a ] 1 9 — Siparişsiz y a z ı l a n [ k ü ç ü k



kıt'a]



§



kıt'a]



335 Bazı e m a k i n i m ü b a r e k e y e



yazılanlar



H ı r k a i s e a d e t i n astarı şerifesi t e c d i d o l u n d u ğ u e s n a d a H a t t a t H a c ı N a z i f E f e n d i n i n r e f a k a t i l e t a s h i h v e t e c d i d v e s ı r m a ile i ş l e n ü b o l u n m u ş d u r . H ı r k a i şerife d a i r e i



celilesi



ile



kasırlar ve H a r e m daireleri tamir o l u n a r a k ve Kütahya'da çini üzerine imal edilerek



umum



müştemilâtı



t'alik ve



i k m a l tarihi n e ş r e n tahrir Hırkai



seadet



ittisalindeki



Haremi h ü m a y u n kapusı üzerine konmuşdur. Medinei tının



münevverede



isimleri.



Cihangir



mescidi



camiinin



K a b a y e A ş e r e i m ü b e ş ş e r e hazarae l v a h ı şerifesi.



Istanköy



camiine



elvahı m ü t e n e v v i a v e o r a d a b i n a v e i h y a e d i l e n ç e ş m e l e r üzerine âyatı kerime. Piriştine c a m i i n e



çar yârı güzin hazaratının



esamii



şerifeleri.



Sultan M e h m e d R e ş a d ı n R u m e l i y e a z i m e t i n d e S u l t a n S e l i m c a m i i i ç ü n yazdırılan b ü y ü k hilyei seadet. S ö ğ ü d d e



yapılan



cami içün



çar



yârı



güzin e s a m i i şerifesi [ t a h r i r v e t a h t a ü s t ü n e h â k o l u n m u ş i k e n m a h a l ­ line g ö n d e r i l m e y ü b E v k a f h a z i n e s i n d e k a l m ı ş d ı r ] . M e k k e i m ü k e r r e m e d e m e k a m ı i b r a h i m a l e y h i s s e l â m e ta'lik o l u n a n e s a m i i ç a r yâr. A n a d o l u da a ğ ı n d a y a p ı l a n m e d r e s e k a p u s ı n a ta'lik h a t l a t a r i h .



O n y e d i zate y a z ı d a n icazet v e r m i g d i r .



Ü n i v e r s i t e k ü t ü b h a n e s i n d e H â l i s E f e n d i d e n satın a l ı n a n arasında « D i v a n ı H a s a n mürekkeb



bir



kitablar



R ı z a ü l h a l v e t i y ü l ş a b a n î » yazılı « 6 4 » s a h i f e d e n



divançesi



vardır.



Mütesavvifane



nazımları



havidir.



« 1 3 0 9 H . » da i t m a m etdiğine dair tarihler yazmışdır. « Ş e y h i m i z , azizimiz Evkafı h ü m a y u n Halil R i f ' a t E f e n d i diyerek t a r i h t a n z i m Manzumeler



Evamir



müdiri



Kastamonili



4



u"- ' n ı n 2 9 r e c e b 1 3 0 9 d a d a r ı b e k a y e t e ş r i f l e r i » etmişdir.



şayanı



ehemmiyet



değildir.



Numune



olarak



olunan iki m e n z u m e , b u hakikati müsbitdir.» Hakka uiaşmak dilersen her nefes Bülbüli can ile dursun bu kafes



Aşka gel gayriden artık meyli kes Aşka . . .



Gir derun içre bulub baki hayat Hajrii neşrin remzin eyler bu nikât



Ölmeden irsün sana zevki memat Aşka , . .



Sun İsrafili anla ey püser Cenneti vicdanı istersen eğer



Şer'i nurı envere vir canü ser Aşka . . .



nakl



3 36 G ö r hisabın hunda şekkin V a s l ı n a hail dilersen



R u z ı m a h ş e r d e soran



kalmasun



bulunmasun



Aşka . . .



olmasun



Mürşidi k â m i l d e n a l d ı m bir h a b e r



G i t d i ş e k k i m k a l m a d ı asla



B a k R ı z a işte kelâmı



A ş k a gel g a y r i d e n a r t ı k m e y l i



muteber



keder kes



** E y l e ahvalin taharri y e k A k i l i s e n minneti



D ü ş m e e v h a m ü hayalin



G i t d i ğ i rahı



beyek



ukbaye



Devleti



gel



kişi b i l m e k



gerek



dünya içün ç e k m e



S ü i ahlâkı h e m a n t e r k t y l e



ardına



G i r derun içre g ü z e l t a s f i y e



kıl



K i g ö n ü l d e kala iman, g i d e



 r ü namusu bütün



vir



E m r i R a b b a n i husule g e l e



yağmaye



Habli maksude yapış muhkemce



tut



O l m a y a elden



emek terk şek tek



bırakma durma çek



Bi g a r a z it H a k k a tefvizi umur



H a z r e t i A l l a h içün yansun



G a y r i s e d a m a h v o l u b hiç



S e v g i i ( ! ) m a h b u b ı H a k olsun



Sırrına sırdaş oluben



kalmasun



ey Rıza



yürek



İlmü irfane sülük it haşre dek



B u sözleri o k u y a n l a r ı n , « H ü s n i hat kâfi d e ğ i l m i , §iire v a r m ı i h t i y a ç V a r s a ş a y e d , güre b e n z e r s ö z b u l u b y a z m a k g e r e k » d e m e ğ e m e c b u r olacakları tabiidir.



dilek



RÜŞDÎ EFENDİ



Elhac Hafız M e h m e d mud Racî Efendiden de y a z d ı ğ ı



elhâc



Mah­



m ü c a z d ı r . S a r a y ı atik t e b e r d a r l a r ı n d a n d ı r .



1232



J.*VJ»



yazanlardan o l d u ğ u n u



Emin



Rüşdî Efendi,



Kütahyalı



m — dere edilen — baş ve



s o n sahifesi,



güzel



gösteriyor.



1 2 1 8 d e y a z d ı ğ ı M u s h a f ı şerif, 1 2 1 3 v e 1 2 2 1 d e y a z d ı ğ ı e n ' a m hilyei s e a d e t d e



görülmüşdür.



— bazı e m s a l i g i b i —



Memleketi,



vefat



tarihi



ve



ve



medfeni



meçhuldür. §



Bizim koleksiyonda



«Osmanülrüşdî»



sülüs v e n e s h b i r kıt'a m e v c u d d u r . malûmat



Bu



ketebeli zatın



ve



«1225»



tercemei



haline



tarihli dair



alınamadı.



Son



Hattatlar —



22



M e h m e d E m i n Rüşdi



Efendi



Ehrem Hakkı



koleksiyonunda



RÜŞDÎ EFENDİ



Receb



zade



Hasan



Rüşdî Efendi



hakkında



« S i c i l i O s m a n î » de



şöyle deniliyor: «Müderris* Üsküdar



payesile [ 1 ] Erzurum



1 2 2 8 d e vefat etdi, Ü s k ü d a r d a Hakkında



medfundur.



kadısı



oldu



zilhicce



Hattat idi.»



başka m a l û m a t y o k d u r . Yazısını da g ö r m e d i k



RÜŞDÎ EFENDİ Hafız M e h m e d R ü ş d î Efendi, — mesrudatı bazan olan — Habib



Efendinin



ifadesine



nazaran



muhtacı



Abdülrahman



te'yid Hilmî



şakirdlerindendir T o p hanede fadıl bir



Tumtum



camiinin imamı



ve Enderun



hocalarından



zatdı.



1 8 5 6 [ 1 2 7 3 H . ] d a vefat e t d i . B e y o ğ l u k a b r i s t a n ı n a d e f n o l u n d u .



«Mir'atı hattatin»



sahibinin,



yazılarını



gördüğünden



b a h s etdiği



« R ü ş d î » 1er ş u n l a r d ı r : İsmail R ü ş d î Efendi, Hafız V e l i y y ü d d i n Efendiden m ü c a z olduğu, 1 2 0 5 tarihli icazet k ı t ' a s ı n d a n



Diğer İsmail R ü ş d î Efendi.



anlaşılmışdır.



1 2 6 4 tarihli sülüs



ve nesh



b i r kıt'ası



görülmüşdür.



Ahmed



Rüşdî



Efendi.



Hafız



Mehmed



a l d ı ğ ı 1 2 3 0 tarihli icazet k ı t ' a s ı n d a n



anlaşılmışdır.



§ [1]



«Üsküdar



payesini a n l a m a d ı k ,



Ey Süreyya 1 ne demekdir



Hicabî



anlat»



Efendiden



icazet



341 Şatır z a d e E s s e y y i d M u s t a f a y a z d ı ğ ı b i r M u s h a f ı şerif



Rüşdî



Efendi,



İspartalıdır.



1267 de



görülmüşdür. §



K â t i b zade H a l i l



Rüşdî



Efendi,



1 2 7 0 de



yazdığı



mushafı



şerif



görülmüşdür. •



Elhâc İbrahim Usküdarda



Rüşdî



Bidayet mahkemesi Receb



Efendi,



Şeyh Hamdullah'ın Baş kâtibi



§



1 7 Ş e v v a l 1 2 6 7 d e vefat



civarında hattat



medfundur.



Hafız



1 3 0 6 d a vefat e d e r e k y a n ı n a d e f n



Oğlu,



Mehmed



etmişdir. Üsküdar



Arif Efendi



2



olunmuşdur.



§ Esseyid A h m e d sesi m ü d e r r i s i d i r ,



Rüşdî Efendi, Kara



hicrî 1 2 9 6 da



yazdığı



tasarlıdır. T e v f i k i y y e « J ' V i »



medre



görülmüşdür.



RÜŞDÎ EFENDİ



M î r zâde H a s a n



Rüşdî Efendi, Trabzon



âlimlerinden



v e hattatla­



rından, M u s a Paşa camii mütevellisi ve i m a m ı ve reisülkurradır. Hayatı m ü d d e t i n c e b i r ç o k talebe yetişdirdi. O r t a Hisar yanındaki



odada



— muayyen



günlerde



ta'lim ederdi. H a l k tarafından hakkında Kemer Kaya camiinin mihrabında evlerde levhaları



— müraceat



camiinin



edenlere



yazı



h ü r m e t gösterilir idi. ve kapusunda



h a y l i yazısı v e



vardır.



T e r c e m e i halleri yazılan M e h m e d R a s i m v e M a h m u d Es'ad



Efen­



d i l e r g i b i i k i f â d ı l v e d e ğ e r l i hattat y e t i ş d i r m e s i , o n l a r a l â y ı k b i r v â l i d i m â c i d o l d u ğ u n u isbata



kâfidir.



1 8 9 0 [ 1 3 0 7 H.J d e T r a b z o n d a vefat e t d i bu muhterem



zate d e seza g ö r ü l e n



d i l r ü b a s ı ! ise, h a k k ı n d a



B a ' z ı e s h a b ı k e m a l gibi



kitabe, h a n g i



şâiri m a h i r i n !



eseri



n e s ö y l e m e k i c a b e d e c e ğ i n i erbabı iz'an takdir



etsin.



Kitabe



« K e m â l i z ü h d ü takva edenler göriser hakkı G ö n ü l v e r m e z b u d ü n y a y ı d e n i y y e gözetir h a k k ı B u M î r zâde H a s a n K e m â l i istikametle İşitdi «



»



Rüşdî Efendiyi candan gör k i m amelde buldu o l hakkı



emrin gönülden didi yâ rab



Senin e m r i n e c â n k u r b a n e d e m o vuslatın Erâlimül'âmil



Şeyhülhattatin



kur'an Esseyid H a s a n ü l r ü ş d î m i i M u s a Paşa r u h i ş e r i f i n e



ve



Reisülkurraülkâmilin



Efendiyyül'arif Bimir fatiha



hakkı



zâde



Hafızul



e l i m a m bica-



1307»



§ Dere



edilen



yazıyı,



hafidi



Mahmud



Es'ad



T r a b z o n Millet V e k i l l e r i n d e n Salih B e y verdi.



Efendi



zade



sabık



SADIK EFENDİ



Mehmed İbrahim



Sadık



Efendiden



«OıUkİ-lol^»



Rıfkı



Efendi,



mücazdır.



Sarayi



atik



teber



darlarındandır.



1 3 1 0 tarihli icazet n a m e s i n i



sahibi söylüyor. Vefat tarihi m a l û m



gördüğünü



değildir.



§ M e h m e d S a d ı k E f e n d i , hattat, n e v v e r e kadısı



olduğunu,



M e h m e d Said Efendinin



müderris,



bu sendelerde Galata



mollası



m o l l a ve



[ 1 ] vefat olub



M e d i n e i mü­



etdiğini



ve



8 muharrem



oğlu



1 2 2 8 de



vefat e t d i ğ i n i « S i c i l i O s m a n i » s a h i b i s ö y l ü y o r .



§ M e h m e d Sadık Efendi,



Lâz



Ömer



şakirdi



olduğunu,



1 2 5 2 d e vefat e d ü b M e r k e z E f e n d i c i v a r ı n a d e f n



tahminen



olunduğunu



Habib



Efendi söylüyor. [ 2 ] § M e h m e d Sadık Efendi, H a r p u t l u d u r . R ü s u m a t ketebesindendir.



1 2 9 1 de yazdığı hilyei



N u r u l l a h Pertev



Beyde



seadet



emaneti



matbudur.



bu d o ğ r u bir şey



[ 2 ] K a b r taşı m e v c u d idise v e f a t d i n e lüzum g ö r ü l m e z , K a b r



Bir



adedi



mevcuddur.



[ 1 ] S ü r e y y a B e y , v e f a t tarihini b u l a m a z s a b ö y l e s ö y l e r . « B u s e n e l e r » tarardaki zatın v e f a t s e n e s i ise



muhasebe



dediği,



üst



değildir.



tarihi g ö s t e r i l m i ş o l a c a ğ ı n d a n



«tahminen»



kay-



t a ş ı y o k idise t a h m i n e n o t a r i h d e vefat e t d i ğ i n i ve o kab-



ristane defn olunduğunu nereden ö ğ r e n d i ğ i n i



g ö s t e r m e k icab e d e r d i .



SA'DULLAH EFENDİ



Mühendis kütübü



Mehmed



Sadullah



Efendi,



Mühendis hanenin



hafızı



Fethi Efendinin büyük oğludur.



« M i r ' a t i M ü h e n d i s h a n e » d e b e y a n o l u n d u ğ u n a g ö r e « h e d a s e t i sin ninde hüsni



Mühendis haneye hatdaki



dahil



meharetine



talimine m e ' m u r edildi.



o l d u . Sınıfı



sanî



talebesinden



m e b n i « 2 0 0 » k u r u ş rreagla t a l e b e y e



iken yazı



P e k ç o k t a l e b e yetiştirdi. D a h a y i r m i b e ş ya­



ş ı n d a i k e n h ü s n i hattı ş ü h r e t giri âfak o l d u . U z u n b o y l u , m a v i g ö z l ü idi.» V e f a t tarihi v e m e d f e n i k a y d e d i l m e m i ş d i r . « H ü s n i hattı ş ü h r e t giri â f a k » d e n i l e c e k d e r e c e d e d e ğ i l s e d e yazanlardan



olduğu, dere edilen n u m u n e d e n



güzel



anlaşılıyor.



SA'DULLAH EFENDİ Esseydi Sa'dullah



Fevzi E f e n d i , H a s a n



Keşfi Efendiden



mücazdır.



1 2 8 6 da yacdığı ü ç ü n c ü mushafı g ö r d ü ğ ü n ü « M i r ' a t i Hattatın» sahibi söylüyor. T e r c e m e i hali mazbut



olmıyanlardandır.



SA'DÜDDİN EFENDİ



Esseyid



Mehmed



Sa'düddin



Efendi,



meşhur hattatlarından o l d u ğ u halde



Bursalıdır.



hakkında



Memleketinin



kâfi d e r e c e d e



malûmat



yokdur. Bursanın merhumun



m ü n e v v e r v e ehli eser m e ş a y i h i n d e n Ş e m s ü d d i n



Efendi



oğlu mekteb muallimlerinden M e h m e d Fihamüddin



den Sa'düddin Efendinin tercemei halini tahkik



etmesini



Bey­



istemişdim.



Gönderdiği cevab n a m e d e şöyle d i y o r : « M e r h u m u n kardeşinin



t'oronu N a ' l b e n d c a m i i i m a m ı H a c ı Sabri



E f e n d i d e n ö ğ r e n d i k l e r i m i y a z ı y o r u m : S a ' d ü d d i n E f e n d i , eski ü d e b a d a n Bursalı



meşhur



Babası E m i n



ve



Lâmi'î Çelebinin



«Poturî zade» denilir. Anlaşılan



bizim



altıncı



dedesi Poturî zade Bu



gün



batındaki



Ahmed



evlâdındandır.



Efendilerdi.



Ailelerine



yazdığım yazıyı yarin b e ğ e n m i y o r u m .



y o l c u l u k yakın olsa



gerek»



dermiş. [ 1 ] A z



zeman



sonra vefat etmişdir. V a s i y e t i üzerine h o c a s ı n ı n ayak u c u n a d e f n o l u n muşdur.



Ç o k talebe



yetişdirmişdir.



Bir



levhası,



zevcesi



tarafından



Camii kebîre asılmışdır.» Hocası kimdir,



Bursanın



hangi t a r i h d e vefat e t m i ş d i r ,



hangi kabristanında bu maddelere



dair



medfundur, malûmat



kendi



verileme-



nıişdir. Ş e m s ü d d i n Efendi, bir eserinde «Beşiktaşda Y a h y a Efendi dergâhı Şeyhî N u r i E f e n d i y e intisabı m ü n a s e b e t i l e her



gün bir



aded



«evradı



f e t h i y e » yazar v e a h b a b ı n a h e d i y y e e d e r m i ş » d i y o r . Nuri Efendi m e r h u m u n ,



evradi



nakşbendiye kıraeti içün



n i y a l V a l i d e S u l t a n a v e r d i ğ i izn n a m e y i d e i h t i v a e d n nüshasını, S a ' d ü d d i n



Efendi



nüshayı V a l i d e m e r h u m e n i n nesindtn



[1] Y a z ı s ı n ı



beğenmemekle



güzel nesh



ile



yazmışdır. B u



A k s a r a y d a k i c a m i i n e muttasıl k ü t ü bha-



alub — o vakt «Evkafı



Müzeye k o y m u ş d u k . O r a d a



anlıyamadım.



1 2 7 8 de



Pertev



e v r a d ı şerife



İ s l â m i y e M ü z e s i » n a m ı n ı taşıyan



—



mahfuzdur.



yolculuğunun



yakın



olmasındaki



münasebet



nedir,



SAİD EFENDİ



M e h m e d S a i d E f e n d i d e r g â h ı âli g e d i k l i l e r i z ü a m a s ı n d a n d ı r .



Bilâ



h a r e K a s a b başı v e k i l i o l d u . 1 7 9 8 [ 1 2 1 3 H . ] d e vefat etdi. Ekmelüddin



dergâhı sahasında



Aksarayda



Sofular



mahallesinde



medfundur.



K a b r taşındaki kitabe [ 1 ]



« jjUlj* » «Merhum



ve



züamalarından



mağfur



* j _.jU)l j L L T «Dİ j " A,VI » « ^JJI ^ - l l »



»



levhaları.



E r e n k ö y ü n d e Z i h n i Paşa c a m i i n i n h a r i c i n d e k i ta'lik yazılar, i ç k a p u n u n üstünde celi sülüsle «



A*~İİ



8



^J'J* tlıf



^.^öjl^'l jl »



^ k i -j J_>i » ayeti k e r i m e l e r i v e ç a r



yarı



V



e mihrabda



güzin ve Bilâli



H a b e ş î h a z e r a t ı n ı n e s a m i i şerif el eri. E r e n k ö y ü n d e G a l i b Paşa c a m i i n i n k a p u s ı ü s t ü n d e k i ta'lik satırlar ve d a h i l d e ç a r y a r ı i z a m h a z e r a t ı n ı n c e l i s ü l ü s l e e s a m i i m ü b a r e k e l e r i . Aksarayda Pertev N i y a l Valide



Sultan



c a m i i n d e c e l i sülüsle i k i



büyük levha. Edirne kapusı camiinde mın



celi sülüsle b ü y ü k kıt'ada



ç a r y a r ı kira­



esamii muhteremesi. C i h a n g i r c a m i i n d e ta'likle



ayeti c e l i l e l e r i



ve



celi



sülüsle



«Vb



1



J j J öjk*!\ «illjl



JUNl



hadisi şerifi. Babı âlide Naili mescidin — iç tarafdaki— deki sülüsle «



k a p u s u n u n [1]



üstün­



5



ul-JI- ^ öjLaü » h a d i s i m ü n i f i .



Ş e h z a d e , K a n t a r c ı l a r , Ç e n b e r l i taşda A l i P a ş a , S a r a ç h a n e c a m i l e ­ rinin k a p u l a r ı n ı n ü s t ü n d e v e R a m i c a m i i n i n m i h r a b ı n d a * . . . . ü j L a l I j l » ayeti k e r i m e s i . T o p h a n e d e H a m i d i y y e ç e ş m e s i ü s t ü n d e k i m a n z u m tarih. Kapalı çarşının



kapusu



üstünde « ^



v_~>KJI



»



hadisi



Nuri O s m a n i cihetindeki kapusı üstünde ta'mire dair ibare



celili v e [bilâhare



bu v e sair k i t a b e l e r i m h a e d i l m i ş d i r ] Yıldız



sarayı



bağçesinde



yapdırılan



çeşme



üstündeki



sülüsle



s»



« \jy^»



j » j (.j^-j fr*-)\ r



*Uljr->



Yeni cami' civarında yanub



» ayeti celilesi. m ü c e d d e d e n ta'mir



olunan



büyük



ç e ş m e v e s e b i l i n girift s ü l ü s l e y e n i d e n y a z ı l a n tarih m a n z u m e s i . [ 2 ] [1] Babı âli ketebe ve hademesinin musalli olanlarına suhulet olmak içün bu kapuyı Said Paşa, altıncı def'akı sadaretinde açdırmış ve kapusunun üstüne o hadisi münifin yazdırmışdır. [2] Yanan kitabenin okunamıyan bazı kelimeleri benden de sorulmuşdu. Sami Efendi, inşa tarihinin yanına imzasını koyduğundan ileride o devrde de bir hattat «Sami» mavcud olduğuna zehab ve hattatın tarihince bir hata hâsıl olaca­ ğından Sami Efendi, imzasının altına tamir tarihini ilâve etmesi münasib olacağını,



•358



« Ü m m i pür



cudı M u h a m m e d H a n kim



Zatıdır â l e m d e Zülkadri Celil Fi s e b i l i l l a h b ü n y a d e y l e d i Rahı Hakda Teşnegân



b ö y l e âlî b i r sebil



içün cinandan



muttasıl



A k d i o m i z a b e bir âbı selsebil Kimseye olmaz müyesser dünyede Böyle çeşme böyle bir' hayri cemil Sa'yi m e ş k û r o l u b e n H a k Vire ukbada ücuratı



hazreti



cezil



A n ı n i t m a m ı n g ö r ü b tarih i ç ü n Dedi



h a t i f : Jjr" j ^



j° »



1074 Şişlide H a m i d i y e etfal hasta h a n e s i n e a i d s ü l ü s v e t a ' l i k yazılar. S ü l ü s v e t a ' l i k ile b i r ç o k m e z a r k i t a b e l e r i . B u n l a r d a n



Üsküdarda



M i s k i n l e r t e k k e s i k a r ş ı s ı n d a Şerif k u y u s u d e n i l e n k a b r i s t a n d a



medfun



a ' y a n d a n T e v f i k P a ş a n ı n s ü l ü s h a t l a k i t a b e s i v e Y a h y a E f e n d i dergâhı kabristanında



e s b a k Ş e h r e m i n i R ı d v a n P a ş a n ı n ta'lik v e S ü l e y m a n i y e



camii haziresinde



Karesi



mutasarrıfı



M e h m e d Salih Paşanın



sülüs



kitabeleri p e k güzeldir. K a p a t ı l a n t e k k e l e r d e p i r a n ı i z a m ı n i s i m l e r i n i h a v i l e v h a l a r ı vardı. Üsküdarda



yeni



c a m i ' d e « fM~)l



/iil ü/»lı



»



levhası



mevcuddur.



Yenişehr



fenarî



Hüseyn Haşim Beyin, Sami Efendi



hakkındaki



kasidesi: A k v a m ı c i h a n m u k t e b i s i feyzi lisandır H a t b a i s i tesbiti Mizabı



füyuzatı z e b a n d ı r



kalemden



d ö k ü l e n âbı siyah r e n k



Z e m z e m gibi nurı ebediyyül feyezandır Hat olmasa tebyini kemalât hederdir H a t silsilesi zabiti y e k t a y i b e y a n d ı r B a b ı âlinin b a z ı ricaline mealine



muvafık



ihtar



Bu k i t a b e n i n kalıbları •arayı m ü z e s i n e



etdimse de



olarak kulak veren



« v e r a k ı kavli s a v a b ı k i m o k u r , kim



dinler»



olmadı.



Kâmil Efendi



satıldığını N e c m ü d d i n



nezdinde



Efendi



iken



söyledi.



vefatından



sonra



T o p kapu



359



M â n a y e d e l â l e t i d e n elfazı Hat mahfazai



Hat g a i b e t e b l i ğ i m e r a m



etmeğe



B i r vasıtai m a h k e m e i feyz M e c l â y ı hatı a h s e n o l a n Pertev f i k e n i e f ' i d e i



hat



elhak



nişandır l e v h a i garra



âlemiyandır



H ü s n i hata m e c l û b o l u r Zikri hatı ahsen Binlerce



güherdir



daimei cevheri kândır



ashabı tabiat



ebediyyüddeverandır



üstadı



gelüb geçdi



S a m i ise üstazi esatizi



cihandan



cihandır



V e r d i k a l e m i b i r ç o ğ u n u n h a t t a letafet S a m i ise h a t t ı h a s e n e r u h i E n c ü m gibidir cümlesi



revandır



erbabı



hututun



S a m i ise h u r ş i d i ziya k ü s t e r i ş a n d ı r Ashabı hatın



c ü m l e s i n e ravza



S a m i o ç e m e n zarda b i r s e r v i M ü l k i hattın



üstadları



hep



S u l t a n ı ise h a z r e t i S a m i i



denilse cemandır



ümeradır



zemandır



Her hatda olan kudreti her kesce müsellemdir L â z ı m m ı beyan gün gibi rüchanı



ıyandır



S a m i k a l e m i şa'şa'a d a r i l e



muhakkak



H e r sahada



cündii bediul



cevelândır



Hüsni



reyhani



hatı



o zülfeyzi b e d i i n



R e ş k a v e r i e z h a r ı feradisi c i n a n d ı r Hurşid



kadar parlak olan



hattı c e l i s i



A l l a h bilir Şeyhe bile gıbta



resandır



R a k ı m d a eğer görse celi hattını d e r d i Samiyyi sema paye bu Şevki hatim R u h i sanırım



ş e v k ile h a l â



Y o k d u r sülüsi N e s h etdi



vadide



yemandır



ş e v k ile e y l e r d i t e m a ş a nigerandır



kudreti Iranda o şahın



Imadın



şerefi ş i m d i n i h a n d ı r



Görseydi Yesari ana



vermezdi



yesari



D e r d i b a n a e m s e l şu y e m i n i m d e d u r a n d ı r Ta'lik



celisin



İranda bile



görebilmek



Mîr A l i pür



T a ' l i k ı n a hasret



emelile heyecandır



çekiyor Hace



M e ş h e d d e A l i hattı i ç ü n p ü r Etdikce Gönlüm



tecelli



nezarında o



sanırım



tun



Ebülâl halecandır



celiler



bediullemeandır



3 6tf E l v a n ı n a e t d i k c e n a z a r ga§y o l u r Allaha



insan



k a s e m her biri bir n ü s h a i



Ser l e v h a i p ü r z i v e r i H e r gülşeni



bir gülşeni



varestei tahribi



candır feyyaz



hazandır



Beyzîleri h e m m e r t e b e i beyzai A n k a Tuğraları şehbazı h ü m a y ı H e r b e s m e l e s i fatihai Ayatı



seri



tayerandır



Mushafı



surei k ü b r a y ı



hatdır



dühandır



A l l a h n e hâsiyyeti vardır o



hututun



Tevcihi nigâh eyleyene ruh



feşandır



Hattı ruhi dilberle m ü s a v i m i değildir Her



hattı



mücellâsı cilâ



H e r b i r elifi k a m e t i



batışı c e n a n d ı r



c a n a n g i b i âlî



H e r zülfesi zülfi s i y e h i y a r e S i n i n dişi d e n d a n e i A y n ı n kaşı e b r u y i



nişandır



dilber



gibi



füruzanı



H e r h a t ı zer e n d u d i f ü r u g Yarab o ne mümtaz



rahşan



bütandır âveri candır



güzellik o n e



ândır



Seyyare gibi kıt'aları elde füruzan Her



levhasının



Bir nüshai



kendi gibi



kadri



g a r r a y i letafetdir



H e r kavli bedii sebakı nükte H e n g â m ı telâttufda



girandır



o üstad verandır



m e l e k zan e d e r



insan



H i d d e t l i z e m a n ı n d a f e k a t şiri j e y a n d ı r N u t k u şerefi



meclisi erbabı edebdir



Bülbül gibi nevki kalemi z e m z e m e hândır A k v a l i h a k i m a n e d e pîri



urefadır



T a b ' ı h ü n e r ibrazına h i m m e t d e cevandır L â k i n şu f e n a h a n e i â l e m k i m e k a l m ı ş Sami d e b u g ü n hâki siyah



içre nihandır



Haşim gibi hicrile o timsali k e m a l i n Erbabı hatın c ü m l e s i n i n kârı figandır L e v h u k a l e m i n halikı hakkın Ümmid



kereminden



e d e r i m hazrete firdevs m e k â n d ı r



§



S a m i E f e n d i — y u k a r ı d a s ö y l e n d i ğ i ü z e r e — lâtife



perdaz, mizah



k â r b i r zat o l d u ğ u n d a n h â t ı r a g e l e n b i r k a ç fıkrası d e r e o l u n d u .



361 S a m i E f e n d i b i r s a b a h yazı a r k a d a ş ı A t a u l l a h E f e n d i ile b e r a b e r ziyaretine gitdiklerinde



ta'lik



Galata



hocaları



M e v l e v i hanesi



İsmail



Hakkı



Şeyhi



Efendinin



ilmi n ü c u m a vâkıf olan — H o c a Efendi « B u



g ü n saat ü ç d e g a y e t ş i d d e t l i b i r zelzele ediniz. A ç ı k bir yerde b u l u n u n u z ,



olacakdır.



Tövbe



vakt yaklaşıyor,



ve



gaflet



istiğfar



etmeyiniz»



der. İ k i a r k a d a ş , h a v f v e h a ş y e t izhar e d e r e k h o c a n ı n a l t ı n d a k i o d a y a girerler. M u a y y e n s a a t d e n



beş o n dakika



evvel



şiddetle



tepinmeğe



başlarlar. A h ş a b o l a n o d a ç ö k e c e k h a l e g e l i r . Hoca,



zelzelenin — beklediği



saatden



evvel — vukuundan



pek



z i y a d e ü r k e r e k k e m a l i h a l e c a n v e h e y e c a n i l e k e n d i n i b a ğ ç e y e atar. Bir zeman sonra Sami Efendinin o y u n u n a vâkıf a l m a ğ a k a r a r verir.



Bir mukabele



günü



mutrib hanede H o c a Efendi otururken



Galata



olunca



Mevlevi



intikam hanesinde



arkasında duran Sami Efendiye



— o r a d a k i d e d e l e r e işitdirecek suretde — « S a m i , için çıksın. B ö y l e yerde öyle edebsizlik edilir m i , u t a n m ı y o r m u s u n ?» d i y e t e v b i h



eder.



§ Edebi mücessem denmeğe



l â y ı k o l a n hattatı ş e h i r Y a h y a



Efendi, bir g ü n b u l u ş d u k l a r ı n d a



şıma g e l m i y e n d ü n s a b a h g e l d i . B e y l e r b e y i vetde b e n i y ı k a y a n d e l l â k , b i r d e n b i r e kalkışınca



öyle utandım



ki



mesile Sami E f e n d i gayet



Hilmi



« A m a n S a m i , m ü d d e t i ö m r ü m d e ba­



hamam



hamamına



peştimalımı



gitdim.



çeküb



Hal



edebsizliğe



başıma yıkılıyor zan e t d i m » de­



t a b i î b i r tavırla « A y o l , n e telâş e d i y o r s u n !



Dellâk, s e n i b e n zan e t m i ş » c e v a b ı n ı v e r m i ş d i r .



§r Eski v ü k e l â d a n ehibbayı bir akşam



merhum



Musa



Safveti



Paşanın



iki oğlu,



bazı



Boyacı k ö y ü n d e k i yalılarına d a v e t ederler.



Yeni-



lüb i ç i l d i k d e n sonra suhbete dalarlar. H e r y e r d e b i r e ğ l e n c e i c a d e d e n S a m i E f e n d i , b i r az s o n r a firlerden



birile



gaib



olur.



Bir müddet



sesler g e l m e ğ e başlar. A r k a l a r ı n d a ü ç d ö r t kilise



divene ö l ü şeklinde yatırılmış,



dış



kıyafetinde



hademesi,



yalının



müsa-



salondan



sırmalı boğçalar, başlarında



şeklinde külahlar o l d u ğ u h a l d e p a p a s ellerinde m u m l a r l a



sonra



bir kaç kimse



müsafirlerin



bulunduğu



ayvazlarından



biri,



d i ğ e r b o ğ ç a h l a r d a h a f i f sesle



odaya



gelirler.



ve



o r t a d a k ü ç ü k b i r mer­ önlerinde



sırmalı b o ğ ç a l ı l a r d a n — g a y e t i y i R u m c a b i l e n — m ü s a f i r l e r d e n R u m c a ilâhiler o k u y a r a k ,



acib



kapeleta



Huzzar



hayret



biri



mırıldanarak içinde



kalır.



3 6-2 Gürültü



artdığı esnada m a b e y n



kapusu şiddetle



urulur.



Uşaklardan



b i r i k o ş u b « H a n ı m e f e n d i m i z , sizleri i s t i y o r » d i y e r e k m a h d u m beyleri, urulan kapunun



önüne



götürür.



H a n ı m efendi, âdeta bağırırcasına « A ş k o l s u n beyler.



Paşa



mer­



h u m , b u y a l ı y ı b ö y l e h â t ı r a g e l m i y e n m ü n a s e b e t s i z işler y a p ı l s ı n diye m i sizlere b ı r a k d ı . M e r h u m u n r u h u n u t a ' z i b e d e n b u h a l l e r d e n sıkılmıyormusunuz, ayıb değilmi?



Saçlı



sakallı



beyler



oldukları



haber



v e r i l e n m ü s a f i r l e r e d e t e a c c ü b v e tessüf o l u n u r k i b u lâyıksız h a l d e n hoşlanub gülüyorlar. A c e b a



kendi



razı o l u r l a r ı n ı ? Y a z ı k y a z ı k » d e r ,



evlerinde çekilir.



böyle



Şaşıran



m a h c u b o l a n müsafirler d e r i n sükûte dalarlar. d ö n m e n i n ihtimali olmadığını düşünerek Sami Efendi, mm



şey



yapdırmağa



mahdum



Gece



büsbütün



yarısı



beylerle İstanbula



muztarıb



olurlar.



g a y b u b e t i e s n a s ı n d a b u o y u n u tertib e t m i ş . Sesi H a



e f e n d i n i n sesine b e n z i y e n K â h y a k a d ı n l a g ö r ü ş ü b talimat vermiş.



H i ç bir şeyden haberi y o k m u ş cenaze alayını seyre



koyulmuş.



gelmeğe



diğer



başlayınca



gibi



arkadaşlarının



Derundan



zatlardan



ziyade



ta'yib hicab



yanına ve ve



dönmüş,



tevbih



sesleri



ıztırab



asarı



göstermiş. Huzzara sükûn geldikden sonra H a n ı m tepsiler v e k ı y m e t l i



bardaklarla



mütenevvi'



efendi tarafından şerbetler,



ve gevrekler, m ü z e y y e n tabaklarla m e y v e l e r g ö n d e r i l m i ş ilâveten « B u gece evimizi



şenlendirdikleri içün



ler i m i z b e y e f e n d i l e r e t e ş e k k ü r v e d u a l a r



[1] O



t o p l a n t ı d a bulunan



yun b e ğ l i k c i s i N a s ı r



ve Sami



Bey merhum



gümüş



nefis çörekler Bu



muhterem



ikrama müsafir­



e d e r i m . » haberi gelmişdir. [ 1 ]



E f e ı dinin yarı k a d î m i olan e s b a k D i v a n ı



nakl e y l e m i ş d i .



hüma­



SARİM EFENDİ



Esseyyid İbrahim diden me'zundur. Seyyid M e h m e d



Sarim Salim Efendi, A b d u r r a h m a n



İcazet c e m i y e t i n d e Şükri



tarihli i c a z e t k ı t ' a s ı n ı



Efendi



hazır



gördüğünü



Sarımın ve E m i n e



H i l m i Efen­



H a t t a t E m i n e Safvet H a n ı m olub



tasdik



« oJ»lki-



Safvet ile Ş ü k r i n i n



eyledikleri



ve



1259



sahibi söylüyor. hüviyetleri m a l û m değildir.



SEYFİ EFENDİ Y u s u f Seyfi Efendi, 1 2 3 4 d e Ö m e r Vasfi E f e n d i d e n kıt'ayı g ö r d ü ğ ü n ü mazbut



« ö ^ ü a i o t ^ » sahibi



beyan



ediyor.



icazet



Tercemei



aldığı hali



değildir.



S a i k a i teessürle



her vakt s ö y l ü y o r u m ,



yine



s ö y l i y e y i m , b i z d e her



s ı n ı f e r b a b ı h ü n e r , h e m m e s l e k l e r i n i n , h a t t â k e n d i l e r i n i n asıl v e fasıl­ larına ve eserlerine dair m a l û m a t lerdir ki nefisleri d e o i h m a l i n



vermekde o kadar ihmal



kurbanı



olmuşdur.



göstermiş



SIRRI EFENDİ



Esseyyid elhac Hafız A h m e d



Sırrı



dandır. E m s a l i b i h i s a b i g i b i t e r c e m e i



Efendi, hali



dersi â m



mazbut



hocaların-



olmıyan



hattat­



lardandır. Yazısını g ö r e m e d i k . 1 7 9 3 [ 1 2 0 8 H ] d e vefat etdi. T o p k a p ı h a r i c i n d e R a m i z e ken s o l k o l d a k i k a b r i s t a n d a m e d f u n d u r .



Kitabesi güzel



kalın



gider­ sülüsle



yazılıdır: « M e r h u m ve mağfur



f"„.>^-" \J



âm İ m a m z a d e h a f ı z u l k u r ' a n ruhuna r ı z a e n l i l l â h



J'



fahrülmüderrisîn,



dersi



H a t t a t e s s e y y i d e l h a c A h m e d Sırrı E f e n d i



elfatiha



sene



1208»



SIRRI EFENDİ Şeyh seyyid M e h m e d



Sırrıyülvahdeti



caddesindeki c a m i i n arkasında b u l u n a n



Efendi,



K ı z taşında



Rüfaî dergâhının



Babasının ismi ve hüviyeti, k e n d i n i n



nertde



Sofular



şeyhidir.



doğduğu,



kimden



temeşşuk e t d i ğ i , n e l e r y a z d ı ğ ı , e s e r l e r i n i n n e o l d u ğ u m e ç h u l d ü r . T a k r i b e n hicri 1 2 9 4 , 1 2 9 5 senelerinde vefat e d ü b tekkesine defn o l u n d u . Y e r i n e o ğ l u Esrar E f e n d i ş e y h o l d u . « N e sırrı k a l d ı , n e esrar k a l d ı , n e d e d e r g â h » Kendini



tanıyanlardan



mütekaid



miriliva



merhum



Muhyiddin



Paşanın i f a d e s i n e g ö r e , Sırrı E f e n d i , k ı r m ı z ı y ü z l ü , b e y a z sakallı, b o y l u , yaşlı i d i . Z a b t i y y e m ü ş i r i dairesi reisi N u r i P a ş a n ı n ş e y h i sadaretinde rildi



Hüsni



Hüsni idi.



P a ş a n ı n v e askerî



Mahmud



Nedim



orta



sıhhiyye



Paşanın



ilk



Paşanın Kıbrısa nefyinde şeyhi de beraber gönde­



Paşa, b i r s e n e s o n r a ıtlak e d i l d i ğ i n d e n b i r l i k d e a v d e t e y l e d i . Bizim k o l e k s i y o n d a celi



olarak



dere



nümayandır.



olundu.



Güzel



sülüs



iki levhası



yazanlardan



vardır ki biri



olduğu



bu



numune



numuneden



368



M e c l i s i v â l â r i y a s e t i n d e , H a r i c i y y e n e z a r e t i n d e v e sair bulunan



Rif'at



Paşanın



« A h l â k » risalesini



b u zat,



mekamlarda



n e s h i l e yazarak



1 2 7 5 d e basılmışdır. Ekseri hattatların yazıları



gibi



asarı



sırrı d a



sırra



kadem



bas



m ı ş d ı r . B i n k e r r e s ö y l e d i k , y i n e t e k r a r e d e l i m , İ s t a n b u l i ç ü n — şim diki kara borsa gibi — b ü y ü k bir musibet olan



yangınlar



b e d ter o l a n e v l â d v e a h f a d ı n n a d a n l ı ğ ı , m e m l e k e t i m i z i asarı ve bedayii eşyadan m a h r u m



bıramışdır.



« 4Aa!l **> Jl Idj



ve



ondan



nefîseden



Son H a t t a t l a r —



24



SIRRI EFENDİ H a f ı z H a s a n Sırrı E f e n d i , S ü l e y m a n i y e m ü d e r r i s l e r i n d e n



Mehmed



E m i n Efendinin oğludur. 1 8 3 6 [ 1 2 5 2 H . ] de Boğaz içinde Yeni köyde doğdu.



Oranın



ibtidaî



mektebinde okudu



Kuranı



azimüşşanı



hıfz



eyledi. Y e n i k ö y d e tariki R a u f î d e r g â h ı ş e y h i M e h m . d E m i n E f e n d i d e n yazı m e ş k e t d i , icazet aldı. M u a h h a r e n d i d e n istifaza



K a d ı a s k e r M u s t a f a İzzet Efen-



etdi.



T a r i k i M e v l e v î y e i n t i s a b e t d i . Y a z ı i l e b e r a b e r m u s i k i y e d e çalışdı S ü n b ü l E f e n d i d e r g â h ı n d a b i r m ü d d e t v e k â l e t e n zâkir başı o l d u . Güzel ilâhî ve d u r a k Ahkâmı



o k u r d u . M u s i k i d e hayli Adiiyye



nezaretine



talebesi



kitabetle



vardır.



girdi.



Muahharen



Meclisi



ticaret icra d a i r e s i n e n a k l v e i c r a m e ' m u r l u ğ u n a t e r a k k i e t d i . 1907 annesinin



[şaban



1 3 2 5 ] d e vefat e y l e d i . R u m e l i h i s a r ı



ve kızının yanına defn



kabristanında



olundu.



İ k d a m gazetesine [ 2 7 şaban 1 3 2 5 — 2 3 eylül 1 3 2 3 ] yazılan fıkra: «San'atı



celilei



hattatîde naziri



imad



ve musikide



ü s t a d ı farabi



n i h a d o l a n K a d ı a s k e r M u s t a f a izzet E f e n d i n i n ş a k i r d i m a r i f e t i , m u s i k i i Osmanîde



malûmatı



vasiasile



müştehir



Efendi bir m ü d d e t d e n beri m ü b t e l â irtihali n a ' i m



eylemiş



Yeni



olduğu



hastelikden



v e R u m eli h i s a r ı n d a



v e d i a i g u f r a n ı ilâhi k ı l ı n m ı ş d ı r .



Merhum,



köylü



makberei



musikii



Hafız



Hasan



müteessiren mahsusasında



Osmanimize



pek



g ü z e l e s e r l e r b ı r a k m ı ş e s a t i z e d e n o l m a ğ l e b e r a b e r h a t t a t l ı k d a d a h i bir ç o k nevadir v ü c u d e getirmişdir.» Oğlu müzehhib Nuri Bey, ktmiklerini kabristanına



Y e n i k a p u M e v l e v i hanesi



nakl etdirdiğini söyledi.



K a r a c a sakallı, e s m e r ,



orta



boylu



idi.



Vefatından bir kaç



sene



evvel m e f l û c oldıse d e sokaklarda gezerdi Oğlunun



ifadesine göre,



kabr sandukası üstündeki



M e v l â n a C e l â l ü d d i n i R u m î »y



\ ^» » sahibi söylüyor.



ŞEVKI



EFENDI



Hafız İ b r a h i m Ş e ? k i Efendi, Ayaşlıdır. M ü t e a h i r i n d e n d i r . yazdığı



« . . . üüjUl



\>» l e v h a s ı



yokdur.



B u sebeble yukarıdaki



Nurullah



«hafır



Pertev



Sülüsle



B e y d e d i r , tarihi



İbrahim Şevki o!ub olmadığı



kestirelemedi.



ŞEVKI Hafız A h m e d Şevki Efendi, fazla e c z a i K u r ' a n



EFENDI Aliyyülvasfiden



me'zundur.



yazdığını ve Sultan A h m e d c a m i i n d e



iken 1 8 7 8 [ 1 2 9 5 H ] d e « 8 8 »



Binden



ser m ü e z z i n



y a ş ı n d a vefat e y l e d i ğ i n i «ü^lki C j T ^ »



sahibi s ö y l ü y o r .



ŞEVKI



EFENDI



E s s e y y i d M e h m e d Ş e v k i E f e n d i , B a b ı âlî B a ş k a p u liğinde v e



me'murluğunda



putlu H a f ı z M u s t a f a



pek



Efendinin



çok zeman



istihdam



kulları olunan



oğludur. 1 7 8 3 [ 1 1 9 8 H . ] de



zabit­ HarKüçük



Ayasofya m a h a l l e s i n d e d o ğ d u . A r a b î v e Farisî, mütenevvi' yazılardan



hendese



ve



hisab tahsil



etdi.



Yazıya



çalışarak



icazet a l d ı .



1 8 0 4 [ 1 2 1 9 H ] da



imtihanla



Baş



muhasebe



kalemine



girdi.



Kalemin u s u l ü n ü ö ğ r e n e r e k terakki etdi. 1814 [ 1 2 3 0 H ] de



C e y b i h ü m a y u n kitabetine



[ 1 2 3 9 H ] d e hacegânlık rütbesile K ü ç ü k kal'a olundu.



tâyin



ve 1 8 2 3



tezkireciliğine



tahvil



3,96



1 8 2 6 [rebiulevvel 1 2 4 2 ] d e Evkafı h ü m a y u n kisedarı, 1 8 3 1 [ 1 2 4 7 H.]



d e D a r b hanei â m i r e sahib ayarı,



1838 [20 muharrem



1 2 5 4 ] de



r ü t b e i û l â ile E v k a f ı h ü m a y u n v e D a r b h a n e i â m i r e m ü s t e ş a r ı



oldu.



1 8 3 9 [ 2 1 c ü m a d e l û l a 1 2 5 5 ] d e m ü l h a k o l a n H a r e m e y n i şerifeyn ve Evkafı



h ü m a y u n nezaretlerine



tâyin



kılındı



ve



nezaretin



rütbei



ûlâ itibar o l u n m a s ı n a iradei seniyye sudur eyledi. 1 8 4 0 [ 2 7 cümadelâhire



1 2 5 6 ] d a infisal e y l e d i . «Elhaletü hazihi m a ' z u l v e h a n e s i n d e d u a y i



padişahı



ile



meşgul



o l d u ğ u n a v e ü m u r ı m a l i y y e y e v â k ı f v e d i r a y e t v e f e t a n e t i l e muttasıf e s d i k a y i b e n d e g â n d a n b u l u n m a s ı n a b i n a e n m i k d a r ı k i f a y e m e a ş talisis i l e » [ l ] 1 8 4 1 [ r e b i u l e v v e l 1 2 5 7 ] d e ticaret m ü s t e ş a r l ı ğ ı n a n a s b o l u n d u . Ticaret nezaretinin rütbei ûlâdan itibarile Sarım mülâbesesile



müsteşarlığın



bittabi,



lüzumu



E f e n d i y e tevcihi



kalmadığından



boşda k a l m a m a k üzere» [ 2 ] 1 8 4 1 [rebiulâhir



şimdilik



1 2 5 7 ] de Meclisi muha-



s e b e i m a l i y y e r i y a s e t i n e , 1 8 4 3 [ 4 c ü m a d e l a h i r e 1 2 5 9 ] d e M e c l i s i vâlâ âzahğına tâyin v e 1 8 4 3 [şevval 1 2 5 9 ] d e m e a ş 1845



tahsisile azl e d i l d i .



[ 5 cümadelûla 1 2 6 1 ] de Meclisi m u h a s e b e y e m e ' m u r oldu.



M e c l i s i m u h a s e b e n i n ilgasile D i v a n ı m u h a s e b a t ı m a l i y y e n i n t e ş k i l i n d e —



muhassas olan « 1 5 0 0 0 » kuruş meaşını



almak ve D i v a n ı muhase­



b a t a d e v a m d a m u h t a r o l m a k ü z e r e — sadir o l a n i r a d e i s e n i y y e cibince hanesinde ikamet 1864



mu­



eyledi.



[ 1 2 8 1 H ] d e vefat etdi. E y u b d e K ü ç ü k E m î r E f e n d i türbesi



ittisalindeki k a b r e defn o l u n d u . Hututı mütenevviada



mahir idi.



Bazı



elvâhı



nezdinde ve diğer veresesinde mahfuz o l d u ğ u n u tezhib ve



nesc gibi sanatlerde



mehareti



nefîsesinin



kendi



ve musikide,



teclid,



bulunduğunu,



m a l i y y e â z a h ğ ı n d a n m ü t e k a i d A l i Şefik B e y m e r h u m



oğlu



meclisi



söyledi.



§ Yazısını o



vakt



mahdumı



merhumdan



almış



olsaydım



şimdi



tercemei halile beraber dere o l u n u r d u . Bu larının



eseri y a z m a y ı v a k t i l e t e s a v v u r e t d i ğ i m e s n a d a h a t t a t l a r ı n yazı­ numunesini



ve resimlerini — müşkilâta



nerek — tedarükde ihmal, ya h u d bunları derce



karar



verdimse de



ğ ı m d a n ele g e ç e n l e r l e iktifaya



[1] T a k v i m i V e k a y i n u m a r a



214



[2]



226



»



»



»



gaflet



o ğ r ı y a c a ğ ı m ı düşü­



g ö s t e r d i ğ i m d e n v e bilahare



bulmakda



mecbur oldum.



envai



zahmete



uğradı­



ŞEVKİ EFENDİ



M e h m e d Şevki Efendi,



tüccardan



Kastamonili



oğludur. 1 8 2 8 [ 1 2 4 4 H ] de K a s t a m o n i d e d o ğ d u . bula getirildi. O ğ l u n u n Y e n i ş e h i r fenarî



Hüseyn



sile g ö n d e r d i ğ i v e r a k a d a b ö y l e m u h a r r e r o l d u ğ u



Ahmed



Ağanın



Ü ç yaşında Haşim Bey



halde



İstan­ vasıta-



kızının



doktor A h m e d Süheyl Bey, 1 8 2 9 [ 1 2 4 5 H ] de İstanbulda



oğlu



Hasekide



Çavuş h a m a m ı civarında k ü ç ü k , basık bir e v d e d o ğ d u ğ u n u söyledi. A k s a r a y d a Y u s u f Paşada sıbyan m e k t e b i n d e o k u d u . u l û m u — R a g ı b Paşa



kütüb hanesi



birinci



hafızı



Mukaddimatı



k ü t ü b i — hattat



H u l u s i E f e n d i d e n — k i h e r k e s i n h ü s n i z a n n ı n a m a z h a r b i r zatı s ü t u d e siyer i d i — v e o n u n d a m a d ı h o c a I s h a k E f e n d i d e n



okudu.



Yazıya m e r a k ederek dayısından m e ş k almaya başladı. tercemei halinde [ 1 ] söylendiği v e c h ile şakirdlerinin yeğenine o n bu kadar



Dayısının



e n güzidesi o l a n



d ö r t y a ş ı n d a y a z ı d a n icazet v e r d i k d e n s o n r a « Y a z ı y ı b e n



öğrete bilirim. B u n d a n



ilerisini



Mustafa



İzzet



Efendiden



ve diğer hattatlardan ö ğ r e n » d e m e s i l e Şevki E f e n d i « B e n sizden başka hocaya g i t m e m » cevabını verdi.



Hoca



o l u b a ğ l a d ı , k e m a l i h u l û s ile d ü a Reisülhattatin



Kâmil



Efendi b u ceabdan



müteessir



etdi.



Efendi,



üstadı



Sami



Efendiden



naklen



dedi k i : «Şevki Efendinin



e b e v e y n i K a s t a m o n i d e vefat e t d i ğ i n d e n



dayısı



Hulusi E f e n d i , h e y b e s i n i n b i r g ö z ü n e Ş e v k i y i , d i ğ e r g ö z ü n e k ı z k a r d e ­ şini k o y a r a k İ s t a n b u l a g e t i r d i ,



yetiştirdi,



yazıyı



da



talim



m ü d d e t s o n r a M u s t a f a İzzet E f e n d i y e g ö t ü r ü b t e m e ş ş u k



etdi.



Bir



ve tekemmül



e t d i r m e k i ç ü n ısrar e t d i s e d e — h a t ı r ı k a l ı r k o r k u s i l e — Ş e v k i k a b u l etmedi.- F e k a t E f e n d i n i n v e ş a k i r d l e r i n d e n b i r attarın m e ş k l e r i n e b a k a ­ rak y a z ı y ı i l e r l e t m e ğ e ç a l ı ş d ı » K â m i l E f e n d i , şu sözleri d e i l â v e e t d i : «Şevki Efendi, «Yazıyı bana âlemi rü'yade talim etdiler» derdi. F n güzel



yazıları 1 2 9 0 d a n



rında kusurlar vardır.» [1] S. 1 3 4



sonra



yazdıklarıdır.



Ondan



evvelki



yazıla­



399 Şevki Efendi



1 8 4 8 [ m a r t 1 2 6 4 ] d e « 5 0 » k u r u ş m e a ş l a B a b ı Ser as­



kerî m e k t u b î k a l e m i n e g i r d i . 1 8 7 3 [ 1 2 9 0 H . ] d e m e a ş ı n a « 2 9 0 » k u r u ş zam ile M e n ş e ' i k ü t t a b ı a s k e r i ,



1876 [ 1 2 9 2 H.] de



Umum



askeriyye h ü s n i hat m u a l l i m l i ğ i n e t â y i n v e m e a ş ı « 2 2 6 1 »



mekâtibi



kuruşa



iblâğ



olundu. Müahharen



Sultan



Abdülhamid



merhumun



iki b u ç u k s e n e y a z ı t a l i m e t d i . 1 8 8 3 [ ş a b a n



şehzadegânına



1 3 0 0 ] de



rütbei



da



saniye



sınıfı m ü t e m a y i z i v e ü ç ü n c ü r ü t b e m e c i d î n i ş a n ı t e v c i h e d i l d i . 1887



[ 1 3 0 4 H . ] d e vefat etdi. M e r k e z



yısının y a n ı n a



defn



Efendi



k a b r i s t a n ı n d a da­



olundu.



A s r ı n ı n e n ileri g e l e n hattatlarındandır ki



«Hattatı



hatîr»



nına lâyıkdır. Asarı nefîsesi, esbabı i n d i n d e haizi k ı y m e t d i r . şakirdi v a r d ı r . E l l e r d e h ı l y e l e r i , l e v h a



ve kıt'alan ve T o p kapu



m ü z e s i n d e 1 2 8 4 — 1 3 0 0 d e y a z d ı ğ ı sülüs v e n e s h yazıları Bir gün evine gitdiğim esnada



Y a h y a H i l m i Efendi,



olan n e f i s b i r l e v h a y ı g ö s t e r e r e k « H a t t a t l a r etdiğim zat, Ş e v k i



Efendidir. Yazıyı



unva­



Pek çok



içinde



en



serayı



mevcuddur. divara



ziyade



k e m a l i i'tina i l e yazar,



asılı takdir



hattâ bir



çocuğa yazı t a l i m etse o n d a d a i'tina e d e r d i . D o ğ r u s u h a t t ı n h e r inde ibrazı k e m a l



ile



Kâmil Efendi



emsaline tefevvuk etmişdir»



« Ş e v k i E f e n d i ağır,



Yahya



nev'-



demişdi.



Hilmi



Efendi



sür'atle



yazardı» d e r d i . Bayeziddeki



kütüb hanei



umumî



Hasan T a h s i n E f e n d i , Ş e v k i E f e n d i n i n



birinci



hafızı



kütübi



yazıdaki k e m a l i n i



hattat



teslim



eder.



Fekat t e k e l l ü f l e y a z d ı ğ ı n ı s ö y l e r d i . H a b i b E f e n d i , d a y ı s ı n ı n d a m a d ı o l d u ğ u n u y a z m ı ş s a d a aslı o l m a ­ dığını S ü h e y l B e y



söyledi.



ŞEVKİ EFENDİ M e h m e d Şevki Efendi, Zağferanbolu med



Efendinin oğludur.



esnafından



18 [15 muharrem



K ü r d zade



Ah­



1 2 6 8 ] de Zağferanboluda



doğdu. O r a d a s ı b y a n m e k t e b i n d e o k u d u . M e k t e b i n kalfası H a t t a t A h m e d Efendiden s e k i z y a ş ı n d a sülüs v e n e s h t e m e ş ş u k



etdi. K e n d i



ifadesine



göre [ 1 ] o n y a ş ı n d a m u s h a f y a z m a ğ a b a ş l a d ı . [ 1 8 6 3 — 1 8 7 1 [ 1 2 8 0 d e n [1] 2 2 K a n u n i e v v e l 1 9 2 6 d a etmişdim.



dükkânında



tercemei



halini



kendine



söyletüb



zabt



401 [1288 H.]



senesine kadar



M u s h a f yazdı.



Bunların



talihlerine v e r m e k üzere 1 8 7 1 [ 1 2 8 8 H . ] d e



beş o n



İstanbula



adedini



geldi.



Hattat



Hasan Rıza E f e n d i , bir n ü s h a s ı n ı g ö r ü b takdir etdi. T e k e m m ü l bir b u ç u k s e n e yazı t e a l l ü m



M ü n e c c i m başı T a h i r E f e n d i n i n k i t a b e t i n e [1288 den makda



1 2 9 8 H ] s e n e s i n e k a d a r ifayı



devam



dersinden



alınarak 1871 — 1 8 8 1



vazife



etdi.



eyledi. Bayezid camiinde T o k a d l ı



müstefid



içün



etdi. Mushaf



Ahmed



yaz-



Efendinin



oldu



Tahir Efendinin



vefatı ü z e r i n e



Osman Kâmil Efendiden



ruhsat



Müneccim



Yirmi sene orada kaldı G ü m ü ş h a n e l i hazretlerinin hulefasından



bşılığa



tâyin



olunan



alarak 1 2 9 7 . d e Zağfranboluya Şeyh A h m e d Ziyaüddin



gitdi. Efendi



B o z a c ı z a d e H a c ı M e h m e d e f e n d i d e n icazeti



ilmiyye aldı. 1 9 0 1 [ 1 3 1 9 H . ] d e İstanbula geldi. Bayezidde M ü l g a M a l i y y e ne­ zareti b i n a s ı n ı n k a r ş ı s ı n d a , m ü a h h a r e n o r a d a k i d ü k k â n l a r ı n h e d m i n d e Hakkâkiar çarşısında



dükkân



açarak



arzu



edenlere



Mushaf,



en'am.



delâil, şifa v e saire yazdı. 1 3 1 0 senesine kadar geldi.



Tedavi edildise de



cüz'i y a z ı l m ı ş o l a n i k i narak



sağ e l i l e g e c e g ü n d ü z yazı y a z d ı , e l i n e ra'şe faidesi o l m a d ı . B i r i n i n o n , d i ğ e r i n i n



Mushafın



sol elile yazmağa



ikmali



başladı,



içün



ikmale



yirmi



i n a y e t i i l â h i y y e y e sığı­



müveffak oldu.



Hayatının



s o n u n a k a d a r s o l e l i l e y a z m a k d a d e v a m etdi. 1 3 4 5 senesine «ölj-J-l J ' * ^ »



kadar « 1 0 3 »



müteaddid



yazdı.



G ö z l ü k s ü z yazardı. etmedi, k e n d i



M u s h a f ı şerif, « 3 » şifa v e



T e z h i b de yapardı. B u n u bir üstaddan



kendine öğrendi.



S ü l ü s yazısını



tealüm



g ö r m e d i m . F e k a t hat­



tatların ileri g e l e n l e r i n d e n o l m a d ı ğ ı n ı h e m m e s l e k l e r i s ö y l e r d i . Son zemanlarında



— ihtiyarlık



ve



rahatsızlık



sebebile — yazıya



devam edemedi K o s k a civarında Y a ' k u b Aağa camii imamlığına o l u n d u . L â y ı k i l e ifayi v a z i f e e d e m e d i ğ i n d e n e v i n d e 1 4 teşrini s a n i 1 9 4 8 [ 1 2 m u h a r r e m kabristanına defn



1 3 6 8 ] de



tâyin



oturdu. vefat



etdi.



Eyub



olundu.



K ı r , u z u n c a sakallı, o r t a b o y l u ,



t e r b i y e l i , ç a l ı ş k a n b i r zat i d i .



Son Hattatlar —



26



ŞEVKET PAŞA



S ü l e y m a n Ş e v k e t P a ş a , k u d e m a y ı r i c a l d e n T e v k i i A l i B e y i n oğlu­ dur. İstanbuîda



d o ğ d u Z e m a n ı n ı n u s u l ü n c e tahsili i l m e t d i k d e n sonra,



D i v a n ı h ü m a y u n k a l e m i n e girdi.



Muahharen



Âmedi



kalemine



nakl



olundu. 1 8 3 4 [zilhicce 1 2 5 5 ] d e hire



Hariciyye kâtibliğine, 1 8 4 0



1 2 5 6 ] da Divanı h ü m a y u n



hiccesinde



asaleten



beylikciliğe



[cümadela-



beylikciliği vekâletine, o senenin tâyin



kılındı. 1 8 4 3



zil­



[zilhicce 1 2 5 9 ]



d e azl e d i l d i . Sadrı esbak



Safvet



Paşanın



A b d ü l h a m i d e t a k d i m etdiği



— Devair



3 safer



müfettişi



1 2 9 7 tarihli



i k e n — Sultan



arizada [ 1 ]



beyan



etdiğine g ö r e : Samatyalı Evadik n a m ı n d a



bir Ermeni,



kabuli



İslâmiyet ve



k a ç g ü n s o n r a d i n i a s l i s i n e rica't e t m e s i l e i r t i d a d cezası o l a r a k



bir



idam



e d i l d i ğ i g ü n l e r d e G ö y n e k k a s a b a s ı n d a N i k o l i n a m ı n d a b i r R u m da o v e c h ile i r t i d a d e t m e s i ü z e r i n e D i v a n ı h ü m a y u n d a n



y a z ı l a n i d a m fer­



m a n ı m a h a l l i n e g ö n d e r i l e r e k N i k o l i i d a m o l u n m u ş d u r . İ n g i l t e r e elçisi, t e r c e m a n ı n ı B a b ı â l i y e g ö n d e r ü b istifsari h a l e y l e d i k d e b i r s e h v e m e b n i vuku



bulduğundan



bahs



ile izharı teessüf



olunarak



ve



b e y l i k c i b u l u n a n Ş e v k e t B e y i n gaflet v e a d e m i d i k k a t i n e narak



azl e d i l m i ş



ise



de



mes'ele



bununla



bitmeyüb



o sehv de isnad



İngiltere



kılı­ ve



Fransa devletlerince k e m a l i e h e m m i y e t l e uzatılmışdır. 1 8 4 4 [zilhicce 1 2 6 0 ] d e — ikinci d e f a — H a r i c i y y e kâtibi, 1845 [receb



1 2 6 1 ] d e B e r l i n sefiri, 1 8 4 6 [ ş e v v a l 1 2 6 2 ] d a u l â sınıfı sanisi



r ü t b e s i l e — i k i n c i d e f a — b e y l i k c i o l d u . 1 8 4 9 [ ş a b a n 1 2 6 5 ] d e rütbesi, u l â sınıfı e v v e l i n e terfi* e d i l d i . 1850 [muharrem



1 2 6 6 ] dan cümadelulâya kadar



Sadaret



müste­



şarlığı v e k â l e t i n d e b u l u n d u . B i r k a ç g ü n s o n r a r ü t b e i b â l â ile asaleten m ü s t e ş a r l ı ğ a n a s b o l u n d u . 1 8 5 4 [ c ü m a d e l û l a 1 2 7 0 ] d e m e c l i s i vâlâyı ahkâmı adiiyye



âzahğına,



Sadaret müsteşarlığına,



1 8 5 4 [şevval 1 2 7 0 ] de — ikinci d e f a —



1 8 5 7 [ ş a b a n 1 2 7 3 ] d e r ü t b e i vezaretle Meclisi



âlii t a n z i m a t â z a h ğ ı n a t â y i n k ı l ı n d ı . [ I ] Babı âlice tedkikine me'mur edildiğim



Y ı l d ı z evrakı



arasında



gördüm.



403 2 4 şubat



1 8 6 0 [ 2 2 şaban



1 2 7 6 ] da



vefat



etdi.



E y u b d e Bostan



iskelesindeki kabristane defn o l u n d u . M e z a r ı n d a k i k i t a b e y i hattat V a h d e t i y a z m ı ş d ı r :



« V ü z e r a y ı i z a m ı saltanatı s e n i y y e d e n v e M e c l i s i âlii t a n z i m a t âza­ s ı n d a n o l u b irtihali d a r i b e k a e d e n e s s e y i d S ü l e y m a n Ş e v k e t P a ş a n ı n ruhiçün



fatiha



2 2 şaban



1276



«>J»



V e f a t ı n a t a m tarih o l a r a k « A d n i m e ' v a eyledi Şevket Paşa» Mısraı söylenmişdir. K i m i n söylediği m a l û m değildir. K o n a ğ ı , İstanbulda M a h m u d Paşa h a m a m ı n ı n Boğaz i ç i n d e Balta l i m a n ı arkasında



yanında,



sayfiyesi



idi.



Sülüs, nsh, rık'a v e d i v a n î d e m a h i r d i . Sülüs v e n e s h bir k a ç parça gayri m ü z e h h e b yazısını g ö r m ü d ü m . [ 1 ] H a k i k a t e n V a k ' a nivis Lûtfi Efendi, tarihinin



basılmıyan kısmında diyor k i :



« . . . . Ş e v k e t Paşa, g a y e t h o ş n i v i s d i r . R ı k ' a hattı n e s h d e d a h i



güzel yazmışdı.



y e d i tûlâsı var i d i .



Kendi



ve



divanîden



hattile



bir



başka



iki



nüsha



m u s h a f ı şerif v a r d ı r . R e ş i d P a ş a y a n i s b e t i m a h s u s a s ı v a r i d i . M ü ş a r ü n i l e y h e o l a n h u l û s ı n ı ilâ v e f a t i h i b o z m a m ı ş d ı r R e ş i d P a ş a n ı n m a h d u m u A h m e d C e l â l P a ş a ile b i r l i k d e



vezir



olmuşlardır.



bir y e r d e o k u n m u ş d u r . H a l û k v e beşuş, h a n e s i



İkisinin



açık,



gayet



menşurı miikrim



ve m ü t e v a z ı ' v e â l e m i â s u d e k i v e t e c e r r ü d e k a n i ' b i r zat i d i . » A h m e d « C e v d e t Paşa



ve zemanı»



namile



neşr



olunan



kitabda



Reşid P a ş a n ı n m e n k û b i y e t i h e n g â m ı n d a — m u k b i l e t e k â p u v e m ü d b i r d e n t a h v i l i rû e d e n — k a l t e b a n l a r d a n



bahs ederken



Cevdet



Paşa



diyor k i : « E s k i h a l i n d e k a l a n b i r de B e y l i k c i Ş e v k e t B e y idi.



Şevket B e y ,



Reşid P a ş a n ı n h a v a s s ı b e n d e g â n ı n d a n b u l u n d u ğ u h a l d e  l i P a ş a y a ihlâsı v a r d ı . R e ş i d P a ş a ile  l i P a ş a n ı n



arası a ç ı l u b t a r a f e y n y e k d i ğ e r i n



aleyhinde oldukları c ü m l e n i n m a l û m ı iken m u h l i s ve [1] Bu yazılar D i v a n ı hümayun b e y l i k c i l i ğ i kesedarı tarafından



esbak D a h i l i y y e



Paşanın bilâhare



nazırı



Şerif



paşaya ihda



fotoğrafının



lütfen a l d ı r ı l a r a k



derdiğim m e k t u b a cevab a l a m a d ı ğ ı m d a n olmadığından numune dere



edilemedi.



ve



Şevket



irsali



sâf d i l



Şevket



Z i v e r Efendinin oğlu N a h ' d B e y



edildiği



H a l i f e A b d ü l m e c i d m e r h u m u n kerimesi



diği anlaşıldığından



da



esnada



Dürri ş e h v a r



jjörmüşdüm. hazretlerine



recasına dair H i n d i s t a n a



Şerif ver gön­



Paşanın başka y a z ı s ı n ı b u l m a k k a b i l



404 B e y « h i ç ö y l e ş e y o l u r m u » d i y e r e k b u n a i h t i m a l v e r e m e d i ğ i n d e n iki taraf ile h a l i s a n e g ö r ü ş ü r d ü . » B i r i b i r i n e d a r g ı n o l a n iki b ü y ü k zatı i d a r e e t m e k



v e b i r i n i ilti­



z a m i l e d i ğ e r i n i g ü c e n d i r m e m e k , a k l v e f e t a n e t i n v e h ü s n i a h l â k ı n icab a t ı n d a n d ı r . Z a t e n â k i l slan h ü s n i a h l â k s a h i b i o l u r . Ş e v k e t Paşa, bit a r a f a n e v e h a l i s a n e h a r e k e t i l e a k l u f e t a n e t i n i v e h ü s n i h u l k ı n ı isbatetmişdir.



ŞEVKET EFENDİ M e h m e d Şevket Efendi, İstanbulludur. P e k değerli hattatlardan olduğu halde tercemei halini değil, ismini bilen de y o k d u r . H ü v i y e t i n i ö ğ r e n m e k içün vaktiyle tahkikatda b u l u n m u ş d u m . O z e m a n b i r zat, şöyle d e m i ş d i : «Sivil



k ı y a f e t d e , ser h o ş



müşiri H ü s n i



ve



ser s t r i m e k u l e s i n d e n i m i ş . Z a b t i y y e



Paşa. Zabtiyye dairesinde bir o d a y a habs e d ü b — içme­



d e n yazı y a z a m a d ı ğ ı ç ü n — y a n ı n a mushafi



şerif,



«oljji-i JfVj»



V



bir



b i n l i k d o l u s u rakı



e evrad



yazdırırmış. Ç a b u k



koydurur, bitirüb



sa­



v u ş m a k i ç ü n bazı satırları a t l a r m ı ş » A h m e d R a k ı m ı n tilmizlerinden bir k e t e b e s i n d e n anlaşılıor. M e k k e i mükerreme emîri Çemşir



Hafız tarafından



o l d u ğ u — a ş a ğ ı d a g ö s t e r i l e n —-



Şerif A b d ü l m u t t a l i b



yazılub gayet nefîs



Efendi



suretde



merhum,



tezhib ve teclid



e d i l m i ş o l a n b i r m u s h a f ı şerifi S u l t a n A b d ü l â z i z e i h d a e t m e k de bir sahifesinde bir ayeti celile n o k s a n o sahifenin



olduğundan



istemişs



ikmali,



y e n i d e n y a z ı l m a s ı i ç ü n b a z ı hattatlara m ü r a c a a t



yahud



olunmuş,



izharı acz e t m i ş l e r . Ş e v k e t e g ö s t e r i l m i ş . « Y a z r ı m » d e m i ş . N o k s a n feyi



temamile



aslından



farkı



yalayub



yerine



Çemşiri



takliden



sahife



sahi-



yazmış,



olmamışdır.



Birinci Harbi u m u m î esnasında M e d i n e i kitabların



bir



tedkik



ve



tesbiti i ç ü n



münevvereden



T o p kapu serayında



getirilen



teşkil



olunan



k o m i s y o n d a âza sıfatile b u l u n m u ş d u m



Kitablar arasında bir



Mushafı



şerif g ö r m ü ş d ü m , i n c e v e girift s ü l ü s l e



1 2 9 2 de nelîs suretde



yazılmış



ve satır a r a l a r ı n a a h u n y a l d ı z l a c e d v e l ç e k i l m i ş d i r . K e t e b e s i « M e h m e d Ş e v k e t m i n t i l m i z i A h m e d R a k ı m » dır. H i c r î İ 3 0 0 d e m ü z e h h i b e l h a c A l i R ı z a E f e n d i t e z h i b v e sadrı Huriye Z ü b e y d e H a n ı m , Mutahaaraya



esbak Hüseyn



remazan



1 3 0 2 de



Avni



Paşanın



zevcesi



zevcinin ruhiçün Ravdai



v a k f e y l e m i ş d i r . Ş i m d i T o p k a p u serayı



müzesindedir.



B i z i m yazı k o l e k s i y o n u n d a i k i güzel l e v h a s ı v a r d ı r . Tizab ile gayet nefîs m ö h ü r Bey m e r h u m u n muhterem lûmat



möhrini



ehibbamdan



ister v e m ö h r i d e



hâk



hâk edermiş. Sami Paşa zade G a l i b etmişdir



Evvelce



haber



olan Galib B e y d e n — Şevket



a l s a y d ı m •— hakkında



ma­



görürdüm.



Kırk beş elli yaşında i k e n t a h m i n e n 1 8 7 7 , 1 8 7 8 [ 1 2 9 4 , 1 2 9 5 H . ] de vefat e t m i ş d i r . M e d f e n i m a l û m



değildir.



ŞEVKET EFENDİ



Mehmed



Şevket



Efendi,



Trabzonlu



Hallaç



Mustafa



Efendinin



oğludur. 1 8 8 0 [2 m a r t



1 2 9 6 ] de



İzmid Defteri hâkani lüğüne



tâvin



d o ğ d u . Eniştesi H a c ı A z i z F a i k



Efendi,



müdür­



olunduğundan



ailece b e r a b e r gitdiler. M u a h h a r e n İstanbula



av-



detle sıbyan m e k t e b i n e girdi. V e yazı m e ş k e t m e ğ e b a ş l a d ı . Sonra



Davud



Paşa



merkez



rüşdî m e k t e b i n d e o k u y u b şehadet n a m e



aldı, Bir m ü d d e t



g ü m r ü ğ e d e v a m etdi. Hattat



Re'fet



Efendiden



sülüs v e n e s h t e m e ş ş u k e y l e d i . Çingograf



Hattat



Halid



ve



H ü s a m ü d d i n Beylerle çahşdı. i k i s e n e s o n r a H a k k â k l a r çar­ şısında [ 1 ] b i r



dükkân



açdı.



Ç i n k o v e ş e m ş i r e k a r t vizitler, başlıklar v e saire h â k



etdi.



Bazı m e k t e b l e r d e y a z ı v e jimnastik muallimliği de



ya­



pardı U m u m î harbde Edirneye şevket



g ö n d e r i l e c e ğ i Sırada larak



Matbaai



kabul



olundu. O n



asker



O-



İbnülemin



Efendi



Mahmud Kemal koleksiyonundan



askeriyyeye sekiz s e n e



oraya



devam



etdikden



sonra



kadro



harici b ı r a k ı l d ı . S e k i z a y a ç ı k d a k a l d ı . D e v l e t m a t b a a s ı r e s i m h a n e s i n e tâyin k ı l ı n d ı . M u a h h a r e n [1]



Bayezid



tekaüd



camiinin y a n ı n d a idi.



edildi.



Bir kaç



kısmı B e l e d i y e c e yıkdırılarak y e r i n e şimdiki



sene e v v e l bir



k i t a b c ı dükkânları



kısmı yandı. yapdırıldı.



Yanmıyan



408 D ö r t sene evvel verdiği tercemei hal verakasında 7 1 dir. G e n ç l e r l e güreşerek



«Şimdi



y e n m e k d e y i m . Beşiktaş, V e f a ,



Sülemaniye jimastik kulûblerinin G ü z e l sülüs v e n e s h y a z d ı ğ ı



sinnim



B e y k o z ve



ilk m ü e s s i s l e r i n d e n i m » diyor. ve



gençleri



alınarak « p e h l e v a n h a t t a t » . n a m ı verilse



yendiği



müvafıkdır.



nazarı



dikkate



« (^Jellm- o ' . ^ - »



sahibinin,



yazılarını



gördüğünden



bahs



etdiği



1206



tarihli



« Ş ü k r i » 1er:



ŞÜKRİ EFENDİ Hüseyn



Şükri Efendi,



Vehbi



Efendiden mücazdır.



h i l y e i seadet. §



ŞÜKRİ EFNDİ Ahmed



Şükri



Efendi,



« T o p ç ı » namile ma'rufdur. Mahmudun



iradesile



Şumni



hattatlarının



meşhurlarındandır.



İ s m a i l Z ü h d i n i n m u k a l l i d i d i r . İ k i n c i Sultan



İ s t a n b u l a g e l ü b b u r a d a vefat



etmişdir.



§



ŞÜKRİ EFENDİ Essevyid Mustafa



Şükri Efendi, İsmail Z ü h d i d e n



v e 1 2 7 6 d a yazdığı iki



mücazdır.



1267



nuıshaf. §



ŞÜKRİ EFENDİ M e h m e d Şükri Elendi, Evliya zade elhac A h m e d mücazdır.



1 2 7 6 d a yazdığı iki



Nazif Eendiden



mushaf.



ŞÜKRİ EFENDİ Derviş Atiyyüşşükri



E f e n d i , sülüs



h i l y e i şerife icazeti, T o p k a p u



serayı



§



ve



nesh



ile 1 2 2 2 d e yazılmış



müzesindedir.



413



ŞÜKRİ



EFENDİ



Aliyyüşşükri Efendi Hazinei h ü m a y u n i m a m vekili. 1 2 4 6 ve 1 2 5 0 de yazdığı iki mushaf,



yine o müzededir.



ŞÜKRİ EFENDİ Halil Şükri Efendi, H a b i b Efendi « H a t ve hattatan» da Efendi B u r s a v î ş a k i r d a n ı n d a n yazısıdır. K ı r ı m m u h a r e b e i



Süleyman



o l u b 1 2 6 0 d a b a s ı l a n d e l â i l i şerif



kebiresinden



sonra



anın



vefat e t d i [ 1 ] , Süley-



m a n i y e d e a ç ı l a n I r f a n i y e m e k t e b i n d e hat h o c a s ı i d i » d i y o r . 2 5 z i l h i c c e 1 2 6 7 tarihli « T a k v i m i v e k a y i ' » d e



«Mektebi



mearifi



adiiyye m e ş k h o c a s ı U m d e t ü l h a t t a t i n B u r s a l ı hafız e s s e y y i d H a l i l Ş ü k r i Efendiye rüus verildi » deniliyor Hattat mearif



Behaüddin



Efendide



«Halil



Şükri



h a c e i sülüsi m e k t e b i



1 2 6 8 » k e t e b e l i sülüs v e n e s h b i r k ı t a ' s ı n ı



ŞÜKRI Mehmed çavuşlarından



Şükri Efendi,



EFENDİ



İstanbulludur.



Taburdan



olduğu halde Şevki Efendiden



yetişme



telemmüz



ve n e s h d e t e r a k k i etdi. E r k â n ı h a r b i y y e d a i r e s i n e m ü l â z i m l i ğ e terfi'



gördüm.



asker



ederek



hattat o l d u



sülüs



Rütbesi



edildi.



Zevcesinin vefatından



m ü t e e s s i r o l d u . B i l â h a r e b a l d ı z ı ile e v l e n d i .



N i h a y e t t e c e n n ü n etdi. O t u z ü ç y a ş ı n d a i k e n t a h m i n e n



1895



[1313



H ] d e vefat etdi. [1] H a b i b « T a r i h i vefatı m a ' l û m o l m ı y a n l a r » başlığile kayd e t d i ğ i h a t t a t l a r arasında bu zatı da y a z d ı ğ h a l d e mahsus g a r a i b d e n d i r .



«Kırım



mnharebesinden



sonra



vefat



etdi»



demesi



kendine



4 1 4



S ü l ü s yazısını g ö r m e d i m . B i z i m k o l e k s i y o n d a b i r n e s h yazısı dır ki n u m u n e



olarak



Reisülhattatin



var­



dere edildi.



K â m i l Efendi



«Şükri



Efendi



yaşasa



idi hepimizi



geçerdi» dedi.



ŞÜKRİ EFENDİ A h m e d Şükri Efendi H ü n g â r çavuşlarındandır. t a r i h i vefatı



malûm



olmıyanlardandır.



Dere



güzel yazdığı anlaşılıyor. [ 1 ]



[1]



T e r c e m e i hali ve



edilen



« Ş ü k r i l e r » den « A b d ü l k a d i r Ş ü k r i » 29 ıncı s a h i f e d e d i r .



numunelerden,



TAHİR EFENDİ



Esseyyid H a f ı z M e h m e d T a h i r



Efendi,



Ahmed



Efendi



namında



birinin o ğ l u d u r . N u r i o s m a n ı c a m i i h a t i b i o l d u ğ u — E v k a f ı



İslâmiyye



müzesinde m a h f u z — h i l y e i s e a d e t d e n a n l a ş ı l d ı ğ ı n ı « ı>J»lLi o l ^



» sahibi



söyliyor.



TAHIR EFENDİ Esseyyid e l h a c M e h m e d T a h i r E f e n d i , M a h m u d



Celâlüddinin



en



ileri gelen t i l m i z i d i r . M a h m u d C e l â l ü d d i n i n t e r c e m e i h a l i n d e b a h s o l u n a n Hakkak z a d e hattile m u h a r r e r " e s e r d e « C e l â l ü d d i n i s a n i M e h m e d T a h i r E f e n d i , c e l î yazıda üstadına faik i d i v e farkı y o k d u » d e n i l i y o r .



Sultan



Abdülme-



ridin yazı h o c a s ı d ı r . 1845 tinden



[1262



olub



H.] d e v e f a t e t d i . « S i c i l l i O s m a n i » d e « m e h e r e i hatta­



muallimi



Yahya Efendi t ü r b e s i n e



hattı



sultanî



olmuşdu.



1262



d e vefat



defn edilmişdir» denilmiş ve medfeni



edüb yanlış



gösterilmişdir. «Hat v e h a t t a r a n » d a « E y u b d e K ı r k n e r d i b a n d a m e d f u n d u r . darda H a r e m i s k e l e s i n d e D e f t e r d a r hututı ol m e r h u m u n Nurullah P e r t e v



Üskü­



c a m i i ile G a l a t a d a K a p u i ç i c a m i i



asarıdır.» d e n i l i y o r . B e y , verdiği



muhtırada



«Eyubde



Hakîm



Kut-



büddin m e k t e b i y a n ı n d a k i K ı r k m e r d i v e n k a b r i s t a n ı n d a m e d f u n o l d u ­ ğunu söyliyor.'j Bizim k o l e k s i y o n d a s ü l ü s v e c e l î b i r k a ç yazısı v a r d ı r . Mahmud C e l â l ü d d i n ü s l û b u n a



Temamile



m u v a f ı k o l a r a k y a z ı l m ı ş d ı r . N e s h yazı­



sını görmedim.



Son Hattatlar — 27



420



TAHİR EFENDİ E l h a c . M e h m e d Tahir c e m e i hali m u k a y y e d



Efendi,



değildir.



1 8 4 7 [ 1 2 6 3 H ] d e vefat etdi. T e r .



Hakkındaki



Y a h y a Efendi türbesi haziresindeki



— kabrinin



malûmat,



—



Beşiktaşda



kitabesinden



ibaretdir.



«Tarikati aliyyei nakş b e n d i y e d e n ejşeyh elhac esseyyid M e h m e d N u r i Şemsüddin Efendi [ 1 ] hulefasından Hattat 1263» Bir



Mehmed



Tahir



Efendinin



merhum



ruhiçün



ve mağfur



fatiha



16



esseyid



cümadelulâ



[2] yazısını



lığına dair



görmediğimden ve göreni de işitmediğimden



söz s ö y l e m e k k a b i l



değildir.



[1] Y a h y a Efendi dergâhı şeyâı. [2] NuruUah Pertev Bey yazub



vermişdir.



hattat-



TAHSİN EFENDİ



E l h a c H a f ı z Hasarı T a h s i n H i l m i [ 1 ] E f e n d i , T e n e k e c i e s n a f « n d a n Kırımlı İbrahim İsmail



A ğ a zade K ı l ı ç A l i Paşa c a m i i



Efendinin



oğludur.



M u h y i d d i n i Fenarî,



diğer



ser



1 8 4 7 [ 1 2 6 3 H . ] de namla



Çukur cüm'a



devr hanı



Tophane camii



Hafız



civarında



mahallesinde



doğdu Çubukçular Sıbyan mektebinde o k u y u b mektebin Efendiden



teallümi Kur'an



ile



hafız



Bekr Efendiden bir m ü d d e t tederrüs



oldu.



hocası



Tophane



Müftisi



İsmail Hoca



etdi.



S ü l ü s v e n e s h i Ş e f i k B e y d e n , ta'likı i h t i d a « s a h i b i k a l e m » d e n i l e n hattı A c e m d e n v e b i l â h a r e S a m i E f e n d i d e n y a z d ı . n i s i yazı m u a l l i m i İzzet E f e n d i t a r z ı n d a



rık'a da



Sanayi', K ı z sanayi', C i h a n g i r inas ruşdisi l i m a t , İzzet E f e n d i n i n v e f a t ı n d a n etdi. D a r ü ş ş e f a k a d a



yazardı.



Mühendis,



mekteblerinde,



Darülmual-



sonra Galata sultanisinde



yazı t a ' l i m



— vefatına kadar — p e k ç o k z e m a n rık'a



l i m l i ğ i etdi. T a l e b e d e n arzu e d e n l e r e h u s u s î yazılar d a



G a l a t a seray sulta­



suretde



rık'adan



mual­ başka



gösterirdi.



İstanbuîda



M a h m u d Bey matbaasına



yıllarca



devam



edüb



mat­



baanın her nevi' yazılarını yazardı. H a r i c d e n m ü r a c e a t e d e n l e r e e k s e r e n matbaada



yazı t a ' l i m e d e r d i . K i m l e r e icazet v e r d i ğ i m a ' l û m



değildir.



B ü y ü k o ğ l u M a h m u d Cemalüddin B e y « ü ç d ö r t M u s h a f da n e r e d e v e



kimlerin



elinde



bulunduğundan



haber dar



yazmışsa değilim»



demişdi. Mahmud



Nedim



Paşanın



Cağal



oğlundaki



o n u n yazısı o l d u ğ u o ğ l u n u n c ü m l e i i f a d a t ı n d a n



türbesinin



ise d e



yazısı



imzası görüle­



medi. 1 9 1 2 [ 2 5 safer 1 2 3 0 ] d e —- s a k i n l e r i n d e n o l d u ğ u — Ç u k u r mahallesindeki e v i n d e vefat Eyubde



Kırk merdiven



cüm'a mahallesi imamlarının



cüm'a



etdi. kabristanında bulunduğu



— akribasınm semte — defn



ve



Çukur



olundu



K a b r taşı y a p d t r ı l m a m ı ş d ı r . O ğ l u M a h m u d B e y « g ü y a v a l i d e y e v e biradere b u y o l d a v a s i y y e t e t m i ş d i r . » d e d i .



422 O r t a b o y l u , s a r ı d a n m ü b e d d e l b e y a z sakallı v e g ü z e l y ü z l ü , sarıklı, ü s t ü t e m i z , m ü e d d e b , ağır b a ş l ı , « H i l m i » l â k a b ı n a l â y ı k



h a l i m , selim,



m ü t e d e y y i n , afif v e d e ğ e r l i b i r h a t t a t ı k â m i l i d i . B e n i m faziletimden değil, k e n d i hasaisi fadılasından o l a r a k h a k k ı n a ç i z a n e m d e h ü r m e t ihraz e d e r d i [ 1 ]



§ V a k t i l e tertib etdiğim « H u t u t ı m e ş a h i r » m e c m u a s ı n a yazdığı



yazı



n u m u n e olarak dere edildi.



[ 1 ] M ü z e m u h a s e b e c i s i R e c e b E f e n d i m e r h u m u n — k i emsali nadir b e c e r i k l i , iş ehli, bir m e r d i müteaddid riyasetini



g a y u r idi — i m t i y a z erbabı kabul



kaleme



sahibinden



tevdi' etmişse



kiralayub de



neşr



hüsni i d a r e



etdiği



«Resimli



g a z e t e » yi



edilemediğinden



yazı



işleri



e t m e m i reca e t m i ş d i . Pek g e n e v e bu husuada t e c r i b e m noksan olmak



s e b e b l e r i l e k a b u l d e t e r e d d ü d e t d i m s e d e t e ş v i k a t ı vakıa



ve muaveneti mev'ude



üzerine



k a r d e ş i m A h m e d T e v f i k , Y e n i şehir fenarî H ü s e y n H a ş i m , M e h m e d A k i f v e A ğ l a r c a zade Ispartalı H a k k ı B e y l e r l e işe



başladık.



D a m a d H a l i l P a ş a z a d e D a m a d M a h m u d C e l â l ü d d i n Paşanın, H e r s e k l i A r i f H i k m e t B e y i n , b i l â h e r e Ş e y h u l islâm olan M u s a K â z ı m Efendinin müddet baş muharrirliğinde



b u l u n u b çekilen



ve



— gazetenin



— Halil E d i b Beyin



evvelce



muaveneti



bir



kalemiyye-



Ierile g a z e t e y i hayli m ü d d e t m u n t a z a m a n ç ı k a r d ı k . Gazetenin



tab' edildiği



Mahmud Bey



matbaasındaki odamız,



Tahsin



Efendinin



o d a s ı n a b i t i ş i k idi, a r a l ı k d a g ö r ü ş ü r d ü k . R e c e b E f e n d i y e , m a t b a a m ü s t a h d e m l e r i n e ve e h i b b a s m a « b u g - z e t e y i g ü r ü l t ü s ü n d e n v e bir takım m ü n a s e b e t s i z o k a d a r e d e b l i zatlar ki ehli kemal I var»



hallerinden



o d a d a olub o l m a d ı k l r ı n ı



dermiş.



« H ü s n i zannile m ü s a b [*] o l s u n i l â h i T a h s i n »



[*]



his



rahatsız olurduk. etmiyoruz



Cünki



çıkaranların



Şimdiki



hey'et



içleıinde



bir



TAHSİN EFENDİ



Elhac Hafız Hasan Tahsin Efendi, T o k a d d a M e y d a n camii Osman



Efendinin oğludur. 1 8 5 1 [ 1 2 6 7 H . ] d e T o k a d d a



Evaili şebabında Müsteşarı



İ s t a n b u l a g e l d i . M e d r e s e y e girdi. E s b a k



Kayseriydi



ulûmı mürettebeyi



D e r v i ş A l i Rıza E f e n d i d e n



Bayezid



Meşihat camiinde



tahsil i l e m ü c a z o l d u .



R e i s ü l h a t t a t i n M u h s i n z a d e A b d u l l a h B e y d e n sülüs I ü m e d e r e k icazet a l d ı .



Hocasının



î z e t E f e n d i d e n d e istifade Sadrı esbak



imamı



doğdu.



hocası



olan



v e n e s h teal-



K a d ı asker



Mustafa



etdi.



A l i Paşanın Mercan



A ğ a mehallesi



civarında



hicrî



1 2 8 6 s e n e s i n d e inşa v e i h y a e y l e d i ğ i [ 1 ] m u h t e r i k Y a ' k u b A ğ a c a m i i n e i m a m v e hatib tâyin o l u n d u . M e r c a n h a r i k m d a



camiin yandığı



güne



k a d a r y ı l l a r c a ifayı v a z i f e e y l e d i . Bayeziddeki Kütüb hanei u m u m i n i n h a r e n b i r i n c i hafızı



a ç ı l d ı ğ ı t a r i h d e i k i n c i , muah­



kütüb oldu. Vefatına



kadar



bu hidmetde,



e v v e l m e k â t i b i r ü ş d i y e d e A r a b î v e yazı m u a l l i m l i ğ i n d e



daha



bulundu.



Y e t i ş m i ş b i r k ı z ı n ı n v e f a t i l e ş e v k v e ş e t a r e t i n e h a l e l g e l d i . Bazıları m ü e l l i f hattile m u h a r r e r k ü t ü b i nefîseye, ç e k m e c e l e r d o l u s u m ü t e n e v v i ' hututı giran behaye, güzel klemtraşlar senedenberi



topladığı



b u kıymetli



yandığı esnada kardeşim Ahmed



v e makta'lara



eserleri, B a y e z i d



malik



civarındaki



A h m e d T e v f i k B e y i l e tahlis



neşveye büsbütün Vefatından yatdı. Bilâhare



veda'



evi



etdik. Sultan



civarında bir e v e nakl edildi. M ü t e a k i b e n orası da



d a n yazıların v e levhaların



i d i . Elli



yandığın­



b i r azı zayi' o l d u . O g ü n d e n s o n r a ş e v k v e



etdi.



bir sene



e v v e l sağ tarafına



felç geldi.



iyileşdise d e zihnine d u r g u n l u k



Hayli



zeman



arız o l d u .



Y a r ı m asra k a r i b u h d e s i n d e b u l u n a n A l i P a ş a c a m i i i m a m e t v e hita­ b e t i — i k i m e ' m u r i y e t i n b i r ş a h ı s d a c e m ' i c a i z o l a m ı y a c a ğ ı n a d a i r — Ev­ kaf nezaretince



ittihaz o l u n a n k a r a r ü z e r i n e r e f e d i l d i . B u n d a n



da müteessir



olarak



t i ] Camiin



inşasına,



b i r hafta esbak



söylediği ve Kadı asker Mustafa



sonra



Ticaret



1 9 1 6 [ 5 safer



ve Nafia Nazırı



dolayı



1 3 3 2 ] — 3 0 tes­



M a h m u d C c l â i ü d d i n Paşanın



İzzet E f e n d i n i n ta'lik ile y a z d ı ğ ı m a n z u m tarih, camiin



dışında kapunun sağ tarafındaki dıvarda



mahkûkdur.



427



r i n i s a n i 1 3 3 1 ] d a f ü c a e t e n vefat e t d i . B e h a r i y e s ı r t ı n d a k i k a b r i s t a n d a kızının y a n ı n a defn U z u n b o y l u , kır



olundu. sakallı, e h l i



daniş,



ehli



m a i l , n ü k t e d a n , h a n d e g ü n a n i d i , k i m s e ile şeret e d e r d i çok



kıt'a



Sülüs ve n e s h d e



yazmışdır.



sülüsle m a h k û k



üstad idi.



Çadırcılar



Bir k a ç



civarındaki



«Sahrınclı h a n » kitabesi



tarikat, h a l ı m



latifeye



oğraşmazdı, hüsni Mushafı



hanın



onun



mua­



şerif,



bir



cebhesinde



celi



yazısıdır.



K u r ' a n ı m ü b i n i l â h n i h a z i n ile o k u r d u . M u s i k i y e v e şi're a ş i n a i d i . Bazı n ü k t e l i m ı s r a ' l a r



ve beytler söylerdi.



Asarı a t i k a d a n b i r b a k ı r s a a t i m saatler, y ü z ü k l e r , m ü h ü r l e r



vardı.



Mercan



yarfgmında



lıkda b o z u l u r d u . M e r h u m « s a a t ç i y e



g ö t ü r e y i m » der alırdı.



parmağı o l d u ğ u n d a n m e ğ e r k e n d i ta'mir edermiş. Bir gün durduğundan,



diğer



v e e ş y a y i n e f i s e ile ç a l d ı l a r . B a k ı r saat ara* Saatcilikde saat



yine



arka kapağını a ç d ı m . İ n c e bir kâğıda, i n c e bir k a l e m l e



y a z u b i ç k a p a ğ ı n ü s t ü n e k o y d u ğ u şu k ı t ' a y ı « P e k güzel y a p d ı anı



gördüm:



saatçi



İçini a ç m a sakın ey g a m k i n Bir dakika



i l e r u y e gitse



Y i n e ta'mir eder elbet T a h s i n » Eyyamı sahavetimizde bir k a ç ç o c u ğ u o k u t m u ş



benimle kardeşimi ve



sülüs



ve



nesh



ve ta'lim



müteallikatımızdan ederek



bana



ve



ç o c u k l a r ı n b i r b ü y ü ğ ü n e icazet v e r m i ş d i r . H e r hale t e h a m m ü l



ederdi. Yalnız boğazına t e h a m m ü l



Her yerde her şey yerdi, i ğ r e n m e z d i çapaklı b i r i h t i y a r A r a b k a d ı n ı n



Kütb hanenin



edemezdi.



karşısında



y a p u b dan esini o n paraya



gözleri



satdığı ya­



lancı d o l m a y ı , y i n e o r a d a b i r K ü r d ü n k o c a k a z a n l a p i ş i r d i ğ i k ö t ü y a ğ l ı , kötü k o k u l u k u s k u s u



k e m a l i iştiha ile y e r d i . İtiraz e d e r d i m ,



gülerdi. E k l ü ş ü r b ü n ,



s ı h h a t i ü z e r i n d e süi te'siri o l d u ğ u



aldırmazdı



şübhesizdir.



TECELLİ EFENDİ



Hafız M e h m e d Tecelli Efendi h a k k ı n d e âlîde yetişüb



« S i c i l l i O s m a n i » d e «Babı



terceme kalemi teşekkülünde



oraya çerağ edilmişdir [cümadelûla



— lisan a ş i n a o l m a ğ l a —



1 8 3 0 [ 1 2 4 6 H . ] d a m ü t e r c i m i e v v e l v e 1835



1 2 5 1 ] de d i v a n ı h ü m a y u n



tercemanı



oldu.



1 8 3 7 [1253



H . ] d e infisal e y l e d i , B i r k a ç s e n e s o n r a fevt o l m u ş d u r » d e n i l i y o r . B i l e n i e d i ğ i v e b u l a m a d ı ğ ı v e f a ' t a r i h l e r i n i b u suretle, senelerde



vefat e t d i »



mahsusatındandır Nurullah sahabetini



tarzında



göstermek,



Süreyya



ki tarihe bir faide t e ' m i n



y a h u d «Bu



Bey



merhumun



edemez



P e r t e v B e y , v e r d i ğ i m u h t ı r a d a « P e r t e v Paşa m e r h u m ın



görürdü.



Tercemanlıkdan



infisah



bununla



a l â k a dardır»



diyor. Evkafı müntekil



İslâmiyye



müzesinde — Pertev



— iki hılyesi



Paşa



kütüb



hanesinden



zade



H a f ı z Öme-



vardır.



TEVFİK EFENDİ Hafız Mustafa T e v f i k rüccehdî Efendin



Efendi



Ispartada



Şefik



oğludur.



Sülâlesi asırlardan beri hafızlık v e hattatlık ile ma'rufdur.



Yazıda



ü s d a d ı , b a b a s ı Ö m e r E f e n d i v e İsparta R e i s ü l h a t t a t i n i K a r a hafız zade M e h m e d Efendidir.



Hattatlıkla



ve



mekteblerde



muallimlikle



iştigal



ederdi. 306



mushafı



şerif



yazmağa



müveffak



m e b ' u s u T a h i r Paşa zade



Hafız İ b r a h i m



nüshai



3 0 4 nciyi Sultan



ihda



nefîseyi g ö r d ü m .



Bey



olmuşdur. içün



Mehmed



Eski



İsparta



y a z d ı ğ ı 3 0 3 üncü Reşad



merhume



e y l e d i ğ i gibi 3 0 5 n c i y i d e — H i c a z a a z i m e t i n d e — e s b a k Mekki



mükerreme



emîri H ü s e y n Paşaya



vermişdir.



3 0 6 ncı Mushaf hitama e r m e d e n 75 yaşında ö m r ü hitame



erdi.



1917 [1335 H.] d e —



tahminen



4 2 9



Bana sinden



bu malûmatı



olarak



merhum



veren



Hafız



«Hacı



Bektaş



İbrahim



Beyin



Efendi»



ifadatı



namile



idise d e b e k t a ş i l i k l e b i r m ü n a s e b e t i y o k d u . E h l i s ü n n e t v e idi. K u r ' a n



yazdığı k a l e m l e r i n



gasli i ç ü n k u l l a n ı l a n



kırıntısını



muhafaza



cümle­



yad



ederek



olunur



cemaatden cenazesinin



su — v a s i y y e t i m u c i b i n c e — o n u n l a ı s ı d ı l m ı ş d ı r .



TEVFİK EFENDİ Elhac Hafız M e h m e d Tevfi Efendi,



Sultan



A h m e d camii



dir. O c a m i i n b a ş i m a m ı H a f ı z H ü s e y n E f e n d i d e n tahsili i l m icazet n a m e Mustafa



hatibi­ ederek



aldı. İzzet



Efendi



yazılan — n a k i b ü l e ş r a f



tilmizlerinden — tercemei



kâtibi



Mehmed



hali



Hilmi Efendiden



yukarıda sülüs



ve



nesh m e ş k e d e r e k m ü c a z o l d u . Şahsını t a n ı d ı ğ ı m v e h u t b e s i n i



dinlediğim



mei hali, vefat t a r i h i v e m e d f e n i t a h k i k



b i r zatdır. F e k a t



olunamadı



terce­



TEVFİK BEY



M e h m e d Tevfik Bey,



Manastırlı



zatın o ğ l u d u r . 1 8 6 8 [ 1 2 8 5 H ] Ibtidaî



ve



rüşdî



Fatih medreselerinde



Abdüllâtif Efendi namında



Manastırda



mekteblerde tahsili i l m



o k u d u k d a n sonra İstanbula etdi.



bir



doğdu.



1892



[ 1 2 1 0 H . ] de



geldi.



meşhur



H a f ı z Ş a k i r E f e n d i d e n icazet a l d ı . E m s a l i a r a s ı n d a b i h a k k ı n k a d i r şinas o l a n Sadrı â z a m C e v a d Paşa m e r h u m , yazısını gö­ r ü b t a k d i r e t d i ğ i n d e n 1 2 ş u b a t 1 8 9 4 [ 6 şaban 1 3 1 1 ] de « 2 5 0 » kuruş meaşla divanı



hüma­



y u n m ü h i m m e o d a s ı n a m e ' m u r e d i l d i . Rüt­ bei rabiâ verildi. 1 6 haziran «1000» baş



kuruş



kitabet



mayıs



1 8 9 5 [ 2 2 z i l h i c c e 1 3 1 2 ] de meaşla



dairesi



.Mabeyni



hümayun



mukayyidliğine ve



1 8 9 6 [ 6 zilhicce



1 3 1 3 ] de



19



mabeyn



k â t i b l e r i sırasına i l t i h a k e t d i . 1 5 teşrini e v v e l 1801



[20



cümadelahire



1 3 1 9 ] da



meaşı



« 3 0 0 0 » kuruşa iblâğ o l u n d u . Rütbesi



Tevfik



Bey



—



muhtelif



tarihlerde



— ulâ



sınıfı e v v e l i n e v e



h â m i l o l d u ğ u O s m a n î ve



Mecidî



ikinciye



nişanları



terfî' e d i l d i . Gü­



m ü ş Y u n a n m u h a r e b e v e altun liyakat ma­ d a l y a l a r ı n ı ihraz e y l e d i . İ'lânı



meşrutiyetden



sonra — diğer



tine nihayet verildi. Bilâhare tekaüd k ö y ü n d e ikamet 1924



kâtiblerle



beraber — hidme-



etdildi. S o n zemanlarında



Eren-



ederdi.



[1343 H ]



vefat etdi. İ ç E r e n k ö y kabristanına



defn olundu.



M e z a r ı n a h e n ü z taş d i k i m e d i ğ i h a b e r v e r i l d i . Buraya



dere



edilen



resmi,



vefatından



yedi



sene



evvel



yapıl-



mışdır. Seraya intisabından



evvel



Galata



seray



sultanisi



yazı



İzzet E f e n d i ile b e r a b e r m a t b a a i O s m a n i y d e yazı y a z m ı ş d ı r .



muallimi



433 A r a b î , Farisî



ve Türkçe



b i r tefsiri,



son



zemanında



hutut İle y a z m a ğ a b a ş l a m ı ş ise d e i k m a l i n e ö m r ü v e f a Kapalı çarşıdaki m ü n k a r i z Sahhaflarda



mütenevvi'



etmemişdir



ba'zan tesadüfle



kitablara



ve yazılara d a i r k o n u ş u r d u k . İ l m v e f a z i l e t i n d e n , b a h s e d e r d i . B a h u ­ sus y a z ı d a , z e m a m m ı z d a e m s a l i o l m a d ı ğ ı n ı , h a t t â m u s t a f a



izzet



Efen­



diden daha güzel yazdığını söylerdi. V a k ı a t h l i i l m idi v e h ü s n i hatda



m a h i r idi. Fekat nefse b u de­



rece h ü s n i z a n , n a z a r ı a h l â k d e e l b e t t e m ü s t a h s e n d e ğ i l d i r . Fezaili a h l â k ı y y e mütercem



«urvei



ve



kemalatı



vesika»



insaniyyeye dair



isimli eserinin



ehadisi şerifeden



birinci cildi [ 1 ] tab' o l u n -



muşdır. C a h i l v e b a t ı l b i r şahsı m e n h u s u n



«Hayatı M u h a m m e d »



namile



neşr etdiği k i t a b ı h e r z e n i s a b ı n b a ' z ı c i h e t l e r i n e r e d d i y e o l a r a k « İ n t a k ı h a k » n a m ı n d a « 1 4 » s a h i f e l i k m a t b u ' b i r risalesi d e



vardır.



VAZIH [2] EFENDİ Mehmed Vazıh



Efendi,



«Sicilli O s m a n i » d e



göre d i v a n ı h ü m a y u n k a l e m i n d e n se darı o l d u . S e n e l e r c e h i d m e t l e



beyan



olunduğuna



neş'etle m ü m e y y i z v e beylikci ke­ ihtiyarı tekaüd



1 8 6 3 [ 5 zilhicce 1 3 1 0 ] d a vefat etdi.



eyledi.



Güzel yazanlardan o l d u ğ u



mervi ise d e y a z ı s ı n ı g ö r m e d i m .



[1] Bir nüshasının bir kaç yerini kale'mile tashih ederek bana ihda etmişdi. [2] ^ I j Son Hattatlar — 2 8



VAHDETİ EFENDİ M e h m e d Şevket V a h d e t i Efendi, T e k f u r D a ğ ı n d a mutasarrıf vefat e d e n h a c e g â n ı d i v a n ı h ü m a y u n d a n



elhac Nuri



dur.



doğdu.



1 8 3 3 [zilhicce 1 2 4 9 ] da İstanbuîda



iken



E f e n d i n i n oğlu­ On



üç



yaşında



i k e n b a b a s ı vefat di. O k u y u b



et­



yazmağa



ç a l ı ş d ı . S a l i h Ferdi [ 1 ] Efendiden edüb



temeşşuk



1846



[1262



H.] d e icazet aldı. Mu­ ahharen



kadı



asker



Mustafa



İzzet



Efen­



d i d e n k e s b i feyz etdi. On



dört



yaşında



d i v a n ı h ü m a y u n , son­ ra m ü h i m m e



kalem­



lerine kabul Bu



olundu.



esnada



şeyhülis­



lâm Ebüssüud ahfadından



Efendi



v e meva-



l i d e n Isa z a d e Sadüddin Efendinin



kızile



izdivaç eyledi. Ayasofya dersi a m dan



camii



hocaların­



Osman



Recai



E f e n d i n i n d e r s i n e de­ v a m ile 1 8 6 1 [ 1 2 7 7 H.]



de



icazet



name



Mühimme



kale­



aldı. Vahdeti



Efendi



minde [ 1 ] Habib Efendi [2] R ü t b e i denir.



«ihtidaları



Eyyubî



Raşid



menşur



Efendiden temeşşuk eyledi»



v e z a r e t t e v c i h i n e d a i r divanı h ü m a y u n d a n yazılan fermanlara



[2]



diyor. «Menşur»



43 5 nivislik



kendine



inhisar



etmiş



gibidi.



edilen Süleyman Şevket Paşanın yazılan menşurlara renk



ahunla



—



Y u k a r ı d a tercemei hali



vezaret m e n ş u r ı n ı — o vakte



b e n z e m e y e n b i r tarzda yazarak



celi



v e h e r satırını



divanîdeki



iktidarını



Ş e / k e t Paşa, V a h d e t î y i — m e k a m ı s a d a r e t d e g ö t ü r ü b iltifatı o l a n sadrı



müşevvikanesini



Reşid,



Vahdetîyi,



mine m e ' m u r ve — emsali tevcihi ile



niyaz



bir başka



gösterdiğinden



b u l u n a n — Reşid Paşaya



etdi.



teşrifatii



gayrı



dere kadar



Kadr



şinaslığı



divanı h ü m a y u n



mesbuk



ma'ruf



nişan



kale­



suretde — rütbei



saniye



m e s r u r etdi.



İki d e f a L o n d r a y a ve Parise g ö n d e r i l e r e k posta pullarının, k a i m e l e r i n i n v e e s h a m ı u m u m i y y e n i n n a k ş v e h a k k i ile nezaret e t d i . P e k m ü e d d e b



ve



kadaşlarımızdan oğlu



Safvet



Rıza



mütedeyyin Bey



banka



basılmalarına



b i r z ı t o l a n B a b ı âli ar­



merhumun



«hazinei fünun»



ile n e ş r e y l e d i ğ i t e r c e m e i h a l i n d e d e n i l i y o r k i : « B u e s e r l e r i ç i n d e bilhas>a nin balâsında ve



iki



banknotlar



tarafdaki



Fransızca



şayanı



dikkatdir. K a i m e ­



rekamların



altında



b î n ile o k u n u r s u r e t d e y i r m i d e f a « b e ş a d e d m e c i d i y e y ü z l ü k ibaresi



ve



yine



kaimenin



sile i k i d e f a m u h a r r e r yine o



sekide



olan



olarak



yirmi



sağ



tarafında



«beş aded defa



beyzîyüşşekl



«Şifre» n a m ı



t e k r a r e t m i ş ki



verdiğimiz hatdaki



Üçüncü



l e r i n d e şifre h a t ile k o l



ve



bu gün o



ve



t e r s i m i n d e k i san'­



Parisde b u l u n d u ğ u imperatoriçe



düğmeleri yazub



kadar



yokdur.



mehareti



denilebilir.



Napolyona «Lui Napolyon»



divanî celi-



mecidiye yüzlük altunu» ve



dakik yazıyı değil, celisini yazacak hattatımız



at k e n d i s i l e b e r a b e r g i t m i ş d i r



hürde altunu»



esnada



« O j e n i » isim­



takdim etmiş



ve



mazharı



iltifat v e t a h s i n o l m u ş d u r . § Vahdeti hututı



islâmiyyenin



on



sekiz



nev'inden



her



birinin



y e g â n e [ 1 ] ü s t a d ı a d o l u n m a ğ a şayeste y e d i t u l â s a h i b i i d i . Sanayii nefisenin ekserinde ve h â k k â k l ı k d a



sahibi



-u'lj



tuğrayı h ü m a y u n u



üstâd o l u b



rüsuh idi. Hattâ



binden gönderilen gayet «*-\pJI » «Mektebi fünunı



harbiyyei şahane



rüşdîsi s ü l ü s m u a l l i m i a s a k i r i dülahad Uç



şahane kaim m e k a m l a r m d a n



Vahdeti Bey merhumun oğlundan



ikisi



ve



hattatı v e U n k a p a n ı



iki



ruhiçün kızından



fatiha biri



mektebi



hafız A b ­



1313» hali hayatında



vefat



etmişdir. A b d u l l a h Z ü h d i E f e n d i d e n sülüs, n e s h v e celi m e ş k etdi. « H a t t a t » unvanına



l â y ı k o l d u ğ u n u isbat



edecek



Büyük ve k ü ç ü k kıt'ada m ü t e a d d i d oldu. B u n l a r ı n camiindedir.



b i r i H a r e m i şerifi n e b e v i d e , d i ğ e r i



Şifa,



kıtalar v e l e v h a l a r Hırkai



suretde



M u s h a f ı şerif



Buhari,



oljrJ-tj-'Vj,



Evrad,



güzel



yazılar



tahririne



yazdı.



müveffak



Yıldızda Hamidiye



Mesnevi,



h i l y e i seadet,



yazdı.



seadet, i m a m ı i k e n



1 2 8 0 de yazdığı hilyei nefîseyi, E y y u b



Camii kayyımlarından A l i C e m a l Efendinin evindeki levhalar arasında gördüm. Hakikaten



güzel yazmışdır.



VÂSIF



Elhac Mustafa Vâsıf Efendi, karyesi e h a l i s i n d e n d i r .



EFENDİ



K a s t o m u n i vilâyeti



« K a d ı oğlu» namile yâd



dahilinde A k su



olunurdu.



Evaili h a l i n d e I s t a n b u l a g e l d i . G e b e c i z a d e M e h m e d V a s f i E f e n d i ­ d e n yazı m e ş k etdi. Ü s t a d ı « Ç ö m e z » l â k a b ı n ı v e r d i . O l â k a b l e



iştihar



etdi. S o n r a L â z Ö m e r V a s f i E f e n d i d e n d e t e l e m m ü z e t d i . [ 1 ] Sultan A b d ü l h a m i d i e v v e l türbesinin kaim m e k a m v e k i l i o l d u .



baş



türbe darı ve



vakfının



1 8 5 2 [ 1 2 6 9 H.] d e [ 2 ] vefat e t d i . E y y u b c a m i i n i n s o l u n d a k i B e y baba s o k a ğ ı n d a y o l a y a k ı n k a b r i s t a n a d e f n Kabrinin



«Cennet



mekân



olundu.



sülüsle m u h a r r e r



firdevs



âşıyan



Gazi



»\j yi!» h a z r e t l e r i n i n v a k f ı şerifi k a i m



kitabesi:



Sultan



Abdülhamid



hân



m e k a m ı e s b a k ı ser l e v h a i



tatin m e r h u m v e m a ğ f u r e l h a c M u s t a f a V â s ı f E f e n d i r u h i ç ü n



hat-



elfatiha.



1 2 6 9 » [31 Millet kütüb



hanesinde



Hakkak z a d e h a t t i l e m u h a r r e r



«Şimdi v a k t i n r e i s ü l h a t t a t i n i d i r »



eserde



deniliyor.



Süreyya B e y «Sicilli O s m a n ı » d e s e h v e n iki yerde [ 4 ] t e r c e m e i hali olarak i k i satır y a z m ı ş d ı r . H a b i b Efendi « H a t ve hattatan» da « M e r h u m Ç ö m e z , sapan atma En y ü k s e k m i n a r e n i n



başından



hünerinde



dahi



gayet



sapan taşını kuvveti bazu



[1] T o p kapu sarayı m ü z e s i n d e h o c a l a r ı İ b r a h i m



Namık



ve



üstad



idi.



ile g e ç ü r ü r



İsmail Zihni



tarafla­



rından 1 2 0 8 d e M u s t a f a V a s ı f a sülüs ve n e s h d e n v e r i l m i ş bir i c a z e t kıt'ası v a r d ı r . İ c a z e t tarihi ile v e f a t ı a r a s ı n d a « 6 1 » s e n e m e v c u d ğundan icazetin ona



aid



olub olmadığı



ve V â s ı f ı n



velâdet



tarihi



meçhul



oldu­



kesdirilemez.



[2] H a b i b , s e h v e n 1 2 7 9 k a y d e t m i ş d i r . [3] Nurullah P e r t e v B e y



i s t i n s a h etmişdir.



[4] [ C . 4 S. 4 7 5 , 6 0 0 ] Süreyya Bey



ilâveten «muasırı Mustafa



Efendi



dahi



hattat idi. 1 2 6 6 da irtihal e y l e m i ş d i r » d e m i ş d i r . Bu zatın h ü v i y e t i n i keşf e t m e k mütevakkıfdir.



meşhur



keramete



444 idi. Beşuş ve kavi iskelesi h a r i c i n d e



heykel,



emma



musluklar



m ü t e n a s i b ü l v ü c u d i d i [ 1 ] . Bostan



arkasında Mükataa



n a z ı r ı H a s a n Beyin



v e H a m i d i y e t ü r b e s i m e z a r l ı ğ ı n d a s i l â h ş o r i b r a h i m İ b i ş A ğ a n ı n senki nişanları b u n u n hattıdır», Elleerde hılyeleri,



diyor.



sülüs ye n e s h



kıt'aları



vardır.



Bizim



koleksi­



y o n d a yazıları m e v c u d d u r . « S e r l e v h a i H a t t a t i n » u n v a n ı n a l â y ı k oldu­ ğ u n u eserleri i s b a t e d i y o r . E n b ü y ü k , e n k ı y m e t d a r



eseri



ise tilmizi



b i n a z i r i K a d ı a s k e r M u s t a f a İzzet E f e n d i d i r , «Şakirdine, üstadına



[1] Bu sözler, tenidmidir,



ba husus



«sapan



rahmet»



a t m a » m a d d e s i a t m a m ı d ı r , y o k s a bir s e n e d e müs-



m e ' h a z g ö s t e r m e d i ğ i ç ü n hakikati a n l a m a k



müşkildür.



Mustafa Vâsıf



Efendi



İbnülemin



Mahmud Kemal koleksiyonundan



VASFİ EFENDİ



G e b e c i z a d e e l h a c hafız M e h m e d V a s f i E f e n d i i b n i S ü l e y m a n [ 1 ] zemanının



en



değerli



hattatlarındandır.



Galata s e r a y g ı l m a n ı n ı n



Pek



hat m u a l l i m i s a n i s i



çok



şakirdi



vardır.



oldu.



« H a t ve Hattatan» da « S u l t a n M a h m u d ı s a n i v a k t i n d e ser h a l k a i h o ş n i v i s a n müşarün ileyhin Efendi



hatlarında



evvelâ o



ve



idi. Sultanı



badehu



Rakım



bulunmuşdur.



1 2 4 8 de fundur.



hidmeti



vefat e d ü b Ü s k ü d a r d a



Kabrinin



Karaca



Ahmed



civarında



med-



taşını H a c ı T a h i r Efendi y a z m ı ş d ı r . »



V e «Sicilli O s m a n î » d e « K â t i b i Sultanı o l u b 1 2 4 7 m u h a r r e m i n d e



fevt o l d u . »



11 şa'ban



1 2 4 7 tarihli « T a k v i m i v e k a y i ' » de



«Bundan



akdem



daii h a s ı c e n a b ı



fevt o l a n hattatin



meşhurlarından



cihan bani G e b e c i zade Vasfi Efendi m e r h u m u n



nefer y e t i m l e r i n e



bin



sekizer



yüz altmış



e s h a m k a v a i m i itasına m ü s a a d e i hanei â m i r e d e n



zümresinin



deniliyor.



bittanzim



b e ş e r k u r u ş faizlu



âli e r z a n b u y r u l m u ş



beratları itasına ibtidar



iki



olarak



olmağla



Darb



olmuşdur.»



deniliyor.



zade



Ekrem



H a k k ı B e y i n i a r e etdiği « S i l s i l e i h a t t a t i n » f o t o ğ r a f i s i n d e n :



«Şeray



hocası



elhac



hafız



gidişi



1231



dedir.



hacce



1 1 8 1 . 2 0 mushaf,



3 şifa,



me'sure ve



taklid — h i l y e i şerife. rekkaa, 3 0 0 9 k a d a r



Vasfi



Ketebe



aldığı



150



dar d ü a n a m e v e p e n d ş s r h i , kadar e d i y e ' i



Mehmed kadar



delâil



nefes zade



h a t m cüzleri.



elmaruf



ve



risalesi,



en'am,



Gebeci



1150



ka-



hadisi erbain.



100



2 5 0 kadar — hafız



2 0 0 k a d a r d i ğ e r h i l y e i şerife.



kıt'a yazmışdır.



bi



tarih 1 9 rebiulevvel



M a h m u d ı sani,



Osmanı



2 3 0 kadar



mü-



talebesindendir.



Pek ç o k ş a k i r d i v a r d ı r . » [1] « V a s f i » lerden yukarıda



yazılmışdır.



Lâz Ömer Vasfi,



Ali



Vasfi



ve



hatib



Ömer



Vasfi



Efendiler



Mehmed Vasfi



Efendi Ekrem Hakkı



koleksiyonundan



Son



Hattatlar —



29



450 Hattat



Bahaüddin



Efendinin



koleksiyonunda



1198



tarihli bir



icazet n a m e d e G e b e c i z a d e , ş ö y l e d i y o r : «Kelimei Vahideyi



iki



satırda



i s m i şerifi zikr o l u n d u k d a « J-j teazzum e t m e m e k



şartile



bölmemek,



hazreti Peygamberin



» y a z m a k , e b n a y i c i n s i üzerine



ketebe tahririne izn v e r d i m . »



M e r h u m u n , e l l e r d e sülüs v e n e s h k ı t ' a l a r ı m e v c u d d u r . serayı



müzesi



kütüb hanesinde



sülüs



k a s i d e s i v e S u l t a n M a h m u d tuğrası



v e n e s h ile



T o p kapu



y a z d ı ğ ı !»Ua>. o l ^ » s a h i b i



müştehirdir.



ile 1 2 1 8 t a r i h l i



otuz



besinci



görmüşdür.*



§



VEHBİ EFENDİ Hafız Ö m e r V e h b i Efendi, Mustafa V e h b i 5 zilhicce 1 2 2 0 ve 1 2 3 3



tarihli mushaflarını



1 2 5 2 d e yazdığı mushaf,



T o p kapu



serayı



Efendiden yine



o zat



me'zundur. görmüsdür.



müzesipdedir.



VEHBİ EFENDİ Hüseyn V e h b i Efendi,



Üniversite



kütüb hanesinde



lata h a n e i seferli h a s t e k â n » k e t e b e l i v e 1 2 3 5



tarihli



«Serayi



o n altı



m ü r e k k e b v e m ü z e h h e b sülüs v e n e s h b i r m ü r a k k a ' a s ı



Ga­



kıta'dan



vardır.



VEHBİ EFENDİ . Halil V e h b i Efendi, İsmail Z ü h d i şakirdi o l d u ğ u n u , 1 2 4 0 d a vefat etdiğini H a b i b E f e n d i s ö y l i y o r . H a l b u k i T o p k a p u « 1 2 4 2 » de yazdığı m u s h a f



serayı



müzesinde



mevcuddur.



VEHBİ EFENDİ S ü l e y m a n V e h b i E f e n d i , sülüs v e n e s h ile 1 2 4 7 d e y a z d ı ğ ı h i l y e i seadet T o p k a p u



müzesindedir.



•4 52



VEHBİ EFENDİ c e l i s ü l ü s l e y a z d ı ğ ı « ••• •



9



unvanı



verildi.



şakird iken u l û m ı



riyaziyye



v e fenni



m e n a z ı r tedris etdi. U m u m î H a r b esnasında M e d i n e i m ü n e v v e r e k u m a n d a n ı d i n Paşanın talebi ile m a ' d e n d e n i'mal



taş



üzerine



eylediği



hâk



etdiği



rub'ı müceyyebi



basitai şemsiyyeyi



Haremi



üzere Ş a m ' a kadar gitdise d e h a r b sebebile yollar d a n tanzim etdiği mufassal C e m a l Paşa tarafından Baş



tarif n a m e ile



Fahrüd-



şerife



tehlükeli



beraber Ş a m



ve



götürmek olduğun­



kumandam



a l ı n u b mahalli âlisine g ö n d e r i l d i .



v e k i l i s m e t P a ş a n ı n arzusile



ü ç b a s i t a h i s a b v e taşa



hâk



Ankara şehrine



ederek



umumî



mahsus



vakti



vasatîyi



i ç içe gösterir



suretde tertib eyledi, h ü k ü m e t dairesinin parkına k o n d u . « 5 2 » r u b u ' tahta ç i z m i ş d i r . İ m a l



ve tersim



etdiği m ü h i m



rubu'



t a h t a s ı n ı — m e ş r u t i y y e t i n i l â n ı n d a n e v v e l — A m e r i k a d a S e n L u i sergis i n e g ö n d e r d i . B i l â h a r e o r a d a zayi o l d u . K a l e m t r a g y a p a r d ı . M u h t e l i f t a r i h l e r d e M a t b a a i a s k e r i y y e , M e k t e b i h a r b i y y e matbaası, Evkaf müzesi



ve



Belediyye kütüb hanesi



Son zemanlarda Halıcı oğlu



Askerî



müdiriyetlerinde bulundu.



lisesinde



riyaziyye,



kozmografya



ve m i h a n i k v e A s k e r î sanayi m e k t e b i n d e imalât resimciliği muallimi idi. R ü t b e s i , binbaşılığa terakki etdi. Bilâhare tekaüd edildi. yatar, ayağının yangından



baş



parmağına



haber dar ederler,



b a c ı s ı , sonra İtfaiye bacılık ilga



ip b a ğ l a y u b



bırakırdı.



1313 de



Birinci



Arkadaşları dairei



müdürü o l d u : V e f a t ı n d a n üç s e n e e v v e l t e k a ü d



ipi



çekiib



belediye



tulum­



edildi



O vakt



tulum­



olundu.



6 mayıs



1 9 2 7 [1 zilki'de



edildi. H a k i k a t e n lığa m u v a f ı k



erbabı



1345] de



hünerden



vefat



etdi.



Silivri



kapusu



kabristanına



idi, İsmi u n u d u l m a m a k içün k a y d e t m e ğ i



defn



k a d r şinas-



gördüm.



[ 1 ] « 5 2 » mushaf y a z m ı ş d ı r . T a h m i n e n O ğ l u A h m e d Fevzi Efendi de hattat sada vefat



dışarı



der hal k o ş a r d ı ,



etmişdir.



hicrî



1 3 2 6 da D a r ü l a c e z e d e



o l u b babasının



şakirdidir.



vefat



Babasından



etmişdir. sonra Bur­



470



17 nisan



1 9 3 8 [ 1 7 safer



1 3 5 7 ] d e v e f a t e t d i . Silivri k a p u s ı k a b ­



r i s t a n ı n a d e f n o l u n d u . C e n a z e s i n d e âğına, t a l e b e



ve askerden



mürek-



k e b c e m m i gafir v a r d ı . C e n a z e s i n d e b u l u n m a k ü z e r e B a y e z i d c a m i i n e g i d e r k e n şu mısra' sanih



oldu: « Â l e m i f e n n i n ziyası k a l m a d ı »



hisab edince — ebced hurufile



— t a m tarih



olduğu



daki beytleri ilâve e t d i m : Ehli fen A h m e d Zıya d a gitdi âh O m r i n i n ç ü n k i vefası k a l m a d ı Derdine derman



arandı bi hüde



d e r d i n i n zira d e v a s ı k a l m a d ı İr t ih ali o l d ı



ekdare sebeb



d o s t l a r ı n artık safası



kalmadı



R e s m ü hattü n e c m d e m a h i r



idi



San'atın hayfa behası ka'.madı R e s m ü hattın varsa d a ehli, fekat i l m i n e c m i n âşinâsı



kalmadı



G i t d i h e r kes bir tariki diğere İ l m ü f e n i n h i ç esasi k a l m a d ı D i k i ahras veş öterdi bir z e m a n S u s d ı ahir i d d i a s ı k a l m a d ı H a l ü kali ekseren hi ca iken S o n r a tavrı n a b e c a s ı k a l m a d ı Gitmede erbabı



daniş cümleten



Milletin sahih dehası k a l m a d ı T e l h k â m e t n e k d e d i r ehli dili Dehri dunun



hoş edası kalmadı



N a m ı n ı A h m e d Ziyanın yad edin Ş i m d i dillerde senası k a l m a d ı D ü n y e v i l e r b i vefa o l d ı



bütün



Ferde ferdin bir duası kalmadı H a k tealâ, c ü r m i n i afv e y l e s ü n Afvden



başka recası k a l m a d ı



İrtihalinde d e d i m tarihini A l e m i f e n n i n ziyası k a l m a d ı 1357



a n l a ş ı l d ı . Aşağı­



471 B o y u kısaya mail, kırmızı yüzlü, beyaz b ı y ı k l ı i d i . R e s s a m , h a t t a t gayri m a ' k u l



hareket



Meclisi idare



reisi



ederdi.



m a y i gözlü,



ve



riyazi idi.



Evkaf



müzesi



bulunduğumdan



sarıdan



mübeddel



Bazan ma'kul, müdirliğinden



bazan azlinde



— haksız olarak — b a n a



gücen­



miş v e a l e y h i m d e s ö y l e n m i ş ise d e az z e m a n s o n r a n e d a m e t v e itirafı kabahet e d e r e k e v v e l k i n d e n z i y a d e h ü r m e t



ve mehabbet



O n i k i h i l y e i şerife y a z d ı ğ ı m e n k u l ise d e b e n h i ç dim. B i r sülüs yazısını



bulmak



kabil



bir n e s h y a z ı s ı n ı b u l a b i l d i , n u m u n e



olmadı.



olarak dere



Belediye kütüb hanesi müdiri iken



göstermişdir. birini



[1] «



»



Bey,



etdim.



bir o d a n ı n iki divarına



kalın sülüs c e l î s i l e çifte « h u » [ 1 ] v e çifte « v a v » [ 2 ] y a z m ı ş d ı r .



[3^ « j »



görme­



Oğlu Nurüddin



gayet



ZÜHDİ EFENDİ



İ s m a i l Z ü h d i E f e n d i , Ü n y e l i M e h m e d k a p u d a n ı n o ğ l u v e Mustafa R a k ı m E f e n d i n i n b ü y ü k k a r d e ş i d i r . Ü n y e d e d o ğ d u . G e n ç l i ğ i n d e İstan­ bula geldi. Tahsili i l m e çalışdı. Sülüs ve neshi A h m e d Hıfzı aldı ve



diğer



mında



üstadlardan da



b i r hattata



Efendiden



müstefiz



verdiği 1 1 8 4



temeşşuk



oldu.



ederek



Abdullah



icazet



Münif



na
m u s a h h i h i d i r .



halinde söylendiği



1 2 6 3 d e sülüs v e n e s h d e n



icazet



üzere —



vermişdir.



Yahya



Hilmi



12 cümadelâhire



Tercemei



hali



mazbut



olmıyanlardandır.



ZÜHDİ EFENDİ İ s m a i l Z ü h d i E f e n d i , « S i c i l l i O s m a n î » d e « 1 5 safer etdi. H a t t ı n e s h d e m e h a r e t l û daki b ü t ü n m a l û m a t



1 2 6 8 d e vefat



b i r hattat i d i » d e n i l i y o r . B u zat



bundan



hakkın­



ibaretdir.



ZÜHDİ EFENDİ İsmail Z ü h d i Efendi, 2 8 saban hilyei s e a a d e t , b i r i yeşil, d i ğ e r i



1 2 8 8 d e sülüs v e n e s h i l e y a z d ı ğ ı



kırmızı



kâğıda



yaldızla



Bizim k o l e k s i y o n d a ikisi d e vardı. K ı r m ı z ı s ı , m ü t a r e k e husunda



— ecnebi d ü ş m e n l e r tarafından



basılmışdır.



henkâmı men­



evimizin zalimane



bir k ı s ı m e ş y a m ı z ı n g a d d a r a n e y a ğ m a e d i l d i ğ i e s n a d a — z a y i Y a z a n zatın aslü faslına v e v e f a t t a r i h i n e v u k u f u m u z



işgali v e olmuşdur.



yokdur.



1 2 9 4 d e sülüs v e n e s h m e ş k m e c m u a s ı tab' o l u n a n « İ s m a i l Z ü h ­ di» b u z a t m ı d ı r , y a h u d b a ş k a s ı m ı d ı r , ö ğ r e n e m e d i m . [ 1 ]



« Z ü h d i » lerden « A b d u l l a h Z ü h d i » Efendi yukarıda [1] E y y a m ı s a h a v e t i m d e yazardım. H a t t a t ı n a m e h a b b e t şim m e r h u m e « i s m a i l



bu m e c m u a y ı



Evimizin



yazılmışdir.



ittihaz



etdirmişlerdi,



hâsıl e t d i ğ i m d e n o sıralarda



Zühdi» tesmiye



lasının « H a k k ı » ya tahvili m u v a f ı k lediğinden ö y l e



meşk



etdirmişdim.



tevellüd



ona



bakarak



e d e n ikinci



Bir ş e y h i m u h t e r e m ,



olacağını babam M e h m e d Emin Paşa



karde­



«Zühdi» mah­ merhuma



ssöy-



yapılmıştı.



i ş g a l i n d e d i ğ e r a s a r ile b e r a b e r



diğeri zor g e l i y o r . K ü t ü b h a n e m d e



onun yeri



o mecmua da boş



kaldı.



yok oldu.



Gidenin



yerine



479



ZÜHDİ EFENDİ M e h m e d Z ü h d i Z e k i Efendi, Şarkî K a r a tasarlıdır. R ü s u m a t sinden



yetigerek



bulunduğu



H e y e t i teftişiyyei



esnada t e k a ü d



«Sabah»



Remezan tuğra,



gazetesine



sahibi



daire­



hulâfasından Beyoğlu



etdi.



yazılan



fıkrada



« T e r s i m i hututda



ve



fenni



y e d i tûlâ san'at k â r a n d a n » o l d u ğ u b e y a n e d i l m i ş d i r .



1 3 1 8 d e kalın sülüsle



şeklindeki



kalemi



edildi. 1 9 1 3 [ 1 2 şevval 1 3 3 1 ] d e



Z ü k û r hasta h a n e s i n d e v e f a t



hâkkâkide



rüsumiyye



« C«H«)I



4



yazub



J\tj



mehareti kalemiyyesine şahidi celildir.



büyük jf



kıt'ada



j l J5 »



âyeti



basdırdığı celilesi,



TA'LİK HATTATLARI



1200 Iarından



senei h i c r i y y e s i n d e n beri yetişen sülüs, n e s h bazılarının müşkilâtla b u l u n u b



v e celi hattat'



yazılan t e r c e m e i



hallerinden



sonra ta'lik h a t t a t l a r ı n d a n d a b i r k ı s m ı n ı n b u l a b i l d i ğ i m t e r c e m e i hal­ lerini y a z ı y o r u m .



ABBAS KEMAL EFENDİ A b b a s K e m a l Efendi hakkında ellifleri» n d e d i y o r



Bursalı Tahir B e y « O s m a n l ı m ü ­



ki:



« E l s i n e i selâse e d e b i y a t ı n a v â k ı f b i r zat o l u b G e r k ü k l ü d ü r . B e ş i k taşda Y a h y a E f e n d i k ü t ü b h a n e s i n d e « 1 2 7 5 » d e c e m ' o l u n m u ş « K e n z i füsaha» n a m ı n d a b ü y ü k b i r c i l d ü z e r e M ü n t e h a b a t ı eş'arı O s m a n i y y e m e c m u a s ı v a r d ı r . « 1 2 9 5 » d e « B a ğ ç e » n a m i l e b i r risalei m e v k u t e n e ş r eylemişdir.



« 1 3 1 0 » da



memleketine



i'zam



edilerek



orada



irtihal



etmişdir.» «Bağçe» ismile «Ulûmu fünun mahsus o l a r a k h a f t a d a de[l]



ve edebiyatdan bahis ve çocuklara



b i r k e r r e ç ı k a r » ser l e v h a s i l e 1 8 z i l k ı ' d e 1 2 9 8



b i r risalei m e v k u t e n e ş r i n e b a ş l a n u b i m t i y a z s a h i b i n i n



Efendi» o l d u ğ u gösterilmişdir,



«40» numaralı



nüshasında



«Kemal



«Gazetemiz



bu a n e k a d a r h a f t a d a b i r n e ş r o l u n m a k d a i k e n o n b e ş g ü n d e b i r k e r r e tab' e d i l e c e k d i r . B u n a s e b e b ise s a h i b i i m t i y a z K e m a l raya a z i m e t i v u k u '



bulmasile



çakerlerinin



Efendinin



[Muharrir Emin



taş­



Osman



Efendi [ 2 ] y a l n ı z k a l m a s ı d ı r . İ h ş a a l l a h s a h i b i i m t i y a z ı n t a ş r a d a n a v d e ­ tinde y i n e



haftada



bir



kerre



tab'ına



bezli



makdiret



olunacakdir.»



denilmişdir. [1] Y u k a r ı d a g ö s t e r i l d i ğ i ü z e r e T a h i r B e y



«1295» kayd



etmişdir.



[2] Emin O s m a n E f e n d i , H a f ı z ı Şirazinin bazı g a z e l l e r i n i n a z m e n t e r c e m e



etmişdir.



Son H a t t a t l a r —



31



483 Şeyhülislâm Sa'düddin Efendinin «Defteri pâki erbabı daniş» isimli risalesinde [ 1 ] « M e ş a h i r i h a t t a t i n i



ta'lik»



unvanlı



kısmında



«Kâmil



Bey e f e n d i h a z r e t l e r i n i n i n t i l m i z i A b b a s E f e n d i » m u h a r r e r d i r Sadrı e s b a k K o c a Yusuf P a ş a n ı n b i r a d e r zadesi K a d ı Beyden



1 2 6 7 d e icazet



almışdır.



Numune



asker K â m i l



olarak dere edilen



icazet



kıtasında K â m i l B e y l e A b d ü l f e t t a h Efendi ve esseyyid M e h m e d R a c i h Efendiden başka imzası o l a n hakkında



malûmatımız



«Ahmed



Muhtar»



yokdur.



[ 1 ] Müellifinin y a z ı s i l e y e g â n e n ü s h a k ü t ü b n a n e m d e d i r .



ve



«Saî»



Efendiler



ABDÜLKADİR BEY



Abdülkadir



Bey, Sadrı esbak Yağlıkçı



n ı n o ğ l u R u m eli K a d ı a s k e r l e r i n d e n Babası — k ü t ü b şına —



zade M e h m e d Emin



Paşa­



Emin Beyin oğludur



hanemde bulunan



k ı y m e t d a r m e c m u a s ı n ı n ba­



1 9 z i l h i c c e 1 1 9 9 d a pazar g ü n ü d o ğ d u ğ u n u y a z m ı ş d ı r . [ 1 7 8 5 ] .



Tahsili u l û m etdikden



sonra müderris,



1822



[ 1 2 3 8 H ] d e Eyub



m o l l a s ı , 1 8 2 6 [ 1 2 4 2 H . ] d e m e k k e p a y e s i n i haiz o l d u . M e k k e kadılığına tâyin kılındı. A v d e t i n d e n sonra



İstanbul



kadı­



lığı p a y e s i v e r i l d i . 1829



[1245 H ]



d e A n a d o l u sadareti



sında ikinci murahhaslığa, tâyin



sonra



payesile Rusya



Mükâlemat



meclisi



musaleha-



me'murluğuna



kılındı.



1834



[ r e b i u l e v v e l 1 2 5 0 ] d e bilfiil A n a d o l u K a d ı a s k e r i o l d u . 1 8 3 6



[ 1 2 5 2 H . ] d e R u m eli sadareti payesi tevcih ve 1 8 3 7 [zilhicce 1 2 5 3 ] d e Meclisi valâ müftiliğine



nasb edildi.



1 8 + 5 [ r e m e z a n 1 2 6 2 ] d e vefat e y l e d i . [ 1 ] Lûtfi Efendi,



tarihinde



«1262»



vekayiinin



«vefeyatı



ilmiyye»



k ı s m ı n d a « S u d u r d a n E m i n B e y z a d e K a d r i B e y » d e m e k l e iktifa etmij. b a ş k a b i r şey y a z m a m ı ş d ı r . M u a s ı r ı o l a n b ö y l e m a r u f b i r zatın tercemei halini v e m e d f e n i n i k a y d e t m e k d e kayidsiz o l m a s ı n ı n sebebini



anlı-



y a m a d ı m . M e r h u m l a t a n ı ş d ı ğ ı n a ş ü b h e y o k d u r . V â k ı f o l d u ğ u hallerini m ü m k i n m e r t e b e yazsa y i n e f a i d e y i m u c i b o l u r d u . Şanî zade A t a u l l a h Efendi, tarihinde



b a b a s ı E m i n B e y i n tercemei



halinde diyor k i ; «Ferzendi Ercmendi mir Abdülkadir



dahi



h ü s n i sıytı tahsili me-



arifle m ü ş t e h i r v e filvaki' h ü s n i ahlâk ve ef'al cihetlerile



e l y e v m pe­



d e r i n e f a i k v e b a l â ter o l d u ğ u n a s i y e s i n d e n m e ş h u d ı e r b a b ı nazardır.» [ 1 ] Medfeni medfun



multayyed



olmasına göre



değildir.



merhumun



da



Babası orada



ve büyük bulunması



annesi,



Eyub



muhtemildir.



camii



civarında



Abdülkadir



Bey



48 6 Süreyya B e y «Sicilli O s m a n î » «Ulûmu fünunı



şettaye v â k ı f



de ve h ü n e r m e n d , u m u n s i y a s i y y e d e n



1



habir idi.» diyor.



H a t t ı t a ' l i k d e — b a b a s ı g i b i , — ü s t a d ı k a d i r i d i . D e r e o l u n a n hil­ y e i şerife [1] t ' a l i k d e k i k e m a l i n e ş a h i d d i r .



B i r ç o k hattata icazet ver­



diği, g ö r ü l e n icazet n a m e l e r d e n anlaşılmışdır. M ö h r ü n d e şu m ı s r a ' y a z ı l ı d ı r k i v e l â d e t t a r i h i n i g ö s t e r m e k d e d i r :



\ \ in



[1] Y u k a r ı l a r d a da b i l m i i n a s e b e



söylendiği



üzere pek nefîs



ve radir



hılyelere



ve



sair dil rüba levha ve kıt'alara malik olan t ü c c a r d a n M u h y i d d i n Bey, bunları elden



çıkar­



m a ğ a m e c b u r o l m a s ı üzerine Eski şehirli



sonra



ondan da Sahhaf dığından hazinei



bizzarure p e r a k e n d e nefais



S ü l e y m a n B e y iştira e t m i ş d i .



H a c ı M u z a f f e r Efendi almışdır.



tarumar



suretde



başlıyarak



Bir z e m a n



s a t m a k m ü m k i n olama­



bir daha



cem'i muhal olan o



olmuşdur.



Bu yazılar, henüz S ü l e y m a n rafını aldırarak bana



satmağa



Birden hepsini



B e y d e iken merdi h i m m e t kâr E k r e m H a k k ı Bey, fotoğ­



vermişdir. « E k r e m i n sa'yini



meşkûr ede Rabbı ekrem»



ABDÜLKADİR EFENDİ



Ş e y h A b d ü l k a d i r E f e n d i , sülâlei s ı d d ı k i y y e d e n Ö z k e n d h ü k m d a r ı Seyyid B ü r h a n ü d d i n



Kılıç ahfadından



Şeyh Süleyman Efendinin



dur. 1 8 3 9 [ 1 2 5 5 H ] d e B e l h c i v a r ı n d a « K u n d u z » d e n i l e n hankahda



oğlu­



mahaldeki



doğdu.



Belhde mezalimin artma ı ı l M l l l



s ı n d a n d o l a y ı ü ç y ü z tabii' le hicret e d e n



babâsile — dört



yasında i k e n — İ r a n a v e Iraka geçüb



K o n y a y a , Bursaya



bilâhare İ s t a n b u l a basından



tahsilii



ve



geldi. Ba­ ma'rifet



ve



ahzi tarikat e t d i E y u b d e Ş e y h Müradülbuharî



dergâhı



şey­



hi o l a n b a b a s ı n ı n i r t i h a l i üze­ rine y e r i n e t â y i n o l u n d u . Son



ze m a n t a r d a



üç sene



kadar istiğrak hali z u h u r e d ü b söz



söylemez * oldu.



Ailesile



biraz e v v e l v e d a ' e d ü b [27



I



1923



receb 1 3 4 1 ] de « 8 6 » ya



şında



ve



Meşihatinin



«47»



inci s e n e s i n d e t e r k i â l e m e y ­ ledi. D e r g â h ı n h a z i r e s i n d e b a basının y a n ı n a



defn



olundu.



H ü s n i zanna lâyık zahid, arif v e f a d ı l b i r m e r d i k â m i l idi. T ü r k , A r a b , F ü r s v e Ç e ğatay l i s a n l a r ı n a



Şeyh



V a k t i l e g ü z e l ta'lik y a z a r m ı ş .



B i l â h a r e terk



fotoğrafı e l i m e g e ç m i ş k e n p e r a k e n d e



Efendi



sordum. Dükkârın



etmiş. Bir



evrak arasında



zidde r e s i m v e k i t a b s a t ı l a n b i r d ü k k â n d a müşdüm, ahiren



Abdülkadir



vâkıf idi.



sahibi,



o kıt'anın diğer



kıt'asının



gaib o l d u . Baye­ kopyesini



yazı



gör-



fotograflarile



489 "beraber s a t ı l d ı ğ ı n ı



söyledi.



Merhumun



birader zadesi



Celâl



istedim, — n u m u n e olarak dere edilen — yazının fotoğrafını



Beyden



gönderdi.



Eserleri:



[r] «Farisi



divanı



eş/ar» h] « - V ^



1



8



1



« J ^-' Ö " * " »



c
» « K u d e m a y i ulemayı ı'zamdan şeyhülislâm ve hazretlerinin



müftilenam



ruhi pür



arif billâh



Areb



v a k ı f ı esrarı i l â h



zade elhac



fütuhlarına elfatiha.



Mehmed



Arif



sabika Efendi



1241 »



C e v d e t Paşa, tarihinde d i y o r k i : «Eshabı ilmü mearifden



halim ve vakur



ve



kuvvei



hafızası f e v



k a l â d e m e t i n b i r zatı m e m d u h u s s ı f a t i d i . E y y a m ı h e r e m d e r u g a n ı çer­ viş ile p i ş m i ş b a t i ü l h a z m buzlı s u l a r ı mutad



olan



yerinde o l u b bilihtiyar hürde yazu



t a a m l a r ı ta b e k e l u y e r



ve



k â s e k â s e i ç e r v e hıfzı s ı h h a t i ç ü n fasd tedabirden hanesi



usuli



meşruai



yazardı.



perhiz



eder iken sıhhati



halkından



rivayet



iğtisali



Kendusına



icra



m e v s i m d e karlı ve hecamet gibi



yolunda



o l u n d u ğ u üzere edermiş.



mahsus



hattı



[1] ta'lik



Hele ile



ve



şuurı



ay g e ç m e z gözlüksüz on



kadar



m u s h a f ı şerif y a z m ı ş d ı . » S ü r e y y a B e y « S i c i l l i O s m a n i » d e « h e r s e n e b i r m u s h a f ı şerif y a z u b ravdai m u t a h h a r a y a g ö n d e r i r i d i » d i y o r .



[1] H e r igtisalde a c e b a « K e k l i k sekişli kızlara dermiydi ?



erkeklik



eyledim:



ÂŞİR EFENDİ A.



Mustafa Aşir Efendi, Reisülküttab dur.



1729 [muharrem 1 7 6 8 [şaban



elhac Mustafa



1 1 8 2 ] d e Y e n i ş e h i r f e n ar,



Bursa mevleviyetine



Efendinin



oğlu­



1 1 4 2 ] da d o ğ d u . Tahsili i l m e çahşdı. ve 1 7 8 0



[muharrem



r e m e kadılığına tâyin olunarak



1 7 7 7 [zilki'de 1 1 9 0 ] de



ferizai h a c c ı e d a



1 1 9 1 ] de



Mekkei müker-



etdi.



1 7 8 5 [ 2 0 şa'ban 1 2 0 0 ] d e İstanbul kadısı o l d u . Bir m ü d d e t



sonra



A n a d o l u s a d a r e t i p a y e s i v e r i l d i . 1 7 8 8 [ 1 5 c ü m a d e l u l â 1 2 0 2 ] d e bilfiil Anadolu ve tevcih



1789 [28 muharrem



1 2 0 4 ] da R u m



eli



kadı



askerliği



olundu.



Padişahın



t e v e c c ü h ü n e nail oluşu, Ş e y h ü l i s l â m H a m i d î zade Mus­



tafa E f e n d i n i n [ 1 ] h u z u r u n u



ihlâl e t d i ğ i n d e n



«hırsu tama' gibi



haller



i s n a d i l e » 1 8 9 0 [ 2 0 ş e v v a l 1 2 0 4 ] d a azl v e — â b a ü e c d a d ı n ı n olan — Kastamoniye



nefy



etdirdi.



Orada



asarı



hayriyye



vatanı vücude



getirdi. H a m i d î z a d e n i n azl v e t e b ' i d i n d e n s o n r a 1 7 9 1 [ 1 ş e v v a l 1 2 0 5 ] d e ıtlak o l u n d u . İstanbula geldi. 1 7 9 3 [ r e c e b 1 2 0 7 ] d e — ikinci d e f a — R u m e l i kadı askerliğine nasb



edildi. 1 7 9 8 [ 1 8 rebiulevvel 1 2 1 3 ] de şeyhülislâm oldu. 1 8 0 0 [ 1 5



1 2 1 5 ] d e infisal etdi. Bursaya g ö n d e r i l d i . B i r k a ç



ay s o n r a



safer



istanbula



getirildi. 1 8 0 4 [ 2 5 şaban



1 2 1 9 ] de



m ü n h e d i m Sultan h a m a m ı



irtihal



etdi.



Bağçe



yakınında — babasından



ğ ı n a r s a s ı n d a — inşa e t d i r d i ğ i k ü t ü b



kapısı



müntekil



h a n e haziresine defn



K a b r i n d e k i ta'lik



«Reisülküttabı esbak elhac Mustafa



civarında



hitabe



Efendi



merhumun



n e c l i ek-



remleri sabika şeyhülislâm ve m ü f t i l e n a m



merhum



ve mebrur



Mustafa Aşir Efendi r u h i ç ü n



Ş. 1 2 1 9



Hamiş»



[1] A l l â m e i şehir G e l e n b e v î



elfatiha. 2 5



İsmail



Efendiyi



kona­



olundu.



de



istirkab



ile



elhac



— sureti taltifde —



Y e n i ş e h r fenar k a d ı l ı ğ ı n a t â y i n ve h a k i k a t d e teb'id ve t a ' z i b e d e r e k ö l ü m ü n e s e b e b olan bu



adamdır.



497 Süruri m e r h u m u n söylediği tarih . « H u d a t a k d i m ide m ü f t ü l e n a m ı eshakı h u l d e M e h i şa'banda Müruri



zatı e r c m e n d i g e ç d i d ü n y a d a n



e z m i n e ile s ö y l e n ü r



a l e m d e tarihi



M e d e d k i m Mustafa Aşir Efendi geçdi d ü n y a d a n C e v d e t Paga «Salâh ve hat



ile



takva ile



yegânei



zeman



müşarün b i r zatı



bilbenan



ve ilmü edeb



ve



celilüşşan idüği» [ 1 ] Tarihi



hüsni



Vâsıfda



mündericdir.» diyor. Müntesiblerinden M ü n i h Efendi,



ve



lûtf d i d e l e r i n d e n



merhumun zemanı



Ayintablı



meşihatında



meşhur



hoca



yazdığı « £İiU



»



z e y l i n d e ş ö y l e s e n a saz o l u y o r : « . . . . U l û m ı akliyye ve nakliyyede i m a m ü l e n a m ve mearifi biyye ve v e h b i y y e d e nadiretüleyyam, kelimatı



kes-



hakimanelerinden



her



harfi b i r m e s e l e i g a m ı z a i i l m i y y e y i tefsir v e h a r e k â t ı k â m i l â n e l e r i n d e n her tavrı b i r m a d d e i m ü ş k i l e i m ü l k i y y e y i h a l v e t e d b i r e y l e d i ğ i n e z d i h a k a y ı k ş i n a s a n d a zahir v e m ü s t e n i r d i r . § T e v c i h a t ı v e c i h e l e r i erbabı istihkaka tâbidir. § O l nıhriri



bedi',



şayestei t a ' l i k ı s e b ' i ş e d a d



ve n e s h f e r m a y i r e v n a k ı m i r A l i v e İ m a d o l a n nejadlarile m ü n t e h a b a t ı



h ü s n i hattı



melâhat



asarı f ü d a l â d a n n i ç e m e c a m i i n e f i s e c e m ' v e



niçe h e v a m i ş i k ü t ü b d e ibdai fevaid tefasiri ş e r i f e d e n b i r



ancak



kıldıklarından



başka mu'teberatı



kitabı t e n m i k eylediler ki hututı,



dilberanı münşidir. B u n l a r d a n



gayri elsinei selâseden



letafeti resaili



ve tekarizi selise t a h r i r e y l e m i ş l e r d i r . B i r d a r ü l k ü t ü b , d a r ü l k u r r a ' ,



hattı nefise ders



h a n e v e h u c r e i m ü s t a h f i z i n b i n a [ 2 ] v e vezaifi k u t r a v e m ü d e r r i s i n v e [ l ] Münib Efendi, Aşir Efendinin meşihatına söylenilen «Miitehassısanı meclisi baslarından Vâsıf E f e n d i . . . . » diyor.



tarihleri



yazdığı



sırada



[2] Kitablar Süleymaniye kütüb hanesine götürüldüğü gibi merhumun ve evlâdının kabirleri de mütevelli tarafından Molla Gûranîde Pirî Mehmed Paşa dergâhının haziresine nakl edilerek bina, ticaret hane ittihaz olunmuşdur. Evkafı İslâmiyye müzesine — diğer kütüb haneler gibi — muhumun kütüb hane­ sinden de bazı asar nakl ile ziya'dan muhafaza edilmişdi. — Müessislerinden olduğum — o müzede müdir iken evlâdı vakıfdan olan mütevelli müracaatla alınan asarın iadesiçün oğraşmış ise de müvafekat edilmemişdi.



§ Vakıfın şartını ihlâl ve ruhunu iz'ac eden bu dürlu menfeat perestane ve kadr na şinasane halleri nazarı hayret ve ibret ile temaşa ve saikai ye's ve teessür ile vaSon Hattatlar — 32



49» v e hafaza v e h u d d a m



i ç ü n akaratı c e s i m e vakf



pederi c e n n e t mekarları vakfı a z i m i n e ilhakla § Fazlu



k e m a l d e adili i b n ü l k e m a l v e



ve



tesbil v e tevliyeti



şart v e tescil b u y u r d u l a r .



zühdü



vera'de aliyülcemali [1]



ile h e m h a l , b e l k i eslâfi m e ş a y i h i m a h s u s i y n d e d a h i k a l i l ü l e m s a l



olan



vahidi



CR)



dehrin



hakkı



medayıhın



eda



kabilinden idüği bedihiyülişkâldir



ve ikmal



« Jj^il X



...»



M ü n i b E f e n d i n i n « ji-=-VI -»..c j U Y l » f e h v a s ı n c a — b u n a k l nanlardan başka — sahifeler



A



d o l u s u yazdığı



sair



sitayiş,



olu­



nefselemre



m u t a b ı k o l s a d a s e n a d a ıtıra « e d i l d i ğ i n i g ö r e n l e r i n « Ş e y h i n i n [ 2 ] m e d h i n d e ifarat e y l e m i ş H a c e M e d h ü z e m d e itidale itina e t m e k V a k ı a Aşir Efendi m e d h e lâyık



Münib



gerek



şübhesiz



L â k i n ifrata varırsa e y l e r i s t i l z a m ı



şek»



diyecekleri d e şübhesizdir. Mühründe



ta'iikle « ^U-alI



mısraı



yazılıdır.



B u mısraın



jjJi'l J3G »



n o k t a l ı harfleri



— E b c e d — hisabile —



velâdstine t a r i h d i r .



veylâ etdiğimiz halde — mahsuli tablarımızı, yazılarımızı



ve



hayatımız



sair kıymetli



ve



yegâne servetü



asar ve eşyamızı -



vatana ihda ve kütüb hane te'sisine itina ediyoruz.



samanımız olan — ki-



hasbeten lillâh — evlâdı



Eslâiımıza isabet eden musibetden



bizim de hıssa dar olacağımızı düşünmüyoruz. « j v r ı J ' f ^ j ' j ' J Ui»Uj;«" çi ani ye emanet



etmek



hükm



bizim içün



celiline dehalet



[ 1 ] Meşhur Zenbilli Ali Efendi merhum. [2] Şeyhulislâme işaret.



ve kütüb hanemizi



medarı cesaret ve tesliyetdir.



savnı same­



A ş i r Efendi lbniilemiii



Mahmud



Kemal



koleksiyonundan



Âşir



Efendi



İbnülemin M a h m u d K e m a l



koleksiyonum



506 Son zemanlarında hat vekâlet suretile



kuvayı



bedeniyesine



idare o l u n m a ğ a



za'fı k ü l l i g e l m i ş d i . Meşi­



başladı,



bundan



fevkalâde mü



teessir o l d u ğ u i ş i d i l i r d i . 1 9 1 0 da [ 1 3 2 8 remezanının c u m ' a gecesi sabaha



karşı]



9 uncu, 1 3 2 6 eylülünün



kalb sektesinden



Cenaze namazı T o p hanede mevlevi hanede babasının



Kılıç



Ali



gayet



vefat etdi.



Paşa c a m i i n d e eda



lâhdine defn



B ı b a s ı g i b i kısa b o y l u ,



1 0 nuncu



70 yaşında



v e na'şi,



olundu.



zaif, k ı r



sakallı idi. [ 1 ] Bihakkın



e r b a b ı d a n i ş d e n , m a h v i y y e t k â r , m ü t e v a z ı ' , n a z ü k b i r zat i d i . Y e n i ka­ pu Mevlevi



hanesi



şeyhi



Celâlüddin



Dede



Efendi



«Atâ



Efendinin



s u h b e t i k a d a r r u h n e v a z , ş e y h a n e b i r s u h b e t t a s a v v u r e d e m e m » dermiş. Ihtifalci Ziya B e y , yazdığı makda mehareti



t e r c e m e i h a l d e [ 2 ] « k a n u n v e u d çal-



f e v k a l â d e s i v a r i d i . Şark m u s i k i s i üzere « S o n o m e t r e »



n i n t e r t i b i , d a h a d o ğ r u s u ihtiraı eseri d e h a s ı d ı r » d e d i ğ i n d e n müteveffa Reuf Yekta B e y d e n bu hususdaki derdiği verakada etmiş



malûmatını



s o r d u m . C e v a b e n gön­



« m e r h u m , g e n ç l i ğ i n d e k a n u n ç a l a r m ı ş , s o n r a d a n terk



K e n d i s i l e müşerref o l d u ğ u m e v a n d a yalnız u d çalardı. Kanunu



d i n l e m e k m ü y e s s e r o l m a d ı M e a ' h a z a d i n l e y e n l e r d e n s e n a s ı n ı işitdim. Hakikaten



bir



« ö ^ ü ^ l . i . » i'mal etdirmiş



kendisinden m u k a d d e m



dirdiğini pek çok kimseden kolaydır»



idi.



Lâkin



böyle



prens H a l i m Paşa m e r h u m u n işitdim.



Zatı â l i n i z c e



bir aleti



d a h i i m a l et



bu cihetin



tahkiki



demişdir.



Merhumun



ba'zan



ziyaretine



giderdim.



Yerde



şiltede



diz üstü



o t u r u r , h a f i f sesle k o n u ş u r d u . Y u k a r ı l a r d a b a h s e t d i ğ i m h u t u t ı meşah i r m e c m u a s ı n a t a ' l i k l e farisi b i r k ı t ' a y a z m ı ş d ı . Ö t e d e n b e r i — muh­ telif m e s l e k l e r e m e n s u b — m e ş a h i r i n



yazılarını t o p l a m a k d a n



o l d u ğ u m d a n m e r h u m , kendi kitablarından Dedenin ve



sairenin



Fotoğrafla bir kaç



yazılarile



sahife



«nezdi âlinizde kalsun,



b i r k a ç risale



istinsah



ve



edildikden



d i v a n iare etmişdi.



sonra iade



vermek



— zaruretinden



"sterdi. P a r a



teklif



bırakdım.



İade etdiğime



bilâhare



mutazarırır



ve



nadim



olurlar.



O



sıkıldım.



götürdükden



n a d i m o l d u m s a da



iş i ş d e n g e ç d i . « S a y a l ı m fürsati g a n i m e t d e n » n a s i h a t i n e yenler daima



d o l a y ı — bir



etmekden



Parasız a l m a ğ ı d a l â y i k g ö r m e d i m . B i r k a ç d e f a g e t i r ü b sonra yanında



etdiğimde



sonra alırım» demişdi.



B u n l a r ı b a n a i h d a e t m i ş d i , ya h u d bedel mukabilinde



mahzuz



M o l l a c a m i n i n , şair Esrar



nadir



k u l a k verme­ eserler kim



bilir k i m l e r i n elinde kaldı. [1] Ş a i r Y e n i şehrli rıdaki r e s m , vefatından [ 2 ] 1 3 2 7 Sal n a m e i



A v n i Beyin torunu



ç o k z e m a n evvel Osmanî.



Avni



Bey tarafından



yapılmışdır.



t e v d i ' olunan yuka­



507 Şahsına aid kitablar, sandıklar i ç i n d e bulunduğunu



galiba A n a d o l u K a v a ğ ı n d a



söylerdi.



D e r g â h ı n v a r i d a t ı k â f i y e s i varsa d a i d a r e e d e n l e r i n i s a e t i l e zıyaa oğramış, ş e y h e f e n d i v e — M e v l e v i



ta'birile — canlar, yani



sefalete d ü ş m ü ş l e r , d e r g â h — k u l u b i â ş ı k a n g i b i — h a r a b Bir sabah ziyaretine gitdiğimde y a n ı n d a lerinden k e r l i f e r l i b i r



Arnavud,



verüb p a r a s ı n ı a l a m a y a n



bulunan



dervişler o l m u ş idi.



seray tüfenkci



n i ç e m ü d d e t d e n beri t e k k e y e sebze



bir A r n a v u d



içün — t e k k e y i i d a r e e d e n — şahs



manavın



hakkında



hakkının



verilmesi



sütunu



galiza v e k e l i -



matı ş e n i a s a v u r m a k d a v e ş e y h e f e n d i y i d e t a h k i r v e



tahcil e t m e k d e



idi. M ü d a f a a d a n â c i z k a l a n b i ç a r e ş e y h i n sükuti m e ' y u s a n e v e m a h cubanesi a s a b ı m a d o k u n d u .



Z e m a n ı n h ü k m ü n e göre cahil mütecavizi



ürkütecek s u r e t d e siyaset k â r a n e Hale



vakıf



aid v e k a b a h a t i n



olanlar, kabahat birazı da



sözler s ö y l e y e r e k s u s d u r m u ş i d i m . tekkenin müdiri



o kaltabanı



— d e f e d e m e y e n şeyh efendiye



mel'anet



— her ne sebebe



semirine



m e b n i ise



varid o l d u ğ u n u söylerlerdi.



AZİZ BEY



Abdülâriz Bey, Ü m u r ı mülkiyye nazırı Pertev Paşa zade C e m a l ü d d i n Beyin oğludur



Ahmed



1 8 5 0 [ 2 m u h a r r e m 1 2 6 7 ] de İstanbuîda doğdu. Tahsilden son­ ra



1 2 8 5 de



âlide



Babı



ahkâmı



ad­



iiyye riyaseti mektubî



odasına, mu­



ahharen



sadaret



mektubî



kalemine



girdi.



İlk



Meb'u-



san meclisinin zabt kitabetinde ve Rus­ ya muharebesi



es



nasında Meclisi vü­ kelâ müzakeratının zabtı



hidmetinde,



İanei harbiyye ko­ m i s y o n u , Şuray dev­ let ve Sicilli ahval k o m i s y o n u kitabet­ lerinde



bulundu.



Bilâhare isti'fa etdi. Evkaf



nezareti



Ma'ruzatı



mühim­



m e me'muriyetine, Aziz



1 3 1 6 da



Bey



bu me'-



muriyet uhdesinde k a l m a k üzere Evkaf idare teakıben



meclisi



âzahğına ve i'lânı Meşrutiyeti mü nu-



Meclisin riyasetine tâyin o l u n d u . [ 1 ]



[ 1 ] A y a n d a n R e c a î zade E k r e m Bey m e r h u m u n , Evkaf nezaretine



tâyininde



tebrik



n e z a r e t müdirlerini hüsni s u r e t l e



içün



Nezaret



savdukdan



Meşrutiyetin



dairesine



soma



bigânesi



gitdim.



i'lânını



müteakiben



Yanında



bulunduğu



bir



bulunan hidmete



5 09 H a m m a d e P a ş a n ı n nezareti h e n g â m ı n d a İdare meclisi ilga edildiğinden E m l â k i v a k f i y y e m ü d i r l i ğ i n e



ve



Şerif



Ali



Haydar



Paşanın



nezareti s ı r a s ı n d a — h u s s a d ı n s i a y e t i l e — E d i r n e v e Selanik



vilâyet­



leri E v k a f m ü f e t t i ş l i ğ i n e n a s b o l u n d u . E n v a ' i m e ş a k a o ğ r a d ı . Müfettişliğin l â ğ v i n d e İstanbul vilâyeti Tahriri müsakkafat k o m i s ­ y o n u n a m e ' m u r o l d u . E n s o n r a M a l i y y e n e z a r e t i n d e Erazii



mevkufe



komisyonu riyasetine ücretle nasb ve bilâhare tekaüd edildi. M u k a d ­ dema m u h t e l i f b i r ç o k k o m i s y o n d a h i d m e t e t d i . Eyyamı sahavetinden beri İstanbulda huzur şamış o l d u ğ u h a l d e — n e f y dolaşdırılmasından



m ü t e v e l l i d y e ' s v e ıztırab,



lübi ş e r a y i n v e



mesane



1 3 3 7 ] d e vefat



etdi.



ve



s ü k û n i ç i n d e ya­



edilircesine — o s i n n ü salde vilâyetlerde



illetini



mübtelâ



teşdid ederek



Üsküdarda



Selimiyye



olduğu



tasal-



1 9 1 8 [ 2 7 rebiulevvel dergâhının



haziresinde



babasının k a b r i n e d e f n o l u n d u . M e r h u m , kuvvei nutkiye eshabından idi. Bir meclisde saatlerce söz s ö y l e r d i . hakematı,



tavru



şahsına m ü n h a s ı r



Sözlerini her kese dinletirdi.



kıyafeti



kendine



olanlardan



hayr h a h i d i . E l i n d e n



ve



mahsus



sayıla



idi.



bilirdi.



b i l â fasıla



Mütaleat ve muHalü



Terbiyeli,



kalile



nev'i



dil nevaz ve



dilinden geleni esirgemezdi.



Teşvikimizle « m e r a s i m v e âdatı k a d i m e i o s m a n i y e » n a m ı n d a eser y a z m ı ş d ı K ı y m e t



şinas



kıymetli oğlu



Nurullah



bir



Beyin nezdinde



Mahfuzdur. « D i y a n e t i M u h a m m e d i y y e » i s m i l e y a z m a ğ a b a ş l a d ı ğ ı eseri ik.nal e d e m e d i . D a h a b a ş k a r i s a l e l e r i



v e h a y l i eş'arı



v a r s a d a basıla-



madı. Y a l n ı z H a z r e t i H ü s e y n ^ - ü l l ^ i j h a k k ı n d a k i m e r s i y e s i m a t b u ' d u r . T a ' l i k y a z a r d ı . Sağ e l i n i n b a ş p a r m a ğ ı n d a — b i r arıza s e b e b i l e — kuvvet k a l m a d ı ğ ı n d a n istediği g i b i y a z a m a d ı ğ ı n ı s ö y l e r d i . R ü t b e , n i ş a n a r d ı n d a d o l a ş a n l a r d a n o l m a d ı ğ ı ç ü n — s o n z e m anla­ rına k a d a r — taltifini d ü ş ü n e c e k b i r k i m s e z u h u r e t m e m i ş d i . M a l i y y e tâyininden ve



müdirlerin



halü



kalleri



nazarı



dikkatini celb etdiğinden



bahs



ederek



«Bu dairede bana yardım edecek ve yanlış yola götürmiyecek mü'temen ve ümurı evkafa hakkile vâkıf bir zat tanıyor mısınız?» dedi. İdare meclisi âzasından Aziz Beyiu evsafı matlûbeyi haiz ederse memnun olacağını anlatdım.



olduğunu



ve



istihdam



Dikkatle dinledi, bir şey söylemedi.



O günlerde — vazifesi pek ağırlaşan



Sadaret



mektubî kalemi müdirliğine



tâyin



olunduğumdan süra'tle Babı âlîye döndüm. Mahdum ve damad me'kel olan azasını



Beylere,



akriba



ve



hişan



diğer meclisler gibi azasının adedi,



dörde



tenzil ve Aziz Beyi «6000»



ve



haddi



kuruş



müntesibiyni



ubudiyet nişane



ma'rufi geçen Evkaf meclisinin



meaşla



riyasete



tâyin



şinaslığını ve kadr danlığını isbat etdi. «Rabbi ekrem ruhum şad eylesün.»



ederek hak



510



nazırı Ziya



Paşa



— bir



müracaat



vaki



olmaksızın — rütbei



saniye



sınıfı m ü t e m a y i z i istihsal e d e r e k k a d r d a n l ı k g ö s t e r m i ş d i .



§ Edirneli



Küftinin



— ciddü



tarzında, f e k a t c i d d i h e z l i n e



hezl



galib



e h i b b a m ı z a dair vaktiyle tertibine h u m hakkında



şöyle



ile



olarak



m e m z u c — t e z k i r e i şuarası şi'r



ile



münasebeti



olan



b a ş l a d ı ğ ı m t e z k i r e d e A z i z B e y mer­



demişdım:



« B i r d e v a r m î r i azizi d t v r a n



M î r i m i r a n ı zekâ v ü



Kesreti lâf ile m e v s u f d u r o l



Darbı nutkile de marufdur



N e kadar



E y l e m e z k i m s e y e İrası melal



e y l e s e tatvili



Ç ü n k i o l zatı zarafet



mekal



pira



irfan ol



Söze can v e r m e d e m a h i r d i r



ha



S ö z e başlarsa e ğ e r lezzetle



Dinletir m e r d ü zenne



Bülegayı hükemayı Y u n a n



Füsahayı şuarayı



Kalır elbette y a n ı n d a e b k e m



Girseler bahse olurlar m ü l z e m



D e r d i aşk olsa da şayed serde



L â f ile ç a r e b u l u r h e r



B u l m ı y o r k e n d i n e e m m a çare



K a p l a m ı ş cismini bir ç o k yare



V a r m ı yaran arasında



âya



Iran



Susdurur



C e d d i âlisi g i b i ş a i r d i r



Nesrü hatda bile p e k



Zatı d a n a m ı n a



h e r k e s i etse



benzer elhak



D â r ı d ü n y a d a aziz e y l e y e H a k » [ 1 ]



b e y i t l e r dere



derde



Ö y l e b i r y â r ı letafet efza



O l a m a z b ö y l e n a t u k ı h o ş gû



[1] M i z a h a aid



hayretle



olunmamışdır



arzu mahirdir



Aziz



Bey Oğ-lu Nurullah P e r t e y



koleksiyonundan



BAHIR EFENDI



Esseydi M e h m e d B a h i r E f e n d i , 1 7 9 0 [ 1 2 0 5 H ] d e d o ğ d u . Esbak şeyhülislâm Sahib M o l l a B e y zade m e r h u m 1 2 7 3 tarihli n e f i s E m i n Paşanın olduğunu



İbrahim



Beyde görülen



bir



levhasında



y a ğ l ı k ç ı z a d e sadrı â z a m M e h m e d



torunu



k a d ı asker



Abdülkadir



Beyin



tilmizlerinden



söyliyor.



E n d e r u n ı h ü m a y u n e ta'lik m u a l l i m i civarında, halıcılar k ö ş k ü n d e



tâyin o l u n d u . M o l l a



Gürani



M o l l a Şeref mahallesindeki e v i n d e mü­



racaat e d e n l e r e p e r ş e n b e günleri



ta'lik m e ş k e d e r d i . Pazar irtesi gün­



leri E n d e r u n d a k i



eylerdi.



vazifesini



ifa



tarafdaki



talebenin



adedi



iki



boş olan



talebenin



eline



mürekkeb



Nakl olunduğuna



yüzü bulurdu.



Sıra ile t a ' l i m



şişesini



«Şyhulhattatin



ervahına



Eyubde



K â ş g a r i der­



medfundur. Kabrindeki



j^üilö-jjl



mü­



ederdi.



m e n s u b idi.



1 8 6 5 [ 1 2 r e b i u l e v v e l 1 2 8 2 ] d e vefat e t d i . gâhı ö n ü n d e



ederken



vererek çalkalatır,



r e k k e b i terbiye ederdi. K â ğ a d ı n iyi o l m a s ı n a itina M e v l e v i tarikine



g ö r e , iki



E n d e r u n ta'lik h o c a s ı m e r h u m v e m a ğ f u r e l m u h t a c



esseyid M e h m e d fatiha.



kitabe



1 2 ra



Bahir Efendinin



ve



cemi'i



ehli



imanın



1281 »



Değerli hattatini k i r a m d a n



o l d u ğ u n a yazıları b ü r h a n i



bahirdir.



MEHMED BESİM EFENDİ



« 4 4 » numrolu «Takvimi vekayı'» de görüldü: «Sultan A b d ü l h a m i d i evvel



asrı d e r s i â m l a r ı m e ş a h i r i n d e n M e k -



k e i M ü k e r r e m e d e n m a ' z u l e n vefat e d e n K a s t a m o n i l i H a l i l E f e n d i n i n h a f i d i o l u b fi h a d d i z a t i h i [ l j e r b a b ı d i r a y e t m ü s e l l e m ve istikameti



ve ma'rifetden



t a b ' ı n a h ü s n i hattı t a ' l i k i



o l a n sahni seman müderrislerinden



olduğu



dahi delil ve alem



M e h m e d B e s i m E f e n d i , bilitibar



musulai S ü l e y m a n i y e rütbesine ve 27 cümadelula 1 2 4 8



t a r i h l i rüusi



h ü m a y u n l a kadri refi' k ı l ı n d ı . » T a ' l i k h a t t a t ı o l a n b u zat h a k k ı n d a b u n d a n b a ş k a m a l û m a t



yok­



dur. Yazısı da g ö r ü l m e m i ş d i r . M ü k e r r e r e n s ö y l e n d i ğ i üzere s e y y i e i i h m a l , y a h u d k ı y m e t n a şinaslık



denilen



mezmum



hal y ü z ü n d e n



niçe



hoş



nivis,



mechulin



kafilesine enis o l m u ş d u r . İçlerinde yetişen kıymetli âdemlerin kıymetlerini ve mematlarında olurlar.



[1]



A l ' b J.*-



j



t a k d i r v e hayat



tevkir e t m e y e n milletler, kadrü k ı y m e t d e n m a h r u m



BESİM VEFAİ EFENDİ



Esseyyid M e h m e d B e s i m V e f a i Efendi, d i v a n ı h ü m a y u n ser defterî



Mustafa



Rüşdi Efendinin oğlu ve — tercemei



rıda y a z ı l a n — M e h m e d B a h i r E f e n d i n i n 1874



kaleminde hali



yuka­



torunudur.



[ 1 2 6 4 H . ] d e Halıcılar k ö ş k ü n d e M o l l a Şeref m a h a l l e s i n d e



doğdu. Sıbyan mektebinde



ve



Fatih



rüşdisinde



E f e n d i d e n ta'lik,



Şevki



E f e n d i d e n sülüs,



divanî



tuğra



temeşşuk



celisi v e



etdi.



okudu.



Sami



Dedesi Bahir



Efendiden divanî ve



Oğlunun



verdiği



ta'lik



yazı



dere e d i l d i . Sultan A h m e d



camii



hatibi erbabı m u s i k i d e n H a ş i m



Efendiden



kemankeşlik öğrendi. 1875



[ 1 2 9 2 H . ] d e d i v a n k a l e m i n e g i r d i . 1 8 7 6 [ 2 0 safer 1 2 9 3 ]



de « 2 0 » , m ü a h h a r e n



«40»



kuruş meaşa



nail o l d u .



da d i v a n d a i r e s i n d e i c r a o l u n a n t e n s i k a t d a mülâzim o d a s ı n a ,



müahharen



bir



1879 [1296 H.]



meaşı kesildi. Y e n i



sene maliyye



nezaretinde



açılan evamir



kalemine d e v a m e t d i . 1809



[rebiulâhir



minde n i ş a n



1 3 0 8 ] de



me'murluğuna



« 2 5 4 , 5 » kuruş



tâyin



olundu.



meaşla



Meaşı



teşrifat



tedricen



kale­



«702,5»



kuruşa b a l i ğ o l d u . 1898 1900



[ c u m a d e l u l â 1 3 1 6 ] d a terfian



rütbei



s a n i y e sınıfı sanisi v e



[ 6 receb 1 3 1 8 ] de d ö r d ü n c ü rütbe O s m a n i nişanı verildi.



1917



[ 1 3 3 5 H . ] d e K a n d i l l i d e k i e v i n d e vefat etdi.



BÜRHANÜDDİN EFENDİ Seyyid M e h m e d B u r h a n ü d d i n Efendi — yukarıda ismi geçen — efadılı sulehadan şeyh Seyyid S ü l e y m a n Efendinin dördüncü oğludur. 1 8 1 9 [ 1 2 6 5 H . ] de «Belh» civarında « K u n ­ duz» da sından



doğdu.



Baba­



tahsili ilm etdi.



Türk, Fürs ve



Çağatay



edebiyatile yıllarca meş­ gul oldu



B u üç lisanda



pek çok şiir söyledi. Ta'liki, Bursalı A b ­ dülkadir



N e s i b Efendi­



den temeşşuk etdi, 1 8 7 3 f 1290



H. ]



de



icazet



aldı. Bir



hidmetde



lanılmadı. babasına



tahsis olunan



meaş, o n u n sonra



vefatından



kendine



Yıllarca sonra şın



kul­



Hükümetçe



verildi. bu mea-



kesilmesi



üzerine



hayli müddet esbabı m a işetden



mahrum



oldu.



Biirhanüddin E f e n d i



Bilâhare « Y i n e erbabı bilir ehli kemalin kadrin N e z d i cühhalde âkilü bakil birdir» mealine muvafık olarak bazı erbabı daniş tarafından



tanzim ol u n a n ilmiyye kısmından « 6 5 0 » kuruş m e a ş tahsis kılındı. O n u n l a m ü m k i n mertebe teayyüş etdi. mazbata üzerine



müstehakkini



Bürhaniiddin



Efendi Ibnül emin M a h m u d K e m a l



koleksiyonundan



Bürhanüddin



Efendi



İbnülemin M a h m u d K e m a l



koleksiyonundan



520 4 mart



1 9 3 0 [ 1 3 4 8 şevvalinin



vefat etdi. A d a kabristanına



defn



3 ü n c ü gecesi] H e y b e l i A d a d a d a



olundu.



E d i b , h a l i m , d i l n e v a z , t e r b i y e l i , d e ğ e r l i b i r şair katen hattatı m a h i r



v e ta'likde



haki­



idi. Fakrı halile b e r a b e r etvar v e güftarında



eseri



n e c a b e t g ö s t e r i r d i . H a n g i m e c l i s e girse söz s ö y l e m e z d i , ş i i r l e r i n i o k u r ­ d u , o k u m a k d a n zevk alırdı. d ü f etdiği aşinalarına



Bütün



eş'arı h ı f z ı n d a i d i .



— merhabadan



B u s e b e b l e «şi'ri s e y y a r » n a m i l e m i n fevkında — hürmet



S o k a k d a tesa­



sonra — şiirlerini inşad



ederdi.



y a d e d e r d i m . H a k k ı m d a — emsali­



gösterirdi



[1]



§ Merhumun —



hattatlara



dair



oğlu Celâl B e y tarafından



veriler*



menzumesi:



H a t hıttası i ç r e m i r Göz görmedi öyle Üstadı



İmadın



miri



yegâne mir



P e k kadri yüce o



G e l m e d i h e n ü z bir naziri



Alidir



Ta'liki o etmiş icad



H e r hattı lâtifi ş i v e l i d i r M a h z u n u e d e r d i hatları şad



H e r ikisinin hatı güzeldir



Bi mislü



D ü dilberi hoş edaye benzer



Hubanı Huten



H e r ikisi d e



Manendei



hüsnde



T e r c i h eder arifanı Hattını kılur



ol



üstadın



yekta



Iran



nazirü



hatı ruyi ziba



Hattini Imade



üstadın



bi bedeldir



Hataye benzer ehli turan



M i r i A l i y e hattını



İmadın



S ü l ü s ü n k i m a h a l l i hıttai R u m



O l hıt d a m e ş a h i r i l e



Şeyhi de meharet



Z a n n ı m c a k e r a m e t ile y a z m ı ş



ile y a z m ı ş



H e r hattı g e v h e r gibi Şühretleri



dirahşan



ile m ü l k d o l d u



H e r hattı R a k ı m ı n d ı r H e p hattı nefisdir



enfes



Celâlin



M a n e n d i hututı



malûm



Hafız O s m a n



Yakuta halef de bunlar oldu Peyrev ana oldular ki ç o k kes O l sahibi gevheri K e m a l i n



Ş e v k i v e şefik ö n ü



aldı



D i ğ e r l e r i s a n m a geri k a l d ı



H e p san'atı h a t d a



mahir



Emsalleri b u l u n u r d u



nadir



Hattatı şehiri âsitane [ 2 ]



Yazdığını atmalı yebane [ 2 ]



Vadii İmadi



Ehlini de b u l u b sormamışdır [ 2 ]



görmemişdir [ 2 ]



K ı r k yılda İmade peyrev o l d u m [1] A s ı l ismi



« K e m a l ü ş ş ü a r a » olan « S o n asır T ü r k Ş a i r l e r i »



ç i z d e T e r c e m e i hali ve şiirleri [ 2 ] Ben



Vadisini de güzelce b u l d u m



de derim «Hattatı



namındaki



mündericdir.



ki : hatiri â s i t a n e



T a s d i k e d e r hunu ehli h a k



V a d i i İ m a d e verdi Haksız



sözü atmalı



revnak yebane»



eseri



na­



521 G e ç d i t e k ü p u y i m ile e y y a m



Emrime



Etdim g ü h e r e b e y a n ı



teşbih



H e m cevheri cane anı



Eyler s ö z ü m ü N i z a m i



tasdik



Şeh beyti d e m i ş e d ü b de



x



iyi. j i y û x \ - f r r



edüb de h a m e m i



ram



teşbih ta'mik



0



44



44



Celâl



Bey



CEVDET EFENDİ



Mustafa C e v d e t tafa



Efendi



« A c e m kılıcı»



n a m i l e yad o l u n a n



Mus­



Efendi zade şıkkı e v v e l defter darı M e h m e d B e h ç e t E f e n d i n i n [ l j



oğludur. K a l e m d e n yetişüb hacegândan oldu. Arabacılar kâtibliğinde, [zilkı'de [1200



1 1 8 5 ] de



H ]



mevkufatcılıkda,



1774



[ 1 1 9 8 EL] d e



d e iki d e f a süvari m u k a b e l e c i l i ğ i n d e



1 7 8 6 [ 2 7 rebiulâhir



1 2 0 1 ] d e vefat e t d i .



İsmail A ğ a camii haziresinde babasının



Kabrinin « M e r h u m ve belei süvari iken



mağfurun azimi



1785



bulundu.



Ş e h z a d e başı



yanına defn



civarında



olundu.



kitabesi



leh hacegânı divanı h ü m a y u n d a n



kurbi



1771



ve



rahmani



ve



muka



hattı t a ' l i k d e İ m a d ı s a n i



o l a n B e h ç e t zade Mustafa C e v d e t E f e n d i r u h i ç ü n rizaen lillâh elfatiha 27 R. «İmadı sani» unvanına



1201»



lâyik görülmesi,



İmadane



yazılar y a z m ı ş



o l d u ğ u n a delâlet eder. Teessüf e d e r i m ki b e n yazısını g ö r e m e d i m . H a b i b Efendi «hat ve hattatan» da — k e n d i n e mahsus diyor



şive ile —



ki:



« H a t t ı ta'lika teallûk



e d ü b D e d e zade S e y y i d M e h m e d



tahsili B î h c e t v e t e k m i l i C e v d e t e y l e m i ş d i r . Ü s t a d ı n ı n dir. H ü s n i



hatdan ma'ada k e m a n k e ş ve tüfenk



d e d a h i a k r a n ı n ı n ser efrazi Üstadı D e d e zadenin,



Efendiden



me'zunı



e n d a z i v e sair



rabii-



mearif-



idi.»



b u zat i ç ü n y a z d ı ğ ı



aasını vaktile bir sahhafda



gayet



nefis m e ş k



mü-



g ö r m ü ş d ü m . Tehattur etdikce



« H a s r e t i n g ö n l ü m d e lâkin k i m bilir sen n e r d e s i n » şarkısını k e m a l i teessürle t e r e n n ü m [ 1 ] O n üç s e n e d e f t e r dar v e üç d e f a



mii hazire s n d e «Tuhfei



mektubcusu,



d e f t e r darı ş ı k k ı e v v e l o l d u . medfundur.



h a t t a t ı n » de



Şiir



muharrerdir.



ve



ediyorum. Tersane



e m i n i , iki d e f a ruz n a m e i



1 7 5 4 [ 1 1 4 8 H . ] d e vefat etdi.



inşada



ve



İsmail



hüsni h a t d a m a h i r idi.



evvel



Ağa



Tercemei



ca­ hali



5 2 5



E l d e n ele d o l a ş u b nihayet eiine geçen



mütenevvi' bedi'



ve g ü z i d e e v l â d ı n ı oluyoruz.



â d e m âbade eserlerimizi



gaib eden babalar,



N e faideki



giden eserimiz



g ö ç e n , ya h u d düşündükçe



analar



—



yabancılar müteaddid



gibi sine zeni



melâmet



geri, a k l ı m ı z d a b a ş ı m ı z a g e l m i ­



y o r . M e f a h i r i m i l l i y y e m i z d e n o l a n asarı b e d i a y ı b e ş o n k u r u ş u ğ r u n a fida e t m e k , v a t a n a v e e r b a b ı h ü n e r e i h a n e t v e h a k a r e t



ad



olunmasa



bile her halde sadakat ve h ü r m e t d e ad o l u n m a z . V a t a n ı n ı



ve mille­



tini s e v e n l e r , m i l l î eserleri, c a n l a r ı g i b i m u h a f a z a e t m e ğ e



mecburdurlar.



EMİN BEY



M e h m e d E m i n B e y , sadrı Emin Paşanın gecesi]



[ 1 ] oğludur.



esbak



1757



Yağlıkçı zade



[1171



elhac



remezanmın



Mehmed



27 nci Kadr



doğdu.



Bizzat y a z d ı ğ ı t e r c e m e i h a l i n d e n n a k l e n Ş a n i z a d e n i n b e y a n etdiğine göre, «İsti'dadı huda dad



ve şevki pederi h i m m e t



i t i y a d l a r i l e is­



tihsali i l m ü m a ' r i f e t t a r i k i n e r a ğ b e t v e i s t i k m ı l i c e v h e r i m a h i y e t i ade­ miyet etmeğe gayret» eyledi. M u k a d d i m a t ı u l û m ı m e v a l i d e n A l â i y e l i k a d ı z a d e M e h m e d Efen­ diden, Fıkıh, usul ve k e l â m ı m ü d e r r i s i n d e n den, nüsehi



K a r a m a n l ı A b i d Efendi­



s e b ' a y ı v e tefsiri B e y z a v i y i — S ü l e y m a n i y e



c a m i i n e de­



vamla — m a d r u b i lâkablı — Çeteli A h m e d E f e n d i d e n , hisab, hendese ve hey'eti G e l e n b e v i İsmail Efendiden teallüm Meşahiri sudurdan



Tatarcık zade



derslerine d e v a m etdiği esnada u l û m ı d a o n d a n tahsil Fünunı



Efendinin



mutavvel



eyledi.



olan — hacegândan Nuri daire



Abdullah



n ü c u m v e istihracı düstur v e takvimi



edebiyyeyi — babasının



yeden rübu'



etdi.



zemanı



vezaretinde divan



kâtibi



v e E d i b H a f ı z E f e n d i l e r d e n v e alâtı irtifai-



v e basite resmi gibi



s a n a y i ' i N i ' m e t E f e n d i zade­



den ve Benli Zade Efendiden öğrendi. Esnayı



tahsilde — z e m a n ı



sari E f e n d i n i n



beri — İ m a d i R u m Ye-



m e c l i s i n e m ü d a v e m e t l e hattı ta'lik m e ş k



şikeste v e g u b a r i d e d i n i n d e şakird



« S a n i i Y e s a r i » o l d ı v e ahzi



ve m e ' z u n l a r ı t e k e s s ü r



[T] Y a ğ l ı k ç ı e s n a f ı n d a n



e d e r e k celi,



icazetden



sonra ken­



etdi.



i k e n H i n d elçisi olan Yusuf A ğ a m a o ğ l u d u r . 1 7 6 7 [ 1 1 8 2 ] de



s a d r ı â z a m oldu. U m u n a s k e r i y y e y e kabul o l u n m a d ı . H a r b d e b i t t a b i ' kati



hadasetinden



vakıf



olmadığından



müveffak



olamayınca



miikerreren



isti'fa



e t d i s e de



1 1 6 8 [ 1 1 8 3 ] de azl ve



Edirnede



olundu. « » «Üstadı ekrem m e r h u m ye mağfurun Es'adülyesarî E f e n d i r u h i ç ü n



leh Hattat



Elhac M e h m e d



elfatiha. Sene



1213



B fi



12»



B u taşlar v e o ğ l u n u n taşı,



yol



yapılırken



ortada



kalarak



ziyaa



mahkûm o l d u ğ u g ö r ü l d ü . O vakt E v k a f Müzesi İdare



meclisi riyasetinde



bulunduğumdan



verilen k a r a r ü z e r i n e M ü z e y e n a k l o l d u d u [ 2 ] . B i r m ü d d e t türbesi h a z i r e s i n e k o n u l a c a ğ ı i f a d e e d i l d i ğ i n d e n taşlar



sonraFatih



Evkaf Nezare»



tine v e r i l d i . [1] K â ğ a d yırtıldı ve k a l e m [2] T a h r i b



edilen



ittisaündeki d a i r e y e



kabr



konmakda



kırıldı.



taşlarından ve zıya'dan



mühim



olanları



muhafaza



Müzeye



edilmekde



idi.



getirtilerek



Müze



536 Süruri m e r h u m u n



tarihi



«Hattatı hoş nivis Yesarî



Efendinin



F e v t i l e k i y d i h a m e i ter c a m e i s i y a h T a r i h i harfi m u c e m e ta'lik e d ü b d e d i m C e f f e l k a l e m [ 1 ] Yesarîi Hattat getdi [ 2 ] a h » 1213 M e r h u m u n zevcesi, k e n d i n d e n y i r m i R u m eli hisarı kabristanına



defn



Kabrinin



« C e n n e t m e k â n üstadı ruhiçün



sonra



vefat



etdi.



kitabesi



ekrem



halilei m u h t e r e m e s i m e r h u m e



iki sene



olundu.



M e h m e d Es'adülyesari



ve mağfün leha



Efendinin



E l h a c c e H a d i c e kadın



elfatiha. 24 cümadelûla



1235»



H a b i b E f e n d i — n e r e d e n a l m ı ş s a — « H a t v e H a t t a t a n » d a d i y o r ki: « S u l t a n O s m a n i şalisin h u z u r u n a d a h i l v e e m r i h ü m a y u n ile kuud v e ç e n d satır t a h r i r i l e yuna



nail



olan



serayi h ü m a y u n a



bi



m a z h a r ı sitayiş o l u b bahtlerdendir.



tayin



Mustafa



mürekkebciler,



hüma­



hanesi, âdeta kâğadcılâr,



Merhum, günde



yazı



pazarı



imiş. Haftada talebe



kalemciler, kalemtraşcılar bir



çok



b i r k a ç gün



toplanır.



meşka bakarmış.



En iyi



gelir, alış veriş Oğlu



İzzet E f e n d i n i n e v i d e b ö y l e i m i ş . H o c a m e r h u m [ 3 ] n a k l



Mustafa



ederdi»



[i] p}*Zi>. [ 2 ] T a r i h o l m a k içün Süruri « g i t d i » k e l i m e s i n i [3] Sami Efendinin



anı



söyledi:



s u d u r v e k i b a r z a d e l e r d e n v e sair s ı n ı f l a r d a n olurmuş.



atiyei



H a n i salis,



eylemişdir.»



Sami Efendi m e r h u m «Yesarinin



kırk guruş



Sultan



ta'lik h o c a s ı



«getdi» şeklinde



yazmışdır.



K ı b r i s î z a d e İsmail H a k k ı E f e n d i .



ES'AD EFENDİ



Mehmed Efendinin



Es'ad



Efendi,



Şeyhülislâm



Paşmakcı



kızı v c Ş e y h ü l i s l â m D ü r r î z a d e M u s t a f a



Sayfiye H a n ı m ı n lah E f e n d i n i n



oğullarından



zade



Mustafa



oğludur. Edirne mollası



İzzet



Efendi



zevcesi



R u m eli K a d ı a s k e r i D ü r r î z a d e N u r u l olmuşdur.



T a ' l i k kıt'asına s u d u r d a n Y a ğ l ı k ç ı zade A b d ü l k a d i r zade



Abduallah



Efendinin



23



cümadelahire



Bey ve Yesrî



1 2 3 8 d e icazet n a m e



yazmışlardır



ES'AD EFENDİ M e m h m e d Es'ad Efendi, H a b i b Efendi d i y o r k i : «Yesarii meşhurun anındır. Vefatı



şakirdidir



1251 dedir»



Üsküdarda



camii Selimiye hututu



540 t â y i n v e 1 8 9 2 [kanuni e v v e l 1 3 0 9 ] d e B i n g a z i y e t a h v i l o l u n d u . İstabola



geldi. 72 beytden m ü r e k k e b ve matbu' tercemei halinde: « B e n i Bingaziye bahti s i y a h ı m eyledi tahvil İlâhi sen bilirsin, halimi b i l m e m n e hikmetdir M e v a n i ' h e p m ü h e y y a b e n d e y o k k e n b i r lira Y e d i etfal i l e B i n g a z i y i b u l m a k n e k ü l f e t d i r H a z i r a n a l t ı s ı n d a 3 1 1 sali m a l î d e Y i n e t â y i n o l u n d u m M e r ' a ş a lûtfi s a d a r e t d i r »



diyor. [ 1 ] Sekiz sene



Mer'aşda hidmet etdikden



ikinci d e f a Cebeli nasb



s o n r a — k e n d i rızasile —



bereket, d a h a s o n r a M e r s i n taharirat m ü d i r l i ğ i n e



edildi.



M e ş r u t i y e t i n i l â n ı n d a n b i r m ü d d e t sonra tazminat alarak r i y e t d e n ç e k i l d i . T e d r i s ile m e ş g u l o l d u . R e f i k a s ı n ı n K a d i r l i d e ihtiyari i k a m e t



ve



1 8 Kanuni e v v e l



me'mu



memleketi olan



1 9 3 6 da



r ı h l e t etdi.



Kadirlide A l a c a m i ' civarındaki kabristana defn o l u n d u . M e n z u m tercemei halinde: « B e ş e r b e n d e n ş i k â y e t e t m e m i ş M e v l â y e gükr o l s u n K a d e r d e n b e n d e şekva eylesem küfranı diyor.



Filhakika



ne



bir ferd



ondan, ne de



nimetdir»



o



bir



ferdden



şikâyet



etmişdir. Babam



S e y y i d M e h m e d E m i n P a ş a m e r h u m u n h i c r î 1 3 0 2 senesi



sonlarında Kozan



mutasarrıflığını hasbelicab k a b u l e



[1] Fanî E f e n d i , az c ü d d e t



mecbur



olduğu



o k u t d u ğ u k u r e n a d a n Lûtfi A ğ a z a d e F a i k B e y i n



va'dine



inanarak b i r m e ' m u r i y e t i s t i h s a l i içün hayli z e m a n istanbulda kaldı. O h e n k â m d a S a d a r e t mektubî kalemi kâtibleriden



idim. M e k a m ı s a d a r e t d e bulunan



m e z i y y e t s a h i h l e r i n i t a t y i b v e taltif



eden



Cevad



o l d u ğ u n d a n m ü h ü r d a r ı e r b a b ı iffet v e e d e b d e n T a y y a r E f e n d i y e ve istid'asının is'afına



delâleti



insaniyet



Paşa,



m a r i f e t ve



k a d r d a n , m ü ı ü v v e t k â r bir sadri



menendanesini



âlî



Fanî Efendiyi



reca e t d i m .



Yazılan



eenab takdim



arzı hali



P a ş a y a t a k d i m v e k e l i m a t ı t a y y i b e irad e d e r e k — arzusı v e c h ile d e r h a l M e r ' a ş tahrirat müdirliğine tahvil



olundu.



Bazı e s h a b ı k e m a l g i b i r ü t b e ve n i ş a n d a n görülmediği



halde — yekden rütbei



• — a r z içün usulen arz



— sıra



m a h r u m o l d u ğ u n d a n -— o e s n a d a emsali



saniye tevcihi



beklerken



sadrı



d e t e n s i b edilerek A m e d i k a l e m i n d e



mearif



perver



infisal



olunamadı. C e n a b ı H a k . sadrı k e r i m e d e , m ü h ü r d a r ı n a da r a h m e t



eylesün.



etdiğinden



rütbe



541



e s n a d a F a n î E f e n d i , o r a d a Aşar baş k â t i b i i d i . B a n a v e k a r d e ş i m A h m e d T e v f i k m e r h u m a A r a b i v e Farisi o k u t d u v e ta'lik yazı t a ' l i m Osmanlı padişahlarının



etdi.



isimlerini gayet güzel k a l ı n ta'lik v e t e r c e m e i



hallerini rik'a ile yazdığı t o m a r



h a l i n d e k i eseri b a n a h e d i y e etmişdi.



M ü t a r e k e h e n g â m m d a e v i m i z i c e b r e n işgal v e k i t a b v e e ş y a m ı z ı n b i r kısmını



vahşiyane



yağma



eden ecnebi



askerlerin



şeametile



nabud



olmuşdur. M e r h u m , hangi meclisde bulunsa l e r i n i h e r k e s e d i n l e t i r d i . E d i b , şair,



h u z z a r a İrası



safa e d e r v e s ö z



zeki, n ü k t e d a n , hafifürruh,



afif



b i r üstad i d i T ü r k , A r a b v e A c e m i n b i n l e r c e " şi'ri m a h f u z ı idi. K e n d i eş'arını



c e m ' etmemişdir.



Yazılarına da



mışdır. B ü y ü k o ğ l u erbabı



ehemmiyet



b i l ü b g ö n d e r d i ğ i b i r yazı — n u m u n e o l a r a k Asıl



ismi



«Kemalüşüara»



eseri n a ç i z h a k k ı n d a « . . . .



Bir



verüb



saklama



d a n i ş d e n şairi M a h i r A l i İ l m î B e y i n b u l a



olan



— dere edildi.



« S o n A s r T ü r k Şairleri»



isimli



b a n a yazdığı m e k t u b d a



encümeni



danişin



yapabileceği



ağır



bir



vazifeyi



y a p y a l n ı z d û ş i h a m i y y e t e a l d ı ğ ı n ı z d a n d o l a y ı zatı f i d a k â r a n e n i z i c i d d e n t a k d i r v e d e a v a t ı h a y r i y e n i z i tezkir ile b u k ı t ' a y ı t a h r i r e y l e d i m : «Hazreti Ibnülemin M a h m u d ı m e m d u h u l



hısal



C e m ' u t a s n i f e y l e d i asarı e s h a b ı k e m a l S a ' y i n i meşkûru k a l b i n p ü r s ü r ü r e t s ü n Eylesün ruhulemin demişdir.



Huda



â m î n ile hatmi m e k a l »



HAYDER BEY



A l i H a y d e r B e y , Sadrı esbak d a m a d Sudurdan



Abdülkadir Beyin [ İ l



Mehmed



Melek



1 8 0 2 [ 1 2 1 7 H.J d e d o ğ d u « M e l e k P a ş a h a f i d i » n a m i l e Müderris,



1843



Paşa



zade



oğludur. ma'rufdur.



[şevval 1 2 5 9 ] d e Galata kadısı, 1 8 5 2 [ m u h a r r e m



1 2 6 8 ] de Filibe mollası o l d u . 1855



[ 1 2 7 1 H . ] de Mekke ve 1 8 6 3 [ 1 2 7 9 H ] de



sini ihraz e y l e d i . 1 8 6 8 [ 1 ş e v y a l 1 2 8 4 ] d e



İstanbul



İstanbul



paye-



kadılığına



tâyin



olundu. 1 8 7 0 [ 2 8 r e b i u l e v v e l 1 2 8 7 ] d e vefat e t d i . sine defn



3 rebiulâhir i'lân



Yahya Efendi



hazire



olundu. 1 2 8 7 tarihli « T e r a k k i » gazetesinde



vefatı



şu



suretle



olunmuşdur: « H a t t a t ı b e n a m v e hattı t a ' l i k d e İ m a d i R u m o l m a k l a m e ş h u r i e n a m



olan



Darülhilâfetilaliyye



kadısı sabık



Ali H a y d e r B e y Efendi,



şehri sabıkın



Melek



Mehmed



Paşa



hafidi



2 8 i n c i sali g ü n ü h u l û l i e c e l i



m e v ' u d i l e irttihali s e r a y i b e k a e y l e m i ş d î r . M e r h u m ı m u m a i l e y h , h a n hıttai R u m d a



i m a d e faik [ 2 ] asarı



ibkayı n a m etmiş h ü n e r kadr şinasan



olmuşdur.



veranı S** ^



«Sicilli O s m a n î » d e



asrdan



h a c ile s a h i f e i



idüğinden



v e f a t ı baisi esefi



«Müştereki ulûm,



mütevazı'



h a l i m , lâ ü b a l i



idi» deniliyor.



yetiştirenlerdendir.



E l d e az yazısı m e v c u d d u r .



Bayezid c a m i i n d e « 1 2 8 2 » tarihli « . . . c s ^ î ^ l l j l » levhası Eğri k a p u d a onun



Bezmi âlem



Valide



Sultan



mektebinin



tarihi



vardır. [1260]



yazısıdır.



[1] B a b a s ı n ı n z e v c e s i Z e y n e b resinde



sahi-



âlemde



**".>*



m e ş r e b [ 3 ] , ta'lik h a t t ı n d a m a h i r P e k ç o k şakird



hüsni



S u l t a n ı n — park



m e d h a l i n i n k a r s ı s ı o d a k i camiin nazi­



medfundur.



[2] N e s a ç m a lâf ! [ 3 ] Bu ta'birin İfade e t d i ğ i m a ' n a y ı



aulıyamadım.



HAKKI EFENDİ



Kıbrisî zade İsmail H a k k ı Efendi Tersane e m i n i Elhac A l i Ağanın oğludur. 1 7 8 5 [ 1 2 0 0 H ] d e İstanbuîda



doğdu.



1 8 0 5 [ 1 2 2 0 H . ] d e tariki tedrise d a h i l o l d u .



1 8 4 2 [ 1 2 5 8 H.] de



Selanik ve 1 8 5 2 [ 1 2 6 8 H ] d e Bursa m e v l e v i y e t i n e tâyin kılındı. 1857



[ 1 2 7 4 H . ] d e M e k k e payesini ihraz eyledi.



1862



[ 1 2 7 9 H . ] d e vefat etdi.



sine defn o l u n d u



Mezar taşındaki



K o c a Mustafa Paşa c a m i i



hazire



kitabeyi, şakirdlerinden Sami Efendi



sülüsle yazmışdır. Kitabe [ 1 ] « M e k k e i mükerreme payelûlerinden



olub



şair,



m e v s u f v e t a ' l i m i hattı ta'lik i l e m a r u f arif b i l l â h



ilmü



kemal



ve muhibbi



d a n ı R e s u l u l l â h o l a n tariki S a ' d i y e m e ş a y i h i n d e n İ s m a i l H a k k ı » » l e v h a s ı Bağçe kapusundaki



H i d a y e t c a m i i n i n tarihi



[1229]



T o p h a n e d e N u s r a t i y e c a m i i v e tarihi [ 1 2 4 1 ] K o c a Mustafa Paşa



camiinin



havlisinde



Pertev



, Paşanın



tarihi



[1250] K o c a Mustafa Paşa c a m i i n i n havli kapusı üzerinde Ziver tarih.



[1264]



Eğri k a p u h a r i c i n d e C e m a l i U ş ş a k i d e g â h ı n ı n k i t a b e s i İkinci Sultan [1255]



Paşanın



M a h m u d türbesinin



[1232]



dış h a v l u s u k a p u l a r ı n ı n



tarihi



569 T o p k a p u serayı, D a r b h a n e n i n Beyler b e y i serayı arkasında



cümle kapusundaki



ç e ş m e tarihi



tarih



[1248]



[1245]



E y u b d a M i h r i şah t ü r b e s i v e s e b i l i t a r i h l e r i T e ş v i k i y e c a m i i h a v l i s i n d e t ü f e n k N i ş a n taşı t a r i h i [ 1 2 2 6 ] Bayeziddeki yangın kulesinin tarihi [ 1 2 4 4 ]



[1]



§ Zemanımızın en mümtaz muharrirlerinden Beyin



nezdinde



b u l u n a n — ta'lik



ile



m u h t e r e m K e m a l Salih



muharrer — mushafı



şerifin



son sahifesindeki b e y t i n fotoğrafı d e r e o l u n d u . B u beytdeki «izzet»



mahlasının



— o d e v r d e yaşıyan — iki M u s ­



tafa İ z z e t d e n Y e s a r î z a d e M u s t a f a İzzet



Efendiye



sizdir. T a ' l i k d e n z i y a d e sülüs, n e s h



celi



o l a n K a d ı asker m u s t a f a



ve



aid



olduğu



şübhe-



sülüs i l e



ma'rufı



enam



İzzet E f e n d i n i n ta'lik h a t i l e m u s h a f y a z d ı ğ ı



işidilmemişdir.



§ Y e s a r î z a d e n i n d e r e e d i l e n r e s m i n i n , i k i n c i S u l t a n M a h m u d tara­ fından yaptırıldığını a h f a d ı n d a n



ve



Servet Y e s a r î B e y i f a d e v e s u r e t i n i



J l ] Bu yazıları N u r u l l a h



Pertev



mütekaid ita



noterlerden



etmişdir.



Bey k a y d e d ü b



bana



vermişdir.



merhum



KÂMIL BEY



E l h a c M e h m e d K â m i l B e y , Sadrı e s b a k K o c a Y u s u f P a ş a n ı n kar­ deşi kapucılar kethüdası S l ü y m a n Emsali gibi müderris



Beyin [ 1 ] oğludur.



ve molla oldu. 1831 [ 1 2 4 7 H.] de



payesi verildi. Bilfiil M e k k e kadılığını taleb etmekle tevcih



kılındı.



1 8 3 8 [ 1 2 5 4 H . ] d e İstanbul payesini İhraz eyledi. delulâ



1 2 5 9 ] de İstanbul kndısı



1844 1850



[ ş e v v a l 1 2 6 0 ] d e A n a d o l u K a d ı askerliği



[rebiulâhir



1 2 6 7 ] de



1 8 4 3 [ciima-



oldu.



bilfiil



Anadolu



v e 1 8 5 2 [ r e b i u l e v v e l 1 2 6 9 ] d e R u m ili cil



Mekke



1 8 3 3 [ 1 2 4 9 ] de



p a y e s i n e terfi' ve



K a d ı askerliğine



Kadı



askerliği



tâyin



p a y e s i l e teb­



olundu. 1857



[ 7 şaban 1 2 7 4 ] de



degâhı haziresine



vefat



etdi. Ü s k ü d a r d a



Hazreti



Hüdaî



defn edildi.



«Sicilli O s m a n î » d e « Ü ç d e f a h a c eyledi. Mütteki, i l m d e müşarik idi.» deniliyor. T a ' l i k hattatlardandır.



Bazı



icazet n a m e l e r d e



B i z i m k o l e k s i y o n d a k i levhası — n u m u n e Mukaddema



Bat h a z a r ı n d a



Merhume Anadolu Tahsin



muhrrerdir.



olarak — dere edildi.



bir d ü k k â n d a



levhasını g ö r d ü m d ü . A l m a k istedimse d e



imzası



« Y a Hazreti



sahibi satmak



K a d ı askerliği p a y e s i



Mevlânâ»



istemedi.



verildiğinde



Sudurdan



B e y , y a z d ı ğ ı t a r i h m e n z u m e s i n d e h a t t a t l ı ğ ı n a v e n a z ı m v e nesr



ile m e ' l û f o l d u ğ u n a d a i r şu b e y i t l e r i



söylemişdir:



« H a t t ı ta'likın g ö r ü b m e ş k e t m e d e ruhi Beyti



mevzunun



sütunidir hayali



N a z m u nesrinde maanii Nazükâne



hüsni



tab'ile



[1] 1816 [1232 H.] de vefat etdi.



sevani



İmad



daima



muhtefi



ol olmakda lâ»



KEMAL BEY



Hafız K e m a l Bey, K a s ı m Paşa camilerinden birinin i m a m ı Hafız M e h m e d Ziya



Efendinin



oğludur,



1891



[ 1 3 0 9 H . ] de



istanbulda



İbtidaî, rüşdî ve



idadî tah­



doğdu. silde bulundu. O n dört yaşında iken



babasından hıfzı Kur'ana



müveffak oldu. Bir M ü d d e t ca­ mi'



derslerine



rülfünun



d e v a m etdi. Da­



ilahiyat şubesine im­



tihanla girdi. dan



ve



Askere alındığın­



müahharen



edildiğinden



şube



ikmali



ilga



tahsil ede­



medi. Hattat ta'lik



Hulusi



Efendiden



1918



[ 1 3 3 7 H.J



yazdı.



de icazat aldı. Babası,



muskiye



olduğundan [ 1 ]



mensub



küçük yaşında



musikiye heves ederek Mevlevi hanelere ve ilâhi dam



ve



tekkelere



devam



ve âyin öğrenmeğe ik­



eyledi. Nazariyatı musikiye de Yek­



Kemal Bey



ta Reuf Beye uzun m ü d d e t miilâzemet ve doktor



Subhi, Tanburi



Efendiden T a n b u r meşk hattat



Emin



Refik Fersan Beylerle K a d ı Füad



etdiği gibi Zekâî D e d e zade A h m e d , Neyzen



Efendilerden



ve



değerli



musiki



üstadlarından A h m e d



A v n i B e y d e n de müstefid oldu [ 1 ] Bir g e c e Tahir A ğ a d e r g â ıı ş e y h i



asfiyadan Behçet



sında bir gazel teganni e t m i ş d i . «Savti demişdim.



na hoşsa da tavrı



hoşdur»



Efendi



merhumun



oda­



574 K u r ' a n ı a z i m ü ş ş a n ı p e k lâtif t i l â v e t e d e n l e r d e n v e şarkıları d a hoş sada v e e d a ile o k u y a n l a r d a n d ı r . O t u z Hayli



şakirdi



k a d a r güfte



bestelemişdir [ l ] .



vardır. Şakirdlerinden oğlu E r c m e n d — k e n d i gibi —



güzel t a n b u r çalanlardandır. Kemal



Bey



Ticaret



idaresi



me'murlarındandır.



Getirdiği



yazı



n u m u n e olarak dere edildi.



[1] H a k k ı n ioayetile olan m u s i k i m e c l i s i n e ,



yıilardan b e r i haftada



en d e ğ e r l i



bir g e c e fakir h a n e m i z d e t o p l a n m a k d a



ü s t a d l a r l a b e r a b e r K e m a l B e y de d e v a m e d e r d i



Ak­



şam üstü g e l ü b g e c e y a t a r l a r d ı . R u h n e v a z â l e m l e r o l u r d u . E l m i n n e t ü lillâh hâlâ oluyor. O



h e n g â m d a b e s t e l e n m r k ü z e r e b f n d e n bir k a ç giıfte



rüba s u r e t d e b e s t e l e d i ğ i



ş a r k ı l a r d a n ikisini



istemişdi,



k a y d ediyorum :



« C ç z b e n â k e t m e z iken bir mah p e y k e r g ö n l ü m i Bir nigâhi nâz ile etdin müsehhar g ö n l ü m i Bir nigâhi



nâzına olsun senin canlar f da



Bir n i g â h i



nâz ile etdin m ü s e n h a r g ö n l ü m i »



§ dilhun



oldun



S e n d e kendin g i b i bir âfete meftun



Ş a d iken, â ş ı k ı p ü r g a m gibi



oldun



İbtilâ âfetini



şimdi



n e d i r anlarsın



S e n d e k e n d i n gibi bir âfete m e t f u n o l d u n .



yazmışdım.



Dil-



LÜTFİ EFENDİ Elhac Ö m e r Lûtfi Efendi halı tacirlerinden



Hattat M e h m e d Efen­



dinin oğludur. 1 8 5 5 [ 1 2 7 1 H. ] de izmirde doğdu. Beldesindeki haftalardan mütenevvi* Hasan



Haşim Efendinin



İzmirdeki



yazı



meşk



medresesine



etdi.



devamla



Üsküdarlı tahsili i l m



etdi, i c a z - t a l d ı . Evvelâ İzmir Emlâk ve müahharen M u h a s e b e kalemlerine



me'mur



e d i l e r e k s e n e l e r c e h i d m e t e t d i k d e n s o n r a isti'fa v e m e s l e ğ i o l a n hattat­ lıkla iştigal



etdi.



17 mart



1918 [ 1 3 3 6 H ]



d e İ z m i r d e vefat e y l e d i .



İzmir Müftisi A k i f Efendi — yazısının fotoğrafı ile b e r a b e r — g ö n ­ derdiği tercemei hal verakasında



diyor ki:



« H a l ı m , mütevazı, vatanına



muhib



idi. A z , fekat güzel



söylerdi.



Sülüs, n e s h , ta'lik, c e l i , d i y a n î , k û f î v e r ı k ' a y a z a r d ı . H i s a r , H a c ı H ü ­ seyn v e İ k i ç e ş m e l i c a m i l e r i n d e yazıları



Ö m e r Lutli



vardır.



Efendi



Şair S e y y i d B e y , m e z a r ı n a k i t a b e o l a r a k «Böyle erbabı hüner



yüz yılda bir g e l m e z ele



F e n n i hat, g a y b u b e t i n d e n b u l d u



izmirce halel»



demişdr. [ 1 ] Ressamlığa da vâkıfdı. Tabii



tablolar



v ü c u d e getirmişdi.



Büyük



oğlu F a h r i B e y i n v e f a t ı n d a v e r e s e s i , b ü t ü n e s e r l e r i n i d û n fiatle g i z l i c e satmışlardır.» D e r e o l u n a n yazısı p e k o k a d a r d e ğ e r l i d e ğ i l s e d e b e l k i d a h a yazıları



vardır.



[1] Biz de ş ö y l e



diyelim : « M ı s r a ' ı pür haleli şairden O l u r e l b e t t e şuurlar muhtel Değil



izmirce,



bütün dünyaca



S a y ı l ı r mısra'ı şi'ri



ecmel!»



iyi



MEHMED ALİ EFENDİ M e h m e d A l i Efendi, B o l u d a dülger M e h m e d Efendinin 1879



oğludur.



[ 1 2 9 6 H ] de B o l u d a doğdu.



B o l u ibtidai, rüşdî ve idadî mekteblerinde okudu. İdadiden 1 8 9 9 [ 4 eylül 1 3 1 5 ] de aliyyülâlâ derecede



şehadet



n a m e ve İstanbula gele­ rek



Çarşanbah A h m e d



Hamdi



Efendinin



der­



sine devamla 1 9 0 9 [cümadelâhire



1327 ]



icazet



ve



name



nefise



mektebi



şubesinden eylül



de



sanayi mimar



1912



[28



1 3 2 8 ] de aliyyül-



âlâ şehedet n a m e aldı. 1909



[ 1 ağustos



1 3 2 5 ] de



« 2 0 0 » kuruş



meaşla Meşihat mektubi kalemi



ikinci sınıf kâ-



tibliğine



ve



« 300 »



kuruş



ilâveten meaşla



Darülhı l â f e t ü l a l i y y e medresesi H u t u t



mual­



limliğine tâyin olundu. İtilâfcılır meselesinden



dolayı



İttihad ve



Terakki hükümetince — Mehmfd



A l i Efendi



İbnülemin Mahmud K e m a l



[l] koleksiyonundan



emsalile



beraber — Si-



n o b a nefy



edildi.



A v d e t i n d e 1 9 1 6 [ 1 mart 1 3 3 2 ] de « 2 0 0 » kuruş meaşla V a k ı f m e k t e b i el işleri, yedi ay



sonra



« 2 0 0 » kuruş



ücret



ilâveten hüsni hat, m u a h h a r e n Mecidiye mektebi resm



ve



Fatihde zammile ev işleri,



Medresetülirşad ve Darüşşefeka inşa muallimliğine tâyin olundu. [ l ] İstanbuîda b u l u n d u ğ u m ü d d e t ç e sarıklı idi.



577



K a y ı n babası Mustafa duğu



esnada



1919



[16



müzesi ve ilâveten ne nasb edildi.



Sabri Efendinin mart



1335]



«2000» kuruş



m e k a m ı meşihatde



de «4000» kuruş c
»&>



{fi;''j< >-•-• g^ar'ç



•



V.«' • f / 7 7 ' l ^ v ' - ^ '



;



^ ' ^ ^



ııdan M



Ü



m



t



a



Z t



^ ^



n



M a h m u d Kema> k o l e k s i y o n u



729



« F ü a d Pa;a, N i s e azimeti g ü n ü b e r a y i v e d a ' Sadrı âzam  l i Paşa n ı n sahil h a n e s i n e



azimet



ve



badehu



badldızı h a n ı m ı n



yine



Bebek-



d e k i h a n e s i n e a v d e t i n d e p e d e r i m ile b e r a b e r o n b i r y a ş ı n d a o l d u ğ u m halde m ü ş a r ü n i l e y h



n e z d i n d e b u l u n u y o r idik. F ü a d Paşa, p e d e r i m e



h i t a b e n « Â l i P a ş a n ı n h e r i k i m i z e o l a n garazı m a ' l û m d u r



Hastalığımın



d e r e c e s i n i b i l e m i y o r u m . B u d e r d d e n halâs o l a m ı y a c a ğ ı m . V e f a t ı m d a n sonra  l i P a ş a n ı n b a n a o l a n a d a v e t i n i n



acısını da



ğ i n e teessüf e d e r i m » d e m i ş v e f i l h a h a k i k a Mümtaz Efendi



edece



1 8 7 1 [ 1 8 z i l k ı ' d e 1 2 8 7 ] d e vefat etdi. Y e n i k a p u



Mevlevi hanesi kabristanına defn Yukarıdaki



size t a h m i l



böylece de olmuşdu.»



mekalede



olundu.



« B i r aralık S u l t a n A b d ü l m e c i d H â n a



yazı



m u a l l i m l i ğ i n d e b u l u n m u ş d u r . » d e n i l i y o r s a da b u k a y d e h i ç bir y e r d e tesadüf



edilmemişdir.



Güzel



rık'a



yazmakla meşhur



Emin



Paşa,



Tuğra



görülmüşdür.



hayli



müddet



olanlardandır.



o n d a n temeşşuk



Babam



etmişdir.



Mehmed



Imzasile



bir



NEZİH BEV



Mehmed med Atâ 1853



Nezih Bey,



Beyin



Enderun



m ü e l l i f i T a y y a r zade A h



o ğ l u d u r . 1 8 3 9 [ 1 2 5 5 H.J d a İ s t a n b u l d a



[ 1 2 6 9 H . ] de



babasının



b u l u n d u ğ u esnada Ş u m n u d a 1855



tarihi Rumeli



ordusı



O r d u m e k t u b î o d a s ı n a d e v a m etdi.



[ 1 2 7 1 H . ] de B a b ı â l i terceme odasına girdi.



H J d e lisan v e



doğdu.



müsteşarlığında



i l m tahsil e t m e k



üzere « 1 5 0 » frank



1859 [1275



meaşla



Parise



g ö n d e r i l m e s i n e i r a d e sadır o l d u . M e k t e b i O s m a n i y e d a h i l o l d u . 1 8 6 1 [ 1 2 7 7 H ] d e t e r c e m e o d a s ı n a avdet eyledi. Bir sene sonra Köstence gümrüği müdirliğine v a m etdi. 1 8 6 5 [ 1 2 8 1 H ]



t â y i n o l u n d ı . B i l â h a r e y i n e o d a y a de­



d e n i t i b a r e n b e ş s e n e P ı l e v n e , B a b a dağı,



Köstence kaim mekamhklarında,



Pizren vilâyeti



saniliğinde v e riyasetin l â ğ v i n d e



baş kitabetinde,



mektubculuklarında



bulundu.



1283



Divanı temyiz Ankara



[ 2 9 remezan



vendigâr vilâyeti m e k t u b c u ğ u n a nasb edildi



1299]



reisi



ve



Konya



de



Huda-



Vali A h m e d Vefik



Paşa,



d i ğ e r bazı m e ' m u r l a r g i b i o n u n d a m e ' m u r i y e t i n i k a b u l e d e m i y e c e ğ i n i b i l v a s ı t a t e b l i ğ v e zabıta v e s a ı a t l l e i s t a n b u l a



i a d e etdi.



V a l i n i n azli ü z e r i n e B u r s a y a a v d e t v e m e k t u b c u l u ğ u ifaya



müba­



şeret e y l e d i . 1885



[ 2 2 receb



130 i ] de



Trabuhsı



g a r b m e k t u b c ı l ı ğ ı n a tâyin



o l u n d i s e d e g i t m e d i . 1 8 8 6 [ 1 8 ş e v v a l 1 3 0 2 ] d a N e c i d , 1 8 8 8 [ 7 mu­ h a r r e m 1 3 0 6 ] da Ergani, 1 8 8 9 [ 2 3 şaban 1 3 0 6 ] da Hakkâri o l d u . A z l i n d e n sonra Ertuğru' mutasarrıflığına nin ibkasından



dolayı 1892 [ 2 4 muharrem



mutasarrıfı



n a s b e d i l d i s e d e selefi­ 1 3 1 0 ] de. K o z a n



muta­



s a r r ı f l ı ğ ı n a t â y i n v e h a s t e l i ğ i n d e n d o l a y ı p e k az m ü d d e t s o n r a azl e d i l d i . 1 9 0 8 { 2 8 zilhicce 1 3 2 5 ] de V a l i d e Sultan c a m i i haziresine



vefat



defn



etdi. A k s a r a y d a



Pertev niyal



olundu.



O r t a b o y l u b e y a z v e u z u n c a s e y r e k sakallı,



zaif



idi.



Bazı



rufeka



ile n e ş r e t d i ğ i m i z « R e s i m l i g a z e t e » y e g a z e l l e r g ö n d e r i r d i , d e r e ederdik, G i r i d l i Sırrı P a ş a t a r z ı n d a



g ü z e l rık'a



yazardı.



v j - V --W—



^vA/-> oü-



N e z i h Bey



1



idemin



Mahmud Kemal



koleksiyonundan



PERTEV PAŞA



Seyyid M e h m e d



Said



Pertev



Paşanın,



sadatı A l e v i y y e d e n



ecdadı Hicazdan Antakyaya, Nabliise, daha K ı r ı m a hieret



ve



Bağçe



serayda



sonra K o n y a y a ,



ikamet ederek



olan



nihayet



nakibüleşraf



tâyin



o l u n d u l a r . K ı r ı m ı n R u s y a d e v l e t i t a r a f ı n d a n zabtı ü z e r i n e Ş e y h ü l i s l â m E s ' a d z a d e Şerif E f e n d i n i n d ' v e t i ü z e r i n e b ü y ü k b a b a s ı H a f ı z İsa E f e n d i e m l â k v e arazisini



satarak h i c r e t e h a z ı r l a n d ı ğ ı e s n a d a vefat



o ğ l u H a m d u l l a h E f e n d i ailesini i s t a n b u l a



getirdi,



etdiğinden



k o n a k ve Daricada



ve A l e m d a ğ ı n d a çifltlik aldı. T o r u n u u l e m a d a n



İbrahim



oğlu Pertev,



A n n e s i , O r d u y i hü­



1 7 8 5 [ 1 2 0 0 H ] de Daricada d o ğ d u



m a y u n ş e y h i Ç e r k e ş H a l i l E f e n d i n i n kızı H a d i c e B ü y ü k kardeşi dular. M ü a h h a r e n



Hanımdır.



M e h m e d E m i n E f e n d i ile s ı b y a n m e k t e b i n d e oku> H o c a M e h m e d A l i E f e n d i d e n t e a l l ü m e d e r e k icazet



n a m e aldılar. M e ş h u r H o c a N e ş ' e t E f e n d i d e n d e Farisi Hoca



Vahyi



akrabasından



Efendin



Mesnevi



dersine



okudular



etdiler.



K a l e m i n usuli kadîmesi m u c i b i n c e



«Pertev»



ve



Annesinin



t e n s i b v e delâ­



1 8 0 4 [ 1 2 1 6 H . ] de Divan



Asıl ismi unudularak bu mahlasla mektubî



devam



B e y l i k c i kisedarı Hacı A h m e d Efendinin



leti ile t a r i k i i l m î y i t e r k e d e r e k girdi.



Efendinin



kalemine



mahlası



verildi



y a d o l u n d u . B i r s e n e s o n r a Sadaret



kalemine nakl edildi. Reisülküttab



Galib Efendinin



[Sadrı



e s b a k G a l i b P a ş a ] t e v e c c ü h ü n ! k a z a n d ı . R u s y a d e v l e t i l e m ü t a r e k e şart­ larını t â y i n e t m e k ü z e r e m u r a h h a s t â y i n o l u n d u ğ u sırada P e r t e v Efen­ diyi beraber götürdü.



1 8 1 1 [ 1 2 2 6 H . ] de musalâha



içün



Petersburga



g i t d i ğ i n d e d e k â t i b sıfatile m a i y y e t i n d e b u l u n d u r d ı . A v d e t i n d e A m e d i kalemirie m e ' m u r o l d u . k a l e m d e n çıkarıldı. kaleme



G a l i b Paşa valiliğe çıkarıldıkda



Bir sene



m a h m i s i de



s o n r a H a l e t E f e n d i n i n d e l â l e t i l e tekrar



alındı.



1820 [1236 H ]



âmedciliğe, 1 8 2 4 [muharrem



1 2 4 0 ] d e — re'sen



sadır o l a n i r a d e ile — D i v a n ı h ü m a y u n



b e y l i k c i l i ğ i n e v e 1 8 2 6 [şa'ban



1 2 4 2 ] da Reisülküttablığa



Bir gün huzurda bilmünasebe



tâyin kılındı



h u k u k i i b a d a d a i r bazı ağır sözler s ö y l e m e s i ü z e r i n e P a d i ş a h , h i d d e t l e ­ n e r e k « Ç ı k h e r i f » d i y e k o ğ d u v e d e r h a l azl e t d i V a k ' a nivis Es'ad Efendi « Y u n a n



ve Rusya



[1829 — 1245



mes'elelerinde



H ]



Padişahı



Pertev



Paşa Ibnülemin M a h m u d K e m a l



kolesiyonundan



734



iğfal e t d i ç ü n » azl e d i l d i ğ i n i s ö y l ü y o r . B i r k a ç a y s o n r a



Meclisi



vüke­



lâya m e ' m u r o l d u . 1 8 2 9 [ m u h a r r e m 1 2 4 6 ] da m e ' m u r e n Mısıra gönderildi. M e h m e d A l i P a ş a ile u z u n m ü z a k e r e



ederek



devletin arzularını



kabul



etdirdi.



Padişah p e k ziyade m a h z u z o l d u . D u a etdi. Pırlanta ile m ü z e y y e n b i r k ı l ı c ı k e n d i e l i l e k u ş a t d ı . M ü t e a k i b e n K e t h u d a y i sadrı âli n a s b etdi. 1 8 3 5 [ 1 2 5 1 H . ] d e k e t h u d a l ı k « U m u n m ü l k i y y e n e z a r e t i n e » tahyil ve u h d e s i n d e ibka o l u n d u ve m ü a h h a r e n Padişahın



o l d u ğ u e n v a i eltaf v e iltifat,



A k i f Paşa gibi d ü ş m e n l e r i n



hahların buğzu hasedini teşdid verdiler. 1837 Emin



Paşa v e kardeşi



[cümadelâhire Efendi,



«Paşa« unvanı verildi.



k e n d i ve d a m a d ı Vassaf Efendi h a k k ı n d a ibraz e t m e k d e ederek mefsedet



ve



Mühimmatı harbiyye



1 2 5 3 ] de



Kütahyaya



azl ile



o



ve evvelce



v e sair b e d



mel'anete germi



nazırı E m i n



Efendi



g ü n P e r t e v Paşa, E d i r n e y e ,



Istanbudan



çıkarılan Vassaf



Efendi Varnaya nefiy o l u n d u . D o n a n m a gemilerinden birinde Padişaha



ziyafet t e r t i b e d e n hain­



ler, P e r t e v P a ş a n ı n , A b d ü l m e c i d E f e n d i y i i c l â s e t m e k i s t e d i ğ i n i yerek Padişahı h o ş seri! i k n a ' etdiler. B i ç a r e â d e m i n i d a m ı n a istihsal v e E d i r n e v a l i s i n e irsal e t d i l e r .



Sabah



olunca



söyli



ferman



Padişahı



hoş



serin aklı başına g e l ü b f e r m a n h ü k m ü n ü n icra e d i l m e m e s i i ç ü n valiye e m r gönderildise de aradan 1837



[şa'ban



o n b i r saat g e ç d i ğ i n d e n



1 2 5 3 ] de hükümet



neye vürudunun



iş



işden



d a i r e s i n d e — 5 3 y a ş ı n d a v e Edir­



5 3 ü n c ü gecesi — yağlı



kayışla



boğuldu.



V a s s a f E f e n d i d e V a r n a d a ö l d ü r ü l d ü . Paşa, g ü y a f ü c e t e n i ' l â n e d i l e r e k ihtifalât ulunan



ile



geçdi.



Seyyid Celâlüddin türbesinin



Damadı



v e f a t etdiği



yanında



ihzar



k a b r e d e f n e d i l d i . P a d i ş a h , m e s a r i f i h a z i n e d e n v e r i l m e k üzere



m e z a r ı n ı n m ü k e m m e l e n y a p ı l m a s ı n ı e m r etdi, y a p ı l d ı . d a m e z a r d ü ş m e n ligi — ö l ü l e r i d e yürüdüğünden



hayretde



1 9 1 3 de kardeşim A h m e d Tevfik m e r h u m l a M ü t e d e y y i n , afif meşayihi mevleviyye



Edirneye



m ü ş t e k i m idi. Ü s k ü d a r d a ve nakşbendiyyeden



Selimiyyede



zaviye olarak Ü ç ü n c ü



matbu'dur.



n a z m v e nesre ve G ü z e l rık'a



Sultan S e l i m i n inşa etdiği



S u l t a n M a h m u d t e c d i d v e tevsi' P a ş a , o r a d a b i r k ü t ü b hanesine nakl



ilânı



olundu.



Meşrutiyetden



medfun



A l i B e h ç e t E f e n d i hazret­



A r e b ve Fürs lisanlarında



m u k t e d i r d i . D i v a n ı eg'arı



ledi. K ü t ü b hane,



gitdiğimiz



etmişdik.



lerinin halifelerindendi. K ü ç ü k bir



zamanlar­



— o kabir de yola kalb olundu.



e s n a d a k a b r i ziyaret



tekellüme



Son



b ı r a k a c a k d e r e c e d e alub



sonra



yazardı. binayı



h a n e inşa ey­



Fatihdeki Millet kütüb



RAİF EFENDİ M e h m e d Raif Efendi, Rü'usı



hümayun



hac  h m e d M ü n i b Efendinin oğludur.



kisedarı



Müfti zade



El­



1 8 2 7 [ 1 2 4 3 H . ] d e İstanbulda



doğdu. Sıbyan



mekte­



binde ve Süleymaniyedeki M e k t e b i edebîde ve mualli­ mini



mahsusadan



Arabî



ve Farisî o-



kudu 1839 [23 mu harrem



1255]



Rü'usı



da



hümayun



kalemine ve 1 8 4 3 [zilhicce



1 2 5 9 ] de



Divanı



hümayun



mühimme



odasına



girdi. 1 8 4 8 [ 1 2 6 4 H . ] de « 7 4 0 6 » k u ­ ruş zeamet bedeliline nail oldu. 1 8 5 4 [27muharreml271] den



1859 [15



biulevvel kadar



re­



1276]ya



« 1 0 0 0 » ku­



ruş meaşla Meclisi âlii tanzimat



kale­



mi h u l e f alı ğında bulundu. tedricen



Meaşı « 2250 »



kuruşa iblağ olun­



Raif



du O kalemde iken



Efendi



Ü n i v e r s i t e k ü t ü b hanesi



koleksiyonundan



«300C0»kuruş mesarifi seferiyye Mericde ve



ile



İnözden



Merice akan



panya teşekkül etdiğinden



Edirneye ve Edirneden



nehirlerde



vapur işletmek



Meriç üzerinde seyri



Filibeye üzere



sefaine



kadar



bir k u m ­



m a n i olacak



737



suların i z a l e s i n e Ve v a p u r l a r a m ü t e a l l i k



mesalihin



tesviyesine m e ' m u r



e d i l d i . V a z i f e s i n i ifa ile a v d e t e y l e d i . İ s t i h d a m o l u n d u ğ u k a l e m i n ser h a l i f e l i ğ i n e t â y i n tedricen « 3 3 0 0 » kuruşa terakki etdi. 1861



olunarak



meaşı



[ 1 9 safer 1 2 7 8 [ d e « 5 0 0 0 » k u r u ş m e a ş l a m e c l i s i v â l â



kava



nin v e nizamat dairesi birinci kitabetine ve 1 8 6 6 [ r e b i u l e v v e l 1 2 8 3 ] d e Meclisi



valâ



evrak



müdiriyetine,



1868



[11 muharrem



1 2 8 5 ] de



« 5 0 0 0 » kuruş meaşla Şûrayi devlet m ü l k i y y e dairesi baş m u a v i n l i ğ i n e , 1869



[ 4 şevval 1 2 8 5 ] da « 6 0 0 0 » kuruş meaşla T u n a



ligine, 1 8 7 0 [ 1 8 rebiulâhir



1 2 8 7 ] de « 9 0 0 0 »



vilâyeti m e r k e z mutasarrıflığına, 1871 [24



[ 2 4 şevval receb



1 2 8 8 ] de



1 2 9 1 ] de



1295]



1 8 7 0 [ 1 6 şa'ban



«8000»



Travnik,



kuruş meaşla Erzurum



kuruş



kuruş



muavin



1 2 8 7 ] de



Aydın Menteşa,



meaşla Benaloka,



1 8 7 5 [zilhicce



1 2 9 3 ] de



vilâyeti vali m u a v i n l i ğ i n e ,



de « 1 4 0 0 0 » kuruş meaşla



vali meaşla



1874



«12500»



1 8 7 8 [ 6 rebiulevel



Bingazi, 1 8 9 7 [ 1 5 şevval 1 2 9 6 ] de



« 1 1 0 0 0 » meaşla Karesi mutasarrıflığına,



1 8 8 1 [ 1 2 rebiulâhir 1 2 9 8 ] de



« 3 5 0 0 » kuruş meaşla



beylikciliği muavinliğine



1885 [ 1 2 remezan olundu.



Divanı hümayun



ve



1 3 0 2 ] d e « 1 0 0 0 0 » kuruş meagla beylikciliğe nasb



1 8 4 7 [ z i l h i c c e 1 3 6 4 ] d e t e v c i h o l u n a n h a c e l i k ile h a m i ş e r ü t b e s i tedricen terakki ederek beylikciliğe tâyininde 1885 [ 1 2 remezan 1 3 0 2 ] d e r ü t b e i b â l â y e terfi' k ı l ı n d ı . 1888 [27



[ 1 8 r e b u l â h i r 1 3 0 6 ] da



receb 1 3 1 2 ] de birinci rütbe



rihlerde Girid, altun dalyalarını 1869



tebdilen birinci rütbe mecidi, 1 8 9 5 O s m a n î nişanlarını,



imtiyaz, altun liyakat ve



ve muhtelif



ta­



Yunan muharebe



ma



ihraz e y l e d i . da Avusturyanın



i k i n c i r ü t b e F r a n s u v a Jozef, 1 8 8 7 d e P a p a



nın ikinci rütbe Pi n ö f ve 1 8 8 9 da R o m a n y a n ı n



birinci rütbe



Kron



dü R o m a n i nişanları verildi. Sadrı âzam C e v a d Paşa tarafından tercemei haline « E f e n d i i müş a r ü n i l e y h h a z r e t l e r i n i n afif v e m ü s t a k i m v e k â r güzar o l d u ğ u anla­ şılmışdır.» yazılmıgdır. defn



1 8 9 8 [ z i l h i c c e 1 3 1 5 ] d e vefat e t d i . S ü l e y m a n i y e c a m i i olundu. M e r h u m , müstakim,



haziresine



v a z i f e s i n d e m u k d i m , t e c r i b e kâr, n a z ü k ,



mü-



e d d e b , h a l i m , zeki v e m ü m t e z i c idi. R ı k ' a yazıyı B a b ı âlide e n



iyi



yazanlardan



d e r e e d i l e n yazı, M e c l i s i v â l â d a b u l u n d u ğ u



idi.



evande



yazdığı m e ş k d i r ki «hattı r ı k ' a » d e n m e ğ e b i h a k k ı n



Numune babam



olarak



merhuma



lâyıkdır.



Vefatını m ü t e a k i b e n « T e r c e m a n ı h a k i k a t » gazetesine [ 2 m u h a r r e m 1316]



yazdığım m e k a l e d e mehasini ahlâkını



tebyin



etmişdim. Son H a t t a t l a r



—



47



41



Reşad



Bey



İbnülemin M a h m u d



Kemal



koleksiyonundan



74Ö Darülfünun



Edebiyat



s o n r a azl e d i l d i .



Inas



tarihi



muallimliğine



sultanisi e d e b i y a t



ğinden dolayı müahharen



tâyin



muallimi



istifa etdi. E v v e l c e



ve



bir



oldu.



sene



Rahatsizli-



nasb edildiği Kadastro



m e k t e b i k i t a b e t i r e s m i y e m u a l l i m l i ğ i n i v e f a t ı n a k a d a r ifa e y l e d i . T e d r i c e n u l â sınıfı ü ç ü n c ü rütbe 2 6 haziran



rütbesini



1 9 1 4 [ 2 şa'ban



rayi c e d i d kabristanına Basılan



sanisi



O s m a n î nişanlarını



ve



1 3 3 2 ] d e G ö z t e p e d e vefat etdi.



Sah-



eserleri:



1 — Tarihi



edebiyati



Osmaniye



5 — K ü l l i y a t ı letaif.



dersleri. 8 — İnşa



[yalnız



ve



kitabet.



6 — Gencinei



Ser



güzeşti



Hulusi.



cildi



letaif.



ve



basıldı ]



4 — Hazinei 7 — Kıraet



Musavver



tarihi



1 1 — A m e l î v e N a z a r î ta'limi



1 2 — M ü k e m m e l Lügati O s m a n î



rekdir.] 13 —



birinci



muhtevidir ]



9 — Muhtasar



O s m a n î 1 0 — K e m a l ile m u h a b e r e m i z . kitabet.



m e c i d î ve



defn olundu.



2 — Eslâf. 3 — G ü l d e s t e [ k e n d i eş'arını müntehabat-



ikinci rütbe



ihraz e y l e d i .



[ A l i N a z i m a B e y l e mügte-



1 4 — Ser güzeşti A r i s t o n o t i s ve



saire. Faik Reşad B e y , terbiyeli, nazük,



halim,



ç a l ı ş k a n , b i l d i ğ i n i i y i b i l i r i y i b i r zat hidmet eden daniş erbabının



mütevazı',



idi. İrfanı



kadr



memlekete



yıllarca



k u d e m a s ı n d a n idi. V e f a t ı n d a n



evvel zuhur eden yangını vapurdan



görüb



şinas,



iki sene



k a r d e ş i m A h m e d Tevfik



ile K a b a s a k a l d a k i e v i n e g i t d i k . K i t a b l a r ı , e v r a k ı v e b i n n i s b e k ı y m e t l i eşyayı



bir



asker



neferinin



muattal kârgir yağ h a n e y e



y a r d ı m ı ile



taşıdık.



çıkardık.



İz'ansız



yanub söndürdüğü ot minderi de oraya sokmuş. beraber k e n d i eşyasının da yanmasına s e b e b e n ziyad yakan



— hayatı m e s a b e s i n d e



k ı n ı n y a n m a s ı idi. N e f î s rık'a mecmuaları, henüz yazmakda



Bütün



olmuş.



yanındaki biri



yazılarla



«Matbuatı



yarısı



komşularla



Birçare



o l a n — kitablarının



v e ta'lik olduğu



Evin



komşulardan



yazdığı



âdemi



ve



evra­



divan



Osmaniye



ve



Tarihi»



m ü s v e d d e l e r i , tertib etdiği m e c m u a l a r ı ve senelerden beri topladığı [ 1 ] kitabları



bir anda gaib e t m e k d e n müteahassıl



teessüratı



h i ç bir şeyle



t a ' d i l e d e m e z o l d u S e n e l e r c e haftada i k i g ü n e v i m i z d e t o p l a n a n u l e m a , ü d e b a ve şuaraya



iltihak



ederdi.



d e n d i . K e n d i e'şarını b e ğ e n m e z d i .



O



en muntazam



Hal buki



devam



edenler­



tarzı k a d î m d e m e t î n ve



dilnişin m e n z u m e l e r yazardı.



[ 1 ] Sadrı e s b a k Bunun



Rami Paşanın



da y a n m a s ı n a hâlâ



yanarım.



yazısile



M e c m u a i eş'arı da bunların



arasında



idi,



REŞİD BEY Mustafa Reşid Bey, Sadrı esbak  l i Paşanın ikinci oğludur. 1 8 5 0 [şevval 1 2 6 6 ] de



İstanbuîda



doğdu



Hususî



muallimlerden



Arabî



Farisî ve Fransızca tahsil etdi.



Reşid Bey Ibnülemin M a h m u d K e m a l



1862 Kavanin



[ 1 6 zilkı'de 1 2 7 8 ] de ve nizamat



dairesi



« 2 5 8 » kuruş



kalemine



girdi-



meaşla



koleksiyonundan



Meclisi



vâlâ



1 8 6 6 [ 2 3 muharrem



1 2 8 3 ] da salise rütbesi verildi. O senenin recebinde Meclisi hazain ka



Reşid Bey



M



a



K



m



udKema\



744 l e m i n e n a k l o l u n d u . M e c l i s i n l â ğ v i ü z e r i n e e s k i k a l e m i n e d ö n d ü . Rüt­ besi, s a n i y e sınıfı s a n i s i n e terfi' e d i l d i . 1868



[ 1 6 m u h a r r e m 1 2 8 5 ] d e « 1 5 0 0 » kuruş meaşla Şûrayı devlet



nıülâzimliğine,



1873 [ 2 receb 1 2 9 0 ]



de



«2000»



kuruş



meaş



ve



r ü t b e i m ü t e m a y i z i ile A m e d î k a l e m i h u l e f a l ı ğ ı n a , 1 8 7 5 [ 1 2 9 2 H ] d e m e a ş ı n a « 5 0 0 » k u r u ş z a m ile m e c l i s i



vükelâ



zabt



kitabetine,



1878



.A,



[10



şevval 1 2 9 5 ] de — A m e d î kalemi



ve



meaşı



Paris Amedî



aslisi



sefareti



uhdesinde ikinci



kalemine



kitabetine



d e v a m etdi.



o l d u . K a l e m c e icra o l u n a n oldu. Karar n a m e 1882 [21



kalmak



« 2 4 0 0 » kuruşa



hulefadan



indi. verildi.



sınıfı e v v e l i v e « 6 0 0 0 »



ile V e r g i e m a n e t i i d a r e m e c l i s i r i y a s e t i n e t â y i n [ 2 8 receb 1 3 0 5 ] de



isti'fa v e



tedricen « 3 5 0 0 » kuruşa baliğ



[ 1 1 z i l k ı ' d e 1 2 9 9 ] d e r ü t b e i u l â sınıfı sanisi



ikinci rütbe M e c i d î ve ü ç ü n c ü rütbe



olmak



kuruş meaşla



tertibatında ü ç ü n c ü sınıf



meaşı



şevval 1 3 0 2 ] d e rütbei ulâ



1888



ma'dud



me'mur oldu. Muahharen Meaşı



sınıf



mucibince



hulefasından



üzere — « 1 9 0 0 »



1885



kuruş



meaş



ve bir m ü d d e t



sonra



O s m a n î nişanları



m e a ş ı aslisile D e f t e r i



i'ta



olundu.



hakanî



nezareti



muavinliğine nasb edildi 1898



[29 muharrem



1316]. de



naziresinde babasının yanına



defn



Za'if, nahif, b o y u k ı s a y a m remdi



il



vefat



etdi



m ü e d d e b v e afif



R ı k ' a yazısı p e k g ü z e l d i . B a b a m m e r h u m a



d i ğ e r yazısı h a k i k a t e



şahiddir.



Süleymaniye



camii



olundu. bir



zatı



muhte­



y a z d ı ğ ı m e k t u b ile



746 Sultan A b d ü l m e c i d i n



1 8 4 4 [ 1 2 6 0 H ] I z m i d , B u r s a , Ç a n a k kal'a,



M i d i l l i v e G e l i b o l u y a b a h r e n v e 1 8 4 5 [ 1 2 6 2 H.J d e R u m e l i y e



azi­



metinde maiyyetde bulundu. 1847 betine



[ 1 2 6 4 H . ] d e « 1 2 5 0 0 » kuruş meaşla M a b e y n



irtika



eyledi.



1849



[ 1 2 6 6 H . ] da



v e r ü t b e i u l â sınıfı e v v e l i i l e «15000»



Evkaf



«30000»



nezaretine



kuruş meaşla Defteri hakanı



ve



emanetine



ikinci



kuruş bir



sene



tâyin



kita­



meaşla sonra



v e padişah



t a r a f ı n d a n « 5 0 0 0 0 » k u r u ş a t i y y e i l e t'esrir k ı l ı n d ı . 1 8 5 2 [ 1 2 6 9 H.J d e o meaşla meclisi vâlâ âzahğına m e ' m u r 1853



[ 1 2 7 0 H ] d e rütbei bâlâ



muvakkaten



oldu.



tevcih



ve



meclisdeki



[ 2 0 0 0 0 ] kuruş z a m edilerek A n a d o l u



a s k e r î , m a l î v e siyasî h u s u s a t ı n a ümurı mülkiyesine



nezaret



ve o



etmek



havalideki



üzere



harb



meaşına



ordusunun



vilâyat



«müsteşarlık»



ve



elviye



unvanı



ve



« 7 5 0 0 0 » k u r u ş h a r c i r a h ile E r z u r u m a g ö n d e r i l d i . 1 8 5 5 [ 1 2 7 2 H . ] d e m e ' z u n e n a v d e t v e m e c l i s i v â l â y e d e v a m etdi. T a r a f ı ş a h a n e d e n « 5 0 0 » kise ihsan o l u n d u . 1856



[1273H ]



da



« 2 3 0 0 0 » kuruş



meaşla — ikinci d e f a —



Meclisi vâlâ âzahğına 1 8 5 8 [ 1 2 7 5 H ] d e « 4 0 0 0 0 »



kuruş meaşla —



m ü c e d d e d e n teşkil e d i l e n — H a r e m i h ü m a y u n nezaretine 1 8 5 9 [ 1 2 7 6 H.] da — ikinci d e f a



— Evkaf



nezaretine,



yine



o



sene



«40000»



k u r u ş m e a ş v e t â y i n a t v e « 2 2 5 0 » k u r u ş ş a l i y e v e « 5 2 2 0 0 » k u r u ş remezan i y e i l e H a z i n e i hassa n e z a r e t i n e



ve



k u r u ş m e a ş l a M e c l i s i âlii t a n z i m a t âzahğına tâyin kılındı- Sultan



1 8 6 0 [ 1 2 7 7 H . ] de



ve



Meclisi



müzayedei



Abdülâzizin cülusundan



«25000» iltizamat



b i r az



sonra



infisal e t d i . Y e t m i ş g ü n s o n r a « 1 5 0 0 0 » k u r u ş m e a ş l a — ü ç ü n c ü d e f a — m e c l i s i v â l â â z a h ğ ı n a , 1 8 6 2 [ 1 2 7 9 H . ] d a Yusuf



K â m i l P a ş a n ı n sa­



daretinde



iblâğ



meaşı



muvakkaten



«40000»



r a h i'ta i l e A n a d o l u



kuruşa



kuruş



harcı



teftişine



[1281



H . J d e İstanbula avdetle m e c l i s e d e v a m etdi.



ve



«50000»



m e ' m u r edildi [ 1 ] 1 8 6 4



Meclisi v â l â n ı n ilgasiyle Şûrayı devletin teşkilinde « 1 5 0 0 0 »



kuruş



m e a ş l a M a l i y y e d a i r e s i riyaseti s a n i y e s i n e 1 8 7 3 [ 1 2 9 0 H.J d e D i v a n ı a h k â m ı a d i i y y e m u h a k e m a t d a i r e s i riyaseti u l â s ı n a , 1 8 7 4 [ 1 2 9 1 H . J d e « 1 0 0 0 0 » kuruş



meaşla



Şûrayı



devlet



âzahğına, 1 8 7 6 [ 1 2 9 3 H ] da



M a h k e m e i temyiz âzahğına tâyin kılındı. S u l t a n A b d ü l h a m i d i n c ü l û s ı n ı n o n s e k i z i n c i g ü n ü M a b e y n i buma y u n a c e l b ile — i l â v e i m e ' m u r i y e t o l a r a k — S u l t a n A b d ü l â z i z m e r h u ­ mun



h a n e d a n ı n e z a r e t i n e v e b e ş altı g ü n s o n r a « 1 0 0 0 0 » k u r u ş m e a ş l a



hey'eti ayan âzahğına nasb edildi. [1] Teftiş



e s n a s ı n d a « 1 5 8 3 3 » kızı k o c a y a



verdiğini tercemei halinde



yazmışdır.



747 Müteaddid



komisyon



riyasetinde



bulundu.



1 8 8 6 [ 1 3 0 3 H ] da



— A y a n m e a ş ı m ü n e k k a h ı o î a n — « 7 2 0 0 » k u r u ş m e a ş l a Siciili a h v a l k o m i s y o n u riyasetine tâyin ve m e a ş ı « 1 0 0 0 0 » 1896



akuruşa



iblâğ o l u n d u



[ 1 3 1 4 H.J d a i n f i s a l e t d i .



Tedricen birinci O s m a n î tashihi, A y a s o f y a



ve Mecidi



nişanlarını,



siksei h ü m a y u n



ta'miri, harb orduları, Kars madalyalarını



n e i hassa nazırı i k e n — bazı v ü k e l â y e m a h s u s o l a r a k



v e Hazi­



yapdırılan



on



iki m a d a l y a n ı n b i r i n i ihraz e y l e d i . Bir



aydan beri



hasta



olduğu halde



« 9 2 » y a ş ı n d a vefat e t d i . C e n a z e s i



1 9 0 5 [ 1 8 zilkı'de 1 3 2 3 ] de



c e m i n i gafir



ile



kaldırılarak



Seli-



m i y y e dergâhı haziresine defn o l u n d u M ü t e d e y y i n , m u s a l l i , afif, t a r i k i M e v l e v i y e m ü n t e s i b i d i . H a f ı z a s ı metîn, zemanının değerli kâtiblerinden



ma'dud



idi. Rık'a



ve



ta'lik



y a z ı l a r d a m a h i r d i . O y a ş d a g ö z l ü k s ü z o k u r , y a z a r d ı . Yusuf K â m i l P a ş a m e r h u m tarafındn



yapdırılan Kartal — Yakacık şosasının



kenarında



kazdırılan, halâ « H a y r a t k u y u » n a m i l e yad o l u n a n k u y u n u n



yanında



n a m a z g â h ittihaz o l u n a n m a h a l l e d i k i l e n m e r m e r s ü t u n d a k i [ 1 ] « H e m y o l u , h e m dahi tarihini k ı l d ı inşa Şu y o l u a ç d ı , güzel, H i m m e t i K â m i l P a ş a » b e y t i n i t a ' l i k ile R ı z a E f e n d i y a z m ı ş d ı r .



§ M u k a d d e m a tertib e t t i ğ i m « H u t u t ı M e ş a h i r » m e c m u a s ı n a y a z d ı ğ ı yazı n u m u n e



olarak dere edildi.



[1] N a m a z g â h ı n d ö r t tarafındaki ve P a ş a m e r h u m u n kahve



hane, hayrı s e v e n ! ! bir takım



e s n a s ı n d a « m e r m e r sütun» dindeki



da civarda



mükerrer teşebbüsüm



Bizim



d e m i r parmaklıklar,



kenarlarındaki



halilesi P r e n s e s Z e y n e b H a n ı m Efendinin hayırsızlar



tarafından



bir tarlanın çukuruna



üzerine sütun buldurulub



gibi asarı hayriyeyi



muhafaza



Malta



bilahara y a p d ı r d ı ğ ı yok



edilmişdir.



atılmışdır.



yerine



Yol



Hükümet



dikdirilmişdir.



e t m i y e n bir m i l l e t varsa



beri gelsin !



faşları hayrat ta'miri nez-



SAİD BEY



Seyyid M e h m e d mümeyyizlerinden



Said



Bey,



Dahiliyye



nezareti



Mustafa Tahir Efendinin



Ve



mektubî



kalemi



Ser m i ' m a r a n ı



hassa



Kasım Ağa ahfadından Emine H a n ı m ı n oğludur. T e m m u z 1 8 6 0 [mu­ harrem



1 2 7 7 ] de Kadı k ö y ü n d e doğdu. Çiçek



F



••



•



pazarı



ve V a l i d e ve



rüşdî



!



mekteblerinde



lisan



i



d a n A r a b î , Farisi v e F r a n s ı z c a teal



binde o k u d u ve muallimi lüm



inektemahsus



ve C i h a n zade d a m a d ı



Es'ad



B e y d e n rık'a t e m e ş ş u k e y l e d i . 1875



[ r e c e b 1 2 9 2 ] d e Sadaret



m e k t u b î k a l e m i n e g i r d i . 1 8 8 5 [şev­ v a l 1 3 0 2 ] d e S a d r ı a z a m Said Paşa n ı n « H ü s n i hat v e selika dan



olduğu»



kaydile



eshabın-



vaki



olan



arzı ü z e r i n e « 1 2 0 0 » k u r u ş m e a ş l a Amediî



divanı



hümayun



kalemi



d ö r d ü n c ü sınıf h u l e f a l ı ğ ı n a t â y i n v e t e d r i c e n b i r i n c i sınıfa terfi' e d i l d i . 1891



[cümadelâhire



Meclisi vükelâ



1319]



de



zabt k i t a b e t i n e



de



me'mur oldu. 1902 İL*.



,



,



.



. _ . Said



.



'



âzam



Bey



[şevval 1 3 2 0 ] de



Ferid Paşanın



gına tâyin



İbnülemin M a h m u d K e m a l k o e l e k s i y o n u n d a n



kılındı.



saline kadar



Sadrı



möhürdarlı Paşanın



infi-



b e ş b u ç u k s e n e ifayi



vazife e t d i . 1908



[remezan 1 3 2 6 ] d e K â m i l Paşanın sadaretinde



meaşla A m e d î muavinliğine nasb edildi. Tensikat



«7000»



sırasında



kuruş



muavin­



l i ğ i n l â ğ v i ü z e r i n e « 3 0 0 0 » k u r u ş m e a ş l a M e c l i s i v ü k e l â zabt k i t a b e t i n e ve



1909



[zilkı'de 1 3 2 7 ] d e



müdürlüğüne Paşanın



tâyin



sadaretinde



olundu. infisal



« 5 0 0 0 » kuruş meaşla 1 9 1 3 [remezan



etdi.



Sadaret



1 3 3 1 ] de



tahrirat



Said H a l i m



752 Evkafı İslâmiyye Müzesi idare fimiz üzerine — M ü z e y e merbut ğini k a b u l ve epey m ü d d e t [şevval 1 3 3 6 ] da



Sultan



H a z i n e i hassa m ü d ü r i kile « 6 0 0 0 »



meclisi heyetince vaki' olan —



« ı>i=U*il i ~ j - u »



üV



a



Vahidüddinin



müntesibini



tekli­



muallimli­



t a l e b e y e t a ' l i m i hat etdi. O sırada



u m u m i s i — akribasından



kuruş meaşla



r



1918



kadîmesinden



— R e f i k B e y i n sev-



M a b e y n ikinci kitabetine ve 1 9 2 2 [ 1 3 4 0



H ] d e i l â v e t e n « 1 0 0 0 0 » k u r u ş m e a ş l a H a z i n e i hassa m ü d i r i y e t i u m u miyesi vekâletine tâyin o l u n d u . İnkılâbı âhir üzerine 1923



[cümadelulâ



1932



[ 2 rebiulâhir



1 3 4 2 ] de tekaüd



1 3 4 1 ] d e infisal e y l e d i .



edildi.



R ü t b e i saliseden başlıyarak tedricen rütbei balâya, m e c i d î nişanının birinci ve Osmanî nişanının



ikinci rütbelerine,



yaz, a l t u n l i y a k a t , g ü m ü ş iftihar



ve Y u n a n



altun ve g ü m ü ş



muharebe



imti­



madalyelerine



nail o l d u . M a n z u m ve m e n s u r eserlerini ihtiva eden m e c m u a dığından toplıya bildiklerine « N e c m i seher» unvanını o n sahifeden ibaret o l a n b u m e c m u a y ı o ihda



nefîs



evinde



vermişdir.



yazısile



yazub



yan­ Beş bana



eylemişdir. M ü s t a k i m , afif,



vakur



âdemdi.



Tavrına



zan e d e r l e r s e d e ö y l e d e ğ i l d i . Z e m a n ı n d a



bakanlar,



Babı âlide



en



mütekebbir güzel



rık'a



yazan o idi. 30 Teşrinisani



1 9 3 8 [ 8 Şevval 1 3 5 7 ] de K a d ı k ö y ü n d e k i evinde



vefat e t d i . K a r a c a a h m e d k a b r i s t a n ı n a d e f n



edildi



S e n e i h i c r i y e i t i b a r i l e « 8 0 » y a ş ı n d a o l d u ğ u h a l d e d a h a g e n e görü­ n ü r d ü . Bilhassa yazub bana edildi



ihda



etdiği



yazı n u m u n e



olarak



dere



SENİH EFENDİ



Süleyman Senih Efendi, hacegânı nakşbendiden hazretlerinin



hafide



hanedanından



zadesi



Mehmed



v e Istablı â m i r e Şerif



Ağanın



Şeyh Emin



payelûlarından



Agâh



ve



oğludur. 1 8 2 2 [ 1 3



Bursa



remezan



1 2 3 8 ] de Bursada doğdu. 1837



[ 1 2 5 3 H . ] d e İstanbula geldi. Bir m ü d d e t D i v a n ı h ü m a y u n



kalemine v e Mearifi A d l i y y e m e k t e b i n e v e b ü y ü k kardeşi A y a n d a n Rıza E f e n d i n i n Ser a s k e r m e k t u b c ı l ı ğ ı n d a b u l u d u ğ u e s n a d a m i n e d e v a m eyledi.



1843 [ 1 2 5 9 H.] de



Sadaret



mektubî



mektubî



m e m u r v e sırasile h a c e l i k , r a b i a , salise, d a h a s o n r a s a n i y e nail ve âmedî odası namzedlerinin 1853 [muharrem müsteşarlığına



Kağızman havalisine d e v a m etdi. riyetine,



rütbelerine



birincisi o l d u .



1 2 7 0 ] de Rıza Efendinin A n a d o l u Harb



tâyininde



tahrirat



gitdi.



baş



Avdetde



1862 [1279 H ]



kale­



odasına



kitabetile yine



Erzurum,



Sadaret



ordusu



Kars



mektubî



ve



odasına



d e teşkil o l u n a n M ü h i m m e odası m ü d i -



1 8 6 4 [ 1 2 8 1 H . ] de mütemayiz



rütbesi



ve



«10000»



kuruş



m e a ş ile T u n a v i l â y e t i m e k t u b c ı l ı ğ ı n a t â y i n k ı l ı n d ı . V a l i M i d h a t P a ş a ile g e ç i n e m e d i ğ i n d e n i n f i s a l e y l e d i . Bir m ü d d e t sonra



B a b ı ser a s k e r î



D â r ı Ş û r a y ı askerî b a ş k i t a b e t i n e , rebe esnasında



mektubî kalemi



Ser asker



müdiriyetine,



mektubculuğuna,



N i z a m d a i r e s i â z a l ı ğ ı n a v e m e k a m ı Ser



muha­



askeri



dairesi



r i y a s e t i n e t â y i n o l u n d u . R i y a s e t uhdesinde o l d u ğ u h a l d e S u r r e e m i n * l i g i n e n a s b e d i l d i , farizai h a c c ı e d a e t d i . 1 8 8 6 [ 1 3 0 3 H . ] d e riyasetden tahvil e d i l d i . N e z a r e t



Askerî Tekaüd



bilâhare M ü l k i y e



Tekaüd



sandığı



nezaretine



s a n d u ğ ı nazırı T a ş ç ı



zade T e v f i k P a ş a y a i l â v e t e n t e v c i h o l u n d u . 1 9 0 0 [1 rebiulâhir Üsküdarda



1 3 1 8 ] de G ö z tepedeki köşkünde



Selimiyye dergâhı haziresine



vefat



etdi.



defn edildi.



M e r h u m , u z u n b o y l u , zaif, kısa v e b e y a z sakallı, t a r i k i M e v l e v î y e m e n s u b salâhı h a l v e s ı d k u i s t i k a m e t ile m a ' r u f D i v a n ı eş'arı 1 8 5 9 [ 1 2 7 5 H ] d e



basılmışdır.



ricalden



idi,



O zemandan



k a d a r g e ç e n k ı r k ü ç s e n e d e y a z d ı ğ ı es'ar t a b ' o l u n m a m ı ş d ı r .



şairdi. vefatına



Şi'ri



ve



ve rık'a yazısı g ü z e l d i r . Son



Hattatlar



—



48



SIRRI PAŞA



Selim Sırrı Paşa Kandiyeli Helvacı zade Salih Efendinin oğludur. 1 8 4 4 [ 1 2 6 0 H . ] de K a n d i y e d e doğdu. K a n d i y e



ulemasından



Cevrî



Efendiden teallüm etdi. 1 8 6 0 [ 1 2 7 7 H . ] de gitdi.



Evkaf kitabetinde



O zeman



sarıklı idi.



Hanyaya bulundu



Muahharan



İstanbula geldi. Bir müddet sonra Y e n i şehir fenare gitdi. Meclis kita­ betinde



istihdam



olundu. 1 8 6 7



[ 1 2 8 4 H . ] de Y a n y a vilâyeti m e k tubculuğu muavinliğine nasb olun­ du. E d h e m Paşa, Y a n y a d a n İstan­ bula



avdet



ederken



Hekim



İsmail



kâtibe



ihtiyacı



İzmir valisi



Paşa liyakatli bir olduğundan



bahs



etmesile E d h e m Paşa, Sırrı Efendiyi tavsiye etdi. İsmail Paşanın



inha



sile İzmir vilâyeti



mektubcu m u .



avinliğine



kılındı.



tahvil



İsmail



Paşanın küçük kızı Leylâ H a n ı m ­ la [ 1 ] izdivaç etdi. 1869 valiliğinin



[1286 .H]



de



Pizren



teşkilinde mektubculu-



ğuna tâyin o l u n d u . Orada bir kaç sene



kaldıkdan



sonra



Sırrı



İstanbula



geldi.



Paşa



Ibnülemin M a h m u d K e m a l



koleksiyonundan



1 8 7 2 [ 1 2 8 9 H ] de T u n a vilâyeti mektubculuğuna, 1 8 7 7 [ 1 2 9 3 H.J de Bihke, R u m eli Beyler bey­ liği payesile İzornik, daha sonra V i d i n mutasarrıflıklarına nasb edildi. [ 1 ] P e k d e ğ e r l i b e s t e g â r ve şair i d i .



6 kanuni e v v e l



1936



[21 r e m e z a n 1 3 5 5 ] d e



vefat etdi. E d i r n e k a p u s u n d a ş e h i d l i ğ e defn o l u n d u . T e r c e m e i hali. « S o n A s ı r T ü r k leri» nde m ü n d e r i c d i r .



Şair­



756 Mezunen



İstanbuîda bulunduğu



esnada



len mukavele mucibince Şumni ve Varna mühimmatının



Rusya devletile istihkâmlarının



tahliyesi i ç ü n k o m i s e r nasb



M u a h h a r a n Karasi



mutasarrıfı,



edi­ ve



olundu.



1 8 7 9 [ 1 2 9 6 H ] d e T r a b z o n valisi



o l d u . İnfisal e d e r e k I s t a n b u l a g e l d i k d e n b i r k a ç a y s o n r a ikinci d e f a Trabzon, Ankara,



ak d esliha



Sivas,



Diyarı



bekir,



Kastomunı,



Adana,



Bağdad



v i l â y e t l e r i n e t â y i n v e Erazii s e n i y y e k o m i s y o n u riyaseti d e tefviz o l u n d u . Vidin



mutasarrıfı



Plevne kumandanı hakkında



iken



askere



erzak



yetişdirmekteki



Gazi O s m a n Paşa takdir



ederek



gayretini



o vakitden beri



t e v e c c ü h v e m e v e d d e t ibraz e d e r d i . Sırrı P a ş a , B a ğ d a d vali­



liliğine tâyin o l u n d u ğ u sırada ö y l e m ü h i m bir vilâyet olması lâzım geleceğini O s m a n vezaret t e v c i h



Paşa P a d i ş a h a



arz



valisinin



etdiğinden



vezir rütbei



kılındı.



Muahharan ikinici



defa



Diyarı bekir



valisi o l d u . B i r i n c i



rütbe



O s m a n î v e M e c i d î n i ş a n l a r ı n ı ihraz e y l e d i . Mübtelâ olduğu geldi. Hasteliğinin 1895



kalb illetinin tedavisi



imtidadından defn



m e ' z u n e n İstanbula



dolayı valilikden munfasıl



[ 1 3 1 3 cümadelahiresinin



M a h m u d türbesi haziresine



içün



oldu.



2 4 ü n c ü g e c e s i ] v e f a t etdi. S u l t a n



olundu.



M e m u r o l d u ğ u v i l â y e t l e r d e n a f i ' eserler v ü c u d e g e t i r m e ğ e H i d d e t v e şiddeti meşhurdur.



Nesri, n a z m ı n a faikdır. Asarı nazmiyesi



azdır. R ı k ' a yazısı g ü z e l v e k e n d i n e m a h s u s



bir tarzdadır. Vilâyetlerde



m a i y y e t i n d e b u l u n a n l a r d a n bazıları y a z ı s ı n ı v e n e s r i n i t a k l i d Basılan



çalışdı.



etmişlerdir.



eserleri:



« A h s e n ü l kısas» «Sırrı K u ' a n » «Sırrı f ü r k a n » t e n z i l » «Sırrı ü s t ü v a



«Sırrı insan»



« R u y e t u l l a h a dair risale» « A r a y i m i l e l »



«Sırrı «Ruh»



« Ş e r h i a k a i d v e h a ş i y e l e r i t e r c e m e s i » « N a k d ü l k e l â m fi a k a i d i l i s l â m » «



CS-CAI^



tSM^jy



» «Mektubat» «Galatat» «Lek D o k a k i n »



İstanbuîda b u l u n d u ğ u



sırada bir k a ç d e f a



nesrini s e v d i ğ i m d e n mükerreren



muhabere



birini — n u m u n e olarak — dere etdim



g ö r ü ş d ü m . Yazısını ve



etmişdik.



Mektublarından



M e k t u b l a r ı m d a n , b e n i m saçlı,



sakallı, yaşlı, başlı b i r â d e m o l d u ğ u m u zan e d e r m i ş , p e k g e n e g ö r ü n c e pek ziyade takdir ve tevkir



etmişdi.



Vefatında m e d a y i h i n e dair bir mekale yazmışdım.



[ 1 ] 7 kanuni



evvel 1311



«Tercemanı



hakikat»



gazetesine [ 1 ]



-



SÜLEYMAN BEY Süleyman Sabit Bey, Ankara valisi iken vefat eden lâdan Vezir M e h m e d Hurşid Paşanın



oğludur.



esbak



vüke­



1 8 4 6 [ 7 rebiulevvel



1 2 6 2 ] de Tekir dağında doğdu. Tahsili ilm etdi. 1 8 5 9 [ 1 2 7 6 H . ] da Ha­ riciyye nezareti mektubî kale­ m i n e girdi. Me'muriyeti m a h susa ile Şama gönderilen Fü­ ad Paşanın



maiyyetine tâyin



kılınan babasile birlikde gide­ rek kâtibler dam



sırasında



olundu



Bir



sonra babasının



istih



müddet



m e ' m u r ol­



duğu Şam Tazminatı



fevkal­



âde idaresinin tahrirat kâtibi m u a v i n i oldu Babasının K u düs mutasarrıflığına ve Sayda valiliğine



nasbında



beraber



gitdi. 1 8 6 4 [ 1 2 8 1 H ] de İs tanbula



geldiklerinde



Hari­



ciyye mektubî kalemine



de



v a m eyledi. Babasının Edirne ğinde de



1 8 6 5 [zilkı'de



Ümurı



kılındı.



tahririyye



Babasının



infikâkinde



valili­ 1282]



isti'fa



tâyin



valilikden ve



Hari­



ciyye mektubî kalemine det



S ü l e y m a n Bey İbnülemin Mahmud Kemal



etdi.



1869 [17



1 2 8 6 ] da Paris sefareti



koleksiyonundan



av



şa'ban ikinci



kitabetine tâyin olundu. 1 8 7 2 şa'ban 1 2 8 9 ] da Hariciyye nazırı M e h m e d C e m i l Paşa, Rusya impa­ ratorunun



tebriki k u d u m ı içün Bendere gönderildikde birlikde gitdi.



1 8 7 2 [ 2 remezan 1 2 8 9 ] da sonra



Meclisi vükelâ



Amedî



zabt kitabetine



ve



kalemi



hulefalığına,



bir az



1 8 7 5 [ 1 8 receb 1 2 9 0 ] de



•



/



761 1885



[ 1 3 0 2 H . ] de



tirilerek E y u b d e



Sadrı



K ö s t e n c e d e vefat esbak T u n u s l u



etdi.



Na'şı



Hayrüddin



İ s t a n b u l a ge­



Paşanın



kabrinin



civarına defn o l u n d u . A f i f , liyakatli, r i k ' a y a z ı y ı e n g ü z e l y a z a n l a r d a n Halil E l d e m H a n ı m dedi



idi.



Kızı



Sa'diye



ki:



« K ü t ü b hanesi ve mektubları bir kaç sene evvel yangında



yandı.



B a z ı m a n z u m e l e r i varsa d a b u l d u r a m a d ı m . B ü k r e ş sefiri i k e n R o m a n y a k i r a l ı ile ç a y d a n b a h s e t d i k l e r i Efendi [ 1 ]



en



güzel



çay



sırada İ s t a n b u l d a



pişirenlerden



ehibbasından



olduğunu



E f e n d i y i B ü k r e ş e davet e d e r e k ç a y p i ş i r t m i ş d i r . Sefaret h a n e d e etdiği çay



ziyafetinden Kıral ve



Kıraliçe



İzzet



s ö y l e m i ş v e İzzet tertib



pek ziyade mahzuz olmuş­



lardır. » B a b a s ı n ı n M a ' m u r e t ü l â z i z , Sivaz, E d i r n e v a l i l i k l e r i n d e



v e sadaret



m ü s t e ş a r l ı ğ ı n d a m ö h ü r d a r l ı ğ ı n d a b u l u n a n v e h ü s n i siyret v e ile t e v e c c ü h v e m e a h a b b e t i n i k a z a n a n



a m c e m Şûrayi



tantıkı O s m a n Saib Eefendi m e r h u m a



yazdığı m e k t u b l a r d a n



liyakati



d e v l e t ser m ü s biri



ya



zısına n u m u n e o l a r a k d e r e o l u n d u . N e z d i m d e d a h a g ü z e l y a z d ı ğ ı h a y l i m e k t u b v a r d ı , zayi o l d u . P e t e r s b u r g sefareti m ü s t e ş a r l ı ğ ı n d a



bulunduğu



esnada yapılan ve



y u k a r i y e d e r e o l u n a n r e s m i n i kızı v e r d i .



[1]



Ç a y c ı i z z e t namile



ma'ruf k u d e m a y i



ricaldendir. Ç a y a dair m a t b u ' eseri v a r d ı r .



ŞEKİB



M e h m e d Şekib Paşa,



PAŞA



Ebe zade Mustafa Beyin Hazine darı



A ğ a n ı n oğludur. İstanbulda doğdu. O k u y u b yazdıkdan



Nuri



sonra Divanı



h ü m a y u n k a l e m i n e girdi. Bir müddet sonra m ü h i m m e nivis oldu. 1831



[ 1 2 4 7 H ] de



salyane mukataacılığına, daha



sonra



A m e d î ka­



l e m i hulefalığına, [ 4 cumaelâhire



1833 [1249]



de Hassa Müşiri A h m e d Fevzi



Paşanın



[firari]



fevkalâde sefaretle Rusyaya



i'zamında



katibliğe,



birinci



1 8 3 7 [cüma­



delâhire 1 2 5 3 ]



de



Di­



vanı h ü m a y u n âmedciliğine, o senenin zilhic cesinde Ma'ruzatı Dahi­ liyye



kitabetine,



1839



[ 3 0 rebiulâhir 1 2 5 5 ] da Divanı hümuayun



bey-



likciliğine, 1 8 4 0 [muhar­ rem 1 2 5 6 ] da



Haticiy-



ye müsteşarlığı



payesile



Londra sefaretine, 1 8 4 1 muharrem Şekib



îbnülemin M a h m u d K e m a l



1842



koleksiyonundan



[ 1 2 5 8 H . ] de m e m î e k e t e y n d e



1257]



de



Melisi valâyi ahkâmı ad-



Paşa



liyye âzalığına tâyin



[Eflâ, B u ğ d a n ] bazı



ahvalin



ve tah-



k i kın a m e ' m u r edildi. 1 8 4 3 [şa'ban 1 2 5 9 ] de Dârı şûra âzalığına, 1 8 4 4 [ 2 1 şevval 1 2 6 0 ] de hariciyye nezaretine gailenin



indifaı esbabını



nasb olundu.



Cebeli



L ü b n a n d a zuhur eden



istihsal etmek üzere 1 8 4 5



de Beyruta gönderildi, vazifesini reviyyetle ifa etdi.



[remezan 1 2 6 1 ]



te^^



J



^



d



^



ffv***>j'£ t^*j »jj^> 4X>s iwCjyyi» '*$ /yj*



'(/f^i



^cv-tfiM *.



«/• 4



'i >Cc>^jC»iLi«'" •



'



4»>V



JJ>~» J



c



_^JUlil j U - »



hat­



medlulüne



mazhardırlar. Bu



h a l i p ü r melal i l e b e n , n a s ı l b u l a y ı m d a i h y a y i



ve tarihi hatta h i d m e t Envai' c
^"' * h a k i k a t i e r b a b ı i n s a f i n d i n d e m ü s e l l e m d i r ,



susdaki m a ziretim elbette Bir



name



gayret



edeyim? yazdım.



ve bu



hu-



makbuldür.



ehli h i m m e t ve h a m i y y e t zuhur eder d e n o k s a n l a r ı i t m a m v e



k e n d i l e r i b i r ç o k yazı yazdıkları h a l d e — i s i m l e r i b i l e



yazılmıyan



b e d b a h t hattatları b u l u b tesbite i k d a m eylerse onlarla b e r a b e r de r u h u m u



benim



şad e d e r . « H a y r e h i d m e t e d e n i n h i d m e t i zayi' o l m a z »



§



[İJ eylediğim



Mukaddimede söylediğim



g i b i bu t a r i h d e n e v v e l k i l e r , tashih



« T u h f e i H a t t a t ı n » d e mündericdir.



ve tab'ına



nezaret



AZİZ EFENDİ



Esseyyid M e h m e d Aziz Efendi, tercemei hali mazhut dandır. Mükerreren



olmıyanlar-



k e m a l teessürle söylendiği üzere b ö y l e



güzel



ya­



zanların t e r c e m e i hallerinin m e ç h u l k a l m a s ı ve eserlerinin



zayi' o l m a s ı ,



Hat tarihimize



zarardır.



Arabın «



şeyn âver ve mefahiri ^ )i> i b t i d a b i ' a t e d e n T a l h a



« ^



J^i »



[ ç o l a k ] olmağla badii şeamet o l m u ş d u . B u kerre nakibüleşraf T a h s i n B e y ise h e m ç o l a k , h e m y e k ç e ş m , h e m — ban olduğu



halde



derun



olmuşken



Molla



Efendi



J



£



vekâlet



versün



etmekle



B u keyfiyet âlemi bâlâye



yetişemeyüb



Sadrı



her kes m e m n u n



sa*er



1 2 7 8 ] d e vefat etdi. H a z r e t i H a l i d



« C e r i d e i h a v a d i s » d e k i m e d a y i h sırasında h e t ü v e k a r ile ş ü h r e t şi'ar



ve



belâgatleri



olan



zadei



tabı'ları



menhiyatdan



asarı k a l e m l e r i o l a n l e v h a l a r d a n



eş'ardan



hudşei



ve mübeşşer oldu.



aks e t m e k l e taklidi seyf r e s m i n i



besi c i v a r ı n d a V a l i d e Sultan türbesi haziresine defn



ta­



R u m eli İ l m î



m ı n icra etmesi irade o l d u ğ u n d a n n a k i b vüzera sırasında 1 8 6 1 [11



bulunan



— düz



ibtida bi'at e d e c e k d e y u e r b a b ı bi'ate baisi bereket



eşel



Şeyhülislâ­ durmuşdu.» 4i J>J»



T



Ü



R



.



olundu.



«Servetü yesar perhiz kâr



v e neza»



olub



ve cevdeti hatda



derecei



melekeleri



pedidardır.»,



« T e z a k i r » d e « E p e y c e s ü l ü s yazar v e k i m y a g e r l i k l e m e ş g u l o l u r d u . B e z m i â l e m V a l i d e Sultan



nezdinde



hayli



mukbil



olub



bu



cihetle



806 ıltizamatdan



pek ç o k para



kazanmışdı.



Pederinden



dahi



külliyetli



servete vâris o l m a ğ l e hayli z e n g i n idi. D e b d e b e ve haşmet sahibi o l u b tariki i l m i y e d e a n d a n



b a ş k a k a d ı asker t a r z ı n d a



bir



zat



kalmamışdı.



M a a ' haza b a k ı r d a n altun v e k a l a y d a n g ü m ü ş y a p m a k sevdasına



düşüb



b u y o l d a k ü l l i a k ç e l e r sarf e d e r d i . » , L û t f i t a r i h i n i n b a s ı l m ı y a n k ı s m ı n d a « Ş e y h l i k tarikile



Sultan



Ab-



d ü l m e c i d i n v a l i d e l e r i n e k e s b i h u s u s i y e t l e f e v k a l h a d m e n z u r ı ş e y h u şâb olmuşdu. Hanesi züvvare meftuh hüsni



hatda



etrabı



nâdir



idi.



v e şiir v e i n ş a d a



Kemali



serveti



m e l e k e s i hızır



ve



suri



riyaseti ile b e r a b e r m e s l e ğ i n i n m u h a l i f i o l a r a k h a z i n e i zamcıhk havalesine



girişmesi



ve



ve



celile



k i m y a gerlik m e r a k ı n d a



ve



ma'nevî ile



ilti-



bulunması



şayanı t e a c c ü b idi.» d e n i l i y o r . Bir gözü â'ma



olduğundan « K ö r Tahsin Bey» namile



Mısır fevkalâde komiseri



ve Şurayi



devlet



ma'rufdur.



re'isi R e u f Paşa



nakl



eyledi: « T a h s i n B e y i n Kanlıca körefezindeki yalısında — müsafirler sında b u l u n a n



— F ü a d Paşa z a d e N â z ı m B e y . h u z z a r d a n



zatın k i m o l d u ğ u n u y a n ı n d a



oturanlardan



y ü k s e k sesle « K ö r f e z d e k ö r T a h s i n Bir



tek g ö z l ü b i r



şair



Nihad Bey,



Beyin kör kâhyası» demişdir.



zatın d a , a ş a ğ ı d a k i a d r e s l e m e k t u b g ö n d e r m i ş o l d u ğ u n u , T a h ­



sin B e y i n Beyin



sorunca



ara­



torunlarından



damadlarından



mektubdan



Tahsin Bey söyledi; kör



Ahmed



Beyin



«Körfezde kör



Tahsin



ayvazı k ö r K i r k o r a » . B u



T a h s i n B e y h a b e r alınca ayvaza « ü ç k ö r bir arada olmaz.



Sen pırını pırtını t o p l a da Tahsin Bey Ü ç ü n c ü med Muhtar



git» diyerek herifi Sultan



Selimin



savmışdır.



mabeyncisi



Yek



çeşm Ah-



B e y i n yalısını a l d ı ğ ı z e m a n s ö y l e n m i ş d i r :



« A l d ı k ö r f e z d e K ö r A h m e d B e y Efendi yalısın A y n ı vahid, Y e k çeşm, T e k gözlü, K ö r T a h s i n Bayeziddeki U m u m î kütübhane



müdiri merhum



Bey»



İsmail Efendide



m e c m u a i eş'arını g ö r m ü ş d ü m Yazısını g ö r m e d i ğ i m d e n C e v d e t Paşanın d e d i ğ i gibi «Sülüsi t p e y c e » m i , y a h u d L û t f i E f e n d i n s ö y l e d i ğ i v e c h ile « H ü s n i h . t d a etrabi n â d i r » m i idi b i l m i y o r u m .



TA'LİK HATTATLARI



BEHÇET EFENDİ



M e h m e d B e h ç e t Efendi, A r e b zade Sa'dullah R u m eli K a d ı a s k e r l e r i n d e n



Efendinin [ 1 ] oğlu,



M e h m e d Zeki Efendinin



oğludur.



«Sicilli O s m a n î » de b e y a n o l u n d u ğ u n a g ö r e müderris, melulâ



1 2 7 1 ] de H a n y a mollası, daha sonra



mektubiî



1855



fetva



[cü-



penahi



oldu. B ü y ü k babası Sa'dullah



Efendiden



B e y d e n icazet a l d ı . i c a z e t n a m e l e r i d e r e 1857 önünde



[1273 H ]



ve Yağlıckı



d e vefat etdi. Şadefcilerde



medfundur.



[1] T e r c e m e i hali 6 0 9 uncu s a h i f e d e d i r .



zade



Abdülkadir



olundu. Sinan



Paşa



türbesi



811 B a b a s ı h a c c a g i d e r k e n Elif E f e n d i y i avdetinde



inziva



âhare asaleten



etdi



gibi



talebesine



icazet



ve



ve bil



oldu. Ş e m a i l i şerif



sabahları



tedris



verdi.



setine tâyin o l u n a r a k



ik'ad



V e f a t ı n a kadar Elif E f e n d i n i y a b e t e n



post nişin



Dergâhda Mesnevi, eylediği



m e k a m ı Meşihate



ve



k ü t ü b i saire takrir v e h a t m



etdiği u l û m ı



1907



ikmal



[ 1 3 2 5 H.J d e



ve



o ğ u l a r i l e sair



M e c l i s i m e ş a y i h riya­



m ü t e f e r r i k d e r s l e r i t'atil v e B u h a r i v e M e s n e v i



tedrisine d e v a m etdi 3 K a n u n i sani



1927 [28



cümadelâhire



1 3 4 5 ] de



irtihal



etdi.



S ZS\



_>l:js oa-i



Dergâhın haziresine defn edildi. Kitabei kabri [ 1 ]



>* » t [T]



« J^U" \ t t s



J~



A



VIJJU- TA



411 U^a-j a j l j



İ l â n ı M e ş r u t i y e t d e n s o n r a b i r r e m e z a n ı şerif damad Refik Bey m e r h u m u n



T



akşamı



Orta köyde



d â v e t i n e i c a b e t l e iftarda b u l u n m u ş d u m .



M e r h u m u n , tarikati M e v l e v i y y e d e ş e y h i o l a n Elif E f e n d i idi. Şehura k a d a r suhbet v e h a k a y ı k d a n



de mevcud



bahs edilerek kemalâtı ilmiy-



yesine vâkıf o l m u ş d u m . Meşayihin füdalâsından



idi. M ü d d e t i hayatınca tâlim ve ifadeden



v e t e ' l i f d e n h a l i k a l m a d ı . 1 4 eseri v a r d ı r [ 3 ] A r e b î eş'arını havi d i v a n ı d a b u n l a r



Farisî v e T ü r k ç e



arasındadır.



YAZILARI Sütlicede Hasırî



zade dergâhı



s e m a ' hanesi



k a p u s u n u n üzerinde



m e r m e r e m a k û k , babasının m e n z u m e i tarihiyyesi. S ü d l i c e d e K a p u ağası M a h m u d A ğ a c a m i i n i n



kapısında



babasının



ta'mir m e n z u m e i tarihiyyesi. Ş e m a ' h a n e d e o n b i r tahta yaldızla m u h a r r e r ,



levha üzerine birer b e y t olarak altun



babasının, Şa'düddini C i b a v î Hazretleri



hakkındaki



medhiyesi. [1] Nurullah



P e r t e v B e y istinsah ve tevdi'



[2]



Reisülhattatin. Sülüsle



[3]



İsimleri



etmişdir.



yazmışdır.



« S o n A s ı r T ü r k Ş a i r l e r i » indeki t e r c e m e i halinde



yazılıdır.



812 Bu medhiyenin mukavva



ü z e r i n d e sureti [ d a y ı s ı H ü s n i



Beye



he



diyye edilmişdir]. « Y a Hazreti



E b ü l H a s a n ü l Şazili» l e v h a s ı



[dayısının



oğlu



Halet



Beye hediyye etmişdir.] « Y â r ı n a salma fakirin k â r ı n levhası [oğullarindan mişdir ]



Sa'di



N e bilürsün nice olur yârın»



Beyin b ü y ü k kayın babasına



hediyye



et­



« Y a Hazereti Şemsi T e b r i z î » levhası [ o ğ l u Sa'di B e y i n e v i n d e d i r ] « M e d e d Y a A l i y y e l m ü r t e z a » [ B ü y ü k o ğ l u Zahir B e y d e d i r . ]



814



GÜZİDE HANIM Hadice Güzide H a n ı m tüccardan m e i hali 8 1 5 i n c i sahifede



N a z i f Ç e l e b i B e y i n v e — terce­



muharrer — Müşerref



Hanımın



üçüncü



kızıdır. 1 9 4 2 de S ü l e y m a n i y d e d o ğ d u . H a l i m E f e n d i d e n ta'lik t e a l l ü m etdi. A z z e m a n d a t e r a k k i y e b a ş l a d ı . İki ablasile b a n a verdikleri



yazıları,



yaşlarile



mütenasib



görmedim.



Başkasına yazdırub kendilerine mal etmiyeceklerinden emin halde g ö z ü m ü n ö n ü n d e yazdırdım. Evvelce yazdıklarından yazdıklarını g ö r d ü m Bu



üç



kardeş



Takdir devam



olduğum



d a h a güzel



etdim. ve



ihtimam



ederlerse



ileride



kıymetli



hattatlar sırasına g e ç e c e k l e r i ş ü b h e s i z d i r . Tezhib san'atınde de makdadır.



isti'dadı



g ö r ü l m e k d e d i r . H ı f z ı K u r ' a n a çalış-



gri



6



HALÎM EFENDİ Zemanın



e n değerli hattat'arından olan hacı Mustafa H a l î m Efen­



d i n i n t e r c e m e i hali, s ü l ü s v e n e s h yazısı 1 0 4 ü n c ü Müahharen likde



üstadı



Sahifededir.



tevdi* e t d i ğ i talik v e rıka' yazılar d a d e r e o l u n d u . T a ' ­



Hulusi E f e n d i d i r .



Sülüs



ve nesh



gibi



b u yazılarda da



mahir olduğu görülüyor.



'ŞsJJ



e ) ^ » J > y y ^ " >



. sr*>Jİj> yjS .-j^ss



fi



'sû'^'.jt 1



/J"j



s/fi ^ U>> J> v



Halîm Efendi



819



HAMDİ EFENDİ Tercemei fessir dere



hali 1 0 7 inci sahifede



küçük H a m d i Efendinin olundu.



y a z ı l a n s ü l ü s v e c e l i hattatı m ü -



— m ü a h h a r e n b u l u n a n — ta'lik yazısı



821



HASIB EFENDİ Mehmed



Hasib Efendi, M e l e k Paşanın hafididir.



E m s a l i g i b i ter­



c e m e i hali m u k a y y e d değildir. K ü ç ü k Ç e l e b i zade hafidi Zeynülâbidin Efendi icazet kıt'ası d e r e



Şeyhülislâm



ile M e h m e d S a ' i d E f e n d i [ 1 ] t a r a f ı n d a n



olundu.



[ 1 ] H ü v i y y e t i malûm değildir.



verilen



Hasib



Efendi Derviş zade Hasn Fehmi



koleksiyonundan



823



NÜKHET HANİM Âdile N ü k h e t H a n ı m , Nazif Çelebi Beyin birinci kızıdır. 1 9 3 7 de Süleymaniyede doğdu. Hıfzı K u r ' a n etdi. 1 9 5 2 de değerli diş doktoru Mustafa Selçuk Beyle



evlendi.



Yazıdaki isti'dadı sebebile H a l ı m Efendiden ta'lik yazdı. beyriyyeden gösteriyor.



vakt bulub da çalışırsa



değerli



hattat olacağını



Meşagili yazıları



8 2 5



SÜTUDE HANIM Aişe Sütude H a n ı m , Nazif Çelebi Beyin Süleymaniyede



ikinci



doğdu.



Annesile beraber



ifayı h a c etdi. H ı f z ı K u r ' a n a



H ü s n i hatta a n n e s i v e k a r d e ş l e r i g i b i f ı t r e t e n dan Halîm müveffak tekâsül



Efendiden oldu.



etmezse



kızıdır. 1 9 4 0 d a



Her ileride



ta'lik m e ş k e t d i şey'in kadın



üssülesası hattatlar



aşikârdır. B u d u h t e r i s ü t u d e siretin e d e b i y a t a



çahşmakdadır. müncezib olduğun­



A z zemanda olan



devam



arasında



güzel yazmağa ve



temeyyüz



da m e r a k ı vardır, •



ikdamda edeceği



827



ŞERİFE AİŞE SIDDİKA HANİM Şerife A i § e S t d d i k a H a n ı m , O s m a n ü l ü v e y s E f e n d i d e n ta'lik t e m e ş ­ şuk etmişdir. O n u n l a



diğer



İcazet i ç ü n y a z d ı ğ ı « ••• 'j\ k a p ı serayı



[1]



4;



j ' j » ^ —> ı£İ



müzesindedir.



İsmi b o z u l m u ş ,



b i r zat [ 1 ]



okunmuyor.



1232 de E



icazet



vermişlerdir.



m ı s r a ' i l e b a ş l a y a n kıt'a. T o p



HABİB EFENDİ Yukarılarda b i l m ü n a s e b e « H a t ve Hattatan» isimli eserinden bahs olunan



İranlı



Habib



Efendi



hakkında



— hattat o l m a d ı ğ ı h a l d e —



b i r k a ç satır y a z m a ğ ı m u v a f ı k g ö r d ü m . « N e v sali serveti f ü n u n » a



yazılan muhtasar tercemei



beyan o l u n d u ğ u n a g ö r e : Vefatından « 3 0 » sene evvel bula geldi. « 2 5 » müsellem



halinde [ 1 ]



İrandan



İstan­



sene devlet .hidmetinde kullanıldı. İ l m i A v r u p a c a da



o l d u ğ u n d a n F r a n s a d a E d e b i y a t e n c ü m e n i d a n i ş i f a h r î âza­



lığına ve m u h a b i r l i ğ i n e k a b u l edildi. « 2 1 » s e n e G a l a t a seray M e k t e b i Sultanîsi Farisî v e A r e b î v e Darüşşefaka Farisî v e Fransızca m u a l l i m l i ğ i n d e v e M e a r i f n e z a r e t i teftiş v e m u a y e n e â z a l ı ğ ı n d a



encümeni



bulundu.



M ü b t e l â o l d u ğ u â l â m ı a s a b ı n i s t i d a d ı ü z e r i n e B u r s a y a gitdi. O r a d a 1894



[ 1 3 1 1 H . ] d e vefat etdi. Farisî»,



«Reh-



n ü m a y i F a r i s î » , « D ü s t u r ç e » , « M e n z u m Farisî m e v l i d » , « M e n z u m



« H a t ve Hattatdan»,



«Düsturı sühan», «Debistanı



Tarihi



âli O s m a n î » i s i m l i eserli



matbu'dur. §



«Hat ve Hattatdan»



'•



Türklerden



o l a r a k yazıldığı a n l a ş ı l ı y o r .



ziyade İran hattatlarına



Eski T ü r k hattatlardan



mahsus



bazılarını « T u h f e i



H a t t a t i n » d e n v e d i ğ e r e s e r l e r d e n n a k l e d e r e k z e m a n i t i b a r i l e , o eser­ lere g i r m e y e n h a t t a t l a r d a n b i r k ı s m ı n a d a i r — b a z ı s ı s e h v a l û d — kaç



bir



söz y a z m ı ş d ı r . B u n u n l a beraber yine takdire



şayandır. Ç ü n k i T ü r k e teallûk e d e n



bir v a z i f e y i b i r A c e m i n — az ç o k — ifa e t m e s i n i



takdire



lâyık



gör­



m e m e k insafe m u g a y i r d i r . B i z i m hattatlar d a — b i r b i r i n i ç e k e m e m e k d e n v e k e n d i n d e n b ü y ü k hattat t a s a v v u r



etmemekden



vaz



geçüb de — ellerinden



diği kadar bezli mesai etselerdi Hattatlar tarihi « 1 7 3 » mel



ve muattal kalmazdı.



[I]



Nurullah



[2]



« T u h f e i H a t t a t i n » in te'lifinden



P e r t e v Bey tevdi'



etmişd'r. beri.



daha gel



sene [ 2 ] m ü h ­



Habifi Efendi



Karşı sahifede r e s m i m i n altındaki A r e b î beyti şöyle terceme e t d i m : «Bizden evvel Ş i m d i biz



ekdiler,



ekdik



eki eyledik



gelenler eki eder»



İÇİNDEKİLER



Sülüs, Nesh ve Celi Hattatları



Sahife



Sahife 1 7 15 20 24



— — — — —



Mukaddime.



125 127



— Haşim — Haşim



Efendi.



Hattatlara



130



—



Efendi.



130



— Hilmî — Hilmi



dair yazılan eserler.



Abdullah Zühdî



Efendi.



A b d u l l a h B e y . [Muhsin Abdülfettah



zade]



Efendi.



132



29 — A b d ü l k a d i r H a m d î E f e n d i . 29



—



A b d ü l k a d i r Şükrî



32 — A b d ü l k a d i r 35 39 41 43 43 45



— — — — —



—



144 148



— — İhsan



151



—



Efendi.



153



— İzzet



Bey.



154



— — — — —



Bey.



Aliyülmısrî A l i Vasfî



Ulvî



Efendi. Efendi.



Efendi.



54



Arif



Efendi.



58



— Arif



Hikmet



62 68 73 75 78 80 85 88 92 94



— — — —



Arif



163 Bey



Ataullah Efendi. Aziz



Efendi.



Bahir



Bey.



Behaüddin



168 [Şanî



zade]



175 179 183



Bey.



— Cemalüddin



Efendi.



— Emin Efendi. [Nayzen] — E s m a İbret H a n ı m . — Faik E f e n d i . — Fehmi Efendi. — F e y h a m a n Bey. — Hakkı Bey. [Tuğra k e ş ] .



189 195 200 204 206



Efendi.



Hüsnî



Efendi. Efendi.



İbrahim S ü k û t î İhsan



İlmî



Efendi.



Bey. Efendi. Efendi. Efendi



Mustafa İzzet



[Kadı



asker]



Efendi.



Efendi.



Kâmil



Efendi.



Kâmil



Bey.



Macid Bey.



— Mahmud Celâlüddin — Sultan M a h m u d . — —



Mahmud Es'ad



—



Mehmed Fahrüddin



Mahmud



— Mehmed



210



— —



207



Efendi.



Hulûsî



143



138



Abdülmecid.



Alâûddin



— Ali



Efendi.



Hulûsî



_ — Hüsnî



Efendi.



— —



49



136



— —



Efendi.



141



Sultan



Ali



Efendi.



134



Bey



Haşim



Efendi.



Efendi.



Ali



Efendi.



Efendi.



Mehmed Ekrem Muhtar



Efendi.



Bey.



Efendi.



211



—



Muhyiddin ismet



102



— Halid



Bey.



213



Mustafa H i l m i Efendi.



104



Efendi.



215



119



— Halim — Hamdî — Hamdî — Hamdî — Hâmid



123



— Hâmid



97



107 111 115



Efendi [Müfessir].



216



— — —



Efendi.



218



— Nailî



Efendi.



Efendi.



222



Nailî



Efendi.



Bey.



224



— —



Nailî



Efendi.



Efendi.



225



— Nailî



Efendi.



Mustafa



Efendi.



Mürteza



Bey.



Bey.



836



Sahife



229 232 236 241 242 246 248 253 254 257 259



Sahife



— Nasih Efendi. — Nazif E f e n d i . — Nizamüddin Efendi. — Nurî Efendi — Nurî Efendi. [Beşiktaşlı] — Osman Efendi [Deli Osman] — Osman Efetdi. — O s m a n Nurî Efendi. Osman Enverî



— —



Osman



Efendi.



Efendi.



Ö m e r Vasfi



Efendi.



262 — Ö m e r E f e n d i , 268 269 286



— Rahmî — Rakım — Rakım



289 —- R a k ı m . 290 293 298 300 300 300 301 304 307 309 312 314 324 325 325 326 328 329 332 337 340 340 342 344 345 345 347 348 348 349



Bey Efendi. Efendi. Efendi.



— Rakım Efendi. — Rasim Efendi. — Rasim Efendi. — Rasim Efendi. — Raşid Efendi. — Rgşid Efendi. — Raşid Efendi — Raşid Efendi. — Raşid Efendi. — Recaî Efendi.



_



Re'fet



Efendi



— Re'fet Efendi. — Reuf B e y . — Reşid Efendi. — Reşid Efendi. — Reşid Efendi. — Rif'at E f e n d i . — Rif'at Efendi. — Rıza Efendi. — R ü ş d î Efendi. — Rüşdî Efendi. — Rüşdî Efendi. — Rüşdî Efendi. — Sadık Efendi. — Sa'dullah E f e n d i . — Sa'dullah Efendi. — Sa'düddin Efendi. — Said Efendi. — Said Efendi. — Said Bey.



— — 352 — 351



Salih



351



Salih E f e n d i .



Efendi.



Salih



Efendi.



— —



Salih



Efendi.



355



— — 366 — 367 —



Sami



366



Sarim



Sırıî



Efendi.



—



Sırrî



Efendi.



— — —



Sırrî



Efendi.



Sudî



Efendi.



354 354



367 370 372 372 374



Salih E f e n d i . Efendi. Efendi.



Seyfî



Efendi.



S ü l e y m a n H i k m e t i Efendi.



—



Su'ud



Bey.



377 377



— —



Şakir



Efendi.



Şakir



Efendi.



377 377



—



Şakir



Efendi.



381



— —



— 381 — 382 384



— 390 — 392 — 392 — 392



392 394 394



— — — —



Şakir E f e n d i . Şakir



Efendi.



Şakir



Efendi.



Şakir Efendi Şefik



Beyk.



Şefik S e y f i B e y . Şem'î



Efendi.



Şemsî



Efendi.



Şermî



Efendi.



Şevkî



Efendi



Şevkî



Efendi.



Şevkî



Efendi,



394



—



Şevkî



Efendi.



394



— —



Şevkî



Efendi.



Şevkî



Efendi.



—



Şevkî



Efendi.



— —



Şevki



Efendi.



Şevkî



Efendi.



— —



Şevkî



Efendi.



Şevkî



Efendi.



— —



Şevket



Paşa



Şevket



Efendi.



395 395 395 395 397 399 402 405 407



— —



Şevket



410 410



—



Şükrî



Efendi.



410 410



—



Şükrî



Efendi.



— — —



Şükrî



Efendi.



410 413



Şükrî



Efendi. Efendi.



Şükrî



.Efendi.



Şükrî



Efendi.



837 Sahife



Sahife



— Vehbî



Efendi.



— — Vehbî



Efendi.



413 — Şükrî



Efendi.



451



413 — Şükrî



Efendi.



452



4 1 4 — Şükrî



Efendi.



452



417 — T a h i r



Efendi.



452



417 — Tahir 420 — Tahir



Efendi.



452 —



Efendi.



452



4 2 1 — Tahsin H i l m î



Efendi.



Efendi.



—V e h b î



Efendi



Vehbi



Efendi.



Vehbî



Efendi.



452



— Vehbî



Efendi.



Vehbî



— —V e h b î



Efendi.



Vehbî



Efendi.



424 — Tahsin



Efendi.



454



428 — Tecellî



Elendi.



454



428



— Tevfik



Efendi.



454



429



— Tevfik



Efendi.



456



Bey.



456



430 — Tevfik



Vehbî



433 — Vazıh Efendi.



459



434 — V a h d e t î



Efendi.



465



411 — Vahdetî



Bey.



466



—



—



Efendi.



— V e h b î Efendi. — Vehic Efendi. — Yahya Efendi. — Zihnî Efendi. — Zihnî Efendi.



443 — Vâsıf



Efendi.



466



— Zihnî



447 — Vâsfî



Efendi.



466



450 — Vasfî



Efendi.



467



4 5 0 — Vasfî



Efendi.



472



Efendi. — —A h m e d Ziya Bey. —Zühdî Efendi. — Zühdî Efendi.



Efendi.



Zihnî



— Vehbî



Efendi.



477



451 — V e h b î



Efendi.



477



Zühdî



Efendi.



451 — Vehbî



Efendi.



477 — Zühdî



Efendi.



451 — V e h b î



Efendi.



479



451



—



-



Zühdî



Efendi.



Ta'lik Hattatları 4 8 1 — A b b a s K e m a l Efendi.



538 —



Fânî



484 — Abdülkadir



Bey.



542 —



Haydar



Efendi.



544 —



Hakkı



Efendi.



487



— Abdülkadir



Efendi. Bey.



546 —



Hasan



Efendi.



493 — A n d e l i b .



548 —



Haşim



Bey.



493 — A r i f



551 —



Hulûsî



Efendi.



553 —



İbrahim



Efendi.



555 —



İbrahim



Efendi.



490 — Abdülkadir Kadrî Efendi.



496 — A ş i r Efendi. 503 — Ataullah 508 — A z i z



[Şeyhülislâm].



Efendi.



Bey.



512 — Bahir



558



Efendi.



514 — M e h m e d B e s i m 517



— Bürhanüddin



522 — Celâl



Efendi.



Efendi



Efendi



Bey.



524 — C e v d e t



Efendi



526 — Emin Bey. [Emin Paşa zade].



—



İhya E f e n d i .



562 —



İzzet



570 —



Kâmil



572 —



Kemal



575



—



Lûffî



Efendi. Bey. Bey. Efendi.



576 —



Mehmed Ali



Efendi.



581 —



Mehmed Ali



Efendi.



582 —



Mûsa Efendi.



Efendi.



585 —



Nacî



5 3 7 — Es'ad E f e n d i .



586 —



Nâfi' Efendi.



531



— Es'ad Yesarî Efendi.



537 — E s ' a d



Efendi.



838



Sahife



Sahife



590 — Nazif



618 — Sırrî



Efendi.



Efendi.



595 — N a z ı m E f e n d i .



621 — Ş e r i f e A i ş e H a n ı m .



597 — N e c m ü d d i n E f e n d i . 602 — Niyazı E f e n d i .



623 — Ş e v k î



602 — R a c i h



Bey.



625 — Şükrullah E f e n d i . 627 - T e v f i k E f e n d i .



Efendi.



602 — R a ı k Efendi.



629 — V a s f î



603 — R a ş i d Efendi.



631



606 — R ı z a B e y . 606 — S a ' d u l l a h E f e n d i .



634 — Z e k î D e d e . 639 — Z e y n ü l â b i d i n E f e n d i . [ Ş e y h ü l i s l â m ] . 644 — Z ü h d i Efendi.



616 — S e l m a H a n ı m .



Efendi.



- Vehhab Efendi.



Rık'a Hattatları 647



— A h m e d Bey.



649



— Â l î Paşa.



[Sadrı



720 esbak].



656



— A h m e d A r i f î Paşa [ e s b a k Baş vekil].



662



— Ârifî



667



— Aü



— M a h m u d Celâlüddin



Paşa.



721 — M ü m t a z E f e n d i . 730



— Nezih



Bey.



Bey



Füıd



Bey. [ Â l i Paşa zade].



732 — P e r t e v



672



— Emin



Paşa.



687



— Emin



Bey.



738



— Reşad



Bey.



690



— Es'ad



Bey.



741



— Reşid



Bey. [ Â l i Paşa z a d e ] .



693



— Ferid



Paşa.



745



— Rıza E f « n d i .



750



— Said



753



— Senih



697



— C e m i l Paşa. [ R e ş i d P a ş a z a d e ] .



702



— Hadî



Paşa.



Efendi.



Bey. Efendi.



704



— H a ş i m B e y . [ Y e n i şehr



707



— İzzüddin



710



— İsmet



Bey.



758



— Süleyman



712



— Kâmil



Paşa.



762



— Şekib



Paşa.



714



— Kemal



Bey.



766



— Şerifî



Efendi.



Bey.



fenerli].



— Raif



Paşa.



735



755 — Sırrî



Paşa. Bey.



ZEYL Sülüs ve Nesh Hattatları 769 — A z i z E f e n d i . 771 — C i l v e N a z H n ı m . 773 — E m i n E f e n d i . 773 — F e r i d e H a n ı m . 778 — F e r i d B e y . 779 — H a l i f e Z a d e . 781 — H â m i d Efendi.



783 — H i l m î E f e n d i . 785 — H i l m î E f e n d i . 785 — İffet B e y . 786 — K â n î Bey. 789 — M a h m u d E f e n d i . 791 — M u h s i n Bey.



781 — H â m i d E f e n d i .



792 — M u s t a f a E l e n d i . 794 — M u s t a f a Efendi [ T u l u m b a c



783 — H â m i d E f e n d i .



795 — M ü ş e r r e f H a n ı m .



783 — H â m i d E f e n d i .



798 — N a m ı k E f e n d i ,



«39 Sahifa



Sahife 798



— Namık



Efendi.



800



— Namık



Efendi.



800



— Sâti'



802



— Raşid



802



— Rıza



Efendi.



802



— Servet



Efendi.



Efendi.



8 0 4 — 8 0 5 arasında



Raif E f e n d i



Talik



Hnım.



Hattatları



807



— B e h ç e t Efendi.



821



— Hasîb Efendi.



810



— Elîf



828



— Nükhet



Hanım.



814



— Güzide Hanım.



825



— Sütude



Hanım.



816



— Halim



819



— Hamdî



Efendi.



Efendi. Efendi.



827



— Şeıîfe Ayişe Sıddîka



829



— Habib Efendi.



Hanım.