Bab 5 Fungsi, Komposisi Fungsi, Dan Fungsi Invers [PDF]

  • 0 0 0
  • Suka dengan makalah ini dan mengunduhnya? Anda bisa menerbitkan file PDF Anda sendiri secara online secara gratis dalam beberapa menit saja! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

BAB 5



FUNGSI, KOMPOSISI FUNGSI, DAN FUNGSI INVERS



A. Fungsi 1. Definisi Relasi khusus yang memasangkan setiap anggota daerah asal(domain) dengan tepat satu anggota daerah kawan (ko­ domain). Jika f merupakan suatu fungsi yang memetakan setiap ang­ gota himpunan A ke tepat satu anggota himpunan B, maka dapat dinotasikan dengan: f:A→B 2. Domain dan Range Syarat domain agar fungsi terdefinisi: •



f (x) = p (x) Syarat: p (x) ≥ 0







f (x) =



p (x) q (x)



Syarat: q (x) ≠ 0 •



f (x) =



q( x )



log p (x)



Syarat: q (x) > 0, q (x) ≠ 1, p (x) > 0



109



B. Komposisi Fungsi Komposisi merupakan penggabungan operasi dua buah fungsi secara berurutan yang akan menghasilkan fungsi yang baru. Fungsi f komposisi g dapat dinotasikan dengan (f  g)(x).



(f  g)(x) = f (g (x)) Sifat-sifat komposisi fungsi: •



(f  g)(x) ≠ (g  f )(x)







((f  g)  h)(x) = (f  (g  h))(x)



C. Fungsi Invers Sifat-sifat fungsi invers: •



( f  g ) ( x ) = ( g −1  f −1 ) ( x )







( g  f ) ( x ) = ( f −1  g −1 ) ( x )







(f ) ( x ) = f ( x )







( f  f )( x ) = I ( x ) = x



−1



−1



−1 −1



−1



Invers berbagai bentuk fungsi antara lain: Bentuk Fungsi f (x) = ax + b f (x) =



110



ax + b cx + d



Invers f −1 ( x ) = f −1 ( x ) =



x−b a



−dx + b cx − a



f (x) = ax 2 + bx + c f (x) = apx ±q f (x) = a log (px ± q)



f −1 ( x ) =



−b ± 4ax + D 2a



f −1 ( x ) =



(



a



f −1 ( x ) =



log x) ± q p ax ± q p



111



LATIHAN SOAL UM UGM 2019 1. SOAL 1. Diberikan fungsi f (x) =



2x − 1 . Nilai x+1



adalah .... A. 1



C. 3



B. 2



D. 4



(f



−1



1  f −1 )   2 



E. 5



UM UGM 2019 2. SOAL 1. Diberikan f (x) = x 2 + 1 dan g (x) = ax + 2 , dengan a ≠ 0 . Jika (f  g−1 )(1) = 5 , maka 4a2 − 3 = .... A. –3 B. –2



C. –1 D. 1



E. 2



SIMAK UI 2019 3. SOAL 1. Jika (g−1  f −1 )(x) = 3x − 1 dan f (x) =



x−2 untuk x+1



x ≠ 1 , maka g (a − 2) = .... A. B.



−a + 9 a−4 −( a + 8 ) a−1



C.



D.



−( a + 5 ) a−4







E.



− ( a + 6) a−3



SIMAK UI 2019 4. SOAL 1. Jika f (x) = 2x 2 − 3x + 1 , g (x) = ax + b dan



(g  f )(x − 1) = 4x 2 − 14x + 11 , maka ....



112



−a + 5 a−3



1) a = 2



3) (f  g)(1) = 0



2) b = –1



4)



f (x) g (x)



= x+1



UTBK 2019 5. SOAL 1.  1  x Jika f   = dan f −1 (a) = −1 , maka a = ….  x  2 + 3x A. –2 B. –1



C. 1 D. 2



E. 3



UTBK 2019 6. SOAL 1. Jika f (x) = ax + 3 dan (f  f )(x) = 4x − 3 maka nilai f (a) = .... A. 1 B. 3



C. 5 D. 7



E. 9



UM UGM 2018 7. SOAL 1. 2x − 1 Jika f −1 adalah invers fungsi f dengan f −1 (1 − x) = , 1−x maka A. 2 B. 1



f(x − 2) − f −1 (x) .... = ... 2



C.



1 +2 x



E.



1 −2 x



D. –2



UM UGM 2017 8. SOAL 1. Jika f (x) = b x , b konstanta positif, maka



f ( x 2 − 1) f (1 − x 2 )



= ....



113



A. f (1 − x 2 ) ⋅ f (1 − x 2 ) B. f (1 − x 2 ) ⋅ f (x 2 − 1) C. f (x 2 − 1) ⋅ f (x 2 − 1) D. f (1 − x 2 ) + f (1 − x 2 ) E. f (x 2 − 1) + f (x 2 − 1) SBMPTN 2017 9. SOAL 1. Jika f(x) = x 2 − 1 dan g(x) =



x−2 , maka daerah x+1



fungsi f ⋅ g adalah .… A. {x | −∞ < x < ∞}



D. {x | x < −1}



B. {x | x ≠ −1} C.



E.



{x | x ≥ 2}



{x | x ≠ 2}



SBMPTN 2016 10. SOAL 1. Jika tabel berikut menyatakan hasil fungsi f dan g. X



0



1



2



3



f(x)



1



3



1



-1



g(x)



2



0



1



2



Maka (fogof)(1) + (gofog)(2) = .... A. –1 C. 2 E. 5 B. 1 D. 3 SIMAK UI 2016 11. SOAL 1. 1 Jika f(x) = x − 3 dan g(x) = x 3 , maka .... 8



114



(1) (fog)(x) =



1 3 x −3 8



(2) (fog)(2) = −2



(x) (3) (fog) −1=



3



8x + 24



(4) (fog) −1 (−2) = 2 UM UGM 2016 12. SOAL 1.



= 2x − 6 dan g −1 (x) = Jika f(x) fog(2) = .... A. 20 B. 16



x−5 , maka nilai 4



C. 15 D. 10



E. –2



UM UGM 2016 13. SOAL 1. Diberikan fungsi f dan g dengan f(x − 2) = 3x 2 − 16x + 26 dan g(x) = ax − 1 . Jika (f  g)(3) = 61 , maka nilai a yang memenuhi ada­ lah .… A. –2 B.



8 9



C.



9 8



E. 4



D. 2



SIMAK UI 2015 14. SOAL 1. Misalkan g(x)= 4 − x 2 dan = f(g(x))



2 − x2 ,x ≠ 0 4x 2



maka ....



115



1 1 1  1  −1 1 (1) f   ⋅ f   = (3) f   − f   =  4   2  80  4   2  105 1  1  −47 (2) f   + f   =  4   2  210



1 f    2  45 (4) =  1  49 f    4 



STANDAR UTBK 2019 15. SOAL 1. 7 ax + 1 , g(x)= x − 2 , dan (g −1 of −1 )(2) = f(x) = 2 3x − 1 maka a = .... A. –4 B. –3



116



C. 2 D. 3



E. 4



PEMBAHASAN CERDIK: 1. PEMBAHASAN 1. 2x − 1 f (x) = x+1 −x − 1 f −1 ( x ) = x−2



(f



−1



  1  1  f −1 )  = f −1 f −1     2   2    1    −  − 1      −1   2   = f    1 − 2     2   3   −    = f  2   3   −  2 = f −1 ( 1 ) −1



−1 − 1 1−2 −2 = =2 −1 =



Jawaban: B CERDIK: 2. PEMBAHASAN 1. g (x) = ax + 2 g −1 ( x ) =



x−2 a



117



( f  g ) ( 1) = 5 f (g (1)) = 5 −1 −1



 1 − 2  f  =5  a   1 f −  = 5  a  2



 1  −  + 1 = 5  a  1 +1 = 5 a2 1 =4 a2 1 a2 = 4 1 Jadi, 4a2 − 3 = 4   − 3 = 1 − 3 = −2 .  4  Jawaban: B CERDIK: 3. PEMBAHASAN 1.



(g



−1



 f −1 )(x) = 3x − 1 −1



(f  g) (x) = 3x − 1 x+1 3 x+1 (f  g)(x) = 3 x+1 f (g (x)) = 3 g (x) − 2 x + 1 = g (x) + 1 3



((f  g)



−1



(x)) = −1



3 ( g ( x ) − 2 ) = ( x + 1) ( g ( x ) + 1 )



118



3g (x) − 6 = xg (x) + x + g (x) + 1 3g (x) − xg (x) − g (x) = x + 1 + 6



(



)



3 g (x) − 2 x + 1 = g (x) + 1 3 3 ( g ( x ) − 2 ) = ( x + 1) ( g ( x ) + 1 ) 3g (x) − 6 = xg (x) + x + g (x) + 1 3g (x) − xg (x) − g (x) = x + 1 + 6 2g (x) − xg (x) = x + 7 g (x)(2 − x) = x + 7 g ( x) = g (a − 2) = = =



x+7 2−x



( a − 2) + 7 2 − ( a − 2) a+5 4−a −( a + 5 ) a−4 Jawaban: C



CERDIK: 4. PEMBAHASAN 1. Diketahui f (x) = 2x 2 − 3x + 1 , g (x) = ax + b , dan



(g  f )(x − 1) = 4x 2 − 14x + 11 (g  f )(x − 1) = 4x 2 − 14x + 11 2



(g  f )(x − 1) = 4 (x − 1) − 6 (x − 1) + 1 (g  f )(a) = 4a2 − 6a + 1 (g  f )(x) = 4x 2 − 6x + 1 g (f (x)) = 4x 2 − 6x + 1 a (2x 2 − 3x + 1) + b = 4x 2 − 6x + 1 2ax 2 − 3ax + a + b = 4x 2 − 6x + 1 Diperoleh: 2a = 4 ⇒ a = 2



119



a+b = 1 2+b = 1 b = −1 Maka, g (x) = 2x − 1 Dengan demikian:



(f  g)(1) = f (g (1)) = f ( 2 ( 1) − 1 ) = f ( 1) 2



= 2 ( 1) − 3 ( 1) + 1 = 2−3 + 1 =0 f (x) g (x)



=



2x 2 − 3x + 1 (2x − 1)(x − 1) = = x−1 2x − 1 2x − 1



Pernyataan 1), 2), dan 3) benar. Jawaban: A CERDIK: 5. PEMBAHASAN 1. 1 x Diketahui: f   = dan f −1 (a) = −1 ,  x  2 + 3x Misal:



1 1 =y⇒x= x y



Diperoleh: 1 y



1 y y 1 1 f (y) = = = ⋅ =  1  2y + 3 y 2y + 3 2y +3 2 + 3   y  y  Maka: f (x) =



120



1 2x + 3



Ingat-ingat! ax + b −dx + b f (x) = ⇒ f −1 ( x ) = cx + d cx − a f (x) =



1 −3x + 1 ⇒ f −1 ( x ) = 2x + 3 2x



Sehingga: −3a + 1 2a −3a + 1 −1 = 2a −2a = −3a + 1 a=1



f −1 ( a ) =



Jawaban: C CERDIK: 6. PEMBAHASAN 1.



(f  f )(x) = 4x − 3 f (f (x)) = 4x − 3 f (ax + 3) = 4x − 3 Misal: k = ax + 3 k −3 =x a Sehingga:  k − 3  f (k ) = 4  −3  a  4k − 12 f (k ) = −3 a 4x − 12 f (x) = −3 a 4x − 12 ax + 3 = −3 a 4x 12 ax + 3 = − −3 a a



121



4k − 12 −3 a 4x − 12 f (x) = −3 a 4x − 12 ax + 3 = −3 a 4x 12 ax + 3 = − −3 a a f (k ) =



Berdasarkan persamaan di atas dapat disimpulkan: 4x 12 • ax = • 3 = − −3 a a −12 − 3a a2 x = 4x 3= a a2 = 4 3a = − 12 − 3a a = ±2 6a = −12 a = −2 Maka, nilai a yang memenuhi adalah a = –2. Sehingga, f (x) = −2x + 3 . Jadi nilai f(a) adalah f (−2) = −2 (−2) + 3 = 4+3 =7 Jawaban: D



CERDIK: 7. PEMBAHASAN 1. 2x − 1 f −1 (1 − x) = 1−x Misal: y = 1 − x maka x = 1 − y f −1 ( y ) =



2 (1 − y ) − 1 1 − (1 − y )



2 − 2y − 1 1−1+ y −2y + 1 = y =



122



f −1 (x) =



−2x + 1 1 maka f(x) = x x+2



Selanjutnya akan dihitung nilai



f ( x − 2) − f



−1



(x)



=



2



f ( x − 2 ) − f −1 ( x ) 2



(−2x + 1) 1 − x ( x − 2) + 2 2



1 − x =



(−2x + 1) 2



x



2x = x 2 =1 Jawaban: B CERDIK: 8. PEMBAHASAN 1. f ( x 2 − 1) f (1 − x 2 )



=



bx



2



−1



b 1− x



=b



(



x 2 −1 − 1 − x 2 2



−2



2



−1



= b2x



(



2



= bx



)



)



2



= f ( x 2 − 1) ⋅ f ( x 2 − 1)



Jawaban: C



123



CERDIK: 9. PEMBAHASAN 1.  x − 2  f ⋅ g = (x 2 − 1)  x + 1   x − 2  = (x − 1)(x + 1)   x + 1  = (x − 1)(x − 2) Domain dari f ⋅ g = {x | −∞ < x < ∞} . Jawaban: A CERDIK: 10. PEMBAHASAN 1. Diketahui: x



0



1



2



3



f(x)



1



3



1



–1



g(x)



2



0



1



2







(fogof)(1) = f(g(f(1)))







= f(g(3)) = f(2) =1 (gofog)(2) = g(f(g(2))) = g(f(1)) = g(3)



= 2 (fogof)(1) + (gofog)(2) =1 + 2 =3 Jawaban: D



124



CERDIK: 11. PEMBAHASAN 1. (1) (f  g)(x) = f (g (x)) =



1 3 x −3 8



(2) (f  g)(2) =



1 3 ⋅ 2 − 3 = −2 8



(3) (f  g)(x) =



1 3 x −3 8







11 3 yy = = xx 3 − −3 3 8 8 1 +3 3= = 1 xx 33 yy + 8 8 3 8y + 24 = x 8y + 24 = x 3 = 33 8y + 24 24 xx = 8y +







−1







⇒ ( f  g) −1



(4) (f  g)



(x) = 3 8x + 24



(−2) = 3 8 (−2) + 24 = 3 8 = 2



Diperoleh (1), (2), (3), dan (4) benar semua. Jawaban: E CERDIK: 12. PEMBAHASAN 1.



f(x) = 2x − 6 dan g −1 (x) =



x−5 4



x−5 4 x−5 Misal: y = 4 •



g −1 (x) =



4y= x − 5 4y + 5 = x Maka: g(x) = 4x + 5



125







g (2) = 4 ⋅ 2 + 5 = 13







f (13) = 2 (13) − 6 = 20







(f  g)(2) = f (g (2)) = f (13) = 20 Jawaban: A



CERDIK: 13. PEMBAHASAN 1. • f(x − 2) = 3x 2 − 16x + 26 Misal: y= x − 2



y+2 = x f(y) = 3(y + 2)2 − 16(y + 2) + 26 f(y)= 3(y 2 + 4y + 4) − 16y − 32 + 26 f(y) = 3y 2 − 4y + 6



f(x) = 3x 2 − 4x + 6



= ax − 1 • g(x)



g(3) = 3a − 1







(f  g)(3) = 61 f (g (3)) = 61 2



3 (3a − 1) − 4 (3a − 1) + 6 = 61 3 (9a2 − 6a + 1) − 12a + 4 + 6 = 61 27a2 − 30a − 48 = 0 9a2 − 10a − 16 = 0



(9a + 8)(a − 2) = 0







a= −



8 atau a = 2 9 Jawaban: D



126



CERDIK: 14. PEMBAHASAN 1. g(x)= 4 − x 2 dan= f(g(x))



2 − x2 ,x ≠ 0 4x 2



2 − x2 f(4 − x 2 ) = 2 4x



Misal: y= 4 − x 2 maka= x f(y) =



2− 4



(



(



4−y 4−y



)



)



4 − y diperoleh



2



sehingga f(x) =



2



2− 4



(



(



4−x 4−x



)



)



2



2



2



1 f   =  2 



 1 2 −  4 −   2 



7 3 − 3 2 = = 2 =−  7  14 28 4    2  2−



2



 1 4  4 −   2 



2



1 f   =  4 



 1  2 −  4 −   4  2



 1  4  4 −   4 



15 7 − 4 = 4 =− 7 =  15  15 60 4    4  2−



Maka: 1 1 7  3  1 1) f   ⋅ f   = − ⋅ −  =  4   2  60  28  80 1 1 7  3  2) f   + f   = − + −   4   2  60  28  −49 − 45 = 420 −94 −47 = = 420 210



127



1 1 7  3  3) f   − f   = − − −     4   2  60  28  −49 + 45 420 −4 −1 = = 420 105 =



1  3  f   −     28  4) 2 = 1 7 − f    4  60 3  60  45 =− ⋅ −  = 28  7  49 Pernyataan (1), (2), (3), dan (4) benar (semua benar). Jawaban: E CERDIK: 15. PEMBAHASAN 1. ax + 1 • f(x) = , g(x)= x − 2 3x − 1 −1 −1 −1 • (g of )(x) = (fog) (x) (fog)(x) = f(g(x))







128



=



a(x − 2) + 1 3(x − 2) − 1



=



ax − 2a + 1 3x − 7



7 • (g −1 of −1 )(2) = 2 Trik Praktis:



f(a) = b



f −1 (b) = a 7 2







(fog) −1 (2) =







7 (fog)   = 2 2







7 a   − 2a + 1 2 =2 7 3  − 7 2







3 a+1 2 =2 7 2







3 a+1 = 7 2







3 a=6 2







a=4 Jawaban: E



129



Catatan ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ...............................................................................................................................



130



1. Group Belajar UTBK GRATIS) Via Telegram, Quis Setiap Hari, Drilling Soal Ribuan, Full Pembahasan Gratis. Link Group: t.me/theking_utbk



2. Instagram Soal dan Info Tryout UTBK @theking.education @video.trik_tpa_tps @pakarjurusan.ptn



3. DOWNLOAD BANK SOAL www.edupower.id www.theking-education.id



4. TOKO ONLINE ORIGINAL SHOPEE, nama toko: forumedukasiocial



5. Katalog Buku www.bukuedukasi.com



WA Layanan Pembaca: 0878-397-50005