Bilgi Tembeline Hazırlop Cevaplar: Merak Böceğinin Elkitabı 9786055813444 [PDF]

Citation preview

.



\ ı'



Yaratıcılığın Tarihçesi ünümüzden 30.000 yıl kadar önce, günlerden tarihöncesinin en derinliklerinde bir günde, biri, ucu sivriltilmiş bir taşı alıp sağlam bir odun parçasının üzerindeki bir yarığa sokuşturdu ve bu "sap lı balta"nın, elde tutulan taşa kıyasla kesme işini daha hızlı hallettiğini keşfetti. Gündelik yaşa mımızda kullandığımız sıradan aletlerin ve nesilden nesile taşınan göreneklerin çoğu da işte böyle, herhangi bir zaman ve mekanda, belki bir tesadüfle ama hemen her zaman şaşırtıcı bir öyküyle ortaya çıktı ve tüm bu öyküler, Bilgi Tembeline Hazırlop Cevaplar' da sizler için bir araya getirildi. Bu kitap, insa n yarat ıcılığının yüzyıllar boyunca şeki llendirdi ği yüzlerce gelenek, icat ve stili keyifli bir anlatımla sunan bir başvuru kaynağı oluşturuyor. Örneğin, ev içi boru tesisatının tarihinin en azından İÖ 2600'lere dek uzandığına inanabilir misiniz? Ya da noktalama işaretlerini, büyük harfleri ve yazılı metindeki sözcükler arası boşlukları, ortaçağ katiplerine borçlu olduğumuza? Peki Amerikan verandalarının Afrika' dan gelen mimari bir gelenek olduğunu biliyor muydunuz? Ya da pizzanın ilk örneklerinin savaş kalkanlarının içinde pişirildiğini? Bu kitapta bulacağınız aydınlatıcı bilgilerin çoğu genel kanıya aykırı. Örneğin, Viking cenaze törenlerinde aslında ateşe verilen bir geminin denize sürülmesi gibi bir gelenek yoktu ... "Gökdelen" adı ilk başta yüksek binalara verilmemişti... Ve faks üzerinden ileti, Amerikan İç Savaşı'ndan önce bile gerçekleştirilirdi! Bilgi Tembeli ne Hazırlop Cevaplar, tarih meraklıları, popüler kültürseverler ve bilinmeyene ilgi duyan herkes için zengin ve keyifli bir okuma seçeneği sunuyor. İster sadece seçtiğiniz bölümleri okuyun, ister baş­ tan sona, bu kitap sizi bilgilendirecek, eğlendirecek, şaşırtacak ve yaratıcılığa dair düşüncelerinizi değiştirecek.



..



NATIONAL GEOGRAPHIC WASH iNGTON , D.C.



I



4



. . . IÇINDEKILER



.



Ön söz



6



•



Kit ap Hakk ı nd a ıo



BİRİNCİ BÖLÜM 12 ~ VE İ ÇECEK Gün lük Bes in ler ı4 • Ga rn itü rl e r 19 • Jçecek le r 24 T a t lıl ar 35 • Mu tfak E şya l arı ve Sak la ma Kap l ar ı 40



Yİ YECEK



Atı ş tırm a lı k l a r



31 •



B~K~•;~~~A;



MEVSİMLER



VE Ma rdi Gr as ve Pas kalya 48 • 4 Temmuz İn a n ç ve Kutl a ma 55 • Noe l ve Kı ş



54



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM



64



ml



57



S EREMONİ VE G ELENEK LER Gö rgü Kur a ll ar ı 66 • Ev lili k 11 Bebek 1a • Cena ze a3 OÖROÜNCÜ BÖLÜM



88



S EMBOLLER VE İ ŞARETLER J c s ti er 90 • İ şa reti er 95 • B a tıl İ na n ç 1a r 100 Say g ı Jestleri 105 • Saç ve Beden İ şa retleri 109



[f] ~~~~ğ~E E1 ~o a BEŞİNCİ



Bin ala r



•



114



Ev ler



BÖLÜM



.. • O d ala r 124 • Ev Aletleri 135 • Arka Ba hçe



120



ALTINCI BÖLÜM



112



140



144



Gi YSİ VE A KSESUVARLA R Giyim E ş y a l arı 146 • İ ç Çama ş ı rı 150 • Ba ş 155 • Ayak 159 Giy si Tutturucu l arı 164 • Akse s uv a r 161 • Ç a m aş ı r 112



İ KS İ RLER, İ LAÇ LAR



Hij ye n



11a



•



Gü zellik ıa6



•



S ağ lık



YEDİNCİ BÖLÜM



176



İlk ya rdım



200



SEKİZİNCİ BÖLÜM



204



VE



191



•



~



e



K OZMETİK



O YUNCAKLAR VE O YUNLAR Eski Us ül E ğ l ence 206 • Klasik Oyun lar 210 • Spor 215 Klas ik Oyunca kl a r 222 • Di ğ er E ğ l e nc e l e r 22a DOKUZUNCU BÖLÜM



Aletl e r



234



•



232



A LETLER VE B ULUŞLAR İl e ti ş im 239 • Ul aş ı m 250 • Gö rme ve İ ş itme 255 Silahlar 25a • Tıp 262 • Ek o n o mi 26a Kay na kça 5



212



•



Gö rse l



213



•



Di zin



210



6



..



••



Ons öz er



şeyin



bir öyküsü



vardır.



öyküleri bazen son derece mandalına,



fazlasıyla tanıdık



neden ki?



vurduğumuzu,



Bazı



ilgili



sıra dışıdır.



da giderek



aydınlatıcı yanıtların



Bu kitap



işte



daha önce hiç



gündelik



işaretinin



ortaya



bu tür



azalır.



da



Ele



üzerine



yazılmış



mini



alınan konuların çoğu



yormadığımız şeyler.



geldiğini



onların



işaretinden çamaşır



hangi



Tahtaya



sıklıkta düşünürüz



bazı eşyaların kullanımı- sıklaştıkça,



Ancak bu



çıkmasını



yanıtlar



nereden



şeyler



kitabı.



gelen , dolayısı ile de üzerine pek kafa ya da dolar



bile. Ve özellikle de



Bu kitap , zafer



zengin bir özlü bilgiler



hareketlerin yinelenmesi -ya da



sorularımız



bazı



sembolik ve somut



yazılardan oluşan



bize



sıradan şeylerin



En



soruların sorulması bazı



onlarla



hallerde ilginç ve



sağlar.



veriyor. Kitap, okuyucunun "ne kadar ilginç" ya da "bunu



duymamıştım " diyeceği



ve üzerinde kafa



yoracağı



pek çok seçenekle dolu.



Örneğin ben, pantolon ceplerinin nasıl olup da bir keseden ya da bir kemerden sarkıtılmış,



içi para ya da değerli taş dolu bir "çıkın"dan cebe dönüştüğünü bilmiyordum . İnsanlar, keseyi "kese kesici"lerden, yani kesenin içinde



saklanabileceği



Bu uygulamadan erkek



şimdiki adıyla



yankesicilerden korumak için giysilerinde,



ama yine de kolayca



pantolonlarındaki



tarzının değiştirilmesiyle gerçekleşti. Kadınlar



güvenli toplumlar keseyi giysi eteklerinin



altında saklamayı



erişilebilecek



ceplere



7



hale



açmışlardı.



süreç içinde



ise daha uygun stiller



dışında taşınabilir



sürdürdüler.



geçiş,



bir yarık



yalnızca dikiş



gelişene



dönüştürene



dek,



veya daha



onları



uzun



Bu kitapta ele yüzlerce



yıl



alınan



uzanması



öncesine



çoğunun



konular ve geleneklerin pek



kökeninin



nedeniyle, öyküleri de süreç içinde üzerine



eklemeler yapılan söylence ve inanışlara dönüşmüş durumda. Örneğin, "parmak çaprazlama"



başlığı altındaki yazı, Batı dünyasında



jestlerden biri üzerine geleneğinden Diğer



muhteşem



bugüne geliyor



modern



uygulamaların



ortaya



akıllı



sembolik jestler olsun, ister olduğunu anımsatıyor.



anlatıyor.



olabileceğini öğrenmek



aşina olduğumuz barış



ilgi çekici . Bugün



yazı



bir öykü



Kitaptaki



çıkışları



sık kullanılan



en



Bu jestin eski bir Pagan son derece ilginç.



da en az bu örnek kadar



sembolünün öyküsü bizlere ister



oyuncaklar, her



şeyin



"bombayı yasaklayın "



bir



sembolünü anlatan



ise oldukça özgün bilgiler sunuyor ve sembolü tasarlayan



ve sembolü hangi özel amaçla alfabesinde nükleer



tasarladığını açıklıyor.



silahsızlanma anlamına



bilerek üst üste bindirilmesiyle Bu kitapta en



kişinin adını



Bu sembolün, semafor



gelen N ve D sembollerinin



oluşturulduğu,



sevdiğim yazılardan



başlangıcı



kimin



aklına



gelirdi ki?



biri de blue jeans (kot) üzerine



olanı.



Öykü, "Hindistan'dan bir amaç, Fransa'dan bir kumaş ve Kaliforniya'dan bir fikir " içeriyor. Bu öykü sayesinde 16. yakınlarında,



Dongarii



adlı



bir kale



yüzyıl



civarından



denizcilerinin Mumbai "çivitle



boyanmış kalın



pamuklu kumaş" satın aldıklarını öğrendim. Satın alınan malzeme İtalya'ya götürülmüş



ve orada, Cenova'dan benzeri bir malzemenin



işletmeye



yapan bir



esin



yani "Cenova mavisi" kullanıldıktan



limanına tanıdık



gönderme



yapılarak-



sözcüğü



bunları



de



işte



adını almış.



ve pantolon



buradan



biliniyormuş



ki , o çok



ise Levi Strauss. Yani benim



ve "dungarees" (kaba



giysinin üreticisi. Bu



kumaş)



adı kullanırken Levi ' s ' ın



yakınındaki



bir kaleye dek uzanan derin köklerine



farkında



değildim



bile



-Fransız



kumaş



türemiş.



girişimci



giydiğim



yapımında



da



Benzeri bir



serge de Nimes diye



biraraya getiren



çocukken New York'ta adlandırdığım



Malzeme zamanla blue de Genes,



adıyla anılmaya başlanmış



sonra "blue jeans"



"denim"



Tüm



kaynağı olmuş .



ihracatını



diye



Hindistan



atıfta bulunduğumun



elbette.



Kitaptaki mini makaleler, birer özlü bilgi modeli sunuyor. Bisiklet, kurşunkalem



olsa da , bu



ve fermuar gibi



tanıdık



araçların



tarihi üzerine çeşitli kitaplar yazılmış



objelerin -ve daha pek çoğunun- öyküleri burada sadece



8



Yazılar



birkaç paragrafla özetleniyor. ayrıntılı



kilit



okuyucunun arzusuna göre daha



öyküler için iştah kabartabileceği gibi, sunulan özlü tarihçe sayesinde,



bazı



işlevi



fikirler için güvenilir birer özet bilgi anlatılan



Bu kitapta



de üstlenebiliyor.



şeyde, atalarımızın yaratıcılık



her



ve



özgünlüğünü



görebiliriz. Her şey belli bir amaçla yaratıldı, icat edildi ve geliştirildi; her şey bir tür gündelik mühendisliğin ürünü. Aynen bizim teknolojik bir toplumda yaşamaktan doğan sorunları



gibi,



geçmişte sıradan



uygarlığı



çözmek için modern mühendislere başvurmamız



insanlarca tasarlanan ve bugüne dek gelen



Kitapta yer alan öyküler, objeler sağlıyor.



dünyasına



Bundan sonra omuz silken birini



içgüdüsel ve evrensel insani jestlerden biri" avuçların



birine



eşlik



da



havaya



burada



kaldırılan kaşların



hatırlayabiliriz. Bunları öğrenmek



yöntemlerimizin ne kadar incelikli çok bölümden



şekillendi.



yeni bir gözle



bakmamızı



gördüğümüzde,



bunun "en



olduğunu ,



dışa



oluşan



açıp



kitabı



neden



ihtiyacımız



okuyabilir.



farklı



Tüm bilgi okuyucuyu



de



yok elbette ama



ya ptığımızı anlatıyor



ve



iletişim



olabileceğini hatırlatıyor.



okunabilir ve her okuyucunun da pek



okuma konusunda kendine has bir ilerleme



elverdiği



Nasıl



rafınızda bulundurulması



seviyeleri



yollarından



kapağa



dek



satır



gibi, aynı zamanda rasgele okumaya da elverişli. Okuyucu,



vaktinin ve koşullarının konuyu



bakan



büzüşmüş dudakların eşlik



yöntemi olabilir. Bu kitap, her kitap gibi, ön kapaktan arka satır okunabileceği



hatta



düşüneyim" anlamına geldiğini



farklı şekilde



bir



ve



için bir kitaba



yaptığımız bazı şeyleri



Her kitap pek çok



de,



okuduğumuzu anımsayabiliriz.



omuz sHkme jestinin, " Bir



bu kitap bize



ve



etmesiyle "bilmiyorum" demenin en eski



dönüştüğünü



Ayrıca ettiği



çıktı



organize etme sürecinin içinde ortaya



şeyler



evler"



geçmişe



okunursa okunsun elinizdeki kitap, kütüphane



gereken ve



hakkında



zenginliği



ait



ölçüde herhangi bir zamanda, herhangi bir



ve



örneğin



"Nisan 1"



zihnimizi tazelemeye



düşünceyi



geleneği



hazır



ya da "oda



bir eser.



besleyen bol malzemesiyle bu kitap,



şeylerin anıları



ve bugüne ait



olan l arın



yepyeni



bilgileriyle ödüllendiriyor. Üstelik okumaya değer her kitap gibi Bilgi Tembeli ne Hazırlop Cevaplar da dünyaya, dünya üzerinde yaşayan insanlara



ve



on l arın dünyayı değiştiriş



biçimlerine bakışımızı



değiştiriyor.



-Henry Petroski



9



Kitap Hakkında BİLGİ TEMBELİNE HAZIRLOP CEVAPLAR



günümüzdeki sıradan



yaşamda kullandığımız



yüzlerce objenin



konumlarına nasıl ulaştığını anlatıyor. Kurşunkalem, düğme ,



duyduğumuz



ve peçete, büyük ölçüde gereksinim çok



gündelik



malzemeden



yalnızca birkaçı. ..



kavurmak, öğütmek ve her gün



tükettiğimiz



bir



düşünmediğimiz



pek



kabuğundan çıkarıp



onu



ama üzerinde



Kahve "meyve"sini



çatal, kahve



sıvıya dönüştürmek



ilk kimin



aklına



geldi?



Hangi sıkıntılı ve utanç verici durumların ardından insanlar giysilerini küçük, yassı bir disk ve kumaşa açılan



bir delikle tutturabileceklerini keşfettiler? Bu tarihçelerin



bir icat dürtüsü olarak tanımlıyor,



bazı



Tanımlamaların bazıları yanlış kavramların



bilgideki



boşlukları



dolduruyor.



bazıları "gerekliliği "



icatlar ise tesadüfi kazalar sonucunda ortaya



Konularına



üzerine



ışık



tutarken ,



bazıları



çıkıyor.



da popüler



göre düzenlenen dokuz bölüm içinde yüzlerce



şeyin, bilinen ilk ortaya çıkışları ve mevcut kullanımlarını inceliyoruz. "Yiyecek ve İçecek " le başlıyor,



"Mevsimler ve Bayramlar"a geçiyor, "Seremoni ve Gelenekler", "Semboller ve



İşaretler", "Ocak ve Ev" , "Giysi ve Aksesuvarlar", "İksirler, İlaçlar ve Kozmetik", "Oyuncaklar



ve Oyunlar" ve "Aletler ve kısa



bilgilere,



alınan



Buluşlar"la



SIRA DIŞI BİLGİLER'e,



devam ediyoruz. Her bölümün içinde alt



başlıklara,



tarihi bilgilere ve zaman çizelgelerine dikkat edin. Ele



tüm maddelerin ortak noktası



mı? Onlarsız yaşamımız



kesinlikle çok



farklı



olurdu.



BÖLÜM GİRİŞ YAZISI ~ --



Yiyecek ve İ_s:ecek ......... ~ ............................... ~•..,ı.;,,"1"-•"'-"'.ı.u..ıı..OOj ..,..-w............... ....... .ı.ı..ı-. .. ...,..._,,,"6.....ı·,..



......... ,......



......-u....



--oa.ı.tôl-Y ... kl