Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu [10 ed.] [PDF]

Citation preview

TEMD DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2018



ONUNCU BASKI



TEMD Diabetes Mellitus Çalışma ve Eğitim Grubu tarafından hazırlanmıştır. Mayıs 2018 - ANKARA



ISBN: 978-605-4011-32-2



DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2018 © Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği -2018 Bu materyal Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği (TEMD) tarafından yayınlanmış ve dağıtılmıştır. Kılavuzun tamamı veya bir kısmı izinsiz çoğaltılamaz veya ticari amaçla kullanılamaz.



TÜRKİYE ENDOKRİNOLOJİ ve METABOLİZMA DERNEĞİ



Meşrutiyet Cad., Ali Bey Apt. 29/12, Kızılay 06420, Ankara Tel. (0312) 425 2072 Faks (0312) 425 2098 http://www.temd.org.tr ISBN: 978-605-4011-32-2 10. Baskı: Mayıs 2018 (Güncellenmiş Baskı) Daha Önceki Baskılar 9. Baskı, Nisan 2017, Bayt Matbaası, Ankara, ISBN: 978-605-4011-26-1 8. Baskı, Mayıs 2016, Bayt Matbaası, Ankara, ISBN: 978-605-66410-0-8 7. Baskı, Mayıs 2015, Bayt Matbaası, Ankara, ISBN: 978-605-4011-22-3 6. Baskı, Mayıs 2013, Bayt Matbaası, Ankara, ISBN: 978-605-4011-16-2 5. Baskı, Aralık 2011, Bayt Matbaası, Ankara, ISBN: 978-605-4011-10-0 4. Baskı, Ekim 2009, Bayt Matbaası, Ankara, ISBN: 978-605-4011-09-4 3. Baskı, Eylül 2008, Müka Matbaası, Ankara, ISBN: 978-605-0000-00-9 2. Baskı, Haziran 2007, Akal Ofset, İstanbul, ISBN: 978-605-0000-00-9 1. Baskı, Eylül 2006, Bayt Matbaası, Ankara, TEMD Yayınları



Grafik Tasarım ve Yayın Hizmetleri



BAYT Bilimsel Araştırmalar Basın Yayın ve Tanıtım Ltd. Şti. Ziya Gökalp Cad. 30/31 Kızılay 06420, Ankara Tel. (0312) 431 3062 Faks (0312) 431 3602 www.bayt.com.tr Baskı



Miki Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Matbaacılar Sanayi Sitesi 1516/1 Sk. No. 27 İvedik, Yenimahalle / Ankara Tel. (0312) 395 2128 Baskı Tarihi: Mayıs 2018



“BÜYÜK İŞLER, MÜHİM TEŞEBBÜSLER; ANCAK, MÜŞTEREK MESA-İ İLE KABİL-İ TEMİNDİR.” MUSTAFA KEMAL ATATÜRK, 1925



ÖNSÖZ



Değerli Meslektaşlarım, Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği hastalık kılavuzları uzun yıllardır çalışma grubu üyelerinin büyük özverileri ve yoğun çalışmaları ile hazırlanmaktadır. Kılavuzlarımız, yeni gelişmeler doğrultusunda sürekli gözden geçirilmekte ve pratik uygulamalarınıza katkıda bulunmayı hedeflemektedir. Hormon ilişkili hastalıkların tanısında, tedavisinde ve takibinde bir rehber olarak sizlere kolaylıklar sağlayacak bu bilgiler, literatür verileri ve uzman görüşleri ile zenginleştirilmektedir. Siz, sağlık alanı uzmanlarına, özel klinik durumlarda tıbbi kararlar verirken yardımcı olacak bu kılavuzlar, düzenli bir şekilde her yıl yenilenerek tekrar basılmaktadır. Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu-2018 bu şekilde, kanıta dayalı olarak hazırlanmış ve yararlanmanız amacı ile hem baskı şeklinde hem de web üzerinden hizmetinize sunulmuştur. Bu kılavuzumuzun 10. baskısının hazırlanmasında, emeği geçen, başta  Diabetes Mellitus Çalışma ve Eğitim Grubu Başkanı Prof. Dr. İlhan SATMAN olmak üzere, tüm çalışma grubu üyesi arkadaşlarımıza teşekkürü bir borç biliriz. Kılavuzlarımızın yüksek standartta endokrin bakımı sağlamak açısından sizlere yararlı olacağına inanıyor ve çalışmalarınızda başarılar diliyoruz. Saygılarımızla, Yönetim Kurulu Adına Prof. Dr. Sevim GÜLLÜ



Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Mayıs 2018, Ankara



DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU | 05



SUNARKEN Saygıdeğer Meslektaşlarımız ve Değerli Okuyucularımız, ’Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği Diabetes Mellitus ve Komplikasyonları Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu’ kitapçığı ile onuncu kez size ulaşmanın mutluluğu, heyecanı ve onurunu yaşıyoruz. ’TEMD Diabetes Mellitus ve Komplikasyonları Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu’, sayıları giderek artan meslektaşlarımızın katkıları ile güncel dünya kılavuzları rehberliğinde ve ülkemizin gerçekleri göz önüne alınarak hazırlanmaktadır. 2006 yılında İki yılda bir başlayıp 2015 yılından bu yana her yıl kanıta dayalı çalışmaların ışığında, yenilenen bilgilerin aktarıldığı ve her kesimden meslektaşımızın başucu kitabı olarak yararlandığı kılavuzumuz, artık ’Ulusal Tanı, Tedavi ve İzlem Rehberi’ halini almıştır. Bu anlayış doğrultusunda, 2018 kılavuzumuz da yeni bilgilerle desteklenerek güncellenmiş ve ulusal kongremizde sizlere sunulmuştur. Bir kılavuz oluşturma ve bunu yaygın olarak kullanılabilir bir başvuru rehberi durumuna getirebilme, üstelik onuncu kez okuyucuyla buluşturabilme, takdir edileceği gibi, büyük bir sorumluluktur. Bu sorumluluğu taşıyabilme cesaretimiz, TEMD 2005-2006 Yönetim Kurulu kararı doğrultusunda başlamıştır. Daha öncekilerde olduğu gibi, onuncu baskısında da; kılavuzun üyelerimizin katkısıyla desteklenmiş olması, güncel dünya kılavuzlarının rehberliğinde hazırlanması, benimsenmesi ve yaygın olarak kullanılıyor olması ülkemizde bir ortak görüş birliği olduğunun kanıtıdır. Ayrıca; kılavuza ’TEMD Önerileri’ başlığı altında, ülkemiz gerçekleri doğrultusunda önerileri, kanıt dereceleri ile birlikte sunulması, okuyucuya ayrıcalık sağlamakla kalmayıp kullanım kolaylığı da getirmiştir. Bu kullanım kolaylığı, aynı zamanda birden çok bilim alanındaki kullanıcılara da yönelik olarak düşünülmüştür. Kılavuzun onuncu baskısında, basit ve kolay anlaşılır olmak dışında, kullanıcıların karşılaştıkları sorunlara kolayca yanıt bulmaları hedeflenmiştir. Konular aktarılırken, kanıta dayalı gerçekler dikkate alınmış ve bilgiler desteklenmiştir. ’TEMD Önerileri’nin kanıt dereceleri gözden geçirilmiş ve kaynaklara daha ayrıntılı yer verilmiştir. Bu baskıda özellikle, ’Diyabetlide Standart Bakım İlkeleri’, ’Diyabette Tıbbi Beslenme Tedavisi’, ’Egzersiz ve Fizik Aktivite’, ’Anti-Hiperglisemik İlaçlar’, ’İnsülinler’,’Tip 2 Diyabet Tedavi Algoritması’, ’Diyabetin Kronik Komplikasyonları’, ’Diyabette Hipertansiyon ve Tedavisi’, ’Diyabette Özel Durumlar’, ’Diyabet ve Kanser’, ’Diyabet ve Gebelik’, ’Diyabetik Dislipidemi ve Tedavisi’ konularında yeni bilgiler ve değişen bakış açıları doğrultusunda güncellemeler yapılmıştır. Sağlık hizmetini sunanlar ile sağlık hizmetinden yararlananların ortak hedefi, öncelikle sorunların giderilmesi ve hastalığın ortadan kaldırılmasıdır. Ancak, günümüzde sağlıklı olma ve sağlıklı kalma bilinci oluşturulması, toplumu bilgilendirerek hastalıkların oluşmasını ve yaygınlaşmasını önlemek suretiyle sağlık giderlerinin azaltılması, tedavi edici anlayışın önüne geçmiştir. Kılavuzun hazırlanması sırasında bu konu önemle göz önünde bulundurulmuştur. Yine de eksiklik ve kusurlar bulunması kaçınılmazdır. Her zaman ifade ettiğimiz gibi, ’mükemmel iyinin düşmanıdır’ anlayışımızla ve sizlerin hoşgörüsü rehberliğinde ’İYİ’yi yapmaya özen gösterdik. İyi ve yararlı olan herşey derneğimize ve üyelerimize, eksiklikler ise biz editörlere aittir. Eleştiri ve katkılarınızın eserin yeni basımlarında önemli yol göstericimiz olacağını yineleyerek, bu kılavuzun en çok yararlandığınız eser olması dileklerimizle saygılarımızı sunarız. TEMD Diyabet Kılavuzu Yazım Komitesi Adına Prof. Dr. İlhan SATMAN



Diabetes Mellitus Çalışma ve Eğitim Grubu Başkanı Mayıs 2018, İstanbul 06 | DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU



‘TEMD DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2018’ YAZIM KOMİTESİ



Prof. Dr. İlhan SATMAN



Prof. Dr. Şazi İMAMOĞLU



Prof. Dr. Serpil SALMAN



Prof. Dr. Candeğer YILMAZ



Prof. Dr. Oğuzhan DEYNELİ



Prof. Dr. Sema AKALIN



Doç. Dr. Didem ÖZDEMİR



Prof. Dr. Nevin DİNÇÇAĞ



Doç. Dr. Dilek YAZICI



Prof. Dr. Emel ÖZER



Doç. Dr. Meral MERT



TEMD Diabetes Mellitus Çalışma ve Eğitim Grubu



Uz. Dr. Fulya TÜRKER



KILAVUZUN HAZIRLANMASINDA KATKIDA BULUNAN MESLEKTAŞLARIMIZ* Uz. Dr. Fettah ACIBUCU



Doç. Dr. Dilek BERKER



Uz. Dr. Hatice Karaköse DOĞAN



Prof. Dr. Güngör AKÇAY



Prof. Dr. Erol BOLU



Uz. Dr. Sema Çiftçi DOĞANŞEN



Prof. Dr. Şamil AKTAŞ



Yard. Doç. Dr. Bülent CAN



Prof. Dr. Hatice Sebila DÖKMETAŞ



Prof. Dr. Müjde AKTÜRK



Prof. Dr. Selçuk CAN



Prof. Dr. Belgin EFE



Prof. Dr. Yüksel ALTUNTAŞ



Prof. Dr. Zeynep CANTÜRK



Yrd. Doç. Dr. Gülşah ELBÜKEN



Prof. Dr. Yalçın ARAL



Prof. Dr. Mustafa CESUR



Prof. Dr. Tomris ERBAŞ



Prof. Dr. Mustafa ARAZ



Prof. Dr. Erman ÇAKAL



Prof. Dr. Gürbüz ERDOĞAN



Prof. Dr. Metin ARSLAN



Prof. Dr. Bekir ÇAKIR



Prof. Dr. Cihangir EREM



Doç. Dr. Mehmet AŞIK



Doç. Dr. İlkay ÇAKIR



Prof. Dr. Canan ERSOY



Uz. Dr. Hayati AYAKTA



Prof. Dr. Nuri ÇAKIR



Prof. Dr. Halil Önder ERSÖZ



Doç. Dr. Yusuf AYDIN



Uz. Dr. Ramazan ÇAKMAK



Doç. Dr. Sibel ERTEK



Prof. Dr. Göksun AYVAZ



Yrd. Doç. Dr. Selda ÇELİK



Prof. Dr. Melek Eda ERTÖRER



Prof. Dr. Ömer AZAL



Prof. Dr. Berrin ÇETİNARSLAN



Prof. Dr. Erdinç ERTÜRK



Prof. Dr. Selim BADUR



Prof. Dr. Şevki ÇETİNKALP



Prof. Dr. Olcay GEDİK



D. Hemş. Elif BAĞDEMİR



Prof. Dr. Ramis ÇOLAK



Doç. Dr. Cumali GÖKÇE



Prof. Dr. Nazif BAĞRIAÇIK



Prof. Dr. Ahmet ÇORAKÇI



Prof. Dr. Mustafa Sait GÖNEN



Prof. Dr. Mitat BAHÇECİ



Prof. Dr. Abdurrahman ÇÖMLEKÇİ



Uz. Dr. Nurdan GÜL



Prof. Dr. Selçuk BAKTIROĞLU



Doç. Dr. Cavit ÇULHA



Prof. Dr. Neşe Ersöz GÜLÇELİK



Prof. Dr. Mustafa Kemal BALCI



Prof. Dr. Selçuk DAĞDELEN



Prof. Dr. Serdar GÜLER



Prof. Dr. Nilgün BAŞKAL



Prof. Dr. Taner DAMCI



Prof. Dr. Sevim GÜLLÜ



Prof. Dr. Taner BAYRAKTAROĞLU



Uz. Dr. Fikret DEMİR



Prof. Dr. Sadi GÜNDOĞDU



Prof. Dr. Fahri BAYRAM



Doç. Dr. Ferhat DENİZ



Prof. Dr. Engin GÜNEY



*Soyadı sırasına göre alfabetik dizin yapılmıştır.



Not: Bu kılavuzda yer alan ’Diyabette Tıbbi Beslenme Tedavisi’ bölümü Prof. Dr. Emel ÖZER’in koordinatörlüğünde, ’Diyabet Diyetisyenliği Derneği’ tarafından hazırlanmıştır. DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU | 07



KILAVUZUN HAZIRLANMASINDA KATKIDA BULUNAN MESLEKTAŞLARIMIZ*



Uz. Dr. Kağan GÜNGÖR



Doç. Dr. Mesut MUTLUOĞLU



Doç. Dr. Melek TEZCAN



Prof. Dr. Alper GÜRLEK



Doç. Dr. Aslı NAR



Prof. Dr. Akın Savaş TOKLU



Uz. Dr. Hülya HACİŞAHİNOĞULLARI



Prof. Dr. Mustafa Oral ÖNCÜL



Prof. Dr. Füsun Baloş TÖRÜNER



Doç. Dr. Gökhan ÖZIŞIK



Prof. Dr. Armağan TUĞRUL



Uz. Dr. Leyla IRAK Doç. Dr. Serhat IŞIK Dyt. Dr. Cemile Çakmakçı İDİZ Prof. Dr. Hasan İLKOVA Prof. Dr. Taylan KABALAK Prof. Dr. Hakkı KAHRAMAN Doç. Dr. Züleyha Cihan KARACA Prof. Dr. Ayhan KARAKOÇ Prof. Dr. Kubilay KARŞIDAĞ Prof. Dr. Fahrettin KELEŞTEMUR Uz. Dr. Bekir KESKİNKILIÇ Prof. Dr. Önder KILIÇOĞLU Uz. Dr. Mehmet Sait KOÇ Prof. Dr. Mustafa KUTLU Doç. Dr. Türkan METE



Prof. Dr. Mesut ÖZKAYA



Prof. Dr. Ercan TUNCEL



Uz. Dr. Mine ÖZTÜRK



Prof. Dr. Neslihan Başçıl TÜTÜNCÜ



Doç. Dr. Ufuk ÖZUĞUZ Prof. Dr. Mücahit ÖZYAZAR Prof. Dr. Fulden SARAÇ Doç. Dr. Özlem Soyluk SELÇUKBİRİCİK Uz. Dr. Hadi SELİMOĞLU Prof. Dr. Murat SERT Prof. Dr. Zeynep Oşar SİVA Prof. Dr. Tümay SÖZEN Prof. Dr. Yusuf Alper SÖNMEZ Prof. Dr. Numan TAMER Prof. Dr. Refik TANAKOL Uz. Dr. Seher TANRIKULU



Uz. Dr. Bengüsu Öroğlu MİRASOĞLU



Uz. Dr. Sakin TEKİN



Uz. Dr. Ümmü MUTLU



Prof. Dr. Tamer TETİKER



Doç. Dr. Yasemin TÜTÜNCÜ Uz. Dr. Mehmet Ali UÇAR Doç. Dr. Kubilay ÜKİNÇ Doç. Dr. Alper USLUOĞULLARI Prof. Dr. Ali Rıza UYSAL Doç. Dr. Günalp UZUN Doç. Dr. Gökhan ÜÇKAYA Doç. Dr. Ayşe Kubat ÜZÜM Uz. Dr. Gülşah Yenidünya YALIN Prof. Dr. İlhan YETKİN Prof. Dr. Murat YILMAZ Prof. Dr. Volkan YUMUK



YAZARLARIN ÇIKAR ÇATIŞMASI ’TEMD Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu-2018’ Yazım Komitesi’ndeki yazarlar, bu kılavuzun hazırlanması, yazılması ve basılması sırasında herhangi bir firma veya grup ile herhangi bir ticari çıkar çatışması içinde bulunmamışlardır.



08 | DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU



TEMD DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU-2018’DE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLERİN ÖZETİ



Kılavuzumuz, her yıl ayrıntılı biçimde gözden geçirildiği için bu yıl da, TEMD üyelerinden ve’Diyabet Çalışma ve Eğitim Grubu’ üyelerimizden bizlere ulaştırılan öneriler, üyelerimize gönderdiğimiz anket formuna gelen cevaplar ve dünyadaki yeni gelişmeler doğrultusunda ’TEMD Diabetes Mellitus ve Komplikasyonlarının Tanı, Tedavi ve İzlem Kılavuzu - 2018’de gerekli güncellemeler yapılmıştır. Yapılan değişiklikler aşağıda özetlenmiştir: Genel olarak yapılan değişiklikler: Kılavuzumuzda her konunun sonunda ’TEMD Önerileri’ başlığı altında yazılan önerilerin kanıt dereceleri gözden geçirildi ve A’dan D’ye tek aşamalı kanıt derecelendirme sistemine geçildi, ’kanıt düzeyi’ değerlendirmesinden vaz geçildi. (TABLO 1). ¥¥ Bölüm 1: Glisemik Bozukluklarda Diyabet Tanı, Sınıflama ve Tarama Hemoglobinopatiler, kanama, kan transfüzyonu, eritropoetin tedavisi veya hemodiyaliz gibi durumlarda bazı A1C ölçüm yöntemleri ile yanıltıcı sonuçlar alınabileceği belirtildi. ’Spesifik Diyabet Tipleri’ başlığı altında MODY, Kistik Fibroz ve Transplantasyon ile İlişkili Diyabet konularında bilgi eklendi. Diyabet Risk Grupları güncellendi. ¥¥ Bölüm 2: Diyabette Standart Bakım İlkeleri gözden geçirildi. Bölümün sonuna bir ’check list’ eklendi. ¥¥ Bölüm 5: Diyabette Tıbbi beslenme Tedavisi revize edilerek daha pratik ve kanıta dayalı önerilere yer verildi. ¥¥ Bölüm 6: Egzersiz ve Fizik Aktivite detaylandırılarak revize edildi. ¥¥ Bölüm 7: ’Oral Antidiyabetikler ve İnsülinomimetik İlaçların Kullanım İlkeleri’ bölümünde ’Tip 2 diyabet Tedavisinde Kullanılan Yeni İlaçlar’ konusu güncellendi. GLP-1A, DPP4-İ ve SGLT2-İ grubu ilaçlarla ilgili güncellemeler yapıldı. Yan etki profilleri gözden geçirildi. GLP-1A ve SGLT2-İ gruplarındaki bazı ilaçların uzun dönem kardiyovasküler güvenliliği ile ilgili, 2017 yılında yayınlanan SUSTAIN-6, EXCSEL, CANVAS ve gibi CANVAS-R çalışmaların sonuçları göz önüne alınarak yeni önerilerde bulunuldu. Bu sebeple, güncellenen kılavuzumuzun 10. baskısında bu iki grup ilacın kardiyovasküler riski yüksek olan veya kardiyovasküler hastalık öyküsü bulunan hastalarda öncelikli olarak tercih edilebileceği belirtildi. Bu bölümdeki tablolar güncellendi.



DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU | 09



¥¥ Bölüm 8: İnsülin Tedavisi İlkeleri Bu bölümdeki tablo, insülinlerin etki profilleri gözden geçirilerek güncellendi, insülinler ile ilgili bilgi verildi. ¥¥ Bölüm 9: Diyabet Tedavisinde Güncel Yaklaşım Kanıta dayalı yeni bilgiler ışığında, Tip 2 diyabet tedavisinde kullanılan ilaçların özellikleri, yan etki profilleri ve özel koşullarda tercih edilme durumları ile ilgili tablo ve şekil yenilendi. Böylece tip 2 diyabet tedavi algoritması gözden geçirildi. ¥¥ Bölüm 10: Sürekli Ciltaltı İnsülin İnfüzyon Tedavisi İlkeleri İnsülin pompaları ve glukoz sensörleri ile ilgili bilgiler güncellendi. ¥¥ Bölüm 14: Diyabetik Ayak Sorunları Bu konunun sonuna ’Diyabetik Ayak Değerlendirme Formu’ eklendi. ¥¥ Bölüm 15: ’Diyabet ve Gebelik’ konusu, ’Diyabet ve Özel Durumlar’ bölümünden çıkarılarak ayrı bir bölüm halinde yeniden yazıldı. ¥¥ Bölüm 16: Diyabette Hipertansiyon ve Tedavisi Hipertansiyon sınıflaması ve tedavi algoritması, güncel rehberler dikkate alınarak gözden geçirildi. ¥¥ Bölüm 17: Diyabette Dislipidemi ve Tedavisi Güncel rehberler dikkate alınarak öneriler yeniden düzenlendi. Statinler dışındaki antilipid ilaçlar ile ilgili yeni bilgiler eklendi. ¥¥ Bölüm 18: Diyabet ve Özel Durumlar, özellikle ’Diyabetlide Aşılama’ konusu güncellendi. ’Total Paranteral Beslenme’ konusu genişletilerek ’Enteral Beslenme’ eklendi. Ayrıca ’PET/BT Hazırlığı’ konusunda bir alt başlık açılarak paratik bilgiler verildi. ¥¥ Bölüm 19: Diyabet ve Kanser bölümüne ’Kanseri olan diyabetli hastada tedavi’ konusu eklendi. Türkiye’de diyabet tedavisinde kullanılan insülin dışı (OAD ve insülinomimetik) ilaçlar, hazır OAD kombinasyonları ve insülinlerin ticari isimleri ve formları güncellendi. ’ ¥¥ Bölüm 23: Türkiye’de Diyabet Tedavisinde Kullanılan İlaçlar’ başlığı altında, sırasıyla Tablo 23.1, Tablo 23.2 ve Tablo 23.3 olarak güncellendi.



10 | DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU



KANITA DAYALI TIP BİLGİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI TABLO I: Bu kılavuzda kullanılan kanıt sistemi Kanıt Derecesi



Çalışma ve Kanıt Tanımı qq Yeterli güçte tasarlanmış, iyi yürütülmüş ve sonuçları genele uyarlanabilir aşağıdaki randomize-kontrollü çalışmalardan elde edilen kesin kanıtlar:



A



ŸŸ



Çok merkezli çalışmalar



ŸŸ



Kalite değerlendirmesi yapılmış meta-analizler



qq Oxford Üniversitesi Kanıta Dayalı Tıp Merkezi tarafından geliştirilmiş “hepsi ya da hiçbiri” kuralı gibi deneysel olmayan çalışmalardan elde edilen vazgeçilemez kanıtlar qq Yeterli güçte tasarlanmış ve iyi yürütülmüş aşağıdaki randomize-kontrollü çalışmalardan elde edilen destekleyici kanıtlar: ŸŸ



Bir veya daha fazla kurumda gerçekleştirilmiş çalışmalar



ŸŸ



Kalite değerlendirmesi yapılmış meta-analizler



qq İyi yürütülmüş, aşağıdaki kohort çalışmalarından elde edilen destekleyici kanıtlar:



B



ŸŸ



Prospektif kohort ya da kayıt çalışmaları



ŸŸ



Kohort çalışmalarının meta-analizleri



qq İyi yürütülmüş, vaka-kontrol çalışmalarından elde edilmiş destekleyici kanıtlar



qq Yeteri kadar kontrol edilmemiş veya kontrolsüz çalışmalardan elde edilen destekleyici kanıtlar



C



ŸŸ



Sonuçların doğrulanmasını etkileyebilecek bir ya da daha fazla sayıda majör veya üç ya da daha fazla sayıda minör kusurları olan randomize klinik araştırmalar



ŸŸ



Bias olasılığı yüksek (örneğin vaka serisi ile tarihsel kontrol vakalarının karşılaştırılması gibi) gözlemsel çalışmalar



ŸŸ



Vaka serileri veya vaka raporları



qq Öneriyi destekleyen kanıtların ağırlığı ile çelişkili kanıtlar



D



qq Uzman görüşü ya da klinik deneyimlere dayanan kanıtlar



DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU | 11



İÇİNDEKİLER



ÖNSÖZ



5



SUNARKEN



6



YAZIM KOMİTESİ



7



KILAVUZUN HAZIRLANMASINDA KATKIDA BULUNAN MESLEKTAŞLARIMIZ



7



KANITA DAYALI TIP BİLGİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI



11



1. GLİSEMİK BOZUKLUKLARDA TANI, SINIFLAMA VE TARAMA 1.1. | TANIM 1.2. | TANI VE SINIFLAMA 1.3. | TİP 1 DİABETES MELLİTUS 1.4. | TİP 2 DİABETES MELLİTUS 1.5. | GESTASYONEL DİABETES MELLİTUS 1.6. | SPESİFİK DİYABET TİPLERİ 1.7. | TARAMA ENDİKASYONLARI VE TANI TESTLERİ



15



2. DİYABETLİ HASTALARDA STANDART BAKIM İLKELERİ 2.1. | ANAMNEZ 2.2. | FİZİK MUAYENE 2.3. | KONSÜLTASYONLAR 2.4. | LABORATUVAR İNCELEMELERİ VE RUTİN İZLEM 2.5. | KOMPLİKASYONLAR 2.6. | EĞİTİM 2.7. | DİYABETİN TANI VE TAKİBİNDE RUTİN PARAMETRELER



35



3. DİYABETLİ HASTALARDA HASTANEYE YATIRILMA İLKELERİ 3.1. | AKUT METABOLİK KOMPLİKASYONLAR 3.2. | KONTROLSÜZ DİYABET



45



4. DİYABETLİ HASTALARDA GLİSEMİK KONTROL HEDEFLERİ 4.1. | GLİSEMİK HEDEFLER 4.2. | EVDE GLUKOZ TAKİBİ (SELF MONITORING OF BLOOD GLUCOSE)



47



5. DİYABETTE TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ 5.1. | TIBBİ BESLENME TEDAVİSİNDE GENEL İLKELER 5.2. | KARBONHİDRAT SAYIMI TEKNİĞİ



55



6. DİYABETTE EGZERSİZ VE FİZİK AKTİVİTE 6.1. | GENEL İLKELER 6.2. | EGZERSİZ İLE İLİŞKİLİ SORUNLAR



71



15 15 24 25 26 27 28



36 36 37 37 40 42 44



45 45



47 52



55 66



71 73



12 | DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU



7. ORAL ANTİDİYABETİK VE İNSÜLİNOMİMETİK İLAÇLARIN KULLANIM İLKELERİ 7.1 | İNSÜLİN SALGILATICI (SEKRETOGOG) İLAÇLAR 7.2 | İNSÜLİN DUYARLILAŞTIRICI (SENSITIZER) VE İNSÜLİN DİRENCİNİ AZALTMAYA YÖNELİK İLAÇLAR



7.3 | ALFA GLUKOZİDAZ İNHİBİTÖRLERİ 7.4 | İNSÜLİNOMİMETİK İLAÇLAR 7.5 | SODYUM GLUKOZ KO-TRANSPORTER 2 İNHİBİTÖRLERİ (GLUKORETİKLER; GLİFLOZİNLER)



7.6 | KRONİK BÖBREK YETERSİZLİĞİNDE ANTİDİYABETİK İLAÇLARIN KULLANIMI 7.7 | MONOTERAPİDE KULLANILAN ANTİ-HİPERGLİSEMİK İLAÇLARA YANIT 7.8 | HAZIR ORAL ANTİDİYABETİK KOMBİNASYONLARI



77 77 79 81 82 85 86 87 88



8. İNSÜLİN TEDAVİSİ İLKELERİ 8.1 | GENEL İLKELER 8.2 | İNSÜLİN TEDAVİ PROTOKOLLERİ



89



9. DİYABET TEDAVİSİNDE GÜNCEL YAKLAŞIM 9.1 | TİP 1 DİYABETTE FARMAKOLOJİK TEDAVİ 9.2 | TİP 2 DİYABETTE FARMAKOLOJİK TEDAVİ



97



89 92



97 98



10. SÜREKLİ CİLT ALTI İNSÜLİN İNFÜZYONU TEDAVİSİ İLKELERİ 10.1 | SCİİ ENDİKASYONLARI 10.2 | SCİİ KONTRENDİKASYONLARI 10.3 | SCİİ TEDAVİSİNİN DÜZENLENMESİ 10.4 | CİLT ALTI GLUKOZ İZLEM SİSTEMLERİ (CİLT ALTI GLUKOZ SENSÖRLERİ 10.5 | SCİİ TEDAVİSİNİN KOMPLİKASYONLARI 10.6 | YENİ TEKNOLOJİLER



109



11. PANKREAS VE ADACIK TRANSPLANTASYON ENDİKASYONLARI



117



12. DİYABETTE AKUT KOMPLİKASYONLAR 12.1 | DİYABETİK KETOASİDOZ (DKA) 12.2. | HİPEROZMOLAR HİPERGLİSEMİK DURUM (HHD) 12.3 | LAKTİK ASİDOZ (LA) 12.4 | HİPOGLİSEMİ



119



13. DİYABETİN KRONİK KOMPLİKASYONLARI 13.1 | MAKROVASKÜLER HASTALIK (HIZLANMIŞ ATEROSKLEROZ) 13.2 | MİKROVASKÜLER KOMPLİKASYONLAR



135



14. DİYABETİK AYAK SORUNLARI 14.1 | DİYABETİK AYAK ÜLSERİNDE ETİYOPATOGENEZ 14.2 | SINIFLAMA 14.3 | KLİNİK DEĞERLENDİRME 14.4 | TEDAVİ 14.5 | NÜKSTEN KORUMA



153



15. DİYABET VE GEBELİK 15.1 | PREGESTASYONEL DİYABET 15.2 | GESTASYONEL DİABETES MELLİTUS



163



DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU | 13



109 109 110 112 114 114



120 126 129 131



135 141



153 155 156 159 161



163 170



16. DİYABETTE HİPERTANSİYON VE TEDAVİSİ 16.1 | HİPERTANSİYON NEDENLERİ 16.2 | HİPERTANSİF DİYABETLİ HASTANIN KLİNİK DEĞERLENDİRMESİ 16.3 | TEDAVİ



177



17. DİYABETTE DİSLİPİDEMİ VE TEDAVİSİ 17.1 | LİPİD HEDEFLERİ 17.2 | DİSLİPİDEMİ TEDAVİSİ



185



177 178 179



185 186



18. DİYABET VE ÖZEL DURUMLAR 191 18.1 | DİYABET VE CERRAHİ 191 18.2 | ENDOSKOPİK İŞLEM UYGULANAN HASTALAR 195 18.3 | PET/BT ÇEKİMİ UYGULANAN HASTALAR 196 18.4 | TOTAL PARENTERAL VE ENTERNAL NUTRİSYON TEDAVİSİ UYGULANAN HASTALAR



198



18.5 | HASTANEDE VE YOĞUN BAKIM ÜNİTELERİNDE YATAN HASTALARDA HİPERGLİSEMİ TEDAVİSİ



18.6 | KORTİKOSTEROİD KULLANAN HASTALARDA HİPERGLİSEMİ TEDAVİSİ 18.6 | YAŞLILARDA DİYABET 18.7 | DİYABET VE YOLCULUK 18.8 | DİYABETLİLERDE AŞI UYGULAMALARI 19.9 | DİYABET VE DOĞAL AFET DURUMLARI 18.10 | DİYABET VE DİNİ GÖREVLER 18.11 | ÖZEL KOŞULLARDA YAŞAYAN KİŞİLERDE DİYABET BAKIMI



201 203 205 207 208 210 210 212



19. DİYABET VE KANSER İLİŞKİSİ 19.1 | EPİDEMİYOLOJİK VERİLER 19.2 | KANSERLİ HASTADA YENİ ORTAYA ÇIKAN DİYABET VE



215



20. DİYABETİ ÖNLEME 20.1 | TİP 1 DİYABETİ ÖNLEME 20.2 | TİP 2 DİYABETİ ÖNLEME



219



KISALTMALAR



225



YARARLANILAN KAYNAKLAR



229



EK 1: TÜRKİYE’DE DİYABET TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR



241



EK 2: LABORATUVAR TESTLERİNİN REFERANS ARALIKLARI



243



BİLİNEN DİYABETİN TEDAVİSİ



215 216



219 219



14 | DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU



01



GLİSEMİK BOZUKLUKLARDA TANI, SINIFLAMA VE TARAMA



1.1. | TANIM Diyabet, insülin eksikliği ya da insülin etkisindeki defektler nedeniyle organizmanın karbonhidrat (KH), yağ ve proteinlerden yeterince yararlanamadığı, sürekli tıbbi bakım gerektiren, kronik, geniş spektrumlu bir metabolizma bozukluğudur. Hastalığın, akut komplikasyon riskini azaltmak ve uzun dönemde tedavisi pahalı ve kronik (retinal, renal, nöral, kardiyak ve vasküler) sekellerinden korunmak için sağlık çalışanları ve hastaların sürekli eğitimi şarttır. Bu kılavuzda sunulan öneriler, kanıta dayalı bilgiler ve mevcut uluslararası konsensuslar ışığında, diyabetli hastaların sağlık sorunlarını azaltmayı hedeflemektedir.



1.2. | TANI VE SINIFLAMA Diyabet ve glukoz metabolizmasının diğer bozukluklarının tanı ve sınıflamasında önemli değişiklikler yapılmıştır. Önce 1997 yılında, Amerikan Diyabet Derneği (ADA) yeni tanı ve sınıflama kriterlerini yayımlamış ve hemen ardından 1999’da Dünya Sağlık Örgütü (WHO) bu kriterleri küçük revizyonlarla kabul etmiştir. Daha sonra 2003 yılında, bozulmuş açlık glukozu (BAG) tanısı için ADA tarafından küçük bir revizyon yapılmıştır. Buna karşılık WHO ve Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF) tarafından 2006 yılında yayımlanan raporda 1999 kriterlerinin korunması benimsenmiştir.



DİABETES MELLİTUS VE KOMPLİKASYONLARININ TANI, TEDAVİ VE İZLEM KILAVUZU | 15



1.2.1. | TANI KRİTERLERİ A. Diabetes mellitus Diyabet ve glukoz metabolizmasının diğer bozuklukları için güncel tanı kriterleri Tablo 1.1’de görülmektedir. TABLO 1.1: Diabetes mellitus ve glukoz metabolizmasının diğer bozukluklarında tanı kriterleri(*) Aşikar DM



İzole BAG



İzole BGT



BAG + BGT



DM Riski Yüksek



APG (≥8 st açlıkta)



≥126 mg/dl



100-125 mg/dl