124 99 7 MB
Pashto Pages [62]
د پوهن 3وزارت
ملي سرود دا وطن افغانســـتـــان دى
دا عــــزت د هـــر افـغـان دى
کور د سول 3کور د تورې
هر بچی ي 3قهرمـــــان دى
دا وطن د ټولـــو کـور دى
د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو
د پ+ـــتــون او هـــــزاره وو
د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو
ورســـره عرب ،گوجــر دي
پــاميــريـــان ،نـورســـتانيــــان
براهوي دي ،قزلباش دي
هـــم ايمـــاق ،هم پشـه يان
دا ه5ــــــواد به تل ځلي8ي
لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان
په ســـينــه ک 3د آســـيـــا به
لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان
نوم د حق مـــو دى رهبـــر
وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر
د پﻮﻫن 3وزارت
ﻫﻨــــــــﺮ T
R
A
اتـم !ــــﻮلگﻰ
د ﭼاپ ﻛال 1399 :ﻫـ .ش. اﻟﻒ
د تاب ان ت او
-----------------------------------------------------مضمون ه
مؤلف ن د تعل مي نصاب د ه برخ د در
تابونو مؤلف
ا يټ وون ي د پ تو ب د ا ډيټ ډ پار نټ غړي اتم
ټول
به پ تو
دم
ان شاف ور وون
خ روون
د اپ ال
بر نال
د تعل مي نصاب د پراخت ا او در
تابونو د تأل ف لو ر است
د پوهن وزارت د اړ و او عامه پوهاوي ر است هجري شم ته [email protected]
-----------------------------------------------------تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن د در پلورل او پ رودل منع دي له غړوون و ه وزارت ه محفوظ د په بازار قانو
ب
چلند
ي
د
ن د ز ر غام
اقرأ باسم رب مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي له نعمت ش ر ه ا وو د لو او ب ون خدا اله لوم ن غام خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف ورته لوستل و درود وايو هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله به د ولو ته اره ده رن ه اداره او د تاب وون زده وون ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون د ه واد د وون او روزن والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو ته من د له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه ه وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او توز ع وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو تابونو له د با يفيته در ا لري مو ه د باور يو ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و ه ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم هي ول ه ه او هاند ونه تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو د ه واد ب يانو ته د د در و ي زيار او و س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه د نن ور ه ه د نيت لوست ل ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن او ور اوس دون وي د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت خه همدا راز له خو و زده وون و خه و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته ه درناوي ه روسه د ه ورته ي او د زده ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي دد د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه ها دي مننه وم او د لو خدا دون هل ل تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست بريا غوا م له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه د معياري او رمختل وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له و ي خ لوا وه او سو اله وي د وهن وزير د تور محمد م ويس بلخ
ج
ل 7لﻴک سرلﻴک
د
مخ
1
سﻴاﻳي په !کو ان%ور-ري
1
2
په اسﻼمي دوره ک 3د افغانستان د هنر له تارﻳخ سره اشناﻳي
3
3
طبﻴعي موادو !اپه کاري
7
4
د مبارک 9کارت او د پاک جوړول
9
5
د لﻴرې ،ن8دې او رﻳتم سره أشنا کﻴدل
11
6
د طبﻴعي منظرې ان%ورگري
15
7
د جشنونو او ملي لوبو ان%ورگري
17
8
له غونج شوو کاغذونو 'خه د حجمونو جوړول
19
9
له اسﻼمي هنرونو سره أشناﻳي
21
10
له اسﻼمي ډ4زاﻳنونو 'خه کاپي کول
25
11
د لﻴک د *کﻼ له هنر سره أشناﻳي
27
12
د بسم اهلل الرحمن الرحﻴم کاپي کول
31 31
13
له اسﻼمي معمارۍ سره أشناﻳي
33
14
له اسﻼمي سبک 'خه په استفادې (پل)جوړول
37
15
له اسﻼمي هنرونو سره أشناﻳي
39
16
له خ"و'خه د قلمدان 9جوړول
43
17
له منﻴاتورۍ سره أشناﻳي
45
18
د قرأنکرﻳم د رحل جوړول
47
19
له افغاني هنرمندانو سره أشنا کﻴدل
49
20
له افغاني هنرونو سره أشنا کﻴدل
51
21
د افغانستان له ملي موزﻳمونو سره أشنا کﻴدل
54
22
د منابعو فهرست
55
ﻫـ
1
ل ست
د سﻴاﻳﻲ پﻪ !کﻮ اﻧ%ﻮر کﻠﻪ ﻣﻮ د آسﻤان پﻪ ورﻳ%ﻮ ک 3آشﻨا شکﻞ ﻟﻴدﻟﻰ دى؟
'ﻮ 'ا'کﻲ جﻮﻫري رﻧگ د ﻳﻮه کاغذ پر ﻣخ واچﻮئ ،بﻴا خپل کاغذ قات ک7ئ او پﻪ ﻻس ل' 8ﻪ زور پرې وک7ئ .وروستﻪ بﻴا کاغذ خﻼص ک7ئ ،ﻫغﻮ ﻧقشﻮ تﻪ پﻪ $ﻴر سره وگﻮرئ او د کاغذ پا1ﻪ لﻪ 'ﻮ زاوﻳﻮ 'خﻪ وگﻮرئ چ 3پﻪ ﻫغﻮ ک 3أشﻨا ﻧقشﻮﻧﻪ او اﻧ%ﻮروﻧﻪ پﻴدا ک7ئ .کﻠﻪ چ 3رﻧگﻮﻧﻪ وچ شﻮل د ﻣﻨاسبﻮ خطﻮﻧﻮ پﻪ ور زﻳاتﻮلﻮ سره ﻫغﻪ شکل چ 3تاس 3پﻪ ک 3لﻴدلﻰ دى بشپ 7ک7ئ او ﻫغﻪ ﻧﻮرو تﻪ ورو*ﻴئ.
( -١اﻧ%ﻮر ) د سﻴاﻳﻲ ﻫر !کﻰ چ3 د کاغذ پر ﻣخ ږدئ ،کاغذ قات ک7ئ چ 3ورتﻪ شکل د کاغذ پﻪ بﻠﻪ برخﻪ ک3 راﻣﻨ%تﻪ شﻲ.
1
( ٢اﻧ%ــﻮر) د کاغــذ پا1ــﻪ پــﻪ تــﻮرو لکــﻮ ډکــﻪ کــ7ئ او صبر وک7ئ چ 3وچ شﻲ.
( ٣اﻧ%ــﻮر) کاغذ ﻫرې خﻮاتﻪ و'رخــﻮئ او وگﻮرئ چ 3د خپﻠ3 خﻮ* 3شکﻠﻮﻧﻪ جﻮړ ک7ي.
بﻴاﻫــﻢ اﻧ%ﻮروﻧــﻮ تﻪ پــﻪ $ﻴر وگــﻮرئ او ﻧــﻮي ﻧقشــﻮﻧﻪ پﻴدا کــ7ئ او د خطﻮﻧﻮ پﻪ اضافــﻪ کﻮلــﻮ ﻧﻮى شــکل اﻧ%ــﻮر ک7ئ. دې کار تــﻪ اداﻣــﻪ ورکــ7ئ چــ 3لــﻪ !ﻮلﻮ !کﻮ ﻳا خاپﻮﻧﻮ 'خﻪ اﻧ%ﻮروﻧﻪ جﻮړشــﻲ.
تﻤرﻳﻦ -١د رسﻢ شﻮو شکﻠﻮﻧﻮ پﻪ اړه پﻪ خپل ﻣﻨ #ک 3سره وغ8ﻳ8ئ. -٢پﻪ خپل کﻮرک 3د اوبﻮ پاشﻠﻮ ( أب پاش )9پﻪ وخت ک 3کﻮم ﻧا'اپﻲ اﻧ%ﻮروﻧﻪ د $ﻤک 3پر ﻣخ وﻳﻨئ ،ﻫغﻮ تﻪ پام وک7ئ او وگﻮرئ چ 3کﻮم اشﻨا شکﻠﻮﻧﻪ پﻪ ک 3لﻴدل ک85ي. 2
2
ل ست پﻪ اسﻼﻣﻲ دوره ک 3د اﻓﻐاﻧستان د ﻫﻨر ﻟﻪ تارﻳخ سره آشﻨاﻳﻲ. پﻮﻫ85ئ چ 3ﻟﻪ اسﻼم 'خﻪ ﻣخک 3او وروستﻪ د اﻓﻐاﻧستان ﻫﻨروﻧﻪ سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟
پﻪ افغاﻧستان ک 3د غزﻧﻮﻳاﻧﻮ پﻪ دوره ک 3اسﻼﻣﻲ وداﻧﻴﻮ ډ4ره وده او پراختﻴا وﻣﻮﻧدلﻪ .د تارﻳخﻲ ﻣﻨابعﻮ پﻪ قﻮل د غزﻧﻮﻳاﻧﻮ دوره د وداﻧﻴﻮ ،شکﻠﻮ ،ﻣا1ﻴﻮ او لﻮﻳﻮ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ دجﻮړ4دو دوره بﻠل شﻮې ده د سﻠطان ﻣحﻤﻮد غزﻧﻮي او د ده د زوی (سﻠطان ﻣسعﻮد) د واکﻤﻨﻴﻮ پﻪ زﻣاﻧﻪ ک 3پﻪ غزﻧﻲ او ﻫرات ک 3راﻣﻨ%تﻪ شﻮي ده .اوس د دې وداﻧﻴﻮ ﻳﻮازې ﻳﻮه برخﻪ پﻪ $اى پات 3ده .د دې ابداتﻮ تر 'ﻨ ,پﻪ غزﻧﻲ ک 3د (أﻳﻴﻨﻲ) ﻣا 91قصروﻧﻪ او ﻣﻨاروﻧﻪ او پﻪ ﻫﻠﻤﻨد ک 3ل+کري بازار د ﻳادولﻮ وړ دي .د سﻠجﻮقﻴاﻧﻮ پﻪ دوره ک 3د اﻣﻴراﻧﻮ او واکﻤﻨاﻧﻮ پﻪ ﻫ(ﻮﻧﻪ او د $ﻴﻨﻮ وزﻳراﻧﻮ ،لکﻪ :ﻧظام الﻤﻠک پﻪ اشاره ډ4رې لﻮﻳ 3وداﻧ 9جﻮړې شﻮې دي .غﻮرﻳاﻧﻮ ﻫﻢ ډ4رې لﻮﻳ 3وداﻧ 9جﻮړي ک7ي وې چ 3ﻳﻮه ب5ﻠ/ﻪ ﻳ 3جام ﻣﻨار دى چ ٦٤ 3ﻣتره لﻮړوالﻰ لري ،دا ﻣﻨار $کﻪ د ډ4ر ارز*ت وړ دى چ3 د *کﻼ لپاره ﻳ 3پﻪ خ+تﻮ جﻮړ ک7ی او پﻪ کﻮفﻲ خط پر ﻫغﻮ $ﻴﻨ 3لﻴکﻨ3 شﻮې دي دا د افغاﻧستان لﻪ ډ4رو ﻣﻬﻤﻮ اثارو 'خﻪ شﻤ5رل ک85ي او د ﻧ7ۍ د فرﻫﻨگﻲ ﻣﻴراثﻮﻧﻮ پﻪ ل5ست ک 3ﻫﻢ ثبت شﻮي دي. د ﻫرات جاﻣع جﻮﻣات چ 3د سﻠطان غﻴاث الدﻳﻦ غﻮري لﻪ خﻮا ﻳ 3پﻪ ﻫرات ک3 د بﻨس ډبره کﻴ+ﻮدل شﻮه ،خﻮ د بشپ7ﻳدو کار ﻳ 3د ﻫرات د تﻴﻤﻮرﻳاﻧﻮ تر دورې پﻮرې و رسﻴده. 3
( ٢اﻧ%ﻮر) ( د جام پﻪ ﻣﻨار لﻴکﻨ) .3
د بﻠخ پﻪ غرب ک 3د بابا حاتﻢ زﻳارت چ 3پﻪ ﻫﻨدسﻲ اﻧ%ﻮروﻧﻮ ،گﻼﻧﻮ ،بﻮ!ﻮ ،دگچ کارﻳﻮ د ډﻳزاﻧﻮﻧﻮ پﻪ *کﻼ ،لﻴکﻨﻮ او د قابﻮﻧﻮ پﻪ *کﻼ *کﻠی شﻮی لرغﻮﻧتﻴا ﻳ 3لﻪ ٥٣ﻫـ ق کال 'خﻪ پخﻮا *ﻮدل شﻮې ده ،پﻪ دغ 3دورې ک 3د *کﻼ لپاره وداﻧﻴﻮ جﻮړولﻮ زﻳات رواج درلﻮد.
(٣اﻧ%ﻮر) پﻪ افغاﻧستان ک 3د جام ﻣﻨار *کﻼوې او کتﻴب3 چ 3پﻪ سﻮره ﻣرﻳﻢ پﻮرې اړه لري.
( ٤اﻧ%ﻮر ) د بادغﻴس پﻪ قﻠعﻪ ﻧﻮ ک 3د (شاه شﻬﻴد ) پﻪ کﻨ6والﻮ ک$ 3ﻴﻨ 3کاشﻲ کارئ پﻪ شپ8ﻣﻪ او اوﻣﻪ ﻫجري پ75ۍ پﻮرې اړه لري. 4
د وداﻧﻴﻮ جﻮړولﻮ بﻬﻴر د چﻨگﻴزﻳاﻧﻮ د ﻳرغل پﻪ دوره ک 3پﻪ !پﻪ ودرﻳده ،ﻧﻮ $کﻪ پﻪ دې اوږده دوره ک 3لﻪ تزئﻴﻨﻲ أثارو 'خﻪ ﻧﻮر 'ﻪ پر $اى پات 3ﻧﻪ شﻮل .لﻪ ﻫغﻮى وروستﻪ د تﻴﻤﻮرﻳاﻧﻮ دوره د لﻮﻳﻮ وداﻧﻴﻮ او پﻪ ﻫغ 3ک 3د اسﻼﻣﻲ ﻫﻨروﻧﻮ د اﻧ%ﻮروﻧﻮ لﻪ پﻠﻮه ﻳﻮه ډ4ره $ﻼﻧده ،ب6اﻳﻪ او غﻨﻲ دوره وه .پﻪ $اﻧگ7ې تﻮگﻪ پﻪ ﻫرات ک 3د ( شاه رخ) ﻣﻴرزا او (سﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا دورې او پﻪ افغاﻧستان او ﻫﻨد ک 3د بابر دورې د ﻳادولﻮ وړ دي. د دې دورو أثار پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ﻫجري پﻴ7ۍ ک 3د گﻮﻫرشاد بﻴگﻢ زﻳارت ،د سﻠطان حسﻴﻦ باﻳقرا زﻳارت، پﻪ لسﻤﻪ ﻫجري پﻴ7ۍ ک 3لﻪ شپ8و *کﻠﻮ شﻮو ﻣﻨاروﻧﻮ (('ﻠﻮ)) سره د (خﻮاجﻪ عبداهلل اﻧصاري زﻳارت ،د ﻫرات -ذر-اه او ﻧﻮر زﻳارتﻮﻧﻪ او ﻫﻤدارﻧ/ﻪ پﻪ بﻠخ ک 3د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ پﻪ ﻧﻮم زﻳارت چ 3د سخﻲ پﻪ روضﻪ ﻣشﻬﻮر دى .دا !ﻮل$ 3اﻧگ7تﻴاوې د تﻴﻤﻮرﻳاﻧﻮ د ﻣعﻤارۍ د ﻫﻨر *کارﻧدوى دي .د دې دورې ﻧﻮر أثار ،لکﻪ :د کﻨدﻫار د سر پﻮزې پﻪ غره ک( 3چﻬل زﻳﻨﻪ) چ 3د تارﻳخ د لﻴکﻨ 3پﻪ اساس د بابر پاچا پﻪ اﻣر لﻪ تراشل شﻮو تﻴ8و 'خﻪ جﻮړه شﻮې ده چ 3اتﻴاوو ت85و تﻮږوﻧکﻮ کساﻧﻮ د ﻧﻬﻮ کالﻮ پﻪ ﻣﻮده ک 3جﻮړه ک7ې ده .ﻫﻤدارﻧگﻪ ،د بابر پﻪ وخت ک 3پﻪ کﻨدﻫار،
( ٥اﻧ%ﻮر پﻪ ﻧﻬﻤﻪ ﻫجري پ75ۍ ک 3د خﻮاجﻪ ابﻮﻧصر پارسا قبر
5
( ٦اﻧ%ﻮر پﻪ پﻨ(ﻤﻪ او شپ 8ﻣﻪ ﻫجري پ75ۍ ک 3د بابا حاتﻢ ﻣقبره
کابل ،استالف او پﻪ شﻤالﻲ او ختﻴ%ﻮ برخﻮ ک 3ډ4ر لﻮى لﻮى باغﻮﻧﻪ جﻮړ شﻮي دي چ 3ډ4ر ﻣشﻬﻮر ﻳ 3دا دي :عﻠﻢ گﻨج ،شﻬرارا ،دلکشا ،چار باغ ،د بابر باغ ،د بگراﻣﻴﻮ باغ ،د صفا باغ ،د کﻮکب باغ او داس 3ﻧﻮر.
( ٧اﻧ%ﻮر ) د ﻫرات د جاﻣع جﻮﻣات ﻣﻨار
( ٨اﻧ%ﻮر) د حضرت عﻠﻲ (کرم اهلل وجﻬﻪ) روضﻪ
تﻤرﻳﻦ -١ستاس 3پﻪ چاپﻴرﻳال ک 3د اسﻼﻣﻲ دورې کﻮﻣ 3وداﻧ 9تراوسﻪ پات 3دي؟ -٢پﻪ اسﻼﻣﻲ وداﻧﻴﻮ ک 3لﻪ کﻮﻣﻮ ﻣﻮادو 'خﻪ کار اخﻴستل کﻴده؟ -٣پﻪ افغاﻧستان ک 3د اسﻼﻣﻲ دورې د وداﻧﻴﻮ ډ4رې ﻣﻬﻤ$ 3اﻧگ7ﻧ 3کﻮﻣ 3دي؟
6
3
ل ست
پﻪ ﻃبﻴﻌﻲ ﻣﻮادو !اپﻪ کاري تر اوســـﻪ ﻣﻮ ﻓکر ک7ى دى چ 3ﻟﻪ کﻮﻣﻮ شـــﻴاﻧﻮ 'خﻪ د !اپﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره کار اخﻠئ؟ لﻪ رﻧگﻴﻨﻮ ﻣﻬروﻧﻮ 'خﻪ پﻪ کار اخﻴستﻨﻪ !اپﻪ کﻮل سرتﻪ رسﻴ8ي .دا پﻪ دوه ډولﻪ دي :تﻴار او جﻮړ شــﻮي ﻣﻬروﻧﻪ :طبﻴعﻲ ﻣﻮاد چ 3ډ4ر *ــکﻠﻲ جﻮړ*ــتﻮﻧﻪ لري .کﻮلﻰ شــﻮ چــ 3د !اپﻪ کﻮلﻮ لپاره لﻪ تﻴارو ﻳــا طبﻴعﻲ ﻣﻬروﻧﻮ 'خﻪ کار واخﻠــﻮ .د الﻮتﻮﻧکﻮ ب2ک ،3ډبرې ،صدفﻮﻧﻪ ،دوﻧﻮ ل+ــت 3او پا 31او ...چ3 ډ4ر عجﻴبﻪ او حﻴراﻧﻮوﻧکﻲ جﻮړ*ــتﻮﻧﻪ لري .د ﻫغﻮی پﻪ ﻣرســتﻪ کﻮلﻰ شﻮ. ب5ل ب5ل رﻧگﻪ ﻧقشــﻮﻧﻪ ﻻس تﻪ راوړو .ﻫﻤدارﻧگﻪ کﻮلﻰ شــﻮ چ 3د ﻣﻴﻮو او ســبﻮ د عﻤﻮدي او افقﻲ ﻧﻴﻤﻮلﻮ او پرﻳکﻮلﻮ'خﻪ گ"ﻪ واخﻠﻮ او لﻪ ﻧﻴﻤ 3شﻮې برخ' 3خﻪ چ 3پﻪ رﻧگ کک7ه وي ،د !اپ 3لپاره کار واخﻠﻮ. د طبﻴعﻲ ﻣﻮادو پﻪ !اپﻪ کﻮلﻮ ک 3د پدﻳدې ب5ﻠ 3ســطح 3باﻳد پﻪ پام ک 3وﻧﻴﻮل شــﻲ او د ﻫغــ 3لﻪ ﻫر لﻮري 'خــﻪ !اپﻪ جﻮړه ک7ئ .پــﻪ دې ډول لﻪ ب5ﻼبﻴﻠﻮ طبﻴعﻲ جﻮړ*تﻮﻧﻮ سره أشﻨا ک85ئ او ﻧﻮي اﻧ%ﻮروﻧﻪ پﻴدا کﻮئ.
7
پﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻮادو د !اپ 3تر ســرتﻪ رســﻮلﻮ وروســتﻪ ،کﻠﻪ چ 3رﻧگﻮﻧﻪ وچ شﻮل ،پﻪ جﻮړوشﻮو اﻧ%ﻮروﻧــﻮ ،ﻧﻮي او تازه رســﻤﻮﻧﻪ وکاږئ .بﻴا اﻧ%ﻮروﻧﻮ تﻪ پﻪ $ﻴــر وگﻮرئ او د خطﻮﻧﻮ پﻪ ور زﻳاتﻮلﻮ ﻫغﻪ پﻪ ﻧﻮي شکل بدل ک7ئ.
( ٢اﻧ%ﻮر) پﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻮادو !اپﻪ کاري.
(٤اﻧ%ﻮر) پﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻮادو !اپ 3بشپ7ول.
( ٣اﻧ%ﻮر ) پﻪ طبﻴعﻲ ﻣﻮادو د !اپ 3بشپ7ول او پﻪ ﻫغ 3د ﻧﻮو شکﻠﻮﻧﻮ جﻮړول.
تﻤرﻳﻦ ستاس 3پﻪ چاپﻴرﻳال ک 3چ 3کﻮم طبﻴعﻲ ﻣﻮاد شتﻪ ،ﻫغﻮ تﻪ پﻪ $ﻴر سره وگﻮرئ' ،ﻪ ډول ﻳﻮه *کﻠﻲ !اپﻪ جﻮړولﻰ شئ. 8
4
ل ست د ﻣبارک 9کارت او دپا ک جﻮړول تراوسﻪ ﻣﻮ 'ﻮ ډوﻟﻪ د ﻣبارک 9کارتﻮﻧﻪ ﻟﻴدﻟﻲ دي؟ خﻠک پﻪ ب5ﻠﻮ ،ب5ﻠﻮ ور$ﻮ او ﻣﻨاسبتﻮﻧﻮ د ﻣبارک 9کارتﻮﻧﻪ ﻳﻮ بل تﻪ ورکﻮي ،لکﻪ: د ﻣﻴﻠﻤستﻴا کارت ،د قرأﻧکرﻳﻢ د ختﻢ کارت ،د کﻮچﻨﻲ اخترد ﻣبارک 9کارت، د لﻮى اختر د ﻣبارک 9کارت ،د ﻧﻮي کال د ﻣبارک 9کارت ،د زﻳ8ﻳدﻧ 3د ور3$ کارت ،د *ﻮوﻧک 3د ور 3$کارت ...او ﻧﻮر .د ﻣبارک 9کارتﻮﻧﻪ پﻪ ب5ﻼب5ﻠﻮ کچﻮ او اﻧدازو او ب5ﻼ ب5ﻠﻮ طرحﻮ جﻮړﻳ8ي .پﻪ ﻫغﻮ کارتﻮﻧﻮ سرب5ره چ 3پﻪ بازار ک 3پﻠﻮرل ک85ي ،کﻮلﻰ شﻮ ﻻسﻲ کارتﻮﻧﻪ پﻪ *کﻠ 3ب2ﻪ جﻮړ ک7و .د کارت د جﻮړﻳدو لپاره باﻳد ﻣﻮضﻮع و!اکل شﻲ .وروستﻪ ﻳ 3اﻧدازه طرح او د جﻮړولﻮ ﻻره چاره و!اکل شﻲ .لﻮﻣ7ى ﻳﻮ سپﻴﻦ او ﻳا رﻧگﻪ ﻣقﻮا کاغذ د ﻫغﻪ کارت پﻪ شکل او اﻧدازه چ 3تاس 3پﻪ پام ک 3ﻧﻴﻮلﻰ دى ،پرې ک7ئ .د کاغذ ﻣﻨ #پﻪ پﻨسل او ﻳا کﻮم شﻲ باﻧدې چ 3ت5زه 'ﻮکﻪ ولري ،ﻳﻮ خط کش ک7ئ چ 3لﻪ سﻢ ﻧﻴﻤاﻳﻲ 'خﻪ قات شﻲ .لﻮﻣ7ى د کارت پﻪ ﻣخ خپﻠﻪ طرحﻪ اﻧ%ﻮر ک7ئ.
9
د ﻫغ 3د *کﻼ لپاره لﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ ﻻرو 'خﻪ ،لکﻪ :اﻧ%ﻮر -رۍ ! ،اپﻪ کارۍ ،د ب5ﻼ ب5ﻠﻮ ﻣﻮادو ﻧ+ﻠﻮل ﻳا رﻧگﻪ کاغذوﻧﻪ (کﻮﻻژ) د طرح 3بشپ7ول او ﻳا پﻪ ﻫغ3 باﻧدې د ﻧﻮرو ﻣﻮادو ﻧ+ﻠﻮل او ﻳا لﻪ 'ﻨگ پﻪ 'ﻨگ اﻳ+ﻮدلﻮ 'خﻪ کار واخﻠئ. $ﻴﻨ 3کﻮﻻژوﻧﻪ پﻨ 6وي ،پام کﻮئ چ 3ستاس 3کارت زﻳات پﻨ 6ﻧﻪ شﻲ او پﻪ پاکت ک 3پﻪ *ﻪ شان $اى شﻲ .پام ﻣﻮ وي د کﻮﻣ 3ور 3$پﻪ ﻣﻨاسبت او ﻳا ﻫغﻪ چاتﻪ چ 3تاس 3کارت ورکﻮئ لﻪ روشﻮﻧﻮ او ﻻرو چارو 'خﻪ ﻳﻮه ﻻره د ﻫغﻮ د بشپ7ﻳدو لپاره و!اکئ .لﻮﻣ7ی خپﻠﻪ طرحﻪ د کارت پﻪ ﻣخ اﻧ%ﻮر ک7ئ .د کارت ﻣخ او د ﻫغ 3د ﻧﻨﻪ برخﻪ پﻪ *کﻠﻴﻮاﻧ%ﻮروﻧﻮ *کﻠ 3ک7ئ .وروستﻪ پﻪ *کﻠﻲ خط د کارت د لﻴکﻠﻮ برخﻪ ولﻴکئ .د کارت تر چﻤتﻮ کﻮلﻮ وروستﻪ کﻮلﻰ شئ ﻫغﻪ تﻪ ﻳﻮ *کﻠی پاک جﻮړ ک7ئ .د پاک اﻧدازه د کارت لﻪ اﻧدازې سره پﻪ پام ک 3وﻧﻴسئ .د ﻳﻮه پاک د جﻮړولﻮ لپاره بﻴﻼ بﻴﻠ 3ﻻرې شتﻪ .تاس 3کﻮلﻰ شئ ﻳﻮ جﻮړ پاک خﻼص ک7ئ او د پاک د جﻮړﻳدو طرﻳقﻪ ترې زده ک7ئ او ﻫﻢ کﻮلﻰ شئ چ 3د پاک د جﻮړولﻮ لپاره ﻳﻮه ﻧﻮې طرحﻪ جﻮړه ک7ئ .د پاک د جﻮړولﻮ ډ4ره اساﻧﻪ ﻻر داده چ 3خپل کارت د ﻳﻮه سپﻴﻦ کاغذ پﻪ ﻣﻨ #ک 3کﻴ8دئ او بﻴا پﻪ پﻨسل باﻧدې د ﻫغ' 3ﻠﻮر خﻮاوو تﻪ تت او کﻤزوري خطﻮﻧﻪ وباسئ ،پﻪ 'ﻠﻮرو خﻮاوو ﻳ 3ﻣثﻠثﻮﻧﻪ رسﻢ ک7ئ ،بﻴا اضافﻲ $اﻳﻮﻧﻪ بﻴاتﻲ ک7ئ ،د تتﻮ خطﻮﻧﻮ$اﻳﻮﻧﻪ قات ک7ئ او درې ﻣثﻠثﻮﻧﻪ سره وﻧ+ﻠﻮئ ،ﻧﻮ ستاس 3پاک بﻪ تﻴار شﻲ .پام ﻣﻮ وي چ 3د پاک د ﻧﻨﻪ برخﻪ پﻪ 'ﻨ6و پﻮرې وﻧﻪ ﻧ+ﻠﻲ .وروستﻪ بﻴا خپل کارت د پاک پﻪ د ﻧﻨﻪ ک 3کﻴ8دئ او 'ﻠﻮرم ﻣثﻠث پرې قات ک7ئ او خپﻠﻮ خپﻠﻮاﻧﻮ تﻪ ﻳ 3ورک7ئ. تﻤرﻳﻦ -١د ﻳﻮې $اﻧگ7ې ور 3$پﻪ ﻣﻨاسبت ﻳﻮ کارت جﻮړک7ئ ،طرحﻪ ،اﻧدازه او د *کﻼطرﻳقﻪ ﻳ 3پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ و!اکئ. -٢د کارت پﻪ اﻧدازه ﻳﻮ *کﻠﻰ پاک جﻮړ ک7ئ او خپل کارت پﻪ ک 3واچﻮئ. 10
5
ل ست ﻟﻪ تﻨاسباتﻮ ،ﻟﻴرې،ﻧ8دې او رﻳتﻢ سره آشﻨاﻳﻲ. پﻪ ﻃبﻴﻌت ک 3د پدﻳدو ترﻣﻨ #کﻮﻣ 3اړﻳک3 وﻳﻨئ؟
تﻨاسب :د فﻴل او زراف 3د بدن اﻧدازې ،د س7ﻳﻮ د سترگﻮ او د پﻮستکﻲ رﻧگ ،دﻳﻮه ﻣاشﻮم د ﻻس پﻮستکﻲ او د ﻳﻮه زاړه س7ي د ﻻس پﻮستکﻲ تﻪ ﻣﻮ پام ک7ى دى؟ د برخﻮ او اجزاوو تر ﻣﻨ #ﻧسبت او پﻪ ﻫره پدﻳده ک 3د ﻫر ﻳﻮ جز ﻧسبت تﻪ ( ١اﻧ%ﻮر) د ﻫر ﻳﻮه حﻴﻮان پﻪ بدن ک$ 3اﻧگ7ې تﻨاسبات پﻴدا ک85ي د زراف 3د بدن بﻴﻼب5ﻠﻮ برخﻮ اجزاوو تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک7ئ.
11
تﻨاسب واﻳﻲ .پﻪ طبﻴعت ک 3زﻳات شﻤ5ر تﻨاسبﻮﻧﻪ لﻴدل ک85ي .پﻪ طبﻴعت ک3 ﻫره پدﻳده $اﻧگ7ي تﻨاسبﻮﻧﻪ لري .لﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ،پﻪ طبﻴعت ک 3د خداى تعالﻰ ﻣخﻠﻮقات پﻪ ﻫﻨري او د بشر پﻪ ﻻس جﻮړ*تﻮﻧﻮ ک 3د تﻨاسب او اﻳجاد ﻣعﻴار گر$ﻴدلﻰ دى. اﻧسان د غروﻧﻮ ،تﻴ8و ،وﻧﻮ ،گﻼﻧﻮ ،حﻴﻮاﻧاتﻮ ،الﻮتﻮﻧکﻮ ،کباﻧﻮ او ......پﻪ دقﻴقﻪ لﻴدﻧﻪ خبر84ي ،د تﻮتﻲ د ب2کﻮ د رﻧ/ﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ #تﻨاسب ،د فﻴل پﻪ بدن ک 3د اجزاوو ترﻣﻨ #تﻨاسب د فﻴل (ﻫاتﻲ) خ7تﻮم اوږد شکل ،پﻠﻦ غﻮږوﻧﻪ ،سر ،بدن او د فﻴل لﻮﻳ 3پ 3+او د وﻧﻮ د اوږدوالﻲ او پﻠﻨﻮالﻲ تﻨاسب پﻪ ﻫﻤدې ترتﻴب د اﻧ%ﻮرگرۍ ﻻسﻲ کار ،پﻪ خ"ﻪ کار ،د حجﻤﻮﻧﻮ جﻮړولﻮ او .....د اﻧدازو تر ﻣﻨ# تﻨاسب ،شکﻠﻮﻧﻮ او جﻮړ*تﻮﻧﻮ تﻪ اړتﻴا لري. پرسپکتﻴﻮ ( :لرﻳﻮالﻰ او ﻧ8د ﻳﻮالﻰ ) ﻫغﻪ شﻴان چ 3لرې دي او ﻫغﻪ شﻴان چ3 ﻧ8دې دي 'ﻪ تﻮپﻴروﻧﻪ سره لري؟ اﻧسان د لر4ﻮالﻲ او ﻧ8د ﻳﻮالﻲ پﻪ سبب شﻴان او طبﻴعﻲ پدﻳدې ،پﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ ب2ﻮ وﻳﻨﻲ .د ﻣثال پﻪ تﻮگﻪ کﻪ ﻳﻮ $ﻨگﻠﻪ تﻪ لﻪ لرې وکتل شﻲ ﻫغﻪ وﻧ 3چ 3ﻧ8دې دي لﻪ رﻧگﻪ ډک 3اولﻪ ډﻳرو جزﻳﻴاتﻮ سره لﻴدل ک85ي او ﻫغﻪ وﻧ 3چ 3لرې وي کﻢ رﻧگﻪ ،لﻨ6ې او جزئﻴات ﻳ 3ﻧﻪ تر سترگﻮ ک85ي ،ﻧﻮ لﻪ دې اﻣﻠﻪ اﻧدازه او د اشﻴاوو لﻴدﻧﻪ لﻪ ﻧ8دې او لرې 'خﻪ تﻮپﻴر کﻮي.
( ٢اﻧ%ﻮر) د ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ گﻼﻧﻮ پﻪ رﻧگﻮﻧﻮ ک 3تﻨاسب ،د ﻧباتاتﻮ حﻴﻮاﻧاﻧﻮ ،کباﻧﻮ ،الﻮتﻮﻧکﻮ او حشراتﻮ تﻨاسب تﻪ پﻪ غﻮر وگﻮرئ.
( ٣اﻧ%ﻮر) د حﻴﻮاﻧاتﻮ پﻪ تﻦ ک 3د ب5ﻼ ب5ﻠﻮ سﻴﻤﻮ د وﻧﻮ شکل ،ورﻳ%ﻮ او غروﻧﻮ تﻪ پام وک7ئ.
12
د اشﻴاوو او طبﻴعﻲ پدﻳدو پﻪ کﻮچﻨﻴﻮ او لﻮﻳﻮ اﻧ%ﻮرولﻮ کﻮلﻰ شﻮ لﻴرې او ﻧ8دې و*ﻴﻮ .ﻫﻤدارﻧگﻪ پﻪ ﻣتضادو رﻧگﻮﻧﻮ ﻫﻢ کﻮلﻰ شﻮ لرې او ﻧ8دې و*ﻴﻮ ،لکﻪ ( :تﻴاره رﻧگﻮﻧﻪ د رو*اﻧﻪ ( ٤اﻧ%ﻮر ) د جﻮارو د داﻧﻮ د تکرار ﻣﻨظﻢ رﻳتﻢ تﻪ پام وک7ئ.
رﻧگﻮﻧﻮ تر'ﻨگ) ﻫﻨرﻣﻨدان د لر4ﻮالﻲ او ﻧ8د4ﻮالﻲ لپاره لﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ ﻻرو چارو 'خﻪ کار اخﻠﻲ. تصﻮﻳروﻧﻪ وگﻮرئ او د لرﻳﻮالﻲ او ﻧ8دﻳﻮالﻲ د ب5ﻼب5ﻠﻮ ﻻرو چارو پﻪ ﻫکﻠﻪ سره وغ8ﻳ8ئ. رﻳتﻢ :تر اوسﻪ ﻣﻮ د شپﻮ او ور$ﻮ او د کال د فصﻠﻮﻧﻮ تکرار تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ک7ې ده؟ پﻪ طبﻴعت ک 3د پدﻳدو تکرار او بدلﻮن ﻳﻮ $اﻧگ7ی ﻧظﻢ لري. ﻫﻨرﻣﻨدان د ﻫﻨر پﻪ ب5ﻼب5ﻠﻮ 'اﻧگﻮ ک 3د کﻠﻤﻮ ،غ8وﻧﻮ ،شکﻠﻮﻧﻮ،
( ٥اﻧ%ﻮر) د غ2ﻲ پﻪ تاروﻧﻮ د رﻳتﻢ تکرار تﻪ پام وک7ئ.
رﻧگﻮﻧﻮ او خطﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ #تکرار او
بدلﻮن راﻣﻨ%تﻪ کﻮي .رﻳتﻢ کﻠﻪ ﻣﻨظﻢ او کﻠﻪ ﻧا ﻣﻨظﻢ وي .ﻣﻨظﻢ رﻳتﻢ پﻪ طبﻴعت ک ،3لکﻪ :د زړه د حرکتﻮﻧﻮ او پﻪ ﻫﻨري أثارو ک ،3لکﻪ :د کاشﻲ کارى پﻪ اﻧ%ﻮر ک3 ﻳا د قالﻴﻨﻮ اوبدل ﻣﻨظﻢ تکرار دى .د غﻴر ﻣﻨظﻢ رﻳتﻢ ﻧﻤﻮﻧ 3پﻪ طبﻴعت ک ،3لکﻪ: د بحر د اوبﻮ 'پ 3چ 3پﻪ ب5ﻼب5ﻠﻮ فصﻠﻮﻧﻮ ک 3ډول ډول بدلﻮﻧﻮﻧﻪ پک 3راﻣﻨ%تﻪ
13
ک85ي .ﻧا ﻣﻨظﻢ رﻳتﻢ پﻪ ﻫﻨري أثارو ک 3د خطاط 9د الفبا پﻪ تﻮرو ک3 لﻴدل ک85ي چ 3د عﻤﻮدي او افقﻲ خطﻮﻧﻮ پﻪ ﻳﻮ $اى کﻴدو ﻳ$ 3ﻴﻨ3 برخ 3زﻳات 3او$ﻴﻨ 3ﻧﻮرې ﻳ 3کﻤ3 وي او ب5ل ب5ل بدلﻮﻧﻮﻧﻪ لري .ﻧا ﻣﻨظﻢ رﻳتﻢ د ست7ي کﻮوﻧکﻲ تکرار ﻣخﻪ
( ٦اﻧ%ﻮر ) د ورﻳ%ﻮ تکرار پﻪ أسﻤان ک 3ﻳﻮ $اﻧگ7ى رﻳتﻢ راﻣﻨ #تﻪ کﻮي.
ﻧﻴسﻲ. لﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ رﻧگﻮﻧﻮ ،جﻮړ*تﻮﻧﻮ، خطﻮﻧﻮ ،شکﻠﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ کار اخﻴستﻨﻪ کﻮلﻰ شﻮ چ 3پﻪ ﻫﻨري تجسﻤﻲ أثارو ک 3تﻨاسب ،رﻳتﻢ او *کﻼ ﻣﻨ #تﻪ راوړو ﻫﻨرﻣﻨدان د ب5ﻼ ب5ﻠﻮ رﻳتﻤﻮﻧﻮ الﻬام لﻪ طبﻴعت 'خﻪ اخﻠﻲ.
( ٧اﻧ%ﻮر) د گﻮره خر د خطﻮﻧﻮ رﻳتﻢ تﻪ وگﻮرئ.
تﻤرﻳﻦ -١د تﻨاسب ﻧﻤﻮﻧ 3پﻪ شکﻠﻮﻧﻮ ،رﻧگﻮﻧﻮ او اﻧدازه پﻪ طبﻴعت ک 3پﻴدا ک7ئ او د ﻫغﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ سره وغزﻳ8ئ. -٢د خپﻠ 3خﻮ* 3لﻪ رﻧگﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ ﻳﻮه پا1ﻪ ک 3ﻳﻮ *کﻠﻰ رﻳتﻢ جﻮړ ک7ئ.
14
6
ل ست
د ﻃبﻴﻌﻲ ﻣﻨﻈرې اﻧ%ﻮرگري ستاسﻲ پر شاوخﻮا او ﻃبﻴﻌت ک 3د ﻟﻴدﻧ* 3کﻠﻲ $اﻳﻮﻧﻪ شتﻪ؟ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ کﻮم ﻳﻮ د اﻧ%ﻮر گرۍ ﻟپاره !اکئ؟ گﻼن ،د *ت ،3باغﻮﻧﻪ$ ،ﻨگل ،د -ﻮدر غاړه ،د طبﻴعت ډ4رې *کﻠ 3ﻣﻨظرې دا !ﻮل د ﻧقاش 9لپاره ﻣﻨاسب 3ﻣﻮضﻮع گاﻧ 3دي .د طبﻴعت فضا د اﻧ%ﻮر گرۍ لﻪ صفح' 3خﻪ ډ4ره لﻮﻳﻪ ده ،خﻮ کﻮلﻰ شﻮ چ 3ﻫغﻪ پﻪ ﻣﻨاسبﻪ اﻧدازه وړه ک7و او د اﻧ%ﻮر گرۍ پﻪ پا1ﻪ ک 3ﻳ$ 3اى ک7و. لﻮﻣ7ى پﻪ خپل شــاوخﻮا ک 3ﻳﻮه *کﻠ 3ﻣﻨظره اﻧتخاب ک7ئ ،وروستﻪ تصﻤﻴﻢ وﻧﻴسئ چ 3کﻮﻣﻪ برخﻪ اﻧ%ﻮر ک7ئ. ( ١اﻧ%ﻮر) د دې ﻣﻨظرې د اﻧ%ﻮرولﻮ لپاره لﻮﻣ7ى اوبﻪ رسﻢ ک7ى او بﻴا افق او بﻴا غروﻧﻪ اﻧ%ﻮر ک7ئ.
15
( ٢تصﻮﻳر) د دې ﻣﻨظرې پﻪ اﻧ%ﻮر ولﻮک 3لﻮﻣ7ى د ﻻرې خطﻮﻧﻪ او وﻧ 3اﻧ%ﻮر ک7ئ.
پﻪ غﻮر او دقت ﻫغ 3تﻪ وگﻮرئ او بﻴا ﻫر ﻫغﻪ شــﻰ چ 3ډ4ر لﻮى وي ﻫغﻪ اﻧ%ﻮر ک7ئ او وروســتﻪ د ﻫغﻪ پﻪ شاوخﻮا ک 3ﻧﻮر شﻴان ورزﻳات ک7ئ* .ﻪ داده چ 3لﻮﻣ7ى ﻣﻨظره پﻪ رﻧگﻪ پﻨسل چ 3کﻢ رﻧگﻪ وي وباســئ$ ،کــﻪ چ 3کﻪ کــﻮم $اى د اصﻼح وړ و ،ﻫغﻪ تﻪ بدلﻮن ورکــ7ئ .د اﻧ%ﻮرولﻮ پﻪ وخت ک 3پﻪ طبﻴعت ک 3تﻨاسبات ،لر4ﻮالﻰ ،ﻧ8د4ﻮالﻲ او رﻳتﻢ تﻪ پﻪ کﻠکﻪ پام وک7ئ او ﻫغﻪ پﻪ اﻧ%ﻮر گرۍ ک3 و*اﻳاست. کﻠﻪ ﻣﻮ چ 3طرحﻪ بشــپ7ه شــﻮه ،ﻧﻮ بﻴا د طبﻴعت رﻧگﻮﻧﻪ پﻪ ډ4ر دقت وگﻮرئ .تاســ 3کﻮلﻰ شئ پﻪ خپل اﻧ%ــﻮر کــ 3لــﻪ طبﻴعﻲ رﻧگﻮﻧــﻮ 'خﻪ کارواخﻠــئ او ﻳــا د خپــل احســاس د بﻴاﻧﻮلــﻮ لپاره ذﻫﻨﻲ رﻧگﻮﻧﻪ د طبﻴعت پﻪ فضا ک 3وکاروئ او کﻮ*) وک7ئ چ3 پﻪ خپﻠﻪ ﻧقاش 9ک 3د رﻧ/ﻮﻧﻮ ورتﻪ والﻰ او ﻫﻤغ8ي و*ﻴئ.
(٤اﻧ%ﻮر) پﻪ دې ﻣﻨظره ک 3لﻮﻣ7ى وﻧﻪ اﻧ%ﻮر ک7ئ.
( ٥اﻧ%ﻮر) لﻮﻣ7ى غروﻧﻪ او بﻴا وﻧ 3اﻧ%ﻮر ک7ئ.
تﻤرﻳﻦ لﻪ !ﻮلگﻲ 'خﻪ د باﻧدې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د ﻣﻨظرې پﻪ اﻧ%ﻮرولﻮ پﻴل وک7ئ. 16
7
ل ست د جشﻨﻮﻧﻮ او ﻣﻠﻲ ﻟﻮبﻮ اﻧ%ﻮرگري د رﻳ+تﻴﻨﻲ ژوﻧداﻧﻪ کﻮﻣ 3ﻣﻮﺿﻮع گاﻧ 3د اﻧ%ﻮر گرۍ ﻟپاره !اکئ؟ جشﻨﻮﻧﻪ او ﻟﻮب 3د اﻧ%ﻮرگرۍ ﻟپاره کﻮﻣ 3پﻪ زړه پﻮرې صحﻨ 3ﻟري؟ ﻫر ﻫ5ﻮاد $اﻧگ7ي دودوﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ لري چ 3خﻠک ﻳ 3پﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ ک 3لﻤاﻧ%ﻲ .دا لﻤاﻧ%ﻨ 3د ﻣﻮضﻮع د ارز*ت *کارﻧدوى دي$ .ﻴﻨ 3رسﻤﻮﻧﻪ او رواجﻮﻧﻪ خصﻮصﻲ وي چ 3پﻪ ﻳﻮې ﻳا 'ﻮ کﻮرﻧﻴﻮ پﻮرې ت7او ولري ،لکﻪ :د واده ﻣراســﻢ او $ﻴﻨ 3ﻣراسﻢ عﻤﻮﻣﻲ وي چ 3د ﻫ5ﻮاد ﻫر وگ7ي تﻪ د ارز*ت وړ وي او !ﻮل خﻠک پﻪ ک 3خﻮ*ﻲ *کاره کﻮي ،لکﻪ :د افغاﻧستان د خپﻠﻮاک9 جشﻦ چ 3ﻫر کال د زﻣري پﻪ ٢٨ﻧ"5ﻪ لﻤاﻧ%ل ک85ي.
17
دا پــﻪ افغاﻧســتان ک 3ﻣﻠﻲ جشــﻦ دى .پﻪ ١٢٩٨ﻫـ ش کال کــ 3د اعﻠﻴحضرت اﻣان اهلل خان پﻪ ﻣشرۍ او د افغان ﻣﻴ7ﻧﻲ ولس پﻪ سر*ﻨدﻧﻮ افغاﻧستان د ﻫغﻪ وخت لﻪ اﻧگﻠﻴسﻲ ﻳرغﻠگرو 'خﻪ أزاد شــﻮ .پﻪ دې ورځ ولس ﻣشــر او ولســﻲ لﻮړ پﻮړي چارواکﻲ د خﻠکﻮ تر'ﻨگ د جشﻦ پﻪ ﻣراسﻤﻮ ک 3برخﻪ اخﻠﻲ. پﻪ ﻣﻠﻲ جشــﻨﻮﻧﻮ ک 3داســ 3لﻮب 3سرتﻪ رســﻴ8ي چ 3د !ﻮلﻮ لپاره پﻪ زړه پﻮرې وي .لﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ، دا ور$ــ 3د خﻠکــﻮ پﻪ زړوﻧﻮ ک 3د ډ4ر وخت لپاره پات 3ک85ي چ$ 3ﻴﻨ 3برخ 3ﻳ 3ﻧﻪ ﻫﻴرﻳدوﻧک3 دي .ﻣﻮسﻴقﻲ غ8ول کﻴ8ي او ﻫﻨرﻣﻨدان د ازادۍ $اﻧگ7ې سﻨدرې واﻳﻲ. د خپﻠﻮاک 9پﻪ جشــﻦ ک 3ب5ﻼ ب5ﻠ 3ســپﻮرتﻲ لﻮب 3کﻴ8ي چ 3ﻳﻮه ﻳ 3ﻫﻢ (ﻧﻴزه بازي) ده .ﻧﻴزه بازي پﻪ أس ،ﻧﻴزه او د لرگﻲ پﻪ ﻣﻮگﻲ باﻧدې چ 3تقرﻳبا َ پﻨ%ﻠس ســاﻧتﻲ ﻣتره وي او پﻪ $ﻤکﻪ ک! 3ک وﻫل ک85ي .داس 3ترسره ک85ي چ 3ډول وﻫﻮﻧکﻰ ورتﻪ ډول وﻫﻲ او ﻧﻴزه باز پر أس سپﻮر د ﻣﻮگﻲ پــﻪ لﻮري حرکت کﻮي'.ﻮﻣره چ 3ﻣﻮگﻲ تﻪ ﻧ8دې ک85ي پﻪ ﻫﻤغﻪ اﻧدازه ډول وﻫﻮﻧکﻰ ﻫﻢ ډول ت5ز وﻫﻲ تر'ﻮ ﻧﻴزه باز ﻣﻮگﻲ تﻪ ورســﻴ8ي او دﻧﻴزې پﻪ ســر د لرگﻲ ﻣﻮگی پﻮرتﻪ ک7ي ،ﻫغﻪ ﻧﻴزه باز چ3 پﻪ دوو وارو ک 3ﻣﻮگﻰ پﻮرتﻪ ﻧﻪ ک7ي ،د لﻮب 3باﻳﻠﻮﻧکﻰ شﻤ5رل ک85ي .دا لﻮبﻪ پﻪ خﻠکﻮ ک 3ډ4ر شﻮر او زوږ راﻣﻨ #تﻪ کﻮي.
تﻤرﻳﻦ
-١پﻮﻫ85ئ چ 3پﻪ افغاﻧستان ک 3ﻣﻠﻲ جشﻨﻮﻧﻪ کﻮم دي؟ -٢ﻫغﻪ جشــﻦ او ﻣﻴﻠﻪ چ 3ډ4ر ﻣﻮ خﻮ*ــﻴ8ي پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ 3ســره خبرې وک7ئ او د جشﻦ ﻫغﻪ صحﻨﻪ چ 3ستاســ 3خﻮ*ــﻪ شــﻮي وي ،اﻧ%ﻮر ک7ئ او ﻧﻨدارې تﻪ ﻳ 3وړاﻧدې ک7ئ او پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ 3سره وغ8ﻳ8ئ. -٣ستاســ 3پﻪ *ــار ک 3پﻪ جشﻦ ک 3کﻮم رسﻢ او دود تر سره ک85ي؟ پﻪ دې ورځ کﻮﻣ 3لﻮب3 سرتﻪ رسﻮئ؟ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ 3سره وغ8ﻳ8ئ. -٤پﻪ ﻫغﻪ $اى ک 3چ 3ژوﻧد کﻮئ د لﻮبﻮ پﻪ اړه ﻳ 3پﻪ خپﻠﻮ ک 3سره خبرې وک7ئ. 18
8
ل ست
ﻟﻪ ﻏﻮﻧج شﻮو کاﻏذوﻧﻮ 'خﻪ د حجﻤﻮﻧﻮ جﻮړول کﻮم باﻃﻞ ﻣﻮاد د حجﻤﻮﻧﻮ د جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره ﻣﻨاسب دي؟ ډ4ر باطل ﻣﻮاد زﻣﻮږ پﻪ شاوخﻮا ک 3شتﻪ چ 3د حجﻤﻮﻧﻮ د جﻮړولﻮ لپاره ﻣﻨاسب دي .د دې ﻣﻮادو لﻪ ډل' 3خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ باطل کاغذ دى .لﻪ باطﻠﻪ کاغذ 'خﻪ پﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ ﻻرو او روشﻮﻧﻮ حجﻤﻮﻧﻪ جﻮړوي چ 3ﻳﻮ ﻫﻢ لﻪ غﻮﻧج شﻮي کاغذ 'خﻪ گ"ﻪ
19
اخﻴستﻨﻪ ده .د دې کار لپاره تاس 3ﻫﻢ کﻮلﻰ شئ چ 3د خپﻠ 3خﻮ* 3ﻣﻮضﻮع و!اکئ او د ﻫغ 3د شکل او اﻧدازې پﻪ ﻫکﻠﻪ تصﻤﻴﻢ وﻧﻴسئ .پﻪ ب5ﻼب5ﻠﻮ رﻧگﻮ د باطﻠﻮ کاغذوﻧﻮ !ﻮ! 3را !ﻮل 3ک7ئ. خپل ﻻسﻮﻧﻪ ل' 8ﻪ ﻻﻧده ک7ئ او باطل کاغذوﻧﻪ پﻪ دواړوﻻسﻮﻧﻮ *ﻪ کﻠک ک7ئ چ* 3ﻪ غﻮﻧج شﻲ او وروستﻪ ﻫغﻪ شکل چ 3ستاس 3پﻪ ذﻫﻦ ک 3وو پﻪ ﻫﻤغﻪ ډول خپل غﻮﻧج شﻮي کاغذوﻧﻪ تﻨظﻴﻢ او د خپﻠ 3خﻮ* 3شکل جﻮړک7ئ .کﻮلﻰ شئ حجﻢ ﻳﻮ او ﻳا 'ﻮ !ﻮ! 3جﻮړ ک7ئ او د سکاشتﻴب پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻳ 3سره وﻧ+ﻠﻮئ. ( ٢تصﻮﻳر ) لﻪ غﻮﻧج شﻮﻳﻮ کاغذوﻧﻮ 'خﻪ ﻳﻮه جﻮړه شﻮي ﻣ2ﻪ
( ٣اﻧ%ﻮر) دغﻮﻧجﻮشﻮﻳﻮ کاغذوﻧﻮ برخ 3سره وﻧ+ﻠﻮئ او پﻪ لرگﻴﻮ پﻮرې چ 3د الﻮتﻮﻧکﻲ پ 3+دي ،وصل ک7ئ.
( ٤اﻧ%ﻮر) وزروﻧﻪ ،لک ،9ﻣ+ﻮکﻪ او سترگﻰ ﻳ 3پﻪ حجﻢ پﻮرې وﻧ+ﻠﻮئ.
تﻤرﻳﻦ ﻳﻮ ﻣقﻮا ډبل کاغذ د داﻳرې پﻪ شکل جﻮړ ک7ئ .تر'ﻮ کاغذي واړه شکﻠﻮﻧﻪ ،لکﻪ( :ﻣرغﻰ) لﻪ غﻮﻧج شﻮﻳﻮ کاغذو'خﻪ جﻮړه او رﻧگﻪ ک7ئ .دﻧخ د تار پﻪ واسطﻪ ﻫغﻪ د داﻳرې پﻪ ﻣرکز پﻮرې $ﻮړﻧد ک7ئ بﻴا ﻳ 3د کﻮ!ﻰ پﻪ چت را و7$وئ او کﻪ دا شکﻠﻮﻧﻪ ک7ک 9تﻪ ﻧ8دې وو، ﻧﻮ باد ﻫغﻪ *ﻮروي ،حجﻤﻮﻧﻪ پﻪ حرکت راولﻲ او *کﻼ ﻳ 3زﻳات85ي.
20
9
ل ست
ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫﻨروﻧﻮ سره آشﻨاﻳﻲ آﻳا پﻮﻫ85ئ چ 3اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ﻟﻪ ﻣسﻴحﻲ ﻫﻨر سره 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟ د اســﻼم ﻣقدس دﻳﻦ پﻪ عربســتان ک 3چ 3د وحﻲ د ﻧازل5دو $اى دى ،را 'رگﻨد شﻮ .وروستﻪ پﻪ ډ4ره بﻴ7ه د ختﻴ #لﻪ خﻮا ﻧﻪ تر ﻣﻨ%ﻨﻲ ختﻴ ،#چﻴﻦ او ﻫﻨد پﻮرې او د لﻮﻳدﻳ #لﻪ خﻮا تر افرﻳقا او ﻫسپاﻧﻴ 3پﻮرې خپﻮر شﻮ .پﻪ دې پراخﻮ سﻴﻤﻮ ک 3ﻳ 3د ډ4رو ژبﻨﻴﻮ ،قﻮﻣﻲ ،جغرافﻴاﻳﻲ ،تارﻳخﻲ او ﻧﻮرو تﻮپﻴروﻧﻮ ســره سره ﻳﻮ شرﻳک دﻳﻦ، ( ١تصﻮﻳر) د ﻫرات پﻪ (گذر-اه) ک3 د (خﻮاجﻪ عبــداهلل اﻧصاري) پﻪ قبر د بســﻢ اهلل الرحﻤﻦ الرحﻴﻢ لﻴکﻨﻪ چ 3کاش 3شﻮي ده.
تﻤدن او فرﻫﻨگ او اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ﻳ 3ﻣﻨ #تﻪ راوړل. ﻣســﻠﻤاﻧاﻧﻮ لﻮﻣ7ى د دوو ﻣعاصرو او لﻮﻳﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ د ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د(بﻴزاﻧس او اسﻼﻣﻲ ﻧــ7ۍ) لــﻪ ﻫﻨروﻧﻮ'خﻪ د اســﻼم د ســپﻴ(ﻠﻲ دﻳــﻦ د را'رگﻨدﻳدو پــﻪ وخت ک 3د جﻮﻣاتﻮﻧــﻮ د جﻮړولــﻮ لپــاره گ"ﻪ او چتﻪ ک7ه .پﻪ ﻧﻮو ﻣســﻠﻤان شــﻮو ﻫ5ﻮادوﻧﻮ ک 3د وخت پﻪ تﻴرﻳدو ســره ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ﻫﻠ$ 3ﻠ 3وک7ې چ 3د اســﻼﻣﻲ عقﻴدو د بﻴاﻧﻮلﻮ ﻣﻨاســب کالبﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ ﻫﻨري أثاروک3 پﻴدا ک7ي .اســﻼﻣﻲ اعتقــادات ،لکﻪ: د لﻮى خــداى
ﻳﻮوالــﻰ ،د ﻣخﻠﻮق
ﻳﻮوالﻰ (ﻫﻢ غــ8ي) چ 3پﻪ قرأن عظﻴﻢ الشان ک 3ﻳ 3بﻴان راغﻠی
21
دى ،پﻪ أساﻧ 9سره ﻧﻪ شﻮکﻮلﻰ چ 3پﻪ ﻫﻨري أثارو ک 3ﻳ 3و*ﻴﻲ .لﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ،ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د داﻳرې پﻪ 'ﻴر لﻪ ﻫﻨدسﻲ سﻤبﻮلﻴکﻮ شکﻠﻮﻧﻮ 'خﻪ چ 3د ﻳﻮالﻲ 'رگﻨدوى دي پﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ دﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ پﻪ ﻣرکزي ﻧقطﻪ باﻧدې !ﻴﻨگار وک 7چ 3د عالﻢ د ب5ﻼ ب5ﻠﻮ پدﻳدو ﻳﻮالﻰ او ﻫغﻪ حقﻴقت چ 3لﻪ شکﻠﻮﻧﻮ او ظاﻫري ﻣﻮجﻮداتﻮ 'خﻪ ډ4ر لﻮړ دى' ،رگﻨد ک7ي .د دې ﻧظر لﻪ ﻣخ 3اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر لﻪ ﻣسﻴحﻲ ﻫﻨر سره چ 3اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع ﻳ3 او حضرت بﻲ بﻲ ﻣرﻳﻤ 3د ژوﻧداﻧﻪ د ب5ﻼ ب5ﻠﻮ صحﻨﻮ د ﻣسﻴح 'رگﻨدوﻧﻪ کﻮي ،ډ4ر تﻮپﻴر لري .ﻣسﻠﻤاﻧﻮ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د قرأﻧکرﻳﻢ لﻴکﻨﻪ پﻪ *کﻠﻲ خط او د لﻮﻳﻮ *کﻠﻮ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړولﻮ سره ﻳ 3پﻪ خپﻠﻮ أثاروک 3ﻧظﻢ ،تﻨاسب ،تعادل ،ﻫﻢ غ8ي او *کﻼ ﻣﻨ%تﻪ راوړه چ3 روحاﻧﻲ *کﻠ 3خطﻲ اثار ،اسﻼﻣﻲ ﻣعﻤاري او د طراحی ﻧﻤﻮﻧ ،3د سفالﻲ لﻮ*ﻮجﻮړول ،فﻠزکاري د لرگﻴﻮ لﻮ* ،3د !ﻮکر !ﻮ! ، 3قالﻴﻨ3 اوکتاب جﻮړول ﻳ 3ﻧﻮرې ﻻس تﻪ راوړﻧ 3دي.
( ٢تصﻮﻳــر) لﻮی قــاب د کﻮفﻲ لﻴک لﻪ کتﻴب 3سره' ،ﻠﻮرﻣﻪ ﻫجري پ75ۍ ک.3
( ٣تصﻮﻳــر) د غــﻮر وﻻﻳــت ﻣﻨــار جام چــ 3د ( )١٢٠٣او ()١١٥٣ ﻣﻴــﻼدي کﻠﻮﻧــﻮ ترﻣﻨ #د اســﻼﻣﻲ تزئﻴﻨاتﻮ اړوﻧد.
22
( ٤اﻧ%ﻮر) پﻪ اووﻣﻪ پﻴ7ې ک 3د (ﻻکارتاى) د ﻣدرس 3د چت کاشﻰ کاري.
( ٥اﻧ%ﻮر) پﻪ اووﻣﻪ ﻫجري پﻴ7ۍ ک 3ډﻫﻠﻲ تﻪ ﻧ8دې د (قطب جﻮﻣات ) حجاري.
کــﻪ 'ــﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻧﻨــ 9ﻧ7ۍ ک 3دا ﻧﻤﻮﻧ 3د اســﻼﻣﻲ ﻫﻨــر پﻪ طراحﻴﻮ کــ 3غﻮر ،دقت او ظرافت گ2ــل ک85ي ،خﻮ پﻪ ﻫغﻮ زﻣاﻧﻮ ک 3د ب5ﻼ ب5ﻠﻮ وگ7و د اســتفادې لپاره جﻮړې شﻮې وې چ$ 3اﻧگ7ي ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ ﻳــ 3درلﻮدل .پﻪ اســﻼﻣﻲ ﻫﻨر کــ 3د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ برخﻪ لﻪ ﻫﻨر ســره ﻳﻮ $اى شــﻮه ،تر'ﻮ ﻣســﻠﻤاﻧان ﻫره شﻴبﻪ پﻪ ﻧظﻢ* ،ــکﻼ ،برابرۍ او ﻫﻤغ8ۍ ک 3ژوﻧد وک7ي .د اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر پﻪ ﻧﻤﻮﻧﻮ ک 3سطح 3ډ4رې ظرﻳف 3او دقﻴق 3پﻪ *کﻼ پﻮ*ل شﻮې دي .پﻪ اسﻼﻣﻲ لﻮﻣ7ﻧﻴﻮ پﻴ7ﻳﻮ ک 3ﻫﻨري *ــکﻼ وې پﻪ ﻫﻨدســﻲ طرحﻮاو ﻧقشﻮﻧﻮ ،لکﻪ :د و*ﻮ او بﻮ!ﻮ پﻪ شــکﻠﻮﻧﻮ (اشــکال گﻴاﻫﻲ) او اســﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ سره ﻣﻨ%تﻪ راغﻠﻲ دي .وروســتﻪ ﻳ 3پﻪ کاشﻲ کارﻳﻮ ،ســفالﻲ او فﻠزي لﻮ*ﻮ ،د !ﻮکر پﻪ !ﻮ!ــﻮ ،قالﻴﻨﻮ ،ﻣﻴﻨاتﻮری د الﻮتﻮﻧکﻮ ،حﻴﻮاﻧاتﻮ او اﻧســاﻧاﻧﻮ پﻪ اﻧ%ﻮروﻧﻮک 3رواج وﻣﻮﻧد. ( ٦اﻧ%ﻮر) پﻪ لسﻤﻪ ﻫجري پﻴ7ى ک 3پﻪ اﻳران ک ( 3سجاده اﻳﻲ )قالﻴﻨچﻪ
23
ﻣسﻠﻤاﻧﻮ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ پﻪ دې ﻧﻤﻮﻧﻮ ک 3لﻪ طبﻴعت 'خﻪ تقﻠﻴد پﻴل ک 7او د شــکﻠﻮﻧﻮ پﻪ ســاده کﻮلﻮ ک 3ﻳ 3لﻪ ظاﻫري شکل 'خﻪ ډډه وک7ه چ 3د لﻴدوﻧکﻲ ذﻫﻦ لــﻪ واقعﻲ ﻧ7ۍ 'خــﻪ ب5ل او ﻣعﻨﻮي ﻧــ7ۍ تﻪ ﻳ 3را وبﻮلﻲ ،ﻧﻮ $کﻪ پﻪ قرأﻧکرﻳﻢ او جاى ﻧﻤازوﻧﻮ باﻧدې د اﻧسان او حﻴﻮان تصﻮﻳروﻧﻪ ﻧﻪ اﻧ%ﻮروي ،پﻪ دې ﻧﻤﻮﻧﻮ کــ 3ﻫﻨدســﻲ پﻴچﻠﻲ خطﻮﻧﻪ او رﻧگﻮﻧﻪ پﻪ اســﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ ک 3د سترگﻮ د حرکت سبب ک85ي چ 3د لﻴدوﻧکﻲ ذﻫﻦ پﻪ ﻳﻮه ﻧقطﻪ ک 3ﻧﻪ درﻳ8ي دا رﻳتﻤﻴک حرکت د ﻧقشــﻮﻧﻮ پﻪ طراح 9ک 3د رﻳاضﻲ پﻪ شــان پــﻪ ﻧظﻢ لﻴدل ک85ي ،تعــادل او ﻫﻤغ8ي چ 3پﻪ ﻧﻴﻮل شﻮې او خالﻲ فضا ک 3ﻣﻨ #تﻪ راغﻠﻲ دي پﻪ اثاروک3 ســرب5ره پﻪ $اﻧگ7ي شکل ،حرکت ،ﻧظﻢ ،تعادل او ﻫﻤغــ8ي را ﻣﻨ%تﻪ کــﻮي .د ﻣســﻠﻤاﻧﻮ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ لﻪ ﻧظره دا ﻫﻤغ8ي ،د ﻧ7ۍ د ﻳﻮوالﻲ 'رگﻨدوﻧﻪ کﻮي.
( ٧اﻧ%ﻮر) پــﻪ 'ﻠﻮرﻣﻪ ﻫجري پﻴ7ۍ ک 3پﻪ ﻫســپاﻧﻴﻪ ک 3د ( قرطبﻪ) جاﻣع جﻮﻣات.
تﻤرﻳﻦ -١د رو*اﻧ 3فضا او د *کﻼ ورکﻮلﻮ پﻪ ﻧقشﻮﻧﻮ سره وغ8ﻳ8ئ. -٢د اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر کﻮﻣ 3ﻧﻤﻮﻧ 3ﻣﻮلﻴدلﻲ دي؟ د ډ4رو*کﻠﻮﻧﻤﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ' 3ﻪ ولﻴکئ. -٣کﻮﻣ 3ﻫﻨرې 'اﻧگ 3پ5ژﻧئ چ 3د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تر ﻣﻨ #دودﻳزه ب2ﻪ لري؟
24
1٠
ل ست
ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ 'خﻪ کاپﻲ کﻮل د اسﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ د کاپﻲ کﻮﻟﻮ پﻪ ﻻره چاره پﻮﻫ85ئ؟
( ١تصﻮﻳر ) پﻪ راولپﻨدى ک 3د ( ﻣعﻲ الدﻳﻦ ........د ﻣقبري کاشﻲ کاري.
( ٢تصﻮﻳر) طرحﻪ د کاغذ پﻪ ﻣخ پﻠﻲ شﻮي ده.
25
د قالﻴﻨ 3او کاشﻲ د *کﻠﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ د کاپﻲ کﻮلﻮ لپاره لﻮﻣ7ى د خپﻠ3 خﻮ* 3ډﻳزاﻳﻦ پﻴدا ک7ئ ،وروستﻪ پﻪ ترس کاغذ ( شفاف کاغذ) ک 3ﻳ3 کاپﻲ واخﻠئ تر'ﻮ وکﻮلﻰ شئ چ 3بل کاغذ تﻪ ﻳ 3ولﻴ8دوئ او بﻴا ﻳ3 رﻧگﻪ ک7ئ. د طرح 3د اﻧتقال لپاره *ﻪ دا ده چ 3ډﻳزاﻳﻦ د ﻣ5ز پر سر اﻧ%ﻮر ک7ئ او پﻪ تختﻪ ﻳ 3ک85دئ او بﻴا د ترس کاغذ ورباﻧدې سرب5ره داس! 3ﻴﻨگ ک7ئ چ 3د کار کﻮلﻮ پﻪ وخت ک 3وﻧﻪ *ﻮري .وروستﻪ د ډﻳزاﻳﻦ خطﻮﻧﻪ پﻪ ډ4ر غﻮر سره وباسئ* .ﻪ دا ده چ 3لﻮﻣ7ى د ډﻳزاﻳﻦ اصﻠﻲ خطﻮﻧﻪ وکاږئ او وروستﻪ ﻳ 3جزﻳﻴات رساﻣﻲ ک7ئ .کﻠﻪ ﻣﻮچ 3ډﻳزاﻳﻦ بشپ 7ک ،7ﻫغﻪ لﻪ اصﻠﻲ ډﻳزاﻳﻦ 'خﻪ جﻼک7ئ .اصﻠﻲ طراحﻲ لرې ک7ئ او د ترس کاغذ پﻪ بل ﻣخ واړوئ .ډﻳزاﻳﻦ د دوﻳﻢ $ل لپاره اﻧ%ﻮر ک7ئ چ 3د اصﻠﻲ کاغذ د !اپﻪ کﻮلﻮ لپاره چﻤتﻮ شﻲ .لﻮﻣ7ى ل 8پﻨ 6کاغذ ﻳا ﻣقﻮا چ 3د رﻧگﻪ کﻮلﻮ لپاره ﻣﻨاسب وي ،د ﻧقاش 9د ﻣ5ز پر تخت 3د سکاش"ﻴب پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻳ3 'ﻠﻮر واړه 'ﻨ6ې وﻧ+ﻠﻮئ.
د ترس کاغذ پﻪ خپل اصﻠﻲ ﻣخ راواړوئ او پﻪ ﻧ+ﻠﻮل شﻮي ډبل کاغذ ﻳ 3داس 3وﻧ+ﻠﻮئ چ 3کﻮﻧجﻮﻧﻪ ﻳ 3سره برابر وي چ 3کﻠک شﻲ .ﻳﻮ وار بﻴا ﻫغﻪ خطﻮﻧﻪ چ 3د ترس پﻪ کاغذ ﻣعﻠﻮﻣ85ي اﻧ%ﻮر ک7ئ چ 3ډﻳزاﻳﻦ لﻪ ترس کاغذ 'خﻪ ډبل کاغذ تﻪ ور ولﻴ8دوي. ورو ،ورو د ترس کاغذ لﻪ ډبل کاغذ 'خﻪ جﻼ ک7ئ او وگﻮرئ چ3 ډﻳزاﻳﻦ پﻪ بشپ7ه تﻮگﻪ ډبل کاغذ تﻪ اﻧتقال شﻮى دى او کﻨﻪ؟ کﻪ ستاس 3ډﻳزاﻳﻦ بشپ 7و ،ﻧﻮ پﻪ ﻫغﻪ صﻮرت ک 3د رﻧگﻪ کﻮلﻮ لپاره چﻤتﻮ دى. لﻮﻣ7ى لﻪ أبﻲ رﻧگﻮﻧﻮ'خﻪ ﻳﻮ ډ4ر تﻴاره رﻧگ جﻮړک7ئ، ﻫغﻪ $اﻳﻮﻧﻪ چ 3تﻴاره ﻣعﻠﻮﻣ85ي ،رﻧگﻪ ک7ئ ،بﻴا لﻪ رو*اﻧﻪ رﻧگﻮﻧﻮ 'خﻪ رﻧگﻮﻧﻪ جﻮړ ک7ئ او پﻪ خپﻠﻮ $اﻳﻮﻧﻮ ک 3ﻳ 3وکاروئ چ 3رﻧگﻮل بشپ 7شﻲ .وروستﻪ کاغذ لﻪ ﻣ5ز ،ﻳا د ﻧقاش 9لﻪ تخت' 3خﻪ جﻼ ک7ئ او ﻫغﻪ پﻪ شﻴشﻪ ﻳ 3قاب ک 3ک85دئ.
( ٥ااﻧ%ﻮر) ﻳﻮه بﻠﻪ ﻣرحﻠﻪ.
( ٤اﻧ%ﻮر) اخری ﻣرحﻠﻪ.
تﻤرﻳﻦ لﻪ ﻳﻮه اسﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻦ 'خﻪ ﻳﻮه *کﻠ 3کاپﻲ جﻮړه ک7ئ. 26
11
ل ست د ﻟﻴک د *کﻼ ﻟﻪ ﻫﻨر سره آشﻨاﻳﻲ ـــﻮ َدةً ت ِ َﻌﻈﻴﻤــا ِ ِ ــب ِب ْـســـﻢِ ا ِ اﻟر ْح ِ ل اﻟر ِح ْﻴﻢِ ُﻣ َج َّ ﻤﻦ َّ ل ّ «ﻣﻦ َک َت َ ً ﻏَــﻔ ََـرا ُ ل ﻟ َُﻪ. 'ـــﻮک چـــ 3د ال د درﻧاوي پـــﻪ خاﻃر بســـﻢ ال اﻟرحﻤﻦ اﻟرحﻴﻢ پﻪ *کﻠﻲ خﻂ وﻟﻴکﻲ ،ال تﻌاﻟﻰ بﻪ ﻫﻐﻪ وب+ﻲ.
( ١اﻧ%ﻮر) د ﻳاقﻮت الﻤستعصﻤﻰ اﻣضاء)
27
د *ــکﻠﻲ لﻴکل ﻫﻨر د اســﻼﻣﻲ لﻮﻣ7ﻳﻮ پﻴ7ﻳﻮ لﻮﻣ7ﻧ 9پدﻳده ده چ 3د اسﻼم د ســپﻴ(ﻠﻲ دﻳﻦ لﻪ خپرﻳدو 'خﻪ وروســتﻪ ﻳ 3پﻪ ﻣکﻪ ﻣعظﻤﻪ ک 3پراختﻴا او پر ﻣختﻴا وﻣﻮﻧد لﻪ .د سﻮاد زده ک7ه پﻴل شﻮه او قرآن کرﻳﻤﻮﻧﻪ د لﻮﻣ7ي $ل لپاره
پﻪ ((کﻮفﻲ خط)) ولﻴکل شــﻮل .اســﻼﻣﻲ حســﻦ خط د قرأﻧکرﻳﻢ او ﻧبﻮي احادﻳثﻮ د لﻴکﻠﻮ پﻪ خدﻣت ک 3و چ 3ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻳ 3ډ4ر ارز*ت درلﻮد. د ﻫغﻮ ى د ﻫ(ﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک 3ﻳ 3د الﻬﻲ کﻼم لپاره ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې ﻫﻨر چ3 د *ــکﻼ ارز*ت ﻳ 3درلﻮد ،ﻣﻴﻨ #تﻪ راوړ .د حضرت ﻣحﻤد لﻪ وفات پﻪ ﻣشﻮره د حضرت ابﻮبکر 'خﻪ وروستﻪ قرأﻧکرﻳﻢ د حضرت عﻤر پﻪ واســطﻪ را !ﻮل شــﻮ او د پﻪ وخت ک 3د زﻳد بﻦ ثابت صدﻳق پﻪ وخت ک 3پﻪ واحد ﻣصحف ک 3تکثﻴر شﻮ. حضرت عثﻤان د قرأﻧکرﻳﻢ پﻪ لﻴکﻠﻮ ســرب5ره د قرأﻧﻲ أﻳاتﻮﻧﻮ ،حدﻳثﻮﻧﻮ ،دوعاگاﻧﻮ او ﻣبارکﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧــﻮ ب5ﻼ ب5ﻠ 3لﻴکﻨ 3پــﻪ وداﻧﻴﻮ ،پﻪ $اﻧگ7ي ډول پﻪ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ ،ﻣﻨبروﻧﻮ، دروازو ،ســفالﻲ لﻮ*ــﻮ ،فﻠزاتﻮ او د !ﻮکر پﻪ !ﻮ!ﻮ رواج وﻣﻮﻧد دا خطﻮﻧﻪ ﻳا لﻴکﻨ 3پﻪ اســﻼﻣﻲ ﻫﻨر ک 3لﻪ ﻫﻨدســﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ ســره د *کﻼ لپاره کارول کﻴدل.
( ٢اﻧ%ﻮر) د ﻧﻬﻤ 3ﻫجری پ75ۍ پﻪ دوﻳﻤﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ک 3د قرأﻧکرﻳﻢ د دوو لﻮﻣ7ﻧﻴﻮ صفحﻮپﻪ ﻧازک ﻧخﻮدي کاغذ پﻪ ﻧسخ خط لﻴکل شﻮى دى.
28
( ٢اﻧ%ﻮر) د فاتحﻪ سﻮرت د ﻣﻴر عﻤاد حسﻴﻨﻰ ﻫراتﻲ لﻴکﻨﻪ).
29
پﻪ در4ﻤﻪ ﻫجري پﻴ7ۍ ک ( 3ابﻦ ﻣقﻠﻪ بﻴضاوي) د لﻴکﻮﻧﻮ د اســاﻧﻪ کﻮلﻮ لپاره لﻪ کﻮفﻲ خط 'خﻪ ﻧﻮي لﻴکﻮﻧﻪ راوﻳســتل ،لکﻪ :د (ﻧسخ) لﻴک د وخت پﻪ تﻴرﻳدو سره بشپ 7او *کﻼ ﻳ 3ﻫﻢ زﻳاتﻪ شﻮه او لﻪ ﻫغﻪ وروستﻪ تر اوسﻪ پﻮرې !ﻮل قر أن شرﻳفﻮﻧﻪ پﻪ ﻧسخ خط لﻴکل ک85ي. ابــﻦ ﻣقﻠﻪ د ﻧســخ پﻪ لﻴک ک 3ﻧﻮر بدلﻮﻧﻮﻧﻪ ﻫﻢ راوســتل چــ 3پﻪ پاﻳﻠﻪ ک 3ﻳــ 3د ثﻠث خط ﻣﻨــ #تﻪ راووړ .وروســتﻪ ﻧــﻮر ﻧــﻮي لﻴکﻮﻧﻪ ،لکــﻪ :رﻳحــان او ﻣحقق د قرأﻧکرﻳﻢ د سﻮرتﻮﻧﻮ د عﻨﻮاﻧﻮﻧﻮ لپاره او د تﻮقﻴع خــط چ 3قاضﻴاﻧﻮ بﻪ د اســﻨادو پــﻪ لﻴکﻠﻮ ک3 ترې کار اخﻴســت د ( رقاع) خــط د فرﻣاﻧﻮﻧﻮ، رقعــﻮ او د کتابﻮﻧﻮ د عﻨﻮاﻧﻮﻧﻮ د لﻴکﻠﻮ لپاره چ3 د وﻻﻳتﻮﻧــﻮ حاکﻤاﻧﻮ پــﻪ دې خط لﻴکﻨ 3کﻮل3 راﻣﻨ%تﻪ شﻮل .د ﻧســخ او ثﻠث خطﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ# تﻪ را تگ سره پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫ5ﻮادوﻧﻮ ک 3د الﻬﻲ کﻼم لﻴکﻨ 3پﻪ ډ4رې *کﻠ 3ب2ﻪ سرتﻪ رسﻴدې. ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د پا1ﻮ ،ل5کﻨﻮ * ،ــکﻼ ،د قرأﻧکرﻳﻢ د لﻮﻣ7ﻳﻮ پا1ﻮ ،د ســﻮرتﻮﻧﻮ د پاى د عﻼﻣ 3او د کتابﻮﻧــﻮد !ﻮکﻮﻧﻮ پﻪ جﻮړﻳدﻧﻪ ک 3ﻣرســتﻪ کﻮلﻪ. تر ابﻦ ﻣقﻠﻪ وروســتﻪ د خط ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ اسﻼﻣﻲ لﻴکﻮﻧﻪ لﻮړو پﻮړﻳﻮ تﻪ ورسﻮل ،لکﻪ :د ابﻦ بﻮاب چ 3د ﻧسخ خط قاﻧﻮﻧﻤﻨدي ﻳ 3ﻣشخصﻪ ک7ه، ﻳاقﻮت ﻣستعصﻤﻲ چ 3ب5ل بﻴل خطﻮﻧﻪ ﻳ 3ډ4ر *ــکﻠﻲ لﻴکل او احﻤد ﻧﻴرﻳزي چ 3دخط پﻪ *ــکﻼ او پﻴاوړتﻴا ک 3ﻳ3 ســارى ﻧﻪ درلﻮد .اتﻤﻪ ﻫجري پ75ۍ د خط د *ــکﻼ ﻳﻮه ډ4ره *ــﻪ دوره وه .د خط پر *کﻶ سرب5ره د دې پ75ۍ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ﻧﻮي لﻴکﻮﻧﻪ ،لکﻪ :د
(تعﻠﻴــق) (خط چ 3د تﻮقﻴــع او رقاع خطﻮﻧﻮ لﻪ ترکﻴب 'خﻪ ﻣﻨ #تﻪ راغﻠی دی د (ﻧســتعﻠﻴق) خط چ 3د (ﻧســخ او د تعﻠﻴق لﻪ خطﻮﻧﻮ'خﻪ جﻮړ شــﻮى دى) .او د شکست خط ﻳ 3وکاراوه .د ﻧستعﻠﻴق لﻴک پﻪ اسﻼﻣﻲ دوره ک3 وروستﻨﻰ پ7او دى .پﻪ دې لﻴک ډ4رو خطاطاﻧﻮ لﻴکﻨ 3ک7ې دي ،لکﻪ: (ﻣﻴر عﻠﻲ ﻫروي) او (ﻣﻴرعﻤاد (حســﻴﻨﻲ) ﻫــروي چــ 3لﻴــک ﻳــ 3د کﻤــال لﻮړې درج 3تﻪ رســﻮلﻰ دى. ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ب5ل ب5ل اسﻼﻣﻲ خطﻮﻧــﻪ پــﻪ دﻳﻮالﻮﻧــﻮ، وداﻧﻴــﻮ ،دروازو ،د ﻣﻨبروﻧﻮ پــﻪ دﻳﻮالﻮﻧﻮ ،د قرأﻧکرﻳــﻢ پــﻪ رحﻠﻮﻧﻮ پــﻪ ډول ډول لﻮ*ــﻮ او !ﻮکراﻧــﻮ باﻧــدې کارولﻲ دي.
( ٤اﻧ%ﻮر)
تﻤرﻳﻦ
-١د *کﻠﻲ لﻴک ﻧﻤﻮﻧ 3ﻣﻮ پﻪ کﻮﻣﻮ $اﻳﻮﻧﻮ ک 3لﻴدلﻲ دي؟ -٢د ﻧاﻣتﻮ جﻮﻣاتﻮﻧﻮ دروازې او د خﻠکﻮ کﻮروﻧﻮ تﻪ $ﻴر شئ او وواﻳئ چ 3لﻪ کﻮﻣﻮ ﻣﻮادو 'خﻪ جﻮړشﻮي دي؟ -٣ﻫغﻪ وسﻴﻠ 3چ 3پﻪ خپﻠﻮ شاوخﻮاک 3وﻳﻨئ ،کﻮم اسﻼﻣﻲ *کﻠﻰ لﻴک پﻪ ک 3کارول شﻮى دى؟ -٤ستاس 3پﻪ *ار او ﻳا کﻠﻲ ک 3ﻧاﻣتﻮ خطاط شتﻪ؟ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ 3ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک7ئ.
30
12
ل ست
د بسﻢ ال اﻟرحﻤﻦ اﻟرحﻴﻢ کاپﻲ کﻮل ﻏﻮاړئ چ 3ﻟﻪ (بسﻢ اﻟرحﻤﻦ اﻟرحﻴﻢ) 'خﻪ کاپﻲ جﻮړه ک7ئ او پﻪ خپﻞ کﻮرک 3ﻳ 3و7$وئ؟
ﻣسﻠﻤاﻧﻮ خطاطاﻧﻮ الﻬﻲ أﻳتﻮﻧﻪ پﻪ *کﻠ 3ب2ﻪ لﻴکﻠﻲ دي .د بسﻢ الرحﻤﻦ الرحﻴﻢ 'ﻮ ﻧﻤﻮﻧ 3ﻣﻮ پﻪ کتابﻮﻧﻮ ،د !ﻠﻮﻳزﻳﻮن پﻪ صفحﻪ او د جﻮﻣاتﻮﻧﻮ پر د4ﻮالﻮﻧﻮ لﻴدلﻲ دي؟ د ﻧﻴﻤ 3تخت 3کاغذ پﻪ اﻧدازه د بسﻢ اهلل ﻳﻮ *کﻠﻰ تصﻮﻳر پﻴدا ک7ئ او د بسﻢ اهلل د کاغذ پﻪ اﻧدازه د ترس کاغذ (رو*اﻧﻪ کاغذ) را واخﻠئ او د بسﻢ اهلل پﻪ سر ﻳ 3داس 3وﻧ+ﻠﻮئ چ 3وﻧﻪ *ﻮرﻳ8ي .ﻫ5ر ﻣﻮ ﻧﻪ شﻲ چ 3د بسﻢ اهلل د لﻴکﻠﻮ پﻪ وخت ک 3باﻳد اودس وک7ئ .د بسﻢ اهلل لﻴکل د لسﻢ درس پﻪ شان کاپﻲ ک7ئ. اصﻠﻲ کاغذ د ﻧقاش 9د ﻣ5ز پر تختﻪ باﻧدې پﻪ سکاش"ﻴپ وﻧ+ﻠﻮئ .د دې لپاره چ 3د کار کﻮلﻮ پﻪ وخت ک 3وﻧﻪ *ﻮرﻳ8ي او بل دا چ 3کاغذ د أبﻲ رﻧگﻮﻧﻮ د استعﻤالﻮلﻮ پﻪ وخت ک 3پ7سﻴ8ي لﻪ وچﻴدو وروستﻪ بﻪ رﻧ/ﻮﻧﻪ بﻴا خپل اصﻠﻲ حالت تﻪ راوگر$ﻲ .د رﻧگﻪ کﻮلﻮ لپاره لﻮﻣ7ى ډ4ره تﻴاره سﻴاﻳﻲ اﻧتخاب ک7ئ.
31
برس پﻪ اوبﻮ لﻮﻧد ک7ئ او د أبﻲ رﻧگﻮﻧﻮ پﻪ رﻧگ ﻳ 3کک 7ک7ئ ،وروستﻪ ،ﻣﻮﻳک د رساﻣ 9پﻪ پﻠﻴ (ﻣﻨاسب پﻼستﻴکﻲ لﻮ*ﻲ ،لرگﻴﻮ ،فﻠزي شﻴشﻪ ﻳ 3لﻮ*ﻮ او ﻳا د أبﻲ رﻧگﻮﻧﻮ د قﻮط 9پﻪ سرپﻮښ وﻣ+ئ چ 3رﻧگ او اوبﻪ *ـﻪ سره گ 6او ترکﻴب شﻲ .کﻪ رﻧگ !ﻴﻨگ (غﻠﻴظ) وي او پﻪ برس پﻮرې ﻧ+ﻠﻲ د دوﻳﻢ $ل لپاره ﻳ 3پﻪ اوبﻮ ک 3غﻮ!ﻪ ک7ئ چ! 3ﻴﻨگﻮالﻰ ﻳ 3د کارولﻮ وړشﻲ. ستاس 3تﻴار شﻮى رﻧگ د برس قﻠﻢ پﻪ واسطﻪ د کاغذ پر ﻣخ ک85دئ او پﻪ ډ4ر غﻮر او دقت رﻧگﻮﻧﻪ د اصﻠﻲ خطاط 9پﻪ شان پﻪ خپﻠﻮ $اﻳﻮﻧﻮ ک 3پﻪ کار ﻳﻮسئ .کﻠﻪ ﻣﻮ چ3 د بسﻢ اهلل سطحﻪ لﻪ رﻧ ,ډکﻪ ک7ه ،بل رﻧگ جﻮړ ک7ئ .کﻠﻪ چ 3پخﻮاﻧﻰ رﻧگ وچ شﻮ ،ﻧﻮى رﻧگ پرې وکاروئ .د بل رﻧگ د کارولﻮ پﻪ وخت ک 3خپل برس پﻪ اوبﻮ ک 3ووﻫئ ،چ 3پخﻮاﻧﻰ رﻧگ پﻪ بشپ7ه تﻮگﻪ پاک شﻲ .رﻧگﻮﻧﻪ لﻪ تﻴاره 'خﻪ د رو*اﻧﻪ رﻧگ پﻪ لﻮر پﻪ خپﻠﻮ $اﻳﻮﻧﻮ ک 3وکاروئ ،چ 3د کاغذ پر ﻣخ ﻣﻮ لﻴک بشپ 7شﻲ. د کار تر بشپ7ﻳدو او وچﻴدو وروستﻪ ﻳ 3د ﻣ5ز او ﻳا د رساﻣ 9لﻪ تخت' 3خﻪ جﻼ ک7ئ او پﻪ شﻴشﻪ ﻳ 3چﻮکاټ ک 3ﻳ 3پﻪ پخپﻠﻪ کﻮ!ﻪ ک 3و7$وئ.
تﻤرﻳﻦ
د بسﻢ اهلل الرحﻤﻦ الرحﻴﻢ ﻳﻮه *کﻠ 3ﻧﻤﻮﻧﻪ پﻴدا ک7ئ او د ﻫغ 3ﻳﻮه کاپﻲ جﻮړه ک7ئ. 32
13
ل ست
ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ﻣﻌﻤارۍ سره اشﻨاﻳﻲ. کﻮﻣ 3اسﻼﻣﻲ وداﻧ 9پ5ژﻧئ؟
حضرت ﻣحﻤد رسﻮل اهلل
( ١اﻧ%ﻮر) د صفﻮﻳاﻧﻮ پﻪ دوره ک 3پﻪ اصفﻬان ک3 ﻳﻮ لﻮى او*کﻠﻰ جﻮﻣات چ 3لﻪ لرې لﻴدل ک85ي. ( ١اﻧ%ﻮر)
د ﻣعراج د شپ 3پﻪ ﻫکﻠﻪ واﻳﻲ(( :
)))1(...ژباړه :او بﻴا جﻨت تﻪ ور داخل ک7ل شﻮم، چ 3ﻫﻠتﻪ ﻣ 3ﻳﻮه ډﻳره لﻮﻳﻪ گﻨبده چ 3لﻪ سپﻴﻨﻮ ﻣروارﻳدو 'خﻪ جﻮړه شﻮې وه، ولﻴدلﻪ .دا رواﻳت د ﻫرې اسﻼﻣﻲ وداﻧ 9روحاﻧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده. د ﻣغرب لﻪ ﻣراکش 'خﻪ د ترک 3تر اﻧاضﻮل ،او د البرز لﻪ غروﻧﻮ 'خﻪ د اﻳران تر ﻣازﻧدان ،او د ﻫﻨدوکش ،کﻮه بابا او سپﻴﻦ غر پﻪ لﻤﻨﻮ ،او ﻫﻤدارﻧ/ﻪ پﻪ ﻫرات ،غﻮر او بﻠخ ک 3داس* 3اروﻧﻪ او کﻠﻲ شتﻪ .چ 3د ﻣعﻤارۍ لﻪ ﻧظره سره ورتﻪ والی لري او د طبﻴعﻰ چاپ5رﻳال لﻪ *کﻼوو سره پﻪ ﻫره سﻴﻤﻪ ک 3ﻫﻤغ8ۍ لري .د اسﻼﻣﻲ ﻣعﻤارۍ ﻫﻨري أثار د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ترﻣﻨ #د ﻫﻤغ8ۍ ﻧﻤﻮﻧﻪ ده .د طبﻴعﻲ چاپ5رﻳال د ﻫﻤغ8ۍ سرب5ره د وداﻧﻴﻮ د ب5ﻼ ب5ﻠﻮ برخﻮ *کﻼوې ﻫﻢ سره ورتﻪ والی لري .تارﻳخﻲ ابدات کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ د جﻮﻣات پﻪ د ﻧﻨﻪ او ﻳا باﻧدﻧ 9برخﻪ ک 3وي او ﻳا پﻪ کﻮم شخصﻲ کﻮر ک 3وي ،پﻪ ﻫغﻮى ک 3د اراﻣتﻴا او ﻫﻤغ8ۍ قاﻧﻮن حاکﻢ دى. -1ﻣتفﻖ عﻠﻴﻪ.
33
( ٢اﻧ%ﻮر )
(٣اﻧ%ﻮر ) د ترکﻴ 3د استا ﻧبﻮل پﻪ جﻮﻣات ک 3لﻮﻳﻪ ﻣرکزي گﻨبده ( ٤اﻧ%ــﻮر ) د درﻳﻤــ 3ﻫجــري پ75ۍ پﻪ ســر ک 3د اســﻼﻣﻲ ﻧ7ۍ د عراق د ســا ﻣزا لﻮى جﻮﻣات چ3 ﻣﻨارې ﻳ 3پﻨ%ﻮس ﻣتره لﻮړوالی لري.
د وداﻧ! 9ﻴﻨگ+ت او تعادل پﻪ ﻣتقارﻧﻮ طرحﻮ ( لﻪ دواړو خﻮاوو 'خﻪ ﻳﻮ شان ﻧسبت ﻫغﻪ ﻣحﻮر تﻪ چ 3پﻪ ﻣﻨ%ﻨ 9برخﻪ ک 3دى ،لکﻪ :د ﻳﻮ ې گﻨبدې *ﻲ او چپ اړخﻮﻧﻪ چ 3سره ﻳﻮشاﻧتﻪ دي) جﻮړ شﻮي دي او د وداﻧ 9د فضا طراحﻲ داس3 شﻮې ده چ 3اﻧسان تﻪ اراﻣتﻴا او تعادل ورب+ﻲ. اسﻼﻣﻲ *ار جﻮړوﻧﻪ ،کﻮروﻧﻪ ،جادې ،بازاروﻧﻪ او د*اري ژوﻧداﻧﻪ ﻧﻮرې اجزاوې داس 3طراحﻲ کﻴدې چ 3لﻪ طبﻴعﻲ عﻮاﻣﻠﻮ 'خﻪ ډ4ر زﻳات کار واخﻴستل شﻲ.د ﻣثال پﻪ تﻮگﻪ ،پﻪ *اري اسﻼﻣﻲ ﻣعﻤارۍ او وداﻧﻴﻮ ک 3لﻪ ﻧﻮر او ر1ا 'خﻪ گ"ﻪ اخﻴستﻨﻪ داس 3وه چ 3لﻪ ﻳﻮې خﻮاﻳ 3اﻧسان د پاک خداى پﻪ فکر ک 3اچاوه او لﻪ بﻠ 3خﻮا د طبﻴعﻲ رو*ﻨاﻳ 9وسﻴﻠﻪ او د وداﻧ 9د تﻮدوخ 3ﻣﻨبع وه .د اسﻼﻣﻲ ﻣعﻤارۍ ﻫﻨري أثار پﻪ دوو ډلﻮ و4شل ک85ي: -١ﻣعﻤاري ،ﻣذﻫبﻲ وداﻧ ،9لکﻪ :جﻮﻣات ،ﻣدرس 3قبروﻧﻪ او .... -٢د ﻧﻮرو وداﻧﻴﻮ ﻣعﻤاري ،لکﻪ :کﻮر ،ﻣا ،91باغﻮﻧﻪ ،کاروان سراﻳﻮﻧﻪ ،حﻤاﻣﻮﻧﻪ، بازاروﻧﻪ ،پﻠﻮﻧﻪ او .... د اسﻼﻣﻲ ﻣعﻤارۍ ډ4رې ﻣﻬﻤ 3ﻧﻤﻮﻧ 3جﻮﻣاتﻮﻧﻪ دي. ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د جﻮﻣاتﻮﻧﻮ د جﻮړولﻮ د *کﻼ لپاره چ 3لﻮى خداى
تﻪ د سجدې
او عبادت $اى دى د قرأﻧکرﻳﻢ لﻪ أﻳتﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ ډ4ره *کﻠ 3ب2ﻪ د ډ4ر دقﻴق ﻫﻨدسﻲ 34
تﻨاسب لﻪ لﻴکﻠﻮ'خﻪ گ"ﻪ اخﻴستﻠﻪ .د جﻮﻣات د وداﻧ 9ﻧقشﻪ پﻪ !ﻮلﻪ اسﻼﻣﻲ ﻧ7ۍ ک 3ﻳﻮ شان ده ،سرب5ره پر ﻫغ 3جزئﻴات او *کﻼوې ﻳ 3ﻫﻢ ﻳﻮ شان دي. د جﻮﻣات د وداﻧ! 9ﻮل بعدوﻧﻪ لﻪ داﻳرې 'خﻪ ﻻس تﻪ را$ﻲ .کﻠﻪ چ 3د جﻮﻣات چت جﻮړ شﻲ ،ﻧﻮ پﻪ ﻫغ 3باﻧدې گﻨبده جﻮړ84ي .گﻨبده پﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ شکﻠﻮﻧﻮ جﻮړﻳ8ي چ 3ډ4رې ﻣشﻬﻮرې ﻳ 3لﻪ ﻣﻨحﻨﻲ خطﻮﻧﻮ 'خﻪ چ 3ﻧﻴﻤ 3کرې تﻪ ورتﻪ والﻰ لري ،جﻮړې شﻮې دي. پر جﻮﻣاتﻮﻧﻮ سرب5ره پﻪ زﻳارتﻮﻧﻮ ﻫﻢ د گﻨبدوﻧﻮ جﻮړولﻮ راوج درلﻮد .پﻪ ( ٥تصﻮﻳــر )پــﻪ ﻣراکــش کــ 3دکتﻮبﻴــﻪ دجﻮﻣات ﻣﻨاره چ 3د (ﻣﻮحدون) پﻪ دوره ک 3پاى تﻪ ورسﻴده
زﻳارتﻮﻧﻮ او جﻮﻣاتﻮﻧﻮ ک 3ﻣﻨارې جﻮړﻳدې چ 3د ﻣﻨارو ﻣﻨ #بﻪ ﻣارپ5چﻲ و او اذان کﻮوﻧکﻲ بﻪ د ﻣﻨار پﻮرتﻨ 9برخ 3تﻪ پﻮرتﻪ کﻴدل او اذان بﻪ ﻳ 3کاوه چ! 3ﻮلﻮخﻠکﻮ بﻪ ﻫغﻪ اورﻳده. پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻧ7ۍ ک 3د ﻣﻨارو *کﻼوو $اﻧگ7ې ب2ﻪ درلﻮده .پﻪ لﻮﻣ7ي سر ک 3ﻣﻨارې د ﻣکعب پﻪ شکل جﻮړﻳدې ،خﻮ وروستﻪ ﻳ 3د استﻮاﻧ3 شکل رواج وﻣﻮﻧد .د ﻣﻨارو د *کﻼ لپاره پﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ اسﻼﻣﻲ ﻫ5ﻮادوﻧﻮ ک 3لﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ روشﻮﻧﻮ او طرﻳقﻮ 'خﻪ کار اخﻴستل شﻮى دى. چ 3دا *کﻼ وې د گﻨبدې لﻪ *کﻼوو 'خﻪ راﻣﻨ%تﻪ ک5دې .د جﻮﻣات پﻪ دﻧﻨﻪ ک 3فضا داس 3طراحﻲ کﻴدلﻪ چ 3د لﻮى خداى
عظﻤت پﻪ
!ﻮلﻮ برخﻮ او د اﻧسان پﻪ احساس باﻧدې اغ5زه وک7ي .د -ﻨبدې پﻪ داخﻠﻲ برخﻪ ک 3د قرأﻧکرﻳﻢ أﻳتﻮﻧﻪ ،ﻧقشﻮﻧﻪ او *کﻼوې د د4ﻮالﻮﻧﻮ تر ﻣرکزي ( ٦اﻧ%ــﻮر) د ﻫﻨــد پــﻪ اگــرا ک 3د (اعتﻤادولــﻪ) د قبرﻣﻨارې چ 3پﻪ ١٥ ﻫـ ش پ75ۍ ک 3جﻮړې شﻮې دي.
35
ﻧقط 3پﻮرې لﻴدل ک85ي .پﻪ دې !ﻮلﻮ ک 3د ﻣحراب *کﻶ $اﻧگ7ى ارز*ت لري.
(٧اﻧ%ــﻮر ) د اصفﻬان د جاﻣع جﻮﻣات ﻣحراب پﻪ ﻫـ ق کال ک.3 ٧١٠
(٨اﻧ%ﻮر) پﻪ ﻣراکش ک 3د ( بﻦ لﻮســف ﻣدرســﻰ ﻣحراب پﻪ لسﻤﻪ پﻴ7ى ک.3
ﻣحراب د قبﻠ 3لﻮرى *اﻳﻲ او !ﻮل ﻣسﻠﻤاﻧان د لﻤاﻧ%ﻪ پر ﻣﻬال ﻣحراب تﻪ ﻣخاﻣخ درﻳ8ي .لﻪ دې اﻣﻠﻪ ،پﻪ ﻫر جﻮﻣات ک 3ﻣحراب تﻪ ډ4رې *کﻼوې ورکﻮي. پﻪ ډﻳرو جﻮﻣاتﻮﻧﻮ ک 3د ﻣحراب تر'ﻨگ ﻣﻨبروﻧﻪ د جﻤاعت د اﻣام لپاره جﻮړ شﻮي دي چ 3د وغط پﻪ وخت ک 3ولﻴدل شﻲ او غ 8ﻳ 3واورﻳدل شﻲ. د وخت پﻪ ت5رﻳدو سره کﻠﻪ چ 3ﻣﻨبروﻧﻪ لﻪ لر-ﻲ 'خﻪ جﻮړ شﻮل پﻪ !ﻮلﻮ اسﻼﻣﻲ ﻫ5ﻮادوﻧﻮ ک 3ﻳ 3رواج وﻣﻮﻧد. د ﻣﻨبروﻧﻮ پﻪ طراحﻰ او *کﻼ ک 3ډ4ر تﻮپﻴروﻧﻪ لﻴدل ،کﻴدل خﻮ پﻪ کﻠﻲ ډول ﻫر 'ﻮﻣره چ 3د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻫﻨري ذوق پﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ اسﻼﻣﻲ ﻫ5ﻮادوﻧﻮ ک 3د ﻣعﻤارۍ ب5ل ب5ل سبکﻮﻧﻪ ﻣﻨ #تﻪ راوړي وو ،خﻮ لﻪ روحاﻧﻲ فضا سره ﻳ 3ډ4ر ژور اوگ 6پﻴﻮﻧد درلﻮد .دا جﻮﻣاتﻮﻧﻪ پﻪ ﻫسپاﻧﻴﻪ ک 3د قرطبﻪ جﻮﻣات ،پﻪ اﻳران ک 3د اصفﻬان جﻮﻣات ،د ﻫرات جاﻣع جﻮﻣات ،دﻫﻨد جﻮﻣات او پﻪ ﻧﻮرو اسﻼﻣﻲ ﻫ5ﻮادوﻧﻮ ک 3جاﻣع جﻮﻣاتﻮﻧﻪ لﻪ ﻳﻮ او بل سره پﻪ اړﻳکﻪ ک 3جﻮړشﻮي دي.
(٩ا ﻧ%ــﻮر) د ترکﻴ 3پﻪ اســتاﻧبﻮل ک 3د ( ســﻮکﻮلﻮ) جﻮﻣات ﻣحراب او ﻣﻨبر پﻪ لسﻤﻪ ﻫجري پﻴ7ى ک.3
( ١٠ﻧ%ــﻮر )د ﻣصر پﻪ قاﻫــره ک 3د ( ﻣؤﻳد) د جﻮﻣات ﻣﻨبر.
تﻤرﻳﻦ -١زﻣﻮږ پﻪ گران ﻫ5ﻮاد ک 3کﻮم لﻮى جﻮﻣاتﻮﻧﻪ شتﻪ؟ -٢د دې جﻮﻣاتﻮﻧﻮ *کﻼ وې 'ﻪ ډول دي؟ 36
14
ل ست
ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ سبک 'خﻪ پﻪ استﻔادې پﻞ جﻮړول تر اوسﻪ ﻣﻮ کﻮم ﻟرﻏﻮﻧﻰ پﻞ ﻟﻴدﻟﻰ دى ؟ پﻠﻮﻧﻪ لﻪ اوبﻮ 'خﻪ د ت5رﻳدو لپاره جﻮړﻳ8ي .کﻪ ﻳﻮ اوږد او پﻨ 6لرگﻰ د اوبﻮ پﻪ ســر ک85دو ،د پﻠﻮﻧﻮ لﻪ ډل' 3خﻪ شﻤ5رل ک85ي. اﻧســاﻧاﻧﻮ تر اوســﻪ ډ4ر زﻳات پﻠﻮﻧﻪ پﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ شکﻠﻮﻧﻮ لﻪ اوبﻮ 'خﻪ د ت5رﻳدو لپاره جﻮړ ک7ي دي .پﻠﻮﻧﻪ د اســﻼﻣﻲ ﻣعﻤارۍ ﻳﻮه پﻪ زړه پﻮرې ﻧﻤﻮﻧﻪ ده .د دې پﻠﻮﻧﻮ ﻣحکﻤتﻴا ،ظرافت او *کﻼ د دې سبب شﻮې ده چ 3لﻪ سﻠگﻮﻧﻮ کﻠﻮﻧﻮ وروستﻪ ﻫﻢ جﻮړ پات 3شﻲ. ستاس 3پﻪ چاپ5رﻳال ک 3لرغﻮﻧﻲ پﻠﻮﻧﻪ شتﻪ؟ ﻫغﻪ پﻠﻮﻧﻪ چ 3ستاس 3پﻪ چاپﻴرﻳال
( ١اﻧ%ﻮر) د پُل بﻴاتﻲ شﻮې برخ3
37
( ٢اﻧ%ﻮر) د پُل ﻣختﻠف 3برخ 3سره ﻧ+ﻠﻮي.
ک 3ﻣﻮجﻮد دي ،ﻫغ 3تﻪ پﻪ $ﻴر او دقت ســره وگﻮرئ .تاس 3ﻫﻢ کﻮلﻰ شئ چ3 ﻳﻮ پُل لﻮﻣ7ى پﻪ ﻳﻮ پﻨ 6ﻳا ﻣقﻮا کاغذ باﻧدې اﻧ%ﻮر ک7ئ .وروســتﻪ د اﻧ%ﻮر اضافﻲ برخ 3بﻴاتﻲ ک7ئ چ 3د پُل ﻳﻮ د4ﻮال جﻮړشﻲ .جﻮړشﻮى دﻳﻮال پﻪ بل پﻨ 6کاغذ ک85دئ او شــاوخﻮا ﻳ 3پﻪ پﻨســل خطﻮﻧﻪ وباســئ او خطﻮﻧﻪ پﻪ غﻮر سره د بﻴاتﻲ پﻪ واســطﻪ بﻴاتﻲ ک7ئ .تر'ﻮ بﻠﻪ کاپﻲ ک"ﻪ ﻣ"ﻪ جﻮړه شــﻲ ،ﻧﻮ پﻪ دې وجﻪ د پل دوه اصﻠﻲ د4ﻮالﻮﻧﻪ جﻮړﻳ8ي .د سر پﻮ*ﻠﻮ لپاره لﻪ ﻳﻮه ﻧازک کاغذ 'خﻪ کار واخﻠئ او اوږدوالی ﻳ 3د پُل د دﻳﻮال پﻪ اﻧدازه او پﻠﻨﻮالﻰ ﻳ 3د پُل د عرض پﻪ اﻧدازه وﻧﻴســئ او کاغذ او اضافﻲ برخ 3ﻳ 3بﻴاتﻲ ک7ئ .د پُل ﻳﻮ ســر پﻮښ پﻪ دﻳﻮالﻮﻧﻮ باﻧدې پﻪ سرﻳ+ــﻮ وﻧ+ﻠﻮئ ،تر'ﻮ ستاس 3ﻻســﻲ کار جﻮړشﻲ او ﻫﻢ کﻮلﻰ شئ چ 3جﻮړ شــﻮى پُل پﻪ ډبل ﻣقﻮاﻳﻲ کاغذ وﻧ+ــﻠﻮئ او د خپﻠ 3خﻮ* 3پﻪ رﻧگﻮﻧﻮ ﻳ 3رﻧگ کــ7ئ .کﻪ غﻮاړئ پُل تﻪ ﻧﻮره *ــکﻼ ورکــ7ئ ،ﻧﻮ وړې ډبرې ،پا 31او *ــاخﻮﻧﻪ ورپﻮرې وﻧ+ﻠﻮئ او د پُل ﻻﻧدﻳﻨ 9برخﻪ د اوبﻮ پﻪ رﻧگ رﻧگ ک7ئ.
( ٣اﻧ%ﻮر) د پﻠﻪ ﻻسﻲ کار
تﻤرﻳﻦ
لﻪ ډبل او ﻧازک کاغذ 'خﻪ پﻪ گ"ﻪ اخﻴستﻨﻪ ﻳﻮ *کﻠﻰ پُل جﻮړ ک7ئ. 38
15
ل ست
ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫﻨروﻧﻮ سره آشﻨاﻳﻲ
( ١اﻧ%ﻮر) د *کﻠ 3بسﻢ اهلل الرحﻤﻦ الرحﻴﻢ تذﻫﻴب
حضرت رسﻮل اهلل
فرﻣاﻳﻠﻲ دي:
ﻠی ک ُِّل َش ْﻰ ٍء)) ب 3لﻪ (( إِ َّن اهلل َ َکتَ َب اُلإِ ْح َسا َن َع َ شکﻪ اهلل *ﻴگ 32او *ﻪ والﻰ تﻪ ﻻزﻣﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ک7ې ده. پﻪ اسﻼﻣﻲ تفکر ک 3ﻫﻨر د ﻣﻮادو او شﻴاﻧﻮ د *کﻼوو د راﻣﻨ%تﻪ کﻮلﻮ ﻳﻮه طرﻳقﻪ ده .ﻫر شﻰ ﻫﻢ 'رگﻨد او ﻫﻢ پ"ﻪ ب2ﻪ لري چ 3ﻣسﻠﻤان ﻫﻨرﻣﻨد باﻳد د ﻫغ 3پﻪ ﻫکﻠﻪ دقﻴق فکر وک7ي. لﻪ ډ4رو *ﻮ تﻨاسبﻮﻧﻮ'خﻪ پﻪ طراح 9د ظرافت پﻪ جﻮړﻳدو ک 3گ"ﻪ واخﻠئ او د ﻫر شﻲ پﻪ جﻮړﻳدو ک 3ﻣادي عالﻢ لﻪ روحﻲ عالﻢ سره پﻴﻮﻧد ک7ئ.
39
پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ک 3دوه ﻣﻬﻢ صفتﻮﻧﻪ *کﻼ او "-ﻪ د وسﻴﻠﻮ او ډول ډول ﻫﻨري أثارو د شﻴاﻧﻮ د بﻴاﻧﻮلﻮ لپاره دي .لﻪ دې اﻣﻠﻪ د اسﻼﻣﻲ ﻫ5ﻮادوﻧﻮ پﻪ ﻫﻨري أثارو ک 3ﻳﻮوالﻰ 'رگﻨدﻳ8ي چ 3لﻪ جغرافﻴاﻳﻲ پﻮلﻮ 'خﻪ اوړي. اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر د ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ *کﻠﻮ او ظرﻳفﻮ لﻮ*ﻮ جﻮړﻳدﻧﻪ ﻣﻨ #تﻪ راوړه چ 3ډ4ر زر ﻳ 3ﻧ7ﻳﻮال شﻬرت وﻣﻮﻧد. پﻪ دې أثارو ک! 3ﻮل 3سطح 3پﻪ ﻧقشﻮﻧﻮ او اسﻼﻣﻲ خطﻮﻧﻮ باﻧدې پﻮ*ل شﻮې دي چ 3پﻪ لﻮﻣ7ﻳﻮ وختﻮ ک 3د قرأﻧکرﻳﻢ د أﻳتﻮﻧﻮ لپاره کارﻳدې او د وخت پﻪ ت5رﻳدو د تذﻫﻴب پﻪ ﻧﻮم ﻳاد شﻮ چ 3پﻪ کاشﻲ کارﻳﻮ او قالﻴﻦ اوبدلﻮ ک 3ترې گ"ﻪ واخﻴستل شﻮه او د شﻴاﻧﻮ د سطحﻮ
( ٤اﻧ%ــﻮر ) پــﻪ دولســﻤﻪ ﻫجــري پﻴــ7ۍ کــ 3پــﻪ ﻫﻨدکــ 3د 'رﻣﻨــ' 3ﻠــﻮر !ﻮ!ــ 3چــ 3پــﻪ طﻼ ــﻲ ﻧقشــﻮﻧﻮ *ــکﻠﻲ کــ7ل شــﻮي دي (د جﻴﻮتاﻧــا)
د *کﻼ لپاره پﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ ﻫﻨروﻧﻮ ،لکﻪ :فﻠزکاري ،کﻼلﻲ ،لر-ﻲ کﻴﻨدﻧﻪ، شبکﻪ کاري ،د تﻴ8و پﻪ تراشﻠﻮ ،پﻪ تﻴ8ه خطاطﻲ ،او -ﻨ6لﻮ ک 3ترې گ"ﻪ اخﻴستل شﻮې ده.
40
( ٣اﻧ%ﻮر)شبکﻪ کاري شﻮې ک7ک 9پﻪ اصفﻬان ک3
!ﻮل 3ســطح 3دوې برخ 3لــري چ 3ﻳﻮ ﻳ3 حاشــﻴﻪ او بﻠﻪ ﻳ 3ﻣتﻦ دى .ﻫره ﻳﻮه سطحﻪ پﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ ،لﻴکﻨﻮ* ،ــکﻠﻲ لﻴک او ﻳا د حســﻦ خط او اﻧ%ﻮر گرۍ پﻪ ترکﻴبﻲ ب2ﻪ جﻮړه شﻮې دي. ﻣرکزي ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ د داﻳرې پﻪ شــکل طراحﻲ ک85ي چ 3پﻪ *کﻠﻴﻮ اﻧ%ﻮروﻧﻮ جﻮړﻳ8ي، 1 او د اصﻠﻲ ســطح 3د ﻫــرو 'ﻠﻮر برخﻮ 4 تکرارﻳ8ي چ 3دا ﻣرکزي ډﻳزاﻳﻦ د ( شﻤشﻪ) 1
( ٤اﻧ%ﻮر) پﻪ ﻣزار شرﻳف ک 3د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ دﻣقبرې دروازه
ﻳــا ( ﻧارﻧــج) پﻪ ﻧﻮم او برخــﻪ ﻳ' 3ﻨ6ه ﻳا 4 ( گﻮ*ــﻪ) بﻮلــﻲ .کﻠﻪ کﻠﻪ 'ﻨ6ه ﻳا شﻤشــﻪ پﻪ ﻧﻮرو *کﻠﻴﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ ډک85ي او کﻠﻪ کﻠﻪ ﻣتﻦ پــﻪ ﻳﻮه تکراري اﻧ%ﻮرباﻧدې پﻮ*ــل ک85ي او حاشﻴ 3تﻪ پﻪ بل ډﻳزاﻳﻦ *کﻼ ورکﻮي. د لﻮ*ــﻮ پــﻪ طراح 9ک 3د لﻮ*ــﻮ د ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ برخﻮ لپــاره $اﻧگ7ي ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ کارول ک85ي. خ"ﻴﻦ خاورﻳﻦ لﻮ*ــﻲ پــﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠــﻮ ډولﻮﻧﻮ جﻮړﻳــ8ي چ 3د ﻫرې برخ 3د *ــکﻼ لپاره ﻳ 3ب5ل ب5ل ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ طراحﻲ ک85ي .د لﻮ*ﻲ د ﻫــرې برخ 3او د !ﻮلﻮ لﻮ*ــﻮ د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ او خطﻮﻧﻮ تر ﻣﻨ #ﻳﻮوالﻰ او ﻫﻤغ8ي ډ4ر ارز*ت لري.
( ٥اﻧ%ﻮر ) د اﻳران پﻪ ارد بﻴل ک 3د ( شاه اسﻤعﻴل د قبر لﻴکﻨ)3
41
پﻪ ﻫغﻮ أثارو ک 3چ 3ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ د حجﻢ پﻪ د4ﻮالﻮﻧﻮ اﻧ%ﻮرﻳ8ي ،د لﻮ*ــﻲ د' ،ﻣخ او 'ﻨ6و اړﻳکﻪ زﻳات ﻣﻬارت تﻪ اړتﻴا لري. پــﻪ ﻫغﻮ أثارو ک 3چ 3رﻧــگ کارول ک85ي ،لکﻪ: !ﻮکــر اوبدل ،قالﻴﻨ 3او بدل ،کاشــﻲ کاري او .... ﻫﻨرﻣﻨد باﻳد د رﻧگ ترکﻴب ،ﻫﻤغ8ي او ورتﻪ والﻰ راﻣﻨ%تﻪ ک7ي.
( ٦اﻧ%ﻮر لعابﻲ پتﻨﻮس چ 3د اسکﻨدر پﻪ اﻧ%ﻮر *کﻠﻰ شﻮى دى ق .م 'ﻠﻮرﻣﻪ پﻴ7ۍ.
( ٧اﻧ%ﻮر) پﻪ لسﻤﻪ پﻴ7ۍ ک 3د ترکﻴ 9پﻪ استاﻧبﻮل ک 3پﻪ ﻳﻮه تبرلﻴکﻨ.3
(٨تصﻮﻳر) پﻪ ١٣٠٠ﻫجري کال ک 3د اﻳران پﻪ تبرﻳز ک 3جﻮړه شﻮې قالﻴﻨﻪ.
تﻤرﻳﻦ -١داسﻼﻣﻲ ﻫﻨري أثارو ﻣﻬﻤ$ 3اﻧگ7تﻴاوې پﻪ گﻮتﻪ ک7ئ؟ -٢پﻪ اسﻼﻣﻲ ﻫﻨروﻧﻮ ک 3وحدت او ﻳﻮوالﻰ 'ﻪ دلﻴل لري؟ -٣ستاس 3پﻪ چاپ5رﻳال ک 3کﻮم اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر وجﻮد لري؟ 42
16
ل ست
ﻟﻪ خ"ﻮ 'خﻪ د ﻗﻠﻤداﻧ 9جﻮړول تراوسﻪ ﻣﻮ د ﻗﻠﻤداﻧ9د جﻮړﻳدو تجربﻪ ک7ې ده؟
(١اﻧ%ﻮر)د لﻮ* 3ﻻﻧدﻧ 9برخﻪ اول لﻮلﻰ جﻮړ ک7ئ) .
43
لــﻪ خ"ــﻮ 'خﻪ د قﻠﻤداﻧ 9د جﻮړﻳدو لپاره د خ"ــﻮ د لﻮلﻮ ( فتﻴﻠﻮي) لﻪ روش 'خﻪ باﻳد گ"ﻪ واخﻠﻮ .پﻪ دې روش ک 3باﻳد خ"ﻪ پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ لﻮلﻪ شﻲ.
د کار پﻴــل :د لﻮ*ــﻲ د تﻠــﻲ پﻪ جﻮړولــﻮ پﻴل وک7ئ :لﻮﻣ7ى د لﻮ*ــﻲ ﻳا قﻠﻤداﻧ 9تل پﻪ ﻫره اﻧدازه چ 3ستاســ 3خﻮ*ــﻴ8ي پﻪ داﻳروي ب2ﻪ جﻮړې ک7ئ .وروســتﻪ دخ"ﻮ لﻮل 3د ﻳﻮه ســاﻧتﻲ ﻣتر پﻪ قطر د قﻠﻤداﻧ 9د تﻠﻲ پﻪ اﻧدازه جﻮړې ک7ئ لﻮﻣ7ﻧ 9لﻮلﻪ د قﻠﻤداﻧ 9لﻪ تﻠﻲ ســره وﻧ+ــﻠﻮئ او بﻴا د ﻫغ 3پﻪ ســر ﻧﻮرې لﻮل 3پﻪ ډ4ر غﻮر او دقت ســره وﻧ+ــﻠﻮئ چ 3د قﻠﻢ د ﻧﻴﻤاﻳﻲ پﻪ اﻧدازه جﻮړ شــﻲ او ب2ﻪ ﻳ 3بشــپ7ه شﻲ .د دې لپاره چ 3لﻮل 3لﻪ ﻳﻮ بل ســره وﻧ+ــﻠﻲ لﻮل 3د ﻻﻧدﻳﻨ 9برخ 3پﻪ لﻮرې وتراشئ او کﻮلﻰ شﻮ چ 3خپﻠ 3گﻮت 3پﻪ اوبﻮ لﻨدې ک7ئ او وروستﻪ لﻮلﻮ تﻪ فشار ورک7ئ ،چ3 ﻳﻮ لﻪ بل ســره کﻠک 3وﻧ+ــﻠﻲ .د کار پﻪ وروستﻲ پ7او ک 3ﻫغﻪ باﻳد *ﻮﻳ3 شــﻲ چ 3د لﻮلﻮ ب2ﻪ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ شــﻲ .د دې لپاره چ 3ستاس 3کار *کﻼ پﻴدا ک7ي ،ﻧﻮ ﻫغﻪ پﻪ *کﻠﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ رﻧگ ک7ئ.
( ٤تصﻮﻳر) قﻠﻤداﻧﻲ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ رﻧگﻪ ک7ئ او قﻠﻤﻮﻧﻪ پﻪ ک 3واچﻮئ.
( ٥اﻧ%ﻮر) لﻨدې خ" 3تﻪ پﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ وسﻴﻠﻮ فشار ورک7ئ او بﻴل ب5ل ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ پﻪ ک 3جﻮړ ک7ئ.
(١اﻧ%ﻮر) لﻤ7ﻧ 9بﻮړکﻲ پﻪ سطح ﻧ+ﻠﻮل شﻮى دى.
(٢اﻧ%ﻮر ﻧﻮر بﻮړکﻲ پﻪ سطحﻪ وﻧ+ﻠﻮئ تر'ﻮ قﻠﻤداﻧ 9جﻮړه شﻰ.
( ٦اﻧ%ﻮر)د قﻠﻤداﻧ 9باﻧدﻧ 9برخﻪ *ﻮ ﻪ ک7ئ.
تﻤرﻳﻦ
د لﻮلﻮ لﻪ طرﻳق' 3خﻪ پﻪ کار اخﻴستﻨﻪ ﻳﻮه *کﻠ 3قﻠﻤداﻧﻲ جﻮړه ک7ئ او بﻴا پﻪ *کﻠﻴﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ او رﻧگﻮﻧﻮ *کﻼ ورک7ئ. 44
١٧ل ست
ﻟﻪ ﻣﻴﻨاتﻮرۍ سره اشﻨاﻳﻲ وﻟ 3اسﻼﻣﻲ ﻣﻴﻨاتﻮري ﻧ7ﻳﻮال ﻧﻮم او شﻬرت ﻟري؟
د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ لﻮﻣ7ﻧ 9اﻧ%ﻮرگري د طبﻴعﻲ عﻠﻮﻣﻮ د کتابﻮﻧﻮ تصﻮﻳري کﻮل وو .لﻪ ﻫغ3 وروستﻪ ،ورو ورو ادبﻲ کتابﻮﻧﻪ ،پﻪ $اﻧگ7ې ډول د سترو شاعراﻧﻮ د شعروﻧﻮ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ او د داستاﻧﻮﻧﻮ $ﻴﻨ 3صحﻨ 3اﻧ%ﻮرﻳزې شﻮې .غربﻲ ﻣحققاﻧﻮ پﻪ دې دلﻴل چ 3پﻪ ډ4ره کﻮچﻨ 9اﻧدازه او ډ4ر ظرافت ﻳ 3دا تصﻮﻳروﻧﻪ د ﻣﻴﻨاتﻮر پﻪ ﻧﻮم وبﻠل .ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د کتابﻮﻧﻮ پﻪ اﻧ%ﻮرولﻮ ک 3د 'ﻮ پﻴ7ﻳﻮ پﻪ اوږدوک 3ډ4ر پرﻣختگ وک .7دوى د ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ رﻧگﻮﻧﻮ، تصﻮﻳروﻧﻪ ،ﻣارپﻴچﻲ ترکﻴب بﻨدي او د عقﻴدتﻲ ﻣفﻬﻮﻣﻮ د بﻴاﻧﻮلﻮ لﻪ اﻣﻠﻪ د *کﻼ او ﻫﻨري ارز*ت لﻮړو پﻮړﻳﻮتﻪ ورسﻴدل او ﻧ7ﻳﻮال شﻬرت ﻳ 3پﻴدا ک.7
( ١اﻧ%ﻮر) د ﻣﻨابع الحﻴﻮان ابﻦ بختبﻴشﻮع د کتاب ﻳﻮه پا1ﻪ پﻪ اوﻣﻪ ﻫجري قﻤري پ75ۍ ک ( 3ﻧرزﻣرى او *%ﻪ زﻣرۍ)
45
( ٢اﻧ%ــﻮر) دجﻮاجــﻮى کرﻣاﻧﻰ دﻳــﻮان :د ﻫﻤا او ﻫﻤاﻳﻮن زرم ،بغداد ٧٩٩ﻫـ ق کال.
ﻫغﻮ اﻧ%ﻮرگراﻧﻮ چ 3شعروﻧﻪ ﻳ 3اﻧ%ﻮرول ،پﻪ شعروﻧﻮ ک3 ﻧغ+تﻮ عقﻴدتﻲ ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻮ تﻪ ﻳ$ 3اﻧگ7ې پاﻣﻠرﻧﻪ درلﻮده. لﻮﻳﻮ شاعراﻧﻮ ،ب5ل ب5ل ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ د شعر پﻪ ژبﻪ بﻴاﻧﻮل، اﻧ%ﻮرگراﻧﻮ ﻫﻢ لﻪ *کﻼ او رﻧگﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ گ"ﻪ اخﻴستﻨﻪ دا شعروﻧﻪ د تصﻮﻳر پﻪ ب2ﻪ اﻧ%ﻮرول چ 3د ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ ﻣفﻬﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ سره ﻳ 3ډډه لگﻮلﻪ .لﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻣﻴﻨاتﻮري ﻳﻮ ډول خﻴالﻲ (ذﻫﻨﻲ) اﻧ%ﻮر -ري ده. پﻪ ﻣﻴﻨاتﻮرۍ ک 3د طبﻴعت پﻴروي ﻧﻪ کﻴ8ي ،بﻠک 3د شکﻠﻮ پﻪ ساده کﻮلﻮ ،د رﻧگﻮﻧﻮ پﻪ بدلﻮن ،د ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ صحﻨﻮ تﻤثﻴل او د ډول ډول ﻣﻮضﻮع -اﻧﻮ تصﻮﻳروﻧﻪ کاږي .پﻪ دې أثارو ک3 ﻫﻨرﻣﻨدان ﻫغﻪ ﻧ7ۍ تصﻮﻳروي چ 3پﻪ ﻫغ 3ک 3ﻧقاشﻲ ډ4ره رو*اﻧﻪ ده .ډ4ر $ﻠﻴدوﻧکﻲ رﻧگﻮﻧﻪ ،بﻰ لﻪ حجﻤﻪ شکﻠﻮﻧﻪ ،زﻳات ظرافت او *کﻼ ،گﻠﻮﻧﻪ او بﻮ!ﻲ پﻪ تازه گ 9ک 3تصﻮﻳر شﻮي دي .فضا ﻳ 3ژوره *ﻮدل شﻮې ده.پﻪ تصﻮﻳر ک 3ﻫ &5سﻴﻮری ﻧﻪ لﻴدل ک85ي. ډ4رو اﻧ%ﻮرگراﻧﻮ د اسﻼﻣﻲ ﻣﻴﻨاتﻮرۍ د شکل ﻧﻴﻮلﻮ او وده ورکﻮلﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ سترې وﻧ6ې سرتﻪ رسﻮلﻲ دي او $ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو تر ﻫغ 3ﻫﻢ سترې دﻧدې تر سره ک7ي دي چ 3د دوى لﻪ ﻣﻴﻨاتﻮرﻳﻮ 'خﻪ ،ﻧﻮرو الﻬام اخﻴستﻪ ،لکﻪ(:جﻨﻴد السﻠطان) (کﻤال الدﻳﻦ بﻬزاد) او سﻠطان ﻣحﻤد چ 3د دوى د أثارو ﻧﻤﻮﻧ 3پﻪ دى درس ک 3وﻳﻨئ.
( -٣اﻧ%ﻮر) (ﻫارون الرشﻴد) پﻪ حﻤام ک 3د خﻤسﻪ ﻧظاﻣﻲ لﻪ کتاب 'خﻪ د کﻤال الدﻳﻦ بﻬزاد اثر ﻫرات ٩٠٠ ،ﻫـ ..ق.
( ٤اﻧ%ﻮر)
تﻤرﻳﻦ -١کﻮﻣ 3ﻣﻮضﻮع -اﻧﻰ پﻪ دې اﻧ%ﻮر گرﻳﻮ ک 3وﻳﻨئ؟ د ﻧقاشﻴﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ3 پخپﻠﻮک 3سره وغ8ﻳ8ئ. -٢پﻪ دې تصﻮﻳروﻧﻮ ک 3کﻮم شکﻠﻮﻧﻪ او رﻧ/ﻮﻧﻪ وﻳﻨئ؟ د اﻧ%ﻮر گرۍ پﻪ ﻫﻨر ک3 شکﻠﻮﻧﻮ او رﻧگﻮﻧﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک7ئ اوپﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ 3پﻪ خپﻠﻮ ک 3سره وغ8ﻳ8ئ. -٣د ( جشﻦ او کﻮچﻨﻲ اختر) د کارتﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻴﻨاتﻮرﻳﻮ ک 3ترکﻴب بﻨد او ﻣارپ5چﻲ حرکتﻮﻧﻪ پﻴدا ک7ئ.
( ٥اﻧ%ﻮر)
46
18
ل ست
د ﻗرآﻧکرﻳﻢ د رح5ﻞ جﻮړول تراوسﻪ ﻣﻮ د ﻗرآﻧکرﻳﻢ د رح5ﻞ د جﻮړوﻟﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻓکر ک7ى دى؟ ﻣسﻠﻤاﻧان د قرأن عظﻴﻢ الشان لپاره چ 3د خداى
کتاب دى* ،کﻠﻲ
رحﻴﻠﻮﻧﻪ جﻮړوي چ 3د تﻶوت پﻪ وخت ک 3قرأﻧکرﻳﻢ لﻪ $ﻤک' 3خﻪ پﻮرتﻪ پرې کﻴ+ﻮدل شﻲ .د قرأﻧکرﻳﻢ رحل لﻪ دوو لر-ﻴﻮ 'خﻪ جﻮړﻳ8ي چ 3ﻳﻮ پﻪ بل ک 3اوبدل ک85ي چ 3پﻪ اساﻧ 9سره خﻼص او ت7ل ک85ي .د قرأﻧکرﻳﻢ د تﻼوت پﻪ وخت ک 3رحل خﻼصﻮي او لﻪ تﻼوت 'خﻪ وروستﻪ ﻳ 3ت7ي او پﻪ داس$ 3اى ک 3ﻳ 3ږدي چ 3کﻢ $اى وﻧﻴسﻲ. تاس 3ﻫﻢ کﻮلﻰ شئ چ 3ﻫغﻪ رح5ل تﻪ ورتﻪ چ 3ﻫﻨرﻣﻨدان ﻳ 3لﻪ لرگﻲ 'خﻪ جﻮړوي لﻪ ډبل ﻣقﻮا کاغذ 'خﻪ جﻮړک7ئ .لﻮﻣ7ى ﻣقﻮا کاغذ د ﻣستطﻴل پﻪ ب2ﻪ بﻴاتﻲ ک7ئ .وروستﻪ ،د ﻣستطﻴل اﻧدازه پﻪ دوو وړو برخﻮ وو4شئ چ 3ﻳﻮه
47
مرحلﺔ سوم ﻣرحﻠﻪ درﻳﻤﻪ
مرحلﺔ دوم
دوﻳﻤﻪ ﻣرحﻠﻪ
ﻣرحﻠﻪاول اولﻪ مرحلﺔ
ﻳ 3د ( قرأﻧکرﻳﻢ د کﻴ+ﻮدلﻮ) او بﻠﻪ ﻳ 3د (پ+ﻮ) برخﻪ ده لکﻪ' :ﻨگﻪ چ 3پﻪ شکل ک* 3ﻮدل شﻮي دي ،ﻣقﻮا کاغذ د تﻴرې چ7ې او ﻳا بﻴات 9پﻪ واسطﻪ پرې ک7ئ .پام ﻣﻮ وي چ 3د ﻣستطﻴل عرض تر پاﻳﻪ پﻮرې بﻴاتﻲ ﻧﻪ ک7ئ چ 3لﻪ کﻮچﻨ 9برخ' 3خﻪ لﻮﻳ 3برخ 3جﻼ ﻧﻪ شﻲ .وروستﻪ د پ+ﻮ ﻳا ﻻﻧدﻳﻨ 9برخﻪ ک 3ﻳ 3ﻳﻮ عﻤﻮدي ﻣثﻠث اﻧ%ﻮر ک7ئ او ﻫغﻪ ﻫﻢ بﻴاتﻲ ک7ئ چ 3د رح5ل پ 3+ﻣحکﻤ 3او *کﻠﻲ شﻲ .د دې ﻣرحﻠ 3لﻪ ترسرتﻪ رسﻮلﻮ وروستﻪ دواړه برخ 3لﻪ بﻴاتﻲ شﻮي $اى 'خﻪ ﻳﻮ پﻪ بل ک 3ﻧﻨباسئ. د دې لپاره چ 3ستاس 3رح5ل *کﻼ پﻴدا ک7ي ،ﻧﻮ د اهلل پﻪ ﻣقدس ﻧﻮم او ﻳا پﻪ ﻧﻮرو دعا گاﻧﻮ او اسﻼﻣﻲ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ *کﻼ ورک7ئ .دا ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ د ﻣقﻮا کاغذ او رح5ل پﻪ باﻧد4ﻨﻴﻮ دﻳﻮالﻮﻧﻮ باﻧدې پﻪ تﻮر او سپﻴﻦ ډول او ﻳا رﻧگﻪ اﻧ%ﻮر ک7ئ .د دې کار لپاره د رح5ل د باﻧد4ﻨﻴﻮ دﻳﻮالﻮﻧﻮ پﻪ لﻮﻳﻮ او کﻮچﻨﻴﻮ برخﻮ *کﻠ 3ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ اﻧ%ﻮر ک7ئ ،تر'ﻮ د رح5ل دواړو باﻧد4ﻨﻴﻮ برخﻮ تﻪ *کﻼ وروب+ﻲ وروستﻪ بﻴا پﻪ خپل رح5ل ک 3قرأﻧکرﻳﻢ ک85دئ او تﻼوت ﻳ 3وک7ئ.
تﻤرﻳﻦ: -١تراوسﻪ ﻣﻮ د قرأﻧکرﻳﻢ 'ﻮ ډولﻪ رح5ﻠﻮﻧﻪ لﻴدلﻲ دي؟ ﻫغﻪ لﻪ کﻮﻣﻮ ﻣﻮادو 'خﻪ جﻮړ شﻮي دي؟ أﻳا د رح5ل پﻪ دﻳﻮالﻮﻧﻮ *کﻼوي دي؟ دا *کﻼوې 'ﻪ ډول دي؟ -٢د رح5ﻠﻮ د دﻳﻮالﻮﻧﻮ دﻳﻮ $اى کﻮلﻮ لپاره کﻮﻣ 3ﻻرې پﻪ کاروړو؟ -٣لﻪ ﻣقﻮا کاغذ 'خﻪ ﻳﻮ رح5ل جﻮړ ک7ئ او پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ *کﻼ ﻳ 3دﻳﻮالﻮﻧﻪ ډﻳزاﻳﻦ کاري ک7ئ او د خپﻠ3 خﻮ* 3پﻪ طرﻳقﻪ ﻳ 3دﻳﻮالﻮﻧﻮ سره وﻧ+ﻠﻮئ. 48
19
ل ست
ﻟﻪ اﻓﻐاﻧﻲ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ سره آشﻨا کﻴدل پﻪ اﻓﻐاﻧﻲ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ک 3کﻮم کسان پ5ژﻧئ؟ ﻫر ﻳﻮ د ﻫﻨر پﻪ کﻮﻣﻮ 'اﻧگﻮ ک 3ﻓﻌاﻟﻴت کﻮي؟
استاد ﻣحﻤد سعﻴد ﻣشعل حاجﻲ ﻣحﻤد سعﻴد (ﻣشعل) د ﻣحﻤﻮد (غﻮري) زوى پﻪ ١٢٩٥ﻫـ .ش کال ک 3د غﻮر وﻻﻳت د (تﻴﻮره) پﻪ کﻠﻲ ک 3وزﻳ8ﻳد. استاد ﻣشعل پﻪ ﻳﻮه ﻫﻨر پالﻮﻧک 3کﻮرﻧ 9ک 3لﻮى شﻮى و .د $ﻮاﻧ 9پﻪ وختﻮﻧﻮ ک 3ﻳ 3ﻫﻨري کاروﻧﻮ تﻪ پام ور واو*ت .ﻫ(ﻪ ﻳ 3وک7ه چ 3د استاد کﻤالالدﻳﻦ بﻬزاد ﻣکتب را ژوﻧدى ک7ي. استاد پر ﻣﻴﻨاتﻮرۍ پرتﻪ د حاشﻴﻮ پﻪ *کﻼ (تذﻫﻴب) ک 3د ډ4رو تک7ه ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ پﻪ ډلﻪ ک 3شﻤ5رل شﻮى دى .استاد پﻪ ﻣﻴﻨاتﻮرۍ ک 3ﻧﻮ*ت راﻣﻨ #تﻪ ک$ 7کﻪ چ 3ده $اﻧگ7ي ﻻره او روش درلﻮد او د استاد کﻤال الدﻳﻦ بﻬزاد د ﻣکتب پﻪ پﻴرواﻧﻮ ک 3حسابﻴ8ي .استاد ډ4رو
49
شا-رداﻧﻮ تﻪ ﻫﻨري زده ک7ه ور پﻪ برخﻪ ک7ي ده او ستر ﻫﻨري خدﻣتﻮﻧﻪ ﻳ3 سرتﻪ رسﻮلﻲ دي.استاد ﻣشعل پﻪ ١٣٧٦ﻫـ .ش کال ک 3د دلﻮې د ﻣﻴاشت3 پﻪ لسﻤﻪ ﻧﻴ"ﻪ لﻪ دې ﻧ7ۍ 'خﻪ سترگ 3پ" 3ک7ې او د ابدي ژوﻧداﻧﻪ پﻪ لﻮر روان شﻮ .د ده $ﻴﻨ 3أثار د اطﻼعاتﻮ او فرﻫﻨگ وزارت پﻪ ﻣﻠﻲ گالرۍ، دولتﻲ تاﻻروﻧﻮ او د خﻠکﻮ پﻪ کﻮروﻧﻮ ک 3ساتل ک85ي.
استاد ﻋزﻳز اﻟدﻳﻦ وکﻴﻠﻲ پﻮ پﻠزى استاد پﻪ ١٢٩٧ﻫـ .ش کال د سﻨبﻠ 3د ﻣﻴاشت 3پﻪ ١٦ﻣﻪ ﻧ"5ﻪ د کابل پﻪ چﻬاردﻫﻲ ک 3وزﻳ8ﻳد .ﻧﻮﻣﻮړى لﻪ دې اﻣﻠﻪ پﻪ ( اووه قﻠﻤﻲ) خطاط باﻧدې ﻣشﻬﻮر دى چ 3پﻪ خط ک 3د ﻧﻮ*تکارﻳﻮ ،ﻧقاش 9او اﻧ%ﻮر گرۍ لﻪ اﻣﻠﻪ د گران افغاﻧستان لﻪ ﻧﻮﻣﻴالﻴﻮ ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ 'خﻪ و .ده د کار پﻪ *کﻼ او ظرافت ک 3سارى ﻧﻪ درلﻮد .ﻫﻤدارﻧگﻪ ،د استاد وکﻴﻠﻲ د تابﻠﻮگاﻧﻮ پﻪ حاشﻴﻮ او ﻣتﻨﻮﻧﻮ ک 3ډ4رې ﻣﻬﻤ 3افغاﻧﻲ ﻫﻨري پدﻳدى ترسترگﻮ ک85ي .استاد وکﻴﻠﻲ پﻪ ﻫﻨري کاروﻧﻮ سرب5ره د خطاط 9د ﻫﻨر او تارﻳخﻲ پﻴ+ﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ زﻳات کتابﻮﻧﻪ لﻴکﻠﻲ دي .استاد د ١٣٧٦ﻫـ.ش کال پﻪ لﻮﻣ7ﻧﻴﻮ ﻣﻴاشتﻮ ک 3لﻪ دې ﻧ7ۍ 'خﻪ سترگﻲ پ" 3ک7ې.روح دې *اد وي.
تﻤرﻳﻦ
تاس 3پﻪ خپﻠﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ ک 3ﻫﻨرﻣﻨدان پ5ژﻧئ؟ د ﻫغﻮى د ﻣﻬﻤﻮ أثارو ﻧﻮم واخﻠئ.
50
٢٠ ل ست ﻟﻪ اﻓﻐاﻧﻲ ﻫﻨروﻧﻮ سره آشﻨا کﻴدل د ﻗاﻟﻴﻨ 3استر تﻪ $ﻴر شئ چ 3د ﻫﻐ 3تار او پﻮد د گﻨ6ې پﻪ وسﻴﻠﻪ 'ﻪ ډول سره ﻧ+ﻠﻮل شﻮي دي؟ دﻗاﻟﻴﻨ 3پر ﻣخ 'ﻪ شﻰ وﻳﻨئ؟ د ﻗاﻟﻴﻨ 3رﻧگﻴﻦ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ 'ﻪ ډول پﻪ پر ﻟﻪ پس 3گﻨ6و راﻣﻨ%تﻪ شﻮي دي؟ کﻠﻪ چ 3پﻪ قالﻴﻨ 3ک+ﻴﻨئ او ﻳا پر ﻫغ 3باﻧدې لﻤﻮﻧ #کﻮئ 'ﻪ احساس درتﻪ پﻴدا ک85ي؟ د ﻫﻨر لﻮﻣ7ۍ 'اﻧگ 3پﻪ افغاﻧستان ک 3زرگﻮﻧﻪ کﻠﻮﻧﻪ لرغﻮﻧتﻴا لري. کــﻪ 'ــﻪ ﻫﻢ د ﻫﻨري أثار و تﻮلﻴد د اﻧســاﻧاﻧﻮ د اړتﻴا وو دلﻴرې کﻮلﻮ ســر چﻴﻨﻪ ده، دقﻴقــﻪ طراحــﻲ ،د ب5ﻠﻮ ب5ﻠــﻮ ډﻳزاﻳﻨﻮﻧــﻮ کارول ،د دې ﻫ5ــﻮاد د ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ د ب5ﻼ
51
ب5ﻠﻮ ﻧســﻠﻮﻧﻮ ذوق د تارﻳخ پــﻪ اوږدوک' 3رگﻨدوي د خﻠکﻮ ﻫﻨــري ﻣﻴﻨﻪ تکﻮ او پارچــﻮ تﻪ رﻧگ او ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ ورب+ــﻲ، *کﻠﻲ او ﻧرم فرشﻮﻧﻪ اوبﻲ ،وداﻧﻴﻮ تﻪ د قرأﻧکرﻳﻢ پﻪ ﻣبارکﻮ أﻳاتﻮﻧﻮ *ــکﻼ ورکﻮي ،ســفالﻲ او فﻠزي لﻮ*ﻲ پﻪ ظرافت سره *ــکﻠﻲ کﻮي ،دروازو ،ﻣﻨبروﻧﻮ او د لرگﻲ رح5ﻠﻮﻧﻮ تﻪ *کﻼ ورکﻮي ،کاري لﻮ*ﻲ *کﻠﻲ کﻮي ،تر'ﻮ اﻧسان ﻫره شــﻴبﻪ د ظرافت او *کﻼ سره اړﻳک 3ولري ،ﻧﻮ ﻫغﻮ تﻪ ﻳ3 *کﻼ او ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻪ ورک7ي دي ،ﻧﻦ ﻫﻢ د پﻮستﻴﻨﻮ جﻮړول، د سراﻣﻴکﻲ ( کﻼلﻲ) لﻮ*ﻮ جﻮړول ،د غالﻴﻮ او بدل او ... د ﻫ5ﻮاد پﻪ ﻣختﻠفﻮ سﻴﻤﻮ ک 3دوام لري. ډ4ــر وگــ7ي د دغﻪ صﻨاﻳعﻮ پــﻪ جﻮړولﻮ لگﻴــا دي' .ﻮﻣره چ3 د تارﻳخــﻲ ﻫﻨــري أثارو ســاتﻨﻪ ډ4ر ارز*ــت لــري ،ﻫﻤدارﻧگﻪ د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧــﻮ ،ب5ــﻼ ب5ﻠــﻮ ﻫﻨروﻧــﻮ د راﻣﻨ%تﻪ کﻮلــﻮ ،کارولﻮ او د *کﻼووطرﻳقﻮ او روشــﻮﻧﻮ اﻧتقال وروستﻴﻮ ﻧسﻠﻮﻧﻮ تﻪ ډﻳره زﻳاتﻪ اړتﻴا ده. د ﻻســﻲ صﻨاﻳعــﻮ تﻮلﻴد ســرب5ره پر ﻫﻨــري او فرﻫﻨگﻲ اړخﻮﻧﻮ داخﻠﻲ او باﻧدﻧﻴﻮ بازاروﻧﻮ تﻪ د ﻫغﻮ عرضﻪ کﻮل د اقتصاد لﻪ پﻠﻮه زﻳات ارز*ــت لري .د افغاﻧستان پﻪ ﻧقشــﻪ ک 3د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ او ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ ﻫﻨروﻧﻮ عﻤده ﻣرکزوﻧﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک7ئ .د افغاﻧستان پــﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ *ــاروﻧﻮ ک 3خﻠک پﻪ ب5ﻼب5ﻠــﻮ ﻫﻨروﻧﻮ بﻮخت دي او ب5ــل ب5ل ﻻســﻲ صﻨاﻳع تﻮلﻴــدوي .د ﻣثال پﻪ تﻮگــﻪ ،پﻪ کابل *ــار کــ 3د ﻣعﻤارۍ ،بخــارۍ جﻮړوﻧﻪ ،پ+ــگري .فﻠزکاري، ﻣســگري ،زرگري ،کﻨدﻧکاري ،د ﻣرﻳﻮ پﻴﻴل ،د !ﻮکرو او بدل، دتﻴ8و تراشــل ،کﻼلﻲ ،ﻧقاشــﻲ ،د غالﻴﻮ اوبدل ،خاﻣک گ2دل 52
وجــﻮد لري.پﻪ ﻧﻮرو *ــاروک 3د !ﻮکــر او بدلﻮ، ورﻳ+ﻢ او بدلﻮ ،شال او بدلﻮ ،دگﻠدوزۍ ب5ل ب5ل ډولﻮﻧﻪ شتﻪ !ﻮکرﻳا رخت تﻪ *کﻼ ورکﻮل ،لکﻪ: د ﻣرﻳﻮگﻨــ6ل ،خاﻣک گﻨ6ﻧﻪ ،لــﻪ خ"' 3خﻪ د ســفالﻲ لﻮ*ــﻮ جﻮړول ،کﻼلــﻲ ،د ﻻجﻮردو د غﻤﻴــﻮ تــﻮږل او ډبرﻳﻨﻮ لﻮ*ــﻮ د جﻮړﻳدو ﻫﻨروﻧﻪ اداﻣــﻪ لري چ 3ﻳــﻮ لﻪ ﻫغﻮ 'خﻪ پــﻪ ﻫرات ک3 *ﻴ+ــﻪ جﻮړﻳدﻧــﻪ ده چــ 3د $اﻧگــ7ي ظرافت درلﻮدوﻧکﻲ ده .د ﻣاتﻮ او ب5کاره *ﻴ+ــﻮ لﻪ وﻳﻠﻲ کﻮلﻮ 'خﻪ وروســتﻪ رﻧگﻮﻧﻪ ور ســره ترکﻴب کﻮي چ 3ﻣﻴرﻣﻨ 3او ﻧارﻳﻨﻪ کﻠﻪ گ 6او کﻠﻪ ﻫﻢ ب5ل ب5ل
پﻪ دې کاروﻧﻮ بﻮخت دي او پﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ شــکﻠﻮﻧﻮ گﻴﻼســﻮﻧﻪ او *ــکﻠﻲ لﻮ*ﻲ د ﻵس او اور پﻪ واســطﻪ تﻮلﻴدوي چ 3د اﻣرﻳکا او اروپا بازاروﻧﻮ تﻪ ﻳ 3ﻻر پراﻧﻴســتﻲ ده کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ دا أثار د افغاﻧســتان پﻪ ب5ﻼ ب5ﻠﻮ *ــاروﻧﻮ ک 3لﻴدل ک85ي چ 3د !ﻮلﻮ ســﻴﻤﻮ پﻪ أثارو ک 3ورتﻪ والﻰ شتﻪ دى .د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ ،رﻧگﻮﻧﻮ او جﻮړولﻮ طرﻳق 3او روشﻮﻧﻪ ﻳ 3ب5ل دي.د ﻫرې سﻴﻤ 3د ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻮ ذوق او ابتــکار د دې ســبب ک85ي چــ 3د ډﻳزاﻳﻨﻮﻧﻮ او أثارو جﻮړول ب5ﻠــ$ 3اﻧگ7تﻴاوې پﻴدا کــ7ي .ﻫغــﻪ بدلﻮﻧﻮﻧﻪ چ 3ﻫﻨرﻣﻨداﻧــﻮ د تارﻳخ پﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ دوروک 3پﻪ ﻫﻨــري أثاروک 3راﻣﻨ# تﻪ ک7ي دي ،د ﻫﻨر د ﻣختﻠفﻮ 'اﻧگﻮ د ودې او تحﻮل ســبب شــﻮي دي .د ﻫﻤدې تحﻮل لﻪ اﻣﻠﻪ ده چ 3ﻧﻦ د ﻻســﻲ صﻨاﻳعﻮ 'اﻧگ 3لﻮړو پﻮړﻳﻮ تﻪ رســﻴدلﻲ دي چ 3ډ4ر ارز*تﻨاک أثار تﻮلﻴدﻳ8ي ،لکﻪ :د استالف کﻼلﻲ( سراﻣﻴک) چ 3د افغاﻧستان لﻪ ډ4رو ﻣشﻬﻮرو کﻼلﻴﻮ 'خﻪ ده چ 3پﻪ ب5ﻠﻮ ب5ﻠﻮ *اروﻧﻮ ک 3ﻳ 3د خر'ﻼو بازاروﻧﻪ تاوده دي. تﻤرﻳﻦ: -١ستاس 3پﻪ سﻴﻤﻪ ک 3کﻮم ﻻسﻲ صﻨاﻳع شتﻪ دي؟ -٢تاس 3د ﻫﻨروﻧﻮ لﻪ کﻮﻣ' 3اﻧگ 3سره اشﻨا ﻳاست؟ -٣لﻪ کﻮم افغاﻧﻲ ﻫﻨر سره ﻣﻴﻨﻪ او عﻼقﻪ لرئ؟ -٤د خپﻠ 3خﻮ* 3د ﻫﻨر د 'اﻧگ 3لپاره ﻧﻮې ﻧظرﻳﻪ وړاﻧدې کﻮلﻰ شئ؟
53
21
ل ست داﻓﻐاﻧستان ﻟﻪ ﻣﻠﻲ ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ سره آشﻨا کﻴدل د ﻣزارشرﻳﻒ ﻣﻮزﻳﻢ:
د ﻣزارشرﻳف ﻣﻮزﻳﻢ اوږده ﻣخﻴﻨﻪ او لرغﻮﻧتﻴا لري .لﻪ ﻫغﻪ وخت 'خﻪ چ 3د حضرت عﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ ﻣقبرې تﻪ پادشاه ﻫاﻧﻮ سﻮغاتﻮﻧﻪ ورکﻮل ،د دې ﻣﻮزﻳﻢ د جﻮړﻳدو سبب شﻮل .دا تحف3 او ﻫدﻳ 3د روض 3پﻪ ﻳﻮه $اﻧگ7ې کﻮ!ﻪ ک 3ساتل کﻴدې .د ﻣزار ﻣﻮزﻳﻢ سرب5ره پر قﻴﻤتﻲ ډالﻴﻮ ،د ﻣسکﻮکاتﻮ او ﻧﻪ پﻴدا کﻴدوﻧکﻮ کتابﻮﻧﻮ پﻪ $اﻧگ7ې ډول د خطﻲ ﻧسخﻮ کتابﻮﻧﻪ چ 3د ﻫغ 3لﻪ ډل3 'خﻪ د قرأن عظﻴﻢ الشان ﻧسخ 3د قرأﻧکرﻳﻢ $ﻴﻨ 3تفسﻴروﻧﻪ لري چ 3لﻪ زﻳات ارز*ت 'خﻪ برخﻤﻦ دی .پﻪ خپﻠﻪ ﻣبارکﻪ روضﻪ د ﻣعﻤارۍ د ﻫﻨر ﻳﻮ لرغﻮﻧی سبک دى .چ 3پﻪ ﻣبارکﻮ أﻳاتﻮﻧﻮ *کﻠ 3شﻮې ده .دا ﻣبارکﻪ روضﻪ ﻳﻮه تارﻳخﻲ لرغﻮﻧﻰ وداﻧ 9ده .پر دې ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ سرب5ره ،زﻣﻮږ پﻪ گران ﻫ5ﻮاد ک 3شخصﻲ ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ شتﻪ د ﻧﻤﻮﻧ 3پﻪ ډول سﻠطاﻧﻲ ﻣﻮزﻳﻢ د ﻳادولﻮ وړ دی.
د ﻫرات ﻣﻮزﻳﻢ: پﻪ ١٣٠٢ﻫـ.ش ﻳا ١٣٠٤ﻫـ .ش کال ک 3د ﻫرات ﻣﻮزﻳﻢ تاسﻴس شﻮ او پﻪ ١٣١٠ﻫـ .ش کال ک 3د ﻫرات د *ار *اروال 9تﻪ وسپارل شﻮ او پﻪ ١٣١٢ﻫـ .ش کال د ﻫرات د *اروال 9د ﻣقام پﻪ حکﻢ د پارک ﻫﻮ!ل وداﻧ 9تﻪ ولﻴ8دول شﻮ .پﻪ ﻫغ 3ک 3چ 3کﻮم أثار وو ،ﻫغﻪ د خﻠکﻮ ﻧﻨدارې تﻪ اﻳ+ﻮدل شﻮي وو .اکثره أثار ﻳ 3د *اروال 9لﻪ بﻮدج' 3خﻪ اخﻴستل شﻮي دي .ﻫغﻪ أثار چ 3پﻪ ﻫ6ه او ب/رام ک 3د کﻴﻨدﻧﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک 3ﻻس تﻪ راغﻠﻲ وو ،د کابل د ﻣﻮزﻳﻢ لخﻮا دسﻮغات او ډال 9پﻪ ډول پﻪ ١٣٢٥ﻫـ .ش کال د ﻫرات ﻣﻮزﻳﻢ تﻪ سپارل شﻮي دي.
د ﻣﻴﻤﻨ 3ﻣﻮزﻳﻢ: د ﻣﻴﻤﻨ 3د *ار پﻪ ﻳﻮې تارﻳخﻲ غﻮﻧ6ۍ ک 3د ﻧا'اپﻲ کشفﻴاتﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک 3د غﻮرﻳاﻧﻮ د دورې ﻣسﻲ سک 3پﻪ ﻻس راغﻠﻲ چ 3پﻪ ١٣٣٥ﻫـ.ش کال ک 3ﻳ 3د ﻣﻴﻤﻨ 3د ﻣﻮزﻳﻢ د جﻮړﻳدو زﻣﻴﻨﻪ برابره ک7ه ،چ 3پﻪ ﻫغ3 ک 3لرغﻮﻧﻲ أثار او شﻴان وساتل شﻲ .د ﻣﻴﻤﻨ 3ﻣﻮزﻳﻢ د ﻣدﻳراﻧﻮ پﻪ ﻫﻠﻮ $ﻠﻮ پﻪ کﻢ وخت ک 3د ډ4رو لرغﻮﻧﻮ او قدﻳﻤﻲ أثارو 'خﻪ برخﻤﻦ شﻮو او ﻧﻨداره ﻳ 3پﻪ ١٣٣٦ﻫـ .ش کال ک 3پﻴل شﻮه .دا ﻧﻨدارې دوﻣره پﻪ زړه پﻮرې وې چ 3د ﻣﻴﻤﻨ 3خﻠکﻮ خپل قﻴﻤتﻲ او تارﻳخﻲ أثار د تحف 3او ډال 9پﻪ ډول دې ﻣﻮزﻳﻢ تﻪ ورک7ل. 54
د ﻣﻨابعﻮ فﻬرست -١غﻼم ﻣحﻰ الدﻳﻦ شبﻨﻢ ،د $ﻮاﻧاﻧﻮ او ﻧﻮﻳﻮ $ﻮاﻧاﻧﻮ د ﻧقاش 9د لﻮستﻠﻮ ﻻر*ﻮد ١٣٨٠کال -٢د ﻫﻨر د لﻮست ﻻر*ﻮد لﻮﻣ7ﻳﻮ ،دوﻳﻤﻮ او درﻳﻤﻮ !ﻮلگﻴﻮ د *ﻮوﻧکﻮ لپاره کﻮد ﻧﻤبر ١٣٨٥ ،٥٣/٤ -٣د تجسﻤﻲ ﻫﻨروﻧﻮ اصﻮل ،دکتﻮر ﻣحﻤد حسﻴﻦ حﻠﻴﻤﻲ. -٤د تجسﻤﻲ ﻫﻨروﻧﻮ اصﻮل ،فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ ١٣٨٦ ،٣٥٨ /٢١ﻫـ.ش. -٥لﻪ تجسﻤﻲ ﻫﻨروﻧﻮ سره أشﻨا کﻴدل کﻮډ ١٣٨٤ ،٣٥٨/٣٧ﻫـ.ش. -٦فﻨﻲ طراحﻲ لﻮﻣ7ی !ﻮک فﻨﻲ اوحرفﻮي کﻮډ ١٣٨١ ،٣٥٩ /٩٢ﻫـ.ش. -٧ﻫﻨدسﻲ ﻧقشﻮﻧﻪ لﻮﻣ7ی !ﻮک فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ ١٣٨٤ ،٤٨٥ﻫـ.ش. -٨د ﻣحﻠﻲ اﻧ%ﻮر گرۍکارگاه فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ ١٣٨٦ ،٣٥٩ /٧٧ﻫـ.ش. -٩د ﻵسﻲ چاپ کارگاه فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ ١٣٨٤ ،٣٥٨ /٢٠ﻫـ .ش. -١٠د اﻳران د کاشﻲ کارﻳﻮ پﻪ ﻫﻨر ﻣقدﻣﻪ ﻣحﻤد ﻳﻮسف کﻴاﻧﻲ ،فاطﻤﻪ کرﻳﻤﻲ او عبد اهلل قﻮچاﻧﻲ و رضا عباس ﻣﻮزﻳﻢ ١٣٦٢ﻫـ.ش. -١١د ﻫﻨر داﻳره الﻤعارف ،روئﻴس پاکبار ،د ﻣعاصر فرﻫﻨگ اﻧتشارت. -١٢اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ارﻧست کﻮﻧل. -١٣اسﻼﻣﻲ ﻫﻨر ژبﻪ او بﻴان ،تﻴﻮس بﻮکﻬارت. ١٤د اﻳران لﻪ ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮسره اشﻨا کﻴدل ،لﻮﻣ7ی !ﻮک فﻨﻲ او حرفﻮي کﻮډ،١٣٧٨ ،٣٥٩/٣٠ ﻫـ.ش. -١٥د اﻳران د ﻻسﻲ صﻨاﻳعﻮ پﻪ لﻮر ،د احﻤد ﻻرام پﻪ اﻫتﻤام .د اﻳران د تﻬران د ﻣﻠﻲ باﻧک. اﻧتشارت ١٣٥٦ﻫـ.ش. -١٦عﻠﻢ پﻪ اسﻼم ک ،3د احﻤد ﻻرام پﻪ اﻫتﻤام د تﻬران د سروش اﻧتشارت ١٣٦٦ﻫـ.ش. -١٧د خﻮشﻨﻮ ﻳس 9ﻫﻨر اول او دوﻳﻢ جﻠد ،کﻮډ .٢٠٤ /٥ -١٨پﻪ اسﻼﻣﻲ فرﻫﻨگ ک 3د خط *کﻼ ،ان ﻣارى شﻴﻤل د قدس وﻻﻳت اﻧتشارت. -١٩د خط تارﻳخ او د افغاﻧستان پخﻮاﻧ 9لﻴکﻨ 3عبدالحﻲ حبﻴبﻲ. -٢٠د اﻳران ﻧقاشﻲ ،بازﻳل گري د تﻬران د ﻧﻮي عصر اﻧتشارت ١٣٦٩ﻫـ.ش. -٢١د اﻳران د ﻧقاشﻲ ﻫﻨرتﻪ کتﻨﻪ ،ډکتر اکبر تجﻮﻳدي .د فرﻫﻨگ او اسﻼﻣﻲ ارشاد اﻧتشارت تﻬران ١٣٧٥لﻮﻣ7ی -٢٢د ﻫﻨر کارگاه ١جﻠد د پﻮﻫﻨ%ﻰ ﻧﻪ ﻣخک 3کﻮډ ١٣٨٧ ،٥٩٤ﻫـ.ش. -٢٣د ﻫﻨرسﻴر پﻪ تارﻳخ ٢جﻠد .د پﻮﻫﻨ%ﻰ ﻧﻪ ﻣخک 3کﻮډ ١٣٨٦ ٥٩٤ /٨ﻫـ.ش. -٢٤د افغاﻧستان د تارﻳخ فشرده ،فاروق اﻧصاري ،دﻣطالعاتﻮ ﻣرکزکابل ١٣٨٦ﻫـ.ش. -٢٥ﻣﻮزﻳﻢ پ5ژﻧدﻧﻪ او پﻪ افغاﻧستان ک 3د ﻣﻮزﻳﻤﻮﻧﻮ سﻴر ،د ائﻨﻮگراﻣﻰ دﻳپارتﻤﻨت او باستان پ5ژﻧدﻧﻪ د اجتﻤاعﻲ عﻠﻮﻣﻮ پﻮﻫﻨ%ﻰ ،د کابل پﻮﻫﻨتﻮن پﻮﻫﻨدوى ﻣحﻤد رسﻮل باوري کابل ١٣٧٥ﻫـ.ش. 55