Gösterim Sanatları Terimleri Sözlüğü [PDF]

Citation preview

frvd



.J L



t



Prof. Dr. Ozoeneln NUTKU



TI



i.{



.t



t



I



il t' l.



I



I



I I



{'



l,'



t; tt\



il



GOSTERinn SAI\TATLARI TERIMLERI SO ZLUGU



I I lr.



,t



sEVlrqg EASIMEVT, ANKARA - I9t3 j



tli



r0Rx olt- KURUMU YAYtNLART



TORK



DII KURuMu YAYII{I.AFI: $tI



igtNDEKirn VI



TERTMLER UZERINE



VII



ONSOZ



KISALTMAL^. ...................... TIYATRO reRlUrrnt ..............



Bu siizrtik Erein o;bwce vins Koeak ..ne seiaur-u;;i';; incerenm,ig, Terim K.lu g.irevlircri se. #:rfilsr" baskr cvrc.sin.: getirirmietir.



... .... .



.. .. .. . .



.



x I



KUKLA vE cOLcE oYUNU trRlna'lr,Rt ..............



t59



oyKu cANr.AltDrnnaa reRlmreRt .........



r8t



DANS TETRIMLERT .............



t9t



sIRK vE sEvIRLIK oYUlIil-aS.



rnnlulEnt



..............



,l



2W



KAYNAKEA



19r



DIZTNLER (Eski Terimler Dizini, Almanca Dizin, Franstzca Dizin, Ingilizce Dizin, ltalyanca Dizin)



24L



il



f



'1.. i;:



&.



# 9S



1,



J



.i{



{., t



d



VII Gerek rtirkge'osmanrrca ve Batr d.illeriyle. ilgrri ola,rar &ahrnrz



I



ni,teusinde hazrrlanan tenim dizelgelerinde, geietse tiirrii i"",r,rarda ba, z-rrlanan siizliitlerde,- eldcn geldiEi iilgiide t*, toi*i



,r



iii"ks, bir



TERIMII,R t}zrniNr, Atati,irk devriminin "Tiirkge" konusundaki tutumunu gdylece iizet leyebiliriz: "Tiirkgeyi CaEdaS sanat, bilim ve uygulayrmrn, krsacasr ga[" dag uygarhgn b{.ittin gereklor,ini kargrlayacak bir di.l durunnrna go. tirmek."



Ti.irk Dil Kunrmu 1932 ph,nda rkuruldu[u zaman, yaprlacak dil gahgmalan, gu iki ana do$rultuda saptanmrgtr:



I - T,'jrk dilinin 6z gjirellr$ini ve zenginlilini ortaya grkarrnak; 2 - Tiirk dil'ini, diinya di,lleri arasrnda delerine yaraSrr ytkse&lile ulagtrrma^k. Bunlardan birincisinri geryeklegtirmek igin, eski ktilttir varh["rmzr aragtrrmak, yayrmlamak; ikincisini gergeklettirm€k igin de, bir yandan yiizyllar boyunca dilimize girmb olan yabancr siizctklerin, terimlerin yerrinc Tilrkgelcrini 'koymak, dte yandan da Batr uygarhfrnrn etki alamna girrnemizlc dilimize srzmaya baglayan ycnilcrine engcl olmak, biiylece, dilimizi 'kend'i olanaklan igerisinde geligtirmek gerekiyordu. Bu yabancr stizciirklcrin gofunluS,u tiirlii bilirm dallan ya da galtgma alanlanyla ilgili terimlerdi. Tiirk Dil Kurumu'nun kurulugunda, bu tcr:imler lcwrusu giiziirnlenmig defild'i. Daha sonra bu sorun da elc ahndr. Yrllar yrh yaprlian gahgmalar verimsiz kalmadr. Dil iginin olumlu bir sonllca ba$anmasrm ,isteJ/en aydurlar, brr alanda yapr,lan galtEmalarda Kurum'u yalnn brrakmadrlar.



llk evrede, yalmzca tcrimlerin fiir*ge kargrh,klanm bulmak yoluna gidiliyordur. Yaprlacak igler Eak, eldeki olanaklar az oldufu 'igin, bunlar terim sdzliiklerri olarak ver'ilemiyordu. I,kinci evrede ise, bir yandan yeni kargrhklar aranrrken, bir yandan da her konuda uzmanhk siizIiikler,i hazrrlanmasrna girigildi, Bugiine defin, Tiirk Dil Kururn-u'nun tiirlii kuruluglar; kurumlar, fakiiltcler ve kigilerle yapu& qalrgmalann ancak kilgiik bir biiliimii yayrmlanabilmigtir. Bu gahgmalar, tiirli.i kon'uda galrgan yzxzar ve aydurlarda dil bilincin'in yerlegmesine yardtm eder'hen, okul sralarrndaki gengleri de bu Tiirkge siizlere ahgtrrmrg, onlarda dil sevgisinin kd'klegmesini safl amrgtrr.



k



siirz,



ci'ikle kargrlamak yoluna gittilmigtir. itiotEe kargrrrk urriiil*.drtr d!& rumlar:da, Batr dillerinclen aktanran terimlerde, bir birl,ik saslanrna. srna gahgrlm4trr. Gerek Kurum'da hazrrlanan, gerekse Kurumta uzmanrara rrazrrratd,ilse.l ve bilimsel dcnetimi yajtrntmakta, bpnlarrn bu yiinlerdcn dc yanhgslz olmaranna grtrgrtmattaar. ortaya kon4n terimlerden kirnilcri iineri niteliEindc anlamtna gelen men de denilir. onkos : Antik Yunan tiyatrosunda crSrunguntn giirtin'igiinii abartmak ' igin masken,in i.izerine giyilen bir tiir takma sag ya'da bag siisti. onnamono : Japon tiyatrosunda kadtn maskelerine verilen ad.



okul tlyatrosu [es. t, mektep tiyatrosuf [Alm. Scftaltheater) [Fr. thhdtre de colldgel flng. college theatreJ : Okul d,srencilerinin kur' duklan ve gcrycklc$tirdiklcri tiyatro. bak. gengllk tlyatrosu, iinlverslte tlyatrosu. okuma galrgmasr [es. t. okuma provastf . [Alm. I*seprobel [Fr. rCpdtitian de lecture'l llng. reading rehearcall : Oyun galrgmasrnrn



onur biilmesl [es. t. Serel locastf l|-lm. EhrenlogeT lpr. loge officiellej llng,. ollicial boxl : Tiyatrolarda iincmli kigiler iEin yapllmr$ iizel bdlmeli seyir Yeri. oqgra tAlm. Operl [Fr. thddtre lyrique, opita) [Ing., It. operal : Konugmalarr yi.iccltilmip, orkestra eglilindcki insan sesi ile gerEek-



ri;



.i!



li



opera besteclsl



96



.. legtirilen ve miizifin ijnemli bir iife olarak tiim dramatik tjzel.likleri denetledi$i oyunlara verilen ad. opera besteclsl [Alm. Opernkonzponist) lFr, cotttpositeur d'opiraJ llng, opera composer) : Opera miiziklerini besteleyen sanatgl. opera blnasr lAlm. Opernhaus] lFr. opCral lLng. opera housef : Operanrn oynanmasma elverigli donatrmr ve nitelikleri olan giisteri binasr.



opera garlucrsr lAlm, Opernsiinger'l LFr. artiste lyriquef flng. opera singer) : Opera teknifiyle garkr sdyleyen sanatgl. opera yaz.an lAlm. Librettist von Opern) LFr. Iibrettiste d'opdral tlng. opera librettist'J : Opera tiiriiniin srizlerini yazan kirnse. operet fAlm, Operettef lFr. opCrettel [Ing., It. aperettal : Italyanca'da kiigiik opera anlamrna gelen, kahplagmrg kigilerle yazrn cleferi olmayan kiigtik bir olayla igli, melodramatik gegigleri bulunan, hafif, eflendirici oyunlara verilen ad.



ordu tlyatrosu [Alm. Heertheater) [Fr. thdLtre aux armCesf Ilng soldier's theatre, army theatrel : Askerlerin e$enmcsini smag edi' nen tiyatro. Birbirinden kopuk dans, ezgi ve skegleri kapsar. orldestra fYun. orcl&straf : 1-Antik Yunan tiyatro vaprlannclaki proskene'nin ijniinde ve seyircilerin orta yerindc bulunan yuvarlak oyun alanr. Bu alan Roma tiyatrosunda yarlm yuvarlak bigime girmigtir. 2 Qalgrctlar toplulu!"u. orkestra bagyetkillsl lAlm. Orchester-Inspekforl [Fr. inspecteur pour l'orchestrel tlng. chief of music staftl z Bir tiyatroda miizisyenlerin bagrnda bulunan en yetkili kigi. orkestra gahgma yerl [Alm. Orchesterproberaum, Orclrcsterprohesaal'l lFr, satle de rdpdtitions de I'orchestre) Ilng. orchestra relrcarsal roornf : Bir tiyatroda orkestra galtgmalarrnrn yaptldtlt yer. orkestra gukuru | Alm. Or ches t erv er s enkung, O r chest er grub el I Fr. losse d'orchestrel tlng. orchestra pit, pitl : I\,ltizikli tiyatro gcistcrileri dtizenleyen tiyatrolarda sahne ile scyirci arasrnda btrlunan ve orkestrayr alabilen gukur. orkestra sorrrnlusu [Alm. Qrchestervorslandl IFr. direclettr de l'orchestre') ltng, orchestra directorl : Bir tivatrocla orkestranrn ig' Iemesinden ve yiinetscl iglerinden sorumlu kigi.



orkestra yiinetmenl [es. t. orkestra Sefi] [AIm. Dirigcnt, Iiappelrrtcistcrf lFr. chef , d'orclrcstref [Ing, condttctor, orchestra leaderf : Or-



'n



otuma yerl



kestrayr ytineten, bir rnilzik yaprtur yiinettigi orkestra ile yorumlayan v,e uygiulayan sanatgr. orta (O. O.) : Ontaoyunu'ntrn crynandr$r alan. Uannlu$u otuz arsui (yirmi metrc), $niSligi yinnri arqndrr (on diirrt metre). 9evresine kazrklar gakrlara ,hip dolagtrnlrr ve seyirciler ile oytrn yerinin sl' run gizihnig olur. bak meydar\ p,alangaorta agrlr rgrn [AJm. Mittelgrosser Lichtkegel] [Fr. faisceau moyenf llng. medium-angle beamT llt. raggi.o med'iof : Bir onr.ncu ya da t"ttt" tizgrine yumugak rbir e!'imle verilen rgrk. orta antlk komedya : Antik Yunan komedyasrnm ikinci errresidir. Eski komedya ile orta komedyay.r aylnain kesin bir srnrr yoktur. Aristo qn ile 330 yrllan fanes her iki diinemde de vardr. ApEr yukan I0 Bu komed' yoktur. taglama arasmda gelignigtir. Kigisel ve siyasal iinemini parabasls. Koro giini.ilmez. bak. yada parabasis biiltimii de komedya' tiire olan bulacak yeni komedyada yitirmigtir. DoruEunu srna dofru bir yiinelig izlenir. Orta komedyanrn exr tamnmrg yazarl Antifanes'tir. orta biilge [Alm. mittlere Stimmlagel [Fr. rdgistre mddiuntf [InSmediim registerf : Tiyatro konugmasrnda sesin en rahat kullantlabildifi ses b6lgesi. ot'ta dtlrkat gembcrl l$m. mittlerer KonzentrationskreisJ [Fr. cercle mddian dlattention'l flng. medium circle of attentionl : Stanislavski onrnculuk dizgesinde dikkatin odaklanmasrnr kolavlashrmada ikin' d aift.t Cernberi. Burada oyuncunun gerrresindeki birkaC kigi ve birkag egya dikkat gernberinin kapsamrndadrr'



ortao5n[ru : c,eleneksel Tiirk dopaqlama halk tiyatrosu. ortada oyna' oo. nug l iliai yaprtmrn sahnelenmesi schneJ IIns. direcrl : Bir tiyatro netmek.



ysnetmen [es. t. reiis6r) [Alm. Regisseur, spielleiterf lFr. metteur en sc|neJ llng. producer, directorJ tlt. registal : Bir oyunu, gerekli tjn hazrrhf: ve yorumu yapt*tan sonra, dengeli ve stkt bir diizen iginde, dofru, inandrrcr ve sanatsal bir bigimde, gegitli alanlann sanatgrlan, uzmanlan ve uygulayrmcrlarr ile igbirlifi yaparak sahneye gtkaran senatgr. yiinetme tell [Alm. mechanischer Zug] tFr. lil de tClCcomtnande mCcaniquel llng. tracker line, tracker wirel [lt. cavetto a distanzal Uzaktaki bir Seyi yiinetebilmek igin palangalar {izerinde dii:eneksel olarak hareket ettirilen tel. yiintem [es. t. metotl lulm. Methodef lFr. mcthodc) llng. methodi : yiintemi iQin kullanrlan Qagdag oyunculupun kunrsusu stanislavski sdzciik. bak. Stanlslavskl dlzgesl. vliresel rsrklama [es. t. lokat $tki lAlm. Lokalbeleuchtung] [Fr' Cclaira' ge loiall tlng. area lighting, local lighting) : Sahne iizerinde yalnrzca belli bir biilgeyi aydrnlatma. z



yuvarlalc tlyatro lLlm, Rundtheaterj fFr. thdAtre circulairel [lng. circular stagel : Ortagalda dinsel oyunlann oynandrf-r agalr yukan ilg buguk metr€den on metr.sye tadar gaplan olan Sruvarlak tiyatro; oyun alanrmn gevresi seyirci girmesin diye bir hendekle gevrili olan tiyatro. bak. gevnelt tlyatro. $erck komedya lAlm. hdhe Komddicl tEr. haute comddiel ltng. hot comedyl : Karakter rrc tiire ttirlerinl kapsayan ko,nredya. bak.



tiire kornedyasr. ytltscltl [es. t. platlorml lLlm, Pode.stJ [Fr. praticablej llng. rostrum, practical, pracj llt. praticabilel : Sahne tizerinde defiigik diizey elde etmek igin gegitli yiikseklikte yaprlan diizey. ytlrcn (Kit.O.) : Anadolu'da onrn diizenleyicisine verilen adlardan biri. yiiz boyama [es. t. makyajl lAJ.m. Schminke, Maskenbild] lFr. maquillagel llng. make-up\ : Oyunculann rollerine uygun bigimde yiiz anlatrmlannr de$igtirmek amacryla ytizlerinl boyamalan iqlem{. yliz boyama u:zman [es. t. makyai miitehasstsr] [Alm. Maskenbildnerl lEr. maquilleurl llng. make-up altist, make-up manf : Oyunculann yiiderini rollerine uygun bigimde boyayan uzman. ytiz btrrugturmnk [Alm. grimassierenl lFr, faire la grimacel tlng. grimaeel : O1runcunun, anlatrmr vurgulamak igin oyun srrasrnda yanhg olarak bagvr.rdu$u yiiz krmrltrlannrn tiimii. ylt fi tlyetro [Alm. Sc/rrlltheaterl lFr. thCdtre flottantl lIng. floating theatre, shcw-boat'l: Irmak, deniz, giil tizerinde, kryrdan kryrya sey-



'z



red,erek oyunlar oynayan tiyatro. [Alm., Fr., lng. MS] : Yazma sd,rciipiiniin krsaltrlmrgr.



z timing'J: l-Oyuncunun, bagka oyunlarla olan iligkisinde ne zaman tepki gilsterece[ini belirten kavram. 2-Uygulanm iilelerinin oyuncularla eglenmesinde dikkat edilen



zamanlarna [Alm., Fr., Ing.



kavram. Zarnl : C,ornmedia dell'arte ti.iriinde, er,kek ugak tiplerine verilen ad. zatzltrc;l^ : lspanyol klasik rniizikli oyuntrna rcrilen ad.



zincir



alrrl*



15g



rtnclr aFrhk [Alm. Eesc:hanerungskettenl l1r. plombs] llng. chain. weight) llt. pesoT: sahnede bir geyr gergin tutmaya yarayan alrrhk. zinclrleme fAlm. Folgel [Fr. encha?nemenl] [Ing. succession) : Tiyatro oyununda olaylann nedenleri ile sonuglannrn inandrncr slra ile bir-



birini



izlemesi.



zonmlu cahne [es. t. mecburi sahnef [Nm. rrerDindliche szene, obligatorische Szenel [Fr. sc]ne h, fairel llng. obligatory sceneJ; .lyi kunrlu oJ/unr uygulayrmrnda iteride ortaya grkacak olaylan ima edici noktalan bir .araya toplayan birinci derecede 6nem tagryan sahne. Bu sahnede go$u kec oyunun doruk noktasr btrlunur. zuhurt kolu (o.o.) : ortaoyunu kollanndan ikincisi (itbiiru Han Kolu). Bu kol sarayda g