गियानस्रि (Gìyànsrì: An Advanced Course Reader in Bodo)
 9788173431944 [PDF]

  • 0 0 0
  • Suka dengan makalah ini dan mengunduhnya? Anda bisa menerbitkan file PDF Anda sendiri secara online secara gratis dalam beberapa menit saja! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

गियानगि (GÌYÀNSRÌ) An Advanced Course Reader in Bodo



CENTRAL INSTITUTE OF INDIAN LANGUAGES Title: गियानगि (Gìyànsrì: An Advanced Course Reader in Bodo) Editor: Aleendra Brahma This publication is an outcome of the Workshop on the Preparation of RLC Study Material Advanced Course Reader in Bodo held at NERLC, Guwahati on 20-26 June 2017. The experts and Resource Persons participated are as follows: Dr Bhupen Narzaree



Dr Rupali Swargiary



Professor & Head Department of Bodo, G.U.



Assistant Academic Officer SEBA, Guwahati



Dr Anil Kumar Boro



Dr Rajendra Kr Basumatary



Associate Professor & Head Dept of Folklore Research, G.U. & Sahitya Akademi Awardee



Assistant Professor Dept of Bodo, Udalguri College



Mr Bidyasagar Narzary



Assistant Prof & Head Dept of Bodo, Pandu College



Former Director, PIB & Sahitya Akademi Awardee



Gobinda Basumatary Reknown Bodo Literattuer & Ex-General Secretary Bodo Sahitya Sabha



Dr Pranab Jyoti Narzary



Mr Niran Brahma Assistant Professor Dept of Bodo, Udalguri College



Mr Rabiram Narzary



Dr Nareswar Narzary



Assistant Professor Dept of Bodo, Pandu College



Associate Professor Dept of Bodo, Udalguri College



Dr Sansuma Khungur Boro



Dr Adaram Basumatary



Principal, D.G. Jr College Guwahati, Assam



Associate Professor Dept of Bodo, Janata College



Mr Kanun Basumatary



Mr Phanidhar Baro Assistant Professor Departmet of Bodo Salbari Sr College, Baksa



Dr Nijwm Narzary Subject Teacher Sapotgram Amalgamated Academy, Kokrajhar



Guest Lecturer, Dept of Bodo NERLC, Guwahati



Mr Lakhiram Narzary Research Scholar Dept of Folklore Research, G.U.



Mr Ripen Boro Translator, SSA Assam Kahilipara, Guwahati



Coordinator: Aleendra Brahma



गियानगि (GÌYÀNSRÌ) AN ADVANCED COURSE READER IN BODO



Aleendra Brahma



CENTRAL INSTITUTE OF INDIAN LANGUAGES MYSURU



गियानगि An Advanced Course Reader in Bodo Editor: Aleendra Brahma



Publication No.: 1095 First Published:



June, 2018 Chaitra, 1939 © Central Institute of Indian Languages, Mysuru, 2018



This material may not be reproduced or transmitted, either in part or in full, in any form or by any means, electronic, or mechanical, including photocopy, recording, or any information storage and retrieval system, without written permission from: Director Central Institute of Indian Languages, Manasagangotri, Hunsur Road, Mysuru – 570 006, INDIA Phone: 0091/0821-2515006 (Director) Grams: BHARATI E-mail: [email protected]



Fax: 0091/0821-2515032 Website:http://www.ciil.org www.ntm.org.in



For further information contact: Head, Publication Unit Prof. Umarani Pappuswamy Ph : 0821-2345026 Email: [email protected]



For Publication orders Contact Publication Unit Ph : 0821-2345182, 09845565614 Email: [email protected] [email protected]



ISBN No: 978-81-7343-194-4



Price: ` 130/Published by Head Press & Publication Officer-in-Charge Printing Supervision by Cover Design Printed at



: Prof. D. G. Rao, Director, CIIL, Mysuru : Prof.Umarani Pappuswamy, Prof.-cum-Deputy Director : Aleendra Brahma, Lecturer-cum-JRO : R. Nandeesh, M.N. Chandrashekar & H. Manohara : Aleendra Brahma : CIIL, Printing Press, Mysuru



FOREWORD The main objective of the Central Institute of Indian Languages has been the development of all the major and minor Indian languages by way of documentation, research, teaching and material production in Indian languages and promotion and maintenance of multilingualism and multiculturalism to strengthen the bond among the Indian languages and thus establish strong community harmony and national integrity in the country. 10-Month Language Training Programme in all the Scheduled Languages of India is conducted every year from 1 July to 30 April in the seven Regional Language Centres of the Institute, situated in different parts of the country. The main aim of this programme is to help the state governments implement the three-language formula by training teachers, prospective teachers, linguistic scholars and general public who are very much devoted and concerned about the development of Indian languages. The Advanced Course Reader Series is one of the several textbook series prescribed by the Institute for the LTP courses. It is prescribed for the second language learners in the last stage of the Training Programme. The main aim of this course reader is to impart the inclusive knowledge about the existing literature in and on the language learning as a second language. The Advanced Course Reader in Bodo entitled as Gìyànsrì includes wide range of the literature in Bodo, such as essays, short-stories, poetry, one act plays, sci-fi stories, biographies, book reviews and songs. Thus, along with learning the language, the learners are expected to acquire knowledge about the language speaking community, their relationship with the different aspects of the world and the general knowledge about the world in the learning language.



Prof. D.G. Rao Director, CIIL, Mysuru



रायफोरनाय भारतारर राव फसंथान, मैसरु ु गन बेन्दोङाव थानाय िंगि ओन्सोलारर राव गमरुफोरगन मादाव िुवाहाटीयाव थानाय सा-सानजा ओन्सोलारर राव गमरुवाव असमीया, नेपागल आरो मगनपुररजों लोिोसे बर’ रावखौबो नैगथ राव महरै बोसोरर 1 जुलाइगनफ्राय 30 एगिलगसम 10-दान राव सोलोंनाय आयदा महरै फोरोंनाय जायो। बेगननो मोनथाम खोलोबगन जोबथा अदेबागन जौिा खोलोबाव, लोब्बा थानाय राव रायग्रा हाररगन समाजारर, थुनलाइयारर, हाररमुवारर, रांखागन्थयारर आरो िुबुन िुबुन गबथथंगन हािौमागन गियानखौ होनाया बे आयदागन मोनसे िुबै थांगख। बे बेलायाव, थोजासे गियानगन बागि महरै बे फराय-गबजाबखौ सुजुनानै ददहुन्नाय जादों आरो बेगनखायनो बे गबजाबगन मुंखौबो गियानगि दोन्नाय जादों। मख’नो िोनांदद, िुबुन िुबुन आयदासागन रायथाइ, खन्थाइ, मेथाइ, सुंद’ सल’, थुनफाउगथना, िोनोखो थुनलाइ, गजउखौरां, आररजों लोिोसे बेयाव गबजाब नायसंनाय गसन्थाइनो सरजाबफानाय जादों। 2017 इं मायथाइगन 20-26 जुनाव सा-सानजा ओन्सोलारर राव गमरुवाव मावबादा खुंनानै बर’ रावाव थाखानाय बेसेन बह्रा िोजाम-िोदान गलरगबदां आरो नांिौबाददयै सोरगजब्रबनाय गलरगबदांफोरखौ बर’ रावगन मानिोनां रावसाजों सुजुनानै बेयाव सरजाबनाय जादों। जाय िोजाम आरो िोदान गलरगिरर गबथांमोना िाव-िावगन बेसेन बह्रा गलरगबदांजों बे गबजाबखौ महर मोनहोबाय, गबथांमोन िासैगनगसमबो भारतारर राव फसंथान, मैसुरु आरो सासानजा ओन्सोलारर राव गमरुगन जानानै हाजासे साबायखर आरो िोजोन्नाय बावहरबाय। लोिोसे, बे गबजाबगन गलरगबदां जथायनाय मावबादायाव जाय गबथांमोना बाहािो लानानै बे गबजाबखौ सुजुनायगन हाबाखौ िां-थिं खालामनानै होदोंमोन गबथांमोन िासैगनगसमबो मान आरो साबायखर बावबाय। बे गबजाबखौ ददहुन्नायाव जुररजेन्नायगनफ्राय लानानै जोबनायगसम खुंथाइयारर लोिोसे रांखागन्थयारर हेफाजाब होनायगन थाखाय भारतारर राव फसंथानगन गबथोनगिरर मानिोनां िफे शर गि.गज. राउनो आंगन िोसो-िोबोगनफ्राय बेसेबांबा गसगबनाय आरो साबायखर बावबाय। उनथाराव, बे गबजाबखौ सेबखांनायाव िोसो होसारनानै खामागन मावनाय नगन्दश, गनशा, मनोहर, चन्रशेकर, गवजय कु मार आरो गबथांमोनगन हान्जानो हाजासे साबायखर बावबाय। गमथजं गथयो, बे गबजाबा बर’ राव सोलोंसाफोरनो बेसेबांबा गियान सोनानै होनो हािोन आरो जों जोंगन राव फोरोंनाय आरो जौिाहोनाय थांगखयाव अरायबो जाफुं सार जािोन।



-अगलन्र ब्रह्म सुजुगिरर, गियानगि iv



नायखां गबलाइ Foreword



iii



रायफोरनाय



iv



रायथाइ बाहािो 1. जोंनो सोरां नांिौ



चरण नारजारर



1



2. बाथौ दोहोरोम आरो सानथौ



रामदास बसुमतारर



7



3. बैरागथ



गबष्णु िसाद राभा



19



4. एण्िेल मुिागन बर’ थुनलाइ



गबहुराम बर’



25



5. बर’ बाथ्राफाउ आरो सुबुं फोथायनाय



लक्षेश्वर ब्रह्म



32



6. उदांगि सोमावसारनायाव बर’फोर जिेन्र कु मार बसुमतारर



41



सुंद’ सल’ बाहािो 7. िारर गबिोमा



िगबन्द’ बसुमतारर



47



8. कथलं बेल



मन’रन्जन लाहारर



55



9. मोदै आरो िोलोमदै



नीलकमल ब्रह्म



60



10. बथ्सं



नन्देश्वर दैमारर



67



11. बाजै नालेब



इन्रमालती नारजारर



77



12. जापानगन सैमा



जगनल कु मार ब्रह्म



82



13. आंगन अनजागलगनगसम



ब्रजेन्र कु मार ब्रह्म



89



14. बैसागि आिर



अन्जु



93



15. आंगन िागमयाव दैजलां



अगनल कु मार बर’



98



16. बाथौवावसो बाथौ दं



नरे स्वर नारजारर



103



17. नांिोलगन आन्थोर आन्थोर



गनन्िोमा सोर्िियारर



106



18. गबरबाय थाथों देरहासारगन दफरदफला



रुपाली सर्िियारर



110



19. हांमा



ध्वजेन्र ब्रह्म



113



खन्थाइ बाहािो



v



ददगन्थिासे थुनफाउगथना 20. िुबुन संसार



आदाराम बसुमतारर



116



21. ि. बानेश्वर मेच



िगपनाथ ब्रह्म



134



22. समायना



अगलन्र ब्रह्म



145



23. सतीश चन्र बसुमतारी



गबद्यासािर नारजारर



155



24. बि’फा उपेन्र नाथ ब्रह्म



सानसुमा खुंिुर बर’



161



गनजोम नारजारर



166



26. बेसरबाररयाव सोर गसखोला...



रोजाबगिरर: कनकलाल सोर्िियारर



169



27. बेसर गबबारगन दख’ना िान्नानै...



रोजाबगिरर: िौतम ब्रह्म



171



िोनोखो थुनलाइ बाहािो



गजउखौरां बाहािो



गबजाब नायसंनाय 25. गबजाब नायसंनाय



मेथाइ बाहािो



vi



(रायथाइ)



1



जोंनो सोराां नाांगौ चरण नारजारर सान आरो हर, सोराां आरो खोमसस, बे मोननैखौ लानानै बैसोमुसथया अरायबो सगद ग ां ाससनो ।ां सानाव जों सोराां मोनो आरो हराव जों खोमसस मोनो। सोराङाव जों जेबो सजरा खौ माजाङै नुयो। नाथाय खोमसससन गेजेराव गोग्लैयोब्ला जों जेबो नुनो मोना; गोसोआव सगनाय फै यो। सबसब् नो मानसससन गोसोआवबो सोराां आरो खोमसस



।ां सगयानानो जा ों गोसोसन सोराां, बे



गैयाब्ला जों गोसोखौ खोमसस- रसस मोनगाससनो थायो। मानससया बे सगयानखौ माबोरै मोननो होगौ, बेयो सबसजर सबसजर रायज्लायनो गोनाां बाथ्रा। बे गुस्लायसुला मुलुगाव मानससयानो बयसनख्रुइबो रे ससन। मानोना सबयो गावसन गोसो मेलेमजों गासि-मोजाां सानखाांनानै, थाांनानै थानायसन आरो गोजौ फारसे गाखोलाांनायसन राहा आरो लामा द हुन्नानै लानो हागौ। ाउमा- ाउसाफोरा बेबाद खालामनो हाया। नाथाय मानससया बेबाद



होनब्लाबो खोमसस अनागाररसनफ्राय जेब्लबो बारग’जोबनो हायाखै। मोजाां गासि



सायख’नानै लानो रोंगौब्लाबो मानससया सम आखुखौ नागारनो हायाखै। गोबाां समाव बेनो जोंसन मोजाां सान्नायखौ ससां खालामना ोनो। बेसन थाखायनो मानससया गोरलैयन ै ो मोजाां लामाजों ावगालाांनो हाया। गोजौवाव उसथ्रलाांनो थाखाय, बेसनखायनो बे सम आखुखौ बथायनानै ससां खालामनानै ोननो बयबो नाजानाांगौ। सांसाराव जोनोम लानानै अराय सजउ सगयान बुथुमनानै मानससबाद मानसस जानानै थाां ना थानो हायाबोला गासैबो फै माल। थाांनानै थानो थाखाय जोंनो मा नाांगौ? ओंखाम जानानैल’ मानससया थाांनानै थानो हाया। सबसब् मोनब्ला जों ाउ-अमाफोरबाद जानानै थागौमोन। न-बाां, हा-हु, मोसौ-मैसो आरो राां थाब्लानो मानससया मानसस जानो हाया। बेफोर थासेयावबो बेसन लोगो लोगो मानससनो सोराां नाांगौ− गोसोसन सोराां, मेलेमसन सोराां। गुस्लायनाय लोगो लोगो सुब-ुां सो ोमसियाबो गोजौसनफ्राय गोजौससनाव ससगाांलाांगाससनो ।ां ासन मुगायाव बोलोजों नङा, गोसो आरो मेलेमसन सानखाांनायजोंसो गसांथानो हायो। बेयो मेलेम सुनायलायनायसन जुग। बयबो नुनो मोनो, अन्थाइया जेसेबाां हुयो एसेबाां सस्लम सस्लम गोजों जाससनो। सबसब् नो जेसेबाां गोजों गोजौ



2



गियानगि



सानखाङो एसेबाांनो गोसोआ गोथौ बाथ्राखौ सानखाांससननो हानाय जायो। बेसन थाखायनो सानखाांनो नाजानायखौ गारनानै सोरसजसुला गोसोखौ माराम जाहोनो नाङा। सोराां एबा सगयाना बबेसनफ्राय फै यो बेखौ मोननो जों खुरखाव-खुरसस नासगरनाङा। बेखौ जेसेबाां सोलोंगोन एसेबाां रोंगोन, मुलुगसन बाथ्राखौ समसथससनगोन। बे मुलुगाव मोनसथनो गोनाां खौराांसन अनसजमा गैया। ल ु ाराइ सांसारानो जोंसन हाबासथसल। जोंसन हाबायानो जोंसन लामाखौ द सन्थगोन। नाथाय जोंसन मावनाय आरो सोलोंनायसन दफथाइया जोंसन मोजाांसन थाखाय जानाांगोन। गावसन हाबाखौ गासि मोन एबा मोजाां मोन बेखौ मावफुां नो हानायानो मोनसे गे रे सोलोंथाइ। बयबो मानससयानो जेब्लाबो सुखुखौ नासगरो। जोंसन नासगरनाय-लुबैनायसन अनसजमा गैया। नाथाय लुबैनायमासनखौ बे मुलुगाव रावबो सुफुांनो हाजोबा। हानायमोनब्ला सगयान मोननो थाखाय मानससया नाजानायाबो थानाय नङामोन। उ सै न उखैनायखौ सुफुांनो हागौ, नाथाय गोसोसन उखैनायखौ जेब्लाबो सुफुांनो हाया, आरो बेनो सोराां मोन्नायसनबो साबससन लामाया। जेबो रोङै नेहा



जाम्बा-जासम्बफोरा गावसन उखैनायखौ समसथयो, नाथाय सबसोरहा गोथौयै साननो



हानाय गोहो गैया। बेसनखायनो सबसोरहा गोसोसन उखैनायबो बारा गैया। नाथाय मानससया जेसेबाां सोराां मोनो एसेबाां साननो हानाय जानानै फै यो। सबसोरसन राइजो जानायसन लामायाबो जोबोरै नो जेथो गोनाां जालाांससनो। बे जेथो गोनाां लामाखौ बोिाांनानै लाां ाां खानामनो थाखाय राहा सानखाांनायसन गेजेरजों गुवारसनफ्राय गुवारससन जाबोयो। बेखौनो बुङो सोराां मोन्नाय। गाव हारससङै सगयान मोनब्लाल’ जाया। बेखौ बयबो मोन्नायबाद जेरावबो सारद्लानानै होनाांगौ। बेबाद खालामब्लासो ल ु ाराइ सुबुां माहाररसन मोजाां जागोन। मालाइखौ फोसाबनायसन ससगाां गावखौ फोसाबग्रोनाांगौ। गाव मोजाां जाग्रोआब्ला नों मालाइखौ माबोरै मोजाां खालामनो हानो। सान्नानै नायनो गोनाां बाथ्रा— मानससयानो मानसस खालामो, आनान-गसाइ सोरसजसगररया बयखौबो मानसस महरै समानैनो



ानानै हर ों। जोनमसनफ्रायनो सोरखौबा मोजाां , सोरखौबा



गासि, सोरखौबा उन् -ै गे रे , आखल मोजाां, आखल गासि खालामनानै



ायाखै। माजाां-गासि



जानाया जोनोम जाखाांनायसन उनसनसो बाथ्रा। बेसन थाखाय मानससयानो



ायसनसगरर, ईसोरा



नङा। सोराांखौ मोननो लुबैयोब्ला गोसोआव आसु-सु मोन्नाय, लासजनाय एबा मान थाांजानो सगनाय, बेफोरखौ नागारनाांगोन। समसथनो गोनाां बाथ्राब्ला उन् सै नफ्रायब्लाबो नों समसथनानै एबा सोलोंनानै ला। बेयो लासजनायसन बाथ्रा नङा। गे रे गे रे लेखा सबजाब फरायब्लानो सगयानखौ मोनजोबनो हाया। मागनजों नुनानै, खोमाजों खोनासांनानै, गोसोजों सान्नानै, आखाइजों मावनानै आरो खुगाजों रायज्लायनानै मानससया बाइद



बाइद



सगयानखौ मोननो हागौ। नाथाय जोंसन



गियानगि



3



थासखया गोजान आरो गोथों जानाांगोन। रे जें आरो थौले गोसोसन सान्नाया जेब्लाबो मोजाङै जाफुां नानै फै या। बेसनखायनो गोसोआ गोथौ आरो सान्नाया सगसलर जानाांगौ। सानस’हायै समसनफ्रायनो द नैससम मानसससन मेलेमा लासै लासैयन ै ो हासार गोनाांससन जाबोगाससनो ।ां मानसससन गोसो मेलेमजों सान हर सालखाांनानै नुफेरै बाइद बाइद गे रे गे रे मुवा द हुन्नायफोरखौ नुनानै द नै मुलुगाव मानससफोरानो गोमोहाब ों। मानसससन मेलम े ाव एसेबाां गोहो ।ां बेफोर जायसख जाया नों मोन्नाय सोराांखौ लानानै नों जेब्लाबो ग ु ा ाजा। गावसन गोहोखौ लानानै रे गानाया गोजौवाव गाखोनायसन नेसोन नङा। साांग्रेमा एम्फौवा गावसन मोलेले जोंनाय लानानै सबरबाय बायो। नाथाय अखाफोरसन मुलग ु सासथफबनाय सोराङाव सबयो जोंसथनो हाया लासजनाङो। सोराांखौ मोन्नानै जेब्लाबो सोराांसन लामा ला। इनाय अनागार खालामब्ला बयजोंबो मुगै जागोन। नों मोजाां जायोबोला मुलुगाव सासे गासि मानसस जोबगोन। बयबो बेबाद जायोबोला मुलुगाव गोजोन फै गोन। मानसससन सजउवा गावसन थाखायल’ नङा। माहारर



ानायाव माहारर फोसाबनायाव



नोंहाबो मोनसे गे रे सबबान ।ां मानोना, नों-आां बयखौबो लानानैसो जोंसन समाजा। नाथाय नों गावखौ एबा गावसन न-बाांखौ ससगाांनो गोरा गोगोम खालामनानै लाग्रोनाांगोन। नङाब्ला नों माबोरै हाबा मावनो हानो? सबसस दफसायसन गोथौ अनज्लायनाय, गथ’-गथाइखौ मोजाङै फोरोंनानै मानसस खालामनाय, गावसन माहाररखौ गोसोजों मोजाां मोन्नाय बेफोरनो थाांना थानायसन नांगुबै गोनाां सजरा । जायसन नवाव अनज्लायनाय गैया, जेब्लाबो ावराव- ावसस बे नवाव सोराां फै या। सांसख्र-बानलुसन नाांज्लाय-खमज्लाया ओरैनोसै; बयसनबो नवाव ङ। नाथाय सबबाद होन्नानै नसन गोजोनखौ खोमानानै लानो नाङा। बेबाद ब्ला माइनाव खारगोन, खोमससया साग्लोबगोन। अनज्लायनाय आरो मोजाां मोनज्लायनायानो मानससनो जायसखजाया हाबाखौ मावनो बोलो होफै यो। गावसन गोसोखौ हगारसारलानो नाङा। गावखौ गाव हमथानो हानायाबो मोनसे गे रे सोलोंथाइ। खोनासांथावै गासि रावखौ खोनासांनाय, मुगैथाव हाबा एबा मुवा नायनाय- ाांनायनाय, मोनामसुनाय आरो सोलानाय बेफोरसनफ्राय गावखौ हमथानानै लासखनाांगौ। उनसन गुबुन मोनसेया जा ों, गोसो जानानै गासि हाबा मावनो सान्नायसनफ्राय गोसोखौ हमथानाय। नोंसन गोसोआ जायखौ गासि सानो बेखौ



ामाव। गोसोखौ हमथानो हायाब्लानो



ख ु ु मोनो, खोमसस फै यो;



खोमसस फै ब्ला मानससया नङै खौबो नांगौ सानफ्लाङो। मावनाांगौ हाबाखौ मावनो ाबा। मावनो बानायानो जेसनबो ख ु ुसन गुद । सांसारखौ गुवारै नायनो नाजा। नोंसन सान्नायजों, नोंसन राव आरो हाबाजों मालाइसन गोसोआव जेब्लाबो ख ु ु ाहो। गाव मोजाङै समसथयै, खोनाद्लाबायनाय जाथावै बाथ्रा लानानै ल ा ामद्लाबाय। जेब्लाबो नांगौखौ सान, नांगौखौ बुां आरो थारखौ माव। सबगोमा



4



गियानगि



गैयैयाव मालाइसन बेसा ाव आखाइ ाहो। थगाय-थसस खालामनानै, खावनानै आरो बुख्रेब-सुख्रेब, सससग-सग’ खालामनानै मालाइसन मुवाफोरखौ लानायसनख्रुइ गासिससन फाब मा थाबावनो हागौ? जाम्बा-जासम्बखौ फोरों आरो बोलो-गोहो होनानै हानायमासन हेफाजाब हो। होमब्ला नों सोराां मोनगोन, नोंसन सजउवा गोथार जागोन, मुलुगाव नोंखौ समसथगोन। नोंसन मो ोम, नोंसन गोसो, नोंसन सोरसगद ां गासैबो गोथार जानाांगोन। बयसनख्रुइ मैला गैयै गोथारससन जानाांगोन नोंसन राइजो जानायसन राहाया। बेबाद राइजो जानो हायोब्ला मानसससन सांसारावनो सोरगो मोनो। बाांससन मानससया गावखौ बयसनख्रुइबो ख ु ु गोनाांससन होनना सान्नानै लायो। बेबाद सान्नाया गासि। ाउसि- ाउला एम्फौ-एन्ला बयहाबो ख ु ु ङ। ख ु ु मोन् ोंब्ला ख ु ुखौ होखारनो राहा द हुन्नो नाजा। गावखौनो गाव हावररया गैजारोङै होन्नानै गावसन गैयैसन बाथ्राखौ मालाइसन ससगाङाव फोरमायनानै ाला। मालाइया नोंसन गैयैखौ होखारफै नाय नङा। सांसारखौ गुवारै नायनो नाजा। जा एसे ङ गावसन थानायखौ लानानै बेजोंनो समसनबाला-बाला थानो नाजा। फरायनो रोंगौब्ला सगयानजों बुांफबनाय गोथार सबजाबफोर बुथुमनानै फराय; नोंसन गोसोआ गोजोनगोन। नाथाय फाब गोनाां गासि बाथ्रा थानाय सबजाबफोरखौ ाफराय। नोंसन गोसो-आखलाव सजसनर नाांनो हागौ। इसोरखौ जेब्लाबो सग आरो गोसो होनानै सससबगाससनो था, नोंसन गोसोसन खोमससया नागारलाांगोन। नों अरायबो सोराां मोनगोन। मालाइसन मोजाां नुयोब्ला नोंबो मोजाां मोन। मालाइसन मोजाांखौ नायनो हायै मानससया माहाररखौ मोजाां मोननो हाया। माहाररखौ मोजाां मोननो हासय मोनसससन गोसोआव ल ु ाराइ बैसोमुसथखौ मोजाां मोन्नाया माबोरै फै नो? बे सांसाराव सानथ्र’हायै गुबुन गुबुन बाइद ससना हाररसन मानसस ङब्लाबो जों बयबो नखरसेसन मानसससो। ल ु ाराइ सांसारानो जोंसन न। सांसारसन बयखौबो मोजाां मोन्नायबाद रे ससन मोजाां मोन्नाय जेबो थानो हाया। उन् ै उन् ै नाज्लाय-खमज्लायनायाव जेसेबाां बाहागो लागोन एसेबाांनो नोंबो गाहायावसो गोग्लैससनगोन। नांखाय बाथ्राजों मालाइखौ सोसलग्रा मानससया रावखौबो फोथायनो रोङा जायो; बेनो सबसन मोननाांगौ बान्था। उन् सै नफ्रायनो हानायमासन द नै एसे, गाबोन एसे सोलोंनानै लायाब्लो उनाव नों हाांमा सुरहाब सुरहाब गाबोब्लाबो मोन्नाय नङा। अरायबो नोंसन गोसोआ उन ाहाजों गेब्लेलाांगोन। नोंसन ख ु ुसन खोमसस हरा सोराांनाय नङा। नोंसन खासथयाव फै नानै रावबो आय’ होनफै नाय नङा। थाांनाय समा जेब्लाबो फै दफना; समसन लोगो लोगो नोंसन बैसोआबो हालो- ल ै ो थाांफागाससनो ङ। बेसनखायनो, दफथाइ थायनो रोङै हाबायाव मोनदफननो गैयै समखै बाहायद्लाबायनो नाङा। नोंसन लुबैनाय आरो उखैनायखौ सुफुांनो सानोब्ला नोंसन सजउसन थाांसखया गे रे थार जानाांगोन। मोजाांसन थाखाय नोंसन थाांसखखौ रावबो हमथानो हाया। गावखौ बयजोंबो मोजाां मोनजानो लुबैयोब्ला नों मालाइखौ मोजाां मोनग्रो। मालाइसन हेफाजाब मोननो लुबैयोब्ला नों मालाइखौ हेफाजाब होग्रो।



गियानगि



5



इसोरखौ नों जेब्लाबो ससखोमानो हाया। सबसन मायाखौ रावबो समसथस’हाया। सबयो मुलुगनाङै नो जेरावबो जेबो मुवा सजरा ावनो



ङ। नों जेरावसख जायसख हाबा मावा सबयो



समसथयो। सबनो सांसारसन गुद , सबफा आरो बयसनख्रुइबो गोहो गोनाांससन। इसोरा नोंजों जेरावबो लोगो लोगो थाफागाससनो



।ां बेसन थाखायनो नों गासि हाबा मावखोमानो



ासान। इसोरसन



अन्नायावसो नों मानसससन सजउ मोन ों। सबसन अन्नाय आरो सारसिनायखौ खर’वाव लानानै नों आगान सुर। अन्नायसन गेजरे जोंसो सोराां फै यो। थाांना थानो जोंनो सोराां नाांगौ। सलरसगररसन ससनायसथ: चरण नारजारर सबथाङा सिरिश इसडियासन ससङाव थानाय आसाम हा ोरसासन गवालपारा सजल्लासन हासिमाथा गासमयाव 1933 मायथाइसन 28 मे खालाराव जोनोम मोन् ोंमोन। सबथाांसन सबफासन मुङा खगेन्रनाथ नारजारर आरो सबमासन मुङा गनेश्वरर नारजारर। सबथाङा गौहारि मुलुगसोलोंसासलसनफ्राय एम.ए. आरो एल.एल.सब. द सग्र ला ोंमोन। गुबैय,ै सबथाङा सासे राजखासन्थसगरर। प्लेइन्ज ट्राइबेल्ज काउसन्सल अभ आसाम अ ब े ासन सुां ’यै सप.रि.सस.ए.-खौ सबथाङानो 1967 मायथाइयाव



ा ोंमोन आरो बेसन गाहाइ नेहाथारर



जा ोंमोन। सबथाङा गोबाां खेब एम.एल.ए.-बो जा ोंमोन। सबथाङा 1977 मायथाइयाव आसामसन कक्राझ्रार सबयाबसनफ्राय उ ाां सबजासथ महरै गेलन े ानै भारिसन सुबुां आफा सन सोरोमा सायख’हरजा ोंमोन। राजखासन्थसन अनगायैबो सबथाांसन सबरोंगोआ खौराां थ ै ायनायमोन। सबथाङा सासे मोजाां खौराांसगररमोन। सबथाांसन रायथाइफोरखौ फरायब्ला समसथनो मोनोद सबथाङा सगयानसन सासे सबगोमा आरो राफो



रे बसगरर। सबथाांसन बर’, अससमया आरो इांरासजयाव सलरनाय रायथाइफोरा गोबाां गुबुन



गुबुन लाइसस आरो रा ाब-सबलाइफोराव नुजाबाय। सबथाङा सलरनाय मख’जाथाव सबजाबा जाबाय सिम फर उ याचल एडि िा सहस्िरर अभ िा प्लेइन ट्राइबेल्ज काउसन्सल अभ आसाम (सप.रि.सस.ए., 1967-93)।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । बैसोमुसथ



बुहुम सबखा



सबसजर



आन्जा नाय, आन्जा खालामना नाय



गुस्लाय महर



सोलायनाय, गुबुन महर लानाय



अनागारर



अन्नाय गैयै, इनाय, गासि



6



गियानगि फै माल ल ु ाराइ



फे लें साग्लोबसार, जेरावबो, गासै



आसु-सु



गोनो-गोथो, बुांगोन बुङा



गोमोहाब



सोमो नाां



मोले-ले



खम सोराां, बाांराय सोराां गैयै



बुांफबनाय



आबु,ां गोबाां मुवा ज’ थानाय



हालो- ल ै ो



गोहैलोयै, गोजोनै



ससखोमा



एरसो, खोबना ोन



2. गाहायसन सोंसथफोरसन दफन्नाय हो — (क) सोराांखौ मोननो लुबैयोब्ला मा माखौ नागारनाांगौ? (ख) सोराङा मोनबेसे रोखोमसन आरो मा मा? (ग) सोराांखौ जों मा मा राहाजों मोननो हागौ? (घ) सोराांखौ माजों रुजुनाय जा ों? (ङ) गोथार आरो मोजाां सबजाब फरायब्ला मा जायो? (च) मानसससन सजउवा मानो गावसन थाखायल’ नङा? (छ) सम आखुखौ जों मानो बथायनो नाजानाांगौ? (ज) मालाइखौ फोसाबनायसन ससगाां जों मा जाग्रोनाांगौ? (झ) इसोरखौ जों मानो ससखोमानो हाया? (ञ) सगयानखौ गाव हारससङै मोनब्लाल’ जाया होनना मानो बुांनाय जा ों?



3. थार दफन्नायखौ सायख’ना सलर — (क) सानाव जों खोमसस/सोराां/आनज्ले मोनो। (ख) साांग्रेमा एम्फौवा गावसन मोले-ले जोंनाय/आलारर/जोंसथ लानानै सबरबायो। (ग) सोराांखौ मोन्नानै जेब्लाबो सोराांसन/खोमसससन/हरसन लामा ला। (घ) नों मोजाां जायोब्ला मुलग ु ाव सासे गासि मानसस फै गोन/थैगोन/जोबगोन।



(रायथाइ)



2



बाथौ ोहोरोम आरो सान्थौ राम ास बसुमिारर मोनसे ोहोरोम आरो सानसिसन बाथ्रा बुांब्ला आसारसनबो बाथ्रा बुांनाांगौ जायो। बेसनखायनो ोहोरोम, सानसि आरो आसारसन मा ाव थानाय फारागखौ इसे सबसजरग्रोनाया मोजाां जागोन। आयय पसडििफोरसन बाद ब्ला, ‘धृ’ + ‘मिुब’् (‘मन’) = ‘धम्मय’। ‘धृ’ माने ‘हमथानाय’, ‘मन’ माने गोसो। गोसोखौ जाय सबसथङा हमथानानै



लर



ोनो सबनो धमय। इांरासज ररसलजन



(Religion) सो ोबा लेरिन ‘रे सलसजअ’ (Religio) सो ोबसनफ्राय ओंखार ों। ‘ररसलसजअ’ सन ओंसथया ‘खानाय’ (to bind) एबा ‘खौसे खालामनाय’ (to unite together)। जाय आसारा मुनस ु मायासन गोसोखौ गसाइजों खौसे खालामो सबनो रेसलजन। सबसब् नो ‘ ोहोरोम’ सो ोबसन ओंसथयाबो द हुनजायो। ‘ ो’ माने ‘ लर’ एबा ‘द



ोम’, ‘हो’ (होनाय) माने ‘गोसोखौ बावनाय’



थामसहनबा ‘घ्यान’। ‘रोम’ (गोरोम) माने ‘सांनो हास्थायनाय’। अ ब े ासन, गोसोखौ बावनानै गसाइजों खौसे जानो हास्थायनाय लामायानो ोहोरोम। ासनया सान्थौसन बाथ्रा। सांस्कृ ि ‘ श ृ ’ + ‘अनि’ = ‘ शयन’ माने ‘गोथौवै नायनाय एबा सबसजरनाय’। इांरासज ‘दफल’सफी’ सो ोबसन गेजेरजों सान्थौसन ओंसथखौ थारससनै मोन् ाांहायो। ग्रकक ‘दफलस’ (philos) आरो ‘सदफया’ (sophia) लोगो नाांनानै इांरासज ‘दफल’सफी’ (philosophy) सो ोबा जा ों। ‘दफलस’ माने ‘मोजाां मोन्नाय’ आरो ‘सदफया’ माने ‘सगयान’ (wisdom) । थामसहनबा सज सबसथांसन गेजेरजों गसाइसन सगयानखौ मोन् ाांहायो बेनो जा ों ‘दफल’सफी’ एबा ‘सान्थौ’। ा आसारा मा? समसथांगासन सजब-सजरा एबा मेगनजों नुसय माबा मोनसे गोहोखौ मो ाइ होन्नानै फोथायनाय जाबोला सब मो ाइखौ फु सजनानै



ख ु ु खैफो सनफ्राय खारग’नो जुनै नेम-



खासन्थसन गेजेरजों माबा मोनसे खालामनाय बाथ्रा गोबोआव बेरखाङो। हमनानै ला, मो ाइ महरै फोथायजानाय हाजो-सथसखसन अन्थाइ रागामखौ हान्जा



ग्र ै ा हा ग ांु ोरासन बोसोन लेखा आगु



8



गियानगि



सुबुांफोरा गाजा-गोमजा हाग्रा-बांग्रा एविाांनानै फाांसे गामबारर फ ां ाां ससङाव लाइजौ बनानै हा लाां ाङाव फसांफैबाय। अन्थाइजों लोगोसे ससन् रु फोन्नानै लाइजौ लायाव ाउ ै स ै े होफानाय जाबाय। बेसन उनाव हौवा-सहन्जाउ बयबो लोगो नाांनानै मैहुराव मोनबोनाय अमा जुनारखौ बोसल होनानै बेसन थैखौ मो ाइनो बावनाय जाबाय आरो अन्थाइ मो ाइसनफ्राय बोर सबनाय जाबाय, जाहाथे सबथाांमोनसन आबा ा दफथाइ गोनाां जायो आरो सजउ फोलेरफोरा अराय आलो गोजोनै थायो। बेसन उनाव खाम ामनानै, आफा खबनानै, मेथाइ खन्नानै, मोसायै मुसुरै हससख्राव हससख्राव मो ाइखौ हान्थु खरायना ज’ खुलुमै- ोमै, अख्राां गोमजासे जै होनानै सबथाांमोना फु जाखौ थुांगह े ोबाय। गामबारर फ ां ाां ससङाव अन्थाइ मो ाइखौ फसांजेन्नायसनफ्राय फु जाखौ थुांगेहोनायससम जा आ ब आरो नेम-खासन्थजों मो ाइखौ फु सजनाय जाबाय बेनो जा ों ोहोरोमसन आसार (ritual)। गसाइखौ फु सजनायाव बायह्रायाव नुजासथनाय आसारानो



ोहोरोम आरो



ोहोरोम



आसारसन गेजेरजों सबसजरनाय नुवाथारर गोहोसन (supernatural power) सबसारानो सान्थौ।



बाथौवा गो ो-गो ाइसन ोहोरोम आसार: सलरथुम, थुनलाइ आरो जाररसमन गैयैसन जुनै बाथौ



ोहोरोम, सान्थौ आरो आसारसन गोहोमा (Influence) माब्लासनफ्राय बर’ माहाररसन



सायाव गोग्लै ों बेखौ थारै बुस ां ’नो हाया। नाथाय सम ससमाया सजयानो ाजाथों, बर’फोरा ाससम फासलगाससनो थानाय ोहोरोम आसार आरो समाजारर नेम-खासन्थफोरखौ सबसजरना नायोब्ला नुनो मोनो बे ोहोरोमा जाररसमनसन गो ान एबा गेजरे मुगायाव सोमसजनाय ोहोरोम नङा। हाजार हाजार बोसोर सबगोसारथाइसन (evolution) गेजेरजों गो ान गो ान महर लानानै लासै लासै गेवसारबोनाय बेयो मोनसे जाररसमना मोन ाांस’हायै जोबो गो ोसन ोहोरोम। बाथौ सबथायाव माखासे मो ाइसन नेसोन फसांनाय जायो। बा-मो ाइ फोथायनाया (pluralism) आगु सुबुांफोरसन आगु ोहोरोम हु ा। (In every primitive times and among primitive people everywhere, there were only religion having many Gods. “Tell Me Why” Arkady Leokum) आकाय े सलउकु मसन लेखा बुांबोला 5,00,000 बोसोर ससगाां गुबुन गुबुन हान्जासन सुबुांफोरा सोनाब एससयायाव ज’-ज’-जा-जाय राइजो जायो। बेसन उनाव 3,00,000 बोसोर ससगाां सबथाांमोना हान्जा हान्जा सान्जा-खोलाहा इडि’नेससया आरो साहा चकन हा रमाससम



ाउखारलाङो। (About 5,00,000 years ago, in western Asia man’s



ancestors lived in small groups… Later, they began to look for new places to live, and about 3,00,000 years ago, groups of men began to move south-east towards Indonesia and north towards China)। चकन हा रमाससम ाउखारबोनाय बे



गियानगि



9



मानससफोरखौ नृिासिक पसडििफोरा चकन-सिब्बिारर मांगलकय’ सुबुां होनना फोरमाय ों। गो ान अन्थाइ मुगासन खृ:सस: 3500 बोसोरसन मा ाव बे मांगलकय सुबुांफोरा चकन, सिब्बि आरो नेपालाव गोसारखाांनाय उनाव द हां, द ख्रां,



ोहोनसि आरो सनासि



सै न सुलुां लानानै फु रगाजोंसथफु रसन



द लावथौ (लुइि) सजां सजां हान्जा हान्जा गोसारफै यो। सबथाांमोनानो बि’साफोरसन आगु सबमासबफा। चकन, नेपाल आरो फु रगाजोंसथफु राव गोसारनाय बे आगु सुबुांफोरा गो ान अन्थाइ मुगायाव साबससन-हामससन अन्थाइ हासथयारसन अनगायै बोरला-सथर बानायनाय, हासन आगजें बानायनाय, गराइ



ािायनाय, मोसौ-मैसो दफससनाय, सस



ानाय, जा ु मोन्थोरजों सुथरु जों



ावहा नाांनाय आरो आबा मावनायसन गो ान गो ान आ ब-खाय ा सोलोङो। नाथाय गुबुन गुबुन आ ब-खाय ा आरो गो ान गो ान राहाजों थाांना थानायसन लामाखौ फोसाबनो हा ोंमोनब्लाबो सानस’हायै माखासे बाथ्राया आगु सुबुांसन गोसो-गोबोआव सोंसथसन गुथाल सोमसजहो ोंमोन। साइख्लङा (shadow) सोलेरजों मानो लोगो थाफायो? माना बेयो



ै ससङाव नुजासथयो?



गोथैफोरा ससमाङाव माबोरै मानो नुजायो? सानसन सोराां हरसन खोमसस, अख्राांसन अखाफोर, हाथर्खयफोरा मा? बेबाद



माखासे सोंसथसन गुथाला सबथाांमोनखौ जोबोर गोमोहाबनो गोनाां



खालामो। रां सगना-सांसगना बेफोर बाथ्राखौ सांनो हायैसन जुनै मुलुगमासन माखासे सजब-सजरा जों माबा मोनसे नुवाथारर गोहो (superhuman power) ससथाबना थानायखौ सबथाांमोना फोथायनो गोनाां जानानै फै यो। नुवाथारर गोहोसन बे फोथायसथ (faith) लेखा गोजाम अन्थाइ मुगासनफ्राय द नैससम बायहाजार-बायकौरि मो ाइ-मो म ु सुबुां समाजाव सोमसजखाां ों। “...they imagined the objects around them to be persons like themselves, thoughtful beings some with great power.” –Arkay Leokum. बाथौ फु जा आरो खेराइ गाजाययाव बर’ अजाया मोन्थोरजों सानथ्र’हायै मो ाइ-मो म ु रायखाङो। बेयो मोनसे आगु हु ा। बाथौसन आगु महरखौ गाहायसन नेसोन सबसजरनायफोरजों रोखाससनै मोन् ाांहायो। (क) अन्थाइ रागाम: अन्थाइ मुगायाव मैहुर खालामना जाग्रा आगु सुबुांसन जुनै अन्थाइसन हासथयारानो रै खासगररमोन। बेसनखायनो नुवाथारर गोहो एबा मो ाइ महरै सबथाांमोना अन्थाइखौनो फु सजनो लाग्रोयो। गो ोसन बे फोथायनाय लेखा, बाथौ सबथासन ससजौ गुद याव थरसे अन्थाइ रागाम (गोजों)



ाबो होनाांगौ। मानोना अन्थाइयानो गोहोसन सगसब नेसोन। अन्थाइखौ



गोहोसन नेसोन महरै बाहायनाया गुबुन गुबुन ोहोरोमावबो ङ। (“... and this stone which I have set up for a pillar, shall be God’s house” –Jacob in the Bible)। (ख)



ाउ सब :ै बाथौसन ससजौ गुद याव अन्थाइ रागामजों ाउ ब ै ो स ै े होफानाांगौ। बे



हु ायाबो द नैसन नङा, आगु सुबुांसनसो। सजब-सजरा फोरा माबोरै उसजखाङो? बे आगु सुबुांसन मोनसे



10



गियानगि



गोनाां सोंलु। ाउ सै नफ्राय ाउमा- ाउसा उसजयो। बे मोनसे नुसगसब जाथाइ (a visible event)। आगु सुबुांफोरा सानखाङोद ाउ य ै ाबो सोरसजसन मोनसे गोहो। नाथाय मेगनजों सबसन सोरसजसुला गोहोखौ नुनो मोना। बेसनखायनो ाउ य ै ाबो सबथाांमोनसन मेगनाव नुवाथारर गोहोसन महर मोनो। (ग) जुसल नेसोन: हौवा-सहन्जाउ सानैजों सुबुांसन जुसलसे। जो-जोला मोन्नैजों ाउमा- ाउसासन जुसलसे। बुन् ा-बुसन् मानैजों जुनारसन जुसलसे। जुसलसन गेजेरसथांनो गो ान सोरसज। बे जुसल सान्थौसन फोथायसथ लेखा आगु सुबुांफोरा मो ाइखौबो जुसल जुसल रायखाांनाय जायो। बाथौ सबथायाव थुन्नाय जुसल सबजुसल औवा आरो जरा जरा खुसन्थयाफोरा ससउ फोलेरसन जुसल मो ाइसन नेसोन होन्नानै अजाफोरा बुङो। (घ) गोथार अर: अरा आगु सुबुांसन मोनसे गोथार गोमोनाां सबबुरखाां (discovery)। अरा जोंनानै खोमससखौ जेरै होखारो, सबसब् नो गासैखौबो खामनानै हाांगार खालामो। आगु मैहुरारर सुबुांसन जुनै अराद



बेसेबाां गोगोम म



। अरसन खामनाया आगु सुबुांसन जुनै सानथ्र’हायै मोनसे



गोमोनाां नुवाथारर गोहो। बेसनखायनो आगु सुबुांफोरा बे गोथार बेसा खौ गो ोनो ोहोरोमजों सन् रे हो ों। लासै लासै सोरोम मुगायाव बेनो जेवारर आलारर आरो गासाबासथसन महर हो ों। (ङ) सज गुफुर, गोजा आरो सबबार गुफुर, गोजा: बाथौ सबथायाव गाइसन्नाय जुसल औवा सबजुसलयाव सज गुफुर आरो सज गोजा गाांनै खानानै होनाय जायो। सबसब् नो फु जासन जुनै सबबार गुफुर आरो सबबार गोजा बाहायनाय जायो। गुफुर आरो गोजा गाब लोगोसे बाहायनाया िासन्िक साधनासन नेसोन। (“The colours white and red are a profoundly important symbolic conjunction through Tantra worship and for that matter, in almost all the religions of the world.- Tantra the Erotic cult: by capt. F.D. Colaabavala.”) (च) ससजौ सबफाां: सोरसजसन सगसब सबफाां। बेसन ससरर मोनबाया गसाइसन गे म े ा मोनबा सोरसज (जायसन माया मसहमाया आगु सुबुांखौ गोमोनो गोनाां खालाय ोंमोन)। हा, ,ै बार, सान आरो अख्राांसन नेसोन। अन्थाइ आरो



ाउ ज ै ों लोगोसे बे मोनबा गोमोनाां सोरसजखौ आगु



बर’साफोरा मो ाइ महरै फु सज ोंमोन। आसथखालाव बेखौ बा सोरसजसन सगसब आनान-गसाइसन नेसोन महरै नाजावनाय जा ों। (छ) ौरर आरो ौद सन: ऋक बे ाव ‘ ौ’ सो ोबसन ओंसथखौ सससबजाथाव मो ाइ (उपास्य व े िा) होनना बुां ों। बेयो बर’ सो ोब जानाांगौ। थाइजा महरै बे सो ोबसन ओंसथया ‘जाहोग्रा’ एबा ‘लोंहोग्रा’। मुांमा महरै बेसन ओंसथया ‘सससबजाथाव मो ाइ’। ‘ ौरर’ आरो ‘ ौद सन' सो ोब मोननैखौ सबसजरबोला बे ओंसथखौ जों थारै मोन् ाांहायो। जाय गोथार हौवा सुबुांसन गेजेरजों मो ाइखौ फु सजनाय जायो सबनो ौ + आरर = ौरर। गुबुन फारसे ‘द ’ एबा ‘सध’ माने गोसो बाउनाइ एबा



गियानगि



11



‘ध्यान’। जाय गोथारर सहन्जाउ सुबुङा सध एबा ध्यानसन गेजेरजों गावसन मो ोमाव मो ाइसन गोहोखौ मानखोहोनानै ासन, गो ोसन आरो इयुनसन बाथ्राफोरखौ थारै फोरमायनो हायो सबनो ौद सन ( ौ + द + नक = ौद नक)। ौरर आरो ौद सनया ससउिाइ आरो ससउिुइसन सानै गोथारगोथारर सुबुां थान् ै महर। (ज) सगसब बा सोरसज आरो बर’सा: आसथखाल सबसगयान मुगासन ससथा नाां रे ै गो ान अन्थाइ मुगाखौ थारै समसथांगा मुगासो (age of naturalism) बुांबावो। मानोना बे समाव समसथांगासन सजबसजरा फोरखौ बुथुम बुथुम आगु सुबुांफोरा थाांनानै थानायसन राहा खालामनो गोनाां जायोमोन। बे समाव आगु सुबुांफोरा समसथांगासन सोमोनाां हा, ,ै बार, सान आरो अख्राां सोरसजखौ मो ाइ महरै फु सज ोंमोन (“....the earliest form of religion must have been tha worship of objects of nature; an evidence in support of such a view has come in from archaeological excavation conducted Egypt and elesewhere” −Max Miller) गमामायैनो हा,



,ै बार, सान आरो अख्राङा गसाइसन मोनबा सोमोनाांथाव सोरसज। बे मोनबा



सोरसजसन गुद याव मोनफा मोनफा नुवाथारर गोहो ससथाबना थानायखौ आगु सुबुांफोरा फोथायनो गोनाां जानानै फै यो, आरो अन्थाइ ाउ ज ै ों लोगोसे बेफोरखौ ‘ ौ’ (मो ाइ) महरै फु सजनो लायो। आगु सुबुांसन बे ‘ ौ’वानो जा ों-(1) -ै मो ाइ (2) हा-मो ाइ (3) बार-मो ाइ



(4) सान-मो ाइ,



आरो (5) अख्राां-मो ाइ। साबा ौ = बा ौ बे बा ौखौ फु सजग्राफोरानो बा ौसन दफसा = बा ौसा एबा ब ’सा। बाथौ सबथायाव औवा खासमजों बानायनाय



ाउथु सबखाया बे बा ौसननो नेसोन



जानाांगोन। (झ) ससउिाइ आरो बा-ित्व: सुख-ु गोजोन, बेमार-आजार, माखारर-माउर आरो ख ु ु-खैफो − बेफोर गासै मो ाइ-मो म ु सन माया मसहमा होनना आगु सुबुांफोरा फोथायोमोन। आगु सुबुांसन बे फोथायनाय लेखा माखासे मो ाइ फु सजनायसन हु ा समाजाव सोमसजखाङो। अन्थाइ, ाउ ,ै हा, ,ै बार, सान आरो अख्राांसन अनगायै जुनारसन मो ाइ ‘जोमोन जोला’ (पशुपसि), बेमार आजार आरो ख ु ु खैफो सन मो ाइ गाजाय एबा सांसारर, गराइसन मो ाइ बासामुसथ, आबाद मो ाइ भाड ारर, ाइना मो ाइ खाांसुसल आरो खुमारर जुखुसन बेफोर मो ाइया गो ो-गो ाइ अन्थाइ मुगासन जोबथा समावनो बर’ समाजाव सोमसजखाांनाय होनना सानथावो। मांगसलय’ बर’सा समाजाव बेबाद गोबाां मो ाइ जावररखाांनाय समाव ापर मुगायाव आनान-गसाइया मो ाइसन सगरर महाराजा ससउिाइ महरै बुहुमाव नुजासथयो। महाराजा ससउिाइया नुसगसब मोसनस महर। (a visible life form of God) मेरुसगरर एबा हाजो सहमसगररसन ससजौ सबफाां ससङाव नुजाजेन् ोंमोन होन्नानै



ाबो



बर’साफोरा फोथायो। मोसनससन सजउ सोलेरसन महरै नुजासथनाय जुनै सबथाांखौ सजउिाइबो बुांनाय



12



गियानगि



जायो। सबथाङानो ‘बा ौ’ एबा मोनबा गोमोनाां सोरसज हा, ,ै बार, सान, आरो अख्राांखौ बा सोलेर ित्व सिसि, अप, िेज: मरुि: ब्य’मजों रुजुनानै बा-ित्वसन नेसोन ससजौसन गेजरे जों आनान-गसाइ अबांलाउररखौ फु सजनायसन ोहोरोम हु ा बुहुमाव फस’ङो। सबथाङानो बा-ित्व सान्थौसन सगसब गुरु। “ससजौसन ससररया ससररबा बाथौसन बान् ोआ बान् ोबा बर’ बोराइसन राव आरो आसाराबो मोनबा।” बे मोनसथनाया बाथौसन बा-ित्वसि मोनसे रोखा इांसग । बा-ित्वसन गेजरे जों सोरसजसन रां सगना महरफोरखौ सबसजरनो हास्थायनाया बि’सा माहाररसन गुद आरो सगसब ित्व शयन। अबां थान् ै सशउिाइसन गाराांसनफ्राय ओंखारजेन्नाय गुद



ख ें ोआ मोनबा, जेरै- सा, रे , गा, पा, धा



(भुपासल) । बे मोनबा ख ें ोखौ सज ामजुवाव खुमनाय (थुमनाय) जा ों बेनो ‘खाम’। बा ख ें ोआ गुसुसथजों सुबोला जेराव बुङो बेनो ‘ससफुां ’। मोनफा ख ें ोसन मोनफा गु ।ांु बेसनखायनो ससफुां सन गु ङ ु ा गु ब ांु ा। बि’साफोरसन सगसब सान्नाय अनसजमायाबो मोनबा− से, नै, थाम, िै, बा। सबसब् नो सगसब मोन्थोर एबा रावा मोनबा− ओम, सह्रां, सख्लां, फोि, से। सगसब गुरुवा साबा− गसाइगुरु, सबमागुरु, सबफागुरु, आरो द िागुरु (correction)। सगयानसन अांग’वाबो मोनबा− सालाइ, सबगुर, गन्थां, खोमा आरो मेगन। खामासन मावग्रा अांगवाबो मोनबा− आखाय, आसथां, हासुनाय अांग’, सखनाय अांग’ आरो हाां बोनाय अांग’ (lungs)। मोनबा आसार− गुरु सससबनाय, ध्यान आरो



ान



ोहोरोम



खालामनाय, गे रे खौ खुलुमनाय आरो उन् ख ै ौ अन्नाय, खौसेयै मावनाय-जानाय आरो माहारर हा



सन जुनै सजउ बावनाय। मोनबा गोथार लायफाां लाइ− थुलुांसस, जाथ्रासस, खाांख्ला, सु ि हाग्रा



आरो बेहल े सबलाइ। सगसब आरो गुद



मोनबा सोरसज− हा,



सोरसजयावनो मुलुगमासन गासै मो ाइ-मो म ु , सजब-सजरा



,ै बार, सान आरो अख्राां। बे बा थावररनानै



ङ। बा-ित्वसन गेजेजों



आनान-गसाइजों मुलुगमासन बे गोरोबसथयानो (integrity) जा ों बाथौ (मोनबा गोथौ) ोहोरोम आरो सान्थौ।



बाथौजों खेराइसन सोमोन् ो: बरपेिा सजलासन ( ासन बाक्सा सजल्लासन) रुपसह हालामारर बाथौ आफा सन मावसथ बाथौ सससबसुला मुसि उपेन बसुमिाररसन बाद ब्ला हान्थुखौ खेना (खरायना) मो ाइखौ रायनायानो खेराइ। सिपुरर बरकफोरहाबो ‘खेर फु जा’



ङ। सब ‘खेर’



सो ोबसनफ्रायबो ‘खेराइ’ जानो हागौ। जायसख जा ोला, सो ोबा जेरैनो फै याथों, खेराइयाद



गियानगि मो ाइनाव बाज्चा (correction) सबग्रा



ोहोरोम,



13



ोहोरोम सससबसुलाफोरसन गोथार आरज



जथुम्मा (secred mass prayer) सबखौ नङा बुांनो हाया। गो ोसन आगु सुबुांफोरा हौवा-सहन्जाउ लोगोसे सग्र -सग्र मोसाबोला गावसोरसन आगादरजों हासन हासारा बारायो होनना फोथायोमोन, आरो बे फोथायनाय लेखा बोथोर सौफै ब्ला रांजा-बाजा खाम ामै



ामै मोसायै-मुसुरै



सु ब्लखौ



आबा गोबाां (rich with crops) खालामनो थाखै आबा मो ाइसन खासथयाव आरज गाबोमोन। आबा



मो ाइसन खासथयाव आगु सुबुांफोरसन बेबाद



आरज गाबनाय



ोहोरोम आफा ानो



आसथखालसन ‘आसु खेराइ’ आरो ‘माइसासल खेराइ’सन सगसब महर। आगु द नसन खेराइ आरो ासन द नसन खेराइसन मा ाव मोनसे फारागा बेनोद , ासन खेराइया ोहोरोम सान्थौजों सोमोन् ो ङ, नाथाय आगु सुबुांसन द नाव ोहोरोमसन नेम-खासन्थ सोमसजहो ोंमोनब्लाबो सान्थौ सोमसजहोआखैमोन आरो बेसन जुनै आगु सुबुांसन खेराइया सान्थौजों मोनबो लोब्बा गैयामोन। गुबुनफारसे आसथखालाव जों नुनो मोनोद , खेराइ नङाबोला बाथौ फु जा जानो हाया आरो बाथौ ससजौ नङाब्ला खेराइबो जानो हाया। ख ु ु खैफो बेमार आजार आरो मारसख-माउरसन मो ाइ सांसारर गाजायनो खेराइ होबोला बाथौसन सबथा खोनानै गसाइसन नेसोन ससजौ सबफाांखौ गायसनथारनाांगौ। सबसब् नो ससजौ नङाब्ला आसु माइनाव आरो सासल माइनावसन खेराइयाबो आबुां जाया। मुलुगमासन गासै मो ाइ-मो म ु आरो सजब-सजरा सन सायाव गोसारना थानाय गसाइ नुवाथारर गोहोजों खौसे जानो हास्थायनायानो बाथौसन सान्थौ। बेसनखायनो जेराव बाथौ बेयाव खेराइ आरो जेराव खेराइ बेयावनो बाथौ। बाथौ आरो खेराइया मुरा मोनसेसन सबखुां आरो सबखा।



बाथौवाव सशउिाइ आरो सशउिुइसन गोहोम: गो ोसन बर’ अजा आरो गोरा-गन् ाफोरा बुांनाय बाद ब्ला बुहुम सांसारसन इनाय अनागारर मो ाइ-मो म ु आरो बाइगर मुनुसखौ बथायनायानो गेबें आरो थार आसाररफोरखौ रै खा खालामनो थाखाय आनान-गसाइ बाथौ बोराया समरु सगररसन ससजौ सबफाां ससङाव अबां थान् ै महरै नुजासथयो। बेयावनो सबफाङा िप साधनासन गेजरे जों गावसन आगसस आखासन्थसन मो ोमसनफ्राय सासे समायना बुरै सोमसजहोयो। बे बुरैयानो सबथाांसन सजउ लोगो सशउबुरै। सशउिाइया सुबुां माहाररसन सबफा महर आरो सशउिुइया सबमा महर। सशउिुइसन महरा मोननै। मोनसेया मो ाइजो सबमा महर आरो गुबुन मोनसेया सबमा कालक सोमसि (चामुन् ा) महर। सबमा मो ाइजो महरै सबयो फासलग्रा सबफा सशउिाइसन म



सगरर,



आरो सबमा कालक एबा सोमसि महरै सबयो मोन्थोर गोहोसगरर, बाथौसन मोन्थोरसगरर अजाया सशउिाइसन आरो मो ाइसन गोहो मानखोजाग्रा ौद सनया जानो हागौ सशउिुइसन आरो मो ाइसन गोहो मानखोजाग्रा ौद सनया जानो हागौ सशउिुइसन महर।



बाथौवाव माखासे मो ाइसन गोहोम: खायसे ोहोरोमसुला सानसुमाफोरा बुांनाय बाद ब्ला बाथौवाव थुनाय जरा सज ाइन औवासन खुसन्थयाफोरा ससउ फोलेरसन सज ाइन मो ाइसन नेसोन। जानोबो हागौ; मानसससन फोथायनायसन गेजरे जों बुहुम सांसाराव हान्जा हान्जा मो ाइ फोलेरबो



14



गियानगि



सोमसजखाां ों। (“Myths and Mythology cropped up into branches and found the gods with families, son and daughters”. Editorial, places of worship and pilgrimage in Assam: Vivekana Kendra Publication, 1984) बि’साफोरा गो ोसनफ्राय फोथायबोनाय मो ाइफोरा साफ्रोमबो आखाफाखा



ावहारु जोहोलाउ। सोरबा मो ाइया



आख्राबे जों ाहाल ससबनो रोंगौ; सोरबा रोंगौ थुांसग्र ससबनो; सोरबा हागौ माल ावहा नाांनानै सुथुरखौ सांफ्ले-सांफ्ला खालामनो; सोरबा रोंगौ नाव जावनो; सोरबा रोंगौ खैजोमा फनानै सुथुरखौ हुग्लु-ां हुसस होसोखारनो; सोरबा रोंगौ खामाव बारखोना सुथरु खौ सोमसख होनो; सोरबा रोंगौ बा ासल सबरनो; सोरबा रोंगौ सुथुरसन नाव ोबैहोनो; सोरबा रोंगौ गान ौला बोन्नानै सुथुरखौ खाख्रबनो; सोरबा मोसायै-मुसुरै सुथुरखौ फान् ायनो; सोरबा रोंगौ मैसो मुफुर माउसज गेलेनानै सुथुरखौ गाग्लोबनो; सोरबा रोंगौ गराइ ािायनो आरो सोरबा हागौ लैथोआव बुहुम सोरसजनो। बेसनफ्राय मोन् ाांहायोद बर’साफोरा मोनसे समाव सुथुरखौ फे जेननो थाखै बाथौ खेराइसन गेजेरजों गोहोमसन साधना खालाम ोंमोन, एरै जानो हागौ बे साधनाया ापर मुगायाव थामसथ महर (a systematic form) मोन ोंमोन मो ाइसन सगसब महाराजा सशउिाइसन ै न्न े ायसन गेजेरजों। “Early History of Kamrup”-सन सलरसगरर रायबाहा रु कनकलाल बरुवा बुांनाय बाद ब्ला खृ:सग: 2500 अब् वाव पान्जाबसन पन्चान ओन्सोलाव आययफोरा राइजो जानो जग्रोयो आरो सबसन हाजारसे बोसोरसे उनाव खृ:सग: 1500 अब् सन मा ावसो आयय सो ोमसिया ल ु ाराइ भारिनाङै गोसारो खृ:सस: 1500 अब् आव कु रुिेि ावहा जायो आरो सबसन लोगो लोगो ापर मुगाया थुांगेयो। थामसहनबा िेिाजुगसन हखाइ 500 बोसोर ानखबोला खृ:सस: 2000 अब् सनफ्राय खृ:सस: 1500 अब् ससम ापर मुगासन बोथोर हमजायो। ापर मुगाया जा ों आयय-अनाययसन बेरेखा-बेरेसखसन ( न् बा ) मुगा। बे ब्याशसन बे आरो पुराण सास्त्र रनसाइनायसन मुगा। िह्मा-सबष्णु, कौरब-पाडिबसन मुगा आरो लोगोसे गुबुन फारसे मसहरां ग’ ानब, मय ानब, घिक दकराि, बानासुर, नरकासुर, भग ि, सहररम्बा आरो मो ाइसन सगसब महाराजा सशउिाइसन मुगा। बे मुगायावनो अनायय दकराि,



ानब आरो असुरफोरखौ



फोजोबनो थाखै माखासे मोन्थोर सलरथुमनानै आयय अथब्बाय मुसनया अथब्बय बे खौ गावसन मुङै फोसावो। बेसनफ्राय रोखा मोन् ाांहायो, गासि मोन्थोरफोरखौ आययफोरा बै समाव अनाययफोरसन बेरेखायै बाहाय ोंमोन। सबसब् याव अनायय मांगसलय’ ब ’साफोरा ानब, त्ै य, म्लेच्छ, असुर एरे इ बायसेथ्रा मुगैलु रावै आययफोरजों मुग-ै सुगै खालामजानानै आखाइ-आसथां हेबनानैसख



लर जना



थानो हायो? बे बानयुद्ध आरो बे मोन्थोर जुगाव जेरैब्लाबो अनाययफोराबो सोरसनबा मोन्थोर साधनासन गेजेरजों गोहोगोरा आरो बोलोगोरा जानानै थाांना थानायसन लामा लानो हास्थायनाांगौ



गियानगि



15



जा ोंमोन। अनायय माहाररसन बे लामा ग्र ै ाया सोर जानो हागौ? खन्थाइमा सबजाब महाभारिाव नायहरबोला सशउिाइ (सशब) सन अनगायै रावबो राजा महाराजानाव जों बे गोहोमखौ नुनो मोना। बानराजाया सशउवाररमोन; बे सबद सन्थसनफ्राय बेखौ मोन् ाांहायोद



बै समसन



ल ु ाराइ अनायय



माहाररसन राजा-फोरजा बयसनबो थाखाय सससबथाव द थागुरु सासेयानोल’मोन आरो सबथाङानो जा ों मो ाइसन महाराजा ससउिाइ। गोबोजों सससबबोला इसेयावनो गोजोनग्रा आरो इनाय खालामबोला इसेयावनो रागा जोंग्रा महाराजा सशउिाइसन आखुवा थारै नो मांगसलय’। सबथाांसन िपस्याखौ आवलायनो नाजानायाव खाफालसन मेगनसन अरजों सावनानै काम ब े खौ सबथाङा हाांगार खालामाखैमोन होनबोला? गावखौ मुगै-सुगै खालामनायाव आसोल खर’खौ हास’ना बोरमासन खर’ लागायनानै



िराजाखौ माद



समसनथाव साजा होआखैमोन सबथाङा। बाथ्रा



ान्थेलायनायाव जेन्नानै आययफोरा मोसा बानजों बुथारनो नाजानायाव आसस दफसाजों मोसाखौ सेलायनानै सबसन सबगुरखौ जानसजयाव गानना आययफोरखौ लासज फोनाङाखैमोन होनबोला? बेसन उनावथ’ सजबौ बानजों बुथारनो नासगरनायाव सजबौफोरखौ गो ोनायाव माला गान्नानै बोराइया जाांख्राव (िाडिव) मोसानायाव सिभुबनानो सोमसखखाां ोंमोन। सागर मन्थनसन समाव सबसो ौजानानै थैयैयाव ‘नकलकडि’ होन्नानै आययफोरा बोराइखौ बाख्नायनो गोनाां जायाखै होनब्ला? ामग्रा, ग्र े ा, मुसुरग्रा, मोसाग्रासन सगसब, खाम, ससफुां , जथा, सेरजा, गांगनासन सोरसजसगरर ौद सनसन मो ोमाव मो ाइसन गोहो मानखोहोग्रा अजा, जा सु नसगरर महाराजा सशउिाइया सबथाङानो मो ाइसन सगसब मोसनससन सगरर जायसन खासथयाव आययफोरा खर’ गांग्लायनो गोनाां जा ों। परशुराम, सबश्वासमि आरो अजुयनमोनबाद आयय िसिय जोहोलाउ ावहारुफोराबो सबथाांसन खासथयाव बोरला-सथर आरो मोन्थोर सोलों ोंमोन। सोमोनाां गोहोसन सगरर बे बोराइ सशबानो बि’सा हाररमु रै खासगरर बाथौसन बा-ित्वसगरर।



बुांसस्लमनाय: जेब्ला जों बाथौसन बाथ्रा सावरायो अब्ला मोनसे बाथ्रा गोसोआव लानाांगोनद बाथौवा जा ों मोनसे ोहोरोम आरो सान्थौ। बे ोहोरोम सान्थौसन गुबैथार बाथ्राया जा ों− हा, ,ै बार, सान, अख्राां जाय मोनबा सगसब सोरसजजों ल ु ाराइ मुलुग सांसारा गोरोबनानै ,ां बे मुलुगमासन सोरसजसगररया जा ों नुवाथारर आनान-गसाइ अबांलावरर। गुबुन फासे थुनलाइसन रावै बै मोनबा गोथौ सोरसज एबा बा-ित्वसन सगररयानो ‘बाथौसन सगरर’ एबा ‘बाथौिाइ’। थामसहनबा आनानगसाइसन बा-ित्व आरो बा-सोरसजसन नेसोनानो जा ों ‘ससजौ’, जायसन ओंसथया बयसनबो रे ससन जौससन सजउमा, अ ब े ासन आनान-गसाइ। बेसनखायनो बाथौ ोहोरोम आसारसन गेजेरजों ससजौ गुद याव खुलुमोबोला



ल ु ाराइ सोरसजसन गेजरे जों नुवाथारर आनान-गसाइखौनो खुलुमहरनाय



16



गियानगि



जायो। सोरसजसन गेजेरजों फु सजनायानो आनान-गसाइ बोराय बाथौसन थार फु सजनाय। (To worship his creation is to worship God- The Bible.) नाथाय ख ु ुसन बाथ्रा ‘आइया थै ों आयखौ गार ों, आफाया थै ों आफाखौ गार ों- थेवबो बोराइ बाथौ महाराजा नोंखौ फु सजनो गाराखै जों!’ होन्नानै बाथौसासलयाव बर’साफोरा मोनसथना आवरायगाससनो



ङब्लाबो बाथौसन महरा द नै जेन रानिाव-िाव, लोरबाां-बाां आरो थौिोम-



िोम। मानोथो सबसब्



जाखो? जाहोना मोनसेल’ नङा; माखासे। बेफोरसन मा ाव मख’नो



गोनाांफोरा जाबाय− (1) बाथौवाव हाबसन्नानै बोर्लय हु ा आरो बे हु ासन बेरेखायै फोसाबसुला गो ान हान्जासन सबग्रायखाांनाय आरो बेसन जाहोनाव गुबुन ोहोरोमाव गुस्लायसुला गो ान लाांनाय, (2) गुबुन



ोहोरोम हाररमुसन गोहोम, (3) गोनोखो फोसावनाय (Scientific



propagation), ोहोरोम थुनलाइ आरो राजखासन्थयारर म



सन आांखाल, आरो (4) माहाररसन



लोरबाां राांखासन्थ। बेफोर जाहोनखौ होखारनानै बाथौसन महरखौ द नैसन सुबुांसन गोसोजों गोरोबथाव खालामनो हानाांगोन। ‘जौसन फु सख्र’ ावसा हासल-हासल बोरसल ा नङाब्लाबो जायो। आगु द नसनफ्राय ससथाबबोनाय मोजाां आसारफोर बाथौवाव थाथों,



ौद सन मोसानायाबो



हाररमुसन रे स महरै खेराइयाव थाथों, नाथाय बायहाजार मो ाइसन मुां मुांख’ ौद सनसन मो ोमाव मो ाइ मानखोहोनानै मोन्थोर फु जा खालामनो ा गोनाांसथ गैला होनना जों सानो। बेसनखायनो ा बाथौ खेराइखौ नाांजासे फोसाबनानै थानसासलसनफ्राय बोखाांनानै मोनफ्रोमबो नखर आरो राइजोसन मसन् राव थारै फसांनाांससगौ। बाथौ-खेराइया



ल ु ाराइ बर’ समाज आरो हाररमुसन गुबै सबथा,



जाररसमन आरो थुनलाइ। “मै रे ा गाबो अ ालगुद याव, मुनुसा गाबो ससजौ गुद याव।” बाथौ खेराइ सस गोजौ (the supreme soul) ोहोरोम आसार आरो सान्थौ, बर’ हाररमुसन हारामा। सलरसगररसन ससनायसथ: राम ास बसुमिाररया 1931 इां मायथाइसन 18 अक्िबर खालारखासल, बै समसन बोखावजाथ’सय कामरुप सजल्ला, उनाव बरपेिा सजल्ला आरो ासन बाक्सा सजल्लासन बेन् ोङाव थानाय बाघमारा हालामसन सोनाब खाग्राबारर गासमसन ाङार माखा सुबायाव जोनोम जा ोंमोन। सबफासन मुङा रुां सारर सबसस्ि राम बसुमिारर आरो सबमासन मुङा रुां सारर हांसल बसुमिारर।



गियानगि



17



सबथाङा गुद फरायसासल आन्जा खौ 1943 इां मायथाइयाव 5 राांसन बृसि लानानै 1सथ ससररयाव आरो गेजरे फरायसासल आन्जा खौ 1947 इां मायथाइयाव 7 राांसन बृसि लानानै उसथ्रयो। 1951 मायथाइयाव जालाह गोजौ फरायसासलसनफ्राय मेरट्रक आन्जा आरो 1953 इां मायथाइयाव किन कलेजसनफ्राय आइ.ए. आन्जा



मोननैखौबो 2सथ ससररयाव उसथ्रयो। उनाव, 1955 इां



मायथाइयाव राांखासन्थ आय ायाव अनासय लानानै सब.ए. आन्जा खौ उसथ्रयो। बेबाद नो, 1956 इां मायथाइयाव गौहारि मुलुग सोलोंसासलयाव एम.ए. थाखोआव मुां सथसन् ोंमोनब्लाबो, उनथाराव, राांखासन्थसन जेंनायाव गोग्लैनानै फरायनायखौ गारनाांगौ जायो। उनाव मुसलपुर गोजौ फरायसासलयाव फोरोंसगरर हाबा मावनाय समाव 1967 इां मायथाइयाव सब.रि. आन्जा खौ 2सथ थाखोआव उसथ्रयो। गोजौ आरो जौससन फरायसासलयाव फरायफु नाय समावनो सबथाङा 1951-सनफ्राय 1953 मायथाइससम बजासल ट्राइबेल फरायसा आफा सन सबबानसगरर जा ोंमोन। उनाव, 1956 मायथाइसन नबेम्बर ानाव गावसन गासमसननो प्रभाबसि बसुमिाररजों हाबा जायो। बै मायथाइसन बै ानावनो सबथाङा मुसलपुर गेजेर फरायसासलसन गाहाइ फोरोंसगरर जायो। बोसोरसे उनाव एबा 1957 इां मायथाइयाव मुसलपुर गोजौ फरायसासलसन सबबान मोनथ’नाय गाहाइ फोरोंसगरर जायो। बेबाद नो, 1986-सनफ्राय 1991 मायथाइसन 1 नबेम्बर खालारससम मुसलपुर गोजौ फरायसासलसन गाहाइ फोरोंसगरर हाबा मावो। सासख्र मावगाससनो थानाय समावनो सबथाङा फसांथानारर, समाजारर, हाररयारर आरो गौथुमारर गोबाां सबबान बान्नानै हाबा माव ोंमोन। ‘हाांखोसन फाइसख’ राम ास बसुमिारर सबथाङा बर’ थुनलाइ आफा सन िैसथ (1974-77) आरो



सथ (1980-1983) आफा सगरर जा ोंमोन। बर’ थुनलाइ आफा सन िैसथ आफा सगरर



जानानै थानाय समाव रमान हाांखो सोमावसारसन (1974-75) उनाव ब े नासग्र हाांखोखौ नाजावनानै समरु सोरखारजों गोरोबथा सबलाइयाव, 1975 मायथाइसन 9 एसप्रल खालाराव सबथाां राम ास बसुमिारर आरो थानेस्वर बर’वानो सागान हो ोंमोन। सबथाङा 2003 मायथाइसन 15 सेप्िेम्बर खालारखासल बेरामाव गोग्लैनानै हरसन 1.30-सो ररां गायाव जोबथा हाां बो ोंमोन।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । सान्थौ



गोथौ ओंसथ



आसार



सससबनाय आखुथाइ



हास्थायनाय



लुबैनाय



18



गियानगि अन्थाइ रागाम



रोखोमसे अन्थाइ



आ ब



खाय ा, खासन्थ



मैहुर



ससखार खालामनाय



ाउसब ै



ाउ ै



जुसल



हाबा



ससजौ सबफाां



बाथौवाव गायग्रा जाथोसे फ ां ाां



बान् ो



सुबुां माहाररसन सजउ-खासन्थ



ससरर



ससजौ सबफाांसन सु गोनाां ससन/ससरर



खेराइ



बर’फोरसन मोनसे ोहोरोमारर फु जाफोरबो



बुांसस्लमनाय



फोजोबनाय



2. सुां यै सलर − (क) बाथौ ोहोरोम होनोब्ला मा समसथयो सलर। (ख) बाथौ ोहोरोमसन सान्थौखौ सलर। (ग) बाथौसन आगु महरफोरखौ मा मासन गेजेरजों बेरखाांनाय नुयो सलर। (घ) बाथौजों खेराइसन सोमोन् ोखौ गुवारै सावरायनानै सलर।



3. सलरसुांथाइ सलर – क) अन्थाइ रागाम



ख) ाउ सब ै



ग) गोथार अर



घ) ौरर



ङ) ौद सन



च) ससजौ सबफाां



4. बेखेवनानै सलर − “ससजौ ससररया ससररबा बाथौसन बान् ोआ बान् ोबा बर’ बोरायसन राव आरो आसाराबो मोनबा”



5



बाथौ ोहोरोमसन सगसब मोन्थोर एबा रावा मा मा?



(रायथाइ)



3



बैरासथ सबष्णु प्रसा राभा “ऐ बैरासथ लसलया! नोंसन सखबु एल’ एल’ गय खावनायखौ जोंनाय जासलया” सहन्जाउ सोंनाय समाव आइ-आफाफोरा गय फाथै रान्नानै होनाय बैरासथखौ लासज फोनाां फोनाां मेथाइ खनो। बैरासथ ससख्लासन सान गोरलैबाद जारौ-रौ मोखाङा सोमो, मोफ्लामनायबाद जोंब्लावमाब्लाव समसननाया बे सोमहाबनाय गोसोम जोमैयाव थाखोमायो, थाइसगर सबबारबाद



ल ु ु -



ाला सस्लम-स्लाम खावलाया खबज’बो औवा मेवाइबाद म ’-म ’ आसथङा थोर थोर मावो। साखासथ-फाखासथ जेरैबो समसनग्लाबनाय खोरोमखाङो...। बैरासथसन मेगन थाइनैसनफ्राय रथ’ रथ’ मो सै न अखा हायो, गोसोयाव लासजनायसन बारहुांखाया सबसन सबखा-सबख्लोखौ ससम्िेससम्िा गेब्लेहोयो। ससबाय बैरासथ! बेबाद नो जायो बर’ हाररसन सबखासन अन्नायसन अनसुमै बैरासथया। लेि-फे ि जाब्लाबो बैरासथया सानफ्रोमबो गोथार, सानफ्रोमबो सु म े गोजोनग्लानाय। बर’ हाबायाव बैरासथयासो गाहाइ, बैरासथ नङाब्ला हाबाया हाबा नङा। बे बैरासथया माबोरै जाखो, बेखौ सबसजरनानै नायनो नाांगौ। बारजो। गो ोसन आबै-आबौफोरा बैरासथखौ बारजोबो बुङोमोन।



20



गियानगि बर’ हाररसन गा ोसन हाबायाव सासे हौवा बारसजउ एबा बारलाांफा जानानै गो ोनायाव



अमा खर’सन एबा मैथुर दफथाइसन लु गान्नानै जासन्जयाव मैथुरसन हांखा खानानै ससफुां



ामै ामै



हाइला-हुइला मोसानानै आगान सुर ’ सुर ’ ससगाङोमोन आरो लोगो लोगो बारजोयाबो साबनाहामना जारौ-मारौ आगर गोनाां



ख्ना गान्नानै, खर’वाव सज खाख्लुमनानै जथा



ामै- ामै



बाइ म े लाय-सस म े लाय थाङोमोन आरो ाबो थाङो। बेबाद नो गो ान सहन्जाउखौ लाबोनो बारलाांफा आरो बारजोफोरा रांजाखाांनानै थाङोमोन। गो ान सहन्जाउखौ लाबोनानै सबसोर सबसब् नो जथा-ससफुां ामै ामै हाइला-हुइला मोसानानै लोगो लोगो रोजाबै रोजाबै फै दफनोमोन...। लामा गेजेराव हाथर थरफा जावनानै बारलाांफाया सबखुङाव बायोमोन। फै दफन्नानै गो ान सहन्जाउखौ साखासथयाव फज’नानै बे बारलाांफाया जनानै थानाय गो ान हौवाखौ बुङोमोन- “नै आफा! सब गो ान सहन्जाउवा द नैसनफ्राय नोंसन सबसस आरो सबयो नोंसन दफसाइ। द नैसनफ्राय नोङो बे हाखौ बा ो।” सबसब्



बुांनानै गाव बानाय हाखौ सबखुांसनफ्राय एांख्लायनानै गो ान हौवासन



ससगाङाव ोनोमोन। बेसनफ्राय हाबा...! बेसनफ्रायनो बर’ हाररया हौवा-सहन्जाउसन गोसो जुसल सुजाबनानै सांसार जानायखौ हाबा बुांगाससनो ङ। हाबा एबा हाखौ बा ो एबा सांसारखौ बा ो। सबसब् यैनो हाबा...। बारलाांफा! बारबाद सबरहाां बाहाां लाांफानानै, बारस’नानै मोसानायसनफ्रायनो बारलाांफा जा ों। बारजो! जो ाजाब ाजों सहन्जाउ जायो, जेरैहाय- मो ाइजो,



ाउजो, इखान ससखान। बेबाद नो



बारलाांफासनफ्राय ‘बारजो’ जा ों। बार सै सला!... बेयो हारसासन सो ोब। हारसाफोरा बुङो— बारहुांखा, बारमो ाइ, सारन्थाइ, अखाहा ज ै ों मोसानानै खोरोमनानै बार सै सलाया बैसागुसन रा ाबखौ लाबोयो। बे बार सै सलासन गुद खौ सबसजरनानै नायसगरब्ला बर’सन रावखौसो मोन्नाय जायो। ‘बार सै सख्ला’-सनफ्राय ‘बार सै सला’ जा ों।... बैरासथ...।



गियानगि



21



बैरासथ एबा बारजोयानो हाइला-हुइला सबरहाां-बाहाां मोसानानै जथा ामै ामै मोजाङै रै सुमै गाराांजों रोजाबै रोजाबै रां जानाय हाबा बैसागुसन बाथ्राखौ लाबोयोमोन आरो द नैससम लाबोयो। बैरासथयासो



बै



बार सै सख्ला



गैयैखायननो



बार ै



जायो।



‘बार ’ै -सनफ्राय



‘बारद ’>‘बाररि’>‘बारसथ’>‘बैरासथ’ जा ों। एसे मोजाां सान्नाय आरो एसे मोजाां नुनाया



ाहालागै बर’ हाररसन अन्नायसन बैरासथसन



गोसोआव आरो मुसियाव गो ोसनफ्राय द नैससम ससथाबनानै ङ। ससबाय बैरासथ। ... सबसब् गोथार सानाव सु म े गोजोनग्लाय अनसुसल बैरासथसन मेगनसनफ्राय रथ’ रथ’ मो सै न अखा हानो हमो। ... अनसुला राइजोफोर! नोंथाांमोनसन समसनग्लाबनायसन खोरोमनायखौ हमथानानै ला ो। आइ बैरासथ! मोफ्लामनायबाद



े सना,



े फै ो सान गोलैबाद



जारौ-रौ मोखाांखौ जोंहोनानै,



जोंब्लाउ-माब्लाउ समसननायखौ गेविाांहोनानै, थाइसगर सबबारबाद



ल ु ु -



ाला सस्लम-स्लाम खावलायाव रां जानायसन गोजा गाबखौ फु न्नानै सलरनानै, औवा मेवाइबाद म ’ म ’ आसथांसन आगानखौ मासह मासह, लासै लासै सुरै सुरै फै ो। लासजनानै बारा ागांसि। गांसिब्ला मोज्लाइ जासन्जबाद सेरथे-थे गुरै जासन्जया बायगोन। ालासज !े ागाब, ागाबसै। ामावसै। थब्ल’ थेन्थाबाद गुरै गोलाव आखाइयाव आलो-आलो अन्नानै लानाय गोथार जोंसथ-मासथ आलाररयाबो मावगोन। मावब्ला गोमोरलाांनोबो हागौ। आय’! अख्राां सासन हाथर्खयबाद , अलांबारबाद बै आलाररया, बै बैरासथया बेसे मोजाां, बेसे गोथार। आलारर! आलो-आलो लानाय बै अरा, सानदरयाव थाइसल



लाइजौ बनानै, मोनसे गु ांु



खालामनाय गोथाां थाइसल सबखां फायखन्नानै, फज’नानै, बेसन गेजेराव माइरां एसे, गय फाथै जरासे, राां थाइसे, गनसस गांनै आरो जोंनाय जेवारर गांसे ोन्नानै सायाव सगससब खोबथेनानै जोंब्लावखाांनाय बै आलाररया एसे मोजाां, एसे गोथार। नुब्लानो रां जाखाङो। जथुमनाय आफा सन खोमससया खारलाङो। बे अनसुसल बैरासथसन आखाइयाव जोंब्लावखाांनाय आसलररसन सोराङा राहा गैयै, लामा गैयै, आलाय-ससलाय जानाय फोलेरसन गोसोसनफ्राय खोममससखौ होखारगोन।



22



गियानगि े बैरासथ! समसन ो, रां जा ो, रोजाब ो, मोसा ो। आलारर सोराांखौ सारलानानै थ’रायै थ’रायै



रान ो‒ गय े रे े फाथै ससनारर, ाउब’सखबाद सुन,ै म’थाम लान्जाइबाद थाांखु, खाव रे गाां खाव ो अन्नानै हो ो, जा रे गाां जा ो सनामुसख खुगा, मैनामुसख राव आफा सन गथ’-गथाइ बोराइ बुरै ससख्ला जोहोलाउ।



सलरसगररसन ससनायसथ: सबष्णु प्रसा



राभा सबथाङा 1909 मायथाइसन 31 जानुवारक खालारखासल सिरिश



इसडियासन ससङाव थानाय बेंगल प्रेससिेसन्ससन ाक्कायाव ( ासन बाांला श े सन धाकायाव) जोनोम जा ोंमोन। सबथाांसन सबफा सर ार बाहा रु गपाल चन्र राभाया कलसनयेल पुसलस सबफानसन सासे मावख’गोरामोन। सबथाङा िेजपुर सोरखारर गोजौ फरायसासलयाव फरायनानै उनाव गोजौ सोलोंथाइसन थाखाय कलकािायाव थाां ोंमोन। सबथाङा आइ.एस.सस. आन्जा खौ सेइन्ि पलसन के थािेल समशन कलेजसनफ्राय उसथ्र ोंमोन। उनाव, कलकािा मुलुगसोलोंसासलसन बेन् ोङाव थानाय ररपन कलेजाव ( ा, सुरेन्रनाथ कलेज) सब.एस.सस. फरायनो लाहैनायसै। उनाव सबथाङा भारिसन उ ाांसि सोमावसारनायाव बारसोमनायसै। सजयानो जाया, थुनलाइ आरो हाररमुसन फोथाराव सबथाांसन सबहोमाया मख’जाथाव। मान आरो अन्नायजों सबथाांखौ सबथाांसन आांगो हा ोरसासन सुबुङा



कलागुरु होन्नानै बुङोमोन। सबथाांसन मख’जाथाव सलरथुनफोरा जाबाय— समससां कनें, सनपासह, अससमया कृ सिर समुह



आभास, असिि असम, बाइद बाइद । सबथाङा सासे ानसगररमोनबो। सबथाङा आबा ाररफोरनो



गियानगि



23



2,500 सबगा हा ान हो ोंमोन। सबथाांसन बाद ब्ला, “नाांगोला जायसन हाया सबसन”। ासन िेजपुर मुलुगसोलोंसासलयाबो सबथाङा ान होलाांनाय हायावनो ।ां हाररमुवारर



ख ें ोसन फारसेबो सबथाङा जोबो



साांग्राांमोन। सबथाांसन



ख ें ोखौ सबष्णु राभा



सांसगि एबा राभा सांसगि होन्नानै समसथनाय जायो। सबथाङा सुजन ु ाय मख’जाथाव मेथाइफोरा जाबाय सुर’रे उ े ल’रे , सबलिे हासलसे, बाइद बाइद । सबथाङा सासे मुां ाांखा सावथुन द थासगरर, ख ें ोसगरर आरो रोंखा-राखा फाउखुांगुरबोमोन। बेबाद बेसेबाांबा सगयानसन सबगोमा कलागुरु-वा 60 बोसोर बैसोआवनो 1969 मायथाइसन 20 जुन खालारखासल आसाम हा ोरसासन िेजपुर नोगोराव रुां सारर जा ोंमोन। सबथाांसन मुङावनो ा कलागुरु सबष्णु राभा बान्था-खौ होनाय जायो आरो सबथाांसन गोसो खाांसथयावनो िेजपुर नोगोरसन बुल-ुुं बुथुर सजङाव सबष्णु राभा स्मृसि उद्यान पाकय खौ लुनाय जा ों।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । बैरासथ



बर’सन हाबासथसलयाव गय रानग्रा ससख्ला जरा



जारौ-रौ



नायनो समायना



साखासथ-फाखासथ



खासथ-खाला



बारहुांखा



गोबारै बारनाय बार



ससमिे-ससमिा



बायसग्लहोनाय, थेर-बेथेर खालामनाय



हाबा



जुसल



बारलाांफा



बर’सन हाबायाव हा बानानै मोसाग्रा आरो हौवा गो ाननो सबबान गथायग्रा हौवा मानसस



गय े रे े मथाम



दफसा दफसा महरसन जाथोसे गय दफथाइ य ै ाव थब्लनानै ना जाग्रा जाथोसे जुनार



सनामुसख मैनामुसख



रै सुमै गाराां गोनाां खुगा ाउमैनाबाद गो ै राव गोनाां खुगा



2. सुां ’ दफन्नाय हो ‒ (क) बैरासथ रायथाइसन हेफाजाबै बर’ हाबायाव बैरासथसन सबफाउखौ सलर।



24



गियानगि (ख) बर’ हाबायाव बैरासथखौ मा होन्नानै जांखायोमोन? (ग) बारलाांफाया सोर? (घ) बारलाांफाया हौवा गो ानखौ मा बुांनानै हाखौ बाहोयोमोन? (ङ) बैरासथ रायथाइयाव बर’ हाबासन सावगाररया माबाद बेरखाां ों?



3. सलरसुांथाइ सलर ‒ (क) बैरासथ



(ख) बारलाांफा



4. बेखेवना सलर ‒ “ऐ बैरासथ लसलया! नोंसन सखबु एल’ एल’ गय खावनायखौ जोंलाय जासलया।”



(रायथाइ)



4



एडिेल मुगासन बर’ थुनलाइ सबहुराम बर’



बर’ थुनलाइसन जाररसमन सबसजरनो थाङोब्लानो सासे मानसससन महर मोखाां आरो मुङा मेगन ससगाङाव गसांखाङो‒ सबथाङानो जा ों रे भारे डि ससिनक एडिेल। हारसा रावखौ बोखाांनो रसबनसन, ि. नाथान िाउन, ि. माइलस िन्सन आरो रे भारे डि अ.रि. किरमोनहा जायफोर हाबाखौ माव ोंमोन बर’ रावखौ बोखाांनो थाखायबो रे भारे डि ससिनक एडिेला हार्सयङैनो बैफोरखौ मावबायनो नाजा ोंमोन। एडिेला आसामाव सौफै नाय समाव गोजौवाव मख’जानाय खृिान समशनारर साहाबफोरा द हुन्नाय ‘अरुन य’ मुांसन मोखाां-सबलाइ गाांसेसन सबजोङै हारसा रावा गोबाङै नो ावगाखाबायमोन। अरुन यसन थुलुांगा मोन्नानैनो आनन् राम ढेदकयाल फु कनबाद थुनलाइसगररसन जोनोम जा ोंमोन। हारसा थुनलाइ सससबयारर समशनारर साहाबफोरसन सोमोन् ै गो ान मुगासन हारसा थुनलाइ सससबयाररफोरा ाससम गोबाां बाथ्रा सावरायबाय। नाथाय बर’ थुनलाइ सससबयारर रे भारे डि ससिनक एडिेलसन बाथ्राखौ जामबा-जामथाफोराथ’ समसथयानो गोरोंगोराफोरसन बाांससनाबो समसथया। बेफोर जेसख जा ोआ, बेवहाय एडिेलसन बर’ राव आरो थुनलाइसन सोमोन् ै सावरायनाय जागोन। इांलेडिसन ििेनेज मुांसन थावसनयाव इां 1840 मायथाइयाव ससिनक एडिेला उसज ोंमोन। सबथाङा इां 1864 मायथाइयाव आसामसन िेजपुराव बर’ खृिानफोरसन धोरोम गुरु हेजेलसमयारसन (Hesselmyr) लेङाइ जानानै फै यो। बै मायथाइसनफ्राय इां 1907 मायथाइसन जुलाइ ानससम सबथाङा बर’फोरसन गेजरे ाव थानानै गावसन धोरोम फोसावनाय हाबासन लोगोसेनो बर’ रावखौ फोथाांदफन्नोबो नाजा ोंमोन। बर’ थुनलाइसन सबफाया सोरमोन जों ाबो समसथया। मानाव गे रे सबष्णु प्रसा राभासन बाद ब्ला िाम्रेस्वरक मसन् रसनफ्राय आहम राजाफोरसन द नाव सोरबा खावखोमाना लाांनाय बर’ रावजों सलरनाय सबथाइखौ (दकियन) मोजाङै नाजायोब्ला ाबो मोनदफननो हागौ। बे सबथाइया िामासन ससलेिावसो सलरनायमोन। बेखौ खायफाबा ाबो मोनदफनगोन होन्नानै सानो। बेखौ



26



गियानगि



मोनदफनोब्ला बर’ थुनलाइसन जाररसमनखौ गो ानै सलरदफननो गोनाां जागोन।



ा जों एडिेला



आसामाव सौफै जेन्नायसनफ्रायसो बर’ थुनलाइया उसजजेन ों होनना सानना लानाांगोन। ससगाङाव थुनलाइ गैजारोङै रावजों थुनलाइ



ाजेन्नाया गोरलै नङा। बर’ थुनलाइ



ाजेन्नायसन ससगाां ससगाां सबथाङा सोलोंनाां ोंमोन बर’ राव। बे रावखौ सोलोंनायसन लामायावबो इसेल’ हेंथा गैयामोन। थेवबो सबथाङा बर’ रावखौ सोलोंनानै बर’ रावसन थुनलाइ सोरसजजेन् ोंमोन। बर’फोरा सबथाांखौ अन्नानै गासमसन बोराइ होनोमोन। मानोना सबथाङा बर’ गासम गेजेर गेजेर थाबायद ब ां ायना बर’फोरसन हाबा-हुखा, ामनाय- न े ाय, मोसानाय-मुसुरनाय, रां जानाय-बाजानाय जेरावबो नुजाहैना सबसोरसन गोसोसन गोसो खांखराव उरफ्लेहाबना बर’ हान्जामासन आसारफोरखौ बुरन-बुरसस सोलोंनो नाजायोमोन आरो बर’फोरसन सुखु- ख ु ुसन बुसब्लयाव गावबो गसांफायोमोन। सोरसनबा नखराव मानसस थैयोब्लाबो गुरब्ला नुजाहैयोमोन ससिनक एडिेला, मानो?



ख ु ु



ाहासन सबबान लाफाहैनो आरो बर’फोरसन गोथै बोगारनाय,



बावगारनाय आसारफोरखौ बुथुमनो। बबेबा गासमयाव सल’ सखन्थानो गोरों बर’ बोराइ ब्ां ला बे गासमयावबो गुरब्ला नुजाहैयोमोन, गासमसन बोराइ एडिेला। मानो? सल’ सलरथुमनो। बबेबा गासमयाव समायना-रमायना गोमो-गोथाां-बाथ’गाां गाबसन आगर गोनाां बर’ सज



ब्ां ला बेयावनो



सौहैयोमोन एडिेला। मानो? बर’ सजसन सावगारर सेबखाांनो। बबेबा गासमयाव मेथाइ खननो गोरों मानससफोर



ब्ां ला हामफ्ला-ससफ्ला नुजाहैयोमोन एडिेला। मानो? बर’ खुगा मेथाइफोरखौ



सलरखाांनो। बेफोरखौ बुथुम-बुसस लाांनानै ‘‘The Asiatic Society of Bengal’’-आ द हुन्नाय नायसबसजरसां सबलाइफोराव (research papers) बर’फोरसन सोमोन् ै गोलाव गोलाव रायथाइ सलरना मुलुगसन सजांगासुला पसडििफोरसन ससगाङाव बर’ नख्राांखौ बुरब्लाना हो ोंमोन सबथाां एडिेलानो। बेसनफ्रायनो बर’फोरखौ लानानै पसडििफोरसन गेजेराव ावराव- ावसस जाबो ों। इां 1884 मायथाइयाव सबथाांसन ‘‘An Outline Grammar of the Kachari (Bodo) Language’’ मुांसन बर’ रावखासन्थया साफायसासलसनफ्राय ओंखारो। बेयो रावखासन्थसन सबजाबब्लाबो बेयावनो रावना-रावसनसन सल’खौबो (The Kachari Theory of Thunder and Lightning) बर’ आरो इांरासज मोननैबो रावजोंनो द हुनफा रे ो। ाससम जों समसथनो मोन्नायाव बे मोनसे सल’वानो साफायनानै द हुनजाजेन्नाय बर’ सल’ आरो बर’ थुनलाइसन गोगो बेगर। ससिनक एडिेलसन बे हाबायाव उनाव आरो सासे साहेबा लोगो नाांफा रे ो; सबथाङानो जा ों बै समसन रां सजल्लासन सि.सस., जे.सि. एडिासयन। सबथाङाबो बर’ गासम थाबायद ब ां ायना बर’ मेथाइ आरो



गियानगि



27



सल’फोर बुथुमो। सबथाांसन ‘‘A Collection of Kachari Folk Tales and Rhymes’’ मुांसन सबजाबा इां 1895 मायथाइयाव साफायखुसलसनफ्राय ओंखारो। ाससम जों समसथनो मोन्नाय बर’ थुनलाइसन सबफा रे भारे डि ससिनक एडिेला इां 1907 मायथाइसन जुलाइ ानाव बे मुलुगसनफ्राय गोमोरलाङो आरो बर’ थुनलाइसन एडिेल मुगायाबो बेसखसनयावनो जोबो। सबथाांसन ‘‘The Kacharis’’ मुांसन सबजाबखौ बै समसन आसाम सोरखारा इां 1911 मायथाइयाव साफायना द हुनो। बेसनखायनो इां 1864 आरो इां 1911 मायथाइसन गेजरे सन 47 बोसोरखौनो बर’ थुनलाइसन एडिेल मुगा होनजायो। ा बाथ्राया जाबाय‒ एडिेल आरो एडिासयना सलरना गालाांनाय सल’ आरो मेथाइफोरखौ थुनलाइसन ससररयाव खोख्लैजायो ना जाया। बेखौ सबसजरनायसन ससगाां ‘थुनलाइया माखौ बुङो?’ बेखौबो समसथग्रोनो नाांगोन। जों बेखौ ससमान लाखानाांगोनद बर’ गाराव (सो ोब) ‘थुनलाइ’ आ सांस्क्रृि ‘सासहत्य’ एबा इांरासज ‘‘Literature’’ सन सबसजरसथ बानस’नो हायाखै। सासहत्यसन सबसजरसथया जा ों‒ गोरोबथाइ (समलन)। बे गोरोबथाइया जा ों गोसोसन सान्नायजों खासन्थगोनाां रावसन गोरोबथाइ आरो सुबुांसन



ख ु ु- ाहा, गाांनाय-उखैनाय, समसननाय-गाबनाय आरो अन्नाय-



बोराबनायफोरजों खबाम गोनाां रावसन गोरोबथा, बाइद



बाइद । बे गोरोबथासन सबजोंजोंनो



सुबुङा माब्लाबा गो ै ख ें ोजों गाराां बोहाब बोहाब गावसन गोसोसन बाथ्राखौ गुबुननो सखन्थायो; बेनो खुसथ (सांगकि) एबा मेथाइ, माब्लाबा खबाम गोनाां गाराांजों गावसन गोसोसन सान्नायखौ गुबुननो समसथहोयो; बेनो खन्थाइ आरो बे खन्थाइसन फारर आरो आखला बाांना गोलाव जायोब्ला बे खन्थाइया माब्लाबा मोनफा मोनफा गो ोसन एबा ासन जाथाइयाव गाब फोन्नानै गो ै गोथाव रावजों बेखौ गुबुननो सखन्थायो बेनो सल’ आरो बेसन फारर आरो आखला बाांना गोलाव जायोब्लानो बेनो सल’मा, माब्लाबा ासन एबा गो ोसन जाथाइ मोनफाया बोरै जा ोंमोन, बेयो जानाय समाव सोर, बहा मा बुां ोंमोन, बोरै बुां ोंमोन, बेफोरखौ आउ-फाउ खालामना गुबुननो नायहोनो, खोनाहोनो थाखाय बै जाथाइसन खौराांफोरखौ बुांदफनो; बेनो नायजाब आरो बेफोरखौनो बुांनाय जा ों जयै थुनलाइ। सुां ’यै बुांनो थाङोब्ला थुनलाइया जा ों मोनफा मोनफा जाथाइसन आयना। बेफोर जाथाइयाव थायो मोनफा मोनफा आखल; आखलसन उनाव थायो सुब;ुां बे हाररया मोनसे हाररमासन आरो बे हाररमाया मोनसे हा रसन; ासनया थु ो, फरायग्राफोर। एडिेल मुगासन बर’ सलरसब ाांफोरा थुनलाइसन ससररयाव गोग्लैयो ना गोग्लैया बुरला-बुरसस नायहैद सन। ‘The Kacharis’ मुांसन सबजाबा गाांसे बर’ रावखासन्थ, जाररसमन आरो सुबुां थुनलाइ। रावखासन्थ आरो जाररसमन खोन् ोआ इांरासजयाव सलरनाय। बेसनखायनो बे खोन् ोआ बर’ थुनलाइ



28



गियानगि



जानो हाखाया। सुबुां थुनलाइ खोन् ोआ रमान हाांखोजों बर’ रावाव सलरनाय। बेयाव एडिेला गाव सलरनाय रावना-रावसनसन सल’खौ An Outline Grammar of the Kachari (Boro) Language सनफ्राय ख ै ाांना ोन् ों। लोगोसेनो एडिासयनसन A Collection of Kachari Folk Tales and Rhymes मुांसन सबजाबसनफ्रायबो ‘ म ै ा- स ै ासन खौराां’, ‘सासे अलससया गथ’सन खौराां’, ‘बामुन आरो साकरसन खौराां’, ‘आिासन खौराां’, ‘मोख्रा आरो सेसासन खौराां’ आरो ‘फालाांसग गथ’सन खौराां’ बे मोन ’ सल’खौबो ख ै ाांना गालाां ों। बेफोरसन अनगायैबो बे सबजाबाव ोंनै खुगा मेथाइ ।ां गोजौवाव मख’नाय एडिासयनसन सबजाबाव बै मोन ’सन अनगायैबो आरो मोनसजसे खुगा सल’ ,ां जेरै‒ ‘गथ’ मामरासन खौराां’, ‘माइ आरो ाउखा न् ासन खौराां’, ‘िाइ सासेसन खौराां’, ‘खुसुां आरो मोख्रा’, ‘आिासन खौराां’, ‘खाना-खुजासन खौराां’, ‘सासे आिा बोराइसन खौराां’, ‘सब ासबनानाउसन खौराां’, ‘एम्बु बांग्लासन खौराां’, ‘सासि आिासन खौराां’ आरो ‘िाइ-िुइसन खौराां’। बेफोरसन अनगायैबो, बे सबजाबाव मोनसजसि खुगा मेथाइफोरबो



।ां बे सबजाबसन रावा बर’,



हाांखोआ रमान। बर’सन लोगोसे इांरासजसन ानस्लायनायबो होखानाय जा ों। खुगा मेथाइ‒ ‘The Kacharis’ मुांसन सबजाबाव थानाय खुगा मेथाइसन ोंसेजों जों गो ोसन बर’सन बैसागुखौ समरौ-सजरौ नुनो मोनहरो। सेंग्रा सासेया बैसागु रां जानो ओंखार ों। नाथाय हारससां बोरै जालायखो? लोगो बुरजा नङाब्लाबो सासेथ’ नाांफागोन। बेसनखायनो सबयो मेथाइ ोंसे खन्नानै बैसासगखौनो लोगो लाहर ों। ‘‘आगै बैसासग, फाइ ो नों ाना बोथोर जानायखाय रांजागोन जों।’’ ससख्ला बैसासगया थाब ओंखारबोनो हाया। मानोना सहन्जाउ ससख्लाफोरनो गान्नायजोमनायाव इसे सम नाङो। बेसनखायनो सबयो सेंग्राखौ बोराबालाबानो से नेथ’नो मेथाइजोंनो गाबहर ों‒ ‘आ ा पुवाराम, लोगो लोगो थाां ों, गामसा हा ों, फासल हा ों, मानो बोराब ों।’ सबसोर सानैजों उनाव लोगोसे रां जा बाजा ओंखारलाांनानै सासे आांगो फाररयानाव (मौजा ारनाव) बैसागोसन थाखाय ाउ एबा अमा जुररनो (बुथारनो थोनहै ों)‒



गियानगि



29



‘आ ा रगुना फाररया, ऐ फाररया नामैसो, गुनैसो, फाररया, आ ा फाररया, अमा मासेयाखौनो जुररया, आ ा जुररया ाउसा मासेयाखौसो जुररया, आ ा जुररया।’ गुबुन ोंसेयाव बेरखाां ों‒ गोसो थोना गारजानाय सासे ससख्लासन बोराबनाय आरो मुगैनायसन हाांमा। सबखौ गोसो थोनाय सेंग्राया गुबुन सासेखौसो हाबा खालामबाय। नाथाय हाबासन साननैसो उनावनो सबसस गो ाना थैना थाांबाय। सबयो ा मा खालामलायखो? सानै हयै गाव गो ो गोसो थोजेन्नाय ससख्लासन खासथयावनो मोजाां मोजाां गानै जोमै थाांदफनबाय। नाथाय ससख्लाया आरो सबखौ फोथायदफनबावनो एबा नाजावदफनबावनो हाला। बेसनखायनो मेथाइ ोंसे खन्नानैनो सबखौ हुहुरिाबाय‒ ‘‘ ाां ासलया, ाां ासलया, मोजाां मोजाां गानब्लाबो नोंखौ नाांसलया, नोंखौ नाांसलया।’’ एडिासयना खनथुमना गालाांनाय मेथाइफोराव बै समसन बर’ हान्जामासन आसारफोरसन गुमुर मोन् ाांमोनो।



सलरसगररसन ससनायसथ: सबहुराम बर’ सबथाङा 1945 मायथाइयाव रौिायाव जोनोम जा ोंमोन। सबथाङा सासे फोरोंसगररमोन लोगोसे बर’ थुनलाइ आफा सन सासे गोख्रों मावसथमोन। सबथाङा बर’ थुनलाइ आफा सन मावफुां सोरोमा, गाहाइ नेहाथारर (1972-1974, 1979-1990) आरो लेङाइआफा सगरर हाबा माव ोंमोन। सबथाङा सासे राफो सलरसगरर। सबथाांसन रे बगनसनफ्राय सगसब बर’ खन्थाइमा सबजाब “सगसब सबथाइ” (1984), “आसारबा” (1985), बाइद सबजाबसन जोनोम जा ोंमोन। बर’ थुनलाइसन बेबाद



माखासे बेसेनगोसा



मेंनोरोसङ मावसथ सबथाां सबहुराम बर'नो



"सोरबाां सुबुां" सबमुां होनाय जा ोंमोन। 1973 मायथाइयाव बर’सन सगसब सानसियारर खौराां लाइसस बन्जार-खौ सबथाङानो सुजुनानै फोसावजेन् ोंमोन। प्रम'



चन्र िह्मजों लोगो जाना बर'-इांरासज-सहन् क सो ोब-सबहुां-बो



30



गियानगि



रनसायना द हुन ोंमोन। बर' थुनलाइसन सगसब आफा सगरर सबथाां जयभर हागजेरखौ मान होनायसन नेसोन महरै सबथाङा रौिा-चाररआसलयाव "जयभर हागजेर गोजौ फरायसासल"-खौ गायसन् ोंमोन। शसनिपुर,



रां , कामरुप, बाइद



सजल्लायाव गासम गासम हाबना बर' सबजोंसन



सोलोंथाइखौ फोसाव ोंमोन आरो साांग्राांसथ लाबो ोंमोन। हारर अनफावरर, राव थुनलाइ हाररमु सससबसुला सबहुराम बर'वा 1990 मायथाइसन 27 सेप्तेम्बराव उ खाररसन गुसलयाव अब'सथरायै सजउ खोमानाांगौ जा ोंमोन।



1. ओंसथ आरो बेखेवसथफोर — उसज ोंमोन ावगा



जोनोम जा ोंमोन जौगा



लेङाइ



फाररया



गोसो खांखर



गोसो ससां, गोसो-गोबो



उरफ्लेहाबना



आांगो जानानै, असेयै



हान्जामा



हाररमा



बुरन-बुरसस



खुरखाव-खुरसस



साफायखुसल



साफायसासल, सेबखाांसासल



2. गुसुङै दफन — (क) अरुन या मा? (ख) ससिनक एडिेला सोर? (ग) ससिनक एडिेला मा मायथाइयाव जोनोम जा ोंमोन? (घ) ससिनक एडिेला सलरनाय गाांसे सबजाबसन मुां सलर। (ङ) जे.सि. एडिासयना सलरनाय गाांसे सबजाबसन मुां सलर। (च) The Kacharis सबजाबखौ बबे मायथाइयाव साफायनानै द हुन ोंमोन?



3. गाहायसन सोंलुफोरसन दफन सलर — (क) एडिेल मुगासन थुनलाइसगररफोरसन सोमोन् ै सलर।



गियानगि



31



(ख) रे भारे डि ससिनक एडिेला बर’ थुनलाइयाव होलाांनाय सबहोमाखौ सलर। (ग) जे.सि. एडिासयनसन थुनलाइ सोरसजखौ सलर। (घ) The Kacharis सन सोमोन् ै सलर। (ङ) A Collection of Kachari Folk Tales and Rhymes सबजाबसनफ्राय ोंिै सल’सन मुां सलर। (च) The Kacharis सबजाबाव नुजाफानाय ोंनै बैसागु मेथाइसन सोमोन् ै सलर।



4. गेबें ना गोरोसन्थ सलर — (क) ससिनक एडिेला सासे िासह्मनमोन। (ख) The Kacharis सबजाबा गाांसे जाररसमनारर सबजाब। (ग) अरुन या असमकया रावसन सगसबससन लाइसस। (घ) सबष्णु प्रसा राभाया सासे उ ाांसि ावहारुमोन। (ङ) The Asiatic Society of Bengal-आ गाांसे Research Journal। (च) बर’सन थुनलाइ सो ोबा सांस्र्कृ िसन सासहत्यजों गोरोबा।



5. लाां ाां जायगाखौ आबुां खालाम — (क) _____-सन ििेनेज मुांसन थावसनयाव इां 1840 मायथाइयाव ससिनक एडिेला उसज ोंमोन। (ख) ससगाङाव _____ गैजारोङै रावजों थुनलाइ ाजेन्नाया गोरलै नङा। (ग) बेसनखायनो इां _____ आरो _____ मायथाइसन गेजेरसन 47 बोसोरखौनो बर’ थुनलाइसन _____ मुगा होनजायो। (घ) सुां ’यै बुांनो थाङोब्ला _____ जा ों मोनफा मोनफा जाथाइसन _____ ।



6. गाहायसन सो ोबफोरखौ लानानै बाथ्रा ा — एडिेल मुगा, बर’ थुनलाइ, ख्रृिान, खुगा थुनलाइ, रावना-रावसन, बैसासग



(रायथाइ)



5



बर’ बाथ्रा-फाउ आरो सुबुां फोथायनाय लिेश्वर िह्म बर’सन बाथ्रा-फाउ आरो सुबुां फोथायनायखौ मोजाङै सबसजरनानै नायोब्ला जोंसन हाररसन गोबाां बाथ्राखौ जों समसथनो मोनो। बे फोथायनायसन ससङाव हारर मोनसेसन हाररमुसन आय ा गोबा रे नानै थायो। हाररसन सजउ, राइजो जानाय, माहारर बेफोरसन नांगुबै खौराां जों समसथयो। बे फोथायनाया बर’ हाररसन गुबुन गुबुन आखल-आखु, सान्नाय-हनाय खासन्थखौ महर हो ों। बेसनखायनो बे बाथ्रा-फाउ आरो फोथायनाया हाररसन सजउखौ गोथौयै साग्लोबसार ों। ाउमा- ाउसा आरो जुनारफोरखौ लानानै बाइद ससना फोथायनाय बर’सनयाव ाउमा- ाउसा गाबनायसनफ्राय मोजाां-गासिसन खौराां बर’फ्रा लायो।



ङ।



ाउखाया गल’-ल’ जौ



ौसथनाय गाबोब्ला थाबै माबा मोनसे गाहाम रा ाब मोनगोन होन्नानै फोथायो। ाउखा न् ाया गाां बुिाब बुिाब फ ां ाां ालाइ गोरानाव बानानै गा-गा गाबोब्ला मानससया ख ु ुसन खैफो द सन्थनाय सानो। हायाव खुगा सुिन ु ानै गाबोब्ला अखा सलांहरनाय सानो। न’ सेराव बारर खनासन फ ां ाांफोराव बानानै



ाउ हु व ु ा गाबोब्ला सन ान द सन्थनाय,



नखरसन गेजेराव सोरबा



ाउ फे साया मेव-मेव गाबोब्ला



ख ु ु जागोन होन्नानै (न’ सबगुमाया) सानो। सान हाबनानै



सगससरनायखौ बाथौ बोराइ सशब महाराजाया फै ों होन्नानै सानो। बे समाव



ाउला



ाउज्ला



ाउ



सगससरनायाथ’ हामखाया, बेसन सायाव सगससरनाय ाउवा जोब्ला बे आरो हामथारससनबावा। न’वाव सौलायनायखौ आलासस फै नायसन ससगाां रा ाब होनना बर’फोरा सानो। उन् य ै ा सौलाय ोंब्ला उन् ,ै गे रे ब्ला गे रे आलासस। ाउ ै गन् ा न ै ाया ाउ जानायसन नेसोन, नाथाय ाउ ै गोरलै



न ै ाया हामा। सबसब् नो ससगुना न’खुमाव बानाया हामा। ससगुन एबा



ाउखाया



ससथ्लायाव गोबाफै योब्ला थाबैनो ोहोन- ौल गोनाां जागोन होन्नानै सानो। न’मा न’ उखुमाव गालफा गोजा ससगुन बायोब्ला गाहामससन। बाथौ बोराइयानो खुसस जाननै फै ों होन्नानै फोथायो। गालफा गोजा ससगुना गोबाब्ला बेसनखायनो बाथौ बोराइनो बाथौ सेराव बाथौ फु जाखौ होनाय जायो। खायफाबा खेराइबो होयो।



गियानगि



33



ससथ्लायाव सैमा जुहुद्लानाया हामा। ख ु ु सखन्थानायसन नेसोन नाथाय ाबसेयाव थाांनो ओंखारनायाव ससगाां ससगाां थाांनानै सखनाया राांखावरर मोन्नायसन नेसोन। सैमा सखखौनो खनसि खुलुमगोन आां। ओंखारनाय समाव माउसजया आगसससनफ्राय आग ासथां बारलाांनाया गासि आरो मावनो गोनाां एबा थाांसखया फै माल जानायसन नेसोन। सबसब् नो माउसज ै लोंनाया आलासस फै गोनसन नेसोन होनना फोथायो। जेरै‒ फारसेसनफ्राय आलासस फै यो होन्नानै जों फोथायो। न’ सगद ां सगद ां मेव-मेव गाबद्लानाय, सैमा रोनावद्लाबायनाया सन ान द सन्थनाय होन्ना सानो। सबसब् नो गसलयाव मोसौ लान्जाइ सानाया हामा। मोनायाव आरो हाग्रा-बांग्रायाव सजबौ, मोसा होन्नानै गाबसिनो मोना एबा हामा। गाबसिथारनाांगौब्ला लान्जाइ गोलाव, खर’ लाव म ु , मेंिाां, ओरै होन्नानैसो गाबसिनाांगौ आरो बुांनाांगौ। बेसा फोरखौ लानानै फोथायनाय ङ। सानदर, सांग्राय, खेरखा, खुरै, लथा एबा खानाय खान्नायाव खानजां नागोबोरनाया आलासस फै नायसन ससन। सौराइ एवै एवै सौराइ एवनाय साराइखौ खाांनानै ै गोथारजों सारसिनानै ोनाब्ला सबखा खालौयो होनानै बुङो। सबसब् नो सासथखौ सुखुमुराबालानो गाव हारससङै रोमो रोमो गोमोरलाङोब्ला सबखा खालौयो होन्नानै फोथायो। मोनायाव मुसुरनो हामा होन्ननै बर’फोरा फोथायो। मानोना मुसुरब्ला मो ाइ सलांहरनाय जायो होन्नानै सानो। ओंखाम जानाय समाव समसथगुनाया मोजाङै रायखाांनाय। थाबायनायाव सौथुनायाबो रायखाांजानाय, सालाइ अरफ्लाांनाया रायखोमाजानाय। मो ोम मावनायखौ लानानैबो फोथायनाय



।ां अखाफोर गोरलैयाव हौवाहा आग ा



आखाइसथां, सहन्जाउहा आगसससथां, मेगन एबा आखाइ एबा मो ोम गुलुयब-गुलुयब मावनाया गाहाम। उल्थायै मावनाया हामैसन नेसोन। खुगायाव सुनै नाांनानै थायोब्ला मालाइजों नाांलायो होन्नानै सानो। ाबा ससखायावबो सुबुांसन फोथायनाया बेसन े हो ों। मोनायाव ना सारहैयोब्ला जेफोरजों एबा सेन-ख’खा सानायफोरखौ लायनो थाङोब्ला खबायाव ससखा एबा सोरसन बेसा



लायो।



लायोबोला मो ाइ- ाव ाइ, हाराइ-बाांखोफोरा ाां ावनो हाया होन्नानै सानो। सहन्जाउफोरा गथ’गथाइखौ लानानै आलासस जानो थाङोब्ला बेसनखायनो लोगोआव ाबा लायो। िाकसन बोसोनबाद



राांखासन्थसन बाथ्रा-फाउ बर’नावबो नुनो मोनो। िाका बुल ां ाां ों‒



“सिसनश’ साथक जप रुबा कल, माहेके पषेके ससकु नाबा िल। पास-पसला लाभि खाबा, लांकार बसनज घरिे पाबा।” बेबाद नो बर’नावबो नुनो मोनो।



34



गियानगि राांखौ खायलें हर, सबदफन्नो ाथाां, जेवराखौ खनसेल’ म ु , हाथाइखौ बाररयावनो जा रोजा रोजा ना खर’ जा।



बे बाथ्रा-फाउवाव गोथौ साननो गोनाां सो ोबसथ ।ां राां-रुफा खायलेङै हरनानै सबदफन्नो थाङोब्ला बेरेखा-बेरेसख गासि मोनलायो। मावनो गोरोङा हा गो ानाव खारलाङोब्ला खरमाां सबफाां, मान् ार फ ां ाांसन ालाइफोरजों बेराखौ म ु ग्रोयो। बेफोर फ ां ाङा थाांखाांनो गोरलै। थाांखाांब्ला बेराखौ म ु नोबो बारा गोरा, गोबाव नाांसलया, हाबा-हुखा बेसेबा ससगाांहय ै ो। सबसब् नो हाथाइखौ बाररयावनो जानो सथन् ों। गावसन बाररयाव दफथाइ-सामथाइसन फ ां ाां, मैगां-थाइगां, लाउ-फान्थाउ, गय-फाथै,



खान्थाल-थाइजौ,



जोगोनार-खुमिाफोरसन



सबफाां-लाइफाां



गायफबनानै



आबा



खालामनानै लायोब्ला हाथाइयाव मानो बेफोरबाद मैगां-थाइगांफोरखौ बायबावनाांगौ? सबसब् नो हाथाइसन बेसेनगोसा नाफोरखौ जानायसनख्रुइ जेखायजों ना दफसाफोरखौनो जोगोरसे गुरनानै लाबोयोब्ला बेनो गाहाम। बेसनखायनो बुां ों‒ “जाब-जुब जाब-जुब माइ नासग्र, मावनानै जानो रोंब्ला जेरावबो माइबासख्र।” “हाल एवब्ला हाथर जाखाङो।”‒ बर’फोरसन फोथायनाय। अलससया जायोब्ला उ ै बुङा; मावसथ जाब्लासो माइ- ै फै यो। िाकसन बोसोनबाद ‒ “सोनाबहा औवा, हाांसो सान्जाहा गय साहा, ब्ला-ब्ला खोलाहा।” सासे मानसससन न’-बाङा जेरै जानाांगौ एबा बोरै लुनाांगौ बेखौ गोजौसन बाथ्रा-फाउवाव मोनो। बेसन अनगायैबो मोनायाव फाथै खानाया हामा, सस सुनाय समाव बाररसन गय-फाथै, दफथाइ-सामथाइ खानाया हामा। गो ो-गो ाइसनफ्रायनो राइजो जाबोनाय बर’फोरा सबसगयानसन गेवलाांसार समावबो अखाबाांखा हानाय-हायैसन नायखाांनाय हु ा



म ां ोन। पौष



ानसन जोबथानायाव सजनै



ानसन थास’



सबलाइखौ सबफाङावनो गुबुन गुबुन मुां ोन्नानै खाथबनानै जाय ानाव बाांससन बाांससन ै जमा जायो बे ानाव बाांससन अखा हागोन होन्नानै बर’फोरा फोथायो। मोनासबसलयाव सु ि हाग्रायाव



गियानगि



35



सनसहर गोग्लैब्ला थाब अखा हानाय नङा, गोग्लैयाखैब्ला हागोन। मोनासबसलयाव बुरै उ ै जायोब्ला गोबाव अखा हानाय नङा, बेरे जथाया जेसेबाां गोजौयाव बाहा लायो एसेबाां गोजौ ै बाना जागोन होन्नानै सानो। लाउखार एम्फौया जेसेबाां गोजौ फ ां ाां गाखोगोन एसेबाां गोजौ ै बाना जागोनन होन्नानै सानो। मोिोमफोरा ज’-ज’ गोजौवाव गोखोयोब्ला



ै बाना जानाय; गुमा गाांसगनाया



गाहायै ज’-ज’ सबरोब्ला थाबैनो गोबाव सान अखा हागोन; बोरमाया अखा ससजानानै गाांसो जायोब्ला बेसेबा गोबाव अखा हागोन; उरर एम्फौवा गाां रजनानै सबरोब्ला अखा नागारगोन; अखा हानाय समाव सान हाबनायसन ससगाां ससगाां ससयाला गाबोब्ला अखा नागारगोन; हाबनायसन उनाव गाबोब्ला बेसेबा गोबाव हाबावगोन होन्नानै फोथायो। बेसन अनगायैबो बोथोर- ानखौ लानानैबो अखा-बाांखा हायो होन्नानै फोथायो। आसश्वन-कार्ियक ानाव सजिै-सजबा सानहालागै अखा हायो होन्नानै फोथायो। बेखौनो साथाव होन्नानै बुङो‒ ‘आसश्वन-कार्ियकसन साथाव, मोसौ बोराइसन सखबुवा गोथाव।’ आसश्वन-कार्ियक ानाव सु ब्लयाव, स ै ा सजसिफ्राव ना थासासन् यावबो सेनाव नाङाखैब्ला ै बाना ब ां ावो होन्नानै फोथायो। सबांसस- स ु ुमाइफोरबाद नाां ोंब्ला ै बाना गैसलया होन्नानै सानो। माइ गायनाय-फु नाय-लायनायसनबो बर’नाव गोबाां फोथायनाय



उन् ै उन् ै ना



;ां बेफोर



ा बर’सन



खासन्थयाव सौफै या। जेरै बर’ सहन्जाउवा माइबाररखौ नायनो मोना; नायब्ला माइसन मुसि गोमायो। सबसब् नो उवालाव जनो मोना; जब्ला एनजरा माइ हायो। ओंखाम जाखाांग्रो-जाखाांग्रा उन् न ु ो मोना; उन् ब्ु ला माइ सबफाङा गेलेमो। मोसौ गसलयाव ओंखाम सांजानो मोना। मानोना सांजाब्ला माइनाव खारो। सबसब् नो गायजेन्नाय मानससया गायजोबखाङागौमासन खानाय एबा ारर ससन्नो मोना, ससनोब्ला गसा खानो रोङा होन्नानै सानो। आमसथसुवासन ससगाां ससगाां गोजौवाव ख ै ाांना ोन्नाय माइ जोलैफोरखौ (माइसज्लखौ) हायाव बोख्लायना ोन्नाांगौ। नङाब्ला खाना नाङो होन्नानै बर’फोरा सानो। ओंखाम जाफु नाय समाव ससफुां



ामनो मोना होन्नानै बर’फोरा सानो। ामोब्ला हाथाय गयो



होन्नानै फोथायो। बैसागुसन ससगाां सानसन फु ङाव सथ्रसल ख ें ो फु ङाव ामोब्ला सजबौसन सब य ै ा गला जायो होन्नानै बर’ बोराइया बुङो। बर’सन फोथायनायाव सहन्जाउ गो ान नायनो थाांनो गोनाांसन मोजाां-गासिसनबो मोननो थाङो। नायनो थाांजेन्नायाव जोबो सान्नानै थाांनो गोनाां जायो। मानोना “माइ जायैखौ ागाब, सबसस हाबा रोङै खौ गाब।” सहन्जाउ गो ान नायनो थाङोब्ला जेरैसख थाङा मानो रसबबाराव थाांनायखौ गाहाम होन्नानै फोथायो। नायनो थाांनाय समाव अखा खोरोमनाया हामा; सहन्जाउवा



36



गियानगि



रागा गोनाां जागोन होन्नानै सानो। थाांनो ओंखारनायफोरसन सोरबा सासेया आगसस आसथङै सौथुनाया हामा; सहन्जाउवा हौवाजों नाांज्लायबाय थागोन। लामायाव नेवलाइया आग ासनफ्राय आगसससथां बारस’नाया हामा; हाबासन उनाव फाथैलाइ सबससगोन। आगसससनफ्राय आग ासथां सजबौ बारस’नायाबो हामा; हौवा सहन्जाउ फाथैलाइ सबससगोन। लामायाव गोथै नुलाङोब्ला सहन्जाउ नङाब्ला हौवा सासे थाबै थैगोन। नवाव सौहैग्रो-सौहैग्रा औवा



ान्नाय, न सलरनाय, ख ाल



जावनाय एबा नायनो गोनाां सहन्जाउवा लोमजाना थानाया हामा। नायजेन्नायाव रासन् खौ नुनायाबो हामा आरो रासन् खौ हाबा बायनायहालागै मोजाां हाबायाव माव रे होआ। मानोना हौवा गो ान एबा सहन्जाउ गो ान सोरबा सासे थाबै थैगोन होन्ना सानो। नाथाय थाांग्रो-थाांग्रा माइ लामनाय, माइ सौनाय, माइ हुथुमनाय नुनाया गाहाम; माइनाव गोनाांसन नेसोन। नमा नवाव सहन्जाउ गो ान जागोना आगान सुरजेनायाव आगसससथां सुरजेनाया गाहाम। न’ ससबनाय, खानाय खानायाबो गाहाम। सबसब् नो‒ मोखाङाव नायबोला थाराइलाइ गन्थङाव नायबोला नारें सु खानाइयाव नायबोला न-खावराय हाथाइयाव नायबोला हाथाइसमसज सबखा फाां ाां, मेगन मोिाां औवा मेवाइबाद आ ै म ’, मोज्लाइ जानसज। बेफोर जा ों सासे गाहाम सहन्जाउसन आखुसन नेसोन। बेसनखायनो बुां ों‒ “सहन्जाउखौ गोजानाव नाय, मोसौखौ खासथयाव बाय।” सहन्जाउ-ससख्लाफोरा एबा सहन्जाउफोरा खानाइ खेंफ्रुसारनानै लामायाव ओंखारनो एबा थाबायनो हामा; माइनाव बोराबो। सहन्जाउफोरा गाव गान्नाय सज ानायजों िा हौवासन सज ला रे नानै सज ाया। ायोब्ला बै उसजगासेयाव सबससदफसाइ जाहैलायो होनना फोथायो। बेसनखायनो गावसन दफसायनो ख्ना ानायजों आगरफासल ा रे नानै होयो। खायसेबा गाव गोसो थोनाय हौवानो मोनैसन हाांमा हाांसासन आगरफासल ानानै हरो। सहन्जाउ गो ान नायनायाव बेसनखायनो बुङो‒ “जेराव थुरर नुयो बेवहाय बासथ गारो।” ससमाङाबो बर’सन फोथायनायाव साग्लोबसार ों। ससमाङाव माउसज गोसोमजों अरजानाय, मैसोजों सुजानाया हामा; सोरबा सथुरा गासि हाबा मावगोनसन नेसोन। ना ससांसग ससमाङाव गावोब्ला मो ोमाव सानाय-सुनाय बारा जायो एबा सोरबा सुथुरा रायगोनसन नेसोन। ना दफसथसख्र नुयोब्ला रा-खाउरर, रौ-बारसल मोनोब्ला हा-हु मोन्नायसन, मै रे गुफुर नुयोब्ला गाहामसन नेसोन;



गियानगि



37



गोखै दफथाइ जायोब्ला नाांज्लायनायसन, सखयोब्ला खहा जानायसन, सख गाद्लाब्ला मान मोन्नायसन ससन होन्नानै सानो। सायखां बारनाय, म ै ा बारनाय, ै सानसिनाय बेफोर ससमाङा गाहाम होन्नानै बर’फोरा फोथायो। ना बे र ान्नाय, गो ानाय जानाय, औवा ान्नाय, बायनाय एबा गुलुांनाय हाथाइ गनाय, हाबा खालामनाय बेफोर ससमाांखौ गासि होन्नानै सानो। मैहुराव थाङोब्ला मै, मोसा, मुफुरा बबेयाव ां बेखौ सां ान्नो गोरोंफोरा थाब थाब बेसोरसन सख, आगान, खुलुफोरखौ नायनानै हमखाांनो थाखाय बर’वाव मोजाां बाथ्रा-फाउ -ां “मैया थैयो आगानाय, नाया थैयो थ’दफनायाव, सेसाया थैयो सखयाव, मानससया थैयो खुगायाव।” बाराइखौ लानानैबो बर’सनयाव फोथायनाय ङ। रसबबाराव सहन्जाउ नायजेन्नाय, शसनबार आरो मांगलबाराव आसु माइ गायजेन्नाय, िुहस्पसिबाराव माइ सबलायनो मोना, शसनबाराव औवा ान्नो मोना होन्नानै सानो। माग ानाव बासख्रसन माइखौ आखाइ होनो मोना। न’ गेजेरजों औवा बान्नानै एबा ख ाल बान्नानै हाबनोबो मोना होन्नानै बर’फोरा फोथायो। बर’ बोराइफ्रा बुङो‒ सांनो रोङाब्ला ओंसख्रया जागोन सोलायव-सोथायव, सांनो रोंब्ला एसेयानो जागोन गोथाव। साल ना गोरानजों एबा मै बे र गोरानजों आरो फान्थाउ सबलासथ ओंसख्रजों सजनै बोसोरसन बावा ओंखाम; सैि-बैसागाव ौिेमजों गोरान ना, बे रजों लोनसथ गोरलै, सेसा बे रजों अनला ओंसख्र; आसाराव सजांखा, थाइबें, खुमिा, गोरलैजों ना गोथाां; भार ानाव ना खावैजों एबा फु ख्लाफु सथजों थाइसगर गोखै उसेजों अनद्ला ओंसख्र; आघनाव बाला-बोसथया गोरानजों ओंसख्र गोबाब आरो जोसा ओंखाम; ना साल एबा अमा बे र गोरानजों पौष



ानाव सबाइ ओंसख्र,



लोगोआव जोसा ओंखाम; सबसससग आरो सहन्जाउसन खुरमानावब्ला ना, बे र, जौ; बाहासग खुरमानावब्ला ओंखाम गोजौ। बेसन अनगायैबो गुबुन गुबुन गोथाव समलौहाब ओंसख्र, मो ोमसन गाहामसन थाखाय बाइद बाइद ओंसख्र जानाय हु ा बर’सन बाथ्रा-फाउवाव मोनो। गोसोसन बाथ्राखौ सबसजरनानै नायोमोन ना नायामोन बुांस’नो हायाब्लाबो, मुगासनबाद



ासन गो ान



नङाब्लाबो गो ो-गो ाइ बर’-बोराइसन बुांनायाव एबा बाथ्रा-फाउवाव बेबाद



सबसजरनानै नायनाय मोजाङै नुयो। सानफ्रोमबो मावनाय- ाांनाय आखल-आखुखौ मेगन होनाय बे बाथ्रा-फाउफ्राव मोनो। मानसससन गोसोआ मोखाङावनो जाखाांङो होन्नानै ाबो मानससफ्रा फोथायो (Face is the index of mind)। गोरलै फ ां ाां-लाइफाांबाद गथ’वाबो गावसन इयुनसन बाथ्राखौ फोरमायनो हायो। “माइ मोजाङा नारायावनो ससन।” आखल आखुखौबो मानसससन मो ोमखौ नायनानैबो हमनो हायो। “सबखा फाां ाां, मेगन मोिाां बे हौवाया मोजाां”, “नायनो मोजाां, आखला



38



गियानगि



आजाां”, “आ ा नाांग्राां, बाजै ससग्राां”, “थाांग्राां बाांग्राां बोराां आांग्राां”, “मावनाय समाव थेंगन, जानाय समाव बेंखन”, “मोख्रेब मोब्लाव, सोग् ाव-बोग ाव सबखौ ाराय ाव।” बेसन अनगायैबो बर’सन हाररमुवाव गोथौवै साग्लोबनाय बर’सन सुबुां फोथायनाय जों नुनो मोनो। आखाइ-आसथां एबा मो ोमाव जानाय गाराइयाव एम्फौ ै ोंब्ला बे मानससया सहन्जाउ जा, हौवा जा सोरजोंबा गासि हाबा मावलाय ों होन्नानै बर’फ्रा फोथायो। सेबनानै नांमारगौब्ला सबयो उरायनाांगौ। गासि हाबा मावनानै ससरर ससरर थायोब्ला हामा। गथ’ जोनोम जानायाव हेंथा मोनो होन्नानै फोथायो। गासमयाव ाउखा न् ा गाबस्रावबायब्ला बेफोरबाद



ाइ आफो जा ों होन्नानै



बर’फ्रा फोथायो। बर’सन फोथायनायाव गो ो-गो ाइ बेसेबा जुगसनफ्रायनो सोसलबो ों। फोथायनाय बुांनायफोरा ाबो बर’सन बाथ्रा-फाउ एबा बर’सन बोराइ-बुरैसन ौबायाव गाखोनानै ासन बर’सन माहाररसन गेजेरावबो थाबायगाससनो ।ां बेफोर बुन ां ाय, सान्नाय-हनाया गो ो-गो ाइसन मेगनजों नुनानै एबा बेसेबा गोबाव आन्जा नायनानै मोन्नाय सगयानसनफ्राय लानाय। ासन मुगासन गोरों रोङै सन गेजेरावबो बेफोर सुबुां फोथायनाय एबा बाथ्रा-फाउसन बुांनाय महरखौ गुबुन सान्नायजों नायनो हायोब्ला बर’ हाररसन सजउसन गोसो ा गोख्रों आखुवा जोंसन ससगाङाव नुजागोन होन्नानै फोथायथावो। सलरसगररसन ससनायसथ: 1941 मायथाइसन 1 मे सानखासल लिेस्वर िह्मवा सबजनक खासथसन बाथ’पारा गासमयाव जोनोम जायो। सबफासन मुङा



मासु िह्म आरो सबमासन मुङा हामफे िह्म। सबथाांसन सोलोंथाइ



सजउवा गासम खासथसन गुद



फरायसासलयाव जागायो। उनाव 1952 मायथाइयाव गुद



फरायसासलसन जोबथा आन्जा



उसथ्रनानै 1959 मायथाइयाव मेरट्रक पास जायो। बेसन उनाव



सबथाङा 1961 मायथाइयाव किन कलेजसनफ्राय I.A. पास जायो। नाथाय न’सन राङारर हालो ा गाहाम नङै लाय रे लवे सबफानाव सासख्र मावनाङो। 1962 मायथाइयाव सबथाङा फु नेस्वरर बसुमिाररखौ जुसल लायो। लिेस्वर िह्म सबथाांहा गोजौ सोलोंथाइ लानो गोसो



म ां ोन। बेसनखायनो B. Baruah



College सन Evening Shift-आव मुां सथसन्नानै गावसन सोलोंथाइ सजउखौ ावगाहोयो। उनाव 1964 मायथाइयाव B.A. आरो 1968 मायथाइयाव M.A. पास जायो। नाथाय सबजनक ओन्सोलाव गोजौ सोलोंथाइसन फसांथान गैयैलाय कलेज गांसे फसांनो सथराांथा लायो। बेसनखायनो



गियानगि



39



रे लवे सबफानसन सासख्र गारनानै 1969 मायथाइसन 21 जुलाइ सानखासल सबजनक कलेजखौ गायसनो। उनाव ओन्सोलसन फरायसा गथ’फोरनो गोजौ सोलोंथाइ होनो आगान सुरो। बर’ थुनलाइयाव लिेस्वर िह्मसन सबहोमाया बेसन े गोनाांथार। 1976 मायथाइयाव फोसावनाय ‘बैसागु आरो हाररमु’ आ गाांसे गोजौ थाखोसन रायथाइ सबजाब। रायथाइसन अनगा सबथाङा सुां ’-सल’बो सलर ोंमोन। 1983 मायथाइसन 2 सेप्तेम्बरखासल लिेस्वर िह्मवा अबसथरा रुां सारर जायो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । ससङाव



आन् ोआव



गोथौयै



ससङाव हाबनानै



ाउथु फे सा ाउ ै गन् ा



जासथसे फे सा ाउ सै नख्रुइ एसे सगद रससन गोमो मोननै गोनाां ाउ ै



गथ’-गथाइ



उन् ै उन् ै गथ’फोर



ना दफसथसख्र



रोखोमसे जाथोसन आइसा गोनाां ना



सोलायव-सोथायव



लाव-लाव, रौ-रौ सौ-सौ



ाइ आफो



खैफो आफो



2. गाहायसन सोंलुफोरसन दफन सलर − (क) बाथ्रा-फाउवा माखौ बुङो? (ख) सुबुां फोथायनाय माखौ बुङो मोननैसो सबद सन्थ हो। (ग) ाउमा- ाउसाखौ लानानै सुबुां फोथायनायखौ सलर। (घ) जुना खौ लानानै मा सुबुां फोथायनाय ां सलर। (ङ) बोथोर- ानखौ लानानै बर’सन सुबुां फोथायनायखौ सलर।



3. गाहायसन सोंलुफोरसन सुां ’यै दफनन्नाय सलर − (क) बेसा फोरखौ लानानै बर’सन सुबुां फोथायनायखौ सलर। (ख) ाबा ससखाखौ लानानै मा सुबुां फोथायनाय ां सलर।



40



गियानगि (ग) िाकसन बोसोनफोरा माबाद सलर। (घ) ससमाांखौ लानानै बर’सन मा मा सुबुां फोथायसथ ां सलर। (ङ) बाराइखौ लानानै बर’सन सुबुां फोथायनाया मा मा सलर।



(च) बबे बोथोर एबा ानाव बबेबाद ना बे रजों आरो मैगांजों मा मा ओंसख्र जायोब्ला मोजाां होन्नानै बुां ों सलर।



4. बेखेवनाय सलर − (क)



राांखौ खायलाां हर, सबदफननो ाथाां, जेवराखौ खनसेल’ म ु , हाथाइखौ बाररयावनो जा रोजा रोजा ना खर’ जा।



(ख)



सोनाबहा औवा, हाांसो सान्जाहा, गय साहा, ब्ला-ब्ला खोलाहा।



5. बाथ्रा सबसजर − (क) ‘‘जाब-जुब जाब-जुब माइ नासग्र, मावनानै जानो रोंब्ला जेरावबो माइ बासख्र।’’ (ख) ‘‘मैया थैयो आगानाव, नाया थैयो थदफनायाव, सेसाया थैयो सखयाव, मानससया थैयो खुगायाव।’’ (ग) ‘‘मावनाय समाव थेंगन, जानाय समाव बेंखन।’’



(रायथाइ)



6



उ ाांसि सोमावसारनायाव बर’फोर जगेन्र कु मार बसुमिारर भारिबषयसन उ ाांसिया ओरैबाद



समाव सौफै ोंमोन जाय समाव बर’फोरा गावसोरसन



सायाव जौससन हाररफोरा सारससन्नानै होनाय जेखौ उरखावनानै उ ाां जानो खाराव-माराव जानसज



खाफु ोंमोन।



भारिबषयसन



उ ाांसिया



बर’फोरसन



उ ाां



जानो



नाजानायखौ



ससगाांहोससन ोंमोन। 1857 मायथाइसन ससपासह सबरह एबा रौसनया सबग्रायखाांनायखौ भारिबषयसन उ ाांसि सोमावसारनायसन गुद सानोब्लाबो 1921 मायथाइयाव महात्मा गान्धकसन ै न्न े ायाव गुबुनारर सस नागारनाय सोमावसारनासनफ्रायसो सथ लामा ला ोंमोन। बेसन ससगाां, साफा-सानैसन हान्जासन जायगायाव ससलाइ-ररभल्भारजों बृरिश सोरखारसन गे रे गे रे मावख’गोराफोरखौ गावथारनाय एबा सिग्रामसन हासथयार बासख्र लुि खालामनाय बाइद फाउजों थै गु ांु सेंग्रा हान्जाया उ ाांसि लाबोनाय फाररखौ ै न े बो ोंमोन। 1921 मायथाइसन गुबुनारर सस नागारनाय उ ाांसि सोमावसारनायासो उनसन सोमावसारनायसन लामाखौ सोलायहो ों। असहांसासन लामाजों महात्मा गान्धकया बे सोमावसारनायखौ ै न्न े ाय नुनानै उ ाांसि फै मारगोन होन्नानै भारिसन मानससफोरा फोथाय ोंमोन आरो लैहोर लैहोर हेफाजाब होनानै जेलाव हाबहै ोंमोन। बर’फोराबो उन जानानै गैयामोन। गुबुन गुबुन हाररसन मानससफोरबाद



बर’फोराबो बे सोमावसारनायाव



हेफाजाब होनानै जेलाव थाांनायखौ मानससफोरा बावजोब्बाय।



िमा, रामफलसबल, बासुगाव,



सबजनक ओन्सोलसन गासम गासम हाबनानै फु सलसा बर’ गे म े ाफोरखौ जेलाव सोहै ोंमोन। रां ( ासन अ ालगुरर) सजलासन रौिा, ढेदकयाजुलक आरो कामरुपसन बजालक, रिहु ओन्सोलसन बर’ गे म े ाफोरखौ बुथुम बुथुम जेलाव लाां ोंमोन। गुबुनारर सस नागारनाय सोमावसारनाया बर’फोरसन गोसो आरो बेगें-मो ोमाव नाां ोंमोन। मानोना समलाव



ानाय सस-जोमा गोसारनायाव बर’सन



ानाय गान्नाय-जोमनायसन गुबैसथखौ खहा खालामगोन होन्नानै बर’फोरा सान ोंमोन। बेसनखायनो बर’फोरा लैहोर लैहौर ओंखारनानै हाथाइ-बाजाराव गला ारफोरसन ससफोरखौ द हुन्नानै सावनानै हो ोंमोन। सोखावनानै खुांनाय-खासन्थया (Divide and rule) बृरिश सोरखारसन मोनसे गे रे हासथयार। 1921 मायथाइसन सोमावसारनायसन आय ाखौ नुनानै उ ाांसि सोमावसारनायसनफ्राय बर’सन हेफाजाबखौ बोखानो थाखाय गे म े ाफोरखौ बाइद फाउ फान् ायनानै बुजायनायसै। बे फाउ



42



गियानगि



फान् ायनाय खामासनया फै ोंबो। बुजायनायाव बुांनायसै बर’फोरा ससगाां लेखा-फरायाव आखाइ होग्रो। रोंखानाय-राखानाय ससयान हाररसन मानससफोरजों लोगो जायोब्ला नोंसोर थगायजागोन, नाख्रेबजागोन। सबसोरथ’ नोंसोरखौ सैखाया। मुगैयो। सैमाबाद



खालामो। बर’वा अरायबो



फोथायसुला हारर। बृरिश सोरखारसन सोमहाबनाय बोरसससन आ ारखौ बर’फोरा ग्लब मनगारनायसै। बर’ गे म े ाफोरनो सोरनोबा खाजोना खाांग्रा, मेमबारसन सबबान, सोरनाबो मौजा ारसन सबबान, सोरनोबा राय बाहा रु साहेब सबमुांबो होनायसै। रुां सारर राय बाहा रु जगि चन्र मेचमोनसन (उनाव चौधुरक सबमुांबो ला ोंमोन एबा मोन ोंमोन) मुङानो मख’जाथाव। थेवबोनो नुनो मोनो 1921 मायथाइसन सोमावसारनायाव बर’ सेंग्राफोरा गान्धक थदफ हमनानै हाथाइबाजार, लामा-सामा “महात्मा गान्धकसन जै होयै होयै” फु सलसजों खानानै लाांजा ों। सबथाांमोनसन गेजेराव आांसन असे आ ा रुां सारर ब े ेन बसुमिाररखौ नसनफ्राय खानानै बोलाांनायखौ बावाखै। 1921 मायथाइसन गुबुनारर सस नागार सोमावसारनायाव आफा आरो आमाइ रुसारर जयरामखौबो ानथाम धुसि जेलाव ोनहै ोंमोन। बै समाव आांसन बैसोआ बोसोरसेल’मोन। 1939 मायथाइयाव नैसथ मुलुग ावहा जायो। बे ावहासन बेरेखायै महात्मा गान्धकया सत्यग्रह आन् लन एबा ावहासन हेंथा सोमावसारनाय जागायजेन्नायसै। बै सोमावसारनायसन नेमखासन्थ आरो फाउफोरा गोमोथावमोन। लामा-सामा, हाथाइ-बाजाराव “जों



ावहाखौ सुखुवा,



असहांसासन लामाजों बेखौ हेंथा होगोन।” बुांब्लाबो फु सलसा थाब थाब खानानै लाङोमोन। नाथाय बे बाथ्राखौनो महात्मा गान्धकजों सायख’जानाय नङाब्ला गुबुन बुांनो मोनामोन। बे सत्यग्रहवाव हेफाजाब होनो थाखाय गवालपारा



सजलासनफ्राय



सािैल’



बर’वा



महात्मा



गान्धकजों



सायख’जा ोंमोन। सबथाांमोनानो जाबाय‒ नरपसि बसुमिारर, मसनशांकर बसुमिारर (सानैबो ध ु नै थाना ससङाव थानाय खारा गासमसन), सबरे न्र नारायन िह्म पािसगरर आरो आां (सानैबो सस लक थाना ससांसन)। सैथो बाथ्राखौ थैनाांगौब्लाबो हासखमसन ससङाव ससमान लानो हानाय गोसोसन बोलो गोनाांफोरखौसो महात्मा गान्धकया बे सत्यग्रहसन थाखाय बाससना ला ोंमोन। 1942 मायथाइसन भारि नागार सोमावसारनाया (Quiet) Indian Movement) भारिबषयसन उ ाांसि सोमावसारनायसन साग्लोबसारससन सोमावसारनाय। बे मायथाइसन 9 आगिवाव बम्बाई सोहोराव खुांनाय कां ग्रेस महासभासन गेवलाां आफा ाव लाख लाख मानसससन ससगाङाव महात्मा गान्धकया बृरिश सोरखारखौ भारि नागारनानै थाांनो सबथोन होयो। ाहाल थुांसग्र गैसय, खर’ लान्था, हान्थु लोमै सस गान्नाय महात्मा गान्धकसन बे बोसोनखौ सगख्रांनानै बृरिश सोरखारा बैखासल हराव महात्मा गान्धकखौ हमना लाांनानै मालाबार हाजोसन आगाथा पेलेसाव जोबथेनानै ोनहैयो। बेबाद नो, जवाहरालाल नेहरु, ि० राजेन्र प्रसा मोनबाद गे म े ाफोरखौबो



गियानगि



43



बैखासल हराव हमनानै जेलाव ोनहैजोबो। हरसेसन गेजेरावनो उन् ै-गे रे रोजा-रोजा कां ग्रेस ै न े सगरर आरो मावसथफोरखौ जेलाव लाांजोबो। अखानायै बाथ्राया बारबाद जेरावबो गोसारद्लानायसन उनाव भारिनाङै नो अर जोंजोबो। रागा जोंफ्रुनानै मानससफोरा जाय जेरै हायो रे लगारर, सोरखारर ट्राक, बास, मथर-गारर आरो सोरखारर नफोरखौ अर लागायनानै होयो। जायगा जायगा फु सलस-समसलिाररजों मोगा-मोसग बुद्लायनानै फु सलस-समसलिाररबो थैयो। राइजोफोराबो थैयो। आमेररकासनफ्राय खेबनै एम.ए. उसथ्रबोनाय जोहोलाउ जयप्रकास नारायन आरो रै सुमै ससख्ला उरुना आसप आसलया जोबथेसासलसनफ्राय बारग’नानै भारिनाङै नो अदफस, थाना, आ ालि-कासाररफोरखौ खल खालामनो सबथोन होयो। बेंगल, सबहार आरो पानजाबसन सबबाना कां ग्रेससन आखाइयाव फै यो। आसामाव गसपनाथ बर लै, पकरुदिन आसल आहमे , सबष्णुराम मेसध, ससदिधनाथ सरमामोनखौ हमनाय लोगो लोगो अराबो जोंखाङो। सांकर बरुवा, लसख गस्वासममोना खारनानै गासम गासम सगद न ां ानै थाना, अदफस, कासारर खल खालामो आरो ावहायाव हासथयार, जामुां रोगानायखौ होबथानो ालाांफोरखौ सावनो हुखुम होयो। िजेन सरमासन



ै ेन्नायाव सरभ’गसन



फाइसखसन सबमान थावसनखौ सावनानै सेव-हाांगार खालामो। सरुपथाराव रे ल लाइनखौबो बोखारनानै ावहायाव लाांनाय कामान-बारु आरो सासन्थ्र रोगानाय रे लखौ बाग्रायहोयो। बाग्रायनाय रे लसन सानसथ्रफोरसन गोबाङानो थैयो आरो जखम जायो। धुसियाव सप.िसब्लव.सि.-सन गाहाइ मावखुसल आरो ससिलकसन िाक बाांला, थानासन कु व’िार आरो सान्जा-सोनाब फारनैसन ालाांखौ सावजोबो। बै समाव आां धुसि सजला कां ग्रेस कसमरिसन नेहाथाररमोन। सजला कां ग्रेस कसमरिसन गाहाइ नेहाथारर जसिन ासखौबो खायो। उनाव ससिलकयाव सावग्लुन ां ाय ायाव आांखौ खानानै लाङो। नाथाय सासख फोरमान होनो हासयलाय ानसेसन उनाव हगारदफनो। नाथाय द प्युरि कसमशनारनो नसिस होनाय ायाव ानथामसन साजा होयो। आांनो नैसथ थाखोसन कयद सन जायगा हो ोंमोन। धुसि जेलाव नैसथ थाखोसन कयद सन जायगा गैयैलाय आांखौ गौहारि सेनट्रेल जेलाव



ोनहैयो। गौहारि जेलाव थाांनानै आां गोबाां बर’फोरखौ लोगो मोनहैयो। सबथाांमोनसन



गेजेराव नरपसि बसुमिारर सबथाङानो गाहाइ। आांखौ नुनानै सबथाङा आांसन सबखुङाव बुनानै साबायखर होयो। गोमोथाव नरपसि सबथाङा गमामायैनो नरपसिमोन। सबथाांखौ बयबो मासनयोमोन, जेलाव थानाय राजखासन्थयारर कयद फोरा। बै समाव सबथाांसन बैसोआ 75 बोसोर बारबायमोन। हासखमा सबथाांखौ ानथाम जेल हो ोंमोन। नाथाय सबथाङा हासखमजों नाांज्लायनानै बोसोरसेसन जेल सबनानै ला ोंमोन। सबथाांसन दफसाज्ला नेवथोन सनकु न्जुवा ससलेिाव ारगामोन। सबफासन जेल जानायखौ खोनानै नवाव फै नो थाखाय सुसथ सबनो थाांनायाव एस.सप. साहेबा सबफाखौ स े रसह, फोथायखेबस’ बाइद गासि गासि रावजों रायनायाव सनकु न्जुवा गावसन जुथाजों एस.सप.खौनो बुलाय-सोबालाय खालामो। बे ायावनो सनकु न्जुखौ ान ’ जेल होनानै गौहारि जेलाव लाबोयो। थाांसखया दफसाज्लासन साजाखौ सबफाया नायथों। सनकु न्जुवा गौहारि जेलाव



44



गियानगि



हाबनानै सबफाखौ खुलुमब्ला सबफा नरपसिया सबखुङाव बुनानै‒ “शाबाश! बाप का बेिा, शेर का बच्चा!!” होन्नानै साबायखर होयो। ध ु नै ओन्सोलसनफ्राय उ ाांसि सोमावसारनायसन ायाव सा ाइन सबथाां नरपसिजों फ ां ै योमोन। सबथाांमोनसन गेजेराव मसनशांकर बसुमिाररसन मुङा मख’जाथाव। धुसि गोजौ फरायसासलयाव फरायनाय समावनो सबथाङा सुरजु सेन, बाघा जसिनमोनसन फाउवाव गोसो थुलुांगानानै सबफासन ररभल्भारखौ लाबोखोमानानै ोनफै ोंमोन। सबफाया सशलङाव आसाम रे सजमेन्िसन सुबे ार मेजरमोन। उनाव सिप्युरि कसमशनारा बुजायनानै ररभल्भारखौ लाांदफनो। कक्राझार कलेजसन प्रपेसार सबरे न ास बर’खौबो आां गौहारि जेलाव लोगो मोन् ोंमोन। सबथाङा अब्ला गोजौ फरायसासलसन फरायसामोन। रिहुसनफ्राय गोबाां फरायसाखौ जेलाव लाां ोंमोन, उ ाांसि सोमावसारनायाव हेफाजाब होनायसन थाखाय। हकराचरण ासखौ आां ाबोनो गोसो खाङो। सबथाङाबो बर’। सरसनया हाबनाय बर’। आां मुांखौ बावजोब्बाय, नाथाय सबथाांमोनजों द्लाम बर’ फरायसाफोर फ ां ायोमोन। बजालकयाव चन्र प्रभा शइदकयानकखौ पुसलसफ्रा हमब्ला सबथाांखौ आखाइ फारसेयाव पुसलस आरो फारसेयाव सहन्जाउफोरा हमनानै बो ोंमोन, पुसलससन आखाइसनफ्राय सबथाांखौ सेनो थाखाय। बर’ सहन्जाउफोरा



खना गानफ्रालायनानै चन्र प्रभाखौ



सेनानै लाांनो नारा-नाथा खालाम ोंमोन। सानसेखासल चन्र प्रभाया आांखौ बुां ोंमोन, “बर’ सहन्जाउफोरसन आखाइ मुसथया गोराथार; पुसलसा नाजाब्लाबो बेखेवनोनो हायाखै।” पाठशाला, बजालक ओन्सोलसनफ्राय उ ाांसि सोमावसारनायसन गेजेराव बर’फोरबो



ाइयाव जेलाव लाांजानाय मानससफोरसन



म ां ोन। बजालकसन िाक्िर हमेस्वर चौधुरकया आांनो सा सजबासन सहसाब



हो ोंमोन। बजालकसन गुसल गावनायाव म न बमयनसन लोगोसे राउिाराम बर’वाबो थै ों। उ ाांसि सोमावसारनायसन मानससफोरखौ गौहारि, िेजपुर, जरहाि, सशलचर, सचलेि जेलावनो बुथुमजोब ोंमोन। िेजपुर जेलाव बर’फोरा सा 50-सन बाांससन सेप्िेम्बराव ढेदकयाजुलक थाना



म ां ोन। 1942 मायथाइसन 20



खल खालामनो थाांनायाव पुसलससन गुसलयाव थैनायफोरसन



गेजेराव बर’बो म ां ोन। मुांख्लांफोरा जाबाय‒ मसन कछारक, रिन कछारक, लेरेला कछारक। जखम जानाया जा ों‒ कु न्रा कछारक, हेंरा बर’, राजेन्र प्रसा बसुमिारर आरो मइना कछारक। उनाव लिकमपुराव पुसलससन गुसलयाव सु िराम कछारकयाबो थैयो। छयगाव थानायाव श्रकमान बर’ आरो गहपुर थानायाव बगाइ कछारकया पुसलससन गुसलयाव ओरै बाद जखम जा ों सबसोरसन सासेया आसथां आरो सासेया आखाइ बुफायजानानै थाबाय। असम प्र श े कां ग्रेस कसमरिया सायख’नानै होनाय नासगरसां आफा ा सगद ां सगद ां नासगरजोबनो हायाखै। मोजाङै नासगरोमोनब्ला उ ाांसि सोमावसारनायाव आसामाव जौबासो बर’सन मुांखौ मोनगौमोन। सबथाांमोना िाउन-सोहोरावल’ थाबायनानै सबथाांमोनसन नासगरनाय-सांनायखौ आस’खान् ा ाखालामथों।



गियानगि



45



सलरसगररसन ससनायसथ: जगेन्र कु मार बसुमिारर सबथाङा 1920 मायथाइसन 19 मे खालाराव कक्राझ्रारसन मासनकपुर बेन् ोंसन ससङाव थानाय गसाइगासमयाव जोनोम मोन् ोंमोन। सबफासन मुङा अररन्र बसुमिारर आरो सबमासन मुङा सगलासि बसुमिाररमोन। सबथाङा सासे सलरसगरर आरो समाज सससबयारर लोगोसे सासे उ ाांसि ावहारुमोन। भारिसन उ ाांसि ावहायाव बारसोमनायसन थाखाय पुसलसा सबथाांखौ खननै हम ोंमोन। भारि नागार सोमावसारनायावबो सबथाङा हमजा ोंमोन आरो ान गुवाहािक जोबथेसासलयाव जोबजानाां ोंमोन। सबथाांसन बे रायथाइयानो सबथाांसन ावहारु सजउसन खौराांखौ होयो। बेसनखायनो बे रायथाइया सबथाांसन खोन् ोसे सजउखौराांबो होन्नानै बुांजायो। भारि उ ाांसिसन उनाव समरु सोरखारा सबथाांखौ िाम्रपिजों मान हो ोंमोन आरो 1973 मायथाइयाव पेन्शन हो ोंमोन। आसाम सोरखाराबो सबथाांनो 1993 मायथाइयाव मान हो ोंमोन आरो बर’ थुनलाइसन फारसे मख’जाथाव सबहोमा होनायसन थाखाय थुनलाइ पेन्शन हो ोंमोन। बाइद सबसथङाव मख’जाथाव सबहोमा होनायसन थाखाय सबथाांनो 2004 मायथाइयाव सगसब इउ.एन. िह्म सुबुांसथसन फाइसख बान्था-खौ होनाय जा ोंमोन। सबथाङा बर’ थुनलाइ आफा सन सासे मावसथमोन आरो बेसन सिसथ आफा सगररमोन (1983-1990)। बेबाद गे म े ाया 90 बोसोर बैसोसन लाांगोनायाव, 2010 मायथाइसन 28 माचय खालाराव जोबथा हाां बोयो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । रौसनया



सासन्थ्र हान्जा



सबग्रायखाांनाय



सोमावसारनाय



असे



आांगो



रुां सारर



सोरगोयारर जानाय, थैनाय



रै सुमै



गुरै, नोरोम



ओन्सोल



हालाम



जोबथेसासल



जेल



मुांख्लां



हारर-हा ोरसन थाखाय सजउ बावग्रा



फाइसख



रौसनया



थुलुांगा



गोसो जाहोनाय



बेगें



हारा



46



गियानगि लैहोर लैहोर



हान्जा हान्जा



आस’खान् ा



आबुां नसङ



2. सुां ’यै दफन हो − (क) ससपाइ सबग्रायनाया माब्ला जा ोंमोन? (ख) ‘उ ाांसि सोमावसारनायाव बर’फोर’ रायथाइसन सलरसगररया सोर? (ग) गुबुनाररसन सस नागारनाय सोमावसारनाया माब्ला जा ोंमोन? (घ) नैसथ मुलुग ावहाया माब्ला जा ोंमोन? (ङ) भारि नागार सोमावसारनाया माब्ला जा ोंमोन?



3. दफन्नाय सलर − (क) उ ाांसि सोमावसारनायाव मुांख्लां जानाय सानै बर’ सुबुांसन मुां सलर। (ख) उ ाांसि सोमावसारनायाव बाहगो लानाय सानै आइजोसन मुां सलर। (ग) “शाबाश! बाप का बेिा, शेर का बच्चा!!” बे बाथ्राखौ सोर बुां ोंमोन? (घ) ‘बै समाव आां धुसि सजल्ला कां ग्रेस कसमरिसन नेहाथाररमोन।’ − बे बाथ्रायाव “आां”-आ सोर?



4. सलरसुांथाइ सलर − गुबुनारर सस नागारनाय उ ाांसि सोमावसारनाय, उ ाांसि सोमावसारनायाव बर’ मुांख्लांफोर, नरपसि बसुमिारर



(सुां ’-सल’)



7



गारर सबगोमा ग’सबन् बसुमिारर मागो



ान गेजेर नाांलायब्लाबो



ग्े लाइ गोजाांनायानो बारा खारा खारा। गसलसन मोसौ



हालुवाखौ थुखे-थुखा लान्जाइ ससथमनानै ब’ सस्थयै ससखारहोनो हाबाय खरथेङा। आसुसथसलयाबो जानगौ। सुसग्र-बासग्र ररउ-ररउ गोजानखौ बाहरनायजों जाबजों साहा लोंखालाांनोसै सान्नानै मोसौ हालखौ सजगाबाव हुवनहर ोंल’। बे समावनो लामासथङै ‘ग्रोम-ग्राम’ सो ोब खोनानो मोन् ों। खरथेङा हान्थुवाव आखाय नारथानानै नायखांख्रेहरब्ला नुहुरो गावसन लाांगोनासन हाइर’िाव गांसे समायना कारा माब्लाबानो सो ोब गैयाजासे सस्लब सस्लब फै खोमानानै था ’फै ों। गाररसनफ्राय सबसज-दफसा ओंखारजोब ोंब्लाबो खरथेङा थाब ससनायहरनो हायाखैमोन गो ो मास रे सलयाव ओंखारलायग्रा अरखाव गोरा बरगयाररखौ। बोरै थो ससनायनो !े मालाय, बोसोरसेखासल सारेन् ार लन मोनसावनाय समाव वाइन श’प पारसमि मोन्नायसन उनाव हारससङै कन्ट्राक्ि सबसजनेस खालामनायसनफ्रायनो मानससया द्लामनो फुां खाांबाय, फु रससनबायबो। सभिासमन, प्ररिन एबा क्रीम मोनजासारनायजों खासन्थगोजों, जेनबा अमा ानग्रा बेफाररया अमा सबगुराव थासस्लबनाय मेजेमा सान् ज ांु ों आवसलनानैसो ससल ससल जोंखाां ों। खरथेङा माब्लाबानो पाक्का लामाससम सौहैबायबो, गावसन हु ा बाद यै। ससनायनोबो मोनबाय गो ो समरिांफोर



ब्ां ला न’ न’ यामाहा बाइकजों मानसस होखाांग्रा अरखाव गोरा



बरगयाररखौ। गाररया था ’नाय नङामोनगोन। आइजो बरगयाररयासो लासख ों। सुसग्र-बासग्र फुां सन समखाय बाइजोआव थाांनो जोबोर गोिाब जा ोंमोन जानाांगौ। बाइजोआव थाांखाां-आररखाां आइजो



सल रासन बरगयाररया



फ ु ु- फ ु ु गुरै जाफाव-फाव



खोमोनसन सस गानहोनाय फु स्लाबाद गथ’खौ आखाइयाव हमनानै उ ाां सु ब्लसथङै नायलाहर ों। लामा सेरजों बोहैलाांनाय सजरर सजरर स ै ासन हरै बेसेबा मुखाल आरो फै लाव सु ब्लबारर। आइजोआ



48



गियानगि



सस्प्रां गोनाां जुथा गान्नायबाद मो ोम सोमाव सोमाव गेम गेम से थाबायग्लाां ों आरो ै सेरसन लामा लामा बेसेबाां उ ाां गासमसन फ्रेश बार ला ों। ै सेराव गबथब ना जमबायथानाय मासे



ावब’ गोरानसथङै आसस थुहरनानै दफसानो



द सन्थहर ों। गथ’वा बारज्ल’ बारज्ल’ रां जानाय मोन् ों; िाउनाव बेफोरबाद नुनो मोनाद ! नाथाय ावब’वासो फोथायनो हाया हाया जानायाव फोर सबरखारलाां ों। गोजान खैफोर गैयै ाबसेयाव। बेबाद



सुसग्र-बासग्र फु ङावनो गसलसे मोसौ होलाांनाय सासे गथ’सनसथङै आसस थुहरनानै



गथ’वा सोङो, : मासम! मासम! बैयो मासब? : सबयो लाउखार, आफा सना। : मा लाउखार हा? मासम! मा लाउखार? : मोसौ गुमग्रा लाउखार आरोमा। हामबायसै, ससरर था ो। आइजोआ गथ’सन बाथ्राखौ होबथानानै



ोनो आरो गोलाव गोलाव थाजा हाां बोदफनो।



सबमासन दफन्नायखौ गोसो थावनाय मोनाखै गथ’वा। एमिा एमिानो सबफासनयाव सोंहरदफनो, : ाद ! ाद ! मा मोसौ गुमग्रा लाउखार हा? ाद ... : काउहािय, आफा सना! काउहािय। ... सस पर काउ। : ए ... अरखाव गोरा बरगयाररया गावसन ाउ ै सबखांबाद आलो-आलो गाररखौ सगद ां सगद ां िावेलजों ग्लास हुगारनायाव मुखुब। खरथें नारजाररया अरखाव गोरासन खासथयाव सथब फै नानै थब बुङो, : माथो फां बायसोलाय। बेवाइफोरबो? : ए! औ मा खबर? खरथेङा गावसन आसस थाइिैजों गाररखौ लासै सबसलरनानै बुङो, : हाब! लाबायबो नामा? ‘जेन’खौ? जेन नङा होनबा? : अरखावया दफन होथ’वा बालानो हुगारबायल थायो। खरथेङा बुांबावो,



गियानगि



49



: बेसे थाांखो? : मा खालामनोिा आ ा नोंनोलाय? : नाङा, नाांनायालाय। बेसेथो थाांखो? हाां गोलाव सुरनानै सोंबावो खरथेङा। : थाांबायलै सथ्र प्लास। : सथ्र प्लास माने? थाररि थाउजेन? ना मा? : थो , बेफोरजों मेलेमबाय? हे:हे:हे: फाग्ला फाग्ला। अरखाव गोराया से ससरर। गारर गो ानसन साइि ग्लास हुगारनायावसो मुखुब जागाससनो थाबाय। अ ब े ासन, मारुसि जेनसन बेसन े सखन्थानो लुबन ै ायखौबो



बथायनो हायाखै।



ब’ सस्थ



बुङो, : थाम लाखसन बारािा। : हाब! थाम लाख?... हामथारबायलै। : हामथारबायलै! अरखावा गोमोयो। नांगौ, थाम लाखसन बाांससन बेसेन होनानै सोरबा मारुसि जेन बायनायाव हामजाथारनाांगौ जेबो गैया खरथेंनाव। अ ब े ासन खरथेंनावबो मोनसे ससमाां



ां‒ साखा खबिै नङाब्लाबो साखा



खबनैसन सथलेब-लेब गांसे गाररसन सबगोमा जानायसन रे गानाय। सानसेखासलसन ‘अल बि’ आइजो उ ाांसि आफा ’-सन मेलाव गरम गरम सबबुांसथ होनायसन उनाव सासे आइजोया यामाहासन उनाव गाखोनानै लेवा बेंन् ो फान्नायबाद दफसाइसन उ य ै ाव लुांहे गोबाथाबहरनानै खानाय सबरहोलाांनाय‒ बै नुथायखौ खरथेंहा ाससमबो गोसोआव गो...यैनो मेगन खेबखोमाना ।ां मोनसे समाव खरथेङाबो गांसे बेबाद बायथारगोन आरो सबसस लानसथखौबो गावसन उ य ै ाव... हे:हे:हे:। बायनायालाय गांसे बायखाांबायबो, बोसोरसेखासल िेभेलभमेन्ि ब्लकसन गांसज



ख ै रसन



खामासन मोन्नायाव सेकेडि हेडि लुना मफे ि। नाथाय ा पाम्प गैयै, साखासन बेराम जोबै लुनाया अखाहा ज ै ों माराम खाफबनानै बन ोनग्रा नसन खुसन्थयायावसो गाांग्राां सोनारनानै ।ां बोसोरबासै। थेवबो गाररसन सनसाया खरथेंसन खर’सनफ्राय ाबो खाराखै। बेसनखायनो मोना-गुनाब्लाबो गावसन लाांगोनासन सरगाव सोरबा गारर गासि जाजानानै था ’फै नाय खोनायोब्लानो खरथेङा लामासथां नायखांख्रह े रो आरो आसथङा माब्लाबानो बेसथङै लावलाङो। गावसन थसय बेिारकया जेसेसख गोबाव



50



गियानगि



सेरलाबजाया मानो थसय सुहाबनानै फाहामनायाव आस’ आस’ हेफाजाब हैयो। सम सम गाव रोंनाय माखासे िेकसनके ल रावखौबो रायलायनो खाबु लायो, “प्लाकखौ नायबाय?... कारे न्ि मोन् ों ना?... थावखौबो नायनायबाय?... काबयरेिर...” बाइद बाइद । बे हु ा बाद नो द नैबो खरथेंसन आसथङा माब्लाबानो सरगाव गाखोहै ों। : जेन ा? खरथेङा सोंफामो अरखाव गोरासनयाव। : औ। : हाब... हामथारबायलै। ए.सस. लागायाखै? अरखाव गोरासनयाव आरोबाव दफन्नाय गैया। : बेसे बेसेथो थाङोिा, ए.सस. लागायब्लालाय? द्लाम लाथारोगोनलै ने खम्पानकफ्रा? अरखाव गोराया दफन्नाय होआलासै गाररसन रजाखौसो खेवनानै माखौबा माखौबा खुथुरखाथार ाांबाय थायो। हेबिे-मािेसन माखौबा सेरनायाव स:स:स:... सो ोब ओंखारो। : हाब मािा? माबा गबायगोनलै ने? बाग् ाउनायबाद जानानै सोङो खरथेङा। : बेनोिा ए.सस.या। बरगयाररया समसनस्लु मोख्रेबख्लायनानै दफनो। : नै लाबायबो नामा? माब्लाबानो? : हे:हे:हे: लासाबायलै। ’ ानसो जाबाय। : हामथारबायलै। बेसे थाांखो? : स। थेन थाउजेन। : हाब! हामथारबायलै समायलायथारबाय।



सयसथ!



जेन



गाररजों



बेवाइफोरसन



साइस-बाइसजों



रायलायनाय सेरावनो गसांफैबायमोन समसेस सल रासन बरगयाररया। ए.सस. गोनाां मारुरि जेनजों लोगोसे गावसन साइस-बाइसफोरखौ रायखाांनानै बाख्नायनायखौ खोनानानै गो ोनायाव सस्प्रां लागायनानै लानायबाद ख्रों-ख्रों मावखाङो। सेम्फु जों लोबनानै िास होनाय खानाइखौ गो ोनाजों िाव फारसेसथङै सारखोहरनानै खुगायाव राव बेरखाङो, : ररां- कु ! गाखोफै ो, बाबा सना। : े था ोलै आ ा। अरखाव गोराया खरथेंखौ बुङो।



गियानगि



51



: -े ।े हा- ब! हामथारबायलै सयसथ, आइखौ मोन्थोंबो। बाविोम बाविोम सोथालायनानै बुङो खरथेङा। समसेस



सल रासन बरगयाररया



खावलाइखौ समसननायबाद फावथुम खालामनानै खरथेंखौ थाांसखनानै बुङो, : बेवाइफ्राबो बेबाद गांसे बाय ोना। : है ! ससमाां-हामाां। जोंलाय माजों बायनोसै? खाफालाव गैया नाथाांसख्रयाव। : इस! इस! हाथारो गाविाबो, गोसो जाब्लालाय, इ-सह-सह-सह। नोंिासो मालाय गासमयाव माइ-फाथो फान्नो मोनोना, मेल्ला मेल्लानो। इ-सह-सह-सह। हरखाबनो खरथेंसन खुगाया जोख्लोबो। खैरोम- रै ोम मोनो। से उनावनो अरखाव गोराया गाररसन रजाखौ ग्रोम-ग्राम फाांदफन्नानै स्िािय होनाय लोगो लोगोनो रक म्युसजक इांसलश के सेि गोमखाङो। सो ोब गैयै सस्लब सस्लब खारलाांदफन्नाय गाररसथङै



से ससरर गल’ नायगोमोहरबाय थायो



खरथें नारजाररया, गोजानसन रोमै रोमै सिज साजों सब ै गोनाां खाांखमाबाद



खारलाांनानै



गोमाहैजाससम। गोजावखाांफैदफनो सेम्फु जों लोबनानै िास होनाय खानाइखौ गो ोनाजों िाव फारसेसथङै सारखोहरनानै सल आइजोसन बुांनाय बै राव‒ ‘इस हाथारो गाविाबो... इ-सह-सह-सह।’ खरथेंसन बबेबा मेलेम खनायाव खें मोनखाङो। बेवाइ बुांलाांनाय बै बाथ्राखौ मन’नो हाया हाया जायो। हारससांनो मोथो मोथो रागा जोंफ्रुखाङो। ‘मा बुांनाय राव जाखो बेयो? मासन इससबाां रे गानाय? आांखौ मानो बेबाद समसननो मोन्नाांगौ सबलाय; समसथया नामा आां मानो बायनो हायो एबा हाया?...’ एसे सम फालोसेमासन ाउसिया लामायाव ट्राक सांख्लायजों माइरां ससररलाांनायखौ ससरर ससरर खनजाबाय था ोंमोन। बेवाइसन रे गानाय आरो खरथेंसन जोंफ्रुनायखौ नुगाससनो म ां ोन जानाांगौ। समसननो ओंखारनायखौ हमथानो हायैयाव जेन’बा ‘सस-रर-रर ’ समसनफुां नानै मासे ाउसिया फोर सबरलाङो। लोगो माखासेफ्राबो समसनफुां जोबनाया गोजानाव उन उन सबरखारलाांफायो। रागाजों खरथेंसन मेगनसनफ्राय लुन लुन उखुन् ै खुनायबाद



ाइ जागोन सान्नानै



ाबसे



जायो। राखाां-खाां फां से राव



खुगायाव बेरखाङो, : हा... जेव जेव... प्लासस्िकसन सबबारफोरासो!... बेरे-फुां जासन थोन थोन रागा लानानै खरथेङा सजगाब जाहोनाय मोसौ हालुवाखौ थाम-आथाम बुनानै आसुसथसलसथां रा रा ािायलाङो।



52



गियानगि



सलरसगररसन ससनायसथ: ग’सबन् बसुमिाररया ासन ससराां सजल्लासन सा-काजलगावाव 1953 मायथाइयाव जोनोम मोनो। जायगासननो पलासबारर गुद



फरायसासलयाव सोलोंथाइ लानानै बङाइगावसन बकरझरा



गोजौ फरायसासलसनफ्राय 1969 मायथाइयाव मेरट्रक, धुसिसन भ’लानाथ कलेजाव सप.इउ., 1975 मायथाइयाव कक्राझार कलेजसनफ्राय सब.ए. आन्जा खौ उसथ्रयो। 1977 मायथाइयाव धासलगाव गोजौ फरायसासलयाव फोरोंसगरर हाबा मावजेन्नानै 2013 मायथाइयाव गाहाय फोरोंसगरर महरै आसजरा मोनो। 1972 मायथाइयाव गवालपारा सजल्ला (गाविासय) बर’ फरायसा आफा सन नेहाथारर आरो आफा सगरर (correction); 1974 मायथाइयाव ल ु ाराइ बर’ फरायसा आफा सन गाहाय नेहाथारर आरो उनाव आफा सगरर; 2005 मायथाइयाव बर’ थुनलाइ आफा सन गाहाइ नेहाथाररसन सबबान लाबो ोंमोन। सबथाांसन



ाब ाब जायगायाव फरायनाय सुां ’-सल’फोरखौ बुथुमनानै हारावसन साइके ल



सुां ’-सल’ सबजाब द हुनजायो आरो बे सबजाबसन थाखाय सबथाङा बर’ थुनलाइ आफा सनफ्राय 2010 मायथाइयाव राांसार बान्था मोनो। सबथाङा गुबुन हा रसन माखासे सुां ’-सल’ सायख’नानै



गोजानसन सल’, सुबुांसन सल’, रुस ावहासन सल’, कृ षान चन् रसन सल’मा गािार, भकष्म साहानकसन सल’मा िमस, मासनक बन्द्यपाध्यायसन सल’मा पुिुल नाचेर इसिकथा (फु थुला मोसानायसन सल’), आररखौ बर’वाव ानस्लायनानै फोसाव ों। गािार सल’माखौ बर’वाव ानस्लायनायसन थाखाय सबथाङा “सासहत्य अकािेसम रावस्लायनाय बान्था 2017”-खौ मोननो हायो। सबथाांसन सुजन ु ायाव सा ाि हासान मान्ि’सन मुां ाांखा सुां ’-सल’फोरखौ बर’ थुनलाइसगररफोरजों राव



ानस्लायनानै



द हुनजाबाय। सबथाांसननो मुलुगसन मुां ाांखा क्लाससक सल’मा पद्मा न कर मासझ सबजाबखौबो सबथाङा ानस्लायबाय। सबथाङा सासहत्य अका से मजों ै न े जानाय गुबुन गुबुन थुनलाइयारर जथुम्माफोराव बाहागो लानानै गावसन मेहरे गोनाां सलरसब ाांफोर फरायहैयो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । ग्े लाइ



बे बोसोर, बोहैसथ बोसोर



ब’ सस्थ



अख्रायै



आसुसथसल



आसु माइ सु ब्ल



गियानगि गबथब



53



लर, ससरर ससरर



अखाहा ै



अखा हानाय ै



लाांगोना



न मोखाां



खाबु



सुसब ा



आस’ आस’



नाङा-फाङा, बारस’ बारस’



नाथाांसख्र



खोमा आरो खावलाइसन गेजरे सन बाहागो



2. दफन हो − (क) गथ’वा माखौ नुनानै रां जाखाांनाय मोन् ोंमोन? (ख) ना जमबाय थानाय ावब’वा मानो सबरलाां ोंमोन? (ग) आइजो सल रासनया लामा लामा माबाद गोजोन्नाय ला ोंमोन? (घ) माइरां खनजाबाय थानाय



ाउसि फालोआ माखौ समसनफुां नानै आरो मानो



सबरखारलाां ोंमोन? (ङ) अरखाव गोराया कन्ट्राक्ि फालाांसग मावनानै माबाद महर सोलाय ोंमोन? (च) खरथेङा आइजोजों गावसोरसनबाद



गारर गांसे बायनो सथनजानायाव माबाद



मोन् ोंमोन? (छ) खरथेङा माखौ मेगन खेबनानै म ां ोन? (ज) उ ाांसि आइजो आफा सन सोरोमाया गरम सबबुांसथ होनानै दफसाइसन उ य ै ाव लेवा बेन् ोंबाद गोबाथाबलाांनायखौ सलरसगररया मा फोरमायनो सान् ों? (झ) खरथेंसन मपे ा ा मा हालो ाव ? ां (ञ) खरथेङा बेवाइखौ मानो हाजेव-जेव आरो प्लासस्िकसन सबबार होन्नानै बुां ोंमोन?



3. सल’वाव बाहायजानाय होन्जाब सो ोबफोरखौ फाररयै सलरखाां − (जेरै − थुखे-थुखा)



4. सगसब सो ोबाव गोजौ आरो नैसथ सो ोबाव गाहाय ख ें ो होनानै बाथ्रा ा − (जेरै− थै – थैया गोजा। थै – सबयो बोरायनानै थै ोंमोन।)



54



गियानगि सगसब



नैसथ











बाय



बाय



सु



सु



हा



हा



जो



जो



आफा



आफा



बु



बु



से



से



थाां



थाां



जा



जा



(सुां ’-सल’)



8



कसलां बेल मन’रन्जन लाहारर द नै जा ब बरासन सासख्रसन जोबथारनाय द न। लास्ि ररिायारमेडि। द नै सबयो कसलां बेलखौ खर ामिा ों...



।े गाबोनसनफ्राय सासख्रसनफ्राय



अदफसफ्राव कसलां बेल थायो। अदफसारफोरसन अनगायैबो हेि क्लाकायबो (जायखौ बर’ बाबु होनो) गांफा कसलां बेल मोनो। सगद र अदफसफ्राव इउ.सि. क्लाकय फोराबो कसलां बेल थायो। माबाफोर हाबा लानानै नों आां अदफसाव हाबहैयोब्ला अदफसार एबा हेि क्लाकाय ामनाय दकरर-ररां दकरर-ररां कसलां बेलसन सो ोबखौ खोनानो मोनो। वेस्िानय साकय ल स्कु ल इन्सपेक्िरसन हेि अदफसा धुसियाव। बे अदफससन बर’ बाबुवा जा ों जा ब बरा। मेरट्रकु लेशन सार्ियसपके िाव बर’खौनो बरा सलरसन्नानै सबसन मुङा जा ों जा ब बरा। अदफस न’वा सान्जा सोनाब गोलाव, आसाम िाइपसन, गाय -े ।े बर’ हिेलखौनो अदफस खालाम ों। बारान् ायाव नेि सोंथे ों। बे मोनबासो खथा गोनाां न’वाव सोनाबसन खथायाव एकाउडिस् अदफसार जयो, बेसन साखासथसन खथायाव इन्सपेक्िर आरो बेसन सेरसन खथायाव एससस्िेडि इन्सपेक्िर जयो। सान्जासन जोबथारनाय खथायाव हेि क्लाकय जा ब बरा जयो। सबसन िेबोला सससु बांफाांसन गोलावसे-गुवारसे के सबनेि िेबोल, रे कससल िेबोला गोजामसै। बे िेबोला



ोथाबनाय िप।



ाससम सानै हेि क्लाकय ररिायार खालामबाय आरो सासे



खालामबावनोसै। िेबोला फाइलजों बुांफबनाय। गेजेराव पेनस्िेडि, सगलास गांस,े रां -बेरां अन्थाइसन मोन्नैसो प्रेसार। आग ासन मुखुल जायगायाव जनानै थायो गोमजोर आरो गोहैलो कसलां बेल। सिरिश मेइि कसलां बेल। पाक्का सबलािक। बेलसन



ल ु ुर सांख्लाय खर’वा स्िेइनलेस सस्िलसन। सुइचाबो



सस्िलसन। गाहाय बाहागोआबो सस्िलसन। बे कसलां बेलखौ बाहायै बाहायैनो सानै हेि एससस्िेडि ररिायार जाबाय। जा ब बरायाबो बेखौ ामै ामैनो ररिायार जानोसै। गाबाबासो सासबखौ क्रे-क्रे दफद न ां ानै ोनखाबानो सज खेबसो ामजायो। बेलसन ररां साराबो गोगोम आरो नाांसार िा-िा दकररररां दकरर-ररां । अदफससन गो ान इसडिया-मेइि कसलां बेलफ्रा बेजों हास्लाबा। इन्सपेक्िर, एससस्िेडि आरो एकाउडिस् अदफसारफोर बाहायग्रा कसलां बेलफ्रा गाथामसो ररपेयार जाबाय, नाथाय सज बोसोर सार्भयस होनानैबो बर’ बाबुसन कसलां बेलखौ



ाससमबो गासेबो फोसाबनाङाखै। जा ब



बराया गाथाम-गुथाम, हाया-जौवा, गोसोम। मेगना बुथब बुथब दफसा, नाथाय सबसन मोहेरनायाव



56



गियानगि



माबा हाइना ।ां सबसन खुगायाव हर म गय। सबरर-ससगारे ि सोबा। नाथाय खैसन हर म जायो। पेकेिसनफ्राय सा ा पेकेि आरो सुनै थेमाखौ बखनानै गावसन खैसन बानायो, आससयाव नाांनानै थानाय सुनैखौ िेबोल खनायाव फु गारो। सबसब् खायनो िेबोलसन ाबफ्रोम खनायाव सुनैसन ाग। नाथाय कसलां बेलखौ गावसन रुमालजों हुरा हुरा हुगारनानै लायो। गासे कसलां बेलखौ ामगाफा आरो फु गारगाफा खालामो। जा ब बराहा मोनसे हु ा ल ां ाय। बे जा ों‒ कसलां बेलखौ दकरर-ररां दकरर-ररां



ामनानै



म ु ासु सपयन, गे ाइ सबयारार आरो कानाइलाल सदक ारखौ नांनाय नङै सन



सलांहरो। बेलसन आवाज खोनाग्रो मोना सपयन, सबयारार आरो सदक ारमोना गोर गोर खारबोनानै खर’ गांग्लायनानै- ‘ज हुखुम बर’ बाबु’ होनफै यो। बेलसन कलजों आसथां-थोंनै जुनारखौ सलांहरनानै हुखुम िाररफ खालामनो हानाया बेसे सगद र बाथ्रा। बे बर’ बाबु जा ब बरासन पावार, पसजशन आरो पासयनेसलरिसन बोग्थाबमा ना कसलां बेलसन बोग्थाबमा? जा ब बाबुया बे बाथ्राखौ एखनबा सानै सानै गावनो हारससङै समसनखोमायो। सासे हेि के रानकसन पावार, पसजसन आरो पासयनासलरिया मालाय बेसे सगद र? अदफससएल हाबायाव गोरोसन्थ जाब्लाबो बसजों धमक होजाग्रा सासे के रानक। अदफसार सथन्नाय हुखुम मासननाांग्रा सासे साबअर्ियनेि। थेवबो जा ब बराहा कसलां बेल ामनानै गावसन साबअर्ियनेि के रानकफोरखौ बे माव, बै माव होन्नानै सथननो पावार ।ां सबयो सानो‒ गावसन कसलां बेलावनो सबसन गासैबो पावार हाबनानै



।ां नङाब्ला कसलां बेलसन



बािनखौ सथफाइग्रो मोना दकरर-ररां दकरर-ररां ... गाबमारनो मासु, गे ाइ कानाइलालमोनहा गोर गोर खारबोनानै ‘ज हुखुम बर’ बाबु’ होन्नानै समसलिाररबाद एिेनशन लानानै मानो गसांफैयो? गयजों फावथुम जानानै थाखानाय खुगायाव आरो खानद से सोबावनानै सबयो मासुखौ बुङो, ‘ ै लाबो, खानसनफ्राय सा ा पेकेि लाय, गयबो लाबोफा।’ गे ाइखौ बुङो, ‘बे फाइलखौ इन्सपेक्िरनो है।’ कानाइलालखौ बुङो, “सुर्िय बानाव,



स े मे नासह जायगा? कब जायगा?”, बाइद ससना



बाइद ससना। मासु आरो गे ाइ सबसोर सानैबो से स, कानाइलाला सबहारक। कानाइलाला ारर फे िेंखौ सबजौसथङै बोसस्ल बोसस्ल बुङो, “ स े मे आसभ नासह जायगा, काल एम.ओ... भेजाया, गामसासभ भेजाया।” “बास्सा पै ा दक सलये?” बर’ बाबुवा सोङो। सबसन खासथसन के रानकफोरा ह’ ह’ समसनयो। गावबो समसनस्लु जानानै कसलां बेलखौ ामो। कानाइलाला थाांहाां जा ोंमोन, फै दफन्नानै बुांफैयासै‒ ‘सज क्या हुजुर?’ “कु स नेइ, जाव।” बर’ बाबुवा बुङो। सबसन आससया कसलां बेलसन बािनाव थाांफ्राां ोंमोन। कसलां बेलखौ ामनो द बेसेबाां मोजाां!



गियानगि



57



एखनबा सबयो बेलसन ररमोन् ो जोंसथ खर’खौ सबसलरो, जेरै गाव दफनाय सैमाखौ सबगुमाया अन्नानै सबसलरो। सबसन गोसोया सगसलर। के रानकसन हाबाखौ मावै मावै मोजाां मोनहोलाांगारबायमोन बराया। कसलां बेलखौ ामै ामै गावसन साबअर्ियनेिफोरखौ सलांहरनानै हुखुम होनाय‒ बे पावारा सबहा द नैसनफ्राय गैसलया। नागारनानै थाांनाांनोसै सबयो गावसन स्िाफ लोगोफोरखौ आरो नागारनानै थाांनाांनोसै सबयो गावसन आांगो लोगो कसलां बेलखौ। बे गाविालायनायसन बाथ्राखौ सान्नानै सबहा पेलपेरिसन (correction) जायो। एरै नोथ’ सबसन हािाय सवक। हािय ट्राबलसन रुगक। एसेयावनो नाभायस जायो, हािय फे इलार जानो नासगरो। ब्लाि प्रेशारसन रुगक। गुबुन गुबुन द नसनख्रुइ द नै सबसन कसलां बेल ामनाया जोबोरससन। जानो हागौ सबयो द नै ामिाबाय। मासु , गे ाइ आरो कानाइलालमोना सबसन बेल खर खर ामानायाव मोसानाङो आरो ससांजों ससां बेरेखाबो मोनो। “द नै नोंथाङा मानो एफाग्राब थाब थाब कसलां बेल ामखो बर’ बाबु?” गे ाइया सोङो। “नों माबोरै समसन्थनो गे ाइ? आांसो समनसथससगौ आांहा द नै मा जा ों। नोंबो समसन्थगोन जेब्ला नों ररिायार जागोन। आांद जेब्लाबो कसलां बेल ामनो मोन्नाय नांसलया। सबसब् खायनो आां द नै ामिा ों। कसलां बेलखौ नागारनानै थाांनाांनोसैयाव आांसन गोसोआ द नै बेजाय गासि। िेक िाउन।” बेबद बुांनानै खुगायाव खानद से गय सोनानै खैनकखौ सोनानै कसलां बेलखौ ामबावासै दकरर-ररां ... दकरर-ररां ...। गे ाइया खासथयावनो



म ां ोन।



मासु आरो कानाइलालमोना रावबो



फै यासखसै सबसन बेल ामनायाव। सबसोर सानासै बर’ बाबुवा द नै ररिायार जानायखाय कसलां बेलखौ ामिा ों। सबसोर सानै फै यैयाव बर’ बाबुवा जोबोर गासि मोनासै। ‘आां ररिायार जाबाय होन्नानै सबसोरसख आांसन कसलां बेलखौ खोनासांला!’ जा ब बराया सानो। गे ाइया बर’ बाबुसन गोसोखौ हमनो हाखाबाय। “नोंथाांङा बे कसलां बेलखौ लाांफा ों।” गे ाइया बुङो। “मानो?” बर’ बाबुवा सोङो। “नोथाङा जे बे कसलां बेलखौ नागारलाांनो बा ों।” “बेसख जायो गे ाइ?” “मानो जाया?” आां बर’ साहेबसनफ्राय बे कसलां बेलखौ सबख’ना नोंथाांनो हरहोगोन। “बे जा ों अदफससन कसलां बेल। आांसन गाद याव प्रम’शन मोन्नाय कासलप बाबुवा बे कसलां बेलखौ ामनानै नोंसोरबाद सपयन, सबयारार आरो सदक ारमोनखौ सलांहरगोन। बे कसलां बेलखौ लाांनानै नवाव आां मा खालामनो?”



58



गियानगि “कसलां बेलखौ ामनानै नोंथाांसन सबसस आरो गथ’-गथाइफोखौ सलांहरगोन।” स्िाफसन मानससफ्रा ह’ ह’ समसनयासै। गाव समसनस्लु खालामनानै गोमजोर जानानै थायासै। अखानायै अदफसाव फे यार-वेल समरिां खालामनानै जा ब बराखौ सब ाय हरासै। सबयो



न’वाव फै नानै गोसोखौ ओरैबाद मोनबायद जेनबा सबहा सबसस थैजाबाय। सेंग्रा बैसोसनफ्रायनो सासख्र मावबोनाय जा ब बाबुवा ररिायार जानानै द नै सजउखौनो खासल खासल मोनो। पार्ियसनफ्राय सबयो सिप्रेस्ि गोसोखौ लानानै नवाव फै नानै मासस सायाव गुम जफै यासै। सबससया ओंखाम सांग्रायाव। गथ’फोरखौ ओंखाम जाहो ों। हरसन 9 ररां गा जाबायमोन। गे ाइया फै नानै रजा सेराव कसलां बेल ामफै यासै। जा ब बाबुवा बेलखौ खोनानानै बाग् ावखाङासै। सबसन हािय -सबिा गोख्रै जायो। प्रेशारा द नै बाांससन गाखो ों। रजाखौ खेवासै। गे ाइसो। आखाइयाव गांसे कसलां बेल। “बर’ साहेबा नोंथाांनो बे कसलां बेलखौ बान्था हरबाय।” गे ाइया बुङासै। “आां नोंथाांसन बाथ्राखौ बुांग्रोमोना बर’ साहेबा रासज जायासै।” “आांसन कसलां बेल... सबसब् बुांनानै जा ब बाबुवा कसलां बेलखौ से सबखा सायाव लायासै आरो बेलखौ ाांमोन खालाम खालाम िेबोल सायाव ोनासै। गे ाइया ररिायार बर’ बाबुखौ सालाम होनानै ओंखारबोआसै। जा ब बाबुवा गाव हारससङै जावसलयाबाद ग्लाब ग्लाब समसनयासै। कसलां बेलसन बािनखौ आसस सबमाजों नारससन्नानै बेलखौ ामासै... दकरर-ररां ... दकरर-ररां ... दकरर-ररां ... ... ... सोर मैया मैया कसलां बेल ामफै खो सान्नानै सबससया ओंखाम सांग्रासनफ्राय खारबोयो; गथ’फ्राबो ओंखाम जाफु नायखौ गारनानै गोर गोर खोरबोयो। गे ाइया बारा गोजान थाङाखैमोन। सबयो कसलां बेलसन ररां सारखौ खोनानानै फै दफनासै। सबसस, गथ’फोर आरो गे ाइ गासैबो



से ब’बा जानानै



नायगोमोनानै थायासै। जा ब बराया सेयार सायाव जनानै ां आरो आग ासन आसस सबमाया कसलां बेलसन बािन सायाव ।ां सबससया जेब्ला दफसाइसन फासफ्ल ाांनानै फोजायो जा ब बाबुसन ह े ाया माब्लाबानो बरफबाद गुसुसम ै ोन।



सलरसगररसन ससनायसथ: मन’रन्जन लाहाररया 1936 मायथाइसन 1 फे िुवाररयाव कक्राझारसन बामुनखुरा (गसाइगाव) गासमयाव जोनोम मोनो। सबथाङा 1953 मायथाइयाव अभयेस्वरर हाइ स्कु लसनफ्राय मेरट्रक आन्जा खौ उसथ्रयो। 1955 मायथाइयाव आइ.ए. आरो 1957 मायथाइयाव सब.ए. आन्जा खौ उसथ्रयो। सबथाङा 1961-सनफ्राय 1981 मायथाइससम कक्राझार कलेजसन सबबुांसगरर जायो। 1981 मायथाइयाव कक्राझार सब.रि. कलेजसन सप्रसन्सपाल जायो। 1994 मायथाइयाव



गियानगि



59



आसाम सोरखारसनफ्राय थुनलाइयारर पेन्शन मोनो। सबथाङा 2008 मायथाइयाव सोगोआरर जायो। बर’ थुनलाइसन बासख्रयाव सबथाांसन मख’जाथाव सबहोमाफोरा जा ों‒



सल’मा:



ाइसन, हाइना मुसल, खारलुां, रे बेका, आलाइसि



रायथाइ: बर’ थुनलाइसन जाररसमन, गो ान बर’ थुनलाइ आरो गहेना खन्थाइ: माब्लाबा (1977), माब्लाबा आरो गुबुन गुबुन खन्थाइ (1983) मख’जाथावद 2004 मायथाइयाव आसाम सोरखारा मन’रन्जन लाहाररनो कलागुरु सबष्णु राभा बान्था होयो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । बारान् ा



खामसासल



हर म



जेब्लाबो



खैसन



थाांखु, सा ा



आसथां-थोंनै जुनार



मानसस



ररमोन् ो



दफस्ला, सस्लम सस्लम



गाविालायनाय



नागारलायनाय



गोमजोर







ओंखाम सांग्रा न



इससां



ोम



2. दफन हो ‒ (क) जा ब बरासन अांगुबै सबमुङा मामोन आरो माबोरै सोलाय ोंमोन? (ख) जा ब बरासन कसलां बेला माजों बानायनायमोन? (ग) जा ब बरासन मावखुसलसन सपयन, सबयारार आरो सदक ारसन मुङा मा मा? (घ) कसलां बेल आरो बर’ बाबुसन सोमोन् ोखौ फोरमाय। (ङ) जा ब बराहा मा मा बेराम म ां ोन?



(सुां ’-सल’)



9



मो ै आरो गोलोम ै नकलकमल िह्म अल इसडिया िेक्सिाइल एक्जसहसबशन। फोथायनो गोिाब मोनब्लाबो नाथाय बाथ्राया नांगौ; सासे बर’सा इडिारट्रयेसलस्ि बे एक्जसहसबशनाव बयसनख्रुइ बाांससन सस साफ्लाय खालामनायसन इन न्े ि मोन ों। ‘इकनसमक बुलेरिन’सन स्िाफ ररपिायरसन भागयबजों इक्जसहसबशनाव थाांफानानै आां नु ोंमोन बर’सन इसन् ससन्थेसाइज खालामनानै खुन् ज ांु ों होंगो- ोंगोआ बाांससन।



खुन् ज ांु ों पसलस्िार, िेररन आरो रे यनसन फाइबारजों



ानाय ससफोरसन स्िाइलाव नायसगरर आरो बायसगररफोरसन



प्रेस कन्फारे न्साव ‘बर’सा इसड



िेक्सिाइल’ मुांसन फामयसन सबगुमा गोमबोर मोसाहाररसन



इन्िारप्रेिार जानाांगौ आां। सबथाङा आांनो िो बुखोमा ों, “क्लास 6-ससमल’ फराय ोंलै नोंथाां, आां बर’सन बुांगोन। नोंथाङा इांसलशाव बुांलाां।” गोमबोर मोसाहाररखौ बाांख्रबनानै सब खु म ु नो गोसो जा ोंमोन आांहा। प्रेस कन्फारे न्साव सबथाांबाद हारर सससबयारर सासे बर’सन इन्िारप्रेिार जानो मोन्नानै आां गावखौनो गाव जोबोर बरा



गोनाां जानायबाद



मोन् ोंमोन। सान् ोंमोन आां, ‘गोमबोर मोसाहाररया लानाय आरो



द सन्थनाय लामाखौ जाखाांबोनो हमनाय गो ान बर’साफोरा लायोब्ला थाांनायसन राहा जानायसन लोगो लोगो बर’ हाररसन मोनसे आ बसन नेसोनाबो अराय समसन थाखाय जोरसार जानानै थागोन।’ गोमबोर मोसाहाररया बोरै बेबाद इडिारट्रयेसलस्ि जानो हाखो; बेखौ बुन ां ाांगौब्ला सबथाांसन सजउ-खैराांखौ लानानै सल’



ोंसे सलरनाांगौ जायो। बेखौल’ बुांनानै



ोनद सन, सबथाांसन मुङा जेरै



गोमबोर, सजउसन अलख फोरजों गोमबोर फासथनानै रे हाबो ों। बरा सन एसे म सबथाांसन सजउवा जुसजनाय आरो रे हानायसन अराय जोंसथ नेसोन। नेहा



मोन ोंब्लाबो



गोररबराय नङाब्लाबो गैजारोसङसननो नायल’-जाल’ सासेल’ दफसामोन गोमबोर



मोसाहाररया। हा-हु खालामनानै होनो होन्नानै गोररब गुन्राखौ थगाय-थसस जालाखार-



गियानगि सबलाखारसन बेहरे ाव गिायहोग्रा गुनजे



61



व े ासनसन खैसाराव गासन्नानै गोमबोर सबफा जालाख’वा



गावसन सबसस अबाय आरो दफसाज्ला गोमबोरसन सजउवाव सससलांखार लाबो ोंमोन। हाल-ख ालजों राइजो जाबोनाय नाांगोल-जुांगालखौल’ सजउसन आांगो राहा होन्नानै सानबोनाय-समसथनाय जालाख’वा थोसारजासे हा-हु सोरसजनाय आरो गावसन हाल-सालखौ फोसाबनायसन ससमाां नु ोंमोन। गुनजे



व े ासनसन थुनज्लायनायाव जालाख’वा गासमसननो मोनबारु



माहाजोनसन खासथयाव गावसन फे रलेबसे हाखौनो बन् गाव



ोन्नानै



ाबसे गो ान सबयाबाव



थाां ोंमोन। सहैग्रो मोनानो जालाख’सन खर’वाव सारअनन्थाइ गोग्लै ोंमोन। गुनजे



व े ासनया



जालाख’नो खालामनानै होनो गोनाां हाया गुबुन सासेसनखासोमोन। गावसन इज्जो खौ लासखनो थाखाय गुनजे



व े ासनया उनाव गावसन हायाव जालाख’खौ मावनानै जाथ’होनाां ों। नाथाय जाय



गोसोआ हाांगार बे गोसोआ हाजार सुिाब्लाबो सना दफथरबाद जोंसथ जाया। बोसोरसे उनावनो गुनजेर व े ासनया जालाख’ मावनानै जाथ’नाय हाखौ जाल ाब फानहर ों। आफाय-उफाय जेबो खालामनो हायैयाव गाव नागारनानै थाांनाय गासमयाव फै दफन ों। गावसन फे रलेबसे हाखौ बन् गाव लासखनाय मोनबारु माहाजोन्नाव गाबथाब-खुलामथाब सबनानै नबसथयाव थानो मोन् ोंब्लाबो जालाख’वा बोसोर सजिै बैसोसन दफसाज्ला गोमबोरखौ बैहोनाां ों। गाव थैजाससम जालाख’वा गावसन बरा खौ दफरायनो हायाखै। बेरामाव गेग्लैनानै जालाख’वा मोनबारु माहाजोन्नाव माइ आरो राां लाय रे ै लाय रे ै बन् गसन म्या खौ फोलावलाां ों। बेजों लोगोसे गोमबोरसन बैनाांगौ समा बोसोरफा एफा एर रे लाांबाय था ों। सजिै बोसोर बैसोआव ाहोना थानानै बैनाांनाय गोमबोरा मोनबोरु माहाजोन्नावनो सेंग्रा गे रे रे ों। गावसन मावसथ जाांसगला आखुजों सबयो मोनबारु माहाजोनसन अनजालु ाहोना गाहाइ जाहैनो हा ों। सबफा जालाख’सन मोन् ा बरा सन रे सा गोमबोरसन खाफालावबो साबफा ों। नाथाय एसे जु ा लामायै। मोनबारु माहाजोनसन दफसाजो सगसब हाइनासिया उन् सै नफ्रायनो मानोबा गोमबोरखौ मुांसोंजोंबो नायनो हायामोन। एसे ाइ मोनब्लाबो सबफा मोनबारु माहाजोननो एरसन एरसन होनायमोन। नाथाय बाग्राांसस दफसाजो सगसबसन बाथ्रायाव मोनबारु माहाजोना खेरखेरायबाङामोन। दफसासो ग ाइ हाांमासिहा नाथाय गोसोसन ाबसे खनायाव म ै ुसे अन्नाय म ां ोन, गोमबोरसन फारसे। बैसो राबोनाय लोगो लोगो हाांमासिसन बे अन्नाया गोथौसनफ्राय गोथौससम जालाां ों। सानसे समाव गोमबोरसन ख ु ु- ाहाखौ रुजुनफानायसन हासबलासबो गोसोआव दफसस ों हाांमासिया।



62



गियानगि बुांनो थाांब्ला, हाांमासिसन बो ोर हासबलासानो गोमबोरसन सजउ-द ङाखौ गुबुन थ ै ुन फारसे



द ग्र ां ायहो ों। गोमबोर सबफा जालाख’ थैखासल बोसोरसेसन उनसन बैसागो रां जानायाव ससख्ला लोगोफोर जांखायलायनायखौनो हाांमासि सबब’ हाइनासिया सबफा मोनबारु माहाजोनजों गावसन बाांग्रासस आखलसन थाखाय सोंखाररजानायाव सबसज खान् ाखौनो साल रजां खालामनानै बाांसाव ों। मोनबारु माहाजोनसन गोसोआ सांसखखाां ों। अनजासल दफसाजो ग ाइ हाांमासिसन इयुनखौ सान्नानै मोनबारु माहाजोना बैसागोसन उनावनो गोमबोरखौ होखार ों। सबमा रासन् खौ गासमयावनो गारबोनानै गोमबोरा थाांनानै थानायसन ावहायाव ओंखार ों। ाहोनासन सजउसन फारसे मुगैनाय लानानै सबयो गुबुन राहायै थाांनानै थानो थाखाय नोगोराव फै ों। नोगोराव सबयो बन ससन्नायसनफ्राय लानानै थेला नारनाय, ररक्सा सालायनायससम बाइद सखससमसन हाबा माव ों। उनथाराव सबयो हिेल गांसेयाव बइसन हाबा माव ों। हथेलाव बइ जायामोनब्ला गोमबोरसन सजउ द ङाया बसबसथां मोखाां लागौमोन बेखौ गोमबोरा गावबो बुांनो हाया।







हिेलाव बइसन हाबा मावनाय समावनो सानसेखासल सासे बर’ सबसजनेस मेगनेिा गोमबोरखौ नायजोर नायजोर नाय ोंमोन। गोमबोरसन सजउसन खौराांफोरखौ गोसो होनानै खोनासां ोंमोन, सबसजनेस मेगनेि सबथाां द गम्बर बसुमिाररया। हिेलसनफ्राय ओंखारलाांनाय समाव द गम्बर सबथाङा गोमबोरखौ माब्लाबाफोर हिेल बइसन हाबाखौ नागारनाांगौ जायोब्ला गावनाव नुजाहैनो सथनलाां ों। ओरै नोब्लाबो हिेल बइसन हाबाखौ गोमबोरा आांगायनाय मोनखाबामोन। गासमयाव सबमा रासन् । सबफा जालाख’ बन् ग



ोनलाांनाय हाखौ सुख’नाांगौ। हिेल बइ जानानै थानाांगौब्ला



गोमबोरा गावसन सजउखौ फसांनो हानाय नङा। मोनसे समाव गोमबोरा सबसजनेस मेगनेि द गम्बरसन नवाव नुजाहै ों। सबसन थगायनो रोङै , मावनो बानाय गैसय आरो गांग्लायलु आखलाव गथ’-गथाइ गैजारोङै सबथाां द गम्बरसन सबसस सबरगोसिसन गोसोआव सबसन फारसे सबमासन अन्नाय सादफ ों। गोमबोरसन गावसन सजउखौ फसांनायसन बो ोर हासबलासखौ नुनानै सबरगोसिया दफसाइया गावसन मुङै नामजारर होखानाय हा रसेखौ गोमबोरनो हगारनानै हो ों। सबरगोसिसन गोथार अन्नाय, म बे इसन् बागानसन खुन् ज ांु ों मोनसे बेखेव ों।



ानाय इसन्



आरो थुलुांगाजों गोमबोरा इसन् बागान रसे खालाम ों। सजफोरखौ फाननो थाखाय नोगोराव सेल्स काउन्िार



गियानगि



63



गोमबोरसन जग्रबसेल’ फामाय द नै बेसेबा गे रे िेक्सिाइल कमप्लेक्स जानानै फै बाय। आसथखालाव इसन् खुन् ज ांु ों पलेस्िार, रे यन आरो िेररननसन फाइबारजों ससन्थेसाइज खालामनाय खुन् ांु आरो बे खुन् ज ांु ों



ानाय ससखौ गोमबोर मोसाहाररसन िेक्सिाइल कमप्लेक्सा



ल ु ाराइ



भारिसन जेरावबो फानसै। सनखावरर जालाख’सन दफसाज्ला, सानसे समसन मोनबारु माहाजोनसन बान् ा गोमबोरा द नै सासे बेसेबा गे रे इडिारट्रयेसलस्ि। बेराफारसेसथां, मोनबारु माहाजोनसन उन बैसोसन सजउवा ख ु ुगोनाां जाहै ों। नखरसन हालसाला लाांख्राां-ससख्राां जालाां ों। दफसाजो सगसब हाइनासिया सासे ाहोनाजों ोनखारलाां ों। दफसाज्ला रै ोना जौ-जुवायाव गफब ों। सबसस मैराया ाहा-द खाराव बेरामाव गोग्लैनानै लेलाइलेलाइ थै ों।



ाहोना-रुवासथजों गोम-गोम मोनबारु माहाजोनसन नखरा उनावहालागै



ाउब’



बासिनायबाद सिां-ि जालाां ों। हासलबा हाखौ मोनबारु माहाजोना आद -सुखासन होनानै जानाां ों। बोराइ बैसोआव मोनबारु माहाजोनहा दफसाजो ग ाइ हाांमासिल’ थाहै ों। प्रेस कन्फारे न्ससन उनाव आां सबथाां गोमबोर मोसाहाररसन इसन्



सससन स्िलाव थाांनानै



सजरायहैबाव ों। सबथाांसन सजउ खौराांखौ खोनासांखाांनानै हरखाब सों ोंमोन आां, “नोंथाङा बन् गाव थानाय हाखौ सुख’बाय? बर’ हाररसन गोमालाांनो हमनाय इसन्



खुन् सांु न डिासस्ट्रखौ बोखाांसे



बोखाांनानै मोनसे गो ान महर होबाय। नाथाय हाांमासिया मा जाखो?” लासजहाां-बरबहाां जानानै गोमबोर मोसाहाररया आांनाव उल्था सोंदफन्नायबाद



बुां ों, “मा



जायोब्ला नोंथाङा गाहाम जागोनबाद सानो?” “हाबा। नोंथाांजों।” बुां ों आां। लांपेन्ि गाांसेसन जखासन इसन् िेररन गाांसेसन पेकेि आांनो होनानै सबथाङा हा े समसननानै बुां ों, “जाससगोन। ग्े लाइनो।” सलरसगररसन ससनायसथ: नकलकमल िह्मवा कक्राझार नोगोर खासथसन आ ाबारर गासमयाव 1944 मायथाइयाव जोनोम जायो। सबफासन मुङा महेन्र िह्म आरो सबमासन मुङा मनेस्वरक िह्ममोन। गासमसन गुद फरायसासलयाव फरायजेन्नानै कक्राझार सोरखारर जौससन फरायासासलयाव 1965 मायथाइयाव सप.इउ. पास खालामनानै 1968 मायथाइयाव कक्राझार कलेजसनफ्राय सब.ए. पासा खालामो। बेसन



64



गियानगि



उनाव 1973 मायथाइयाव कक्राझार जौससन फरायसासलसन फोरोंसगरर जायो। 1993 मायथाइयाव बे फरायसासलसननो गोरायुां जानानै 1998 मायथाइयाव अबसथरा सजउ गोमायो। बर’ थुलाइ मुलुगाव सबथाां िह्मसन मुङा बयजोंबो समसथजानाय। सबथाांखौ बर’ सुां ’-सल’सन सम्राि बुांनाय जायो। सबथाांसन सुां ’-सल’ सबजाबफोरा जाबाय‒ सोनाबसन सल’, सससलांखार,



ससररनाय मान् ार, हाग्रा गु सु न मै, साखन्रा, मेम ाउ ै । गुबुन सबजाबफोरा जाबाय‒ आ ै िमसन रे ा, मावररया, आां ाबो आ म इभसन रजे । 1998 मायथाइयाव सससलांखार सबजाबसन थाखाय सबथाङा बर’ सासहत्य सभासन राांसार बान्थाखौ मोनो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । बाांख्रब



गोबा



बरा



खाफालसन सलरनाय



जोरसार



गोजोर, गोबाव सम थानाय



अलख



जेंना







हेफाजाब



जालाखार-सबलाखार



आलाय-ससलाय



बेहरे



हािुजों बुांफबनाय



सससलांखार



आलाय-ससलाय थासारर



फे रलेबसे



एसे



सारअनन्थाइ गोग्लै



खैफो सादफ, सन ान फै



म्या



सम



एर रे



बाांलाां



रे स



रे गा



ग ाइ



उन् ै



बो ोर



जाउसलया



हासबलास



लुबैनाय



बाग्राांसस



आखल गासि आइजो



सुख’



ाहारखौ होदफन



गियानगि 2. सुां ’यै दफन हो − (क) गोमबोरसन सबमा-सबफासन मुङा मा मामोन? (ख) गोमबोर सबफाखौ सोर थगाय ोंमोन? (ग) सोर सबसजनेस मेगनेिा गोमबोरखौ हिेलसनफ्राय लाां ोंमोन? (घ) मोनबारु माहाजोनसन दफसाजो सगसबसन मुङा मा? (ङ) गोमबोरा मा सबफाांसन बागान खालाम ोंमोन?



3. दफन्नाय हो − (क) सोरसन हेफाजाबै गोमबोरा माबोरै सासे गे रे फालाांसगरर जानो हा ोंमोन? (ख) मोनबारुसन नखरा उनाव माबोरै आलाय-ससलाय जा ोंमोन? (ग) गोमबोरा मािै ाहोना गाहाइ जानो हा ोंमोन?



4.



सलरसुांथाइ सलर − गुनजेर व े ासन, हाइनासि, द गम्बर, सबरगोसि, सम: भागयब



5. गेबें एबा गोरोसन्थ सलर − (क) हाांमासिया गोमबोरखौ गोसोजों मोजाां मोनखोमायोमोन। (ख) हाइनासिया गोमबोरखौ मोजाां मोनोमोन। (ग) गुनजे



व े ासनया सासे मोजाां मानससमोन।



(घ) गोमबोरा मोनबारु माहाजोन्नाव ाहोना बैनाां ोंमोन।



6. थार दफन्नायखौ सायख’नानै सलर − (क) मोनबारु माहाजोनसन दफसाजो सगसबसन मुङा (समायसि/हाांमासि/हाइनासि)। (ख) गोमबोर सबमासन मुङा (असनमा/अनजासल/अबाय)। (ग) गोमबोर साहा सबफाांसन/रबार सबफाांसन/इसन् सबफाांसन) बागान खालाम ोंमोन। (घ) इकनसमक स्िाफ ररपिायरसन मुङा (रन्जन/भागयब/रां गनाथन)।



65



66



गियानगि



7. लाां ाां जायगा सुफुां − (क) गोमबोर सबफाया _____ व े ासनजों थगायजा ोंमोन। (ख) मोनबारु दफसाज्ला रै न े ा _____ गफब ोंमोन। (ग) जालाख’वा गावसन हाखौ _____ बन् ग ोन ोंमोन। (घ) गोमबोरा मोनबारु माहाजोनसन _____ गाहाय जा ोंमोन। (ङ) मोनबारु माहाजोना _____ उनावनो गोमबोरखौ होखार ोंमोन।



(सुां ’-सल’)



10



बसक्सां नन् स्े वर म ै ारर “मेगन नुयै खाना मानसस बाबुफोर! जा गरसे हायो, ान होयोब्ला धोरोम जागोन बाबुफोर! ... मेगन नुयै खाना मानसस बाबुफोर! जा गरसे हायो... ।” बाथ्राखौ खनले खनले आवरायनाय मानससखौ नायबाय आङो। आांसन सेरावनो गसां ों मानससया। गसां ों माने, आांखौ नाथ्रो नानै बाससन



रजासन खि-खरिसथां गाखोलाांनो नासगर ों।



आखाइयाव गांसे गोजाम खुरै। खुरैया जामफ्लेनाय। खुरैखौ आग ा आखाइजों पेसेन्जारफोरसनसथां फोलावहरनानै मानससया बाथ्राखौ बुांनो ला ोंमोन। बाससन पेसेन्जारफोरा मानससखौ नायाखैबो नङा; नायजोब ों। माने सबसन बाथ्रायाव रे सपडि हो ों। गसांबाय थानाय पेसेन्जारफोराथ’ गरफा गरनै हो ोङानो; सजरायनायफ्राबो गसांथ’लायनानै सखबुसथांसन लांपेडि पके िसनफ्राय फै सा बहननो नासगर ों। बासज फै सा, नैसजबा फै सासन खुिा फै साफोरखौ खुरैयाव सख्रां-ख्राां गारसोमहर ों। उनसन ससिाव सजरायनायफ्राबो माबा मोनसे होगौमोन; सम जायासखसै। बासा खारनो रे सि खालामनायसै। बे स्ि’पेजाव बासफोरा बारा समबो थाया। बाराब्ला, बा समसनि। सम जानायलाय हेसडिमेना मानससखौ ओंखारनो थोन्नायसै। मानससया ओंखारबाय। गाररयाबो थाांबाय। थालाांबाय बास स्िेडिाव जों सानैल’। बै खाना बोराइ आरो आां। जाथाइखौ खेबसेबाव गोसोखाांनो नाजाबाय आङो। जाथाइया ओरै बाद अबसथरा जालाांबाय द , आां जेबो बुांनो हास्लाबासखसै। बुांनो हास्लाबासखसै माने जाथाइया बोरै बोरै जालाांखो हमस्लाबनोनो हायासखसै। माथो रोङै बबा मानससफोरबाद आां जाथाइखौ गल’-ल’सो नायबाय थाफ्लाांबाय। आांसन उ ाां थोरससखौ खेबसे नायहाबनानै आांसन सेरावनो गसांबाय थानाय मानससखौ आरोबाव खनसे नोजोर होबाय आां।



68



गियानगि मानससया बोराइ। आांसनसेबाांनो बोराइ। मेगन नुयोना नुवा आां समसथया। बैसोआ



सज



बोसोरसन खम जानाय नङा। मोखाङाव जलौ-जफौ ारर। खानाइया बेसेबा मैला; हादर गोजा। गोबाां सान ग ु ैयाखै जानाांगौ। बहाबा खानाइया लाथा खाजोब ों। गाबा गोसोम। ग ु ैयैजों बोराइखौ आरो बेसेबा गोसोम नुयो। आसथङाव मिर िायारसन फै था। आसथां आफाया खोरा-खोरा गावजोबनाय। गावनाय गाराइसनफ्राय थैसाम बोहै बोहाां बोहाां जायो। हाजें-हुजें जानाय गाराइफोराव थामफै बाग्राां बाफब ों। मो ोमाव गस्ला गैया। लासजनायखौ फाांथन े ो गामसा गाांसे माने सहखौ गाांसे दफसा फान्नानै ला ों। ससङाव हाफ-पेन्ि गाांसे ङ जानाांगौ। गामसासन सायाव नुजा ों। हाफ-पेन्िाबो सजला-सजथा। हाफ-पेन्िजों गामसाजों लोगोसे खुनुमथै बोराइखौ फाांथन े ो नाजा ों। फासफ्लयाव गाांसे जलांगा। जलांगाया सुिेजोबनाय। खनले-खनले सजबायमोन जानाांगौ। गे रे गे रे नो खुन् ज ांु ों सुिेनानै सहसि गाांनैसो, बायग्रेबनाय िेसक्स गांसे आरो थोरसस (खाांसस) गांसे लानो हानाय खालामनानै ला ों। िेसक्सयाव ओंखाम सङो जानाांगौ। बेसेबा गोसोम िेसक्सया। आगसस आखाइयाव लावसथ गांसे। बेबो जामफ्लेनानै सलमोन्द्ला जालायनाय। बेसेबा गोजाम। बोराइखौ जेसेबाांनो नाय ों एसेबाांनो रागाया आांहा द उ द उ जाबोनो हमबाय। रागाजों गोलोमफबनायबाद मोनबाय आां। बोराइया बहासन सोंनो गोसो ङमोनब्लाबो सोङासखसै आां। सोङाब्लाबो आां हमनो हा ों बोराया बे जायगासन नङा। बेबाद बोराइ आङो बे नोगोराव नुफेराखै। बे श े सननो जानाय नङा बोराइया। सोनाबसनफ्राय खारबोनायसो जागोन। माब्लाबानो बे नोगोराव फै ोंब्लाबो, बबेबा ओन्सोलाव फ ां ै ग्रोयोमोन जानाांगौ। जानो हागौ थाजेन्नाय जायगासनफ्राय बोराइया होखारहरजा ों। बुांनो थाङोब्ला, बे नोगोराव गावबा-गावसन ओन्सोलसन बेबाद सबबायारर गोबाां ङ। बे ओन्सोलसन सबबायाररया जेरै गुबुन ओन्सोलाव थाङोब्ला होखारजायो; सबसब् नो गुबुन ओन्सोलसनफ्राय फै नायखौबो बेयाव ोन्नाय जाया। गैया नङा, बेयावनो गोबाां सबबायारर



ङ। आांजों



जयनथामसो जागोन। सोरबाया गला



मोखाां-मोखाां सबयो; सोरबाया सै ल हाथाइयाव; सोरबाया फु िपाथाव; सोरबाया अदफसफोराव; आरो आङो, बाांससन थायो नै बे बास िेडिाव। बास िेडिाव सबग्राफोरसन मा ाव आांनो बाांससन मोनो। मोनो माने; मोननो नाजायो। गुबुनफोरखौ हो ाव-होसस खालामनानैब्लाबो आां ससगाां ससगाां सबग्रोयो। थारै नो बे ओन्सोलसन सबबायाररफोरसन गेजरे ाव आांनो राजा। राजाबाद खालामो। राजाबाद खालामनायाव सोरबा सबबायाररया माबाफोर बुङोब्ला मोनना लायो आांजों।



गियानगि



69



बेसनखायनो आांखौ बयबो सगयो। सगनो गोनाां जायो। सबसोरथ’ मोनजारोङै सबबायाररसो। सब श े क सबबायारर। सोरबा बाांला श े क, सोरबाया माबा। सबनायाव होनो गोसो खालामै मानससफ्राबो आांजों माब्लाबा द्लाम मोनलायो। बुांनो थाङोब्ला हायाब्लाबो खुगाजोंनो ग ’से-खुखाबसे होनाय जायो। “सब श े क जानानै बेयाव फु िासन खालामनो फै ों- द् े लाफै ों” बाइद बाइद रावजों सबसोरखौ सि गांसिहोयो। “मोजाङै थानोब्ला था, मोनजा रोङै फोर! गावसन श े ाव मोनजारोङै साला, जोंसन फालाांसग खालामनो फै ों;



ानो



रागा जोंब्ला होनानै हरगारगोन सालाफोर!” बेफोर जाबाय आांसन रागा जोंनायसन राव। मोजाङै मोजाां होग्राफोरखौ नाथाय आां जेबो बुङा। बुांबोआखै। सबसब् होन्नानै गोजोनग्लायनायबो सबसोरनो होफे रबोआखै। माबाफोर बुदां फनोब्ला माब्लाबा आखाइबो ख ै ाांबो ों। सोरबाया, “आरे ! माबाद सबबायारर बेलाय?” होनोब्ला बेसन दफन्नायखौ आां होनो गोनाां जाबोआखै। बेसन दफन्नायखौ अरायबो नुबाय थाग्रा, ससनायग्रा सोरबा खासथसन मानससयानो होबो ों ओरै बाद ‒ “बोराइया बे नोगोरसननो आद बासस (थासगसब)। गो ो-गो ाइसनफ्रायनो राइजो जाबोनाय। गो ो गोबाां हा-हु, मैसो-मोसौ, माइ-बान् ार गोनाां ‘जसम ार’ बाद मोन। ा हा-हुबो गैला; मैसो-मोसौबो गैसलया...। ... नोगोर जानाय लोगो लोगो बाय बाहासगफोरा खारनानै बहाबा बहाबा हाजोआरर थावसनयाव हा गो ान नासगरहैनानै राइजो जाहैबाय। नाथाय बोराइया थाांनो रोङासखसै। बेसनखायनो बोराइखौ बे नोगोरसन मानससफ्रा जेबो बुङा। बुांनोबो हाया। बुङोब्ला जाल्लासो बोराइजों...।” दफन्नायखौ आां खोनासांजोबा। स’से खोनासांनानैनो जानायबाद मोन्नानै ससरर ससरर गोसो े गानानै आां गोजोन जाबोयो। माब्लाबा, सोरबा सोरबा आांहा गथ’-गथाइ ङ’ना गैया सोंनो नासगरो। बेसन दफन्नायखौबो आां होबोनो गोनाां जाबोआखै। सबसोरसन गेजेरावनो सोरबा बोराइससना बुांफोरनानै होनो नाजायो, “ ङ’मोन गथ’फोर बोराइहा। साथामना सािै जाांसगला गथ’फोर ङ’मोन। नाथाय, सासेबो नखर नायग्रा जायासखसै। मोजाङै फरायासखसै। थाखो बा, थाखो



ाइनसो फरायनानैनो फरायसासल



नागारनायसै। गान्नाय-जोमनाय-बेरायनायावल’ गोसो होनानै उनाव बेजोंबो जाया ओजोंबो जाया जाहैनायसै। सान्नैसो सबसोरनोथ’ बे नोगोरसन ‘ ा ा’ बाद मोन। जाबाद उ खाररमोन। इसे ाइ मोनब्लानो जायखौनो मोनो सबखौनो बुलाबायग्रामोन। साह



खानसन आलसमरा, बेन्स-िेबुल



70



गियानगि



जोख्रुबबायनाय सौख्रुबबायनाया सबसन गथ’फोरानोमोन। गो ान-गो ान फै नाय मानससफोरखौ; सबसोरसन खोथा लायाब्ला बुसां थबायग्रामोन। सबसब् नो गोबाांबार जेलावबो हाबनाांबाय सबसोर। नाथाय उनाव मा जाखोथाय;







सबसोरखौ बेयाव नुनो मोनला। सोरबा सासेखौ सममाङाव ङ’ होन्नानै खोना ों...।” थारै ब्ला दफन्नायफोरखौ सथग-सथनैनो होबो ों मानससफोरा। आांहा माथो गैयामोन! बे नोगोरा जानायसन ससगाां आांबो सासे हासन सबगुमामोन। आांल’ नङा; आांजों लोगोसे बेयाव गासै गांसजसनबो बारा गासम ङ’मोन। गासैबो बर’ मानससजोबमोन। बयहाबो माइ-बान् ार



ङमोन। गय-फाथै, खान्थाल-थाइजौ, औवा बागानजों ग्रोम-ग्रोम राइजो जानाय



सोरबा ङ’ब्ला जोंबोमोन। हासलबा मैसो हासलखौ एवनो, साबा ाहोनासन अनगायैबो रुवासथ सानै लाग्रामोन आफाया। आफाया थैलाांबाय। आफा थैनायसन बोसोरनैसोसन उनावनो बेयाव गो ान राइजोसन राजथावसन गायसन्नाय जाबाय। राजथावसन जानाय लोगो-लोगो बेयो नोगोर जाबोबाय। लोगोसे गोबाां गुबुन गुबुन हाररसन मानसस फै नो हमबाय। खान-बाजार जाबाय। अदफस जाबाय। सोरसनबा सोरसनबा हाखौ सोरबाया बायनानै लाबाय। ाम मोन्नानै गासमसन मानससफ्राबो हाफोरखौ फानै फानै बहाबा खारलाांबाय। ससगाांगौमासन हा-हु



गैजारोङै फ्राल’सो



खार ोंमोन।



ससलाफोथार,



धेमासजसथां



गो ान



हा



नासगरनानै



ओंखारलाां ोंमोन। नाथाय हा-हु गोनाांफ्राबो, बेयाव थानाय बाथ्राखौ माबा; गे रे बाथ्रा जागोन होन्नानै होनबायनो हमनायसै। आरो सबसोरबो फालाांसग खालामनो रोङै लाय, सासख्र लानो हायैलाय हा-हु फानजोबनानै लासै लासै ओंखारलाांजोबनायसै। सोर बहा थाहैखो बेखौ आां समसथला। अराबो लायाखै। नाथाय आां थाांनो रोङासखसै। सबसब् होन्नानै नाथाय, आांहाबो हा-हुफ्रा बारा बोसोर जोरबाय थायासखसै। नोगोर जानाय लोगो लोगो माबा आांहाबो सोसलया सोसलया जाबोबाय नखरा। हाजासे जुसजनानैबो आांबो नखरखौ हमथानो हाया हाया जाबोनायसै। गथ’फोर सािैयाबो माबा सोराांबाथाय नोगोराव बेरायग्रा जालाांबाय। द नै थुख्रासे गाबोन थुख्रासे फान्नाय हासन फै साजों गान्नाय-जोमनाय बायनानै सानफा हरफा िाउन बेरायग्रा जालाांबाय। ससनेमा नायै-नायै, जौ फे ग्लुन ां ानै हर गेजरे ावसो न’ लाग्रा जाबाय। साफ्रोमबो।



गियानगि



71



गथ’फोरहा गोरोसन्थ जानायखौ आां मोन ाांनानै साननैसो बुजायबाय ोंमोन। सबसब् जायालाससनो, फरायनायाव गोसो होनो बुांनाय ोंमोन। नोगोराव थानोब्ला माबाद



जानाांगोन



बुांनो नाजानाय ोंमोन। नाथाय बेसन दफथाइया उल्थासो जाबाय। उनाव सबसोरसन न-बाांसन सबबानखौ आांसनफ्राय सेनानै लाबाय। सबबानखौ सबसोरनो ह’गारना होनानै बारासो गासि जालाांबाय नखरसन हालो ा। उन् सै सन गथ’वा बारर थुख्रासे फान्नानै साह खान होनाय ोंमोन। नाथाय बेबो बोसोरसेसोल’सो सोसलबाय। जेननाांबाय सबबो। खानखौ बाांगालनो फान्नाांबाय। नोगोराव थानोब्ला सासख्र थानाांगोन नङाब्ला फालाांसग खालामनो रोंनाांगोन। बे खोथाखौ आांसन गथ’फोरा बेसेबा उनावसो हमनो हाबाय। गुबुन बर’ गथ’फोरबाद मोन्नैखौबो हायासखसै आांसन गथ’ सािैया। नखरखौ बेंनो हायैलाय हा-हु, न-बाांखौ फानजोबनानै उनाव सबसोर बहा बहा खारलाांखो ा आां जेबो बुांनो हासलया। समसथलाबो। सबसोर गथ’फोरा गावसन जायगाखौथ’ नागारबायानो; आांखौबो नागारबाय। थामसज बोसोरसन गेजेरावनो ाबसे थावसनयाद बेबाद एसेबाां सोलायनो हागौ आां ासो समसथ ों। गासमसनफ्राय नोगोर जानायसन सासखया ा आांल’सो। बे नोगोरसन जाररसमनखौ सखन्थानो हाग्रायाबो आांल’सो। द नै बै गासमफोराबो गैला; मानससफोराबो गैला। बेसन थावसनयाव ा गे रे गे रे सबसल्िां न’ आरो पाक्कासन लामा जाजोब्बाय। बहासनबा गो ान गो ान मानससजों बुांफैजोब्बाय। मामोन; मा जाखो! खासथ खाला थानाय हाजोफोरावबो न-बाां जाजोब्बाय। जेराव जों गो ोआव सानावबो बन लायनो सगग्रामोन बै हाजोफोराबो ा मानसससन नजों आगान होनोबो जायगा गैयै जाबाय। आांल’सो गोजाम; गोजामैनो थालाांबाय। आांसो ा बे हासन नांगुबै दफसा (भुसमपुि)। ओंखाय आां सगया। बुांनोबो सगया। आांसन गय-फाथैसन बारर, माइ बान् ार जेराव ङ’मोन बेयाव आां मानो सगनो? बेयाव आङो मानो मोनजाया। आांहा ा आसथां-आखाइया लोरबाां जाबोबाय। मो ोम बुनाय बेरामा आांखौ लोगो मोनबाय। आसथांफोरा लर-लर बुनानै हासन्थनो हायै जाफै बाय। नङाब्ला आांबो मबेबा साह गलायाव सगलास सुबायबायनो हागौमोन। मबेबा सबसल्िां लुनायाव इिा रोगानानै होनो हागौमोन।



72



गियानगि ा आां बहा थाांबावनो। थाांनो बैसोबो गैला। बेसनखायनो आां सबबायो; सबबायै सबबायै जायो।



सबबायनानै मोन्नाय माइरांफोरखौ फु िपािाव एबा सोरसनबा सबसल्िां... सांनानै जायो। जाखाांनानै सोरसनबा सबसल्िां खोरायाव उन् न ु ानै थायो। बेसन थाखाय आां ख ु ु खालामाखै। थैजाससम सबबायनानैनो जालाांगोन आङो। औ, सबसब् नो सान् ों आङो। अब्लाबो आां बेसनफ्राय खारा। खारनायसन ससमाांखौ आां नुफेराखै। सब साला, बोराइयासो माबा आांखौ द नै नाख्राांफै ों। बासखौ ोनथ’नाय लोगो लोगो फै सा सबनो खुगा ससनो सथग खालामनायावनो उनसथांसनफ्राय बोराइया आांखौ नाख्राांफै ों। नाख्राांनानै आां सबनो गोनाांखौनो बारस’नानै सबफै ों। मासन भुिासन बेलाय! बसक्सां होगारगोन ा आांसनया। समसथयाखै आमुखाखौ! आरो बाङाइ खासथयाव थाांिाबावबाय आां। लावसथजों सबखुङाव एरनानै सोंबाय आङो। “ऐ बोराइ! बेयाव मानो फै ों? बे आांसनसो थावसन। थाां बेसनफ्राय। गोख्रै ओंखारलाां। नङाब्ला आांसन बे आखाइ मुसथखौ नु ों? मोनगोन बोराइ! समसथयाखैबा!!” आांसन राव मोन्नानै सि थाबाय बोराइया आबा-जाबा बसख ोंमोन जानाांगौ। गुसस्थया फे लेबफे लेब माव ोंमोन। सबसन बसखनायखौ खोनासांनो आांहा सम गैया। बोराबखाांबाय आङो, “ऐ बोराइ! नों बेसनफ्राय थाांगोनना थाङा?” “... ... ... ... ... ...।” “ए! माथो सबलाय खुगासो ससबाव ोंलाय।” सैनो हाया हाया मोनगारनायसै आां सालाखौ। होिानायसै आङो आग ा आखाइसन मुसथजों फां से बसक्सां। बोराइया गोरखाइयाव गोग्लैहन ै ायसै। खुग्लुबनाय बोराइखौ नारससनबावनानै बोलो थानायससम आरोबाव फां से, आरोबाव। खनले खनले; मेंसग्ललायजासे सौबाय थानायसै आां साला बोराइखौ।... “आया! मा जा ोंहाय सबहालाय! आांखौलाय मानो बसक्सां होलाबाय ों ा!... सबबारर सबफा! ऐ... सबबारर सबफा... मा जा ों... आांखौ मानो...” सबबारर सबमासन होससख्रावनायाव ससरर मोन्नानै थ



लायोब्ला नुबाय, आांसन आसथङा



सबबारर सबमासन आसथांजों हेबनानै होससनजाबाय था ों आरो आां सबबारर सबमाखौ उन् न ु ायैनो हमख्रबनानै सबखुङाव सौबाय था ों।



गियानगि



73



लासजनाय मोन्नानै बुन ां ायसै‒ “जेबो जायाखैिा।” “आांखौलाय मानोथो सौलाबाय ों?” “ससमाां नु ोंमोनलै।” “माबाद ससमाां ा बेलाय?” ... जखाांनानै गुसुङै सखन्थाबाय आङो सबबारर सबमानो। खोनासांजोबनानै सबबारर सबमाया मानोबा गोलाव हाांमा सुरनानै सोंदफन्नायसै− “बर’फोरसन राइजोआ सबसब् नो माबा मोनसे जाहैगोन नामाहाय? सानोब्ला... सगनायसो मोनसोगारो!” “हो ! ससरर था। ससमाांसन खोथाखौनो सानबायनानै खर’ गरम



ाखालाम। ससमाांजों



मोखथाांजों जेब्लाबो रोखोमसे जानो हाया। ससमाङा ससमाङानोसै, मोखथाङा मोखथाां... उनावसन खोथाया उनाव। ... उन् दु फन् ो... !े ” सलरसगररसन ससनायसथ: नन् स्े वर म ै ाररसन जोनोमा 1955 मायथाइसन 25 मे खालारखासल अ ालगुरर सजल्लासन ससङाव थानाय अम्बागासमसन जकरा गासमयाव जा ोंमोन। सबथाांसन सबफासन मुङा गाबख्राव म ै ारर आरो सबमासन मुङा मसहसन म ै ाररमोन। सबथाङा गुद फरायसासलखौ बररगाव एल.सप. स्कु ल, गेजेर फरायसासलखौ बररगाव एम.इ. स्कु ल, थाखो सिखौ बेंबारर गोजौ फरायसासल आरो थाखो ाइनसनफ्राय मेरट्रक आन्जा खौ 1973 मायथाइयाव हररससङा गोजौ फरायसासलसनफ्राय उसथ्रयो। बेसन उनाव िांला कलेजसनफ्राय P.U. आरो B.A. आन्जा खौ फाररयै 1976 आरो 1980 मायथाइयाव उसथ्रसार जायो। सबथाङा ाससम गोबाां खन्थाइ, सल’मा, सुां ’-सल’फोर सलरबाय। 1967 मायथाइसनफ्राय सलरनायाव आखाइ होजेन्नाय सबथाङा असमकया आरो बर’ रावाव थुनलाइ सोरसजबो ों। असमकया रा ाब सबलाइ ‘ सै नक असम, ‘अग्र ध ु ’, ‘निुन असमकया’, ‘महाजासि’ आरो ‘गाभरु’फोराव सबथाांसन असमकया खन्थाइफोरा फोसावजा ोंमोन।



74



गियानगि बेसन अनगायैबो सबथाङा बर’सन गुबुन गुबुन लाइसस, सबससम्ब, सानसियारर रा ाब



सबलाइफोराव रे बथाइ सलरोमोन आरो फोसावोमोन। गोबाां सबजाबसन सुजुसगरर जानानैबो सबथाङा खामासन मावफे र ों। अ ालगुररसनफ्राय ओंखारनाय सानसियारर रा ाब सबलाइसन गाहाइ सुजुसगरर जानानै सबथाांसन बा बोसोर थुनलाइ सससबबोनाया मख’जाथाव। बेसन अनगायैबो, बर’ आरो असमकया हाररसन गेजरे ाव सोमसजनाय एबा ाजानाय गोबाां समाजारर आफा फोरसनबो सबबान रुजुनबोफे र ों। सबथाांसन थुनलाइ सोरसजफोरा जाबाय‒ मन्जुबाला व े क (1980, सल’मा), थाांनायसन ाहा (1985, सुां ’-सल’), बसक्सां (1993, सुां ’-सल’), अबे नेनाय ालाङा बाइग्रेबनायसो (2000, सुां ’सल’), हा ानसन फानजारर (2010, सुां ’-सल’), बरबा (2017, असमकया सुां ’-सल’), नबेशर परा



ि. भुपेन हाजररकालै आरो माखासे गे म े ासन सजउखौराांफोरानो मख’जाथाव। 1971 मायथाइयाव सै नक असमा सबथाांनो सांग्राम बान्था हो ोंमोन। 1995 मायथाइयाव बर’ थुनलाइ आफा ा बसक्सां सुां ’-सल’ सबजाबसन थाखाय सबथाांनो समेस्वरर बान्थाखौ होयो आरो 2007 मायथाइयाव मन्जुबाला व े क सल’मासन थाखाय मांगल चसन् िह्म बान्थाखौ मोननो हायो। अम्बागासम गोजौ फरायसासलयाव 1973 मायथाइसनफ्राय गाहाइ फोरोंसगररसन सबबानाव थाबोनाय सबथाङा 2015 मायथाइसन 31 मे खालारखासल आसजरा लायो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । खनले-खनले



गले-गले



आवरायनाय



बुांबाय थानाय



पेसेन्जार



हासन्थयारर



सखबुसथां



उनसथां



हरखाब



अबसथरा



हमस्लाबनो हायै



आन् ाज मोनै



मैला



सजसनर



फै था



िायारजों बानायनाय सेडिेल



सह



सस, सज



जलांगा



मना



सुथ-े सुथा



सुिेजोबनाय



गियानगि सलमोन्द्ला



ससल-ससल



सबबायारर



सबबायनानै जाग्रा



बाङाइ



एसे



आबा-जाबा



ग गैयै



गोरखाइ



लामा सेरसन हाखर



75



2. गुसुङै दफन हो − (क) ‘‘मेगन नुयै खाना मानसस बाबुफोर...’’ बे बाथ्राखौ सोर बुां ों? (ख) सबबायारर बोराइसन आखलाव मा ? ां (ग) सबबायारर बोराइसन मो ोमाव गस्ला ां ना गैयामोन? (घ) फासफ्लयाव जलांगा हरनानै सोर फै ोंमोन? (ङ) गो ान नोगोराव बबेसन मानससफोरजों आबुां जाफै जोबखो? (च) बे नोगोरसन ा ाया सोर?



3. गाहायसन सोंसथफोरसन दफन हो − (क) गो ान थावसनया (नोगोरा) ा माबाद सोसलयो सलर। (ख) खासथखाला थानाय हाजोफोरा माजों बुांफबजोबखो? (ग) सबबारर सबमाखौ मोनायाव सोर बसक्सां होबाय थानाय? (घ) बै थावसनया माबोरै नोगोर जाबोखो? (ङ) सुां ’-सल’वा माखौ बुङो? (च) सुां ’-सल’सन आखुथाइफोरा मा मा?



4. गेबन ें ा गोरोसन्थ सलर − (क) बोराइया बे गो ान नोगोरसनखामोन। (ख) नोगोर जाबोनाय लोगो लोगो बे जायगासन सुबुांफोराबो गोबाां खाबु मोन्नानै रे बोफा ोंमोन। (ग) बे नोगोरसन ा ाया जा ों सबबारर सबफा। (घ) सबबायाररहा सानैल’ गथ’फोर म ां ोन।



76



गियानगि (ङ) बे जायगाया 30 बोसोरसन गेजेरावबो जेबो सोलायबोयाखैमोन।



5. लाां ाां जायगाखौ आबुां खालाम − (क) बे जायगायाव (नोगोराव) गासै _____ सबबायाररफोर ।ां (ख) _____ थैनायसन बोसोरनैसोसन उनावनो बेयाव गो ान राइजोसन राजथावसन गायसन्नाय जाबाय। (ग) नोगोराव थानोब्ला _____ थानाांगोन नङाब्ला _____ खालामनो रोंनाांगोन। (घ) आांसो ा बे हासन नांगुबै _____। (ङ) सबबायाररया _____ आखाइजों बोराइखौ बसक्सां होयो।



6. गाहायसन सो ोबफोरजों बाथ्रा ा − बसक्सां, नोगोर, सबबायारर, फालाांसगरर, खासथ-खाला, ा ा



7. सबबायारर बोराइसन सोमोन् ै गुसुङै सलर।



(सुां ’-सल’)



11



बाजै नालेब इन्रमालिक नारजारर आांसन मुङा नालेब। मुङा नालेबबाबो आां नाथाय खोथा बाथ्रा बुांनायाव नालेब-लेब नङा। आां खोथाखौ सुयै सुयैसो बुङो। ओजों स्लेब ओजों स्लाब एबा लेब-लेब खोथा बुांनो समबो गैया सोलाबाबो आरो मोजाांबो मोना। नाथाय थेवबो आांसन मुङा नालेब। आांहा बेयाव मुगैनाय एबा बाखाांनायबो गैया। आइ-आफासन सासेल’ दफसाजो आां। महर-मोखाङा मोजाराय नङाब्लाबो गासिबो नङा। मावै- ाङै जाग्रासन दफसाखाय आांबो मावनाय- ाांनायाव एसेबो जेना। आइ-आफाया फरायनोबो थोन ोंमोन। नाथाय आां ाइन थाखोससम फरायनानै फरायगारासखसै। सम सौफै नाय लोगो लोगोनो आइ-आफाया आांखौ गासम रबा बारनायसन सासे सेंग्राजों हाबा हरो। द नै आां बे गासमसननो सबहामजो। आां द नै सज समसन खोथा बुांनो नायसगर ों बे जाबाय आां सबहामजो जानायसन सज बोसोर उनसन जाथाइसो। आांहा जाय सेंग्राजों हाबा जा ोंमोन सबसन मुङा राखेब। सबयो मावै- ाङै जाग्रा सेंग्रा। फां बाइ उन् ै सासेल’ ।ां सब ा-फां बाइ सानैजों थायो। न सेरसन सबमायां रासन् या सानसेमासन सबिानाव थानानै सङो, जायो। नाथाय मोनायाव गावसन नवाव थाफै यो। हाबा लानायसन ससगाांबो राखेबा सबमायांखौ गावसोरजों थाफानो िा-िा बुब ां ाय था ोंमोन नाथाय सबमायङा दफसाइसन सबथाखौ गारनो हामा होन्नानै सबसोरजों थाफायाखै। आां हाबा जाखाांनानैबो बुङै बुङै अहालायबाय नाथाय थाहोनो हायाखैसै। आांहा राखेबजों हाबा जानाया सज बोसोरसै। बे सज बोसोरससम आांसन सहन्जाउ माहाररसन सबमा जानो लुबैनाय गोसोखौ आांद बोरै होबथानानै एबा बुरखायै बुरखायै ोन ों आांसो समसथगौ। नाथाय आां द नै बुरखायनानै ोननो हासलया। बेसनखायनो, आां हराव उन् न ु ाय समाव राखेबखौ लासैनो बुांनायसै, “जों जोंसन दफसासन मोखाां नुसलया जेब्ला सबबोनाां ससबनसन हाबाखौनो थाबनो होनाांससगौ। सबमायां दफसाखौनो आां दफसा असेबाद अनगोन, गोबागोन। सबसन आयां होन्नाय रावखौ खोनाबानो आां आइ होन्नायबाद गोसोया गोजोनगोन।” “नोंसन सान्नायाव आां जेबो हेंथा होआ।” होन्नानैल’ बुांनायसै राखेबा।



78



गियानगि गमामायैनो, सानसेखासल सबबोनाां ससबनसन हाबाखौ गाजा-गोमजायै खालामनानै



होमारनायसै आां गासम सेरसननो आलो-आलोयै रे नाय सोमबेजों। नवाव सबमा-सबफासन सायाव आलो-आलो रे नायखौ समसथखानानै आां सबखौ जेबो मावहोआमोन। नसनख्रुइसो आलो-आलोयै लासखनो नाजानायसै। ससबनखौबोथ’ आां दफसाबाद अन्नानै आलो-गोजोनै फे रे बो ों आरो सबबो आांखौ सबबाजैबाबो सबमाबाद नो फु सजबो ों। हाबा जाखाांनानैबो सबसन सबसब् सससबनाया खम जायाखै। माबा मोनसे खामासन मावनोबा आांनाव सोङाब्ला जेबो खालामा। नाथाय सोमबेया राखेबसन सबसब् सबबाजै अन्नाय-सससबनायखौ एसे गासि मोनोमोनबाबो गावखौबोद अनसोगारो बेसनखायनो ससरर ससरर था ोंमोन। हाबासन बोसोरसे उनाव ससबन-सोमबेसन गेजेराव सासे समायना दफसाला नुजाफै नायसै। दफसाला मोन्नानै सोमबे-ससबना जेसेबाां रां जा ोंमोन बेसनख्रुइ राससन रां जाखाां ोंमोन आां। आां जेन गो ान सजउसो मोनखाांबाय। सबमासन आहार जानायसन अनगायै गथ’वाबो आांजोंल’ थासै। हर गेजेराव ससरर मोनबाबो सबमासन आहार जाखाांनायसन उनाव आांसो सबखायाव गोबानानै फु थुनानै सबमानो हगारनानै होबोनाांगौ। गथ’सन सबसब्



आखलखौ नुनानै सबमा सोमबेया माब्लाबा



रागाजोंनो गासि राव बाहायनानै रायनोबो हमो। सबसन रायनायसन रावा जाबाय, “थाां सबमा असेसन सबखायाव आलो-आलो उन् ह ु ।ै आां नोंसन सबमा नङा। आांजों



ाथा। सबफायाबो सबबाजै



नङाबा थानो हाया, दफसायाबो सबफा जोलै दफसायानो जाबाय। माब्लाबा रागा जोंबा खारलाांससगोनसो आां।” सोमबेया दफसा आरो दफसाइखौ मख’नानै राय ोंबाबो थाांसखयाद आांसो आां समसथनो आरा गैला। नांनायालाय नोंगौबो। बुांजाथाव-थाव खामासनखौथ’ माव ों आांबो। सोमबेसन दफसाइ ससबन। ससबनसन सायाव सोमबेयासो मोन्थाइ ।ां ससबन थैबायबायोब्ला सोमबेयासो रासन् जागोन, आां जाया। सबसब् नो गथ’सन बेलायावबो सोमबेसनसो गोबो ससांखावनानै जोनोम जानाय असे दफसा सबयो। सोमबेयासो सबसन असे सबमा। सबसब् सबमासन मोन्थाइखौ आां सेनानै लानो नासगरनाया जोबोर इनाय हाबा। आांबो समसथगौ। नाथाय आांसन अनसुसल सबमा गोसोया गनायना लानो हाया। आां आांसन गोसो बाद यैनो हाबाफोरखौ मावलाांबाय थायो। खोथायावनो दां सहन्जाउवानो सहन्जाउसन सुथुर। सानसेखासल उन् न ु ाय समाव सोमबेया लासैनो ससबनखौ गुबुन जानायसन खोथा बुङो। ससबना दफनदफनो ओरै बाद ‒ “मानो गुबुन जानाांगौ? ा जों बाजैसन अन्नायाव आलो-गोजोनै थानो मोन् ों। नाथाय गुबुन जायोब्ला जों सबसब् आलो-गोजोनखौ मोन्नाय नङा।” ससबनसन खोथाखौ खोनानानै सोमबेया रागा जोंखाङो आरो बुङो, “बाजै, बाजै, बाजै! बे बाजैयानोथ’ जेसनबो सगरर। बे बाजैसन थाखायनोथ’ गुबुन जानो ओंखार ों आां। नुवाखै दफसा सासेयाबो माबाद जालाां ों। हर गेजरे मासन सबमायां अनसुसलसन सबखायाव उफ्लेउफ्ले उन् न ु ो मोनाबा उन् ल ु ाङा। आां जेन सबसन बखासलसो। आां सबमा जानानै सबसब् खौ माबोरै



गियानगि



79



सहायनो? आरो, नोंबोथ’ जानाय-लोंनाय जेरावबो खासल बाजै बाजै। आां नोंसन सोर? आांखौ नाङाबा मानोथो हाबा खालामनाय। नोम्बाजै गो ज ै ोंनो आलो-आलोयै थानो हायामोनथे!” सोमबे-ससबनसन गुबुन जानायसन खोथाया बारासनफ्राय बारा जाबोनो हमो आरो राखेबसन ससगाङावबो गोग्लैयो। राखेबाबो गोसोआव जोबोर ख ु ु मोनो। थेवबो सोरबा जुद थानो गोसो गैथाराब्ला सबखौ जर खालामनानै लासखनो नाजायोब्ला बाांससन गासिसो जागोन सान्नानै सानसे सबसलफाां समाव फां बाइ-बेवाइ ज जानानै राखेबा गुबुन जानायसन खोथाखौ बुङो आरो बाररसन सान्जा ससमासन सेराव नखौबो लुनो सथनो। गमामायैनो, अखानायैसनफ्राय न लुनाय खामासनखौ राखेबानो मावना होनायसै। ससबनसन नवा थानो हानाय जाबाय। राखेब आरो आां सानैजों ओंखाम सांग्रा थौ दफसा गांसे आरो साराइ गांसे लासखनानै नाांगौमासन सजसनसफोरखौ ससबनमोननोनो हरनायसै। गमामायैनो, ससबनमोनहा न गो ानाव थाहैमारनायसै। ससगाां ससगाां आांनो सांनानै-आररनानै हो ोंमोन आरो आयङाबो मावयैाङै हो ोंमोन। नाथाय सान सजबासोसन उनाव आां मावनो नागारनायसै। आयङाबो जोंसनयावल’सो मावनायसै। ानसे खावसे उनसन बाथ्रा। ससबन-सोमबेसन राइजो जानायाव जेंना नुजाफै यो। गथ’ सासेखौ सांनानै जाहोनायसखसनयानो सबसससन थाखाय गोिाब जाबाय। ओजोंहाय गथ’ सासेयाबो गाबबाथाय ससरर थानायसन मुांखौनो लाया। गथ’ गाबनायखौ खोनासांनो हायैसन आयांखौ थोनहरनानै गथ’खौ लानानै थाङागौमासन गथ’सन गाबनाया ससरर जाया। आां गथ’खौ ससरर थाहोनानै सबमानो होनानै एफा-एनै खामासन मावनानै न फारसे फै दफन्नो नासगरब्लानो आरो गथ’वा गाबदफनो। सोमबे-ससबनखौ मालाय माथो ाइ होनो। सोमबेया सबमा-सबफासन अन्नायाव मावा- ाङा आलो-आलोयै रे बोनाय आरो ससबनाबो जों सानैसन आलो-आलो अन्नायाव सजगाब ोंसेखौ सनै िें खालामालासे रे नाय। सबसोरलाय ा हखायबनो सांसारसन गोखा-गोखैखौ बोरै बुसजनो हानो? सबसब् नो, सबसस-दफसाइ सानैजों नाांलायखमज्लाय जालाय-जाखाय ान्थाम सांसार जानायसन उनाव सोमबे-ससबना गुबुन जानायखौ अगाले अगाले मोन्नायसै। हराव उन् न ु ाय समाव सोमबेया ससबनखौ आरोबाव ज जादफन्नायसन खोथाखौ रायलायदफन्नो सथनो। नाथाय ससबनाबो बुङो, “आां हाया। नोंसन खोथा लानानैनो आां सबफासबमाबाद सब ा-सबबाजैखौ नागारनानै गुबुन जाबाय। ा आां ज जादफन्नायसन खोथाखौ बुांदफन्नो हानाय नांसलया।” बे खोथाखौ लानानै सबसोरसन गेजेराव गेंग्रें-गुांग्रें जानो हमनायसै। सोमबे-ससबनसन सांसार जानायसन गेंग्रें-गुांग्रेंखौ आांबो खोनानो मोनबाय। आां जोबोर ख ु ुबो मोनो आरो ासन् से उनावनो एसे बर मोनथों होन्नानैबो गोसोखौ बुजायनानै ोनो। नाथाय आांसन सबमा गोसोआ सबसब् बुजायनानै ोनजानाय नङा। बेसनखायनो, आां सानसे राखेबखौ बुांनायसै, “सबसोरसन सांसार जानाया



80



गियानगि



जोबोर जालाय-जाखाय जाथारबाय। सबसससन सबसब्



हाल-सालखौ आां नायनानै थानो हाला।



बेसनखायनो, सबसोरखौ लाबोदफन्नाांससगौ।” आांसन सबसब् खोथाखौ खोनानानै राखेबा ससररल’ थायो। नाथाय आांबो बे खोथाखौनो सानफ्रोमबो सानफ्रोमबो बुांबायथानायलाय सानसे ससबनखौ लेंहरनानै खोथाखौ रायज्लायो सब ाया। ससबनाबो सबसोरसन खोथाखौ बुांसथनानै होयो। जायसख जा ोला, ससबन-सोमबेमोनहा सब ा-सबबाजैजों ज जालायनायखौ सथ खालामबाय। सथ खालामनायल’ नङा, सबसोर लाइ-लथर गासैबो लानानै सब ा-सबबाजैनाव थाफै दफन्नायसै। आांसन गोसोआबो रां जानायजों बुांफबदफन्नायसै। आांसन सबमा गोसोआ



ासनया सानै सानै दफसा



मोनदफनबाय। आांहा असे दफसा थायोब्ला आां बेसेबाां अनगौमोन ना अनामोन आां समसथस’वा। नाथाय आां सबमायां दफसाखौ जोबोर अनो। सबमायां दफसाल’ नङा, नखरसन साफ्रोमखौबो अनो आां। बेसन गेजेरजोंनो आांसन रां जानाय, गोसोसन सान्नाय-हनाय जाफुां नाय। सलरसगररसन ससनायसथ: इन्रमालिक नारजाररया प्र. भुपेन नारजाररसन लाखोमानाय मुां (pen name)। सबथाङा 1960 मायथाइयाव आसथखालसन सचराां सजल्लासन सबजनक हालामसन ससङाव थानाय हलाफारा गासमयाव जोनोम जा ोंमोन। सबथाङा आसथखालाव गौहारि मुलुगसोलोंसासलसन बर’ सबफानाव प्रफे शर महरै हाबा मावगाससनो ।ां सबथाङा ाससम बर’ थुनलाइसन सबखायाव मैखोमैनो सबहोमा होबो ों आरो होगाससनोबो



।ां सबथाङा गुबैयै सुां ’-सल’ सलरसगरर, खन्थाइसगरर, थुनलाइ



सबसजरसगरर आरो रायथाइसगरर। सबथाांसन मख’जाथाव सबजाबफोरा जाबाय‒ आांसन मोजाां



मोन्नायसन



ायेरक, बर’ हाररमु आरो थुनलाइ सबसजरनाय, लाइसससन सबखायाव इन्रमालिक,



गाव ाां, माइनाव बरायनाय, बैसासग ससख्ला, बैसासगसन रा ाब, मानसस जाग्रा मोसा, खर से न सजउ, रां सगना-सांसगना थुनलाइ (सुजुनाय), समरर ससख्ला (रावस्लायनाय), मावररया, बाइद बाइद । सबथाङा गावसन फोरोंसगरर हाबा मावनायजों लोगोसेनो बर’ समाजसन बाइद सरजाबफानानै थाबो ों आरो हेफाजाब होबो ों।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । गेग्रें-गुांग्रुां नालेब



नाांलायनाय गुबुनखौ बाांसावबायग्रा सहन्जाउ



रासन्



दफसाइ थैजानाय सहन्जाउ



िा-िा



आिायै, जावले-जावले



हाबाफोराव



गियानगि आलो-आलो



सुख-ु गोजोनै



सुथुर अनसुसल



बेरेखा सुबुां जोबोर अनग्रा आइजो



81



2. ससररसे एबा ससररनै बाथ्राजों दफन हो − (क) नालेबा सोर? (ख) राखेबा हाबा जानायसन ससगाां सबसोरनो सोर सहन्जाउवा सङै -खावै जाहोयोमोन? (ग) हाबा माखौ बुङो? (घ) राखेबहा नखराव सोर सोर म ां ोन? (ङ) नालेबसन आखुवाव मुांजों गोरोबफ्लेनाय ां नामा? (च) ससबना सोरसन थाखाय सब ाजों जु ा जानो गोनाां जा ोंमोन?



3. दफन हो − (क) राखेबा सोरमोन? सबसन सजउ लामाया माबाद यै सोसल ोंमोन बेखेवना सलर। (ख) राखेबहा बाजै नालेबजों माबाद सोमोन् ो म ां ोन गुवारै बेखेवना सलर। (ग) सोमबेया गावसन दफसाखौ सम सम मानो गासि रावै रायोमोन? (घ) बाजै नालेब सुां ’-सल’खौ नोंसन मोन् ाांसथसन गेजेरजों गुवारै बेखेवना सलर। (ङ) “बाजै, बाजै, बाजै! बे बाजैयानोथ’ जेसनबो सगरर।”− बे बाथ्राखौ सोर बुां ोंमोन आरो मानो? बेखेवना सलर। (च) सल’वाव नालेबा सबमा महरै बेसेबाां जाफुां सारनो हा ों बेखेवना सलर।



4. गाहायसन बाथ्राखौ बेखेवना सलर − (क) “थाां सबमा असेसन सबखायाव आलो-आलो... ... ... माब्लाबा रागा जोंब्ला खारलाांससगोनसो आां।” (ख) “सहन्जाउवानो सहन्जाउसन सुथरु ।”



5. सलरसुांथाइ सलर − नालेब, राखेब, ससबन, सोमबे, हाबा



(सुां ’-सल’)



12



जापानसन सैमा जसनल कु मार िह्म कु व’िारसन



रखां मोखाङावनो साइनबिय होनाय



‒ ां “कु कु र आसे सावधान”। िाउनसन



राजालामाजों थाांलाय-फै लाय खालामग्रा होंगो- ोंगो मानससफ्रा नुलाांमारो रखां मोखाङाव खानानै ोनग्रा सथलेश्वरक आइजोसन सैमा दफनायखौ। फाथो बेजेंखौ रे -ें रे ें हास’ना पुिलाखौ साजायनायबाद खोमोन जामफ्राव-फ्राव हाइलो-लो गुफुर जाराां-राां सैमा। मेगन फारनैसन सोरसगद ां खरनैबो गोसोम खोमोनजों साग्लोबजानाय मेंख्ल’-ख्ल’ मेगन। गुसस्थ फारनैया सलपसस्िक फु न्नायबाद



जारौ-रौ गाब। माद



सोरसजनाय इसोरसन? सैमा जानानैबो मानसस सगद रजों



दफजानाय खाफाल गोनाां सैमाथारानो। नायै-बे रै खमसख मोनजायो बेयो? लामासन मानससफ्रा बयबो सानलाङो सबसब् नो। सैमासन मुङा सुसम। थाांनाय बोसोराव दफसाइजों कलकािायाव थाांफानाय समाव जापासन सैमा सुसमखौ दफसाइ बा ा होसेयावबो एमिा एमिा बायनानै लाबो ोंमोन सथलेश्वरक आइजोया। मुांखौबो ोन् ोंमोन सुसम। मबेबा सिपारमेन्िाव अदफसारसन सासख्र मावग्रा दफसाइ सगरब्लाउ मोसाहाररया बुां ोंमोन, “ ासन जुगाव मानससयानो ओंखाम मोनजासलया। आरो नोंहा सैमाथारखौनो बायनानै दफलायनाांगौ जाबाय नामा? मुगै-सुगै...!” दफसाइसन रावखौ खोनानानै बुां ोंमोन सथलेश्वरकया, “इस आरो, नों मुगैनायबाद बेथ’ भारिसन सैमा नङालाय? बेयो भारिसन सैमाफोरबाद



सख-हासु ै जाग्रा, लामा-सामा थाद्लाबायग्रा खुरु



ा रु ा सैमा नङा, जापानसन



स्िेडिािय सैमासो। इस, इससबाां समायना सैमा। आां बेखौ लाांथारगोनसख लाांथारगोन समसथबाय?” होनना माब्लाबानो बामखाांहय ै ो सथलेश्वरकया। गावसोरजों थाांफानाय गथ’सायाबो “ ाद लाांद सन, ाद बाय ो।” होनना जर होससन ोंमोन। जेरैबो राहा खाना जानाय सगरब्लाउ मोसाहाररया सैमा फानग्रा जापासनस बोराइनो बाजौ राां हरनाां ोंमोन। सथलेश्वरकमोना फै हाां जानाय समाव जापासनस बोराइया बुांहर ोंमोन, “नोंथाांमोना बे सैमाखौ मोजाङै थुखय ै ै-लोबै आलो-आलो ोनहै ।े लोगोआव जानाय-लोंनायखौबो नोजोर होनो ाबाव। सामफ्रोमबो ना-बे र जाहो। साबोनजों थुखैबाय था। नङाब्ला जोरनाय नङा।” बोराइसन बुांहरनाय बाथ्राखौ गोसोआव सथ लाबोयो सथलेश्वरकया। न’वाव



गियानगि



83



सौफै ना सथलेस्वरकया गावसन रुवासथखौ बुांफै ों, “इलौ, द नैसनफ्राय बे सैमा दफसाखौ जोथोन लानाांगौवा नोंसन सबबानसै। गोसोआव लासख, सथग समाव साबोनजों थुखन ै ाय, नायै-बे रै मोजाङै जाहोनाय आरो ओंखाम सांग्रा न’सन रुम दफसायाव लेब-थसब बनाय-दफन्नाय हाबाया द नैसनफ्राय नोंसननो आसोल हाबा होनना सान्नानै लाखा।” बाथ्राखौ खोनाना इलौवा सबखा खायसेब मोनखाां ों। लोगोसे गोबोआव एउथुनाय बाथ्राखौ बुांनो लुबैना फां से फ्रु



बुांगार ों इलौवा, “सैमाखौनो?



साबोनजों थुखैनोसै? आरो लेब-थसबबावसो? आफो -आफो ।” “औ!” होनना िाउनसथां मोनासबसलसन बार जानो दफसाज्लाखौ लाफाना ब्ल ओंखारलाङो सथलेस्वरकया। इलौवा हारससङै ोहो ोहो सानखुमा ों, ‘हाबाब आांनो, बे नखराव बोसोरसेमासन रुवासथ थाफै बाय। आांसन सबखाजों गोजाां बोथोर गोलोम बोथोर मोननैबो बारलाांबाय। थेवबो साबोन मो ोमनाय फु फे रनो मोनासखसै। लेब-थसबखौथ’ हन्थासे ोन। इससबाां गोजाां बोथोरावनो खाराांखाथाां थौथासन सुखेरावसो ससमा सज गाांसेजोंनो द नखौ बारहोबोबाय। नाथाय सैमासन खाफालावसो जुदफबाय होनबा? लेब-थसब? साबोन मो ोमनाय? बै थैना उसजगासेयावबो जापासन सैमा उसजना सबसोरबाद गे रे मानसससन नवावनो आलो-आलो थाफै नो मोनथोंसै आां।’ इलौसन गोबोआव सौख्राांफैनाय ख ु ुसन थ ै ुन माब्लाबानो। सानसिनो बोलो मोना मोना जायो।



म े लु-गुरजाां



सथलेश्वरकया िाउनाव बेरायोब्ला सोरबा मानसस गे रे सन



ोहौजों लैथोआव ओंखारहैयो रखां मोखाङाव, “कु कु र आसे



सावधान” होन्नाय साइनबियखौ नुबोनाय गोसोआव ।ां गावबो गावसससन रखां मोखाङाव सबसब् नो साइनबिय होनायसन गोसो खाां ों द नै हरसेमासन। साइनबिय गांसे सलरहोनानै लाबोनायसन बाथ्राखौनो सानना हरसेमासन उन् न ु ायानो जायासखसै सबहा। माब्लासो अखानायनो नांनानै उसुखुथु जाबाय थायो सबयो। बेसनखायनो, अखानायग्रोमोना िाउन गेजेरसन कसबिा आिय एन्ि सप्रसन्िां हाउसाव थाांना साइनबिय गांसे सलरहोना गावसससन कु व’िारसन गेइि मोखाङाव



ोग्थाबना



ोनफै ोंमोन सथलेश्वरकया। सथलेश्वरकसन साइनबिय होनायसन हाबाखौ नुहरना दफसाइ सगरब्लाउ मसाहाररया बुांहरो, “नोंसनया



जेखौ सानबाथाय सानबायसै। सैमाखौ दफबाय



दफबाय



मासनथो



साइनबिय



होलायबावनाांगौ जाखो? लामासन मानससफोरा बे कु व’िाराव मानसस थाया, सैमासो थायो होनना सानलाङा होनब्ला सबयो? अब्ला बेयोद



सासे अदफसारसन कु व’िार बेसन मान न् वा मा



जानाांगौ?” दफसाइसन बाथ्राखौ खोनाना सथलेश्वरकया थोंगोरै सथर गावनाय रावजों बुांहरो, “ए, सैमासन साइनबिय होब्लानो नोंसन अदफसारसन मान न् वा गोमागोन नामा? नुवाखै नों



ासन



मुगायाव द .सस., हादकम-उसखलफ्रानो गावसससन रखां मोखाङाव “कु कु र आसे सावधान” होनना



84



गियानगि



सलरनाय साइनबिय होनायखौ? जाम्बाथाय गथाय जाम्बा नों। गासमसन जाम्बा बुहु बाद रायज्लायथारगोन सबयो।” सबसससन राखें-खें बाथ्राखौ खोनानानै गावसन अदफससथां लांस्ल -स्ल ओंखारलाङो सगरब्लाउवा। ासन् से उनाव सथलेश्वरकया सुसमखौ ख ै राव लाांना इलौखौ एमउवे कम्पानकसन बेसेन गोसा लाक्स साबोनजों थुखैनो सथनो। सथलेश्वरकया सुसमखौ



ै लुि’ लुि’ हो ों। इलौवा मो ोमफ्रु



साबोनजों सुसमसन मो ोमखौ हुनानै हो ों। उनाव थाउ मो ोमग्राखौ सुसमसन जामफ्राउ खोमोनाव फु न्नानै गेइि मोखाङाव लहासन सजसन्िजों खानानै ोनहैयो सथलेश्वरकया। लामाजों थाबायलाांनाय मानससफोरखौ सम सम बेउयु-बेउयु सो ोबजों सोंहर ों। सससखरर मानससफ्रा बयबो सथलेश्वरकसन साइनबिय आरो जापानसन सैमा जामफ्रावखौ नुलाांना गोमोहाबलाां ों। सानसेखासलसन बाथ्रा। सगरब्लाउवा अदफसाव थाांनाय समाव गावसन ाइरर सोनाय बेगखौ बावलाां ोंमोन। बेसनखायनो, गावसन कु व’िारखौ समसथखानाय गासमयाव थाग्रा सासे सेंग्राखौ बावबोनाय बेगखौ लायनो सथनहर ोंमोन सगरब्लाउवा गावसन कु व’िाराव। सथनहरजानाय सेंग्राया थोंजोङै सगरब्लाउ अदफसारसन कु व’िाराव थाङो। नाथाय सेंग्राया गेइि मोखाङाव मोनहैब्लानो जापानसन सैमा जामफ्रावा अरनोसैबाद



गसांख्राां गसांख्राां बेउयु-बेउयु होनना सोङो। “कु कु र आसे



सावधान” होन्नाय साइनबियखौबो नुनानै सेंग्राया सगनानै उल्था मोखाां जाबोदफनना सगरब्लाउ अदफसारखौ बुांफैयो, “सार नोंथाङा आगोलसन कु व’िारखौ सोलायबाय नामा? बे कु व’िारावथ’ ा मानसस थासलया? “कु कु र आसे सावधान” होन्नाय साइनबियसो स ां ै ा। बे नवावद



ा सैमासो स ां ै



बेयो नांथारगौ सार। सैमाया गेइि मोखाङावनो थाना आांखौ अरनोसैबाद सों ों। बेसनखायनो, सगनानै खारबोदफनबाय आां। नोंथाांसन सथन्नाय हाबाखौ आां मावनो हायासखसै सार। गासि ामोनसै।” सगरब्लाउवा बाथ्राखौ खोनाना “जाबाय ,े जाबाय। आां ा लायससगोन।” होन्नानै सि गांसिना थायो। बेलासस समाव सथलेश्वरकया नायै बे रै एवखाां-सावखाां खालामना आबुां थोरसससे खाजा लाांना सुसमखौ जाहोनो सथनहरो। फारसेसथांजाय इलौसन बाहागोआव गोलै ोंमोन रनैसोल’ खुरैयाव बे र। नाथाय सैमानो हैहो ों सथलेश्वरकया थोरससयाव हुांगासे बे र। सथलेश्वरकसन सैमा अन्नायखौ नुना सामफ्रोमबो गोमोहाबना थायो इलौवा। खु ै र-र गलाङो इलौसन गुसस्थ फारनैसन गेजरे जों। सबसब् बे र जाहोफु नाय समावनो सगरब्लाउवा द उ-द उ रागा जोंनानै अदफससनफ्राय कु व’िाराव फै ोंमोन गावसन बावलाांनाय बेगखौ लाांफैदफन्नो। ओरैनो बै सेंग्रासन बुांहन ै ाय लासजनाांथाव राव... बेसन सायाव नुहब ै ाव ोंसै सगरब्लाउवा सथलेश्वरकसन थोरसससे बे र होनाय जापानक सैमानो। खुगाजों फां सेबो बाथ्रा बुङाबालानो साइनबियखौ बुखुना लामा बारै दफउ गारहरो सगरब्लाउवा। सैमासन बे र होनाय थोरससखौ खाांख्राां-खुांख्राां जोगारहरो सबयो। सगरब्लाउसन जोमै गैयाब्लानो



गियानगि



85



सारअन्थाइ गावनायखौ नुनानै सथलेश्वरकया रागाजों बुङो, “द नै बबेसनफ्राय सबरा मो ाइ लोगो मोनबोखो नोंलाय? नोंथ’ माब्लाबाबो सबसब्



नङामोन? म सबरा जायाखैथ’ नों? सजब-जुना



अननो रोङै अन्थाइ सबखा नों? बुां बुां नों मानो जोसारखो? नों बे सैमासन खाजाखौ?” दफसाइसन सबखा गेजेरसन गस्ला रोबैयाव हमनानै होख्राव होख्राव रायबाय थायो सथलेश्वरकया। गोमजोर रागाजों दफन होयो सगरब्लाउवा, “सथलेब, सजब-जुना खौ अन्नायसनबो बाखो ां मानसस समाजाव। मुलुगाव सजब-जुना ाबो थाांनानै थाथों नाथाय मानसससन सजउसनख्रुइ सैमासन सजउवा रे ससन नङा। द नैसन मुगायाव मानससयानो थानो-जानो मोनाखै। आरो नांखाय सैमानो थोरसससख थोरसस बे र।” सबसब् बुांनानै रागाखौ मायनो हासययाव सथलेश्वरकसन खावलायाव फां नैसो जोरे मा लोगो मोनहोना बावलाांनाय बेगखौ लाना अदफससथां मोखाां जालाांदफनो सगरब्लाउवा। इलौवा सगबाांससन आगान सुरबोना हायाव गोग्लैनाय बे रखौ खन्थुमना सैमानो होदफननो नासगर ोंमोन। एसेयावनो जोरे मा जोजानाय गावसन जारौ खावलाइखौ सबसलरै सबसलरै सथसलश्वररया बुङो इलौखौ, “इलौ, हायाव गोलैनाय बे रखौ सुसमनो



ाहो। जापानसन सैमासो सबयो। सबसोर भारिसन सैमाफोरबाद



हा



नाांनाय बे रखौ जाया। बे एवफ्रामना ोनखानाय साराइसन बे रखौनो होफै दफन सबनो।” बाथ्राखौ खोनाना इलौवा एवफ्रामनाय बे रखौ होफै दफनो सुसमनो। सबसब् नो समा थाांबाय गोबावनो। सानसेखासल सथलेश्वरकया मोनासबसलयाव दफसाज्लाजों लोगोसे सुसमखौ लाफाना िाइभारखौ गारर सालायनो सथन् ोंमोन, िाउन बारै सन बुरलुांबुथुर म ै ा सेराव मोनासबसलसन गोथार बारखौ जाहैनो। बे समाव सगरब्लाउवा अदफससनफ्रायनो सौफै याखैमोन। बेसनखायनो, बाजार खरस खालामनो इलौखौ सथनहरो सथलेश्वरकया। बे समावनो िाइभारा मथरखौ स्िािय खालामहाांबायमोन। इलौवाबो मिरजों बाजारससम थाांफानो होनना हाखुाखु आखाइयाव मना लाना मिर गाखोफानो सानना हासजर जाफै ोंमोन। बुां ोंमोन सबयो, “आनै, बाजारससम आांबो मथरजों थाांफानो। आांखौबो लाांफा ो।” इलौसन बाथ्रायाव सथलेश्वरकया बुङो, “नाङा, नाङा इलौ। नोंसोरबाद मानससया अदफसारसन गाररयाव गाखोनो हामा। गाव लामा गाव थाबायलाां।” सथलेश्वरकसन बाथ्रायाव जामसब-जामसथ एसे रागा जोंिबना बुांहरफ्लाङो इलौवा, “जों अदफसारसन गाररयाव गाखोनो हामाब्ला बे सैमायालाय बोरै थो गाखोनो हामो आनै?” सथलेश्वरकया रागाजों इलौखौ ादर होनानै बुङो, “इलौ, नखरसेयावनो गोबाव रुवासथ थानायखाय गालखाबा रालाांबाय नोंसनयाबो। बे सैमाखौ नों नोंजों



ारुजु। सबयो जापानसन सैमासो। सबखौ आां



कसलकिायाव राांजों बायनानै लाबो ों। नाथाय नों आांसनयाव बासन्



बै ोंसो।” सबसब्



बुांनानै



िाइभारखौ मथरखौ स्िािय खालामनो सथनहरो सथलेश्वरकया। उर ... ... ...। गाररया िाउन गेजेर गेजेर सहउ सहउ खारलाङो। जापानसन सैमाया मथर ससगाांसन आयना मोखाङाव थाना ससगाांसन आसथां फारनैखौ ख ै ाां ख ै ाां मोसालाङो। फासेसथां इलौवा सथलेश्वरकसन बाथ्राबानजों गावख्रुबजाना



86



गियानगि



सबखा-सबख्लो आलौजोबनाय मोनो। ‘जापानसन सैमायासो आांसनख्रुइ बेसेन गोनाांससनब्ला बे न’खराव आांबाद या रुवासथ थानानै मा लाभ?’ बेसनखायनो, आरो खनसे सानलाांबाव ोंमोन इलौवा। ‘बे उसजगासेयाव मानसस उसजनानै सज



ख ु ु- ाहा गोबानाांबाय आां। बै उसजगासेयाव



जापानसन सैमा जाना सोरबा मानसस सगद रसन नखराव नायै-बे रै मोनजाना आलो-आलो थानो मोनहैथोंसै आां।’ सबसब्



सान्नानै एइद नखासल मोनासबसलसन गाररजों न’वाव ब्ल



ओंखारलाङो



इलौवा। बे द नसनफ्राय इलौवा सथलेश्वरे सन नवाव आरो फौदफनासखसै। इलौ खारलाांनायसनफ्रायनो रुवासथ मोनदफनैया गोबावसै सथलेश्वरकया। रुवासथ मोनैसन थाखायनो सामफ्रोमबो सबसस-दफसाइ सानैजों गेंग्र-ें गुांग्रुां जालाबाय था ों सथलेश्वरकमोनहा। रुवासथसन ब लै सांनाय-खावनाय आरो नखर फोसाबनाय सबबाना ा सथलेश्वरकसन फासफ्लयावनो ससथाबना ।ां फुां सनफ्राय मोनाससम हाां मोनलायै हाबा। बेसन सायाव जापानसन सैमानो जुसनयायै ना-बे र एउखाां-साउखाांसन हाबा ब ां ावो। सबसब् नो, सानसेखासल सथलेश्वरकया रुवासथ नासगरनो थाखाय दफसाइ सगरब्लाउखौ बुां ोंमोन, “रुवासथखौ ानासगरसै नों। आांखौनो बासन् बैहोना जाबाय था ो। सासे सगद र अदफसार होनलाय नों? माथो रुवासथ सासेखौनो मोननो रोंद या नोंलाय?” सगरब्लाउवाबो बुांदफनो, “ए आां रुवासथ नासगरग्रा अदफसारसो नामा? रुवासथखौ हौवाया नासगरो ना सहन्जाउवा नासगरो? जाय मानसससन न’वाव मानसससनख्रुइ सैमाखौसो ाम होससनो, सबसब् न’खराव सोर मानससया रुवासथ थानो?” सबसब् बुांनानै बायह्रासथां ब्ल ओंखारलाङो सगरब्लाउवा। सानसेखासल सथलेश्वरकसन सब ा आरो सबबाजैमोना आलासस जानो फै ोंमोन सथलेश्वरकमोनसनयाव। मोजाङै मोजाां जायै-लोङै हरसेखौ थाबाय। अखानायै फु ङावनो सथसलश्वरकया सुसमसन गो ोनायाव खाग्रा सजनसिखौ हगारना लाांगोनासन फोथाराव बेरायग्लाां हो ोंमोन। सैमाजों लोगोसे सथलेश्वरकया गावबो फुां सन बारहावा जा ोंमोन आलो-गोजोननो। सैमाया अराय सैमा। लासजनायबो गैया। मासननायबो गैया। सथलेश्वरकया मोखाां सुगौमासन माब्लाद लामायाव सौहैखोथाय! समबसथस्लाबासखसै। लामाजों सोरसनबा मथर साइके ल सालायनायखौ नुहरना अरनोबाद सोंख्राव सोंख्राव होसोलाांनाय जापानसन सैमाया गावसो मथर साइके लसन साखायाव थ्रोब बारसनहैना होख्रेमलाांजा ों। जािथाइखौ नुहुरना सथलेश्वरकया सुसमखौ गोबाख्रब गोबाख्रब हागौ हागौ गाबहै ोंमोन। गाबै गाबै बुां ोंमोन सबयो, “आय’ हाबाब, आांसन सजउसन सना दफथर जापानसन सैमा। नोंखौ दफसा असेबाद अन्नानै खाां ोंमोन आां। नोंसन खाफाला द नै मानो सबसब् जाखो? नै ाइना सबखा इसोर। सबसार नाांगौ आांनो सुसमखौ बुथारनायसन सबसार नाांगौ।” सबसब् बुांनानै हा बुयै बुयै हख्राव हख्राव गाब ोंमोन सथलेश्वरकया।



गियानगि



87



फारसेसथङै आलासस जानो फै नाय सबबाजै हाब्लेया बेरे-फुां जासन सोरहा दफसा थैजाखो ालाय नांनानै नायहरब्ला नुनो मोन् ोंमोन सबबोनाां सथलेश्वरकयासो गाव दफनाय सैमा गोथैखौ गोबायै गोबायै गाबगाससनो ङ। ासन् से सोमो नाांनानै सानहाबबाव ोंमोन गासमसन जासम्ब सहन्जाउ हाब्लेया ससबाय। थाांनाय बोसोराव गावसन असे सबफा थैखासलबो इससबाांमासन हख्राव हख्राव गाबाखैमोन सथलेश्वरकया। द नै आरो नांखाय-बाखाय सैमा थैनायखौनो इससबाां ररन् ाव ररन् ाव सबखा बुयै बुयै गाब ों सबयो। आफो आफो मानसस थामारो मुलुगाव। से उनाव हुस मोनखाांना सथलेश्वरकसन खासथयाव थाांनानै बुांहै ोंमोन हाब्लेया, “फासग्लयाखौ आांलाय बेखौनो बाबुखौसो माबा जाबाय नांनानै हाखु- ाखु सबससनासनफ्राय ससखारफ्लाां ों। जासम्ब जासम्ब, सैमा थैनायखौनो इससबाां हिा हिा गाब्बाय नों। ासन जुगाव मानसस थैनायावनो सबसार गैया। सोर इसोरालाय नोंसन सैमा थैनायखौलाय सबसार खालामबायनोसै। थु ो थु, न’वाव थाांद सन होनना कु व’िार फासे हमना बोबोयो हाब्लेया। थेवबो कु व’िारसन खामसासलयाव बाग्रायफै नानै सैमा गोथैसनसथां नायहरना सबबाजैखौ बुांबाव ोंमोन सथलेस्वरकया, “बाजै, सबयो भारिसन सैमा नङामोन। जापानसन सैमाखायसो दफसा असेबाद अन्नानै दफ ोंमोन आां। आय’ आांसन स’ना दफथर, जापानसन सैमा। नोंबाद सनासन सैमाखौ बबेयावहाय मोनबावनो आांलाय।” बाथ्राखौ खोनाना हाब्लेया बुांदफनो, “फासग्ललाय, जापान, आमेररकासन सैमाब्ला सना दफथर जायो नामा? भारिसन सैमायालाय सना नङा? जापानसन सैमाखौ थाउ-साबोन, ना-बे र जाहोना दफनायबाद



भारिसन सैमाखौबो



ाव- ाव अन्नानै



दफयोब्ला जोंसन भारिसन सैमाया मालाय सना दफथर जाया नामा फासग्ल?” दफसाइ सगरब्लाउ मोसाहाररयाबो सबससनासनफ्राय बुांहरो, “फासग्ल जाबाय सबयो, फासग्ल जाबाय। लासजगैयैया।” सलरसगररसन ससनायसथ: जसलन कु मार िह्मवा 1951 मायथाइसन 30 द सेम्बराव रिपकाइसन नायगावाव जोनोम मोनो। सबथाांसन सबफासन मुङा रमेन्र नाथ िह्म आरो सबमासन मुङा बरसन् स्वरक िह्म। नायगाव गुद फरायसासलयाव फरायजेन्नानै 1970 मायथाइयाव रिपकाइ गोजौ फरायसासलसनफ्राय मेरट्रक पास खालामो। 1977 मायथाइयाव कक्राझार कलेजसनफ्राय सब.ए. पास जायो। रिपकाइ ओन्सोलसनफ्राय ओंखारबोनाय सलरसगरर जसनल कु मार िह्मवा ओन्सोलावनो रिपकाइ कासलचरण िह्म एम.सभ. स्कु लसन गाहाइ फोरोंसगरर मावनानै आसजरा मोनबाय। जसनल कु मार िह्मवा गुबैयै सासे सुां ’-सल’ सलरसगरर। सबथाांसन सुां ’-सल’फोरा गुबुन गुबुन लाइससफोराव नुजाबो ों। जेरै‒ सबजसल बरुवा, अरगें, आस’खान् ा, आलासस, रे ग ाहोना, बाइद



बाइद । इां



2005 मायथाइयाव सबथाांसन सल’ जथाइ सबजाब ‘ म ु फावसन दफथा’या ओंखारो आरो 2007



88



गियानगि



मायथाइयावनो बे सल’ सबजाबसन थाखाय सासहत्य अकािेसम बान्था मोननो हायो। सबथाांसन रे बगनसनफ्राय गेजेर गेजरे खन्थाइबो जोनोम मोनो। 1985 मायथाइयाव जोनोम मोन्नाय ‘बर’ रे बग्रा जथुम’सन सगसब नेहाथारर िह्म सबथाङा 1989-2005 मायथाइसन थाखाय लेङाइ आफा सगररसन सबबान बान ोंमोन। सबथाङा ‘अरां सन लाइजाम’, ‘जनजासि’ लाइससफोरबो सुजु ोंमोन।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । राजालामा



हाइवे



हाइलो-लो



नायनो गाहाय



फाथो बेजें एमिा एमिा



फाथो द रुां सन गुल-ुां गुजुां जेथो बह्रा अख्रायै



मुगै-सुगै



लेथ्रा-फाथ्रा



खुरु ा रु ा जर हो



जाथोसे गाराइबाद सबगुरसन बेराम गोनाां बोलो होससन



एउथुनाय



गोसोसन उसुखुथु मोन्नाय



लांस्लि-स्लि



आगान गोलाव ओंखारलाांनाय



ख ै र



लान् ो, इन्रा



सिां-गांसिना



ससररयै नायगांना



सबरा मो ाइ



जाथोसे मो ाइ



2. दफन्नाय हो − (क) जापानसन सैमासन मुङा मा? (ख) सगरब्लाउ मोसाहाररया बबेसन सैमा बाय ोंमोन? (ग) सैमा जोथोन लानाांगौसन सबबानखौ सोरनो हो ोंमोन? (घ) सगरब्लाउ मोसाहाररया जापानसन सैमाखौ सोरसन नारससन्नायाव बायनो गोनाां जा ोंमोन? (ङ) सैमाखौ जोथोन लानो होनाय रावखौ खोनानै ऱुवासथ इलौवा मा सान ोंमोन? (च) इलौवा गारर गाखोना हाथाइ खालामनो थाांफानो मोनैसन मा खालाम ोंमोन? (छ) “फासग्ल जाबाय सबयो, फासग्ल जाबाय। लासजगौयैया।”- बाथ्राखौ सोर बुां ोंमोन?



3. जापानसन सैमा सुां ’-सल’सन गेजेरजों बेरखाांनाय आखल ानाय सगयानखौ सलर।



(खन्थाइ)



13



आांसन अनजासलसनससम िजेन्र कु मार िह्म अम्बासससन गारामाय गोसोम खोमसससन सबखायाव नोंसन समसननाया साांग्रेमा जानानै फै योब्लाबो, आां जेब्ला बेखौनो अलांबार सानो, खोनाफे रै नुफेरै जाररसमन सोरसजबाय होन्नानै आजोसल नों ाफोथाय। मानोना बयबो गनायनानै लाखानाय गोरोसन्थखौसो आांबो माव ों। नोंसन मेगनसन फां से बाथ्रायावनो जेब्ला उ ाां बोथोरा सोमसजखाां ों बोथोरसन समायना गो ान सबबारनाव गोसो होनाय लानायसन सोमोन् ो सससखररया नायसगर ों; अब्ला अजन्िा-इल’रासन बबा रावखौ बुसजनो हानाय सगयानखौबो आां मोनफा ों। आां गोरोसन्थ मावनाय समाव ‘साहारायावबो अवेससस म ां ारो’ बे बाथ्राखौल’ फोथायनो गोहो हो नों आांनो



90



गियानगि नोंसन हाइना गोनाां समसननायखौ सोरगो राइजोजों सुनायनो थाखाय गोहोखौ अब्ला आांबो मोनगोन। आांसन ससमाांखौ मालाय मानो एसेबाां आदर खालामनो नोंलाय? नोगो बेसेन होनानैसो फोथायनायखौ आां लागोन नोंसनफ्राय।



खन्थाइसगररसन ससनायसथ: खन्थाइसगरर िजेन्र कु मार िह्मवा 1943 मायथाइसन 1 जुनखासल जोनोम जा ोंमोन। सबथाांसन जोनोम गासमया जा ों कक्राझार सजल्लासन चालासन बािाबारर। सबथाांसन सबमासन मुङा एन् ाब िह्म आरो सबफासन मुङा न् ाराम िह्म। आसथखालाव सबथाङा कक्राझार िाउनसन वािय नां 7 बागानसासलयाव थायो। गासमसन गुद फरायसासलयाव फरायजेन्नानै सबथाङा सशलांसन चेन्ि एिमाड्स कलेजसनफ्राय सब.ए. फास जायो। खन्थाइसगरर िह्मवा बनरगाव गोजौ फरायसासलयाव फोरोंसगररसन हाबा मावो। उनाव बे फरायसासलसननो गाहाइ फोरोंसगरर जानानै 2001 मायथाइयाव आसजरा लायो। थुनलाइसगरर फोरोंसगरर सबथाां िह्मवा बर’ थुनलाइ आफा सनबो ै न े सगरर जाबो ों। सबथाङा 1986-सनफ्राय 1992 मायथाइससम बर’ थुनलाइ आफा सन लेङाइ नेहाथारर सबबान रुजुनबो ों। 2002 सनफ्राय 2008 मायथाइससम सबथाङा बर’ थुनलाइ आफा सन आफा सगरर जाबो ों। सबथाङा 1986सनफ्राय 1988 मायथाइससम बर’ रे बग्रा जथुमसनबो (Bodo Writers’ Academy) लेङाइ आफा सगरर जाबो ोंमोन। 1975 मायथाइयाव द हुनजानाय अख्राां गांसे नाांगौ खन्थाइ सबजाबा गाांसे मख’जाथाव सबजाब। सबथाङा नेसोनसथ (symbolic) बाहायनानै खन्थाइ सलर ों। सबथाांसन खन्थाइफोराव गो ान खन्थाइसन आखुथाइफोर



।ां सबथाांसन खन्थाइफोरसन आय ाफोरा मुलुगनाङारर



(universal)। द नैससम सबथाङा गाां सजथामसनबो बाांससन सबजाब सलरबाय। सबथाांसन मख’जाथाव सबजाबफोरा जा ों‒ 1. अख्राां गांसे नाांगौ (1975, खन्थाइ) 2. आां फै दफनगोन (1994, खन्थाइ) 3. सानमोखाङारर सबबार जानानै (1994, खन्थाइ)



गियानगि



91



4. सबबारर गाव ाां (2000, खन्थाइ) 5. बाइद



ख ें ो बाइद गाब (2012, खन्थाइ)



6. खबाम ोरो नाय सजउ (2015, खन्थाइ आरो रायथाइ) बेफोरसन अनगायैबो सबथाङा रायथाइ आरो थुनलाइयारर सावरायनाय गोबाां सबजाबफोरबो सलरबाय। बान्था मोन्नाय: 1. अख्राां गांसे नाांगौ खन्थाइ सबजाबसन थाखाय बर’ थुनलाइ आफा सनफ्राय ‘समेस्वरर बान्था 1994’ मोनो। 2. बाइद



ख ें ो बाइद गाब खन्थाइ सबजाबसन थाखाय बर’ थुनलाइ आफा सनफ्राय ‘प्रबन



बरगयारर थुनलायारर बान्था 2012’ मोनो। 3. आसाम सोरखारसनफ्राय थुनलायारर बान्था मोनो। 4. सब.रि.सस.-सनफ्राय ‘प्रम चन्र िह्म थुनलायारर बान्था 2013’ मोनो। 5. रायथाइ हाला सबजाबसन थाखाय िािासनफ्राय ‘ठे गर बान्था 2009’ मोनो। 6. बाइद



ख ें ो बाइद गाब खन्थाइ सबजाबसन थाखाय ‘सासहत्य अका म े क बान्था 2015’



मोनो। खन्थाइसन गुबै बाथ्रा: बे खन्थाइसन गाहाइ आय ाया जा ों मोजाां मोन्नाय। गुबुन खन्थाइफोरसन आय ाफोरा बाांससनानो सैथोबाद , पलायनबाद



आरो नेसोनसथयारर ओंसथजों आबुां। बे खन्थाइसन



खन्थाइसगररया सासे ससख्लाखौ मोजाां मोन्नायखौ सखन्था ों। खन्थाइसगररया ससख्लासन महर आरो राव-फावाव बो ोर जायो। नाथाय ससख्लाया ाससमबो उ ाङै बुांनानै लायाखै‒ गावद खन्थाइसगररखौ मोजाां मोनो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । अम्बासस



अमाबैसा हर



आजोसल



गोलै गोसोसन आइजो



हाइना



मुसहसन



92



गियानगि



2. गाहायसन सोंसथफोरखौ गुसुङै दफन हो − (क) खन्थाइसगररया माखौ अलांबार होन्नानै सानो? (ख) सोरसन समसननाया खन्थाइसगररसन खासथयाव साांग्रेमा जानानै नुजाफै यो? (ग) खन्थाइसगररसन गोरोसन्थया मा? (घ) अजन्िा-इल’रासन रावा माबाद ? (ङ) माखौ फोथायनो खन्थाइसगररनो गोहो नाांगौ? (च) सोरसन समसननाया हाइना गोनाां? (छ) खन्थाइसगररसन ससमाांखौ सोर आदर खालामनो नासगर ों?



3. गाहायसन सोंनायफोरसन दफन हो − (क) अनजासलया खन्थाइसगररसन खासथयाव माबाद फै यो? (ख) सससखररया बहा मा नासगर ों? (ग) अजन्िा-इल’रासन बाथ्राखौ बेखेव। (घ) ‘‘साहारायावबो अवेससस म ां ारो।’’− बे बाथ्राखौ सबसजर।



4. गुद खोथाजों सोमोन् ो लासखनानै बेखेव − (क)



खोनाफे रै नुफेरै जाररसमन सोरसजबाय होन्नानै आजोसल नों ाफोथाय।



(ख)



अब्ला अजन्िा-इल’रासन



(ग)



बबा रावखौ बुसजनो हानाय सगयानखौबो आां मोनफा ों। नोगो बेसेन होनानैसो फोथायनायखौ आां लागोन नोंसनफ्राय।



5. गो ान खन्थाइसन आखुथाइफोरखौ सावराय। 6. िजेन्र कु मार िह्मसन खन्थाइसनफ्राय गो ान खन्थाइसन मोनबा आखुथाइफोरखौ सलर। 7. खन्थाइसगरर आरो अनजासलसन गेजेराव थानाय मोजाां मोन्नायखौ सावराय।



(खन्थाइ)



14



बैसासग आगर अन्जु आांसन बेलक’सनसन ग्लासाव बार सै न खुसेरबायनाय... सामससांखेला लामायाव साल सबलाइ गोरानसन िाव िाव मेथाइ... आ ग ांु ारकसन इसानाव साला-माथासन थाां-खालथाां गोमो गोथाां... लाउखार गथ’सन ररउ ररउ ससफुां - ख ें ोआ नबसथसन गेरेमसा खो ोमाव बेलाससजों सजरायफा ों। थाइजौ मावसल ों, सबथ’राइ सखसल ों अां अां बाांब्लेमा सबर ों, मान् ारमोनहाबो आसबर सार ों, आरो खौवौमोनहा? सबसोरबो गुमुर मोन् ों! नैबे हािाां सेराव उ ाांसन बावसल ख्ना रोबैखौ खासस सबबारफ्रा हमथाबाय ों।



94



गियानगि ससखोला समसजङाव मानोबा बो ोर जा ों। माबा ब ांु ुरु ख ांु ाांनायाव बेलाससयाबो जारौ जा ों। गोबोफ्रा बाबेन ों गोबोसन गोजा थैया मेथाइ जानानै ईथाराव (correction) सबरग्लाांबाय ों। बैसागु मेथाइ, समलौ ो खबाम आरो लोगोआव जोमै ससांसन गोबोनाां खाम-सो ोब! रामोन् ा खामलायाबो ससमाां नु ों‒ गो ान नबसथसन ससमाां! खर’ फु रनाय आबै बुरैसन खावलाइ हख्रेबावबो समसननायसन फाख’न बेसेबा गोबावसन उनाव। सानसिसन सेलुलये ाव गोमानाय बैसोसन ल ांु ोब ल ांु ोब सावगारर! बेसेबा गोबावसन उनाव आां आांसन गेवलाां बेलक’सनयाव गोबोजों बाथ्रा सुजुबलाय ों। नुांगौ (correction), बैसासग ससख्लाया खुन लुनानै खन् ांु ोंसेजोंनो फासल जरा ाबाय। गोबोआव गो ान ससमाांसन



गियानगि



95



गो ान ख ें ो आरो मेगनाव सोरसज-रा ाबजों बैसासगया फासल एर ों‒ रजे फासल!



खन्थाइसगररसन ससनायसथ: 1963 इां मायथाइसन 15 जुलाइयाव कक्राझार नोगोरसन खोलाहा थानाय थेङापारा गासमयाव अन्जुसन जोनोम जायो। अन्जुसन आबुां मुङा अन्जलक नारजारर। सबथाांसन सबफासन मुङा मुसि याराम नारजारर आरो सबमासन मुङा रुां सारर शसन्िलाल नारजारर। थेङापारा गुद फरायसासलयाव फरायजेन्नानै कक्राझार सहन्जाउसा गोजौ फरायसासलसनफ्राय मेरट्रक आन्जा खौ उसथ्रयो। किन कलेजसनफ्राय HS (Sc) उसथ्रनानै सशलांसन लेिक कीन कलेजसनफ्राय BSc आरो NEHU-सनफ्राय MSc-खौ उसथ्रनानै आसथखालाव कक्राझार कलेजसन मुवा-सबसगयान सबफानसन सबबुांसगरर जानानै ।ां 1982 मायथाइयाव अन्जुसन सगसब खन्थाइ सबजाब नोंसन सजउ: आांसन सबबुांसथ-आ ओंखारो। अन्जुसन खन्थाइफोरा गुबुन गुबुन लाइससफोराव गोसारनानै ।ां अन्जुसन गुबुन खन्थाइ सबजाबफोरा जा ों‒ फासससन ौलेङाव अखाफोर (1995), गोबोसन रा ाब (2002), गोबोसन खन्थाइ (2005)।



फासससन



ौलेङाव अखाफोर खन्थाइ सबजाबसन थाखाय इां 2002 मायथाइयाव बि’ थुनलाइ



आफा सन राांसार बान्थाखौ मोनो। गुबुन गुबुन लाइससयाव अन्जुसन सुां ’-सल’फोराबो नुजागाससनो ।ां



खन्थाइसन गुबै राव: बैसागु बेथोर सौफै नाय लोगो लोगो समसथांगाजों लोगोसे मानसस- म ु सस, सजब-जुनार, एम्फौएनला गासैबोसन सजउवाव सोलायनाय फै यो। खन्थाइसगररसन गोसोआवबो बोथोरजों लोगोसे रां जानायसन सानसिया जाखाांफै ों। बैसागो बोथोराव सबफाांसन गो ान सबलाइ गोरलै सखसलनाय, खोलो-खोलो बार बारनाय आरो लोगोसे



ाव खौवौसन गो ै



ख ें ोखौ खन्थाइसगररया “बैसासग



आगर” खन्थाइयाव समलौ ो ख ें ो सुजो ों। गो ान बोसोर सौफै नाय लोगो लोगो सुबसुां न गोसोआव गो ान समसजां आरो ससमाांफोरा जाखाांफैयो। खन्थाइसगररसन गोबोआबो बोसोर गो ान बैसागु सौफै नाय लोगो लोगो गो ान ससमाांसन, गो ान ख ें ोजों बो ोर-बावसल जा ों।



96



गियानगि



1. ओंसथ सोलोंसन फै । बार ै



बैसागु बोथोरसन बार आरो अखा



आ ग ांु ारर



बैसो बारनाय ससख्ला



साला-माथा



आगर गैसय सस



ररउ-ररउ



गोजान



मावसलनाय



थाइजौ सबबार बारजेन्नाय



सबथ’राइ



सखसलजेन्नाय सबलाइ गोरलै



गुमुर



गोसो ससांसन बाथ्रा



समसजां



आसा



ब ांु ुरु



गु ब ांु ो नङा गुसुबो नङा



जारौ



गोजा जाहाबनाय



गोबोनाां



गोसोआव नाांनाय



नबसथ



गोजाम सबथा



फाखन ल ांु ोब



ै एबा बारसन सगद न ां ाय गु ांु



2. सुां ’यै दफन हो − (क) बैसासग आगर खन्थाइयाव सोरसन इसानाव साला-माथासन सस ा ों? (ख) बैसासग आगर खन्थाइयाव सोर गो ान नबसथसन ससमाां नु ों? (ग) खन्थाइसगररया बैसासग आगर खन्थाइयाव मा ावसन बाथ्रा बुां ों? (घ) बैसासग आगर खन्थाइयाव बेसेबाां खुन् ज ांु ों फासल जरा ा ों? (ङ) बैसासग आगर खन्थाइयाव मा सबफाांसन मावसलनायसन बाथ्रा बुां ों?



3. दफन हो − (क) बैसासग आगर खन्थाइयाव आ ग ांु ारर ससख्लाया सोरसन थाखाय साला-माथासन थाांखालथाां गोमो-गोथाां सस ा ों? (ख) खन्थाइसगररया बैसासग आगर खन्थाइयाव समसथांगासन सावगाररखौ माबाद फोरमाय ों?



गियानगि 4. बेखेवनानै सलर − (क)



थाइजौ मावसल ों, सबथ’राइ सखसल ों अां अां बाांब्लेमा सबर ों, मान् ारमोनहाबो आसबर सार ों, आरो खौवौमोनहा? सबसोरबो गुमुर मोन् ों।



(ख)



गोबोआव गो ान ससमाांसन गो ान ख ें ो आरो मेगनाव सोरसज रा ाबजों बैसासगया फासल एर ों‒ र’जे फासल।



97



(खन्थाइ)



15



आांसन गासमयाव ज्ै लाां असनल बर’ आसारसन जासख्रसे अखाया बरायना लाबोबाय ग्े लाइसन ज्ै लाां आांसन गासमसन ब ु ुसलबाररयाव सौफै लायबाय समसनबाला सोराां। आ ै सथला सथला मोनबारु समबारु सेंग्राया हाल एव ों आसल खो ों थोंजों थोंजों, गां मेना मेसन मोसौवा लान्जाइ दफद ां दफद ां बोख’ हाया हाया नाांगोल बो ों जेन’ एम्बुिोन जोलोहाउवा नाांगोल सबजौवाव जनानै हुखुम हो ों‒ ‘‘ए मेना, फै खाजला नाांगोला बो।’’ सोनाब नखराङाव ज्ै लाांसन ाखा- ासख जोमैसन सबबार बार ों सान ससख्लाजों आबाां-जुबाां गेले ों सबबार सबलाइयाव मुहुसन सारफ्राव ों जोमै ससख्लाया गोसोम खानाइसन फाइसल खेवफ्रुसारनानै ज्ै लाांसन मेथाइ रोजाब ों। नायहर हनै खनसे मेथाइ खनै खनै खोसथया फु ों आसारर मोनसारर गाइ े ससख्लामोनहा



गियानगि समसनहाां रांजाहाां आ फ ै ा हान्थुफा हािुवाव माइ गाइ ों। बैसुमुसथसन गोबोआव माइनाव सबमाखौ बरायनो आलो गोजोन। ज्ै लाांसन गासमयाव मैसोसन सबखुङाव ससफुां सुनाय लाउखार गथ’सन फोरमायख’हासय ससमाां; औवाबारर ससां ससां बोहैनाय िाय-िाय स ै ायाव ना गुरनाय बाजै थपसस बाजै हामबुरमोनसन समायलायख’हासय गोसोसन बारहुांखा बार। नोगोराव फरायनो थाहैनाय सोरखार गथ’फोरसन थाखाय बाजैया रोजाबनाय: ‘‘सब.ए. फरायना मा जानो बाबु, एम.ए. फरायना मा जानो, साखरर मोनाबोला आगैमोनखौ मोबारै जुसल लानो?’’ आसारसन जासख्रसे अखाया बरायना लाबोबाय ग्े लाइसन ज्ै लाां आांसन गासमसन ब ु ुसल बाररयाव सौफै लायबाय समसनबाला सोराां। म ै ा- स ै ा, ग ां ’- ल ां ा फोथार-हामार जाजोब्बाय आबुां ज ै ों गुबुां। ज्ै लाांसन अखाया लाबोयो ै जेरैबो ै जेरावबो ;ै सुन् ावरर य ै ानो सगलुबालु महर लाना एखनब्ला मन’ग्लाबो जोंसन न’ बाां गय खान्थाल थाइजौसन बारर। सबसब् नो आांसन गासमयाव ज्ै लाां फै यो



99



100



गियानगि गासमसन ब ु ुसल बाररखौ फोजाखाांफैयो। ससख्लाफोरसन समसनग्लाबनायजों सोगोमखाांहोयो आबा सन सथसल; जोंसन गासमयाव ज्ै लाां फै यो जोमैया बरायना लाबोयो अखा; अखाया लाबोयो गो ान सजउ ब ु ुसल बाररया समायना जायो हालुवा आबा ाररया बेयावनो मेसेंसन बासख्र लुनो गोसो फोलावो।



सलरसगररसन ससनायसथ: ि. असनल बर’वा बर’ थुनलाइसन सासे गोख्रों खन्थाइसगरर आरो सावरायसगरर। सबथाांसन जोनोमा 1961 मायथाइसन 9 सिसेम्बर खालाराव, आसथखालसन बागसा सजल्लासन कासहि’मा गासमयाव जा ोंमोन। सबथाांसन सबमा आरो सबफासन मुङा जाबाय फाररयै ादर बर’ आरो बैहागु बर’। सबथाङा सगसबयाव सिम’ररया कलेजसन इांरासज सबफानसन सासे सबबुांगोरा महरै गावसन सासख्र सजउखौ जागायो। आसथखालाव सबथाङा गौहारि मुलुगसोलोंसासलसन सुबुां हाररमु सबफानाव सासे सबबुांगोरा महरै सासख्र मावगाससनो ।ां सबथाङा ाससम गोबाां सबजाब सलरबाय। सबथाङा िेलदफसन अन्थाइ मो ाइ आरो गुबुन गुबुन खन्थाइफोर खन्थाइ सबजाबसन थाखाय 2013 मायथाइयाव सासहत्य अकािेसम बान्था मोनबाय। आसथखालावबो सबथाङा गो ान गो ान खन्थाइ, सावरायनाय थुनलाइ सलरगाससनो ।ां



1. ओंसथ सोलोंसन फै । जासख्रसे



खनसे/अखा हागासे/जावररसे



हुखुम



सबथोन



ाखा- ासख



ख्ला- सख्ल सोमहाबनाय



गियानगि आबाां-जुबाां



जानला-मोनला



मुहुसन



हाइना सारफावनो हानाय मुवा



फाइसल



सबबार सबलाइ



खेवफ्रुसारनाय



हगारसारनाय



बैसुमुसथ



बुहुम सबखा



हामार



बोरर हा



सुन् ावरर



गोसो सथ गैयै



101



2. गाहायसन सोंनायफोरसन दफन हो — (क) ज्ै लाां बोथोराव गासमसन महरा माबाद जायो? (ख) ज्ै लाां बोथोराव अख्राां सायाव माबाद महर लायो? (ग) खन्थाइयाव खन्थाइसगररया सोरखौ मेथाइ रोजाब ों होनना बुां ों? (घ) बैसुमुसथसन गोबोआव माइनाव सबमाखौ सोर बरायो? (ङ) ज्ै लाां समाव आबा ाररफोरसन गोसोआव माबाद हाइना सारफावो?



3. आांसन गासमयाव ज्ै लाां खन्थाइसन गेजेरजों बर’ गासमसन आबा ाररफोरसन माबाद सावगारर बेरखाां ों सलर। 4. फोरोंसगररसन हेफाजाबाव आांसन गासमयाव ज्ै लाां खन्थाइसन गुबै बाथ्राखौ सलर। 5. बेखेवना सलर — (क)



आसारसन जासख्रसे अखाया बरायना लाबोबाय ग्े लाइसन ज्ै लाां आांसन गासमसन ब ु सल बाररयाव सौफै लायबाय समसनबाला सोराां।



(ख)



औवाबारर ससां ससां बोहैनाय िाय-िाय स ै ायाव ना गुरनाय बाजै थपसस बाजै हामबुरमोनसन समायलायख’हासय गोसोसन बारहुांखा बार।



102



गियानगि (ग)



बैसुमुसथसन गोबोआव माइनाव सबमाखौ बरायनो आलो गोजोन।



(घ)



हालुवा आबा ाररया बेयावनो मेसेंसन बासख्र लुनो गोसो फोलावो।



(खन्थाइ)



16



बाथौवावसो बाथौ ां नरे स्वर नारजारर गुद या जेब्लायबो गुद हाररमुवा जेब्लायबो हाररमुखा ोहोरोमा जेब्लायबो ोहोरोमखा; ोहोरोमा सुबुांसन जानो हाया‒ मुगैनाय गैया ोहोरामाव नेवससनाय, बाजानाय थाया बेयाव रागा ग ु ा थगायनाय फोलानाय नङाबो बेयो मुगैजाथाव। --- जेराव ां --मानससयानो मानससखौ‒ नों बाथौयाररसो नोंसससनया सबसब् सो‒ बुन ां ाय राव; गोबो गोसोआ खुगा फे न्नाया माबोरै जानो हागौ धोहोरोम। जायहा ‒ ां राव, आसार, सान्नाय-हनाय, मोसानाय-मुसुरनाय; ामनाय- न े ाय; गान्नाय-जोमनाय; समाजखासन्थ; ोहोरोमखासन्थ मायाव गैया गोनोखोआरर ओंसथां? आगानफ्रामावबो नुगोन, मोनगोन सबसजर सबसजर सङै -सङै था ओंसथसन उनाव ओंसथ‒ गोथौसनख्रुइ गोथौससन ओंसथसन उनाव ओंसथ‒ गोथौसनख्रुइ थौससन सान्थौ; सानसना मोन् ाांसथ।



104



गियानगि बेनो जा ों‒ बाथौ ोहोरोम मुङै‒ बाथौ सससबसासल महरै ‒ बाथौ (बर’) थुनलाइसन जोनोमसगरर‒ बाथौ हारर ससनायसथसन सबद सन्थ‒ बाथौ आसार-खासन्थसन सबगुमा‒ बाथौ मानोथो बुङा जानो‒ बाथौ! बाथौ! सैथोजों‒ गोथार गोसोजों जा बाथौवाव नों गाबसिगोन बेयावनो मोनगोन नों बाथौ। फै बयबो गाबसिद सन‒ बाथौ-बाथौ-बाथौ!



सलरसगररसन ससनायसथ: नरे स्वर नारजाररसन जोनोमा जा ोंमोन इां 1968 मायथाइयाव। सबथाांसन सबफासन मुङा रुां सारर लान्था नारजारर आरो सबमासन मुङा मुसिमा म्ु फे नारजारर। गासम: रासङ ारा (गो ान राबाांगुरर), ला.सो.: बेिबारर, सजल्ला: बाक्सा। सबथाङा आसथखालाव अ ालगुरर कलेजाव बर’ सबफानसन सबबुांसगरर। सबथाङा सुां ’-सल’, रायथाइ, सावरायथाइ आरो खन्थाइ सलरो। सबथाांसन थुनलाइ सोरसजफोरा जाबाय बाव ासन सांसार (2008, सुां ’-सल’), बाथौ ोहोरोम आरो बर’सन



हाररमु (2008), आांसन नोजोर आरो सबसजरसथ (2010, सावरायनाय थुनलाइ), आांसन नोजोर आरो सबसजरसथ (2015, नैसथ खोन् ो), बेंगुरासन सबबुांसथ (2016, खन्थाइ)। फरायसा समसनफ्रायनो राव-थुनलाइ-हाररमुसन सायाव मोजाां मोननो गोरों सबथाङा राव थुनलाइ हाररमु जौगानायसन सायाव मुखुबै नाांथाबनानैनो ।ां



1. ओंसथ सोलोंसन फै । गुद



सगसब, ससगाांससन



नेवसस



जोगार, नायनो बा, मुगै



फोला



नांखाय बुां, थगाय



गियानगि बाथौ



बर’सन ोहोरोम, सससबसासल, बाथौ मुङै इसोर



खुगा फे न्नाय



नायनो बानाय



समाजखासन्थ



समाजसन नेम



सससबसासल



बाथौ सब ाबसथसल/इसोर सससबसासल



2. दफन हो − (क) बाथौवावसो बाथौ ां होन्नानै माखौ फोरमायनो नासगर ों? (ख) ोहोरोमाव मा थाया होन्नानै बुां ों? (ग) खन्थाइयाव सानसना मोसन मा मा गोथौ मोन् ाांसथ मोनगोन होन्नानै बुां ों?



3. गाहायाव होनाय खलबखौ सबसजरनानै सलर − सैथोजों-गोथार गोसोजों जा बाथौवाव नों गाबसिगोन बेयावनो मोनगोन नों बाथौ।



4. बाथौवावसो बाथौ ां बुांनायसन ओंसथखौ खन्थाइसन हेफाजाबै सबसजर। 5. फोरोंसगररसन हेफाजाबाव बाथौवावसो बाथौ ां खन्थाइसन गुबै बाथ्राखौ सलर।



105



(खन्थाइ)



17



नाांगोलसन आन्थोर आन्थोर सननगोमा सोर्गययारर मेसेङाव नारासथसल गासग्ल गासग्ल खुवा ससनखाउ ससनखाउ ज्ै लाङाव गोलोम ै सेखोना-सेखोसन -ै हािु गासग्ल गासग्ल आांसन फोथाराव नाांगोलसन आन्थोराव सोर हालु’वाया फोना होलाांखो गो ान ससमाां आां समसथस्लाबै आांसन मेगन सबलाइयाव सोरो फरायलाांखो आांखौ खालामनानै बोहैलु खन्थाइ आांसन नोजोरसन आांखालाव सोरो ाजाब रे लाांखो नुथाइसन गोहो सजउसन म ै ा गाथोनाव सोरो फोरोंलाांखो द ङा जावनो? सोंलुसन (?) ससनजों ाउखोनानै द नै हाल’वाय, गाथुवाल आरो खन्थाइसगररखौ नासगर ों आां ससरर ससरर नाांगोलसन आन्थोर आन्थोर।



गियानगि



107



खन्थाइसगररसन ससनायसथ: खन्थाइसगरर सननगोमा सोर्गययाररया 1961 मायथाइयाव आसथखालसन बाक्सा सजलासन भगपुर गासमयाव जोनोम मोनो। सबफासन मुङा रुां सारर महेस्वर सोर्गययारर आरो सबमासन मुङा सोगोयारर रिनक सोर्गययारर। सबथाङा 1977 मायथाइयाव मेरट्रक आन्जा खौ सालबारर गोजौ फरायसासलसनफ्राय बारग’यो आरो 1981 मायथाइयाव P.U. आन्जा खौ उसथ्रयो। सबथाङा 1989 मायथाइयाव All India Radio-आव गो ान मेथाइ सलरसगरर महरै गनायसथ मोनो। आसथखालाव सबथाङा बरपेिासन सजल्ला खोन् ो मावख’वाव (Sub Divisional Office) गाहाइ खेरासन (head assistant) महरै खामासन मावगाससनो ।ां सबथाांसन थुनलाइयारर सोरसजफोरा जाबाय‒ गो ान मेथाइ गोजाम खबाम, थुनलाइसन



फोथाराव बर’ सलमाररक, जौसे ोंसे खन्थाइ-मेथाइ, नाांगोलसन आन्थोर आन्थोर । सबथाङा 20072008 मायथाइयाव बर’ थुनलाइ आफा सनफ्राय समेस्वरर थुनलाइयारर बान्थाखौ मोननो हायो।



खन्थाइसन गुबै राव: मुलुगसन सुबुां माहाररया बार जानानैल’ थाांना थानो हाया। नाांगौ जायो बाइद रोखोमसन आ ार। गुबैयै आ ारखौ द हुनो मावसोमग्रा-खासथसोमग्रा आबा ाररफोरा। ज्ै लाां-मेसें हाजासे नाजानानै आबा द हुन्नो नाजायो। लोगोसे गो ान गो ान समसजां लानानै ावगालाङो। मुलुगसन गासै मावसथफोरा थार हाबा मावनानै गोलोम ै सेखोना-सेसखसन गहोयो। मुलुगसन मुसजनाां सावगाररयाव सबसोरो मुसजहाबो आरो खामासन मावनो थुलुांगा मोनो। मेगन नुस’यै, गोबोजों मोन ाांस’यै मुलुगसन बाइद



बाइद



मोन ाांसथखौ सोरसजसुला



आबा सथसलसन मोगथाां महरा खन्थाइसगररखौ फोजाखाङो। ससमाां महरै समसथस्लाबाजासे ससमाां बाद यै फोरोंलाङो। बेसनखायनो, खन्थाइसगररया नायसथङो ससमाांसन बै हाल’वाय, गाथुवाल आरो खन्थाइसगररखौ ससरर ससररयै।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । ससनखाव ससनखाव



सौसस सौसस



सेखोना-सेखोसन



फु फु



ससमाां



समसजां



ाउखो



आवगाय



108



गियानगि बोहैलु



बोहैबाय थानाय



गाथुवाल



नाउवारर



2. दफन हो − (क) सोरसन मो ोमसनफ्राय गोलोम ै ससखोना-ससखोसन गयो? (ख) सोर खन्थाइसगररखौ फोजाखाङो आरो फोरोंलाङो? (ग) खन्थाइसगररया सोर सोरखौ ससमाङाव नायसथङो? (घ) खन्थाइसगररया आ ारखौ सोर द हुनो होन्नानै फोरमाय ों?



3. दफन्नाय सलर − (क) नाांगोलसन आन्थोर आन्थोर खन्थाइयाव खन्थाइसगररया आबा ाररसन मा मा बाथ्रा बेरखाांहो ों? (ख) खन्थाइसगररया मानो समसथस्लाबै ससमाां नु ोंमोन सलर। (ग) नाांगोलसन आन्थोर आन्थोर खन्थाइसन गेजेरजों मा फोरमाय ों सलर। (घ) मावसथफोरसन मो ोमसनफ्राय माया सेखोना-सेसखसन मानो गयो सबसजर।



4.



खन्थाइसन गुबै रावखौ नोंसन रावजों सबसजर।



5.



बाथ्रा ा − ज्ै लाां, गोलोम ,ै आन्थोर, आांखाल, ससरर ससरर, नोजोर



6.



बेखेवनाय सलर − (क)



“मेसेङाव नारासथसल गासग्ल गासग्ल खुवा ससनखाव ससनखाव ज्ै लाङाव गोलोम ै सेखोना-सेखसन -ै हािु गासग्ल गासग्ल।”



(ख)



“सोर हाल’वाया फोना होलाांखो गो ान ससमाां आां समसथस्लाबै आांसन मेगन सबलाइयाव।”



गियानगि (ग)



“सोंलुसन (?) ससनजों ाउखोनानै द नै हाल’वाय, गाथुवाल आरो खन्थाइसगररखौ नासगर ों आां ससरर ससरर नाांगोलसन आन्थोर आन्थोर।”



109



(खन्थाइ)



19



सबरबाय थाथों रे हासारसन दफरदफला रुपालक सर्गययारर सबमा जोनोम लाबाय नोंसन गोबोआव, आलो-आलो रे ों गेलेना नोंसन अन्नायाव। माइ- ,ै दफथाइ-सामथाइ, सबफाां-लाइफाां, हाजो-हाला सोमखोर समसथांगा सबखा, म ै ा- स ै ा बोहैयो, अराय िाय-िाय। मसन् र, मससज , सगरजा गासैबो आगोमा। सबमा सासेसन दफसा बयबो सासेसन थै बयनावबो। बेवबो थ ै ुन फै यो माब्लाबा बुसजस’हासयसन। थेवबो, सबरनानै ां नोंसन ससथ्लायाव, मोन्थाम गाबसन दफलदफला जेराव ां खौसेसन मोन्थोरा। गान्धक, कु शल कँ वर, मसणराम व े ान, नेिाजक, भगि, कनकलिा, लक्ष्मकबाइ थैया, जेब्लाबो थैया थागोन नोंजोंनो अराय



गियानगि



111



सुथुरखौ बेंथन े ो। सबरबाय थाथों, रे हासारसन दफरदफला नोंसन ससथ्लायाव।



सलरसगररसन ससनायसथ: रुपालक सर्गययारर सबथाङा 1978 मायथाइयाव



ासन बाक्सा सजल्लासन थाइजौबारर



गासमयाव जोनोम मोन् ोंमोन। सबफासन मुङा बखुला बर’ आरो सबमासन मुङा समनु बर’। सबथाङा मेसिक आन्जा खौ द्वारकु सच गोजौ फरायसासलसनफ्राय 1993 मायथाइयाव, एइच.एस. आन्जा खौ िामुलपुर हायार सेकेडिाररसनफ्राय 1995 मायथाइयाव आरो सब.ए.खौ राजखासन्थ सबसगयानाव मेजर लानानै रसङया फरायसासलमासनफ्राय 1998 मायथाइयाव उसथ्रयो। उनाव, गौहारि मुलुगसोलोंसासलसनफ्राय 2001 मायथाइयाव राजखासन्थ सबसगयान आरो 2004 मायथाइयाव बर’ आय ायाव खननै एम.ए. द सग्र लायो आरो 2003 मायथाइयाव सब.एि. द सग्र लायो। सबथाङा गुवाहािकसन सासिबाररयाव थानाय युथ सवसमन खृसस्ियान एस’ससयेशन जुसनयर कलेजाव 2005 मायथाइयाव पािय िाइम फोरोंसगरर महरै सासख्र मावजेनो। बेसन उनाव 2006 मायथाइसनफ्राय 2010 मायथाइससम गौहारि मुलुगसोलोंसासलसन बर’ सबफानावबो पािय िाइम फोरोंसगरर महरै लोगोसे सा-सान्जा ओन्सोलारर राव समरुवाव गेस्ि लेक्चारार महरै हाबा मावो। उनाव, िामुलपुर हायार सेकेडिारर स्कु लावबो राजखासन्थ सबसगयान सबफानाव साब्जेक्ि रिचार महरै हाबा मावो आरो उनाव 2017 मायथाइसनफ्राय सेकेडिारर एिु केशन बिय अभ आसाम, गुवाहािकयाव एससस्िेन्ि एकािेसमक अदफसार महरै हाबा मावो। सबथाङा एस.सस.इ.आर.रि. आसामसन फरा-सबजाब द हुन्नाय खामासनयावबो नाांथाबनानै थायो। सबथाङा सुां ’-सल’ आरो खन्थाइ सलरनायजों लोगोसे नायसबसजरसां सबलाइ सलरनायफरायनाय आरो लाइससफोराव सलरसब ाां सलरनाय हाबायावबो मुखुब जानानै थायो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । आलो-आलो थ ै ुन



गोजोनै खैफो , आफो



आगोमा



सजउनाां



सुथुर



बेरेखा सुबुां



112



गियानगि



2. दफन हो − (क) खन्थाइयाव सोर सोर गे म े ासन मुांखौ मख’नाय जा ों? (ख) खन्थाइसगररया मा माखौ आगोमा होन्नानै बुां ों? (ग) खौसेसन मोन्थोरा बबेयाव ? ां



3. गाहायाव होनाय खन्थाइ खलबखौ सबसजरनानै सलर − (क)



मसन् र, मससज , सगरजा गासैबो आगोमा।



(ख)



सबमा सासेसन दफसा बयबो सासेसन थै बयनावबो।



4. फोरोंसगररसन हेफाजाबाव सबरबाय थाथों रे हासारसन दफरदफला खन्थाइसन गुबै बाथ्राखौ सलर।



(खन्थाइ)



19



हाांमा ध्वजेन्र िह्म



सोर समसथगौ सोरसन सजउवा माबाद , मा समसथगौ सोरसन सोलेराव मा ,ां सोरसन गोसोआव गैया ाहा सब ाां बु‒ ां फै लाव सबखाया अराय बेबाद ? सोरबा जानोखौ लुबैया रे हासार, सुबुांसन गेजेराव गावसन मुां ोननो बुहुमाव अराय आगान ोनलाांनो, नासगरै सजउसन साबायखर बेसा ? नाथाय सुबुांसन खाफाल ररदफनाय बुहुमसन मोनबोनाय ाहा द खारखौ, सजउसन फोरमान आरो आन्जा खौ, सोर बुांनो मोनसेयै सोमसजनाय? खाफालसन सलरनाया अराय जागोन लुबैनाय सान्नायाव हाांमा फै गोन।



सलरसगररसन ससनायसथ: ध्वजेन्र िह्म सबथाङा कक्राझार सजल्लासन कक्राझार गासमयाव जोनोम मोनो। सबथाङा 1960 मायथाइयाव कक्राझार जौससन फरायसासलसनफ्राय मेरट्रक आन्जा आरो 1967 मायथाइयाव कक्राझार कलेजसनफ्राय सब.ए. आन्जा खौ उसथ्रयो। उनाव ससम्बर गासम गोजौ



114



गियानगि



फरायसासलयाव फोरोंसगरर जाहैयो। फरायसा समसनफ्रायनो सबथाङा खन्थाइ सलरबो ों। सबथाांसन गोबाां खन्थाइयानो ‘सनेि’ बाहागोसन। गोथौ सानसि आरो सुबुांसन सजउ सायखांखौ फोरमायनायानो सबथाांसन खन्थाइसन गुबै आखु।



खन्थाइसन गुबै बाथ्रा: अबांलावररसन फे लेबसे सजउ मोन्नानै सुबुङा सजउ लामायाव गोजोनै थाांना थानो हाांखुर जायो। थाांना थानायसन सजउ ावहायाव रे हानानै बयसनबो गेजरे ाव गोजों नेसोन एबा आगान गालाांनो हास्थायो। नाथाय बेबाद ावहायाव माब्लाबा सुबुङा जेननाांगौ जायो आरो खाफालसन ब ै सथांनाय बाद यैसो सजउ खाांनो गोनाां जायो। जाहोनाव सजउवाव ाहा सब ाांखौबो गोबाना लानाांगौ जायो। बेसनखायनो, सजउवाव सुबुङा फोरमान आरो आन्जा जों मोगा-मोसग जानाङो। गोसोसन हास्थायनाय, लुबैनायाव हाांमा एबा ख ु ुखौल’ खाफालसन सलरनाय बाद यै मोनखानाांगौ जायो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै ‒ सोलेर



ह े ा



ाहा



ख ु ु



रे हासा



जै जानाय, रे हानाय



आगान



नेसोन, ससन



खाफाल



बरा



ररदफनाय



दफथाइ, बेरखाांनाय



हाांमा



ख ु ु थानाय



2. दफन्नाय सलर ‒ (क) ‘हाांमा’ खन्थाइसन खन्थाइसगररया सोर? (ख) ‘हाांमा’ खन्थाइया मा बाहागोसन खन्थाइ? (ग) बुहुमाव सुबुङा मा ोनलाांनो लुबैयो? (घ) सजउसन फोरमान आरो आन्जा माखौ बुांनाय जा ों? (ङ) लुबैनाय सान्नायाव मानो हाांमा फै गोन होनना खन्थाइसगररया बुां ों? (च) बर’ थुनलायाव सनेि खन्थाइखौ सोर ससगाां सलरजेन्नाय?



गियानगि (छ) ‘सनेि’ खन्थाइ माखौ बुङो? (ज) ‘सनेि’ खन्थाइसन आखुथाइफोरा मा मा? (झ) ‘हाांमा’ खन्थाइसन गुबै बाथ्राखौ नोंसन रावजों सलर।



3. बेखेवना सलर ‒ (क) सोरबा जानोखौ ... ... ... गावसन मुां ोननो। (ख) नाथाय सुबुांसन ... ... ... ाहा द खारखौ। (ग) खाफालसन सलरनाया ... ... ... हाांमा फै गोन।



115



(द सन्थगासे थुनफाउसथना)



20



गुबुन सांसार आ ाराम बसुमिारर



आखुफोर: 1. मोनबारु :



45/46 बोसोरसन बालन् ा



2. रै मासल :



23 बोसोरसन मोनबारुसन दफसाजो गेजेर



3. समनासि :



21 बोसोरसन मोनबारुसन दफसाजो उन् ै



4. लरे न :



21 बोसोरसन मोनबारुसन दफसाज्ला



5. आबारर :



18 बोसोरसन मोनबारुसन रुवासथ



6. थेबगाां :



22/25 बोसोरसन मोनबारुसन ाहोना, रुवासथजों मोजाां मोनलायग्रा



7. साल ाां व े ासन : 45 बोसोरसन



{मोनबारुसन न, फुां सम। समनासिया आराांगायाव आयना लानानै माससयाव जफामलायनानै ओरै जाया हरै जाया



ल े ायबाय थायो। बै खथाखौ ससबनानै सम सम



ल े ायनायखौ गल’



नायहरहोलाङो आबाररया।}



समनासि: ( ल े ायै) आबाररया मा नों ल े ायनो गोसो गैया? आबारर:



ओहो।



समनासि: माने नों सहन्जाउ जानानै



ल े ायनो लुबैया? जोंहालाय माथो एसे



जायाब्लानो गोसोफ्रा खोमसस खोमसस मोनोसै। आबारर:



ल े ायनानै मा मोनो आब’?



ल े ायनाय



गियानगि



117



समनासि: (सजरायनायसनफ्राय ससखारनानै आबाररखौ मो ोमाव बुिावनानै) ‘जामसब’ आबारर, जामसबबो जामसब अ म जामसब, ल े ायनानै मा मोनो मा मोना? मोननो थाङै गासैबो सजरा खौ मोनजोबोहाय आबारर। गोमायोहाय आबारर। आबारर:



ासन मुगायाव जायनो



ल े ायनो रोङा, सबहानो



हा माबोरै गासैबोखौनो गोमायो? आांलाय माथो जेबोखौनो गोमानायबाद



मोनाखै



आब’? समनासि: खोनासां आबारर,



ासन मुगायाव गो ान फे सनजों



ल े ायाब्ला लामा-सामा, हाथाइ-



बाजार एबा स्कु ल-कलेजफोराव सससखरर मानससफोरा नायसनथारा नङाना। जायनो गो ान महरै ल े ायगोन सबनो खना-खनला जेरावबो बयजोंबो नायसनजागोन आरो बेबाद नो मोनथावै नाांथारगौ सजरा खौबो मोननो हागोन। आबारर:



मोनथावै नाांथारगौ सजरा माने मा आब’?



समनासि: (समसननानै मो ोमाव बुिावो) जामसब आबारर बेखौनो समसथलालाय नों? सजउसन लोगोहाय फासग्ल आबारर, सजउसन लोगो। माने अनसुला, सुवासम (सानैबो समसनयो)। रै मासल:



(हाब्बोनानै) ऐ फासग्ल! बबे मालायसन सलपसिकखौ लाबोनानै गगाब-सगाब ल े ायफै लायखो?



समनासि: खेबसेल’खौनो एफा रासन? नों मालाय आांसनखौ बाहायाखैसो हनै? गावहासो गाससबखौनो सेफोर सेफोर। रै मासल:



खानजङाबो आांसनसो खोमा। हरलाय (सेलायलायो) बाजाररया, नालायसथया एफाबाां राां मोनो सबफासनफ्राय, बायना लानो हाया?



समनासि: नों मालाय मोनाखायसो हनै। गावहासो बाांससन मोनो। सबहाउसनफ्राय ससन्थाइ मोनो गावहासो। रै मासल:



नों आांजों बारसजव ोंसोना बाजारर। उल्था उल्थासो बुांदफनबाय था ों। (बुनो होसोयो, समनासिया समसननानै बाज्ल’ बाज्ल’ िेबुलखौ खेबसे सगद न ां ानै ससङाव हाबलाङो)... ... ... आबारर, ओंखाम-ओंसख्रफ्रा मोनबायफा?



आबारर:



मोनथ’वाखै। थाब नाांगौमोन नामा?



रै मासल:



औहाय। क’क्राझाराव थाांनाांगौमोन।



118



गियानगि



आबारर:



समसथांफोर ब ां ायो?



रै मासल:



औ आबारर। पारसनेल समरिां।



आबारर:



हा माखौथो फारसेलेरिां बुङो आब’?



रै मासल:



फारसेलेरिां नङा आबारर, पारसनेल समरिां। थार माने, अनजालुखौ लोगो हमनाय।



आबारर:



ए, जोंना खोमायाबो खोमा होनब्ला। मा बुांब्ला माबा खोनानाय।



रै मासल:



बेसनखायनो गासम ससङाव एरसोनानै थाबाय थानो नाङाहाय आबारर। एसे बेरायनाांगौ, सससनमा सभसिअफोरबो नायनाांगौ। होमब्लासोिा ससयान जायो।



समनासि: (भेनेरि बेग आखाइयाव लानानै ओंखारबोयो) नों अनजालुखौ लोगो हमग्रा आां भेनेरि बेग हरग्रा नामाहाय? रै मासल:



हा जेबो जेबो सोखानाय मबे बेगखौ ाांहल ै ायखो बे थासथसखयालाय? (बेगखौ सेख’नानै ससङाव हाबलाङो)।



समनासि: (समनासिया गल’ नायहरो) नायगोनलै नों माबाद दफसाइ मोनो। आांसनख्रुइ खुररयाससन दफसाइ मोनब्ला हामगौ। आांसनयाथ’ आ ा गपाला सज अनसुला। (आराांगायाव थानाय ल े ायग्रा गासैखौबो लानानै ससङाव हाबलाङो)। आबारर:



लेखाखौबो रों ों मा, होंगो- ोंगो, साबा- ाङा ल े ायनानै हौवा बरायग्रा। आसथखालसन फ्राय आइजोफोरानो बुांनो थाङोब्ला बेनोखासै। सबमा-सबफासन नवाव थानाय समावसो बेबाद ल े ाय-मालाय थानानै गायनो रोङा फु नो रोङा, ानो रोङा लुनो रोङा एबा सांनो खावनो रोङाबालानो बेराय बेराय जाबाय उनफ्राव न’ बारब्ला बोरै जाहैगोनथाय। बेफोरबाद नोहाय सबहाउ-सबखुनजोसन नवाव अर सुग्राया।



थेबगाां:



(हाबनानै) आबारर।



आबारर:



मा?



थेबगाां:



आांहाथ’ बोथोर जोब्बोबायानोसै। बे नखरसनफ्राय ओंखारलाांनाांससगोन ा बावैनो।



आबारर:



ओंखारलाांनाांससगोन... हा आांहा माथो अरजाखो?



गियानगि थेबगाां:



119



(गोमोनानै) मानो अरजाया? सान् ों नामा नों आां गैयाब्ला नोंसन सांसारा रोसस गोनाां जागोन? जाया नोंसनया जाब्लाबो आांसनया जाथारनाय नङा। नोंखौ मोनाब्ला, नोंजों नङाब्ला, आबारर, सबमाखौ मोनथोंबो आां रावखौबो गोसोबो थोआ, हाबाबो खालामा। ‘ ाांगुवा’ जानानै थागोन आां। बैरागक जानानै नोंसन न सेराव मसन् र लुनानै सान हर बेवहायनो अराय थफ’स्या खालामगोन आां। समनसथगौना आबारर? बुांनानै गासैबो बाथ्राफोरखौनो बुांजोब्बायानो आां। बुांबायानो ना आां, नोंनो आांसन सजउसन थुलुांगासगरर। नोंसन थुलुांगायावनो आां द नै बोसोरनाां खालनाां ाहोना बैबोगाससनो ।ां नोंसन मुङावनो खामाय ों, सबखासन थैखौ ै खालामनानै आरो... ...।



आबारर:



(बुांस’यो) नोंबाद अजन गैयै मानससखौ आां बोरै गनायनो? बोरै नाजावनो?



थेबगाां:



मानो अजन गैया जानो आबारर? नों बुां आबारर, आां मा खालामनाांगौ। नोंसन हाइनारर महर आरो अन्नायखौ लानानै गे रे -उन् ै गासैबो मावनो हागोन आां।



आबारर:



बेफोर खुगासनसो बार आ ा। बुांब्लानो जानाय।



थेबगाां:



आबारर नों मा बुांनो सान् ों रोखायै बुङा मानो। बाथ्राफोरखौ लाखुमा- ोनखुमा खालामो मानो? खुला-खुसल बुङा मानो? हानायमोनब्ला गोबोखौ ब्ला बोद्लानानै फोरमायगौमोन आां, आबारर आांद नोंखौ गोबोजों बेसेबाां मोजाां मोनो! ( ख ु )ु



आबारर:



बुांगोन, गासैबो बुांगोन। एफा आथुर नङा। हौवा जानानै मानो एफा आथुर फालाय?



थेबगाां:



आबारर... ... (िो )ै द नै मा जा ोंफालाय मानो एरा एरा, ना माहाजोनासो माबाफोर ौखुमाबाय!



आबारर:



बेसनखायनो बुां ों आां, नोंहा अजन गैया। मानसससन अजनखौ सबसन बाथ्रा रायज्लायनाय आ ब-खाय ा आरो आखुसनफ्रायनो हम ाांहायो।



थेबगाां:



आां मा गोरोसन्थ माव ों आबारर, बुां आरो सनमाहा हो।



आबारर:



नोंसन ाइया बेनो, नों बाथ्राफोरखौ लागाम गैया मा गैया बुांलाबायो। बाथ्राया जानलामोनला बुांजालाबाया। ससमा ङ, ससमा, समसथबाय?



थेबगाां:



आांथ’ रावसनबो ससगाङाव बुांलाबायाखै नङाना। नोंसन ससगाङावसो।



आबारर:



आांसन ससगाङावसो माने आां नोंसन मा?



120



गियानगि



थेबगाां:



अनजा ... ...



आबारर:



( ादर होनानै) ससरर था, आां नोंसन होन्नानैथ’ जेबो फोरमान गैया नङा, ना ङ?



थेबगाां:



आबारर?



आबारर:



(राव सोलायनानै) नांगौ आ ा, आां नोंसन, नोंसन सजउसन। नाथाय



ाससम नङा,



जागोनसो। ासन मुगायाव सोरखौ सोर मा होननो, सोरखौ सोर हम ाांहानो। बेसनखायनो समसथगौ ससनायगौ होन्नानै बाथ्राफोरखौ जानला-मोनला बुांलाबायजाया। नङाब्ला खैफो फै नो हागौ। नांगौ आ ा, आांहाबो नोंखौ नङाब्ला, नोंजों नङाब्ला सजउवाव गोजोन्नाय फै नाय नङा। नों द नैसनफ्राय गोसोसन बाथ्राफोरखौ गुबुनफोरनो फोरमायलाबायनो नाांला। गोसोसन खोथा गोसोआव ला, हाबासन उनाव सांसार जाब्ला रायज्लायगोन हाजारथा बाथ्रा। (बे बाथ्रासन गेजरे गेजेर थेबगाङा सान ोंसै, ‘हो, सारला ोरो माराखैल!ै आांलाय बेखौनो सगथारबायसोमोन।’) थेबगाां:



साबायखर आबारर। आच्छा आबारर नों थाथ’ ो आांहा गस्ला सुनाांगौ, सोमखानाय ।ां (थाांहाां जानानै) ना नों सुनो?



आबारर:



अनज्लानायखौ नाांलाय-खमलाय,



ानो बाहायखाजोबनानै उनाव जामलाांब्ला मा फै गोन समसथगौ? ावरा- ावसस, समसथबाय?



ोन, आां



ा सुहग ै ोन (थेबगाङा



ओंखारलाङो)। इस थेबगाां, मोखाङाव नायब्लानो अनथाव-थाव, मासनथाव। गुरै नोरोम, नाथाय गुवार गोसोसन थेबगाां। ाहोनाखायसो आरोलाय लेखा-फरा फरायनानै सगद र मानसस जानायमोनब्ला खमसख जागौमोन सबयो? बेबाद हौवाखौ नागारनानै सोर गुबुन हौवाखौ लानो आां? लरे न ना मोनबारु? ओहो, सानैखौबो नङा। लरेन, सबबो हालाव थाङा मैयाव थाङा, खावसे गोथाां आरो बालन् ा सबफा मोनबारु माहाजोनाथ’ दफसौ मोनलायनाय। आरामै जानायखायसो। आखलाबो खुररयाखाथार। मोनबारु: (हाबनानै) आबारर... ...। आबारर:



(बाग् ावनानै गोनो गोथो फास’यो)।



मोनबारु: जामसबया बाग् ाव ों, हा माखौ बाग् ावनाांगौ जाखोनोसै। सोर नां ों आांसो ए... हे... हे... नोंसन माहाजोनसो। मोनबारु माहाजेन। (माससयाव सजरायो, आबाररया थाांहाां जायो) मा आबारर थाांनोसैबो। रथ’ ो।



गियानगि आबारर:



121



ओंसख्र खाांनाांगौमोन। माबा खामासन?



मोनबारु: औ। थाां अनोब्ला ै सगलाससे लायथाां। ै गाांनायबाद मोन् ों आां। आबारर:



र’ सबसब् ब्ला आां लायसन। (थाङो)



मोनबारु: (नायहरनानै, लासै लासै मासससनफ्राय ससखाङो आरो बुांलाङो)



ानाय-लुनाय,



गायनाय-फु नाय, सांनाय-खावनाय आरो आखल-आखु जोरावबो गेजेन नङै अन्थावबाथाव आबारर। गोररबसन दफसा, नाथाय ोहोसन, बेसन गासैबो बाथ्राफोरखौ समसथनानै सोर बुांनो ‘NO’। बेसनखायनो आां सबखौ नागारहरनाया गाहाम जानाय नङा। जेरैसखजाया खाय ायै-खौसलै लासखथारनाांगौ जाबाय बे बारावनो... ‘ग ाइ’। बालन् ा मालाय मा जानो, मानससयासो बालन् ा गोसोयाथ’ नङा। बैसोया मालाय जा ोंखाय बेसेबाां? आां सानसन (आसस हाांखोआव)... हाबा जायो 20 बोसोर बैसोयाव, नेवथोन गथ’वा आसज 24 बोसोर। होमब्ला आां जागोन 45 बोसोर। आरोलाय गोसोआ बेसनख्रुइ सेंग्राससनबाव। साला थेबगाांखौ बे बोसोराव हगारहरथारनाांससगोन। आांथ’ मोनामो, सबजोंसो आसस खेबलु खेबलु रायज्लायनाया बाांबोगाससनो ङनो। हा जामसबनो मालाय माहाजोन थासेयावबो ाहोनायासो साबससन जागारबाय? आबारर:



( ै होफै यो) नै आ ै य ै ा।



मोनबारु: (माससयाव सजरायदफन्नानै) लाबो (लोङों)। आच्छा आबारर, बे बोसोरावथ’ गायग्रा हाया बाङाइससन जाबोबाय। बेसनखायनो सानबाय आां, मावथारनोसै। आबारर:



ाहोना लाला। आांनो



ाहोना लाया, हा आांहालाय माथो जाखो? हायानो एसेल’ब्ला रुवासथबोथ’ नाांसलया। आब’मोनहानो मावनो हाससगोन।



मोनबारु: नङा, रुवासथ लायाब्ला खामासनफ्रा सथग समाव जाफुां नाय नङा। बे व े ासनफोरखौ मा आसा। सोराांब्लानो ब्ल ा-ब्ल थौहाबसो फै यो। आबारर:



थांब्ले -थांब्ला । बहा थाङो, बहा मायो। हर थौहाब



सबसब् ब्ला आ सै न सायाव मालाय माथो आसा। आ य ै ा मालाय बेसेथो नवाव थायो?



मोनबारु: सयसथ नों नायल’। आां हालौग्रा नों ओंखाम हैग्रा आरो गायग्रा फु ग्रा। साना बहा थाां ों गुमुरखौनो मोन्नाय नङा जों।



122



गियानगि



आबारर:



बे मेसें बारब्लानो आांहाबो रुवासथ बैला।



मोनबारु: मानो? आांथ’ हगारहरा। नोंखौ आां अनबोगाससनो



ङा। नों थाङोब्ला दफसा असे



गोमानायसनख्रुइ बाांससन ख ु ु मोनगोन आां आबारर। आबारर:



रुवासथ बैहोनाांनायसन आफायाबो ख ु ु मोनबोगाससनो ङ। आांसो अख्रायै थाबो ों।



मोनबारु: नोमफासन अन्नायबाद अन्नायखौथ’ आांनाव थानानैनो आांसनफ्रायनो मोनबोगाससनो ङ नङाना। आांद नोंखौ बेसे अनो, नोंसन थाखायनोद बेसे सानो, नोंथ’ समसथया। नोंसन सजउवा गोजोनोब्लानो आांद बेसे गोजोनगोन। आबारर, नोंहासख नोंसन इयुन सजउखौ लानानै सान्नाय गैया? नवाव थानानै नोंसन बे इयुन सजउखौ माबोरै सुख-ु गोजोन खालामनो? थारै नो हानाय नङा। आबारर:



ा जेरै, इयुनाव बेसन साबससन एबा गासिससन जानाया आांसन आखाइयाव गैया। आांहा गाहाम खालामनो होनब्लानो खालामनो हाया। बेफोर गासैबो आफा अबांलावररसन आखाइयावसो। सबनो मुलुगसन गासैबोखौ ै न े ो।



लरे न:



(जौ फे नानै बहासनफ्रायबा बािे -बाथ्रे हाबबोयो। सबफाखौ ससङाव हाबनोसैयावसो नुस’नो) आबारर, आांसन सजउसन मो ाइजो, आां नोंखौ गोसो थोयो, थोयोल’ नङा हाबा, हाबा। (समसनयो, आबाररया लासजनानै ससङाव हाबलाङो) नों रुवासथ नांसलया आबारर, नों नखरसन माइनाव जानाांससगोन। मानोना आां नोंखौ आहुसथसासलयाव लाफाससगोन। नोंनो आां सबबारसन लु गानहोगोन, आस्थाम सोगोन आरो आरो खाफालाव ससन् रु फु नगोन। बे समाव नों खना थावसस गान्नानै, गुफुर फािा खाख्लुबनानै आांखौ समसज्लव-समसज्लव नायगोन आरो थाइनै मेगनसनफ्राय खुसससन ि ांु ु मो ै बोहैबोगोन। लोगोफोरा लरर लरर... गोबा गोबा... न’ ससङाव सथसनगोन, बास... ... (सबफाखौ नुस’नो आरो ससङाव हाबलाङो)।



मोनबारु: (बुांथेयो) बे सालाया मावा- ाङा, हालावनोना मैयावनो, खासा-खावरा मानसस। आांखौसो द ग ार होबाय थाबाय सालाया। गोसो थोनो मानसस गैला खोमा सबहा, माबा आांसनखौसो थोआ-लोमा सेलायफाबाय थाबाय। गुबुन सहन्जाउ लानानै गुबन ु सांसार जाब्ला हामससगौ लांपिा। (मोनबारुवा माससयाव सजरायनानै से माबा सानहाबो)। साल ाां:



(बायह्रासनफ्राय) ऐ मोनबारु नोंथाां, ङना नवाव?



मोनबारु: सोर जाखोलाय सबबा, आख’-फाख’?



गियानगि साल ाां:



123



ए, ङना नोंथाां, गोजोन्थों नोंथाां। (हाब्बोयो)



मोनबारु: गोजोन्थों। फै , े सजराय नोंथाां। साल ाां:



-े े नोंथाां। (सजरायो)



मोनबारु: मोजाांना खबरफ्रा नोंथाां? माबा फ्रेश खबर ब ां ाद सानबाय आां। साल ाां:



मोजाां नोंथाां, मोजाां। मैहुरा जाफुां नायसन लामायाव।



मोनबारु: माने? साल ाां:



माने मुने नङा नोंथाां, सबजासथखौ आां सांबायमोन।



मोनबारु: (गोमोनानै) नांगौ? साल ाां:



नांथारगौ नोंथाां। सानैबो मोनबाय।



मोनबारु: गोजोन्थों नोथाां, गोजोन्थों। आांथ’ सानथारबाय जायसखजाया हौवाब्लानो जाबाय। मा हालुवा, मा बेकार, जायो, नाांलाया सासख्रवाला। साल ाां:



नोंसो बुां ों जागोन, दफसाजोफोराब्ला मा बुङो। आसथखालसन सेंग्रा-ससख्ला जरा-जरा थाखाजोबो। महर मोजाांब्लाथ’ बुांनोनो नाांला।



मोनबारु: आांखौ मासनया? हो, सबफासन खोथा खोनासङाब्ला खार बहा थाङो। मासनथारनाांगौ सबसोर। साल ाां:



ासन मुगायाव दफसाफोरखौ लानानै हाबासन बेलायाव बारा गेरेसन्ि होनो हायालै नोंथाां।



मोनबारु: नङा नोंथाां, सबसोरो जेरावसख थाङा नवा खासल जाब्लानो जाबाय। आां एखुथा सजबनखौ जरा लाहोदफन्नो मोन्नायसन (समसनस्लुयो)। साल ाां:



(समसननानै) हाब माथो नोंथाांसन पसलससयालाय!



मोनबारु: औलै नोंथाां, बे एखुथायै मै रे



ानथालबाद



बेसेबाांथो हारससां हारससां थाबावनोिा।



बेसनखायनो बे बैसोयावब्लाबो... ... ... (समसनयो)। साल ाां:



े नोंथाां, ।े



124



गियानगि



मोनबारु: रायज्लायै रायज्लायै गयफोरखौ ससन्थाइनो सबहरनोसो बावलायलाांबाय। ऐ आबारर, गय लाबोनायसाय। आच्छा नोंथाां न े ायसाय गथ’साफ्रा माबाद एसे बुांनायसाय। साल ाां:



सानैबो सासख्र मावो। सासेया आांसननो नेवथोन गथ’। गोजौ फरायसासलयाव सब.एस.सस. फोरोंसगरर मावगाससनो ङ आरो गुबुन सासेया पानबाररसन। सब.आर.सप.एल.-आव आसज बोसोर सजयानोसै सासख्र मावनाया। (आबाररया गय होफै यो, व े ासनया जों जों नायो, मोनबारुवा समसनस्लुनानै गय जायो आरो बुङो...)



मोनबारु: मोजाांथार माथो नोंथाां। साबरायलायनायसो मोनबाय आां। साल ाां:



गथ’ दफसा ना सोर जाखो सबयो गय होफै नाया? (गय जायो)



मोनबारु: माहाजोनसनलै नोंथाां बुांखाजासै। बे मेसें बायब्लानो जाससगोन।



ासासन्



रुवासथ।



ससबाय गोररबथार। बेसनखायनो सानबाय आां सजउवाव एसे सुखु गोजोन फै गारथोंसै। साल ाां:



हामथारबाय नोंथाां साबरायथारबाय।



समनासि: (हाबबोयो) आफा, आफा आां फां से खोथा बुांनाांगौमोन नों गासि मोनाब्ला। मोनबारु: (समसनयो) जासम्ब गथ’हा सबफानावनो बाथ्रा बुांनो गनायसथ लालायनाांगौ? हा बुांब्लानो जाबाय मा बुांनो। समनासि: नोंब्ला मा हालो ाव ।ां मोनबारु: मोजाां आइ। खोब मोजाां। नोंसनबो मोजाां, आांसनबो मोजाां, बयसनबो मोजाां। समनासि: कलेजसनफ्राय बम्बे-द ल्लकहालागै मोनसे िुररस्ि िकम थाांनो नासगर ों। आांबो थाांफानो। मोनबारु: िेि मकन्स मानक? समनासि: येस। मोनबारु: हा बेसेबाां नाांगौथो? समनासि: एसे गोबाङै नो नाांगोन। माबा मासब ल े ायग्राफोरबो बायनाांगौ। मोनबारु: से खावसे रोजाया थोआ? समनासि: िै रोजा हर ो।



गियानगि मोनबारु: राङानोब्ला



125



न ां ा गैया! (ससदफयाव खन’यो आरो राां सानो। बे समावनो रै मासलया



हाबबोयो, रै मासलखौ नायनानै) हा नोंहालाय मा नाांगौलायो? रै मासल:



गुवाहािकयाव बेरायहैनो राां नाांगौमोन।



मोनबारु: अखा नायब्लानो खासल राां, खासल राां, बेसे नाांगौ नोंहालाय? रै मासल:



रोजानै।



मोनबारु: सेरेम हो ो नोंसोर सबफा बालन् ा बोराइखौ। (राां सान्नानै हरो, दफसाजोफ्रा ‘Thank You’ होन्नानै ओंखारलाङो।) साल ाां:



(समनासि आरो रै मासल सानैखौबो खोब नायो) गथ’ सहन्जाउसाफोरा सबसोरनो नामा नोंथाां?



मोनबारु: औलै नोंथाां। थाल्ला आिाथार। राां सबनायाव मोनाब्ला जाया लोङा रजा माररथेनानै उन् ब ु ाय थायो। बेरे नो गोरलैथार। साल ाां:



बेलाय जाखागोन। आांसनयानोबा मा आरो नोंथाांसनयालाय सबमा गोमाजानाय।



मोनबारु: एसे बेरायिाथोंसै। उनाव सबहाउ-सबखुनजोफोरसन नवाव थाांब्ला मावनाय- ाांनाय, दफसाइ सससबनायजोंनो बेरायनो सम मोन्नाय नङा। हा माबोरै थो नुखो नोंथाङालाय? नुनायाथ’ नुबायानो, सानैखौबो... साल ाां:



बर’सन दफसा, सबसब् नोसै महर मोखाङालाय।



मोनबारु: Up to date-थारना नोंथाां? साल ाां:



औ। नोंथाङाथ’ सासे सबलायखाांबायखोमा ना?



साल ाां:



औ।



बहािा



फरायफु नाय



समावनो



सबमा-सबफासन



गन्थां



हास’ना



हाबा



जाखुमानायालाय। सबजामा फ्र ै ा गांसे गुद फरायसासलसन फोरोंसगरर। साल ाां:



मोनबारु नोंथाां, समखौ आरो मानो फोलावबावनो, बाथ्राफोरखौ फोजोबलायद सन, नङा होनब्ला?



मोनबारु: नङाथाय माथो, नांगौ। आरो खामासनखौ थाबैनो खालामथारनाांगौ। नाांगौब्ला हाबासन खरसखौ आां माखासे बानहरगोन।



126



गियानगि



साल ाां:



गथ’साफोरखौ लानानै सावरायखाजाया होमब्ला नोंथाां?



मोनबारु: दफसाफ्राथ’ आांना नोरोम मासनसुसल, आांसन खोथाखौथ’ लाखागोन। हौवासाफोरासो मा सानो, मा बुङो? र’ आां सलांहरसन (सलांहरो सानैखौबो) ऐ, आइफोर... समनासि आरो रै मासल। बहाबासो बोरलाांिबलायबाय नामासै! फै थ’नाय ओजों। (दफसाजोफोरा सानैबो हाबबोयो)। समनासि आरो रै मासल:



आफाया जोंखौ लेंहर ोंमोन नामा?



मोनबारु: औ। र’, से थाथ’। खोथा ।ां समनासि: थाब, आांहा गुबुनाव थाांनोसैमोन। रै मासल:



आांहाबो रे द जाखाबायमोन।



मोनबारु: थाांनो मोनगोन दफसाफोर। सेल’सो। मैनासि:



माथो बुांनो? बुां ो।



मोनबारु: आच्छा आइफोर, सबफा जानानैबो आां नोंसोरखौ मोजाङै खाांबोनो हायासखसै। जानायाव-लोंनायाव, गान्नायाव-जोमनायाव, मावनायाव- ाांनायाव, सलरनाय– फरायनायाव गोबाां समाव गोबाां जेंना नोंसोर रुजुनबोनाांबाय। द नै नोंसोरो कलेजसन रखां गाहै ों, गाहैनो हा ों बेफोर नोंसोर गावबा-गावसन नाजानायावसो। हौवासा सासेल’ सबसो लाांसुसनयाससन, नोमा



न ां ायमोनब्ला हयथ’ नोंसोर बेबाद



ख ु ु- ाहा



सहायनाांनाय नङामोन खोमा! आरो सब थानायमोनब्ला नोंसोरबो गाव-गावखौ गेवलाांसारहोनायाव उ ाांससन जानो हागौमोन। बेफोर जायसखजाया, ा नोंसोरो ख ु ुाहासन गेजेरजों फै यै फै यै माब्लाबानो ससख्ला रे बोबाय, गावबा-गाव साननो हानाय गोहो आरो गोसो मोनबाय। आइफोर, ा आां नोंसोरसन सांसारखौ गुबुनै खुांनानै होनो सानबाय। नैबे साल ाां व े ासन हल्िुगाव सिसनयासलसन। सबथाङा गावहानो सबहामजोनो सासे आरो बासुगासमयाव सासे सां ोंनो, नोंसोरो सानैबो ा बेखौनो... ... साल ाां:



(बारस’नानै) नोंसोरजों मोजाां-गासि रायज्लायनो फै ों। जोंना गथ’वा गोजौससन फरायसासलयाव मािार मावो। नवाव जों बोराइ-बुरर, सबब’ सासे आरो फां बाइसबनानाउ सा ’। आरो, पानबाररसनया सब.आर.सप.एल.-आव आसज 10 बोसोरसो सासख्र मावनाया। सबसोरनाबो न’खरा गासि नङा, गावनो आन्था। बैसोफ्रा सानैबो समिासमसि।



गियानगि



127



मोनबारु: बेबाद मानसस ासन जुगाव मोननो खोब गोिाब, नङासै नोंथाां? साल ाां:



नांगौ, खोब गोिाब। मानससफ्राथ’ लोंला-जाला नांलाबाया। आां गोबावजों खेबसे जुमाइ लोंनायखौनोबा अदफ्र गारनो, जौ ो बुख्रुबनो माबा-मासब बुांलाबायो। ाउसा मावररयाबाद थानानैसो लोंखुमायो आांलाय। आरो बै सासेयाबो बे जोंसनबाद यानोसै। खोब सा ा-सस ाथार गथ’फोरा। जायोब्ला सबसब् सो जानाांगौलै।



समनासि: सानैखौबो Thank You होन्नाय जाबाय। नाथाय आफा जोंसन हाबाखौ लानानै नों मानो एफाबाां खर’ सा ों फालाय? मोनबारु: सम जाबाय, बैसो जाबाय आरो बेवहाय सबफा जानानै जाय खर’ साया सबयो सबफायानो नङा। नुवाखौ खि’ ओरै नो गोग्लैसोना थानाया बल् ारफोरबाद



लुन् न ु -



लान् ाननो! साल ाां:



जोंसन गासमयावनोथ’ आ ग ांु ारर जानाय आइजोफोरा जखाइबासनबो बारबावो। ासनया गासमफोराव बे रोखोमखौसो बाांससन नुसै। ससख्ला समाव माबा-मासबफोरखौ लानानै सु ग माररग्राफ्रानो बेबाद रोनावनाङो उनाव।



मोनबारु: नङाथाय माथो! हा जों लागोसन गासम बोराइसन दफसाजोआनो बेबाद नङा होनब्ला? हाबा गो ान... मा नायनोमोन! ा हनै, लामासन सैमायाबो खेर-खेरायसलया। रै मासल:



हाबा होनाया गोरलै नङा आफा, हौवा फै ब्लानो हरनो। जायजों हाबा जायो सबयो जुगजुग थायो। बेसनखायनो सानै-हयैसो हाबा जानाांगौ।



मोनबारु: हा माथो। आांबोसो सानै-हयैसो आवगाय ों, नङा ा? सबफा जानानै आांहा मालाय नोंसससन गाहाम इयुनखौ हास्थायनाय गैया होनब्ला? साल ाां:



सानै-हयैसो, आनला-सानला नङा आइफोर। गोथौ मेलेमजों सान्नानैसो।



रै मासल:



जायसखयानो जाया मानो आफा, व े ासनखौ सथनहरदफन्नायानो गाहाम। आां माब्लाबाबो रासज जानो हानाय नङा।



समनासि: आांथ’ आरो हाससनबावासो। मोनबारु: नोंसोरसनफ्राय बेबाद



राव खोनासांनोसो नोंसोरखौ बेबाद



आलो-आलो खाांबोबाय



फे रे बोबाय आां? (रागाजों) गो ो गोरलैयावबो सख रे जाबाय, हासु रे जाबाय, खुगासन



128



गियानगि बे र बहन बहन ौनानै खाांबोबाय आरो ा रे नानैबो राांङै-रुफायै होनानै न ु रायनो सुजुग होबाय, सबसब् यावबो द नै नोंसोरो सबफासन ससगाङाव बेबाद ?



साल ाां:



र’थ, मोनबारु नोंथाां। हा मानोथो रागा जोंलाबायखोनो, माखौ?



मोनबारु: (जनायसनफ्राय ससखाांनानै) बैसो हारा-रा नोंसोरखौ सोर दफससबाय थानोलै? आां हले दफससया, आां हले जाहोसलया। नोंसोरसन थाखायनो लामा ससे बेरायहाला। लामा-सामा खोनाफा-माफा बोराइफोर होन्नानै जांखायजासै। आरो ग्राहक फै सेयावबो नोंसोर द नै बेबाद



बाहा रु रसो खालामबाव ों? द नैसनफ्राय खार नोंसोरो, बहा खारलाङो।



गावबा-गाव खामायनानै जाहै। समनासि: जाहोनो बायोब्ला, दफससनो बायोब्ला गो ो उन् य ै ावनो मानोथो गाथारनानै फोथैखायाखै?







रे नानैसो



मानो



सैमाबाद



होखारजानाांगौ



जोंलाय



सबफाथारजोंनोलाय? रै मासल:



जों नोंजों बेबाद होखारजानो उसजयाखै आफा।



साल ाां:



(साल ाङा ज’नायसनफ्राय ससखाांनानै सबसोरसन गेजेर गेजरे dialogue होयो) बेनोलायनो सबफासन बोसोन लाग्रा मोनबारुसन दफसाजोफ्रा। गावहासो जेन्नाांबाय। मानससफोरखौ नायब्लानो हमनो हाखाथारोलै माबाद जाथाव। नाांलालै आांनो सबहामजो, बेबाद थुरर राखें ससख्लाफोरखौ। फासे... उनाव, ना ओंखाम ना स ै ो जागोन। जौफोरखौथ’



ाांनायानो नङा, नाांलायदफनलायगोनसो नांबाय आां। गोसो



थोखानाय थ ां ारो सबसोरहा। मोनबारु: (सजरायदफन्नानै गुरैयै) आांथ’ नोंसोरखौ होखाराखैलायो। आांसन खोथाखौ मासनयैयावसो आां रागा जों ों, नङा ा? नङाब्लालाय माब्लामोन आां नोंसोरखौ रायग्रायालाय? खथ’ माथो राां सबयो राां हरो, सजगाब ाइसे सनै खालामनाङा। सबफा जानानै आांद बेसे सजांगा...! (हाांमा सुरो)। समनासि: आफाया जोंसन हाबासन थाखाय सजांगा



ासस। नों बुांखाबाय ना, जोंहा गावबा-गाव



सान्नो आरो मावनो गोहो मोनबाय होन्नानै। बेसनखायनो जों जोंसन सांसारखौबो गुबन ु ै ानो सुजुग लाखाबाय। मोनबारु: थारमाने? मा बुांनो सान् ों आां बुसजयासखसै।



गियानगि



129



समनासि: आांहा भािारमाररसन आ ा गपालजों आस्थाम सोखालायबाय। बेबाद याव आां सबखौ गारनानै माबोरै नोंसन खोथाखौ दफसाजो जानानै मालाय मासननो हाबावनाांगौ जाखो आफा? रै मासल:



आहाबोथ’ बोसोरनैसन ससगाांनो सििागुररसन बेला माहाजोनसन दफसाज्ला गेजेर बाबुरामजों महामाया मसन् राव थाांनानै समाजसन मेगन आन् ोआव फु र’सहिफोरसन ससगाङाव हाबा जालाांखाांबाय। सबखौ नागारनानै आां सोरजों गोजोन सांसार मोनहैनो आफा? आरो सबनानाउ



साल ाां:



रे े याबो न’ सबगुमासन दफसाज्लाजों खोथा होखालायबाय।



नांमारगौसो होमब्ला, गोसो थोनाय ख ां ाजोबखायो। ासन मुगासन सेंग्रा-ससख्लालै, मा गुमुर मोन्नो? बैसाग अखाफोरसन ना जावररबोनायबाद खा।



समनासि: गुबुनफ्रा बुङो माथो नोंबोसो गो ो आइखौ ोनखारलायनानैसो हाबा खालाम ोंनो? साल ाां:



ाांबावबाय ाना, जलांगायाव मा ां मा गैया लखबजोब्बाय।



मोनबारु: (रागाजों ससखारो) Shut up, stupid, मुखय गथ’फोर। नोंसोरखौ आलो-आलो खाांबोनायसन साजाखौ द नै मोनबाय आां। खार गोजौवाव हाथाइ गैयैफोर। नङा नोंसोर आांसन दफसा। गैया आांहा सासेबो दफसा सहन्जाउ। (दफसाजोफ्रा



ग’-मग’यै नवाव



हाबलाङो।) साल ाां:



हो



नोंथाां, माथो मै होनो फै नाया जेआखौनो जेथो खेवनो हायासखसै। नांखायसो



सानबाय आां द नै बेवहाय मै मोन्नायखौ। बेनोलै नोंथाां दफसाजोफोरखौ ाउ ै सबखांबाद आलो-आलो खाांनायसन दफनजाथाइया। आसामखौ खावसे बुखावनानै होब्लानो नाांथारलालै आांनोब्ला हले आरो गुबुनसन व े ासनसगरर खालामनोब्लाबो लावसथसो बारखोहोनाय जागोनलै। हो , था ोलै नोंथाां; मोजाङै सामलायलै गथ’फोरखौ। जोनोम होब्लानो जोबा, आलो-आलो खाांब्लानो जोबा। (ओंखारलाङो) मोनबारु:



ल े ै साल ाां, नों बेसेबाां बुन ां ो बु ों, नों बेसेबाां लासज फोनाांनो फोनाां ो हागौमासन। (सजरायो, से ससरर माबा सानहाबो, आबाररखौ सलांहरो, आबाररया फै यो, मोनबारुवा जनायसनफ्राय ससखारो) आच्छा आबारर, आां गो ानै फां से खोथा बुांनो सान ों नोंनो, बाथ्राया जाबाय मा नों बेसे बेबाद मालायनाव बैबाय थानो। बेसनखायनो आां नोंनो मोनसे राहा होनो सान् ों, नों बेसनफ्राय बारग’नायसन। नोंजों लोगोसे आांसन एखुथा सजबनाबो हाां मोनदफनगोन। नाथाय बाांससन हाां मोनगोन नोंहा, नोमफा आरो नखरसन बयबो मानससयानो। बेसनखायनो द नैनो ानो नोंनाव ससन् रु थुखानो सान् ों आां। ासग



गियानगि



130



आबारर, ासग; समाज, फाब... खथ’ गोबाां मानससयानो फाब मावनानै सगद र मानसस जा ों। ख ु ु आवगायो)। आबारर:



ामोन,



ागाब (ससन् रु खौ ससदफसनफ्राय बहन्नानै थेमा खेवनानै थुनो



(गाबनानै) सस आ ै इनाय जागोन, फाब नाांगोन। आां नोंसन दफसासन समान। (फोथा थुहाां जाब्लानो लरेना सबफासन आखाइखौ हमथाफै यो, दफसाजो सानैबो लरे नजों लोगोसे ओंखारबोफायो आरो सबफाखौ रागा जोंनानै ससङाव हाबलाांदफनो।)



लरे न:



आफा नोंसन बे आखला मानसससन आखल जायाखै। सस: सस: आफा दफसौ मोनलायनानैबो नों द नै लासजयासखसै। सबहामजो जागोनसन खाफालाव ससन् रु थुनो? (आबाररसन खासथयाव थाांनानै)



ागाब आबारर,



ख ु ु



ाजा। (सबफाखौ थाांसखनानै)



मोसौना मानसस जाखो नोंलाय, लासजनोबो रोङासखसै? मोनबारु: (थेमाया हायाव गोग्लैयो) नोंहालाय लासजयासखसै सबमा-सबफा मोजाां गासि रायज्लायनायखौ बेबाद



द स्िाबय खालामनो, लांपि? सोरखौबासो मोजाङै बोसोन



हो ों सब। खार नोंबो द नै आांसन बे न’सनफ्राय गैया आांहा रावबो दफसा, आां हारससां, आां एखुथा। गुबुन सुांसार खुांहै गावबा-गाव। (दफसाजोफ्रा सानैबो सुइिके स लानानै ओंखारबोयो आरो बुङो...) रै मासल:



बेबाद



गन्थां-मोखाां होखोमानो जायगा गैयै न’खराव थाबाय थाला जों आफा। नों



होखारबायबो जेब्ला थाांनोसै जोंहा। समनासि: गुबुन सांसार खुांहन ै ो। लरे न फां बाइ, आबारर बाइ... (सानैबो ओंखारलाङो) मोनबारु: गांनै सु गहाांबाय। सुग मोनहाांबाय आरो सबरा सगद र गांसे सु ब ां ावो। थेबगाां:



(थफ्ला मोन्नै लानानै हाबबोयो) फै ो फै आबारर, ावराव- ावसस म ु - ाखाल बेबाद न’खराव थाबाय थाब्ला खैफो खौसो जमायनाय जागोन। जोंहाबो ानो ओंखारलाांनानै गुबुन सांसार खुांहन ै ानै आलो-गोजोनै थाहैनोसै। (आखाइयाव हमनानै बोलाङो, आबाररयाबो गाबै गाबै उन उन थाांफायो।)



थेबगाां:



था ो माहाजोन बाबु, था ो बर’ बाबु। द नैसनफ्राय नोंबा नों, आांबा आांसै। (सानैबो ओंखारलाङो)



(मोनबारु आरो लरे नमोनहा सबसोर थाांनायसथां गल’ नायहर ों आरो ‘आबारर’ होन्नानै गाबसिहरो। ‘बोरै सन य ै ा बोरै बोहैलाांखो आफा/दफसा’ होन्नानै गोबालायो।)



गियानगि



131



फाउथाइ आरो फाउथाइसगररसन सोमोन् ै फां नैसो: फाउथाइसगरर ि. आ ाराम बसुमिाररया 1971 मायथाइसन 1 माचयखासल सबजसन गालापारा गासमयाव जोनोम मोन् ोंमोन। गासमसन गुद फरायसासलयाव फरायजेन्नानै सबथाङा 1987 मायथाइयाव मेरट्रक फास जायो। सबजसन कलेजसनफ्राय इांरासजयाव मेजर लानानै सब.ए. आरो गौहारि मुलुगसोलोंसासलसनफ्राय इांरासज (1996) आरो बर’ (1998) मोननैयावबो एम.ए. द सग्र लायो। फाउथाइसगररया 1997 मायथाइसनफ्रायनो जन’िा कलेजाव बर’ आय ासन नाांजाब प्रफे सार जानानै



।ां सबथाङा द नैससम गाां सजथाम सबजाब सलरबाय। बेसन गेजेराव गाांबाया फाउथाइ



सबजाब, गाांनैया सुां ’-सल’ सबजाब आरो गाांथामा सावरायनाय सबजाब। सासख्र मावनाय आरो थुनलाइ सोरसजनायसन अनगायैबो सबथाङा बर’ सबफानारर फोरोंसगरर गौथुमजों 2003 मायथाइसनफ्रायनो लोब्बा जानानै ।ां सबथाांसन सलरनायफोराव गो ान मुगासन जाथाइफोरा बाहागो मोनबो ों। ‘गुबुन सांसार’ फाउथाइया सबथाांसन सगसबससन फाउथाइ। बे फाउथाइखौ गोजोन सांसार



नासगरनानै सबजाबाव 2005 मायथाइयाव साफायफा ों। बे फाउथाइखौ गासमसन सासे माहाजोन मोनबारुसन नखरखौ लानानै सलर ों। बालन् ा मोनबारुवा सानै दफसाजो आरो सासे दफसाज्ला ।ां दफसाज्ला लरेना लेखा रोङै जौ फाग्ला। दफसाजो सानै समनासि आरो रै मासलमोनहा ल े ायमाांसग्र। सबसोरहा गोसो थोनाय सेंग्राफोर ख ां ायो। सबफाया सबसोरखौ सबलायहरनानै गावहा रुवासथ आबाररखौ ग ाइ लानो नाजायो। नाथाय आबाररया ाहोना थेबगाांजों गोसो थोलायो। जोबथायाव दफसाजोफोरा न नागारनानै गोसो थोनाय सेंग्राफोरसनयाव खारसनहैनो थाङो आरो थेबगाङा आबाररखौ लानानै गुबुन सांसार खुांनो ओंखारलाङो। मोनारु आरो लरेनमोना हाफा-मुवा जायो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । ल े ाय



महर साजाय



सससखरर मानसस गगाब-सगाब



ससनायमोसन साखासथ-फाखासथ थानाय सुबुां सोखो-मोखो



सेफोर सेफोर



ससख’-ससख’



बाजारर



मान गैसय, लासज गैसय



नालायसथ बारसजव



सालासख फे र फासथ



ससयान



सोलोगोरा



132



गियानगि िो ै



ससरर ससरर, गोसो ससङाव



बालन् ा नेवथोन



सबसस थैजानाय खाांजेन्नाय



मोनामो



थर मोनो



अबांलावरर खासा-खावरा



इसोर, सोर्जयसगरर, आनान गसाइ खामासन रोङै



फ्रेश



fresh



मैहुर सबजासथ



ससखार, सबजामा ै गो ान गोनाां जानाय मानसस, सबजामा ै गो ान



आसथखाल







एखुथा खोब



आला ा, जु ा जोबो



आिा



अख्रा



बेरे लाांसुसनया



बोराब बेरायसथांग्रा गासि आखुसन



समिा-समसि



बैसोसे, समान बैसोसन



ाउसा मावररया जखाइ



राहा गोथे, हार्सुंथार िै



सजांगा सस



ससन्था खालाम



सुजुग खोथा हो



खाबु सथबाांसा ला, समायसखरा ला, समाय ला



इनाय



गासि, मुगैथाव



2. गुसुङै दफन हो − (क) मोनबारुसन दफसाज्लासन मुङा? (ख) आबाररया सोरखौ गोसो थोयो? (ग) समनासिया रै मासलसन मा सजरा खौ खावनानै ल े ायफै ोंमोन? (घ) आबाररया बुांनाय फारसेलेरिां सो ोबसन इांरासज सो ोबा मा? (ङ) ‘बेफोर खुगासनसो बार आ ा।’ ‒ बे बाथ्राखौ सोर सोरसन ससगाङाव बुां ोंमोन? (च) सहन्जाउ व े ासनसन मुङा मा?



गियानगि (छ) समनासिमोना बहा बेरायनो थाांनो नासगर ों?



3. गाहायसन सोंनायफोरसन दफन हो − (क) रै मासल आरो समनासिमोना माखौ लानानै होसोलाय ोंमोन? (ख) आबाररया माबाद आखलसन मानसस? (ग) मोनबारुवा सोर? सबहा मासन आांखाल म ां ोन? (घ) मोनबारुवा आबाररखौ लानानै मा ससमाां म ां ोन? (ङ) थेबगाङा मोनबारुसन नसनफ्राय मा मा लानानै ओंखारलाां ोंमोन? (च) जोबनायाव मोनबारुसन नवाव सोर सोर थालाां ोंमोन?



4. आखु सबसजर − मोनबारु, थेबगाां, रै मासल, समनासि, लरे न, आबारर



5. मोनबारुसन नखरसन सोमोन् ै सबसजर। 6. सोर माबोरै गुबुन सांसार नासगर ोंमोन सबसजर। 7. फाउथाइसगररसन सोमोन् ै सबसजर।



133



(गोनोखो थुनलाइ)



21



प्र: बानेस्वर मेस गोसपनाथ िह्म हरा बहर जाबाय। नबेम्बर ानसन हर। गोजाांनाय हाब्बाय। गोसोम क’ि, गोसोम लांपेन्ि आरो गोसोम जुथा गान्नाय मानससया थाबायलाां ों कसलबारक र’िजों। मानसससन खर’वाव माांदक के प आरो ससमा। सोहोरसन बे लामाया ा सनजोम जाबाय। ओरै नोब्लाबो ासनया सोहोरा बारा हरससम मुखुम जानानै थासलया। थरफा-थरनै सनहोर फ ां ाां सबलाइसनफ्राय ससरर ोंसै। कनदक्रि सबसल्िांसन बारान् ासनफ्राय एलससससयान सैमा मानैसोआ सोंख्रावनाय खोना ों। मानससया नाइि सुपार बासजों फै ों। मानससया बान सथयेिार सेरजों थाांनानै गेरेकी पि अदफस सेरजों गाविानाय मेन्िेल हसस्पिाल सेरसन लामाजों आवगायलाां ों। बे लामासन जोबथानायाव मोनसे कप महरसन सथला ;ां दफथाइ-सामथाइ आरो बेन् ों-बेनलाजों बुांफबनाय मोनसे बागान ।ां बेयावनो गांसे बाांला न’ ङ। फ ां ाांजों लुनाय गोजाम पेिानयसन न’, इन्जुरफोरा गुगाजोबफ्रामनाय− जायखौ बे जायगासन मानससफ्रा उषापुरर बुङो। मानससया थोंजों बे नसथांनो आवगायलाां ों। उषापुररसन न’ सबगोमाया सोर, बेखौ आसथखालसन बेसन खासथ-खाला उपर गेरेकी, िल गेरेकी आरो कसलबारकसन मानससफ्रा समसथया। सोहोरसन मानससफ्रा जेरै गावसन नाांजाबनाय न’सन सुबुांसन सोमोन् ै समसथनो लुबय ै ा, बेबाद नो बे खोन् ोसन बाांससनानो समसथया। ोरखारबो नङा। मानससया लामा सेरसन गेिखौ खुसलबाय आरो सज ग’जसो गोजान थानाय बाांग्लासन बारान् ायाव गाखोनानै मोनसे रुमसन िालाखौ खुसलनानै हाबलाांबाय। नांगौ, सबयो बे न’सन सबगुमा। बानेस्वर मेस। ान ’सोसन उनाव ा हरावसो सौफै ों सबयो। बे मानससखौ बोसोरथामसोसनफ्रायसो हुरा हुरा फै नाय नु ों आसथखालसन मानससफोरा। गमामायै बेसेबा बोसोर रावबो नुवाखैमोन बे मानससखौ। **



**



**



**



गियानगि



135



फुां समावनो बारर-बागान गेजेरजों थाबायग्लाां ों, सबफाां, दफथाइफोरखौ नाइ ाव ों, सबलाइफोरखौ



ाांनाय ों, जायगा जायगा गोग्लैना थानाय मुसुखा एरखाांनाय अन्थाइसन



लांथाइफोरखौ नाय ों सबसलर ों, बानेस्वर मेसा। सान्जासथां नायहर ों; मरा भरलकसन सबलोआव माखासे हाांसो ससलारर सबरसथां ों, मासुवाफोरा जेजों ना हमगाससनो ङ। से उनाव सगद ब ां ोनानै गावसन लाइिेरक रुमाव हाब ों। लाइिेरक रुमाव माखासेमासन लाइजाम, सलरथुम सबजाबफोरा आराांगा सायाव जानानै



ामोल



म ां ोन। िेकफास्ि खालामनानै लाइजामफोरखौ गाांफा गाांफा नायलाां ों सबयो।



लाइजामफोरसन मा ाव गाांसेया कल’सम्बयासनफ्राय फै ों। कलसम्बयासन समाजारर अनफावरर आफा ा बै हा रसन अख्राां सबसगयानाररफोरनो होनो नागेरनाय “एवािय”सन थाखाय खुांनो लानाय ‘सेरेम’सन’याव आलासस महरै सलांहर ों बानेस्वर मेसखौ, सिसेम्बरसन 10 खालाराव। गाांसेया इराकसनफ्राय बाग ा युसनभारससरियाव खुांनो लानाय ‘सुबुांसन गोजोन लाबोनायाव सनउसक्लयार गोहो बाहायनाय’ आय ासन सेसमनाराव बाहागो लानो लेंहरनाय। गाांसेया भारि सोरखारसन। हा रसगररसन मावख’सनफ्राय हर ों; सबथाांखौ बे बोसोरसन थाखाय ‘पद्म-भुषण’ सबमुां होनाय जागोन आरो फै गौ 26 जानुवाररयाव बान्था आजावहैनाांगौ। माखासे लाइजामफोरा साफा साफा सुबुां हरनाय। गासैबो लाइजामफोरखौ नायजोब्बाय बानेस्वर मेसा। लाइजाम नायखाांनानै गाांसे सबसगयान जानेल ‘लाइन्स िाइम्स’खौ आखाइयाव लाना गोलाांहब ै ाय। **



**



**



**



िाक्िर रबकन ग’स्वामकसन सेम्बाराव नुजाहै ों बानेस्वर मेसा। —



गु इसभसनां िाक्िर ग’स्वामक।







गु इसभसनां, गु इसभसनां, प्रफे सर मेस। यु आर वेलकाम। आां नोंथाांसन मुांखौ रायखाांबाय



था ोंमोन। सजउ गोलाव जाथारगोन। सजराय ो, सजराय ो। — िमन्ना-ए-द ल सखचिा है जहाँ िक, हाजकर-ए-बन् ा होिा है वहाँ िक। —



“बाह! बाह! प्रफे सर साहाब। उँ पर में सवज्ञान, अन् र में शायरक का फरमान! हवाि



वानिारफु ल!” आच्छा, फोरमाय ो, माबोरै खबरफ्रा। —



बास। मैया हराव सौफै बाय द नै मोनासबसलयाव िाक्िर साहाबनाव।







गासै मोजाांथ’।



136



गियानगि







अ’ नोंथाङा ा जेरै नु ों।







अ’, नोंथाांसन ा बावैसन सगद ह ां न ै ायसन रोंमोन्थाइसन बागै बुां ों।







ए, आां बावैसो के सलफर्नययासनफ्राय फै ों। के सलफर्नयया इन्सरिरिउि अब िेकनल’सजया



मोनसे सेसमनार खुां ोंमोन। भारिसनफ्राय आांखौबो बाहागो लानो सथनहर ोंमोन। सेसमनारसन आय ाया सनउसक्लयार गोहोखौ आन्जा नायनायखौ बन् ’ खालामनायसन सायावमोन। सनउसक्लयार गोहोखौ बाहायैयानो मोजाां। बेयो जोबोर खैफो गोनाां। बेसन ररयेक्शनाव सुब-ुां सो ोमसिया गो ान मोनसे महर लागोन। सुबुङा सिजेनेरेि जागोन। —



मानो?







माने, आांसन सबसजरसांनायाव बे बाथ्राया रोखाद



सनउसक्लयार गोहो बाहायगाससनो



थायोब्ला, बेसनफ्राय एयार पल्युशन जागोन आरो सुबुांसन ह े ायाव बेसन साग्लोबनाया जोबोर गुबुन रोखोमै जागोन, इनायनो सगलु-बालु। आां बेखौनो बुां ों— मानससफ्रा प्लाइअससन पेररअिाव, माने 10 सनजुि बोसोरसन महराव गुस्लायगोन। हा: हा: हा:। आांसन बे बाथ्राखौ खोनानानै बयबो सबसगयानसगररफोरा जा ोंमोन। नासासन बैज्ञासनक प्रनेइल दकां दफसारा हेंथा हो ों;



ावराव



ाससम अख्राांमा सगयान आरो



अख्राांमासन सोमोन् ै समसथनायाव बेसेबाां हेफाजाब हो ों, बे सनउसक्लयार गोहोखौ लानानै जोंहा सगनाांगौ गैया। ाससम, सबथाङा बुां ों, आां बुांनायबाद मोनबो जाथाव ररएक्शन नुवाखै। राससयासन नख्राांमा सबसगयानारक प्र. एन्ि’ भयसस्कयाबो बेरेखा खालामना बुां ों; नाथाय सबथाङा बेखौल’ बुां ों— सनउसक्लयार गोहोखौ ावहासन हासथयार सहसाबै बाहायब्ला बेयो सुब-ुां सो ोमसिखौ सेवहाांगार खालामनो हागौ बेयाव रावहाबो बेरेखा गैया। जामायन सबसगयानाररया आांखौ एिाक् खालामबाय; आांसन नायसबसजरसांनायसन दफथाइयालायनो मोनसे ‘दफक्शन’सो। सहिलारसन नासजबा क थैया सबनाव ङ. हा: हा: हा: ... —



नोंथाांसन बे रावखौ रावबो गनायाखै?







इिालक, इांलडिसनफ्राय फै नाय सबसगयानाररफोरा बबेखासन बेखौ गनाय ों आरो सगनाय



फोरमाय ों। जापानसन थान् ै सबसगयानारक प्र. िसहि’वा बुां ों— सबसन बाद ब्ला सनउसक्लयार गोहोआ सुबुांसन मोनबा जेनरे े शनससम बेंगुरा खालामो ह े ा आरो मेलेम। नाथाय आां बुांनाय बाथ्राखौ सबबो



गियानगि



137



गनायनो गोिाब मोन् ों। सबथाङा सहर’ससमा आरो नागासादकसन बेंगुराफोरसन सायाव नाइसबसजरनाय बाथ्राखौ गावसन सबबुांसथयाव सबद सन्थ हो ों। —



नोंथाङा मा फोरमान होखो, नोंथाांसन गरन्थ’खौ?







फोरमान? फोरमानसन मा बाथ्रा। आां जा सैथो बाथ्रा बुां ों बेयो बावैनो मोगथाङाव



नुजासथगोन अब्ला बेसन ाया जागोन— बै इमपेररसलि सबसगयानसगररफोरा। गुबै बाथ्राया राजखासन्थसो। साइनरििफोरसन सान्नायाव इमपेररसलि सेसन्िमेन्िा थानो नाङा। नाथाय ङ। सनउसक्लयार गोहोखौ हासथयार सहसाबै बाहायनानै ावगाफु नाय हा रफोरखौ गावसोरसन आसथां ससङाव लासखबाय थानो लुबैनाय ससांसन गोसोआ सबसगयानाररफोरसन गोसो ससङावद हाबनानै ङ, बेसो गोमोथाव। बुहुमनाां सुबुांसन आांबो सासे लोगो, बे सानसिखौ लाबोनो हायैसन जुनैनो सबसोरो आांसन बे रा ाबखौ गनायनो बा ों— बेनो गाहाइ जाहोन। —



प्र. मेस, नोंथाङा फोरमान खालामनानै द सन्थनायाव मानोथो था ’ ों? मा असुसब ा



ङ? —



आां बुांबायानो नङा। फोरमानखौ नाांगौ? मोनसे बाथ्रा— सासे सुबुांखौ एपमेनाव



सोलायहोनायखौ नोंथाांबाद



सासे दफसजससयाना एप्र’भ खालामगोन? नैसथ बाथ्रा, एपमेनाव



सोलायनायसन उनाव बे सुबुङा आरो ासन गावसन महराव सोलायदफन्नाय नङा। माने सनउसक्लयार गोहोसन ररयेकशनखौ सनउिेलाइज खालामनायसन राहा आां मोनाखै। बेसन अनगायैबो, बेखौ आन्जा खालामनानै द सन्थनोब्ला मेिारा जानाांगोन एइसलि क्लाससन सुबुां। सोरबा एइसलि सुबुङा भलुसन्ियारसल आवगायबोनाांगोन। बेसन अनगायै गुबुन राहा ङब्ला— बेयो जा ों आां सोरखौबा दकिनेप खालामनाांगोन आरो आन्िारग्राउन्ि जानाांगोन, आन्जा खौ के रर आउि खालामनाांगौ नोंथाङा बेसन सोमोन् ै मा राहा द सन्थनो हागौ? —



एसन वे, यु मास्ि प्रुभ इि िु श्व’ िा वाल्िय।







हा: हा: हा:। से ससरर थायो बानेश्वर मेसा आरो बुदां फनो— आां जेन्नाय लानो लुबैया।



आांसन सजउ मोनसेयाव आां बे खोथाखौ फोरमान खालामनानै द सन्थनाांगौ, बे चेलेन्ज जा ों नाथाय बेसनख्रुइ बेसो गोनाांससन आरो साबससन आांसन बाथ्रायाव सैथो न ां ा गैया। एसन वे, आांसन बे गरन्थ’वाव फै नाय बाथ्रासन थार सबसजरसथखौ ै न े गोन आांसन उनाव आांसन फरायसा आरो आसथखालसन भावा एिसमक एनाजीसन सबसगयानारर, द ल्लक युसनभारससरिसन के समसि आय ासन प्रफे सार जय चन्र सक्सेना आरो नाांजाब प्रफे सर प्रेम छोप्राया। द ल्लक



138



गियानगि



युसनभारससरिसन के समसि सबफानाव जों जा आन्जा ाव मोनबाय बेयो



ा आांसन गरन्थ’ जानानै



गैसलया; जानो हागौ, आांसन ै न्न े ायाव बे आन्जा खालामनाया जाफुां ों। ा नोंथाङा फोथाय, आइ समन, प्रुभ लुबैयोना? िाक्िर बाबु, वेि फर एिसलस्ि ससक्स मान्थ्स। आांसन सनउसक्लयार आन्जा ा बे बोसोरसन नङा। द ल्लक युसनभारससरियाव आां जेब्ला प्रफे सारसन सबबान मोनो बै समावनो आां सनउसक्लयार दफउजनसन सोमसजनाय एयार पल्युशनसन बागै नोजोर गोग्लैयो। बे पल्युशनसन गेजेरजों सजसबसन ह े ा थाथाइसन गुद मुवा क्रमजमाव मा गोहोम खोख्लैयो बेखौ नायसबसजरो। नुबाय, सजनफोराव थानाय सि.एन.ए.सन गुद आखुथाइखौ उल्था जाहो ों। बेसन थाखाय आां लाइफाां आरो सगसनसपगसन सजनखौ आन्जा ाव बाहायबाय आरो नुबाय लाइफाां आरो सगसनसपगा सगसबसन महराव गैसलया, सेन्स अगेनाबो गुबुन जाबाय। मानसससन बेलायावबो रज’यो। — —



दफसजके ल स्त्राक्चार आरो सेनस’रक अगेन मोननैयावबो इफे क्ि खालामो? गमायैनो। सनउसक्लयार गोहोसन ररयेक्शनसन थाखाय मानसससन



ह े ायाव थानाय



मोननैसजनै क्रम’जमा उल्था जागोन, थैगोन आरो नैसजथाम नां क्रम’जमाल’नो गोख्रों जागोन, अब्ला उनसन जेसेबाां जो आरो जोला लोगो नाांना गोगो जागोन बेयो 23 नां क्रम’जमसनल’ जागोन। —



प्रफे सर साहाब। जों समसथनायाव 23 नां क्रम’जमजों उसजनाय उनजोलैया गोगो जाखाया।



नाथाय नोंथाङा बुांनाय ‘एप’ मुगासन सुबुङाव सोलायगोन होन्नाय बाथ्राखौ आांबो बुसजनो हायाखै। —



िाक्िर बाबु। आां के समसिसन मानसस। नोंथाङा दफसजअलसजि।







अ’ नङा, आां बुांनो नागेरनाय बाथ्राया जा ों, मानसससन गेजरे ाव ाबो मोख्रा महरसन



उसजयो। आांसन बे नार्सुं हमावनो बेबाद गोबाां के स जा ों। मोनसे के सा द नैसनफ्राय बोसोरसज आगोलसन। ि: मेधक, गाइनक’ल’सजि ि: आर.के . िेका आरो आां− साथामजों सासे सगसब इशुसन मेिारसनरि के सखौ ससजाररयान खालामना सिसलभारक खालामबाय। गथ’वा नाथाय एबनमेल। गथ’सन सखथुवाव इसन्स मोन्थाम गोलाव लान्जाइ। लोगो लोगो गथ’सन लान्जाइखौ अपारे सन खालामनाय जाबाय। गथ’वा ाबो ङ, नाथाय सबसन महर आरो मोखाङा मोख्रासन बाद , आखलआखुवाबो फ्राय ङ। फे मेसल के स िािक खालामना मोन् ों— सबमा-सबफाया गासम ओन्सोलसन आरो गुबुन के समके ल ररयेक्शनसन बोसल जाथाव जाहोनखौ जोंबो मोनाखै। बेबाद नो मोननैसो के स जाबाव ों— मोनसेया नमेल िेसलभारक नाथाय गथ’वा सुन् ाइ गोनाां, नाथाय सजनै घन्िासन उनाव थै ों आरो थैनाय समाव फु रा नमेल।



गियानगि



139



बेफोर क्रम’जमसन बाथ्रा आरो सि.एन.ए.-आ माबा जाहोनसन थाखाय फै यो। जायसख जाया, बेसनखायनो आां नोंथाांसन सथअ’ररखौ जोबोर गोसो होगाससनो ङ। —



होम।







प्र: मेस। फै



ा गुबुन आय ायाव फै ोसन। नोंथाांसन आसथखाल ह े ासन सोमोन् ।ै ा माबा



ट्राबल? — िाक्िर बाबु। आां बे ानथामसन गेजेराव फ्लररिा युसनभारससरियाव आलासस लेक्चार होगाससनो थाब्ला खेबसे लोमजाखाां ोंमोन। युसनभारससरिसन िकन प्र. वािसना आांखौबो बेसन सनउर’ल’सजके ल ररसाचय चेन्िाराव चेक-आप खालामहो ों आरो बास सान्थामसन उनाव गाहाम जा ों। िाक्िर ग’स्वामकया प्रफे सरसन बाथ्रायाव साांग्राां जायो आरो सोङो, “आच्छा, मेसिके ल ररपिाय नोंथाांजों फ ां ायो?” —



ङ, नाथाय



ा गैया। ब्लाि, युररन िेस्ि, स्के सनां माबा-मासब आन्जा



नाय ों। आां



बुसजयाखै— मेसिके ल िामय। सानैबो समसनयो। —



प्रफे सार साहाब। नोंथाांसन ब्लाि सेम्पल लानाय आरो बे आन्जा सन ररपिायबो



एपल’सनफ्राय माब्लाबानो मोनफै बाय। —



ियार बख’नानै फाइल गाांसे हानो िाक्िरा, आरो बुङो, नाथाय आांहा मोनसे िाउि



थाबाव ों। बेसनखायनो आां प्लररिासन ररपिय नायनो मोनब्ला मोजाां जागौमोन। एसन वे, नोंथाांखौ आां खावलायनो लुबैयो सनउ यकायव थानाय वाससांिन मेसिके ल ररसाचय इन्सरिरिउिाव थाांनानै चेकआप खालामना फै योब्ला मोजाां जागोन। बेसन िाक्िर नाथान िाउनहा आांजों गाहाम सोमोन् ो ।ां —



िाक्िर, एइ... आां नुबाय, नोंथाङा बाथ्राखौ खेंख्रा खेंसख्र बुांनो हम ों। खुसलनानै बुांब्ला मा



जायो? आां मा गो ोनायाव सेरथेगोन नामा? आां मा बे सिसज बैसोआवबो सेंग्रा जाबावनो नामा? —



प्रफे सर साहाब। बोराबनो नाङा, बोराबनो नाङा। बाथ्राया बेनोद एपल’सनफ्राय फै नाय



ररपिायव जा जा बेसा सन सबबाां हर ों, बेबाद



नोंथाांसन के सा जाथावा। मोनसे खोथाया जा ों,



सेम्पल हरनायावसो माबाफोर गोरोसन्थ जा ों जानाांगौ। आरो ररपियसन मथेब्ला के सा बेनोब्ला यु.एस.ए.-याव थाांनायानो बेिार। आां बे सेन्सावसो बुां ों। —



अ’ नङा नङा। आांहाथ’ बेबाद मोनबो बेमार थाथावा। नोंथाङा...।



140



गियानगि



— प्रफे सर साहाब। सब इसज। बे ररपिाय सि.एन.ए.-सन आरो नोंथाांसन सि.एन.ए.-याव नुनाय इसलमेन्िफोरखौ कमन सुबुांनाव ाससम नुनो मोनाखै। बेसनखायनो, आांहा फोथायनो गोिाब आरो नांमारगौब्ला बेसन रट्रिमेन्िा इसन्ियायाव ाससम जाफु ङाखै। बेसनखायनो नोंथाांनो आां बे एिभाइसखौ हो ों। िाक्िर ग’स्वासमसन नवावनो मोनासन ओंखाम जानानै सगद ल ां ाां ों प्रफे सर बानेस्वर मेसा। गोजाां बोथोरसन बोथोरा गासि जा ों। अख्राङाव जोमै ासख ों आरो िो-िो बार बार ों। हराव अखा द्लाम हा ों। **



**



**



**



बानेस्वर मेस। रां कलेजसनफ्राय के समसियाव अनासय लानानै एम.एस.सस. खालामो द ल्लक युसनभारससरिसनफ्राय। गल्ि मेिल े मोनो एम.एस.सस.-याव। रां कलेजावनो लेक्चारार मावफु बाय थानाय समावनो गुवाहािक युसनभारससरिसनफ्राय सप.एइच.सि. सिग्रक लायो आरो बै समाव आसाम सबसगयान ससाइरिसन आफा सगरर जायो। सबसन ररसाचयसन आय ाया “मोसलकु लार एनाजी अब अजन”। लोगो लोगो, द ल्लक युसनभारससरियाव के समसस्ट्रसन प्रफे सर जानो सलांहरजायो। द ल्लक युसनभारससरिसन प्रफे सर जाना थानाय समावनो भाबा एि’समक ररसाचय सेन्िारसन फे ल’सश्वप मोनो। आरो भारिसन सासे सनउसक्लयार सबसगयानाररसन मासस मोनो। बेसन उनाव बोराइ बैसोआव गावसन गासै सबबानसनफ्राय आनिायनानै सगद ब ां ोयो िेजपुराव, गेरेकी गासमयाव, गावसन आजै-आजौसनफ्राय खलाव थाबोनाय उषापुरक सथलायाव। आसथखालसन िेजपुरसन मानससफ्रा ससनाया बानेस्वर मेसखौ। ससनायनाय ां होनब्ला सबसोरसन मा ाव गावसन बै समसन फरायसा लोगो ररिायािय जुद ससएल मेसजस्ट्रेि िपन गाांगुलक,



रां कलेजसन ररिायािय



सप्रसन्सपाल महेन्र चौधुरक, उदकल िारापिक उपाध्याय आरो सानैसो मेस बुरै। आरोबाव िाक्िर रबकन ग’स्वामक। प्रफे सर मेस। जोनोम मोनसेयाव रा-रुफा एसेबो आर्जययासखसै। नखर



ायासखसै, हाबा



खालामासखसै। गावसन गासै बेसा खौनो द ल्लक युसनभारससरियावनो होबोजोब्बाय। सबसगयानारर मेस। गावसन नसनफ्रायनो जेरावबो ओंखारा सबयो। ओंखारोब्लाबो मोना मोना थाबायलाङो सबयो गावसन गोजाम लोगोफोरनाव माब्लाबा माब्लाबा। बेसनखायनो रावबो ससनाया। प्रफे सर मेसा गावसन सजउवाव माबाफोर गोजोन गोनाां जाथाइ जा ों ना जायाखै बैखौबो गावहा थाल गैया। गोसोआव लासखफे रा। नाथायबा माखासे रांजाथाव जाथाइ ङ। प्रफे सारा िपन गाांगुलकसन नवाव थाां ोंमोन सानसेखासल मोनासबसलयाव, गाांगुलक बाबुवा लेंहरनाय लेखा। कसलां बेल



गियानगि



141



ामनायसन से उनाव सासे सहन्जाउसा गथ’वा रजा खेवना होफै नानै मेसखौ खावब्ला नु ों आरो माग’ माग’ होनना न’ ससङाव



ोर



ोर खारलाां ों। न’ ससङाव



से बु -ांु बा ाां गोसा गोसा



रायज्लायनाय उनाव गाांगुलक बाबुवा ओंखारबोना ग्लाब ग्लाब समसननानै मेसखौ आखाइयाव हमना लाना थाां ों। गाांगुलक बाबु बुांनाय बाद ब्ला बे गथ’वा गावसन दफसाजोसन दफसाजो— दफसौजो आरोमा। साननै ससगाङाव हर’र ससनेमा नायनायसनफ्राय एसे खानाय गोलाव मानसस नुब्लानो बाग् ावग्रा जा ों। सहन्जाउसायाबो उनाव खासथयाव फै ना रायज्लायनायाव बाहागो ला ों। बे जाथाइसन उनाव मेसा गावसन बावैसोसन सजउवाव जानाय मोननैसो जाथाइखौ गोसो खाां ों। एयार इसडियाजों लडिनाव थाांनो थाखाय इसन् रा गान्धक एयारपियसन लाउन्जाव सजरायनाय सामाव। गाांसे रा ाब सबलाइ फरायनानै उनसथां माबा मोनसे नायहर ोंमोन मेसा। सासे बुरै ब सहन्जाउवा ‘आइऔ’ होन् ोंमोन। मासन थाखाय माखौ होन् ोंमोन मेसा हमनो हायाखैमोनब्लाबो एसे गासि मोन् ोंमोन। लोगो लोगो फ्लाइिाव गाखोनाय सम जा ोंमोन। गुबुन मोनसे जाथाइया कसलकिासन सभक्िररया मेमररयेल हलाव। कसलकिा सबसगयान ससाइरिया खुांनाय साइन्स इक्जसहसबशनाव। होंगो- ोंगोआव सासे बाङासल मुसिमाजों सौग्राव ोंमोन। सहन्जाउवा ब मेजाजसन जानाांगौ, बुांबाय- “यु ससम्पान्जक!” बाथ्राखौ सुग्लायहोयो अगेनाइजार प्र. सेनगुप्ताया आरो बे बाथ्रासन थाखाय गावनो सनमाहा सबयो। अब्ला मेसा बुां ोंमोन— कलेजाव थाब्ला गाांसे सल’मा फरायनाय गोसोआव ङ। बेयाव बुां ों, सहन्जाउफोरा खुगायाव जा फै यो बेखौनो बुांगारो। थारै ब्ला, सहन्जाउवा दफसाइखौ बसखनो मोनैया गोबावसैमोनगोन। प्रफे सार मेस। गान्नाय-जोमनाय, जानाय-लोंनायसन मोनबो नेम गैया, जोथोन गैया। माब्लाबाबो आयना नायफे रा, खानाइ खानब्लाबो मोखाङाव ि’-पाउ ार एबा क्रीम लगायफे रा। नायफे राखै जानाांगौ गावसन सभसा पासपियफोरखौबो। नाथाय जेरावसख थाङा बयबो ससनायखायो सबखौ अदफसचयेल एमप्लसयफोरा। मेसा िाक्िर ग’स्वामकसन सेम्बारसनफ्राय फै नाय उनाव हानाय अखाया फुां सन गु बासजसनफ्राय एफा एफा नागार ों। प्रफे सारा ससखारनानै बारान् ायाव थाबायलाांना गावसन गाबसिहर ों। बारान् ायाव ाहोनाया बालसथांसे ै ोन्नाय ।ां



ाहोनाखौ



प्रफे सारा बासल्थां सेराव थाांना ख ै ौ मानोबा नाय ों। सबयो नुबाय— मासे मोख्राया गावखौ नायगाससनो ङ। बाग् ाव ों सबयो। जेरावबो नायसथांबाय खासथयाव मोख्राफोर ङ नामा (?) गैया। गोसोखाांबाय सबयो— उदकल िारापिक उपाध्याया बुांनाय बाथ्रा— मानससफ्रा ा मासन िेजपुरसन लामायाव हर गेजेराव मासे ससम्पान्जकबाद जुनार नुनायसन बाथ्राखौ। फु फु गोलोमिावबाय सबयो। बासल्थङाव खेबसे नायदफनबावबाय आरो गावसन खर’खौ खेबसे गोजौ खेबसे गाहाय, खेबसे



142



गियानगि



खाइलें, खेबसे मेगन मोख्रेब, खुगा गुरसज खालामबाय; मोख्रायाबो बे बाद नो खालाम ों। हाां सथफुां सथफुां जाबाय सबसगयानारर मेसा। ाहोनाखौ गाबसिहरबाय। ाहोनाया खारबोना बुांबाय— ‘मा जाखो सार?’ —



अ नाङा। .... र’ नों बेयाव मोख्रा फै नाय नु ों नामा?



से उमु-सुमु जाबाय ाहोनाया। — गैयाथ’ सार। बबेसन मोख्रा फै नो? महाभैरब मसन् रावनोब्ला ासनया मोख्रा गैसलया। —



आांद



ासो नुथार ों, बे बासल्थङाव नायब्लानो नु ों।







सार, बेथ’ सारसन सायखांसो।







यु िेम! थाव सोबाबाय प्रफे सार सबसगयानारर बानेस्वर मेसा हालुवाखौ। ससबाय ाहोनाया फ ां ाांसन खुन्थायाव नाांजाहैबाय आरो गाांलाब गोग्लैना थाबाय।



सलरसगररसन ससनायसथ: गोसपनाथ िह्म सबथाङा 1963 मायथाइयाव अ ालगुररसन रौिा हालामसन आइथानझाराव जोनोम



जा ोंमोन।



सबथाङा



राांखासन्थ



आरो



बर’



मोननैबो



आय ायावनो



गौहारि



मुलुगसोलोंसासलसनफ्राय एम.ए. आरो सब.एि. द सग्र लायो। सबथाङा ासासन् घरामारक हायार सेकेडिारक स्कु लसन गोरायुां हाबा मावगाससनो ।ां सबथाां िह्मवा गाहायै खन्थाइसगरर। सबथाङा सुजुनाय खन्थाइ सबजाबफोरा जाबाय मानसस



जानायसन ससगाां बर’ जाबाय, रे गा आरो आांसन आङा आांसन नङा । मानसस जानायसन ससगाां बर’ जाबाय खन्थाइ सबजाबसन थाखायनो सबथाङा बर’ थुनलाइ आफा सनफ्राय 2013 मायथाइयाव राांसार बान्था मोननो हा ोंमोन। सबथाङा खन्थाइसन अनगायैबो सम सम रायथाइ आरो सुां ’सल’बो सलरो। सबथाांसन बे प्र: बानेस्वर मेस सल’वानो बर’ रावाव सलरनानै द हुनजाजेन्नाय सगसब गोनोखो सल’।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । बहर



गोथौ



सनजोम



सि-िाय



गियानगि सथला



हाफावबाद हाजोसा



इन्जुर



नसन बेरा



खासथ-खाला



साखासथ-फाखासथ



ोरखार



143



गोनाांसथ



हुरा हुरा



सम सम, गेजेर गेजरे



हाांसो ससलारर



रोखोमसे हाग्रासन हाांसो



रोंमोन्थाइ



आर्जयनाय सगयान



इनायनो



जोबोरै नो



सगलु-बालु



सगथाव-बाथाव, खैफो गोनाां



बबेखासन



नाथाय



गरन्थ’



सबथाांसख



थाथाइ



थासारर



गाांलाब



उ ाां ह े ायै



2. दफन हो ‒ (क) गोसोम क’ि, गोसोम लांपेन्ि आरो गोसोम जुथा गान्नाय मानससया माजों फै ोंमोन? (ख) उषापुररया मा? (ग) उषापुररसन सबगोमाया सोर? (घ) प्र. मेससन लाइिेरक रुमाव मा म ां ोन? (ङ) प्र. मेसनो सोर सोर लाइजाम हर ोंमोन? (च) प्र. मेसखौ नायनाय िाक्िरा सोरमोन? (छ) सनउसक्लयार गोहोखौ बाहायोब्ला मा जागोन होन्नानै प्र. मेसा बुां ों? (ज) प्लाइअससन पेररअिा मा? (झ) सहर’ससमा आरो नागासादकसन बेंगुराफोरसन सायाव नाइसबसजरनाय गोनोखोआररसन मुङा मा? (ञ) सनउसक्लयार गोहोआ सुबुां-सो ोमसिखौ फोजोबिाांगोन होन्नानै बुांनाय प्र. मेससन नायसबसजरसांनायखौ मा मा हा ोरसन गोनोखोआररफोरा गनाय ोंमोन?



144



गियानगि (ि) प्र. बानेस्वर मेससन



ह े ाखौ आन्जा



नायनानै ि. रबकन ग’स्वामकया माबाद



ररपिय



मोन् ोंमोन? (ठ) प्र. बानेस्वर मेससन सोलोंथाइ लानायसन बागै सलर। (ि) प्र. मेससन ररसाचयसन आय ाया मामोन? (ढ) प्र. मेससन गावारर सजउसन सोमोन् ै फोरमाय। (ण) प्र. मेससन सजउसन मोनसे जाथाइसन सोमोन् ै सलर। (ि) सनउसक्लयार गोहोखौ गुद खालामनानै बुांनाय गावसन सबबुांसथयाव प्र. मेसा जाफुां सार जा ोंमोनना जायाखैमोन सबसजर।



3. गोनोखो थुनलाइया माखौ बुङो फोरोंसगररसन हेफाजाबै सलर।



(गोनोखो थुनलाइ)



22



समायना असलन्र िह्म गौरबा बेसेबाांबा बोसोरसन उनाव द नै 46सथ जोनोम सान फासल ों। सबसन गासैबो लोगोफोरानो गावबा-गावसन सबसस-दफसाफोरखौ लायै लायै फै ों। बयबो समसन-रां जा जोनोम सानसन पार्िय जा ों। गावसन अदफससयेल कु व’िारसन साखासथयाव थानाय 5-स्िार हिेलाव बेसेबाांबा राां बाहायनानै पार्िय हो ों सबयो। जानो हागौ 1987 इां मायथाइसन उनाव 29 बोसोरसन उनावसो गावसन जोनोम सान खुन ां ायसन थाखाय एबा गाव ा सासे बेसेबाांबा गे रे मानसस जानायसन थाखाय। नाथाय सबखौ एसेबो खुसस जानाय नुनो मोनाखैसै। ओरै बाद नाां ोंद सबयो गावखौनो खुसस जाहोनो नाजा ों नाथाय हायाखै। नाथाय आांबो सबखौ गो ो गोजौ फरायसासलयाव लोगो मोनलायनाय समसनफ्रायनो बेबाद खासथयै लोगो मोनथाराखैमोन। आांनो गावसन जोनोम सानसन पार्ियसन इसन्भिेशन हरनायखायसो आांबो बाबु सबमाखौ न’वावनो बाबुजों गारबोनानै हार्सयङै फै ोंमोन। लासजलायलाङोबो। मालाइ मानसस सगद रसन न’वाव मानसस सगद रसो फै योनो। सजयानो जाया गो ोसन गोजौ फरायसासलसन सख एरख’लायग्रा लोगो सहसाबै आां गौरबसन पार्िययाव फै ोंमोन। हरसन 11 बासजबायमोन। गासैबो आलाससफोरा थाांजोब्बायमोन। पार्िय सथसलयाव आां गौरबजों थाफानाांनायसै। आांखौ गावजोंनो हर थालाांनो सथन् ोंमोन सबयो। आां सबखौ नागारनो हायैसन हिेलसनफ्राय सबसन कु व’िारावनो हरसेखौ थालाांनो होन्नानै थाांफानायसै। हजों बाबु सबमाया फ’न खालामनानै सलांहरनाया हामथारलामोन नाथाय आां अखानायैसो थाांदफनससगोन होन्नानै सखन्थाहरनायसै। गौरब सबमाया बुांहरखानाय मोनसे खामासनखौबो मावलाांखानो हाब्ला मोजाां जागौमोन होन्नानै आांबो खाबु मोन्नायावनो गौरबजों थाहैनायखौनो हामगोन सान्नायसै। हर गेजेरसन 11.30 बासजबायमोन। गौरबसन कु व’िाराव मोनहैनाय लोगो लोगो हणय होग्रोमोना सासे गािाय हाबग्रा लामासन गो ोसन राजा-रासनसन महलाव थानायबाद बेसेबाांबा गे रे गोजौ गेिखौ खेवनानै होनायसै। गौरबसन कु व’िार ससङाव हाबनानै ओरै बाद नाां ोंमोनद जेन आां बुहुमावनो थानाय बबेबा मोनसे दफसा सोगोआवसो हाबहै ों। कु व’िारसन सोरसगद ां गुफुर माबयल अन्थाइजों लुनाय गोजौ इन्जुर; लारर-लारर, फारर-फारर, सारर-सारर सबबार आरो समायना-



146



गियानगि



रमायना फाख्रा-ससख्रा गाबगोनाां मुां समसथयै लाइफाां। फासेसथां सुइसमां पुल आरो बेसन गेजेराव फाउन्िेन; साखासथ-फाखासथ बाइद ससना गाबसन मोले मोले समायना मोसब्लब आलाररफोर। सेबा सानफ्नाां ोंमोन आां- “बाबु सबमाखौ लाबोफानायमोनब्ला बे बुसब्लखौ एसे रमासन्िक खालामलाांनो हागौमोन!” लोगो लोगो गौरबा बुांनायसै− − मा सानहाबखो, असलन? − जेबो नङा। बे बाबुमोना मोजाङै ङना गैया सानफ्लागारहर ाां। − ,े मोजाां बाथ्रा। बेबाद बुांनानै गौरबा ससरर थादफन्नायसै आरो गावसन कु व’िारसन न’ मोखाङाव थानाय अ ु र बेलखौ ामनायसै। लोगो लोगो सासे समायना ससख्लाया रजाखौ खेवनानै होनायसै। आां बै ससख्लाखौ नुनानै एसे ससनायनाय ससनायनाय मोन्नायसै। बै समावनो गौरबा आांखौ सबजों ससनायसथ होनायसै− − सबयो आांसन उन् सै न लोगो असलन नाजायरर। आरो असलन, सबयो समायना। − खुलुमबाय आांकल। आां ासन् से उनाव एसे गोमोनायजों सोंदफन ोंमोन− − समायना? ... ... ... ए... ...! − औ, आां समायना लाहारर। आां सबखौ नुनानै जोबो गोमोहाब ोंमोन नाथाय आांसन गोसोसन बेबाद हालो खौ सबसोरजों समसथजानो सगनानै बाथ्राखौ ानख्लेंनानै बुन ां ायसै आां− − बाथरुमा बबेसथां? − हौ... बैसथां। -- समायनाया आसस थुनानै सखन्थाहरनायसै। आां लोगो लोगो बाथरुमाव हाबहैनानै आसथां-आखाइ आरो मोखाां-गन्थां सुिाांनानै लानायसै। बाथरुमसनफ्राय ओंखारबोदफनब्ला गौरबा आांखौ मोनसे दफसा बेिरुमाव सललाांनानै गानस्लायनो थाखाय गामसा गाांसे आरो िावेल गाांसे होनायसै। बेसन उनाव गाव बाथरुमाव थाांिानानै आांखौ मोनसे िेरेस सायाव सलांलाांनायसै। बैयावनो ासन् से मोजाां-गासि खौराां लालायबावनायसन उनाव सबयो फाफोना-खङाव गांसे हुइसस्कसन बथल, ै जागसे आरो गांसे ट्रेयाव गांनै सगलास लोगोसे खाइसे जाग्रा मुवा लानानै फै नायसै। िेरेस सायाव गांसे समायना गे रे आराांगा आरो गांनैसो बेसेन गोसा माससफोर म ां ोन। बै िेरेस सायावनो सानैबो खासथ खासथ सजरायनानै जों



गियानगि



147



लोंनो लानायसै। इन्ट्रिाक्ि’रर पेगखौ लोंखाांनानै मेंनायजों आरो हर थौनायजों, हजों पार्िययावबो एसे लोंखानायजों जानायबाद मोनबायमोन आां। नाथाय गौरबा वेलकाम पेग होबावनायसै। लोगो लोगो एसे खुगा ओंखारनो हमनायसै आांहा। थोंजोङै नो सबसन हाबासन बाथ्राखौ द हुन्नायसै आां मानोना गौरब सबमा मा य ै ा सबजों सबसन हाबासन बाथ्रा रायज्लायनो सथनहरखानाया बोसोरनैसो जाबायमोन; आांसो सबखौ लोगो मोनबाङै लाय रायज्लायनाय जायाखैमोन। बेसनखायनो जानो हागौ बे बाथ्राखौनो द हुनग्रोथार ोंमोन आां। गौरबा ससरर ससरर था ोंमोन नाथाय पेग बानायनायावनो मुखुब जा ोंमोन; वेलकाम पेगखौ बानायनायसन उनाव सचयाजय पेगखौ लाखाांनायसन उनाव स्िािायर पेगखौनो



ाांना होनायसै सबयो। बेसन उनाव गावहाबो खुगा ओंखारहाांबायमोन। मोनसे समाव



हमैनो बुांनायसै सबयो− (‘जौ लोंनाया ह े ासन थाखाय गासि।’) − आांसन हाबासन बाथ्राखौ गो ानै रायज्लायनो गोनाां गैसलया नोंथाां। समायनाया माथो जाखो?! सबखौनो हाबा लागोन आां। नों गो ोसनफ्रायनो समसथखाया होनब्ला? आां सबसन बाथ्राखौ हमनो हास्लाबाखैमोन। मानोना सबयो गोजौ फरायसासलयाव फरायनाय समाव समायनाजों जोबो गोसो थोलायोमोन। सम सम सबसोरसन गोसो थोलायनायसन लाइजामखौ आां रोगानोबो मोनोमोन। नाथाय जोबो ख ु ु नाांथाव जाथाइया सबसन सजउवाव मोनसे िानय लाबो ोंमोन। मेरट्रक आन्जा सन दफथाइ मोन्नायसन उनाव कलेजाव मुां सथसन्नायसन ससगाां 1987 इां मायथाइसन जुन ानसन 29 खालाराव गौरबसन जोनोम सानखौ सबमा-सबफाया जोबो सगद रै फासल ोंमोन। अब्ला जोंसन क्लास-मेइि समायना गयाररयाबो सबसन जोनोम सान फोबोआव फै ोंमोन। उनाव मोनासबसल समाव साइखेलजों न’वाव थाांदफन्नाय समाव पुसलसफोरा खाबु लानानै सबखौ सजनाहारर खालामो आरो गावथारनानै रुपसह



म ै ायाव फोजावहरो। हेलाबा बर’फोरा



गावसोरसन थासगसबयारर मोन्थाइखौ नासगरनानै सोरखारसन खासथयाव खाइसे ासब द खाां ोंमोन आरो जायगा जायगा सोमावसार ोंमोन। बेसनखायनो पुसलस-आर्मयफोरा बर’ गासम गासम फै नानै हौवाफोरखौ



बुग्लु-ां सुग्लुां



जोबथेसासलयाव



खालामफै ोंमोन;



हमनानै



लाांनानै



ायसनसगरर



साजायनानै



ोनहै ोंमोन आरो खाबु लानानै सहन्जाउसा, ससख्ला आरो हाबा जानाय



आइजोफोरखौ मासन सजनाहारर खालाम ोंमोन; सोरखौबा सोरखौबा सजनाहारर खालामसस खालामनानै बुथारलाां ोंमोन। बेबाद नो खासि-सबसियै थैनाां ोंमोन गौरबसन गोसो-गोबोसन आमाइथुसन समायनायाबो। बे बाथ्राखौनो गोसो खाांनानै आांसन मेगनसनफ्राय थरसथांनैसो मो ै बोहैग्लाय ोंमोन। लोगो लोगो स्िािायर पेगखौ खनसेयैनो ग’ बोनानै बुांनायसै आां− − गौरब, नों ा सासे गे रे मानसस जाबाय। थेवबो आां नोंसन उन् सै न सासे लोगो सहसाबै बुांनोसै; गासि ामोन। समायनायाथ’ माब्लाबानो... ...



148



गियानगि − गैला! नोंगौना? − औ...! -- आां ासन् से ससरर थाहाबनानै एसे सन् ह े जों बुांदफन्नायसै। थेवबो आां सान् ोंमोन−



‘समायनाया थैयाखैमोन नामा?! नङा, नङा; बेबाद जानो हाया।’ − नङा असलन। नों गोरोसन्थ। सबथ’ आांजोंनो थायो। बेयावनो। नों हाइ नुवाखैसै होनब्ला? फै ग्रो-फै ग्रा?! ना फोथायनो हायाखै? बेबाद बुांनानै गौरबा फास्िय रमान्स पेगखौ लुहाां जा ोंमोन। नाथाय हर थौनाय समाव रमान्स पेग लानाया सरासनिा बाथ्रा नङा। मानोना बेसन उनाव आरो रमान्ससननो गलाब मद रा बोहैखायो; अखानायै हें-अभार। आां गासै पेगिै लोंबायब्लाबो गावखौनो एसे कनट्र’ल खालामनानै बुांनायसै− (‘जौ लोंनाया ह े ासन थाखाय गासि।’) − द नै जाससगोन नामा लोगो? − े सबसब् ब्ला। नों मेंबायबो जानाांगौ। हाइ नों सस गानस्लायनाय बेिरुमाव उन् ह ु ै ो थाां बन् ।ु नाथाय मोनसे बाथ्रा, समायना आरो आांसन हाबासन बाथ्राखौ नों गाबोन समायनासन ससगाङाव रायसथनाांगोन। ससगाङावबो नोंनो जोंसन गोसोसन बाथ्राफोरखौ रायसथलायनानै होआमोन होमब्ला! गुि नाइि! आां माबा बुांबावनो नासगरनायावनो लल’-लला नन-स्िप बुांनानै ‘गुि नाइि!’ होनायलाय आांबो ‘गुि नाइि!’ होन्नानैल’ उन् न ु ो थाांनायसै। अब्ला सबयो िेरेसावनो माससयाव सजरायनानै म ां ोन। आांसन मेगना जोबो ना बोनबायमोनब्लाबो एमाव गोलाांनानै बाइद ससना नोंखाइ-बाखाइ बाथ्रा सानै सानै उन् ल ु ाांबायमोन आां। अखानायै फुां सन ाइन ररां गासो जाबायमोन। समायनाया िसयां रुमाव आांनो साहा होनायसै। अब्ला सबसन मोखाङाव माबा मोनसे बोराबनायथाां माथाां महरा बेरखाां ोंमोन। आां बाांराय थोंजोङै नायनो हायैलाय हमस्लाबनोबो हायाखैसै। अब्ला गौरबा ससखारथ’वाखैमोन। हें-अभारसो जा ोंमोन नामा समसथया। आां समायनाखौ खासथयाव सजरायनो सखन्थानानै सोंनायसै− − नोंसन न’वा बबेयाव सबनानाउ? – हराव नुनाय ससख्लासनख्रुइ एसे रे ससन नुनायखाय सबनानाउखौनो सलां ोंमोन आां। − बेनोथ’ आांसन न’! -- एसे गोमोनायजों बुांनायसै सबयो। आां आरो मोनबो बुङैयानो हामससगोन सान्नानै ससरर था ोंमोन नाथाय सबयो बुांदफन्नायसै− − आ ाया बबेसन?



गियानगि



149



− आां गौरबमोनसन खासथसन रसे गासमसननो। जों सानैजों रुपसह गोजौ फरायसासलयाव जयै फरायोमोन। − ए। − नों मा खालामो? − आां नवावनो थायो आ ा। − मैया जोनोम सानसन पार्िययाव मानोथो थाङाखैमोन? − आां जेरावबो थाङा आ ा। − मानो? नों जेरावबो बेरायहैनो लुबैया नामा?! -- आां सांगासलबाद अां-अां सोंफ्लाांगाससनो थानायसै। सबयो आांसनसथां नायहरनायाव मोखाांजों-मोखाां जा ोंमोन जों। अब्लासो आां सबसन मोखाांखौ एसे रोखायै नु ोंमोन। नाथाय हराव नुनाय बै ससख्लासनख्रुइ एसे रे ससन नु ों। आरो गो ोसन गौरबसन गोसो थोनाय समायनाजों गोरोबमारनाय नु ों। आां गावसन मेगनखौनो फोथायनो हायाखैमोन। − आांखौ जेरावबो थाांनो होआ। -- सबयो आांसन सोंनायसन दफन्नायखौ होनायसै। आां ‘मानो?’ होन्नानै सोंहाां जाब्ला सबयो आां समसथनो नासगरनाय बाथ्राखौ गावनो सखन्थानायसै− − आां समसथनायाव आांखौ गौरबा सज बोसोर ससगाां गावसन लेबरे िररयाव जोनोम हो ोंमोन। − सबसब् ब्ला...! नोंद



ा सासे ससख्ला...!! -- आां माबा ससमाां नुनायबाद मोन्नायसै।



− गोबाां मानससफोरानो बेबाद बुङो। आां नाथाय हमनोनो हाया। नों सखन्थानाय आ ा, आांहा माबा प्रब्लेम ां नामा। समायनाया गुरैयै अनथाव-बाथावै खाउलायनाय गाराङै बुांनायलाय आां थानो हायाखैसै। फासेसथां गासैबो गुमुरखौ समसथनानै लानो सान्नानै आां सबजों दफ्रयै रायज्लायनायानो हामगोन सान्नायसै। बुांनायसै आां− − खोनासां समायना। नों जा बाथ्राखौ बुां ों बेयो सरासनिा नङा। माबोरै ?! − नों सासे सज बोसोर बैसोसन ससख्ला जानो हाया। − सबसब् ब्ला?!?! − खमैबो नोंसन बैसोखौ 25 बोसोरबाद नुयो।



150



गियानगि



लोगो लोगो सबयो आांनाव गोबाां बाथ्रा सोंनानै लानायसै। बेसन गेजेरावनो गौरबा गो ो स्कु ल फरायनाय समाव समायनाजों गोसो थोलायनाय आरो समायनाखौ पुसलसफोरा खासि-सबसियै बुथारनाय बाथ्राफोरखौ सबनो सखन्थानायसै आां। अब्ला सबयो सों ोंमोन− − बै समायनाया आांनो होन्नानै नों सानो नामा? − साना। मानोना सबसन गोथै सह’खौ आां आांसन मेगनजोंनो नु ोंमोन। जों सानैबो ासन् से ससरर थाहाब ोंमोन। उनाव आां सों ोंमोन− − गौरबा नोंसन मा जायो? − आां समसथया। नाथाय सबयो आांखौ बेबक होन्नानै गाबसियो। लोगो लोगो आां एसे सानहाबबावनायसै। गो ोसन समायनाखौबो गौरबा बेबक होन्नानै गाबसियोमोन। फासेसथां ासन समायनासन महर-मोखाांखौ नायब्ला गो ोसन समायनासन महरमोखाांखौ ानाय। हे गसाइ! माबोरै लाय बहा बेबाद एसेबाां रोखोमसे मानसस नासगरनानै मोनखो गौरबालाय! सोरसजसगररसन मायाखौसो मोनबाय नामा सबलाय?! बे समावनो आां लोंनाय साहा कापखौ ट्रेयाव सथखाांनानै गुबुन खथासथांजाय आगान हो ोंमोन समायनाया। आां सबखौ सजरायथ’नो सखन्थाहाां जा ोंमोन नाथाय सबयो थाांनायखौ बा ा होनो बोरै बा मोन्नानै ससरर थादफन्नायसै। से उनाव सबयो गावनो फै दफन्नायसै आरो बुन ां ायसै− − आां नोंखौ फोथायनो हायो ा आ ा? लोगो लोगो सबनानाउ गैफेरजासय फान्था गेल्लाया सबजों ‘आ ा-आ ा’ गाबसिजानानै सबखौ असे सबनानाउ सानमारनानै बुांनायसै आां− − नों आांखौ गावसन सब ा असे होन्नानै सान्नानै लानो हायो। − गोजोन्थों आ ा। − इउ आर वेलकाम। बेबाद नो गोबाां बाथ्रा रायज्लायनायसन गेजरे जों गौरबा सबखौ हाबा खालामनो नासगरनाय आरो गौरबसन सोमोन् ै आांहा जा गोसोआव म ां ोन गासैबो बाथ्राखौ सबनो बुांफ्रुनानै होनायसै आां। नाथाय सबयो बेफोर बाथ्राखौ खोनानानै बेरेखा जागारनायसै। समायनाया सौरा रुमसनफ्राय गुबु न फासे खर’सथां थानाय खथायाव हाबहैनायसै आरो 30 समसनिसो समसन उनाव सस गानस्लायना ओंखारनानै बुांफैनायसै− − आ ा, गौरबा ा ससखारथ’वाखै। नों रिसब नायथ’ ो। आां गलायाव गाइखेर लायनो थाांसन। खुलुमबाय!



गियानगि



151



− े सबनानाउ, ।े आां सबनो सखन्थागोन ।े आां 45 समसनिसो रिसब नायनायसन उनावबो गौरबा ससखाराखैसै। ओरै नो फु ङावनो ओंखाम गोजाां जाग्रा उ ;ै



ल ु ायलाांनायसो मोनबाय। समाबो द्लाम जाबायमोन। आां बायह्रायाव



ओंखारनानै न’सन सोरद सगां नायसथांनायसै। आांबो ससक्युरररि एजेसन्सयावनो सासख्र मावनायलाय कु व’िारसन लामा नेग्रा गाियखौ राय ावनो होन्नानै, सबसोरसन ससक्युरररि एजेसन्ससन सोमोन् ै एसे समसथनानै लानो होन्नानै कु व’िारसन गेि फारसे थाांनायसै आां नाथाय ससक्युरररि बक्साव रावखौबो नुवाखैसै। आां सौरा रुम ससङाव फै दफन्नानै इन्जुराव सैनानै ोन्नाय गे रे गे रे मान सबलाइफोरखौ फरायनानै नाय ोंमोन। गासैबो इांरासजयाव सलरजोबनायमोन; आां बारा बुसजयाब्लाबो गाांसे



इसडियान बाय’ल’सजके ल साइन्सेज एडि ररसाचय इन्सरिट्युिसनफ्राय गौरबा बै मायथाइसन बेस्ि नेशारे ल सहउमेन दक्रयेिर बान्था मोन् ोंमोन। ासन् से सबलाइसनफ्राय एसे एसे हमनो हा ोंमोनद



उनाव 11 ररां गायाव गौरबसन खथा ससङाव एलामय गोमनाय खोनानायसै आां। अब्लाबो आां बै मान सबलाइखौ नायगाससनो म ां ोन। बा समसनिसो उनाव गौरबा फै नानै ‘गुि मर्नुं!’ होफै नायसै। आांबो ‘गुि मर्नुं गौरब!’ होन्नानै बुांनायसै। बेसन उनाव सबयो बुांनायसै− − मा नाय ों? − ए... नै मानसस सगद रफोरसन बान्थाफोरखौनो फरायना नायनो नाजा ाां। − बेयो आांसन सजउसन रे ससन जाफुां सारनाय। समायनायानो बे बान्थासन गुद । सबखौ आां गोथार गोसोजों मोजाां मोन्नाय, आराइ सम खासथयाव मोननो लुबैनायानो आांसन जाफुां सारनाय। -गौरबा एसे गोग्गानानै बुांनायसै। बेसन उनाव समायनाखौ गाबसिहरनायसै सबयो। − सबयो गलायाव गाइखेर लायनो थाां ों। -- आां थाबनो सखन्थानायसै। लोगो लोगो सबयो सुइच बियसन मोनसे सुइचखौ थुनानै होनायसै। बेसन उनाव थाथेरनो हायैबाद आखु द सन्थनायसै। आरो खननैसो थुबावनानै खुगा ससङावनो बेरेंद्लाबायनायसै। आां सब बेंरेंनायसन गेजरे ावनो ‘ससक्युरररि’ सो ोबखौ खोनानानै सोंनायसै− − ससक्युरररिखौ नासगर ों नामा? − औ। बहा थैहज ै ोबखो सबसोरलाय?! − आांथ’ हाइ बायह्रायाव थाांब्ला सासेबो ससक्युरररि नुवाखैमोन! लोगो लोगो बायह्रायाव ओंखारनानै ससक्युरररि बक्साव नायहैब्ला रावखौबो नुमारासै। आां सबसन उन उन थाां ोंमोन। बेसन उनाव लामासथां एसे नायखांख्रेहरनानै फै दफन्नानै खामसासलसन रा ाब



152



गियानगि



सबलाइ ोनग्रा आराांगा सायाव गोग्लैनानै थानाय गाांसे इांरासज रा ाब सबलाइखौ नायनायसै सबयो। सासन हेिलाइनखौ बोद्लानानै उल्था फारसे नायब्ला गाांसे A4 महरसन लेखा सबलाइया बारजों सबरखारलाांनायसै। बेखौ खनखाांनानै नायब्ला नुबाय− समायनासन लाइजाम। आांसन ससगाङावनो फरायनानै नायनायसै सबयो।



जोनोमसगरर गौरब, सगसबयावो सनमाहा सबग्रोयो। आां द नै जोंसन गेिसन ससक्युरररि लाांफाां बि’साजों अराइसन थाखाय फै फाबाय। एसेबाां बोसोर न’ ससङावनो थानानै सबसन जोथोनजोंनो आां सुबुांसन ख ु ु-सुखुखौ मोन् ाांनो हा ोंमोन; सबजोंनो बे बुहुमाव थाांनानै थानायसन ससमाांबो नु ोंमोन। नाथाय आां द नै समसथबाय, नों आांखौ गमामा मोनसे मुसुखाबाद बाहायनो सानमार ों। नाथाय गोसोआव ला− खाइसे सुबुङा गावसन गोसोखौ गावनो-गाव गोजोनहोनो हानाया गोजानसन बाथ्रा; सबसोरखौ गुबुनाबो फोजोननो हाया। जों, जों लुबन ै ायमासन गासैखौबो मोनजोबनायमोनब्ला बे बुहुमाव आरो मोननो थाखाय मोनबो मुवायानो थानाय नांसलयामोन खोमा। आांसन गोसोआव द नै मोनसे बाथ्राया गमामा जाखाांफैमार ोंद जोंसन लुबैसुला गोसोखौ हमथानो हानायानो जोंखौ मोनफ्रोमबो खैफो सनफ्राय रै खा खालामो। बेसनखायनो गोसो हमथानाय आरो गोसो गाबखाांनाय सगयाना सासे मानसससन गुद सगयान जानाांगौ। द नै आां सानो− आां नोंसन खासथसनफ्राय आनिायनायानो मोजाां जागोन मानोना आांखौ नों बेयाव नुबाय थायोब्ला नों गावसन गोसोखौनो हमथानो हानाय नङा। थेवबो आां फै नायसन उनाव नों आांबाद गोबाां समायना सोरसजबावनो हागौ नाथाय नोंसन गो ोसन समायनाखौ नों माब्लाबाबो मोनदफनला। बेनो सैथो; बेनो मोगथाां आरो बेखौ नाजावनानै लानो हायाब्ला नों सजउ ावहायाव माब्लाबाबो रे हानो हाया। जोबनायाव, दफन खनसे सनमाहा सबबावनानै, जाहाथे आां लाांफाांजों थैस’-थाांस’ राइजो मोनजायो बेसन थाखाय आांसन जोनोमसन सगरर महरै जोंनो नों गोजानसनफ्रायनो बोर सारसिहरगोन होन्नानै समसजां सथबाय। एसेनोसै।। नोंजों सोरसजजानाय,



समायना



गियानगि



153



सलरसगररसन ससनायसथ: असलन्र िह्मवा ासन बाक्सा (गो ोसन बरपेिा) सजल्लासन रुपसह ओन्सोलसन ससङाव थानाय म नगुरर गासमयाव 1981 मायथाइसन 10 माचय खालारखासल जोनोम मोन् ोंमोन। सबफासन मुङा रुां सारर राजेन्र िह्म आरो सबमासन मुङा रुां सारर द पासल िह्म। 1986 मायथाइयाव मानास हाग्रामाजों नाांजाबनानै थानाय म नगुरर गुद फरायसासलयाव गुद सोलोंथाइखौ जुररनानै सबथाङा 1991 मायथाइयाव रुपसह गेजेर फरायसासल आरो 1994 मायथाइयाव रुपसह गोजौ फरायसासलयाव मुां सथसनो। उनाव, 1997 मायथाइयाव बर’ एम.आइ.एल.-आव बाांससन नम्बर लानानै मेरट्रक आन्जा खौ सेसथ थाखोआव उसथ्रयो आरो बै बोसोरावनो सब.एइच. फरायसासलमायाव गोनोखो आय ायाव मुां सथसनहैयो। हायार सेकेडिारर जोबथा आन्जा खौ उसथ्रनानै बै फरायसासलमासनफ्रायनो इांरासजखौ गाहाइ आय ा लानानै सब.ए. द सग्र लायो। उनाव, 2005 मायथाइयाव गुवाहािक बुहुम फरायसासलयाव राव सबसगयान आय ायाव मुां सथसनो आरो 2007 मायथाइयाव एम.ए. द सग्र लायो। आरोबाव, बै बुहुम फरायसासलसनफ्रायनो 2009 मायथाइयाव बर’ आय ायाव एम.ए. द सग्र लाबावो। सबथाङा एउ.सज.सस. नेि-ब्युर’सनफ्राय राव सबसगयान आरो बर’ मोननैबो आय ायावनो नेि-जे.आर.एफ. लानो हायो। उनाव, 2010 मायथाइयाव राव गोनोखोआवनो एम.दफल. द सग्र लानानै बै मायथाइयाव आइ.आइ.रि. गुवाहािकयाव सप.एइच.सि. जुररयो। सबथाङा ा माइसराव थानाय भारिारर राव फसांथानाव लेक्चारार-काम-जुसनयर ररसाचय अदफसार महरै खामासन मावगाससनो ।ां सलरख्रु-सलरख्रा खामासनयाव सबथाङा मुखुब जानायखौ नुनो मोनो। गुबुन गुबुन लाइससयाव सबथाांसन गोबाां सलरसब ाांबो फोसावजाबाय। सबथाांसन द नैससम फोसावजानाय सबजाबफोरा जाबाय— सा-सान्जा भारिाव िेरायबेलफोरसन हा-गोमानाय: हा



आरो आयेन सोमोन् ो (2006, रावस्लायनाय), Modern Bodo Grammar (2013), गाबोन बेबाद



जा ोंमनोन (2013, रावस्लायनाय गोनोखो सल’), बर’-गार’ राव हान्जा (2013),



जाफुां सार सजउसन आस’खान् ा जाररसमन (2013, सुां ’-सल’), Languages of Northeast India (2014), राव आरो बर’ रावखासन्थ (2014), An Introduction to Bodo Phonology (2015), गो ान मोगथाां (2015, गोनोखो सल’), आबै-आबौसन खुगासन राव (2016, बर’ खुगा थुनलाइ), आांसन गोबोआव नों द नैबो जुजाइसन अर (2016, खन्थाइ), थाबसस (2017, सल’मा), साइखां-An Intermediate Course in Bodo (2018, सुजुनाय), सगयानसि-An Advanced Course in Bodo (2018, सुजुनाय), सलिो-An Intermediate Course in Nepali (2018, सुजुनाय),



A Classified Recall Vocabulary in Assamese (2018) आरो Bodo



Phonetic Reader (2018)।



154



गियानगि



1. ओंसथ सोलोंसन फै । साखासथ



खासथयाव थानाय



सख एरख’लायग्रा



आांगो, असे



मोले मोले



जोंबासङ, बारा गोजों नसङ, सोराां नांबासङ



हालो



थासारर



ानख्लेंनानै



सोलायनानै



बेसेन



गुन



खुगा ओंखार



सरासनिासनख्रुइ बाांससन बाथ्रा बुां



आमाइथुसन



नागारहासय, आांगोसे



2. दफन हो ‒ (क) गौरब सबमाया सल’ सखन्थासगररनो मा सबबान हो ोंमोन? (ख) गौरबसन कु व’िार ससङाव हाबनानै सल’ सखन्थासगररहा माबाद नाां ोंमोन? (ग) गौरबसन कु व’िाराव समायनाखौ लोगो मोनजेन्नायाव सल’ सखन्थासगररया मानो गोमो ोंमोन? (घ) गौरबसन समायनाजों गोसो-थोलायनाय सजउसन सोमोन् ै सलर। (ङ) गौरबसन जोनोम खालारा मा? (च) समायना गयाररया सोरमोन? सबयो माबोरै थैनाां ोंमोन सलर। (छ) गौरबसन कु व’िाराव थानाय समायनाया बेसेबाां बोसोरसन ससख्लामोन? (ज) इसडियान बाय’ल’सजके ल साइन्सेज एडि ररसाचय इन्सरिट्युिसनफ्राय गौरबा मा बान्था मोन् ोंमोन? (झ) गौरबजों सोरसजजानाय समायनाया सोरजों ोनखारलाांजा ोंमोन आरो मानो?



3. आखु सबसजर ‒ समायना, गौरब



4. गोनोखो थुनलाइसन मोन्नैसो आखुथाइफोरखौ फोरोंसगररसन हेफाजाबै सलर।



(सजउखौराां)



23



सिकश चन्र बसुमिारर सबद्यासागर नारजारर



सबबार मुगासन थरसे गोजों हाथर्खय सिकश चन्र बसुमिाररसन मुांखौ खोनानो मोसन बर’फोरसन गेजरे ाव रावबो गैया। मेंनो रोसङ जोहोलाउ होन्नानै बयबो समसथगौ। मा राजखासन्थ, मा समाजखासन्थ, मा थुनलाइ सससबनाय; हाररसन गोजों इयुनसन थाखाय रुां सारर जानायहालागै सबथाङा खामासन मावलाां ों। मख’जाथावद , गुबुन हाररबाद बर’सन गेजरे ाव गो ो जोनोम कु न्िसल सलरनानै ोन्नाय नेम गैयामोन। बेसनखायनो, सिकश चन्र बसुमिाररया माब्ला जोनोम जाया बेखौ बुांस’नो हायो। गाव बुांलाांनाय बाद ब्ला बाांग्लासन 1308 सन थामसहनबा इां 1901 मायथाइयाव सबथाङा जोनोम जा ोंमोन। नाथाय मा सानखासल जोनोम जाया बेखौ बुांलाङाखैमोन। मानोना सबसन सबमा-सबफाया सबनो सखन्थालाङाखै। माखासे सलरसगररसन बाद ब्ला 1901 मायथाइसन 16 नबेम्बर सानखासल िमा खासथसन भालुगमारर गासमयाव सबथाङा जोनोम जा ों। सिकश चन्र बसुमिाररसन सबफासन मुङा थान् ाराम बसुमिारर आरो सबमासन मुङा खौलौ बसुमिारर। सबफाया सचराां आरो ररपु मौजासन मौजा ारमोन। बेसनखायनो, ससगाां भालुगमारर गासमसनमोनब्लाबो मौजा ारर सामलायथाव-थाव उनाव व े रगासमयाव ( ाउखा गाबनाय) राइजो जा ों। सेरफाांगुरर गुद फरायसासलयाव सबथाांसन सोलोथाइ सजउवा जागायो। गुद फरायसासलसन जोबथा आन्जा खौ इां 1911 मायथाइयाव उसथ्रयो। बै समाव गेजेराव धुसियावल’ गांसे गोजौ फरायसासल



ल ु ाराइ ग’वालफारा सजल्लासन



म ां ोन। बेसनखायनो, गुबुन गथ’बाद



गोजौ



सोलोंथाइसन थाखाय धुसियाव थाङो। उनाव 1919 मायथाइयाव मेरट्रक आन्जा खौ उसथ्रयो। बेसन उनाव, गोजौ सोलोंथाइसन ससमाां लानानै किन कलेजाव फरायहैयो। नाथाय, आनान गसाइया सबथाांसन खाफालाव बारा बुरजा लेखा फरायनो सलरनानै हराखैमोन। बेसनखायनो I.A.-सन Test उसथ्रनायसन उनाव जोबथा आन्जा होयालासेनो नवाव फै दफनबाय। बेबाद नो, सबथाांसन सोलोंथाइ सजउवा थुांगेयो। मख’जाथावद , 1919 मायथाइहालागै उ ाांसि सोमावसारनाया साग्लोबायमोन।



महात्मा



गान्धकसन



हाांख्रायनायाव



बे



ल ु ाराइ भारिावनो



सोमावसारनायाव



आसामावबो



गियानगि



156



नाांफैबायमोन। किन कलेजाव फरायनाय सिकश चन्र बसुमिाररसन मो ोमावबो द्लाम नाां ोंमोन। बेसनखायनो, गावसन फरायनायखौ िाब गारनानै 1920 मायथाइयाव महात्मा गन्धकसन NonCooperation Movement-आव बारसोम ोंमोन। उनाव आसामसन



ाब



ाब जायगायाव



थाांनानै बैफोर ओन्सोलाव राइजो जानाय बर’फोरसन गोसोआव उ ाांसिसन अर सुनानै हो ोंमोन। ख ु ुसन बाथ्रा, उ ाांसिसन उनाव सबथाांसन सबहोमाखौ बावगारबाय। मान होनाांगौमोनब्लाबो सबथाांनो मान होनाय जायासखसै। आगोल ररजाभय फरे ि ओन्सोलाव राइजो जानाय मानससखौ हाग्रा सबफानसन मानससफोरा नबाां ससफायनानै सम सम होखारनायमोन। सबसब् होखारनाय समाव सरासनिा मानससहा गोबाां खहा जानायमोन। हाग्रा सबफानसन सबसब् इनाय मावनायखौ नुनानै सिकश चन्र बसुमिाररया ससररयै थानो हायासखसै। बेसनखायनो, 1921 मायथाइसनफ्राय 1923 मायथाइससम गासै बोसोरथाम कसुगाव ररजाभय फरे ि ओन्सोलाव राइजो जानाय मानससफोरसन थाखाय खामासन मावबाय। सम सम हाग्रा सबफानसन बेरेखायै सोमावसारबाय। बेसनखायनो, इांराज सोरखारसन नोजोराव सबथाङा गोग्लै ोंमोन। सिकश चन्र बसुमिाररया 1923 मायथाइयाव हाजारर बाला बसुमिाररखौ जुसल लायो। हाजारर बालासन गोबोसनफ्राय उनाव दफसा साबा जोनोम मोनो। सानै हौवासा आरो साथाम सहन्जाउसा। दफसाफोरसन मुङा फाररयै− असमय’ बसुमिारर, प्रसन्न’ बसुमिारर, राणक बसुमिारर, समसस बसुमिारर आरो मन्जुलथा बसुमिारर। सिकश चन्र बसुमिाररया सासे गोबाां आय ायावनो (multifaceted) राफो



गुनगोनाां



सुबुांमोन। राजखासन्थ हाबाफाररजों लोगोसे राव-थुनलाइबो सससब ोंमोन। 20सथ जौथाइ मुगासन बर’ हाथर्खयफोरसन गेजेराव सबथाङाबो सासे। राव आरो थुनलाइ सससबनायसन थाखाय सबथाांखौ बर’फोरा थरसे गोजों हाथर्खय महरै गनायनानै लायो। सबथाांसन सजउखौ गुसुङै ओरै बाद सबसजरनो हायो−



राजखासन्थयारर सजउ: मासन्थ्र, एम.एल.ए. जानो मोनाखैमोनब्लाबो फरायनाय समसनफ्राय सिकश चन्र बसुमिाररया राजखासन्थसन हाबाफाररयाव बाहागो ला ोंमोन। गावसन फरायनायखौ िाब गारनानै उ ाांसि सोमावसारनायाव बारसोम ोंमोन। 1919 मायथाइयाव किन कलेजाव फरायनाय समाव ल ु ाराइ गवालपारा सजल्लासन थाखाय फरायसा आफा ानायाव आांगो बाहागो ला ोंमोन। गो ानै



ानाय बे फरायसा आफा खौ बर’ साि ससन्मलनक मुां



ोन् ोंमोन। रुपनाथ िह्मवा बे



फरायसा आफा सन आफा नेहाथाररमोन। फरायसा आफा सन सगसब जुथुमाखौ 1919 मायथाइयाव कक्राझार जौगा गुद फरायसासलयाव खुां ोंमोन। उनाव मुां सोलायनानै स ौ आसाम



बर’ छाि ससन्मलनक मुां ोन् ोंमोन। ल ु ाराइ आसामसन बर’ फरायसाफोरखौ सरजाबनो थाांसख



गियानगि लानानै गो ान मुांखौ



157



ोन्नाय जा ोंमोन। फरायसा आफा सन हाबाफाररयाव सिकश चन्र



बसुमिाररया सान-हर बाहागो ला ोंमोन। बर’ महाससन्मलनकसन हाबाफाररयावबो गुरु ब े कालकचरण िह्मखौ म



हो ोंमोन।



1933 मायथाइयाव “Assam Plains Tribal League”



ानायाव सिकश चन्र



बसुमिाररया आांगो बाहागो ला ोंमोन। 1946 मायथाइयाव सबथाांखौ ट्राइबेल लकगसन गाहाय नेहाथारर सायख’ ोंमोन। मख’जाथावद , 1933 मायथाइसनफ्राय 1947 मायथाइससम ट्राइबेल सलगसन म



जों बर’फोरा आसामसन राजखासन्थयाव मोनसे गोहो गोनाां हान्जा महरै नुजा ोंमोन।



आसामसन मसन्थ्र आफा



ानायावबो Power center महरै नुजासथ ोंमोन। ट्राइबेल ओन्सोलखौ



नन-ट्राइबेलसनफ्राय रै खा खालामनो “Tribal Belt and Block”



ानायावबो आांगो बाहागो



ला ोंमोन। आसामाव राइजो जानाय गुबुन गुबुन ट्राइबेल मानसससन गुबुन गुबुन मानसससन थाखायबो सिकश चन्र बसुमिाररया सान् ोंमोन। बेसनखायनो, उ ाां भारिसन रनसायनो लानाय सांसबसजराव ट्राइबेलसन रै खासथसन थाखाय माखासे फा सोजानो लुबैनानै 1947 मायथाइसन 20 माचय सानखासल गो ान द ल्लकयाव थाांनानै Constituent Assembly



आरो Advisory



Committee-नो आरजलाइ है ोंमोन। आरजलाइयाव Satish Chandra Basumatary, Secretary, Assam Plains Tribal League; Karka Chandra Doley, MLA and Member, working committee, Assam Plains Triabl League; P.M. Sarwan, MLA, Indian Christian, President, Tea Garden Tribes; B.K.J. Sarwan, MLA Tea Garden Tribes; Samson Sing Ingti, Secretary, Karbi Durbar; Maniram Basumatary, President, All Kochary Association, Assam and Lankeswer Gohain, Ex-President and Representative of Motok Moran League Assam-आ सागान हो ोंमोन। बेनो भारि सोरखारनो होनाय आसामाव राइजो जानाय ट्राइबेलफोरसन सगसब आरजलाइ।



हाररमु सससबनाय: मौजा ारसन दफसाज्लामोनब्लाबो सिकश चन्र बसुमिाररया मौजा ार जानो गोसो गैयामोन। समाज सससबनोसो गोसो म ां ोन। बेसनखायनो 1920 मायथाइसनफ्राय समाज समाज सससबनायाव गावखौ बाव ोंमोन। नाथाय सान हर समाज सससबनायाव नाांथाबना थानायलाय गावसन न-बाांखौ नोजोर होनो सम मोनाखैसै। बेसनखायनो सबथाांसन राङारर हालो ा गासि जालाङो। राहा गैयैलाय, 1928-1929



158



गियानगि



मायथाइयाव गुसुां समसन थाखाय कमलससां M.V. School-आव फोरोंसगरर सासख्र मावो। उनाव फोरोंसगरर सासख्रखौ गारनानै 1929-1931 मायथाइयाव मौजा ार हाबा मावो। नाथाय गोसोसन हेंथा माखासे इनाय हाबा मावनाांनायलाय मौजा ारर सबबानखौ िाब गारो। उनाव सबसस-दफसा खाांनो 1932 मायथाइसनफ्राय 1942 मायथाइससम सेरफाांगुरर गसाइगाव िहससल अदफसावबो सज बोसोर महरर हाबा मावो। 1942 मायथाइसनफ्राय 1945 मायथाइससम सेरफाांगुरर िहससल अदफसावबो महरर हाब माव ोंमोन। बर’सन हाररमु जौगाहोनो थाखाय सिकश चन्र बसुमिाररया गोबाां खामासन मावलाां ों। गावसन सांसार नागारनानै हारर जौगानायसन हाबा मावलाां ों। बर’सन मोसानाय आरो



ामनाय- न े ाय, खन्नाय-



ानाय-लुनायखौबो सबथाङा मोजाां मोन्नायमोन। बेसनखायनो बर’सन हाररमु



फे हेरनो आरो फोजौनो सान हर नाजा ोंमोन। 1955 मायथाइसन सुबुां सान (Republic Day) फासलनायाव बर’सन खेराइ मोसानाया गो ान द ल्लकयाव बाहागो ला ोंमोन। खेराइ मोसानायसन गेजेरजों गुबुन हाररसन ससगाङाव बर’सन हाररमुखौ समसथसारहो ोंमोन।



थुनलाइ सससबनाय: बर’ थुनलाइयाव सिकश चन्र बसुमिाररसन सबहोमाखौ जों बावनो हाया। जेसेबाां सान बर’ थुनलाइया थाांना थागोन एसेबाां सान सबथाांखौ गोसोखाांगोन। 1919 मायथाइयाव खुन ां ाय बर’ साि ससन्मलनकसन जथुम्मायाव लानाय थाांसखबाद यै सबबार मुांसन लाइससखौ 1924 मायथाइयाव सबथाांसन सुजुनायाव द हुन्नाय जायो। सबबार लाइसससन गेजेरजों बर’ रावाव थुनलाइ सोरसजनायसन ोहौ फै यो। सबबार लाइसससन उनाव 1925 मायथाइयाव जेन्थ’खा मुांसन लाइसस सबजाब गाांसेबाव द हुन् ोंमोन। लाइसससन अनगायै सिकश चन्र बसुमिाररया खन्थाइ, मेथाइ आरो थुनफाउथाइबो सलर ोंमोन। सबथाांखौ बर’ राव थुनलाइसन सगसब थुनफाउथाइसगरर होनानैबो बुङो। नायदफनजायै,



सबखासन अर,



ोरसोन जोहोलाउ, लाइमुसथ राणकबाद



गोबाां थुनफाउथाइखौ सबथाङा



सोरसजलाां ोंमोन। बासुगावाव खुांनाय बर’ थुनलाइ आफा सन सगसब जथुम्मायाव सबथाङानो गाहाइ आफा सगररमोन। 1968 मायथाइसन 1-3 माचायव खुांनाय 9सथ बर’ थुनलाइ आफा सन



ध ु नै



जथुम्मासन आफा सगररयाबो सबथाङानोमोन। बेबाद नो, सबथाङा बर’ थुनलाइ आफा सन बाइद हाबाफोराव गोख्रोङै बाहागो ला ोंमोन। ख ु ुसन बाथ्राद , 1974 मायथाइसन 16 नबेम्बर सानखासल सबथाङा अरायसन थाखाय ल ु ाराइ बर’ माहाररखौ सोगाबनानै बे बुहुमसनफ्राय आन्िायलाङो।



गियानगि



159



सलरसगररसन ससनाययसथ: 1954 मायथाइसन 12 फे िुवारक सानखासल गसाइगाव खासथसन बावलागुरर गासमयाव सबिासागर नारजाररया जोनोम जायो। गासमसन गुद फरायसासलयावनो सबथाांसन सोलोंथाइ सजउवा जागायो। उनाव गसाइगाव, गवालपारा आरो सशलङाव फरायनानै 1978 मायथाइयाव एम.ए. उसथ्रसारो। बेसन उनाव थाांनानै थानो थाखाय ससगाां भारिारर स्िेइि बेंकाव अदफसार महरै सासख्र मावो। उनाव सससभल सार्भयस आन्जा खौ उसथ्रसारनानै समरु सोरखारसन ससङाव सासख्र मावो। ाइन थाखोआव फरायनाय समावनो आां बावनो हाया मुांसन खन्थाइ सबजाब सलरनानै द हुनो। उनाव मुखुम सासख्र मावनायसन गेजेरजोंबो सजरायाजासे थुनलाइ सोरसजयो आरो ाससमबो सोरसजगाससनो ङ। ाससम सबथाङा गाां 40-सनबो बाांससन बर’, असमकया आरो इांरासज रावै सबजाब सलरबाय। बैफोरसन गेजेराव माखासे बर’ सबजाबा जाबाय− सबरगोसिसन थुांसग्र,



खासपुरसन हाांमा, मालसिसन ाउ मैना, उराां-फाराां, बर’सन हाथर्खयफोर, फै माल, उपेन्र नाथ िह्म, सोराांसन लामाजों, उ ाांसिसन सोमावसारनायाव बर’फोरसन सबहोमा, नेपालसन मेचेफोर, मेचेसन सुबुां सल’ आरो सुबुां मेथाइ, जावसलया व े ान, जोहोलाउ म ै ालु, सान् ो बावद या । गोजौ थाखोसन थुनलाइ सोरसजनायसन थाखाय सबथाङा 2007 मायथाइयाव बर’ थुनलाइ आफा सनफ्राय राांसार



बान्था आरो 2008 मायथाइयाव सासहत्य अका म े क बान्था मोननो हायो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । रुां सारर इनाय



थैनाय, सोगोआरर गासि, अगेन, मुगैथाव



जुसल



हाबा



उ ाांसि



उां ा जानाय



सोमावसारनाय



जाांसख्रखाांनाय







हेफाजाब



सांसबसजर



हा ोरारर खासन्थ/आयेन



सागान



मुांसाइ



2. दफन हो − (क) ससिश चन्र बसुमिाररया माब्ला जोनोम जा ोंमोन?



160



गियानगि (ख) ससिश चन्र बसुमिाररसन सबमा-सबफासन मुङा मा मा? (ग) बर’ छाि ससन्मलनकखौ माब्ला ा ोंमोन? (घ) ससिश चन्र बसुमिाररसन सुजन ु ाय लाइसससन मुङा मा? (च) ससिश चन्र बसुमिाररया माब्ला रुां सारर जा ोंमोन? (क) ससिश चन्र बसुमिाररसन फरायसा समखौ फोरमायना सलर। (ख) ससिश चन्र बसुमिाररसन Assam Plains Tribal League-सन मावफाररखौ



बेखेवना सलर। (ग) ससिश चन्र बसुमिाररसन थुनलाइ सोरसजथाइसन सोमोन् ै बेखेवना सलर। (घ) नोंसन नोजोराव ससिश चन्र बसुमिाररसन सबहोमाखौ फोरमायना सलर। (ङ) बर’ थुनलाइ आफा ाव ससिश चन्र बसुमिाररसन सबहोमाखौ बेखेवना सलर।



3. गेबें, गोरोसन्थ सायख’ − (क) ससिश चन्र बसुमिाररया नायदफनजायै थुनफाउथाइखौ सलर ोंमोन। (ख) सबबार-आ गाांसे सल’मा सबजाबसन मुां। (ग) ससिश चन्र बसुमिाररया सासे एम.एल.ए.-मोन। (घ) हाजाररबाला बसुमिाररया ससिश चन्र बसुमिाररसन दफसाजोमोन। (ङ) ससिश चन्र बसुमिाररया ट्राइबेल लकगसन गाहाइ नेहाथारर जा ोंमोन।



4. उल्था सो ोब सलर − सससबनाय, सबमा, दफसाजो, खहा, मोजाां, गाबनाय, फै माल



5. बाथ्रा ा − ससिश चन्र बसुमिारर, समाज, हाथर्खय, थुनलाइ, ै न े सगरर, सोमावसारनाय, उ ाांसि



6. सलरसुांथाइ सलर − सबबार लाइसस, ट्राइबेल लकग, बर’ थुनलाइ आफा , बर’ छाि ससन्मलनक



(सजउखौराां)



24



बि’फा उपेन्र नाथ िह्म सानसुमा खुांगुर बर’



बि’फा उपेन्र नाथ िह्मसन मुांखौ समसथयै बर’फोरसन गेजेराव रावबो गैया। गुरु ब े कासलचरण िह्मसन उनाव गोबाां गे रे -गोलाव बर’ मानससफोर जोनोम जा ोंमोनब्लाबो नाथाय माहाररखौ सथ लामाजों रावबो खौसेयै ै न े लाांनो हायाखैमोन। उपेन्र नाथ िह्मवासो बर’फोरखौ खौसे जानानै माहाररसन गोनाांसथफोरखौ सोमावसारनायसन गेजेरजों लोबोनो फोरोंलाां ोंमोन।



जोनोम: 1956 मायथाइसन 31 माचय सानखासल उपेन्र नाथ िह्मवा ककराझार सजल्लासन बरागारर गासमयाव जोनोम जा ोंमोन। सबफासन मुङा मांगलाराम िह्म आरो सबमासन मुङा लेफसि िह्ममोन। सबमा-सबफासन साबा दफसाफोरसन (सब ा सानै आरो सबब’ सानै) गेजरे ाव उपेन्रवानो उन् सै सनमोन। सबमा-सबफाया जोबो गोररब जानायलाय गुबुनसन दफसाफोरबाद सबथाङा गे रे गोलाव जानो मोनाखैमोन।



आलो-आलो



लेखा सोलोंनाय: 1963 मायथाइयाव मकरापारा गुद फरायसासलयाव उपेन्र नाथ िह्मसन सोलोंथाइ सजउवा जागायजेन ोंमोन। 1968 मायथाइयाव गुद फरायसासलसन जोबथा आन्जा खौ बृसि (बान्था) लानानै उसथ्र ोंमोन। बेसन उनाव, 1971 मायथाइयाव सबथाङा िमासनफ्राय गेजेर फरायसासलसन जोबथा आन्जा खौ उसथ्र ोंमोन। 1973 मायथाइयाव सबफा मांगलाराम िह्मवा रुां सारर जायो। बै समाव उपेन्रसन फरायनायाव एसे हेंथा जानानै फै ोंमोन। नाथाय इयुनसन थाखाय अनसजमा गैयै ससमाां आरो समसजां थानायलाय सबफा थैनानै थाांब्लाबो फरायनायखौ एसेबो था ’होवाखैमोन सबथाङा। बेसनखायनो, माखासे जेंनासन गेजेरजों फरायनायखौ सबथाङा ावगाहो ोंमोन। 1975 मायथाइयाव फदकराग्रामसन शसि आिम गोजौ फरायसासलसनफ्राय सेसथ थाखोआव सानखासन्थ आरो गोजौ सानखासन्थयाव लेिार नम्बर लानानै मेरट्रक आन्जा खौ उसथ्र ोंमोन। नखरा गोररब जानायलाय थाखोसन सबजाबफोरखौ बायनानै फरायनो मोनाखैमोन सबथाङा; गुबुनसन सबजाबफोरखौ लाबोनानैसो फराय ोंमोन। बेसन उनाव किन कलेजसनफ्राय दफसजक्स आय ायाव लेिार नम्बर लानानै P.U. आन्जा खौ उसथ्र ोंमोन। 1981 मायथाइयाव दफसजक्साव अनासय लानानै B.Sc. द सग्र ला ोंमोन। 1985



162



गियानगि



मायथाइयाव सबथाङा ककराझार कलेजसनफ्राय BA आन्जा खौ उसथ्र ोंमोन। 1986 मायथाइयाव गौहारि मुलुगसोलोंसासलसनफ्राय M.Sc. द सग्र ला ोंमोन। सबथाङा गौहारि मुलुगसोलोंसासलयाव आयेनसन फरायसा महरै फरायनाया आरा जाना थायो। जानो हागौ, सबथाङा बै समाव गोबाां सबबानाव मुखुब जानानै म ां ोन।



सासख्र मावनाय:



नसन राङारर थासाररया मोजाां नङै लाय सबथाङा फरायनाय समसनफ्रायनो



गावसन फरायनायसन खरसा द हुन्नो थाखाय सलभ भेकेसन्स थानाय फरायसासलफोराव सम सम फोरोंसगरर सासख्र माव ोंमोन। फरायनायखौ फोजोबनानै 1986 मायथाइयाव सबथाङा इनकाम िेक्स अदफसाव इनकाम िेक्स इन्सपेक्िर सासख्र माव ोंमोन। नाथाय सोरखारर सासख्रखौ बारा गोबाव मावनो हायासखसै। फरायसा आफा सन खामासनयाव सान हर नाांथाबनानै थानायलाय अदफसाव सथ समबाद यै थाांनो हाया जानायसै। बेसनखायनो, बोसोरसे सासख्र मावनायसन उनाव सबथाङा सासख्रखौ िाब गारनायसै।



बि’फा आरो बर’ फरायसा आफा : फरायनाय समसनफ्रायनो उपेन्र नाथ िह्मवा बर’ माहाररसन इयुनसन सोमोन् ै जोबो गा बजानानै



सानोमोन। सेरखाय-बेरखाय जानानै मालाइ हाररजों



ोनजानाय बर’ माहाररखौ माबोरै खौसेयाव लाबोनानै गोजौवाव लाांनो हागोन



बेखौसो सान-हर सानबाय थायोमोन। फरायनाय समसनफ्रायनो सबथाङा माहाररसन मोजाांसन खामासन मावनो अराय नाजा ोंमोन। 1978-79 मायथाइयाव उपेन्र नाथ िह्मवा गवालपारा सजल्ला बर’ फरायसा आफा सन आफा सगरर जा ोंमोन। 1983-84 मायथाइयाव



ल ु ाराइ बर’ फरायसा आफा सन लेङाइ



आफा सगरर जा ोंमोन। 1986 मायथाइसन 31 मे सानखासल रौिायाव खुांनाय



ल ु ाराइ बर’



फरायसा आफा सन जथुमायाव उपेन्र नाथ िह्मखौ आफाद सगर महरै सायख’नाय जा ोंमोन। आफा सगरर जानाय लोगो लोगो सबथाांहा जानो लोंनो आरो उन् न ु ोबो सम गैया जानानै फै यो। माहाररसन गाांनाय, उखैनाय आरो हास्थायनायखौ सुफुांनो सबथाङा गोबाां हाबाफारर लायो। थाांसखखौ जाफुां होनो 1987 मायथाइसन 2 माचायव ककराझार ल ु ाराइ बर’ फरायसा आफा सन गेवलाां मेल खुङो। बे गेवलाां आफा ाव बर’फोरसन थाखाय मोनसे इउसनयन िेररिरर



ासब



खालामनाय जायो। बे बोसोरसनफ्रायनो बि’लेडि सोमावसारनायसन हाबाफाररखौ जागायो। सगसबयाव मोन 92 ासब फा ख ै ाांजेन् ोंमोन। बे फाखौनो 1987 मायथाइसन 1 जानुवाररखासल आसामसन सगसब मसन्थ्र प्रफु ल्ल कु मार महन्िनो गथायो। बे बोसोरावनो 22 फे िुवाररखासल गाहाइ मसन्थ्र रासजब गान्धकनो, 24 फे िुवाररयाव नखर मसन्थ्र भुिाससांनो आरो 30 फे िुवाररयाव हा रसगरर सगयासन जेलससांनो गथायबो ोंमोन। बेसन उनाव गुवाहािकसन जाद्ज दफल्िाव 1987 मायथाइसन



गियानगि



163



12 जुनाव मोनसे गेवलाां मेल खुांनाय जायो। बे गेवलाां मेलावनो आसामखौ 50/50 बाहागोआव राननो ासब खालामनाय जायो। बे सोमावसारनायाव गासै बैसोसन सुबुङा बाहागो ला ोंमोन। 1988 मायथाइसन 18-सनफ्राय 22 सिसेम्बरससम बाशबाररयाव



ल ु ाराइ बर’ फरायसा



आफा सन गा 20सथ जथुम्मा खुांनाय जायो। बे जथुम्मायाव सबथाां िह्मवा आरोबाव आफा सगरर महरै नैसथ खेब सायख’जाबावो। बे जथुमायावनो



ल ु ाराइ बर’ फरायसा आफा ा इउसनयन



िेररिररसन जायगायाव बर’फोरसन थाखाय आला ा हा र बि’लेडि ासब खालाम ोंमोन। सबथाांसन ै न्न े ायाव फरायसा आफा ा थाांसखखौ जाफुां होनो थाखाय सोमावसारनायाव आगान सुर ोंमोन। 1989 मायथाइसन 28 अक्िबराव समरु सोरखार, आसाम सोरखार आरो एबसु-सब.सप.ए.सस.सन गेजेराव थाम खनायारर सगसब सावरायनाया जायो। बे सावरायनायाव सा 40 थान् ख ै ौ उपेन्र नाथ िह्मवा ै न्े ोंमोन। बेबाद नो सबथाङा गासै बासथ सावरानायससम बाहागो ला ोंमोन।



बि’फा आरो बर’ थुनलाइ: बि’फा उपेन्र नाथ िह्मवा बारा गोबाव थाांनानै थायाखैमोनब्लाबो बर’ थुनलाइयाव सबथाांसन होलाांनाय सबहोमाखौ जों बावनो हाया। सबथाांसन सलरनायाव गोजौ थाखोसन गुन नुनो मोन्नाय जायो। 1987-88 मायथाइयाव गुवाहािकयाव फरायनाय समाव गुवाहािक बर’ फरायसा आफा सन सलरथुम सबजाब सब ाांसिखौ सुजुनानै द हुन् ोंमोन। 1978 मायथाइयाव ककराझारसनफ्राय ओंखारनाय सान सजबायारर अरसख खौराांलाइसससन गेजेरजों बि’फा उपेन्र नाथ िह्मसन बर’ राव-थुनलाइखौ गोबोजों मोजाां मोन्नाय, सससबनाय, बेसन जौगानायसन थाखाय अराय सम सान्नाय आरो हाबाफारर लानायसन बाथ्राया आबुङै बेरखाां ों। सबथाङा बे लाइसससन गायसनसगसब सुजुसगररमोन। बुांनो थाङोब्ला अरसखसन गेजेरजोंनो सबथाांसन सानसि, सान्थौ आरो फोरोंनायसन बाथ्राफोरा रोखायै बेरखाां ोंमोन। आय ासन गो ानसथल’ नङा, सलरनायसन आ ब-आखुथाइसन ससनायसथ आरो गोथौसथबो सबथाांसन रायथाइ, खन्थाइ आरो सावरायथाइयाव नुनो मोनो। सबथाङा अरसखसन द हुनगासजसे सबसानससम गोबाां बेसेनगोनाां सलरसब ाां सलर ोंमोन। बेसन अनगायैबो सबथाङा गुबुन गुबुन लाइससफोराव गोबाां सलरसब ाां फोसाव ोंमोन।



अरसखसन अनगायैबो सबथाङा The Bodoland Times मुांसन इांरासज रावसन खौराां-सबलाइ सुजुना द हुन ोंमोन। आरोबाव सबथाङा Why Separate State? मुांसन फोसाव सबलाइबो सुजुनानै द हुन् ोंमोन। सबथाङा सासे मेथाइ सलरसगररबो (सुजुसगरर)। जाांसख्रखाां, मुख् ां लां, बाइद के सेिाव सबथाांसन रनसायनाय माखासे मेथाइ जेरै‒ आां सबग्रायारर..., जाांसख्रखाां जाांसख्रखाां..., आरर मेथाइफोरा सेंग्रा-ससख्ला, बोराइ-बेन्थ’ बयखौबो हारर-माहारर सससबनो, राव-थुनलाइ फोजौखाांनो, जाांसख्रखाांहोनो, फोजाखाांहोनो थाांसख लाना बि’लेडि सोरसजनायाव बारसोमनो उ ाां गोसोजों



164



गियानगि



हाांख्रायनाया बेरखाां ों। सबथाांसन बे मेथाइफोरा गोसो-मो ोम जाांसख्रखाांहोयो आरो सान्थौ सानसि आरो फोरोंनाय बेरखाांहोयो।



रुां सारर जानाय:



ख ु ुसन बाथ्राया बेनोद



बि’लेडि राइजो



ासब खालामफु नाय समावनो



सबथाांसन ह े ाया लोमजानानै जोबो गासि जानानै फै यो। सबथाांसन ह े ाखौ सबसजरनानै नायनायाव िाक्िारफोरा के न्सार बेराम जा ों होन्नानै समसथना मोनो। बेसनखायनो, मुम्बाइयाव थानाय िािा मेम’ररयेल



ह े ा फाहामसासलयाव लाांनाय जायो। नाथाय अब्लागौमासन जोबो



जाबायमोन। िािा मेम’ररयेल



गोबाव



ह े ा फाहामसासलयावनो 1990 मायथाइसन 1 मे खालाराव



सानजौफु सन 1.32 ररां गायाव बर’फोरखौ मावररया खालामनानै उपेन्र नाथ िह्मवा रुां सारर जायो। उनाव सबथाांसन गोथै सह’खौ िमायाव लाबोनानै बुहुमसन (बैसोमुसथसन) सबखायाव फबनाय जायो। 4 मे खासल



िमायाव फबनाय समाव सबथाांसन बर’ हाररसन गेजरे ाव सुख’नो हायै सबहोमा



होलाांनायसन थाखाय रोजा रोजा सुबुांगौमासन गेजेरजों बि’फा सबमुांखौ एबसु-सब.सप.ए.सस.-या फोसावो। बैखासलसनफ्राय सबथाांखौ फबनाय जायगासन मुांखौ थुलुांगाफु रर होन्नानैबो बुांनाय जायो। सबथाङा ा जोंसन गेजरे ाव गैसलया। नाथाय थाांनानै थानाय समाव मावलाांनाय अनसजमा गैयै हाबाफोरसन थाखाय बर’फोरसन गेजेराव अराय बि’फा जानानै थालाांबाय।



सलरसगररसन ससनायसथ: ि॰ सानसुमा खुांगुर बर’ सबथाङा 1973 मायथाइसन 31 सिसेम्बर खालाराव ासन अ ालगुरर सजल्लासन खैराबारर हालामाव जोनोम मोन् ोंमोन। सबथाङा गौहारि मुलुगसोलोंसासलसन राजाखासन्थ सबसगयान आरो बर’ सबफानसनफ्राय एम.ए. आरो सुब-ुां हाररमु नायसबसजरसां सबफानसनफ्राय सप.एइच.सि. द सग्र लायो। सबथाङा भारिारर राव फसांथानसन बेन् ोङाव थानाय गुवाहािकसन सा-सान्जा ओन्सोलारर राव समरुसन बर’ सबफानाव 2006-सनफ्राय 2014 मायथाइससम आलासस सबबुांसगरर महरै हाबा माव ोंमोन। जुसनअर कलेजसन गोरायुां महरै हाबा मावगाससनो ।ां



ासासन्



सबथाङा



सिन गुवाहािक



सासख्र मावनायसन अनगायैबो सबथाङा बर’ थुनलाइ आफा सन सासे गोख्रों मावसथ। सबथाङा खन्थाइ-रायथाइ सलरनायावबो मुखुब जानानै थायो।



1. ओंसथ सोलोंसन फै । बि’फा



बर’फोरसन सबफा



गियानगि गे रे -गोलाव



गे म े ा



गोररब



गैजारोसङ



अनसजमा गैयै



सानथ्र’हायै



नाांथाब



मुखुब जा



सेरखाय-बेरखाय



लेथेर-फे थेर



जाांसख्रखाां



सोमावसार



अब्लागौमासन



बै समहालागै



165



2. दफन्नाय सलर ‒ (क) उपेन्र नाथ िह्मवा माब्ला जोनोम जा ोंमोन? (ख) उपेन्र नाथ िह्मसन सबमा-सबफासन मुङा मा मा? (ग) उपेन्र िह्मवा साबैसे सब ा फां बाइ म ां ोन? (घ) उपेन्र नाथ िह्मसन उन् ै सम आरो सोलोंथाइ लानायसन बागै सुां ’यै सलर। (ङ) उपेन्र नाथ िह्मसन ै न े सगरर महरै हाबा मावनाय, थुनलाइ आरो समाज सससबनायसन सोमोन् ै सुां ’यै सलर। (च) उपेन्र नाथ िह्मवा मा मायथाइसनफ्राय बेसेबाां बोसोर ल ु ाराइ बर’ फरायसा आफा सन आफा सगरर जा ोंमोन? (छ) उपेन्र नाथ िह्मवा माब्ला रुां सारर जा ोंमोन? (ज) सबथाांखौ मानो बि’फा बुांनाय जायो? (झ) थुलुांगाफु ररया बबे जायगायाव ? ां



3. सलरसुांथाइ सलर ‒ बि’फासन फरायसा सजउ, बि’फासन सासख्र मावनाय, सासे थुनलाइयारर सुजुसगरर महरै बि’फा



(सबजाब नायसांनाय)



25



सबजाब नायसांनाय सनजोम नारजारर जागायनाय: सबजाब नायसांनाया रोखोमसे थुनलाइ सबसजरनाय। बेयाव आय ा, सलरनाय खासन्थ, सबजाबाव बेरखाांनाय गुन, बाइद खौ लानानै सबसजरनाय जायो। सबजाब नायसांनाया गुद फुां खायारर, बानबुांथाइयारर, सार बाहागोआररबो जानो हागौ। बेसन लावथाइया गाांसे सबलाइ एबा गोलाव रनसाइ बाद बो जानो हागौ।



सबजाब नायसांनायसन सरासनिा सबथा: गाांसे सबजाब नायसांनायसन सरासनिा सबथाया सोनारो‒ सबजाबसन मुङा मा? सबजाबसन सबखां महराव मा



? ां सलरसगररया सोर? सबजाबसन फोसावनाय मायथाइ, द हुनगासथ, बेसेन,



सेबखाांसासल, मोन्नायसन खुसल, फोसावसगरर, गासै मोन्थाइसगरर‒ बेफोरसन आबुां फोरमायसथसन सायाव। बेसन उनाव, मा रोखोमसन सबजाब? सबजाबसन महरा माबाद ? सबजाबसन गासै सबलाइया बेसेबाां? सबजाबसन आय ाफारर, सबजाबसन बाहायसथ, सबजाबसन गुबै राव‒ बेफोर गासैसन सोमोन् ै बेखेवना सलरनाांगौ।



सबजाब नायसांनायसन गुबै आय ा: सबजाब नायसांनायसन गुबै आय ाया जा ों‒ सबजाबसन मुङा मा? बे सबजाबा मा आय ासन सायाव सलरजानाय? बे सबजाबसन सलरगाररया सोर? बे सलरसगररया समाजाव बेसेबाां गोहोम गोनाां? बे सबजाबसन गुना माबाद बेरखाां ों? बेफोर गासै सबसथांफोरखौ मोजाङै सबसजरना होनाांगौ। बेयाव गाांसे सबजाबसन सोमोन् ै एसे सबसजरद सन फै । सबद सन्थ महरै ‒ सबजाबसन मुङा “आांसि गासमयाव ज्ै लाां” बेयो ोंसे खन्थाइ सबजाब। बे सबजाबसन सलरसगररया जा ों‒ ि॰ असनल बर’। सबथाङा गौहारि मुलुगसोलोंसासलसन सुब-ुां थुनलाइ सबसजरसां सबफानसन सबफानारर गाहाइ। सबथाांसन मख’जाथाव सबजाबफोरा जा ों‒ आधुसनक बर’ सासहत्य, फल्क सलिारे सार अफ बर’, सेरजा आरो



ससफुां , सहसिरर अफ बि’ सलिारे सार, आांसन गासमयाव ज्ै लाां, बाइद बाइद ।



गियानगि



167



सुब-ुां हाररमुसन सावगाररखौ एरखाांनानै बेसन गेजरे जों खन्थाइसगरर सबथाङा गावसनजों लोगोसे समाजसन, सुबुांसन, हा रसन जेंना, लुबैनाय-हास्थायनायसन बाथ्राखौ गेवलाङै “आांसन गासमयाव



ज्ै लाां” खन्थाइ सबजाबाव बेरखाांहो ों। सबथाांसन आांगो हा र, आांगो हा रसन



नेवससजानाय सुबुांसन बाथ्रा, समसथांगा, आबा सन फोथार, अनसुसल गासम आरो ससमाांसन अनजासलसन बाथ्रा बुांसथनायखौ सबथाांसन खन्थाइयारर राव आरो सानबोलावरर सावगाररसन हेफाजाबै नुनो मोन्नाय जा ों।



सबजाब नायसांसगररसन सबबान: सबजाब नायसांसगररसन सबबाना जानाांगोन फाररयै‒ बे नायसांनाय सबजाबसन बबे बबे सलरसब ाांखौ सबयो जर’खायै मोजाां मोनो? बबे बबे सलरसब ाांखौ बारा मोजाां मोनाखै? सलरसगररया मासन थासग ायाव सलरो? हा रारर, हा रगेजेरारर, हायुांआरर समफाररजों बे सलरसब ाङा गोरोबफानो हा ोंना? बे सलरसब ाङा गुबुन गुबुन जौगासार रावसन सलरसब ाांफोरजों रुजुथावना नांगौना नङा? हा ोंब्ला एबा नांगौब्ला बेखौ नों बेसे गोजौ मान होनो बेफोरखौ नोजोर होनाय। सुां ’यै, सबजाब नायसांनाया थुनलाइ सबसजरनायसन मोनसे आररमु होनना जों बुांनो हायो। सलरसगररसन ससनायसथ: ि० सनजोम नारजाररया 1975 मायथाइयाव गहपुरसन सान्जा राङाजान गासमयाव जोनोम मोन् ोंमोन। सबथाांसन सबफासन मुङा सम्बार नारजारर आरो सबमासन मुङा रुां सारर रासन नारजारर। सबथाङा राांखासन्थ आरो बर’ मोन्नैबो आय ायाव एम.ए. लोगोसे बर’सन ओंसथ सबसगयानसन ाथाइखौ नायसबसजरसांनायसन आय ा महरै लानानै गौहारि मुलुगसोलोंसासलसनफ्राय सप.एइच.सि. मोनखाांबाय। सबथाङा सासे जाखाांफुनाय रायथाइसगरर लोगोसे राव सोलायसगरर। सबथाङा आसथखालाव सापिग्राम एमालगामेिेि एकािेसमयाव लोगो फोरोंसगररसन माससयाव ।ां आसथखालाव सबथाङा कक्राझारसन हा ानपारायाव सनगासजयै थानो लाबाय।



1. सो ोबसथ सोलोंसन फै − सबथा



गुद



रनसाइ



सलरसब ाां



सार बाहागो



गुबै बाथ्रा



खुसल



जायगा



हास्थायनाय



गोसोसन लुबैनाय



168



गियानगि



2. दफन हो − (क) सबजाब नायसांनाया मा? (ख) गाांसे सबजाब नायसांनायसन सरानिा सबथाया मा मा सलर। (ग) ‘आांसन गासमयाव ज्ै लाां’ खन्थाइ सबजाबाव मा मा बाथ्राफोरा बेरखाां ों? (घ) सासे सबजाब नायसांसगररसन सबबाना मा मा? (ङ) सबजाब नायसांनायसन गुबै आय ाया मा मा?



3. लाां ाां जायगा सुफुां − (क) सबजाब _____ रोखोमसे थुनलाइ सबसजरनाय। (ख) सुां ’यै, सबजाब नायसांनाया थुनलाइ सबसजरनायसन मोनसे _____ होनना बुांनो हायो।



4. नों फरायनाय जायसखजाया गाांसे सबजाबखौ नायसां।



(मेथाइ)



26



बेसरबाररयाव सोर ससखोला... सुजुसगरर आरो रोजाबसगरर: कनकलाल सोर्गययारर



बेसर बाररयाव सोर ससखोला? गोमो गोमो सबबार गेजेराव मा नासगर ों? आय’ मा नासगर ों?? जान्जाइ सेरे-रे आय’ गन्थां जांसब्ल -सब्ल गोमो-गोजा ख’ना गान्नायजों बेसे समायना! आय’ बेसे समायना!! बेसर बाररयाव सोर ससखोला? गोमो गोमो सबबार गेजेराव मा नासगर ों? आय’ मा नासगर ों?? गासमसननो सासे सेंगोरा औवा ससांसथां नायहरनानै समसनहर ों गोसोसन मोजाां मोन्नाय फोरमायहरनानै। समसन समसन मैगां खा ों लाइमोन ससखोलाया; नायस्लु नायस्लु समसनहर ों लाइमोन ससखोलाया; गोसोसन मोजाां मोन्नाय फोरमायहरनानै। बेसर बाररयाव सोर ससखोला? गोमो गोमो सबबार गेजेराव मा नासगर ों? आय’ मा नासगर ों??



170



गियानगि लाइमोन ससखोलाया ै सजरर-सजररयाव आसथां सुनानै थाांबाय हनै नायस्लु नायस्लु समसननानै; गोसोसन मोजाां मोन्नाय फोरमायहरनानै। [बेसर बाररयाव सोर ससखोला? गोमो गोमो सबबार गेजेराव मा नासगर ों? आय’ मा नासगर ों??]-2 आय’ मा नासगर ों???



1. ओंसथ सोलोंसन फै । सेरे-रे



दफसा



जांसब्ल -सब्ल



जांफार-फार, गोलाव



मोजाां मोन्नाय



गोसो थोनाय



फोरमाय



सखन्था



लाइमोन



सेंग्रा/ससख्ला बैसोसन, जौमोन



2. मेथाइयाव थानाय होन्जाब सो ोबफोरसन फाररलाइ ा।



[फोरोंसगररफोरसनससम सुबरु ु न— फोरोंनाय समाव फोरोंसगररया मेथाइखौ रोजाबनानै फोरोंनाांगोन। आरो, मेथाइसन सोमोन् ै सोलोंसाफोरनो सखन्थानाांगोन।]



(मेथाइ)



27



बेसर सबबारसन ख’ना गान्नानै... सुजुसगरर: रोजाबसगरर: गौिम िह्म [बेसर सबबारसन खना गान्नानै मोज्लाइ-जासन्जयाव हु ै लानायजों [समायथार ों… … गुफुरै हायलो-लो खानाइ रुम्बाां-बाां समायथार ों।]-2]-2 [फागुनसन सान् ङ ु ाव गांगार खावलाइयालाय जाहाबलाांबाय सनाया नारें -खमब्लाबाद मोनफ्रुलाांबाय।]-2 बेसर सबबारसन खना गान्नानै मोज्लाइ-जासन्जयाव हु ै लानायजों [समायथार ों.... गुफुरै हायलो-लो खानाइ रुम्बाां-बाां समायथार ों।]-2 [फागुनसन सान् ङ ु ाव खनासन गाबा मो ानफबबाय सनाखौ सससख्र-ससख्लाबाद नुलायलाांबाय।]-2 बेसर सबबारसन खना गान्नानै मोज्लाइ-जासन्जयाव हु ै लानायजों [समायथार ों.... गुफुरै हायलो-लो खानाइ रुम्बाां-बाां समायथार ों।]-2



172



गियानगि [बेसर सबबारसन खना गान्नानै मोज्लाइ-जासन्जयाव हु ै लानायजों [समायथार ों.... गुफुरै हायलो-लो खानाइ रुम्बाां-बाां समायथार ों।]-2]-2



1. ओंसथ सोलोंसन फै । मोज्लाइ-जासन्ज हु ै



जासन्ज सेरे ै लायग्रा एबा ोनग्रा ो



हायलो-लो



एसे गाहाय



खानाइ रुम्बाां



खानाइ बह्रा



गांगार खावलाइ



गांगार ससख्लासनबाद जागा जागा खावलाइ



सससख्र-ससख्ला



सससखररबाद समायना ससख्ला



[फोरोंसगररफोरसनससम सुबरु ु न— फोरोंनाय समाव फोरोंसगररया मेथाइखौ रोजाबनानै फोरोंनाांगोन। आरो, मेथाइसन सोमोन् ै सोलोंसाफोरनो सखन्थानाांगोन।]