Klasik Türkçe Dini Metinler [PDF]

Citation preview

ANKARA ÜN İ VERS İ TES İ



IL



FAKÜLTESI YAYINLARI



LXXXII



TÜRK - İSLÂM EDEB İYÂTI



Klasik Türkçe Dini Metinler



Birinci Fasikül



ANKARA



•



ÜNIVERSITESI



BASIMEV İ -1967



1973 - 1974 ders y ılı Fikillteıniz son sınıf falebelerinden



Aerhum AttrİAMMED iSMAit YARDIM'r, Fakillterıfiz klitilphatıesine vakfıdır.



ANKARA ÜNIVERSITESI



IL:ii.HIYAT FAKÜLTESI YAYINLARI



LXXXII



197'3 - 1974 ers y ılı Fakalte ıniz son s ın ı fd talebelerinden Merhum A4.Ai ED iSM Ait YARD İ Fakültemiz kiltüpilanesine vakf ı dlr, AI'm



TÜRK - İSLAM EDEBİ Y2kTI



Klasik Türkçe Dini Metinler



Fas ı kül



ANKARA



ÜNIVERSITESI



BASIMEV İ -1967



I. TÜRK - İSLÂNI EDEB İYÂTI



Klasik Türkçe Dini Metinler



VII



"'söz



—



LL)..35



3 4 5 6 6 7 7 9 10 11 11 12



)4 1



0_7° 1



Loi!



( csx:21 ,Sı lcı.;.p Q



(



)



(



) ji



; d.51;i5 r r:t.



J



.:02



.e.J..;



I JI 9 » -



15 15 16 17 18



«



»



«



»



5.5 «



‘



L9



c



VI.



IÇINDEKILER



19 20 21 23 25 28 28 30 31



J SA L93 J



«



G«



» 4.1,Ş A



L.L.9,G;



• •



«



—



(1,3 )



j5"



y.



»



»



»



JL1



« J j,:•Lza!



•



• •



:-) L. 33 34 35



jtj »



c.J_5 «



,54:291 •L-t— .1;j9 ,-



»



» c



L^JL



J



« c.1,"4. I



C.f.



)j



°



. . .



»



—



jt



—



39 40 41



»



„, 1;,..-S" JJ:i I



J. G.3..



j



■GC,



4.)..Z1.5-j..) J.; -)1).,.).



i



;



ÖNSÖZ



Her bilgi ş ü'besi gibi, Metinler Şerhi'nin de, hakikate eri şebilmek için takibe mecbur olduğu metodlar vard ır; bu usüllerden baz ıları umümi ve ba şka ilim kolları ile müşterek, baz ıları ise kendi yap ısından doğan, kendisine mahsus metodlardır. Malzemesini yaz ılı vesikalar ve metinler, gâyesini ise bunların tatilin ve terkibi bilgilerle canland ırılıp kıymetlendirilmesi te şkil etmektedir. Metinler Şerhi, birçoklarınca sanıldığı gibi, sadece, K ırk' at, veya fonetik, morfoloji, sintaks bak ımından tahlillere dayanan Dil Bilgisi dersi demek değildir; metinlerin yalnız okunması ve dil husiısiyetlerinin taklidi ba şka, hakkıyle anla şılıp kıymetlendirilmesi yine ba şkadır. Metinler Şerhi, Lisâniyât dışmda, üzerinde durulan vesikanm husüsiyetine göre Târih'in muhtelif kollarının, din, ahlak, felsefe, psikoloji, co ğrafya, v.b. sülaalardaki bilgi ş ü`belerinin, tenMd, edebiyat ve kompozisyon'un yard ımına muhtâçt ır. Malzemesini vesikaların, metinlerin tahlili te şkil ettiği için, hemen hemen bütün ilim ş ü'belerinin, yanı başında bir yardımcı olarak yer al ır. Herhangibir metnin mahiyyetinin anla şılabilmesini te'min için, umtimiyetle, bibliyografya bilgisine, yaz ıldığı yer ve zamana, yazan kimsenin hayat ve husüsiyetlerine, ne gibi te'sirlar alt ında kaleme alındığına, ça ğdaşlarının temâyüllerinden hangi bak ımlardan ayrılmış bulunduğuna ve dolayısıyle ş ahsiyetine, v.b. mes'elelere ait bilgilere sahip olmam ız lazım gelmektedir; ayr ıca metnin yaz ılı§ şekli, yâni manzüm veya menstir olu şu, ait bulunduğu hikaye, siyer, tarih v.b. neviler dolay ısıyle, o hususlarda da malümüt edinmek mecbüriyetindeyiz. Ancak bu gibi tahlili ve terkibi bilgilerin tatbik ı sayesinde, o metnin, harfiyyen anla şılabilmesi, dilin muhtelif devirlerdeki tekamüliiııe göre kelimelerin, cümlelerin, ist ıliih ve ta`birlerin, nüktelerin, k ısaca söylersek mânâ ve üslübunun kavramlmas ıyle metnin canland ırılması mümkün olmaktadır. Ilahiyat Fakültesi'ndeki Klasik Dini Türkçe Metinler Kürsüsü, ad ından da anla şıldığı iizre, bu müessesede okutulmakta olan Kur'an, Hadis, Tefsir, İslam Tarihi v.b. derslerle alâkah bulunmas ı gözününe alınarak dini bir yol tutmakla mükelleftir; bu dini metinler, Ilahiyat Fakültesi'nin bünyesi icab ı, pek tahin. olarak, Arab harfleriyle okutulmaktad ır.



VII I.



ÖNSÖZ



Ikinci ve üçüncü sınıflarda haftada iki şer saat okutulan, seminer çal ışmaları ile kuvvetlendirilmeye gayret edilen Klasik Dini Türkçe Metinler dersi için seçtiğimiz metinlerin bu Birinci Fasikül'ü, (1) Halk Edebiyatt'nda Dini



Şiirler ve Türk Araz Şekilleri, (2) Divtin Edebiyatt'nda Dini Nesir ve Şiirler, (3) Kitetbe, Vakfiye ve Berat Örnekleri olmak üzre kısımlara ayrılmıştır; her bölümdeki metinler, imkân nisbetinde, ait bulunduklar ı bilgi ş ft`belerine, nevi' ve şekillere göre, ayr ıca, şair ve müelliflerinin ya şadıkları zaman bakımından kronolojik tasnife tabi' tutulmu ş bulunuyor. Bu fasiküldeki metinlerde, bâzan, ayni kelimenin inalaca farkl ı şekillerde yazılmış olduğu görülecektir; bunun sebebi, Arab harflerini kulland ığımız zamanlarda da imlam ızın kesin olarak tesbit edilmeyi şi, Arabça ve Farsça'daki bazı harflerin Türkçe'de farkl ı yazılışı, yine Türkçe kelimelerde sesli harflerin yazılıp yazılmayışı ve lehçe ayr ılıkları dolayısıyle ses de ğişmeleri, metinlerin aslındaki imlalarma bağlı kalışımızdır. Zaman bakımından eski metinlere, mana= kolaylıkla anlaşılabilmesini te'min için noktalam.a i ş aretleri koyduk; bazı metinlere ise, dil ve fikir bak ımından çok çetin olmalarına rağmen, hiçbir noktalama işareti konulmu ş değildir. Bütün bunlar, talebelerimiz için birer tatbikat zemini te şkil edebilir. Memleketimizde, gerek eski gerek yeni devirlere ait şerhedilmi ş oldukça zengin metinler bulunmakla bera.ber, Metin Şerhi'nde Us fil hakkında basıh bir eser pek yoktur. Sözlerimize son verirken, bu mevzii`da haz ırlamakta olduğumuz bir araştırma ile, okuttu ğumuz metinlerin şerh ve tahlili ile alakah bibliyografya malamat ım ve her husustaki izahları içine alan ders notlar ımızı, talebelerimizin mühim bir ihtiyac ını karşılayacağı için ne şretmeği düşündüğümüzü de söylemek istiyoruz. Ankara-8 Kas ım, 1967 Fevziye Abdullah Tansel



1973 - 1174 dors yılı ratı iiiteın'z son sınıf talehelerinden



ihrhum 0,VAMMED ISMA İL YARDIM' ın Fakfıttemiz kiitiiphanesine vakf ıdır.



I. HALK EDEBİ YATPNDA Dİ NÎ ŞIIRLER ve



TÜRK AROZ ŞEKILLERI



oa



ı jj;



r"1 JJ



r- s



J:a'



Ait



(5".



j iı



r J.; o.1.9-Lıı



1 Prof. Fuad Köprülü, Türk Edebiyât ı'nda İlk Muta şavv ıflar, Birinci Bas ım, İst., `Amire, 1918, s. 181.— İkinci Basım, Diyânet İşleri Yayınları, Ankara Üniversitesi Bas ımevi, 1966, s. 136.



4



Türk — Islam Edebiyat ı



^sL wj l .y91



r-15:35-



J _9U ıj.". J J Jb ıSJ Js



9 1 j; c.Ç J 9J I



L,.



3 -P



L :.).x.;



I.) 4:.+2 .A9 o



2



it.. L, İ 0;9 „



J...4.) I .)



,5„,



L9els.



.■1111 411



j



.y5,5- 0.5.AS:Ş ,11)11 411's1



r-eg. cs-k-0 1-!



i yi 4J1 c:)-LÇ-; '5,11 411



2 Prof. Fuad Köprülü, `ayn. esr., Birinci Bas m, s. 338.— İkinci Basım, s. 259.



5



Klasik Dini Türkçe Metinler



.J115:Ş J.ft; (s.risU21-' J5:Ş «,.;--- »



u4J1 J 6 (..5.)-Ç,:j; JLır 9



3-1



L9



L6.



kIl



I ; S ,115-



t5- 1



j



S"



4 15-1



3 `Abdülbâlfi Gölpularli, Yünus Emre Divem ı,, İst., 1948, s. 532. bash ğlyle Ceımifü'n4 "Bu manzülne, J. Nea'lir'de ve başhğıyle Murad Molla -( Şeyh Murad) Kütübhânesi'ndeki mecmuada mukayyeddir» (Sa`deddin Nüzhet Ergun, Türk Şerirleri, ed., İst., 1941, s. 132 v.d.).



6



Türk — Islam Edebiyatı



j;1.4- alr



,s1



es.)5-13



sl L5 J5-3 d



j 1.!.



"1" 4.:4=';' c.r."



9^' Ş



6 ,;,5- 1.7 T



I .)1



5- !..14....?)



5 Ankara Maârif (Kurtulu ş-Eski Eserler) Kütübhânesi, Yz. mec., nu. F-6 /52 (Sa`deddin Nüzhet Ergun, ayn. esr., c.1., s. 198). 6 Prof. Fuad Köprülü, ayn. esr., Birinci Bas ım, s. 376.—İkinci Basım, s. 291.



7



Klasik Dini Türkçe Metinler



_91 J!



4 .'



,L1,1; J l ay,



441



jrıl L;



,:),



r ol



} I.L13



.)



-5 ?.



L-



4.; jilz. s



cs: lSjsy.



LsJb.



1



49 1 J..,5- ' 4159? .



44.1



4;



_;,•Içl J ,J JJ



,9 «



r ı-c« cip- »



)1_,;



j--;-151 ." :313



4



t.5"°_, 1



.LS İ



LAT



-0



AT .).;



L



8 Sa`cleddin Nüzhet Er ğun, Bektü şi Şiirleri, İst., Devlet Matba`ası , 1930, s. 357.—Besim Atalay, Bektâ şilik ve Edebiyât ı, İst., Matbda-i `Âmire, 1340 (1924-25), s. 76.



10



Türk — islâm Edebiyâtr



41-j ,15:1;



bıa-



ı...J



La,



j>.



j.k1



..tt.5 jr.); (;1..; j.tı



ji5- 44;



» °



)J41; (.51-). 1-I.



° .2°



LI"`'51 Ji -17



441



9 Sa`cleddin Nüzhet Er ğun, `:4115. 'Ömer, 1.-/ayei!L ve Şiirleri, İst., Semih Lutfi Kitabevi, s. 19. 10 Divan-i 11(ışim Efendi, 1252, s. 83.



Klasik Dini Türkçe Metinler



s •4'



4.;



11



J9s ıjS 95 (51 ı.J` °°' cY



,41



1.)13,9



bi? 9 "iç



C -1 9:° L31i.L"



44. 1 —rı-o J1IJ9l ,i15-



4.1.■ jeb



j jj



O 47,..7 .„2.■



4;



IS 3 L



ı ıro J kal



c



yl



j.;



1".73"



; J.J; ` ao l >;121



aSsJ I-th 45- 441



31J--1



L.7°



9 1 t;



JU



4"4;1..;



441



11 Çanlpırill Ahmed Talat, `.ıişıls Derdli, 1.1ayiit ı ve Divânt, Bolu Vilayet Matbdasi, 1928, s. 64.



12



Türk — islâm Edebiyütl



31./4°a.L JJ4h Ş a



C.54?.



4i((L...J» (C )93 (•• 12



j



jL., .J.1



e:5:9 _) J



J'i; 3S-



„95,5-



ji



411



,ı,ı,



sly,l



r ı „S-



s J ALT



,s-U



r ı .x. J.



4.6 )



J J; 13



4.;.j



12 Ahmed Talat,



4 ..-9



9Ji fil;



`1?" 1.?



(}; -



43 j .)



Tobadlt Nftri, Çankırı Mabaeası, 1933, s.



144. 13 ibnü'l-Emin Mahmud Kemâl İnal, Şoit 'As ır Türk Şdirleri, e. x., Maârif Bas ımevi, 1940, s. 1801 v.d.—Sa`deddin Nüzhet Er ğun, Türk Müstkisi Antolojisi, İst., 1943, s. 704.



II. DTVÂN EDEBİYÂTPNDA DINI NES İR



ve



Ş iirler



• ▪



▪



cs4 dLş;



LU.Ç



1



J



ğ



9



.75" d.14



4;.7. (.5 j .ı



l L11.4:;



j



j; J I



J.S"



.„4



.



ji.S;;,, r



k.) £31.4.



.71



ji ..71



.



4.S" L.J I ,.5,1.5L71;:p1



).y .„1



‘:)..k;1



J, 1



Y



dJ4.



44..4 j51 .)..k.;1 5.5 jii J?;-



L1,5" ,s.41;



»



.9



4_; I ıı



J..,4 j l j 4; ...k15-jS ,LS"



19



3 •



‘s3)..,15- 5 454.; J-- (s-k15- 1 -U



.5?-t1



ıı .).5.s



J_9 1



j .›



•"JJ.L,



0



I



j



L.12.



•



ÇIL;



t-i ı



,L314-' 1;-^"';



:-)-1 •":"



°



jy.



,5-l*S-



, 5;,? .



•0j



■



..4:„,41:) .. J111 u..L



(



j ) 45-



u jı



14 Muslihü'd-DIn Mustafa b. Muhammed, Mülk Süresi Tefs1ri, Ankara, Kurtulu ş-Eski Eserler Kütübhânesi, Yz., nu. 329, 32 a v. d.



16



Türk — islam Edebiyat ı



,:ı 1) (ı:.



441 l cs -US-



tl99 ly j.!



,



,



1,2il



1 il I



I)



44. 1



../.4,11.5"



4;



1.0 I 4.5"' ,US..



j :;1.; j j' :".. 4j£



J9:" L ( ı.JALP



1 9-.4.1i; ) aS.



(.>"24.



LS.,""



44. 1 ;il



l 1° 1



j;



cs.a.:S"



441



j Ls-t:



_7° 1



. 15 J-ı?.1



»



r..ks



j1.0



2_12:3,!:, 4s— 45".. aS—



,LL,1



45--



i> _) c &:ı e I ı...21.5)1..c



J: J ..E S; j.l.;



j.sl;



„J o



I li J j ,



I9 â cs-0_9 1



41.1.,-



■ 9 1.1;- Lia19 1



15 Gözübüyük-zâde `Abdullâh Efendi, Terceme i Sistre i Duhâ İst., 1287. -



-



,



17



Klasik Dini Türkçe Metinler



j. _9 1



5,1.AU



r 041L4.-



,;11, jir j



45- f.S Jm . . . .



1



h L1,31; ,S•_",



±.1,r



z.;-;



(.5. -)11;_99 311,



ı



—o



ı ‘Cul Y1 411 Y j1 411 Y .,1;.; 45,1



411 Y



LJ Y1 411 411 Y1 411 Y



J,.



•



ğ



ı



9 vjc o



5.ı. j.ki



1



aş-



j_j/ _91



j1



L5.ı;



J5. j



j•



J-1; Lçji.0)2.



,s-G1



jı



411Y1 411Y jm..„_ an yâ



91..11 ;iyi411



Y



J«2.1111,_51»



16 Tatarrdât-i Sinân Pa şa, İst., Ma0:ı da-i Ebü ,k2iyâ, 1309 (189394), s. 13, 19 v.d., 38.



18



Türk



—



islam Edebiyatı



;■,IYI 411Y ,,z)



n ı3^ l 9 1 »



J



kiyi 451 dl I 'I 411 Y S



j



41 1 Y I 4JI ;1,1 YI 4J1 41 ı yi dJI y ,sir



j J



.5 4:Ji l



j.>



d551 YI 411 Y



i yi 411 Y J5i yi 4ıı y jyrf.,



YI 411 Y



J J;



YI 411



o--43 cUli



17



44 1



' 1 1 411



.;.zIrl 411 Y



r-



L



usı



ts)



LJ)



4-t, A rt=4 J-L! 4.1-L I



17 Şeybi, Tev41,d,Hüsrev-ü Şirin, husûsi kütübhânemizdeki yazma nüsha, s. 18 v.d.



Klasik Dini Türkçe Metinler



L-4'



. 1)



k



19



9 -



L(.; jJ 2A



,}m1



.15:55- 5.5 j



L.4



Lt >.



"



J



L,. 18



j,b1 4J I



•



"



')k-4-



j3 *-I -LbLç *



jı,1



,;



J A.15"



tl"



J4wj 9



,:);T);



1,I 451



19 4-1



L5



-ı



4



L5-= ;



Ğlz; U9JJ I Ls""'



IS -1 d:L,-JL



441



20



L5-



18 Fuze'ıli, Münâcât, Leylii ile Meci'in, Tebriz basımı, 1274 (1858). 19 1.-Iadlş Tercemeleri—l., Okcu-zâde Mehmed Şâhi, İst., fi'l,lyCai'l-Erbgin ve Al. ıseni'l-I.Iadis Dârrı't-Tabdâtül-`:Amire, Talı`-i evvel, 1311 (1895-96), s. 40. 20 1.Iadlş Tercemeleri—II., ayn. müellif, ayn. esr., s. 40.



20



Türk — İ slâm Echbiyâtr



`L,'_)rj l YJ



:t:„>



5,_11:1p



°L.:J ■



J.?



r l.c"



:.Z -



J ı:1,



)



11:1, °J, ÇI .ı lbj.11



ayn. müellif,



İst.,



21



Klasik Dini Türkçe Metinler



e*)IL,1 ii i l



J



$' 1 J-9 1 -. 1J 1-9..;.9 y v-_,;1-1 ar,Sl _7194;,1



(.5.)Lai



„ç-l?. I



j 4; I çi 9 Q-1.-1 6.



0_)



u 19



İs ;S



111.p a



j



jj;1



1,44



(s l;



.j J:; 4J.



,;413 1



jt;



"L! .1."-""



-5.79



"



'I I



ûı l Jy, I a



jb



,jlp



J



1 1,.:A



:J1



£11Ç



J,



j,..S- 1 45,1 ) ,5 -k41 j1„;



* yiJi I



.C;



j 44 L.11.3



411



J,5- 1 auI



* " J



_)4;



_>"



_.>- 1;



y,-



(.5-0 J1.



j



c£ 4 • J•5 j



,t).



.1* 4



(.5 1



c.51



°I AS -



tS -3.1.5- I



4. 5 i l (.5 -141"



c5415-19•:



(.5 1



°' 9



J °



(.5b SJ IJ



(5../4.) 13



(S'dS-



cs-u9-5 J 1_,L;,.; ‘..fi'ş; 4.1. 1



0



41



() J-J:1;1 j



121 J15-



.; -P



fi



ı



• ).)-1?.1



■



‘ . ••



J



30



Türk — İ slâm Edebiyâtı



(J)11_;1)



(.1.;. 1



4.;9. 4.n. j



42.2.ç j yLM.



r



4. 1,...,4,



j



LS"`„ıiı.,- jjil



2),,,c'



jah



Ğ



9



.



L, -)1L- 1



y1.3T



4;1+



(:) 15-.)I 9 J .



C..)Y



(:) .j.ı5ı; r ı,— c



G o ..)



y . (.9.;,1;



ji4 c pl9 }



G L5.4.-



jıa;



_>S"



o 4. L.14



45-r il""



9' 1;



J



(.;:"°



J lt



4;



Lha- j :.;



4.



) j d.„4



j



J



491 I j



JUz.", 1 49 1



j



Qs ,g j1:;



İi.o



L5



...)j



j. _751



"



4.9 1 •



(» J , 6.}..,; ıi ja;.-t; jUT



44. 1



• «



S



iJ;19



j az,



,ı



J uLS



,-;"? .;9



»



„*.s. L, (...!



j



rl.c 4:3



412,11L



▪



j



I



ı _„; ça.Ll Uyn aa.lc jg111, j j



Ls41 9.!



..;?.



yy l l



.441 .‘J



4s-



(.9-ı-b».5- lSr ° 4'9 • 4-41



‘.54. 1 (5_7.



j-4-1-e; • IL?-1



19 9 c;?..4-'- 9 ‘.-5.5 • '..»5 »



j



r



ı;



ı



L:4%2J



.„



•



j



.), ..1;3



i!„1.C. o .4.. Lıl,



▪



••



y ii I a.lş l 4.15.;y. (Jı.5



j .5



J ✓



4:+J: .&;;:cs.j •



29



• (5 "ti1



29 Katib Çelebi, Mluinü7-Hak, İst., İ kinci Basım, 1286 (1870-71), s. 141, 144 v.d.



Klasik Dini Türkçe Metinler



14,1



«



‘:_J1.); »



j)L71. e .U.*



,„,.1



J,1,3 ,



1; ly j j-ı;,1;a, jS jli3 j .?,41



j.915-



15- 1 ii15" o



C/ 3 4S-1;



4:s4.



jij



(.5 1



4S- b. 414, 9 1 j1



J Ls?.).5-



51,



Jı.



I



45" j.1



jJ



41



j Uy



JI



441 J l 1



30 Şan `Abdu'115.11 Efendi, Şemerâtü'l-Fu'rı d fi'l- Illebde' ve'l-Me%d, İ st., Matbda-i 'Âmire, 1288 (1872-73), s. 34 v.d.



35



Klasik Dini Türkçe Metinler



71.0



J.-



j 1,0



`41„,"



L.5>-



dij



J •.:•-;,?-



• ,)



ça



(



414 5



L9



.



o _.9")kc, :



°j_9 —



_ii (..)11 9



•



:



*Z>



4 J j" y



j9



ob.ı.



Li rj.5



.



A



44. 1



4.4.31:.ab 4?-1 44.; ‘5,...S..c- 1 j t;



oz: .) 15 ,;11 j);



5,ı (.1;oa , JÎ



„JJ .41



( n)'.)--;5



9at j



ıı



1.4.- &J . ,s j.4, 9 j1121,



j.dil LŞV-



Jt . "Pl; 3: i-9 1 C."' I-1.



Ğ.9 9 Lj



L.YP



;



4.4 tS:;1.., Jyl>



1, 1 (l



(3Y.U> ✓) 11.;



1;



I ,:f.



J 1. I



(s y.,



jt;ls-



j



4.4



4.-) V



0-1;4,1 &_>.° 44-) 13



j~..4 1



‘.-). -9 1 -P 1-0 ":-:L!



45' 44'



1/2-' (4.4



45(.5 .):9