İktisadi Düşünce Tarihi: Eleştirel Bir Perspektif 6057877101, 9786057877109 [PDF]

Citation preview

.•�



"



·:H; .-� ;:;·. ,!



ISBN 975-298-171-2



Hisıory of Economic Thoughı E.K.HUNT



© M. E. Sharpe, 2002 Bu kitabın Turkçc yayın haklan Dost Kitabevi Yayınları'na aittir. Birinci Baskı, Temmuz 2005, Ankara İngilkceden Çeviren, Milfit Günay Teknik H�ırlılı, Mehmet Dirican • Dost ITB &skı "" Olı, Pelin Ofset Dost Kiwbeoıi Y..,aılan Mq.....U,.ı c..d 3714. Y...q.hir 06420, Anlcara Td: (0312) 435 93 70 Faı: (0312) 435 79 02 ,.,.,.,_ı1o,.,..,m...i.cum bilgi@clo•IJ..,İnalİ.com



İçindekiler



Sunuş



15



Önsöt



19



Teşekkür



25



1 Giriş



27 27



Bir Kapitalizyn Tarumı



33



Kapitalizyn Öncesi AVTUpa Ekonomisi U�n Mesafe T icaretinde Art'§ Eve İş Verme Sistemi ve Kapitalist Sanayinin Doğuşu Malikane Sisteminin Çöküşü İşçi Sırufırun Yaratılması Kapitalizyne Geçi§teki Diğer Güçler Merkantilizyn



2 Adam Smith'den Önce İktisadi Fikirler Değer ve Kc'lrlar Üı::erine İlk Merkantilist Yaı::ılar Sonraki Merkantilist Y aı::ılar ve Bireycilik Felsefesi Protestanlık ve Bireysel Ahlak



Bireyciliğin İktisadi Politika/an



...,;



36 39



41 43



45 47



50



51



56 58



61



ISBN 975-298-171-2 Hisıory of Economic Tlıouglu E.K. HUNT © M. E. Sharpe,



2002



Bu kitabın Türkçe yayın haklan Dost Kitabevi Yayınları'na aittir. Birinci Baskı, Temmuz 2005, Ankara İngiliıceden Çe.ıiren, Müfit Günay Teknik Haıırlık, Mehmet Dirican • Dost ITB Basla "" Olı, Pelin Of.et Dası Kiıabevi Y"'mlan Mqruıiyeı Qıd 3714. Yaıq.hiT 06420, Anlcara Td: (0312) 435 93 70 Faıı: (0312) 435 79 02 uıww.doscy"'inovi.com bilgi@dosry"'inevi.com



İçindekiler



Sunu�



15



Önsöt



19



T�ekkür



25



1 Gi�



27 27



Bir Kapiıalivn Tanımı



33



Kapiıalivn Öncesi Avncpa Ekonomisi U:run Mesafe Ticaretinde Artq Eve ݧ Vernıe Sistemi ve Kapitalist Sanayinin Doğı.1.§u Malikı2ne Sisteminin Çök�ü ݧÇi Sınıfının Yaratılması Kapitali:mıe Geçi§teki Diğer Güçler Merkanıiliun



2 Adam Smiıh'den Önce İktisadi Fikirler Değer ve Kdrlar Ü:ıerine İlk Merkantilist Ya:ıılar Sonraki Merkantilist Ya:ıılar ve Bireycilik Felsefesi Protestanlık ve Bireysel Ahlak Bireyciliğin İktisadi Politikalan



...:



36 39



41



43



45 47



50



51



56 58



61



Kıirlar ve Fiyatlar Klasik Kuramırun Kökenleri Toplumsal Reformcular Olarak Fi-zyokraclar Quesnay'nin İktisadi Fikirleri Sonuç



3Adam Smith Smiılı'in Fikirlerinin Tarih.se l Bağlarru Sıniılı'in Tarih ve Toplumbilim Kuramlan Smiılı'in Değer Kurarru Smiılı'in İktisadi Refah Kura11U Yönetime Sadece Üç Görev Verilmelidir Sıruf Çatışması ve Toplumsal Uyum 4 Thomas Robert Malthus Malılıus Zamarurun Sıruf Çatışma/an Nüfus Kura11U Mübadele Ekonomileri ve Sınıf Çatışması Bolluk Kura11U 5 Davill Ricardo Kapicaliscler ve Toprak Sahipleri Arasındaki Çatışmarun Temeli Emek Değer Kurarru Farklı Sermaye Bileşimleriyle Fiyat Belirlenmesi Fiyat Belirlemesi Sayısal Örneği Gelir Bölüşümü ve Emek Değer Kurarru Bolluklann Olanaksızlığı İstem D�ı Bir İşsizlik Nedeni Olarak Makineler Karşılaştırmalı Avantaj Kurarru ve Uluslararası Ticaret Toplumsal Uyum ve Sıruf Çatışması



6 Usçu Öznelcilik: Bentham, Say ve Senior İktisadı Fayda Kuramırun Dayanak Nokcasırun Kökenleri Fayda Ü .«) 15



�



'



.«)



95



5 1 10



10



202



39J 78



100



5 Artı-değer (a)



51 51



85



500



4 Değişken sermaye (v)



7 Malların değeri (d+v+a)



8 Kar oranları (sütun 5 + sütun 1)



81 91



it)



9J 111 131



20 % 30 % 40% 15 % 5%



312 -



422 -



55 15



5 1 10 22



22



-



6 Üretim maliyeti (d+v)



it) 20



22 %



Tablo 9.2 Eşit Kar Oranlanyla Fiyatların Değerlerden Sapmalan 1 Toplam sermaye



2 Kar oranı



3 Kar



4 Üretim maliyeti



5 Üretim fiyatı (sütun 4 + sütun 3)



6 Artı-değer



100 100 100 100 100



22 % 22 % 22 % 22 % 22 %



zı 22 zı zı zı



it)



92



20 .ı>



,,



Sana ·



1



il



III



iV v



81 91 55 15



103 113



n



37



.«)



15 5



7 Kılnn artı· değerden sapmaları (sütun 3 sütun 6) +2 -8 - 18 +7 + 17



8 Değer



9J



ııı 131 it) 20



9 Üretim fiyatının değerden sapma· lan (sütun 5 sütun 8)



+2 -8 - 18 +7 + 17



� r-



s::



�



,.. ..,..



N '° ....



298 İKTİSADİ DÜŞÜNCE TARİHİ



olduğuna ilişkin yukarıda özetlenen tezi açtklamak amactyla düzenlendi. Bununla birlikte Marks'm açtklamast eksikti. Problem, ürün fiyatlanm dönüştürürken, girdi fiyatlarım değerlerle orantılı bırakmasmdaydt. Bu nedenle, her maim birisi girdi ve diğeri ürün fiyatı olmak üzere iki farklı fiyatı oldu. Kapital'in üçüncii..cildinden hemen sonra hem girdi hem de ürün fiyat­ larım dönüştüren bir matematik formül bulundu.61 Ancak başlangtçtaki çözümde Marks'm üç koşulundan sadece ikisi tutuldu: Sektörel kar oran­ lan eşitti ve dönüştürülmüş fiyatlardaki toplam am-değer miktarı dönüştürülmüş fiyatlardaki toplama eşitti. Bununla birlikte , fiyatlarm dönüşümü ortalama fiyat düzeyini değiştirdi (yani dönüştürülmüş fiyat­ lar toplamt dönüştürülmemiş fiyatlar toplammdan uzaklaştı). Sonraki çözümler, hem girdi hem de ürün fiyatlarım dönüştüren ma­ tematiğe dayalı çeşitli çözümlerin Marks'ın üç eşitliğinden sadece ikisi­ ni dokumılmamtş btrakmasmm genellikle doğru olduğunu gösterdi. Kap­ samlı bir literatürde, her biri Marks'm ruhuna diğerlerinden daha yakın olduğu iddia edilen sayısız matematik çözüm sunuldu. Yukarıda görüldüğü gibi, çeşitli üretim harcaması kategorileri Marks'm soyut emek kategorilerine uygundur. Eğer tam olarak uysalardt, fiyatlar değerle orantılt olurdu. Çeşitli nedenler tam oranulıhğt bozabilir, ancak soyut emek, fiyat biçiminde görgü! olarak (bozulmuş biçimde de olsa) tezahür eden temel töz olarak kalır. Dönüşüm probleminin içerdiği ge­ rçek konuların tümü özel emeğin bir kapitalist ekonomide sadece soyut emek olarak ve piyasada satılan bir malın fiyatı biçimini ve para fiyatla­ rm niçin soyut emeğin kusursuz, orantıh yanstmaları olmadtğt açtklama­ sınm inandmctlığmı alarak toplumsallaşacağma ilişkin tezin genel inan­ dırıctlığıyla bağlantılıdır. Dönüşüm problemine ilişkin çeşitli çözümle­ rin göreli avantajlarını incelemek bu bölümün sımrlarım aştyor.



Özel Mülkiyet, Sermaye ve Kapitalizm Marks artı-değerin doğast ve kökenlerine ilişkin başlangtçta sorduğu soruların yamtlarını böyle formüle etti. Bütün mallarm uygun değerle­ rinde mübadele edildiği bir dizi mübadelede, artt-değerin mübadeleyle değil üretim sürecinde doğduğunu göstermişti. Artı-değerin mübade63) L Bortkeiwicz, "Value and Price in the Marıcian Systenı", lntenıaıional Ecoııomic Papers, 2 (1973).



KARL MARKS 299



leyle ancak "özgür" emekçinin emeğini sermaye sahibine sattığı bir sos­ yoekonomik sistemde gerçekleştirilebildiğini göstermişti. Bu nedenle önemli bir üretim aracına sahip olmayan "özgür emekçiler", sermayenin varlığı için bir önkoşuldular. Bu nedenle, sermayenin çok özgül bir top­ lumsal ilişkiler seti içermesi gerekmişti. Ancak Marks dönemindeki ortodoks kuramcılar, sermayeyi sadece önceden üretilen üretim araçları olarak, yani "şeylerin" bir koleksiyonu olarak tanımlamıştı. Marks, sermayenin, en azından kısmen, daha ileri üretim için üretilmiş araçları kapsadığını kabul etti; sermayenin bu kıs­ mi bölümünün bütün toplumlarda ve bütün tarihsel dönemlerde mev­ cut olduğu söylenebilirdi. Ancak sermaye bütün dönemlerde yoktu. Bu, kapitalizme özgüydü. Benzer şekilde, üretimin her zaman tahsis ve dönüşümden oluşması ölçüsünde, bazı tür mülkiyet ilişkileri bütün toplum­ larda ve büti.in dönemlerde ortaya çıktı. Bununla birlikte Marks'ı ilgi­ lendiren, mülkiyetin hangi özelliklerinin kapitalizme mahsus ve özgi.i olduğu ve bu mülkiyet ilişkilerirıin üretilmiş üretim araçlarını nasıl ser­ mayeye döniişti.irdüğü sorusuydu. Bu bilgi kapitalizmi anlamak için ge­ rekliydi. Sermaye, temsilcisi kapitalist olan toplumsal bir güç olarak giderek öne çıkar. Bu toplumsal güç arnk tek bir bireyin emeğinin yaratabileceği herhangi olası bir ilişkiye katılmaz. Topluma bir obje, kapitalistin güç kaynağı bir obje olarak muhalif duran yabancıla§mı§, bağımsız bir toplumsal güç haline gelir.1



Kapitalizmin yasal temeli, kapitalist üretim tarzında ortaya çıktığı biçimdeki özel mülkiyet yasasıydı: Ba§langıçta miilkiyet hakları, bize insanın kendi emeğine dayalı gibi görün­ dü . Sadece e§İt haklardaki mal sahipleri birbirlerine karşı koyduğundan ve bir insanın diğerlerinin malına sahip olabilmesinin yegane aracının kendi malına yabancılaşması [mübadelede vazgeçerek) olduğundan bu tür bazı kanılar, en azından gerekliydi; ve bu mallar sadece emekle eski yerine konula­ bilirdi. Ancak §imdi, mülkiyet kapitalistler tarafından diğerlerinin ödenmemiş emeğini [Marks bununla ara-değeri kastediyor] ya da bu emeğin ürününü ele geçirme hakkına dönüştürüldii. Mülkiyetin emekten ayrılması açıkça, onların kimliğinden kaynaklanan bir yasanın gerekli bir sonucu oldu.61 64) Marks, Capital, c. 3, s. 259. 65) A.g.e., c. l, s. 583-84.



·



300 İKTİSADİ DÜ�ÜNCE TARİHİ



Sermaye ve özel mülkiyet yasalan kapitalist üretim tarzında, egemen bir sımfın i§çi sınıfının yarattığı ekonomik artı-değeri zorla ele geçirdiği mekanizma haline dönü§tü.



ilkel Birikim Sermaye ve özgür emek bir kez ortaya çıkınca, sermaye mümkün olan daha fazla artı-değeri, ve daha fazla arcı-değer de mümkün olan daha fazla sermayeyi doğurdu. Süreç durmadan yukarı doğru giden bir spiraldi. Ancak sermayeyi gerçekten anlamak için, bu sürekli spiralin ötesine gitmek ve sürecin gerçek ba§langıçlarını açığa çıkarmak gerekir. Marks, sermayenin tarihsel kökenlerinin (Malchus, Say, Senior, Bas­ ciac ve hatta Mill'in ileri sürdüğü gibi) törel bir elitin tutumlu, idareli, kanaatkar davranl§ı olmadığını ileri sürdü. Kapitalist sistem mülkiyetsiz bir i§çi sınıfı ve varlıklı bir kapitalist sınıfı öngördü. Marks bu iki sınıfın yaratıldığı fiili tarihsel sürece "ilkel birikim" adını verdi. Yukarıda deği­ nilen iktisatçıların kapitalizmin kökenlerine ili§kin görü§lerinden söz ederek §öyle yazdı: Bu ilkel birikim siyasal iktisatta, ilahiyattaki ilk günahla aşağı yukarı aynı rolii oynar. Adem elmayı ısırır ve böylece insan ırkı günaha bula§ır. Onun kökeninin geçmi§in bir anekdotu olarak anlanldığı zaman açıl