123 67 43 MB
Turkish Pages 256 Year 2018
Biyoloji SORU KİTABI - A Bilgehan PERİ Banu KARAAĞAÇ
PALME
YAYINEVİ
PALME YAYINEVİ
Biyoloji Soru Kitabı
Bilgehan PERİ
Yayın No. 1643 / 18
Yayına Hazırlama : PALME Yayıncı Sertifika No. : 14142
Dizgi Grafik Birimi
PALME Yayınevi©
ISBN
: 978-605-282-128-2
: Tuna Matbaacılık San. ve Tic. AŞ Baskı : 2018 Baskı Tarihi Basımevi Sertifika No. : 16102
Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kısmen ya da tamamen basılamaz, dolaylı dahi olsa kullanılamaz; teksir, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Her hakkı saklıdır, PALME YAYINEVİ’ne aittir.
Banu KARAAĞAÇ
“Benim Manevi Mirasım BİLİM ve AKILDIR” M. Kemal ATATÜRK
YAYINEVİ’NDEN
Milli Eğitim Bakanlığının uygulamaya koyduğu öğretim programlarının ana felsefesi; öğrencilerin kendilerine güvenen, sistemli düşünebilen, girişimci, planlı çalışma alışkanlığına ve eleştirel bakış açısına sahip, estetik duyguları ve yaratıcılıkları gelişmiş bireyler olmalarını sağlamaktır. İşte bu felsefe okullarımızdaki öğretim sürecine tam olarak yerleştirildiği ve uygulandığı zaman öğrencilerimizin derslere olan ilgi ve motivasyonları ciddi bir biçimde artacaktır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak bilişim toplumunun gerektirdiği becerilere sahip, objektif ve analitik düşünebilen, yaratıcı bir beyin gücüne sahip kuşaklar yetişecektir. Böyle bir süreçte yetişen gençler etrafı ile sağlıklı iletişim kurabilecek, kendini iyi tanıyacak ve çevresine daha yararlı bireyler olacaktır. Yayınevimiz tarafından büyük bir özveriyle hazırlanan bu yayınlar, yukarıda belirtilen bakış açısıyla oluşturulmuş, yeni sınav sistemine (YKS) uygun bir nitelik kazanmıştır. Bu kitabın hazırlanmasında büyük emekler veren değerli yazarımız/ yazarlarımıza teşekkür ederiz. Yayınevimizin lise grubundaki yüzlerce yayınlarından biri olan kitabımızın tüm öğrencilerimize yararlı olmasını, öğretmenlerimize de derslerinde katkı sağlamasını diliyoruz.
4
Palme Yayınevi
YAZARLARDAN
Sevgili Öğrenciler, Milli Eğitim Bakanlığı’nın değişen müfredatına bağlı kalarak hazırladığımız YKS soru kitabımızın öğrencilere mevcut sistemde yardımcı olacağına inanıyoruz. Soru kitabımız tüm konuları kapsayan A ve B kitaplarından oluşmaktadır. Kitabımızda her bir konuyla ilgili temel kavramlar ve testler bulunmaktadır. Temel kavramlar konular ile ilgili önemli bilgileri vurgulamakta, konu testleri ise bu bilgilerin pekiştirilmesine yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte, konu testlerinin ünite kapsamına göre alt konulara ayrılması ile öğrencinin konuyu daha kolay kavraması ve konular arasında bağlantı kurması amaçlanmıştır. Soru kitabımızın hazırlanmasında bize destek olan Palme Yayınevi Genel Müdürü Sn. İlhan BUDAK’a ve görsel tasarım çalışmalarını yapan Palme Yayınevi dizgi birimi çalışanlarına teşekkür ederiz. Umudunuzun başarıya dönüştüğü bir yıl olması dileğiyle...
Banu KARAAĞAÇ
[email protected] 0533 720 43 72
Bilgehan PERİ [email protected] 0532 763 40 26
5
A KİTABI ÜNİTE 1 Canlıların Ortak Özellikleri ve GRAFİK YORUMLAMA ................................................ 8 ÜNİTE 2 CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ .................................................................................... 22 ÜNİTE 3 HÜCRE .................................................................................................................................44 ÜNİTE 4 EKOLOJİ ............................................................................................................................. 66 ÜNİTE 5 MİKROORGANİZMALAR (Bakteri - Arkebakteri - Protista) ................................................... 100 ÜNİTE 6 CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI ............................................................. 118 ÜNİTE 7 MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME ..............................................................................140 ÜNİTE 8 MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ................................................................................152 ÜNİTE 9 KALITIM .............................................................................................................................174 ÜNİTE 10 SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................212 ÜNİTE 11 ENDOKRİN SİSTEM ........................................................................................................ 232
B KİTABI ÜNİTE 12 DUYU ORGANLARI .............................................................................................................. 8 ÜNİTE 13 DESTEK VE HAREKET SİSTEMİ ...................................................................................... 22 ÜNİTE 14 SİNDİRİM SİSTEMİ.......................................................................................................... 44 ÜNİTE 15 DOLAŞIM SİSTEMİ ........................................................................................................... 56 ÜNİTE 16 VÜCUDUN SAVUNULMASI VE BAĞIŞIKLIK ......................................................................... 80 ÜNİTE 17 SOLUNUM SİSTEMİ .......................................................................................................... 90 ÜNİTE 18 BOŞALTIM SİSTEMİ ......................................................................................................... 112 ÜNİTE 19 ÜREME SİSTEMİ VE EMBRİYONİK GELİŞİM ..................................................................... 132 ÜNİTE 20 GENDEN PROTEİNE (NÜKLEİK ASİTLER - PROTEİN SENTEZİ) .......................................... 152 ÜNİTE 21 BİYOTEKNOLOJİ VE GEN MÜHENDİSLİĞİ ........................................................................ 174 ÜNİTE 22 SOLUNUM ..................................................................................................................... 184 ÜNİTE 23 FOTOSENTEZ ................................................................................................................. 206 ÜNİTE 24 BİTKİLERİN YAPISI ......................................................................................................... 228 ÜNİTE 25 BİTKİLERDE BÜYÜME VE HAREKET ................................................................................ 246 ÜNİTE 26 BİTKİLERDE MADDE TAŞINMASI .................................................................................... 260 ÜNİTE 27 BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME............................................................................................ 272
6
İÇİNDEKİLER
A KİTABI ÜNİTE 1
Canlıların Ortak Özellikleri ve GRAFİK YORUMLAMA...........................8
ÜNİTE 2
CANLILARIN TEMEL BİLEŞENLERİ.......................................................................................22
Karbonhidratlar Yağlar Proteinler Enzimler Karma
ÜNİTE 3
HÜCRE .................................................................................................................................................... 44
Hücre Organelleri Hücre Zarı ve Madde Geçişleri Karma
ÜNİTE 4
EKOLOJİ................................................................................................................................................. 66
Popülasyon Ekolojisi Komünite Ekolojisi Ekosistem Ekolojisi Karma
ÜNİTE 5
MİKROORGANİZMALAR (Bakteri - Arkebakteri - Protista) ................................. 100
ÜNİTE 6
CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI ................................................. 118
ÜNİTE 7
MİTOZ BÖLÜNME VE EŞEYSİZ ÜREME .......................................................................... 140
Mitoz Bölünme Eşeysiz Üreme Karma
ÜNİTE 8
MAYOZ BÖLÜNME VE EŞEYLİ ÜREME ........................................................................... 152
Mayoz Bölünme Eşeyli Üreme Karma
ÜNİTE 9
KALITIM ............................................................................................................................................... 174
Mendel Genetiği ve Uzantıları Kan Grupları Eşeye Bağlı Kalıtım Karma
ÜNİTE 10
SİNİR SİSTEMİ ................................................................................................................................. 212
Nöronun Yapısı ve İmpuls İletimi Karma
ÜNİTE 11
ENDOKRİN SİSTEM ...................................................................................................................... 232 7
Canlıların Ortak Özellikleri ve Grafik Yorumlama
1. Ünite
1.Ünite
/ CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ VE GRAFİK YORUMLAMA Temel Kavramlar
1. TEST
�
Aşağıda canlıların ortak özellikleri verilmiştir : • hücresel yapı • beslenme • solunumla ATP üretimi • organizasyon • uyarıya tepki verme • metabolizma • hareket • üreme • boşaltım • adaptasyon • hemeostasi • protein sentezi
B) Çevresel uyarılara tepki gösterme
Protein
C) Mayoz bölünme ile gamet oluşumu
8
D) Metabolik faaliyetler için gerekli olan
Yağ 6
ATP’nin üretimi E) Yönetici molekül olarak DNA içerme
4 2
Karbonhidrat 0
1
2
3 4 5 Açlık haftaları
6
7
4.
I. Karbonhidrat depoları birinci hafta sonunda tükenir.
II. Protein depoları ikinci haftadan sonra kullanılmaya başlanır.
III. Yağ depoları protein depolarından daha hızlı azalır.
Palme Yayınevi
Bu grafiğe göre uzun süre aç kalan bir bireyde,
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II 2.
Bu alemlerde bulunan canlıların farklı özellikleri olduğu gibi ortak özellikleride vardır.
cuttan uzaklaştırılması
10
0
�
Aşağıdaki özelliklerden hangisi tüm canlılarda ortak olarak görülmez? A) Metabolizma sonucu oluşan atıkların vü-
12
3.
Canlılar bakteriler, arkeler, protistler, mantar, bitkiler ve hayvanlar olmak üzere altı alemde incelenirler.
10
C) Yalnız III
E) I ve III
Aşağıda üç farklı ortama konulan alyuvar hücresinde meydana gelen değişimler gösterilmiştir. H 2O
H2O
H2O
H 2O
Orta boylu toprak ispinozu Galapagos Adalarında yaşayan ve tohumla beslenen bir kuş türüdür. Bu kuşlar üzerinde çalışma yapan araştırmacılar 1977 yılında gerçekleşen kuraklık öncesinde ve sonrasında elde ettikleri verileri kullanarak gaga genişliğindeki değişimle ilgili aşağıdaki grafiği çizmişlerdir. 1985 yılına kadar devam eden gözlemlerde geniş gagalı ispinoz sayısının fazla olduğu tespit edilmiştir.
9 8 0 1978 1976 (Kuraklıktan (Önceki 3 yıla benzer) sonra) Kuraklıktan sonraki gaga genişliğindeki Ortalama gaga genişliği
Aşağıdaki grafikte uzun süre aç kalan bir bireyin vücudunda depoladığı üç farklı besin miktarının zamana bağlı değişimi verilmiştir. Depolanmış vücut enerji rezervi (kg)
1.
�
değişimle ilgili, Hipotonik çözelti
İzotonik çözelti
Hipertonik çözelti
Şemaya göre alyuvar hücreleri ile ilgili,
l. Daha geniş gagaya sahip olan ispinozların yaşama ve üreme şansı artmıştır.
ll. Bu değişimin nedeni kuraklığın ilgili bölgedeki küçük tohum sayısını azaltması olabilir.
l. İzotonik ortamla, su alış verişi yapmazlar.
ll. Hipertonik ortamda hacimleri artar.
lll. Hipotonik ortamda su alarak patlarlar.
lll. Kalıtsal olup yeni nesillere aktarılabilmiştir.
yargılarından hangileri doğrudur?
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) Yalnız lll
B) l ve ll
D) ll ve lll
C) l ve lll E) l, ll ve lll
A) Yalnız l
B) l ve ll
D) ll ve lll
C) l ve lll E) l, ll ve lll
�
Tüm canlılar yapısal ve işlevsel bakımdan en küçük birim olan hücre veya hücrelerden meydana gelir. Canlılar hücre sayılarına ve yapılarına göre gruplandırılabilir.
9
1.Ünite
/ CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ VE GRAFİK YORUMLAMA
Temel Kavramlar �
5.
Bakteri, amip ve paramesyum gibi canlılar tek hücrelidir. Şapkalı mantar, ayçiçeği ve insan gibi canlılar ise çok hücrelidir.
Aşağıdakilerden hangisi biyolojinin doğrudan ilgilendiği alanlardan birisi olamaz?
7.
A) Ormanların kesilmesi erozyona neden olur mu? B) Çeşitli hastalıkların tedavisinde kök hücre yöntemi kullanılabilir mi? C) Hepatit B’ye neden olan virüs temas yoluyla başka bir bireye bulaşabilir mi?
Yıl
Bitki türlerinin sayısı
Kuş türlerinin sayısı
1883
0
0
1886
26
0
D) Zehirli ve tehlikeli atık maddeleri zararsız
1897
64
8
veya daha az zararlı maddelere parçala-
1908
115
13
mak için mikroorganizmalardan faydalanı-
1920
184
27
labilir mi? E) Işığın yansımasını ve kırılmasını etkileyen faktörler nelerdir?
1928
214
27
1934
271
29
Avustralya’daki Sidney Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmada deniz yosunu yoğunluğunun bölgedeki denizkestanesi ve denizminaresi sayısı ile ilişkisi araştırılmıştır.
'HQL]\RVXQX\RçXQOXçX
Hücreler yapısına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılır. Prokaryot hücrelerde çekirdek ve zarla çevrili organeller bulunmaz.
'HQL]NHVWDQHVL
�
Ökaryot hücrelerde, yönetici molekül olan DNA çekirdek içinde bulunur. Bu hücrelerde mitokondri gibi zarlı organeller bulunur.
10
6DGHFHGHQL] NHVWDQHOHUL X]DNODê WÇUÇOPÇê
'HQL]PLQDUHVL
6DGHFHGHQL]PLQDUHOHUL X]DNODêWÇUÇOPÇê .RQWURO GHQL]PLQDUHOHULYH GHQL]NHVWDQHOHULPHYFXW
$çXVWRV
Bu tabloya göre,
I. Volkanik patlama sonucu adada yaşayan bitki ve kuş türü kalmamıştır.
II. Patlamadan üç yıl sonra adada bazı bitki ve kuş türlerine rastlanmıştır.
III. Patlamadan sonraki süreçte bitki türlerinin adaya yerleşme hızı kuş türlerine göre daha fazladır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
'HQL]PLQDUHOHULYHGHQL]NHVWDQHOHUL ELUOLNWHX]DNODêWÇUÇOPÇê
Palme Yayınevi
6.
�
Aşağıdaki tabloda Ağustos 1883'de Krakatau adasında meydana gelen bir seri volkanik patlama sonrasında adadaki bitki ve kuş türlerinin sayısının yıllara bağlı değişimi verilmiştir.
éXEDW
$çXVWRV
A) Yalnız III
D) II ve III 8.
éXEDW
Sperm A Yumurta
B) Yalnız ll
D) l ve ll 1. C
C) Yalnız lll
3. C
A
AA Normal
Aa Normal (taşıyıcı)
a
Aa Normal (taşıyıcı)
aa Albino
l. Albino bir bireyde “A” geni bulunamaz.
ll. Albino olmayan anne ve babanın albino çocukları olabilir.
lll. Normal görünümlü bir bireyde “a” geni bulunamaz.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız ll
E) ll ve lll 2. A
a
Tabloya göre,
yorumlarından hangileri yapılamaz? A) Yalnız l
E) I, II ve III
Ebeveynler Normal Normal × Aa Aa
l. Denizkestanesinin ve denizminaresinin birlikte bulunduğu alanlarda deniz yosunları fazla gelişemez.
lll. Deniz yosunu yoğunluğunun en hızlı biçimde arttığı alanlar denizminaresi ve denizkestanelerinin birlikte uzaklaştırıldığı alanlardır.
B) l ve ll
D) ll ve lll 4. E
C) I ve III
Aşağıdaki tabloda albino özelliği bakımından taşıyıcı anne ve babanın sahip olabileceği çocukların genotip ve fenotipleri verilmiştir.
Grafiğe göre,
ll. Sadece denizminarelerinin uzaklaştırıldığı alanlardaki deniz yosunu yoğunluğu, sadece denizkestanelerinin uzaklaştırıldığı alanlara göre daha fazladır.
B) I ve II
5. E
6. B
7. C
C) l ve lll E) l, ll ve lll
8. B
1.Ünite
/ CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ VE GRAFİK YORUMLAMA Temel Kavramlar
2. TEST 1.
Aşağıda bir besin zincirine ait olan enerji piramiti verilmiştir.
Üçüncül tüketiciler
10 J
‹kincil tüketiciler
4.
�
İki farklı insanın bazal metabolizma hızları,
yar.
I. cinsiyet,
II. yaş,
III. kilo
faktörlerinden hangilerine bağlı olarak de-
100 J
ğişebilir? A) Yalnız II
Birincil tüketiciler
1000 J
Üreticiler
10,000 J
Tüm canlılar metabolik aktivitelerini devam ettirebilmek için besin maddelerine ihtiyaç du-
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
Günefl ›fl›€›ndan gelen 1,000,000 J enerji
Bu piramite göre birincil tüketiciler üretici canlılarda bulunan enerjinin % kaçını alabilirler? A) %1
B) %5 D) %20
5.
terilmiştir.
Aşağıdaki canlı örneklerinden hangisi inorganik maddeleri organik maddelere çevirerek besin ihtiyacını karşılar? A) Mısır B) Amip
;
C) Şapkalı mantar D) İnek
E) Paramesyum 3.
Aşağıdaki grafikte X ve Y enzimlerinin sıcaklık değişimine bağlı olarak reaksiyon hızları gös-
E) %50 Palme Yayınevi
2.
C) %10
Aşağıdaki tabloda altı farklı canlı türüne ait bir filogenetik ağaç verilmiştir.
�
Ototrof organizmalar inorganik maddeleri kullanarak kendi besinlerini üretebilen canlılardır.
�
Heterotrof organizmalar besin ihtiyaçlarını diğer canlıları yiyerek karşılarlar.
II = III
ler.
5.
H
H O O C
OH Serin
CH2 CH2
OH Tirozin
CH2
SH Sistein NH
Tiriptofan
Bu şemaya göre,
Palme Yayınevi
R
Denatüre protein
I. Amino asitlerde çeşitliliğe neden olan ra-
I. sıcaklık artışı,
II. pH değişimi,
III. yüksek basınç
faktörlerinden hangileri denatürasyon olayına neden olabilir? A) Yalnız I
II. İlgili amino asitlerde amino (NH2) ve kar-
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
nur. III. Bazı amino asitler C, H, O ve N atomlarına ek olarak S atomu içerirler.
6. Proteinler,
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
3.
Glikojen, nişasta ve selüloz aynı yapı biriminden (glikozdan) oluşmalarına rağmen farklılık gösterir. Bunun sebebi glikoz molekülünün sayısı ve bağlanma düzenindeki farklılıktır.
Bir hücrede,
boksil (COOH) grupları ortak olarak bulu
�
Denatürasyon Normal protein
dikal (R) gruptur.
Kitin, böcek ve örümcek gibi canlıların dış iskeletinde bulunan azotlu bir polisakkarittir. Ayrıca mantarların hücre çeperinde de bulunur.
olayı şematize edilmiştir.
Glisin
CH2
�
Aşağıda proteinlerin tersiyer yapıdan primer
CH3 Alanin
H N H
Bitki hücrelerinde hücre çeperinin temel maddesi selülozdur. Selüloz insanlar tarafından sindirilemez.
yapıya geçmesine neden olan denatürasyon
ken grupları verilmiştir.
C
�
E) I = II = III
Aşağıda altı farklı amino asitin yapısı ve değiş-
H
Bakteri, arkebakteri, mantar ve hayvanlar glikozun fazlasını glikojen olarak depolarlar.
hangisinde doğru olarak verilmiştir?
C) Temel yapı birimleri amino asitlerdir.
�
Bir tripeptit molekülünün sentezi sırasında,
Proteinler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? rumlarını belirlemede kullanılabilir.
2.
Temel Kavramlar
Proteinler
3. TEST 1.
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
C) I ve III E) I, II ve III
Aşağıdakilerden hangisi canlı hücrelerde en fazla bulunan dört elementten biri değildir? A) Azot
B) Kükürt D) Oksijen
C) Karbon
E) Hidrojen
I. monomerlerinin solunumda parçalanması ile amonyak oluşumu,
II. yapısının aynı türün bireyleri arasında farklılık göstermesi,
III. sentezleri sırasında su oluşumu,
IV. enzim ve hormon gibi düzenleyici molekülleri oluşturması
özelliklerinden hangileri ile karbonhidrat� lardan ayrılır? A) I ve II
B) I ve IV D) I, II ve IV
C) II ve III E) I, II, III ve IV
Yağlar (lipitler) C, H ve O atomlarının birleşmesi ile oluşurlar. Bazı yağlarda N ve P gibi atomlar da bulunabilir.
27
2.Ünite
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Temel Kavramlar �
�
Lipitler; trigliserit, fosfolipit ve steroit olarak gruplandırılabilir.
7.
Hemoglobin proteinini sentezleyen bir hayvan hücresinde,
I. enzim,
II. peptit bağı,
III. amino asit
moleküllerinden hangilerinin miktarında artma görülür?
Trigliseritler (nötr yağlar) bir gliserol ile üç yağ asidinin ester bağı ile bağlanması sonucu oluşurlar. Bu sırada üç su molekülü açığa çıkar (dehidrasyon sentezi).
10.
A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
a
X proteini
I. a olayı hücre dışında gerçekleşir.
II. Y proteini bakteri DNA’sındaki genetik şifreye göre üretilir.
III. a ve b olayları sırasında harcanan ATP miktarı eşittir.
IV. a olayında oluşturulan peptit bağları b olayında koparılmıştır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
E) I, II ve III
Trigliseritlerin içerdiği hidrojen atomu sayısı fazla olduğundan, oksijenli solunumla par- çalandıkları zaman protein ve karbonhidratlardan daha fazla enerji verirler.
A)
Amino asit miktarı
B)
Su miktarı
Zaman
C)
�
Zaman
�
Karbon atomları arasında tek bağ bulunan yağ asitleri doymuş, bazı karbon atomları arasında çift bağ bulunan yağ asitlerine doymamış yağ asitleri denir. 9.
Doymuş yağ asidi içeren yağlara doymuş yağ denir. Bu yağlar hayvansal kaynaklı olup (tereyağı gibi) oda sıcaklığında katıdır.
28
Zaman
Protein miktarı
E) III ve IV
H NH2
COOH
C
1
3 R 2
Trigliseritlerin yapısında bulunan yağ asitleri doymuş ve doymamış olarak ikiye ayrılır.
E)
�
pH değeri
C) II ve III
11. Aşağıda bir amino asite ait üç farklı kısım numaralandırılarak verilmiştir.
Zaman
D)
ATP miktarı
B) I ve III D) II ve IV
Palme Yayınevi
�
Protein sindiriminin gerçekleştiği bir hayvan hücresinde bu olaya bağlı olarak aşağıdaki grafiklerden hangisi çizilemez?
Y proteini
Saprofit bir bakterinin yaşadığı ortamda bulunan X proteininden faydalanmasına ait yukarıdaki şema ile ilgili,
A) I ve II 8.
b
Amino asit
Numaralandırılmış kısımlar ile ilgili,
I. amino asitlerde çeşitliliğe neden olanlar → 2,
II. başka bir amino asitle peptit bağı oluşturabilecek olanlar → 1 ve 3,
III. kükürt atomu içerebilecek olanlar → 2
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
Zaman
B) I ve II
D) II ve III
Organik moleküllerle ilgili aşağıdaki özelliklerden hangisi proteinlere özgüdür?
C) I ve III E) I, II ve III
12. Azot atomu işaretli proteinli besinlerle beslenen bir deney faresinin ürettiği,
I. amonyak,
A) Azot atomu içerme
II. hormon,
B) Yüksek sıcaklıkta bozulma
III. enzim
C) Peptit bağı içerme
moleküllerinin hangilerinde işaretli azot
D) Düzenleyici olarak çalışma
atomuna rastlanabilir?
E) Enerji verici olarak kullanılma
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 1. D
2. E
3. B
4. D
5. E
6. D
7. A
8. C
9. C
10. A
C) I ve II
E) I, II ve III 11. E
12. E
2.Ünite
Enzimlerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
4.
I. vitamin,
B) Biyolojik katalizör olarak görev yaparlar.
II. amino asit,
C) Sadece hücre içinde çalışırlar.
III. mineral
D) İnorganik madde içermezler.
moleküllerinden hangileri kesin olarak açığa çıkar? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III 2.
Enerji
Tepkimeye girecek moleküller
5.
+
Palme Yayınevi
I. tepkimelerin tamamlanma süresi,
II. birim zamanda kullanılan substrat miktarı,
III. tepkimelerin tamamlanması ile oluşan ürün miktarı,
IV. aktivasyon için harcanan ATP miktarı
özelliklerinden hangileri ortaktır?
3.
Bitkisel yağların karbon atomları arasındaki çift bağlar kırılarak bu karbonlara hidrojen bağlanmasıyla margarinler elde edilir.
+
kompleksi
+
�
Vücutta sentezlenemediği için besinlerle beraber alınması gerekli olan yağ asitlerine temel (esansiyel, elzem) yağ asitleri denir.
�
Fosfolipitler hücre zarının temel bileşenleridir.
�
Fosfolipitler bir gliserole iki yağ asidinin bağlanması ile oluşurlar. Gliserole bağlanan üçüncü grup ise bir fosfat ve bazdan oluşur.
+
Her şekil farklı bir molekülü simgelediğine göre, şekiller ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi kesin olarak doğrudur? A)
- Glikoz
B)
- Laktoz
C)
- Su
D)
- Laktaz
E)
- Galaktoz
C) I ve IV E) III ve IV
Bileşik enzimler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Apoenzim kısmı peptit bağı içerir. B) Yardımcı kısım organik ya da inorganik yapıda olabilir. C) Koenzim çeşidi sayısı, apoenzim çeşidi sayısından çoktur. D) Yardımcı kısmı kofaktör olarak adlandırılır. E) Bir apoenzim sadece bir çeşit koenzimle çalışabilir.
E) I, II ve III
ze edilmiştir.
Aynı çeşit ve miktardaki substrat ile başlayan A ve B reaksiyonları için,
D) II ve III
�
C) I ve III
Aşağıda laktoz molekülünün hidrolizi şemati-
Tepkimenin ilerlemesi
B) I ve II
Doymamış yağ asidi içeren yağlara doymamış yağlar denir. Bu yağlar bitkisel kaynaklı olup (zeytinyağı gibi) oda sıcaklığında sıvıdır.
A B
Oluşan ürün
A) Yalnız III
�
Yapısı bilinmeyen bir enzimin sindirilmesi sonucunda,
A) Ürünün yapısına katılırlar.
E) Reaksiyona aktivasyon enerjisi sağlarlar.
Temel Kavramlar
Enzimler
4. TEST 1.
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
6.
Aşağıdaki özelliklerden hangisi tüm enzimler için ortaktır? A) Substrat ile hücre içinde birleşme B) Reaksiyonu çift yönlü katalizleme C) Organik yapılı yardımcı kısım içerme D) Nötr ortamda optimum aktivite gösterme E) Reaksiyonun başlaması için gereken aktivasyon enerjisini düşürme
29
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Temel Kavramlar �
�
7.
Kolesterol, D vitamini, eşey hormonları steroitlere örnek olarak verilebilir.
Dehidrasyon reaksiyonlarında gerçekleşen, I. reaksiyon sırasında hücredeki su miktarının artması,
II. reaksiyon sırasında enzim – substrat kompleksinin oluşması,
III. aktivasyon enerjisi olarak ATP harcanması,
IV. monomerler arasında yeni bağların oluşması
olaylarından hangileri hidroliz reaksiyonları sırasında da gerçekleşir?
Proteinlerin yapısında C, H, O ve N atomları bulunur. Bazı proteinler S ve P atomlarını da içerir.
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) III ve IV
8.
I
Canlıların yapısında 20 çeşit amino asit bulunur. Bu amino asitlerin yapısındaki amino ve karboksil grupları aynıdır. Amino asitlerdeki çeşitliliği radikal grup belirler.
9.
Amino asitlerin arasında peptit bağlarının kurulması ile proteinler sentezlenir.
30
II. mikroorganizmalar ile temas eden besin-
III. soğukta bekletilen besinlerde saprofit bakterilerin enzim faaliyetlerinin yavaş olması
durumlarından hangileri ile açıklanabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
+
II Holoenzim (Tam enzim)
C) I ve II
E) I, II ve III
son ürünün oluşmasına kadar geçen süreçte,
I
II
III
A)
Kofaktör
Apoenzim
Ürün
B)
Apoenzim
Kofaktör
Substrat
C)
Kofaktör
Apoenzim
Substrat
D)
Apoenzim
Koenzim
Ürün
E)
Koenzim
Kofaktör
Apoenzim
Enzim—substrat kompleksi
Ürün miktarı
t
I
Serbest enzim miktarı
t
III
t
II
Substrat miktarı
Buna göre numaralandırılmış moleküller ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
t
IV
grafiklerindeki değişimlerden hangileri gerçekleşir? A) I ve IV
B) II ve III
D) II, III ve IV
Enzimatik bir reaksiyon ile ilgili aşağıdaki değişikliklerden hangisi tepkime hızını diğerlerinden farklı olarak etkiler? A) Yeterli enzim varlığında substrat ilavesi
�
denatürasyonuna sebep olması,
C) I ve II
III
�
I. oksijenin besinlerde bulunan proteinlerin
11. Enzimatik bir reaksiyonun başlamasından
(COOH) ve radikal grup (R) bulunur.
lerin daha uzun süre korunabilmesi,
Aşağıdaki şemada I numaralı molekülün inorganik, II ve III numaralı moleküllerin ise organik yapılı olduğu bilinmektedir.
Proteinlerin yapı birimi amino asitlerdir. Bir amino asidin yapısında amino (NH2), karboksil
bozulurken, soğukta ve ağzı kapalı bir kapta tutulan besinlerin daha geç bozulması,
E) I, II ve IV
�
10. Sıcakta ve açıkta tutulan besinler çabuk
Palme Yayınevi
2.Ünite
C) I, II ve III
E) I, II, III ve IV
12.
• Enzimlerin yapısına katılırlar.
• Sindirime uğramadan hücreye girerler.
• Enerji vermezler.
• Eksikliklerinde hastalıklar oluşur.
Yukarıda özellikleri verilen molekül çifti
B) Ortama aktivatör madde eklenmesi
aşağıdakilerden hangisidir?
C) Biriken son ürünlerin uzaklaştırılması
A) Protein – Karbonhidrat
D) Ortamdaki su yoğunluğunun %15’in üze-
B) Mineral – Yağ C) Vitamin – Su
rine çıkarılması
D) Vitamin – Mineral
E) Optimum olan sıcaklığın yükseltilmesi
E) Protein – Vitamin 1. B
2. A
3. C
4. A
5. D
6. E
7. A
8. C
9. E
10. B
11. B
12. D
2.Ünite
Monosakkaritlere ait olan,
4.
I. nükleik asitlerin yapısına katılma,
II. sindirime uğramadan hücre zarından ge-
C) Kitin – Fosfolipit D) Maltoz – Selüloz
kullanılma,
E) Aktin – Miyozin
IV. ototrof canlılar tarafından üretilme
özelliklerinden hangileri altı karbonlu (heksoz) olanlar ile beş karbonlu (pentoz) olanların ayırt edilmesinde kullanılabilir? B) I ve III D) II ve IV
2.
Aşağıdaki organik molekül çiftlerinden hangisinin yapıtaşları benzer değildir?
Peptit bağı bir amino asidin amino grubu ile diğer amino asidin karboksil grubu arasında su çıkışı ile oluşur (dehidrasyon sentezi).
B) Albumin – Hemoglobin
III. solunum reaksiyonlarında substrat olarak
A) I ve II
�
A) Glikojen – Nişasta
çebilme,
Temel Kavramlar
Karma
5. TEST 1.
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
5.
C) II ve III
Eşit miktarda hidrojen peroksit içeren (H2O2) üç deney tüpüne 5'er gram karaciğer parçaları aşağıdaki gibi konulmuştur. Daha sonra tüple- � rin ağzına yanan bir kibrit yaklaştırılmıştır.
E) III ve IV
Protein sentezi DNA’nın kontrolünde ribozom adı verilen organelde gerçekleşir. Bu yüzden her canlının protein yapısı kendine özgüdür.
Aşağıda A ve B proteinlerinin amino asit dizilimleri verilmiştir. A proteini :
Bütün karaciğer K
Palme Yayınevi
B proteini :
I. içerdikleri peptit bağı sayılarının,
II. kullanılan amino asit çeşitlerinin,
III. aynı amino asidin tekrarlanma miktarının,
IV. amino asitlerin diziliş sırasının
özelliklerinden hangilerinin farklı olması ile
Haşlanmış karaciğer M
Bu deneyde kibrit alevlerinin parlaklık de- � recesinin çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisi gibi olur?
(Karaciğerdeki katalaz enzimi;
H2O2 talizler.)
Buna göre bu iki proteinin farklı yapıda olması,
Doğranmış karaciğer L
Katalaz
A) K - L - M
H2O +
İnsanlarda vücutta üretilemeyip, besin yoluyla alınması zorunlu olan amino asitlere temel (esansiyel) amino asitler denir.
1 O tepkimesini ka2 2
B) K - M - L
D) L - K - M
C) L - M - K
E) M - L - K
açıklanamaz?
, , , ) amino asit çeşitlerini, —— ise peptit bağını simgelemektedir.)
(
A) Yalnız I
B) I ve II D) I ve III
3.
D) ATP
B) Su
Aşağıda yeterli miktarda vitamin alamayan insanlarda ortaya çıkabilecek bazı hastalıklar verilmiştir.
Bu hastalıklardan hangisine neden olan vitamin karaciğerde depolanamaz?
C) III ve IV E) I, II ve III
Polimerleşmenin gerçekleştiği bir hücrede aşağıdaki moleküllerden hangisinin miktarı artar? A) Glikoz
6.
C) Amino asit E) Gliserol
�
İnsanlarda sekiz çeşit temel amino asit bulunur.
�
Sıcaklık, pH, tuz derişimi ve basınç gibi etkenlerin proteinlerin yapısını bozmasına denatürasyon denir.
A) Raşitizm B) Gece körlüğü C) Skorbit D) Kanın geç pıhtılaşması E) Kısırlık
31
2.Ünite
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Temel Kavramlar �
7.
Proteinler primer, sekonder, tersiyer ve kuaterner olmak üzere dört farklı yapıda bulunabilir.
Karbon atomu radyoaktif işaretli nişasta ile beslenen bir kobayda bulunan aşağıdaki moleküllerden hangisinde radyoaktif işaretli karbon atomlarına rastlanamaz?
10. Aşağıdaki grafikte enzimatik bir tepkimenin reaksiyon hızının sıcaklığa bağlı değişimi gösterilmiştir.
A) Temel amino asit
Reaksiyon hızı
B) Doymuş yağ asidi C) Glikojen D) Karbondioksit a
E) Fosfolipit �
Organik moleküller eşit miktar- 8. larının içerdiği enerji miktarına göre çoktan aza doğru; yağ – protein – karbonhidrat şeklinde sıralanırlar.
“Bitkilerde maltozun yıkımını sağlayan enzimler vardır.” hipotezini doğrulamak isteyen bir öğrenci, bitki hücresinden elde ettiği özütü bir deney kabına (M) koymuştur.
b
Bu grafikle ilgili,
I. Sıcaklığın a yönünde değişmesi enzim ve substratın birleşme hızını artırır.
II. b sıcaklığı reaksiyonunun en hızlı gerçekleştiği optimum sıcaklıktır.
III. Sıcaklığın c yönünde değişmesi enzimlerin özgül şekillerinin bozulmasına neden olur.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız III
Palme Yayınevi
Organik moleküllerin hücrede enerji sırası; için kullanım sırası karbonhidrat – yağ–protein şeklindedir. Maltoz (I)
�
Organik moleküllerin hayvan hücrelerinde yapıya katılım miktarı çoktan aza doğru; protein – yağ – karbonhidrat şek9. linde sıralanır.
�
Glikoz ayıracı (III)
11.
• Taze fasulye kısa bir süre içinde bozulur-
• Siyanür glikozun hücre solunumunda kul-
Glikoz (IV)
lanılmasını sağlayan enzimlerin etkinliğini durdurarak zehirlenmeye yol açar.
A) I ve II
D) II ve IV
E) I, II ve III
ken, kuru fasulye uzun süre bozulmaz.
Bu öğrencinin hipotezini doğrulamak için M kabına hangi iki tüpün karışımını eklemesi gerekir? B) I ve III
C) I ve III
C) II ve III
• Besinlerin ağızda uzun süre çiğnenmesi durumunda kimyasal sindirim daha kısa sürede tamamlanır. • Derin dondurucuda saklanan besinler bo-
E) III ve IV
zulmadan uzun süre saklanabilir.
İnsan vücudunda bulunan üç farklı polimer besinin enerji ihtiyacını karşılamak için genel kullanım sırası X – Y – Z şeklindedir. Buna göre,
Yukarıdaki gözlemleri yapan bir öğrenci enzimler ile ilgili aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşamaz? A) Ağır metal iyonları enzimlerin çalışmasını engeller.
I. X molekülünün monomerleri arasında glikozit bağı bulunur.
B) Aktivatör maddeler enzimlerin çalışmasını
II. Z molekülü hücrede düzenleyici olarak görev yapabilir.
C) Ortam ısısının azalması enzimlerin çalışma-
III. Y molekülü, enerji verimi en yüksek olan organik bileşiktir.
D) Düşük su yoğunluğunun bulunduğu ortam-
Protein, karbonhidrat ve yağların oksijenli solunumda parça- lanması ile CO2 ve H2O açığa çıkar. Proteinlerin oksijenli solu numda kullanılmasında bunlara ek olarak NH3 (amonyak) oluşur.
32
Maltaz (II)
B) I ve II
D) II ve III
Bitki özütü (M) �
Sıcaklık (°C)
c
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III 1. B
2. E
3. B
larda enzim etkinliği azalır. tepkimelerin hızını artırır.
E) I, II ve III 5. D
sını yavaşlatır.
E) Substrat yüzey alanının artması enzimatik
C) I ve III
4. C
hızlandırır.
6. C
7. A
8. B
9. E
10. E
11. B
2.Ünite
�
Kimyasal bir tepkimenin başlaması için gerekli olan minimum enerji miktarına aktivasyon enerjisi denir.
E) Yapısal polisakkarit olma
ganik moleküllerdir. D) Sindirime uğramadan hücre zarından geçebilirler.
Aşağıdaki şemada bitkisel kaynaklı beslenen bir bireyin mısır ve fasulye bitkilerinden aldığı temel amino asit çeşitleri gösterilmiştir.
E) Solunum reaksiyonlarında substrat olarak �
Katalizör tepkimeye girerek tepkimenin hızını değiştiren fakat tükenmeyen kimyasal bir maddedir.
Kitin ve selüloz molekülleri için aşağıdaki özelliklerden hangisi ortaktır?
4.
Vitaminlere ait aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Bitkiler ihtiyaç duydukları vitaminleri sen-
A) Saf formunun çok yumuşak olması B) Bitkilerin hücre duvarında bulunma
tezleyebilirler. B) Sentetik vitaminlerin etki ve özellikleri doğal vitaminlere benzer.
C) Yapısında azot atomu bulundurma D) Mantarlarda hücre duvarının yapısına katılma
2.
Erişkin insanlar için sekiz temel amino asit Fasulye ve diğer baklagiller Tiriptofan
C) Enzimlerin koenzim kısmını oluşturan or-
kullanılırlar. 5.
Methionin
Aşağıdaki dallanmış metabolik yolda üzerinde eksi olan ve kesikli çizgiler halinde gösterilen oklar, son ürün tarafından inhibe edilen bir metabolik basamağı simgelemektedir.
Valin Fenilalanin
K
Palme Yayınevi
‹zolösin Lizin
Bu şemaya göre,
I. İnsan vücudunda valin amino asiti üretilemez.
M
O
L
II. Mısır tüketen bir birey ihtiyacı olan tüm temel amino asitleri vücuduna almış olur.
P
−
Lösin M›s›r ve diğer tah›llar
R
−
Threonin
Temel Kavramlar
Karma
6. TEST 1.
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
−
T
Canlı hücrelerde aktivasyon enerjisi engelini düşürerek tepkimeleri hızlandıran biyolojik katalizörlere enzim denir.
O, R ve T madde derişimlerinin yüksek olduğu bir hücrede, aşağıdaki tepkimelerden hangisinin devam etmesi beklenir? A) K → M B) M → O C) O → P D) K → L
III. Fasulye ve mısırda ortak olan amino asit
�
S
E) S → T
çeşidi sayısı sekizdir.
yorumlarından hangileri yapılamaz? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 3.
6.
C) I ve II
E) II ve III
Akşam yemeğinde bol miktarda karbonhidratlı besinler ile beslenen sağlıklı bir in- � sanda,
I. kana geçen glikoz miktarının azalması,
II. kandaki amonyak miktarının artması,
Bir hücrede bulunan aşağıdaki moleküllerden hangisi özdeş yapıdaki monomerlerin birleşmesi sonucu oluşur?
III. glikozun fazlasının karaciğer hücrelerinde glikojen ve yağa dönüştürülerek depolanması
A) Trigliserit
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenemez?
B) Glikojen
Enzimler yapısına göre basit ve bileşik enzimler olmak üzere ikiye ayrılır.
C) Kolesterol D) Protein E) Laktoz
A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
�
Basit enzimler sadece proteinden meydana gelir.
33
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Temel Kavramlar �
Bileşik enzimler protein ve yardımcı kısımdan oluşur.
7.
I. kütleleri,
II. içerdikleri bağ çeşitleri,
III. üretimlerinde açığa çıkan su miktarları
niceliklerinden hangilerinin farklı olması beklenir? A) Yalnız I
Bileşik enzimlerin protein kısmına apoenzim, inorganik ya da organik yapılı kısmına ise kofaktör adı verilir.
8.
Enzim aktivitesinde görev yapan Fe+2 ve Mg+2 gibi iyonlar inorganik kofaktörlerdir.
H2O2
Plastik balon
B6
E) II ve III
H2O2
Plastik balon
H2O2
: Günlük alınan vitamin miktarı : Bireyin ihtiyacı olan vitamin miktarı
Miktar (mg)
C) I ve II
Aynı miktarda H2O2 bulunan üç farklı deney tüpünden, • birincisine 10 gramlık karaciğer parçası bir bütün olarak, • ikincisine 10 gramlık karaciğer parçası ezilmiş olarak, • üçüncüsüne 10 gramlık karaciğer parçası bölünmüş olarak ilave edilerek aşağıdaki deney düzenekleri hazırlanıyor.
�
B) Yalnız II
D) I ve III �
10. Aşağıdaki grafikte sağlıklı bir bireyin günlük olarak aldığı vitamin miktarı ile ihtiyaç duyduğu vitamin miktarları verilmiştir.
100 molekül glikoz kullanılarak üretilen maltoz ve nişasta moleküllerinin,
D
A
C
E
Vitaminlerin özellikleri düşünüldüğünde, bu birey hangi vitaminleri karaciğerinde depolarken, hangi vitaminlerin fazlasını idrarla atar? Karaciğerde depolanan
Palme Yayınevi
2.Ünite
İdrarla atılan
A)
A, D ve E
B6 ve C
B)
D
C
C)
A ve E
B6
D)
D ve C
A, B6 ve E
E)
D ve E
B6 ve C
11. Fenilketonuri, kalıtsal metabolik hastalıklardan biridir. Bu hastalığa sahip çocuklarda
Plastik balon
fenilalanin amino asidini tirozin amino asidine dönüştürecek fenilalanin hidroksilaz enzimi ya
I
�
Kofaktörler organik bir molekül ise koenzim adını alır (B grubu vitaminleri gibi).
II
hiç bulunmaz ya da çok azdır. Bunun sonu-
III
Üç deney tüpünde de H2O2 molekülünün kalmadığı bir anda, deney düzeneklerine bağlı plastik balonların hacimleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) I = II = III B) I > II > III C) II > III > I D) II > I > III E) III > I > II
cunda bu çocukların kanında ve diğer vücut sıvılarında fenilalanin birikimi oluşur. Bu durum ise beyin ve sinir sisteminde sorunlara yol açar. Böylece ileri derecede zekâ geriliği ve sinir sistemi bozuklukları ortaya çıkar.
Buna göre bu hastalığa sahip bireyler ile ilgili,
I. Fenilalanin amino asidini bol miktarda içeren proteinli besinleri tüketmelidirler.
9.
�
Apoenzim ve yardımcı kısmın oluşturduğu yapıya tam enzim anlamına gelen holoenzim adı verilir.
34
ATP molekülü ile ilgili, I. Canlı olan tüm hücrelerde fosforilasyon reaksiyonları ile üretilir. II. Hidrolizi sonucunda adenin, riboz ve fosforik asit molekülleri oluşur. III. Yüksek enerjili üç fosfat bağı içerir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. E
2. E
3. B
4. E
5. D
II. Enzim eksikliğinden dolayı protein sentezini gerçekleştiremezler.
III. Amino asitlerin birbirine dönüşümünü sağlayan bazı enzimleri yeterince üretemezler.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız III D) I ve III
6. B
7. D
8. A
9. B
C) I ve II
E) II ve III 10. C
11. B
2.Ünite
Temel Kavramlar
Karma
7. TEST 1.
Aşağıdaki tepkimelerde K, L ve M monosakkaritleri kullanılarak disakkarit çeşitlerinin üretimi gösterilmiştir.
M + L → X + su
K + M → Y + su
M + M → Z + su
Bu tepkimeler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisinin doğruluğu kesin değildir?
C) Emilimlerinin midede tamamlanması
A) Z molekülü K molekülünden daha büyüktür.
E) Suda çözünerek kana geçme
3.
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
�
Enzimler belirli bir koenzim ya da kofaktörle çalışır. Fakat bir koenzim ya da bir kofaktör birden fazla enzim ile çalışabilir.
�
Enzimlerin etki ettiği maddeye substrat denir.
�
Enzim ve substrat arasında anahtar – kilit uyumu vardır. Bu yüzden her enzim belirli bir substrata etki edebilir.
�
Her hücrede tepkime çeşidi kadar enzim çeşidi vardır.
�
Enzimler kimyasal tepkimelerden değişmeden çıktıklarından tekrar tekrar kullanılabilirler.
A, D, E ve K vitaminleri için aşağıdaki özelliklerden hangisi ortaktır? A) Kalın bağırsaktaki bakteriler tarafından üretilme B) Eksikliklerinde aynı metabolik hastalığa yol açma
D) Fazla miktarda alındığında depolanabilme
B) M molekülü glikozdur. C) Z molekülü bitki, Y molekülü hayvan hücrelerinde depolanır. D) Disakkaritlerin üretimi dehidrasyon tepki-
4.
mesidir. E) X molekülünün kütlesi M ve L molekülleri-
Maltoz molekülü ve maltaz enziminin bulunduğu bir deney tüpündeki glikoz miktarı – sıcaklık grafiği aşağıdaki gibidir.
nin toplam kütlesinden daha azdır. Aşağıda dipeptit sentezini gösteren bir şema verilmiştir.
H H
H N
C
C
R
O OH
+
H H
Amino asit
H N
C
C
R
O
Enzim
OH
Palme Yayınevi
2.
Glikoz miktarı
Amino asit Peptit Bağı
H H
N
H
O
C
C
R
H N
C
H
R
C
t1
t2
Sıcaklık(°C)
t3
Buna göre bu reaksiyonun zamana bağlı hız grafiği aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A)
B) Tepkime hızı
O
Tepkime hızı
+ H2O OH
Dipeptit
t1
Şemayla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
t2
t3 Zaman
C)
t1
t2
t3 Zaman
D) Tepkime hızı
Tepkime hızı
A) Tüm canlı hücrelerin ribozom organelinde gerçekleşir. B) Peptit bağı iki farklı amino asitin radikal grupları arasında kurulur. C) ATP harcanımı ve enzim kullanımı ile gerçekleşir.
t1
t2
t3 Zaman
t1
t2
t3 Zaman
E) Tepkime hızı
D) Oluşan dipeptit molekülünde birer tane amino ve karboksil grubu bulunur. E) Oluşan peptit bağı sayısı kadar su açığa
t1
t2
t3 Zaman
çıkar. 35
2.Ünite
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Temel Kavramlar �
5.
Enzimler genellikle çift yönlü çalışır yani rol aldığı tepkime tersinirdir. Sindirim enzimleri tersinir değildir.
Aşağıda karbonhidrat metabolizması şematik
8.
olarak gösterilmiştir. I
CO2 + H2O
II
Glikoz
III
IV
28 molekül glikozdan oluşan bir polisakkaritin sentezi sırasında açığa çıkan suyun, oluşan glikozit bağı sayısına oranı kaçtır?
Nişasta
A) 1
B) 1 D) 3
Şemada gösterilen numaralandırılmış basamaklardan hangileri bitki hücrelerinde gerçekleşebilir? A) I ve II
B) I ve IV D) I, II ve IV
C) III ve IV
C) 2 E) 3
9.
E) I, II, III ve IV
1 2
Substrat Aktif bölge
�
Enzimler hücre içinde üretilir. Hücre içinde ve dışında çalışabilir. Çalışma hızları yüksektir.
6. % 1’lik saydam nişasta çözeltisi
A
Enzim Kompetitif inhibitör
(25 C°)
Yukarıdaki gibi hazırlanan deney düzeneğine
Kompetitif olmayan inhibitör
• t1 anında 5ml iyot çözeltisi,
B
�
Enzimler genel olarak hücrelerde takım halinde çalışırlar. Bir enzimin ürünü diğer enzimin substratı olabilir.
Palme Yayınevi
• t2 anında nişastayı sindiren amilaz enzimi
ilave edilmiştir. Bu süreçle ilgili, I. t1 anına kadar çözelti saydam kalır.
yorumlarından hangileri yapılabilir? B) I ve II
D) II ve III Takım halinde çalışan enzimlerin aktiviteleri geri bildirim me7. kanizması ile denetlenir.
Genel olarak aktif enzimler –az, pasif enzimler ise –jen ekiyle biter.
36
I. substratı taklit ederek enzimin aktif bölgesine bağlanabilme, II. enzim ve substratın birleşmesini engelleme,
III. aktif bölgenin şeklinin değişmesine neden
özelliklerinden hangileri ortaktır?
olma
C) I ve III
A) Yalnız II
E) I, II ve III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
Canlı hücrelerin tamamında,
I. fotosentezle glikoz üretimi,
II. solunumla ATP üretimi,
III. ribozomda protein sentezi
olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşir? (Aşırı özelleşmiş bitki ve hayvan hücreleri hariç). A) Yalnız II
�
A) Yalnız II
�
Enzimler ve inhibitör maddeler ile ilgili yukarıdaki şemaya göre kompetitif olmayan ve kompetitif olan inhibitör maddeler için,
III. t2 anından itibaren mavi renk yavaş yavaş kaybolur.
II. t1 – t2 zaman aralığında çözelti mavi renkli olur.
C
B) I ve II
D) II ve III
10. Aşağıdakilerden hangisi DNA ve RNA moleküllerinde ortak olarak bulunmaz? A) Adenin bazı B) Fosforik asit C) Riboz şekeri
C) I ve III
D) Guanin bazı
E) I, II ve III
E) Azot atomu 1. C
2. B
3. D
4. A
5. E
6. E
7. D
8. A
9. A
10. C
2.Ünite
Hidroliz enzimlerinin bulunduğu bir deney tü-
4.
Temel Kavramlar
Karma
8. TEST 1.
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
I. su,
A) Proteinler azot atomu içermezler.
II. maltoz,
III. nişasta,
B) Vitaminler enerji verici olarak kullanılabilirler.
IV. gliserol,
V. protein
C) Karbonhidratların yapısında peptit bağı bulunur.
molekülleri ilave edilip uygun sıcaklıkta bir
D) Enzimler aktivasyon enerjisini düşürürler.
süre bekleniyor.
E) Yağlar hücre zarının yapısına katılamazlar.
2.
�
Enzimin en iyi çalışabileceği sıcaklığa optimum sıcaklık denir. Daha düşük ve yüksek sıcaklık enzimin çalışma hızını azaltır.
�
Enzimlerin yapısı optimumdan daha düşük sıcaklıklarda bozulmazken, optimumdan daha yüksek sıcaklıklarda bozulur.
�
Enzimler genel olarak nötr pH derecesinde optimum faaliyet gösterir. Bazı enzimler asidik (pepsin), bazı enzimler ise bazik ortamda (tripsin) etkinlik gösterir.
aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
püne,
Bu sürenin sonunda deney tüpünde bulunan moleküllerden hangisinin miktarında bir değişme olması beklenmez? A) I
Enzimler DNA’daki genetik şifreye göre ribozomda üretilir.
Farklı yapıdaki organik moleküller ile ilgili
�
B) II
C) III
D) IV
5.
E) V X
Z
Tepkime hızı Y
Palme Yayınevi
X
Yeterli miktarda enzimin bulunduğu bir deney tüpünde tepkime hızının yukarıdaki gibi gerçekleşebilmesi için X yerine,
I. substrat derişimi,
II. inhibitör miktarı,
III. substrat yüzeyi
değişkenlerinden hangileri yazılabilir? A) Yalnız I
I. X molekülünün yapısında azot atomu bulunur.
II. Y molekülü beş karbonlu bir şeker olan ribozdur.
III. Z molekülü organik yapılıdır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
ATP’ye ait X, Y ve Z yapıları ile ilgili,
C) I ve II
E) II ve III
B) Yalnız III
D) I ve III
6.
C) I ve II
E) I, II ve III
Aşağıda bir enzimin yapısı şematize edilmiştir.
Koenzim
3.
Vitaminler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
Apoenzim
A) Suda çözünenlerin fazlası vücutta depo edilemez. B) Tamamı organik yapılı moleküllerdir. C) Bazı vitaminler enzimlerin yapısına katılabilir. D) Öncü madde olarak alınan bazı vitaminler vücutta aktifleşebilir. E) Bazılarının yapısında glikozit bağı bulunur.
X
Y
İlgili enzimin yapısında bulunan X molekülü aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Glikoz B) DNA C) B vitamini D) Amino asit E) Gliserol
37
2.Ünite
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Temel Kavramlar �
7.
10.
Vücutta K vitamini eksikliğine,
Ortamda yeterli substrat varsa enzim derişimi arttıkça tepkimenin hızı da artar.
I. deriye yeterince güneş ışığının ulaşmama-
II. bağırsaktaki yararlı mikroorganizmaları öl-
sı,
III. besin içeriğinde yeterince yağın bulunmaması
Ortamda belirli miktarda substrat varken enzim derişimi artarsa tepkime önce hızlanır, 8. sonra sabit hızla devam eder.
c
Glikojen
b
Kitin
d
Selüloz
Yukarıda verilen polisakkarit çeşitleri ile il-
I. a ve c depo, b ve d yapı maddesidir.
II. b’de diğerlerinden farklı olarak azot atomu bulunur.
durumlarından hangileri neden olabilir? A) Yalnız II
�
Nişasta
gili,
düren ilaçların uzun süre kullanılması,
a
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
III. c hayvan, bakteri ve mantar hücrelerinde bulunur.
E) I, II ve III
IV. a insanlar tarafından sindirilebilirken, d sindirilmez.
Aşağıda enzimatik bir reaksiyon şematik olarak gösterilmiştir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) II ve III
Substrat
Aktif bölge
B) II ve IV
D) II, III ve IV
Ürün
C) I, II ve III
E) I, II, III ve IV
�
Substratın yüzey alanı arttıkça tepkimenin hızı da artar.
Palme Yayınevi
Enzim Enzim – substrat kompleksi
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
11. Aşağıda pepsin, amilaz ve tripsin enzimlerinin
A) Reaksiyon sonunda enzimin aktif bölgesi şekil değişikliğine uğrar. B) İlgili enzimin tersinir özelliği vardır.
tepkime hızı - pH grafikleri verilmiştir. Tepkime hızı
C) Enzim ürünün substrata dönüşümünü sağlar. D) İlgili enzim anabolik bir reaksiyonu katalizler. �
E) Reaksiyon sırasında oluşan enzim – subs-
Enzim miktarının sabit tutulduğu bir ortamda substrat derişimi artarsa tepkime önce hızlanır, sonra sabit hızla devam eder.
9.
Polimer moleküller (I) ve içerdikleri monomer çeşitleri (II) ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
�
Enzim etkinliğini artıran maddelere aktivatör, enzim etkinliğini azaltan ya da durduran maddelere inhibitör denir.
38
0
trat kompleksi, reaksiyon sonunda kaybolur.
I
II
A)
Glikojen
Glikoz
B)
DNA
Nükleotit
C)
Protein
Amino asit
D)
Maltoz
Fruktoz
E)
Yağ
Gliserol
1. D
2. D
3. E
4. D
Pepsin
Amilaz Tripsin
7
pH
11
Grafiğe göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) Üç enzimin birlikte çalışabileceği bir pH derecesi yoktur. B) Amilaz enzimi hem asidik hem de bazik ortamda çalışabilir. C) Tripsin enziminin en hızlı çalıştığı pH derecesinde amilaz enzimi çalışamaz.
5. C
D) Pepsin enziminin pH değişimine olan toleransı amilaz enziminden daha çoktur. E) pH’ın 8’den 7’ye düşürülmesi tripsin enzimini olumsuz etkiler.
6. C
7. D
8. E
9. D
10. E
11. C
2.Ünite
Aşağıda bir disakkarit çeşidinin yapım ve yıkım tepkimeleri şematize edilmiştir. X+Y
a b
3.
Temel Kavramlar
Karma
9. TEST 1.
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
�
Belirli hücre tiplerinden salgılanan ve hedef hücrelerde düzenleyici etki gösteren organik moleküllere hormon denir.
�
Hormonlar genelde protein yapılıdır. Bazıları ise amino asit ya da steroit yapıda olabilir.
�
Vitaminler organik yapıda olmalarına rağmen sindirime uğramazlar ve enerji vermezler.
�
A, D, E ve K vitaminleri yağda çözünen vitaminlerdir. Bu vitaminlerin fazlası karaciğerde depolanır.
�
B grubu vitaminleri ve C vitamini suda çözünen vitaminlerdir. Bu vitaminlerin fazlası idrarla atıldığından günlük olarak alınmaları gerekir.
Aşağıdaki moleküllerden hangisi organik yapılı değildir? A) Sodyum
Z + H2O
B) Kolesterol
Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
C) Adenozin trifosfat
A) X molekülü monosakkarittir.
E) Ribonükleik asit
D) Galaktoz
B) Y molekülü ile X molekülü izomerdir. C) a tepkimesi dehidrasyondur. D) b tepkimesinde ATP harcanır. 4.
E) Z molekülü glikozit bağı içerir.
2.
İnsan vücudunda,
I. su,
II. protein,
III. vitamin
moleküllerinin bulunma oranlarının çoktan aza doğru sıralanması aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) I - II - III
Üç farklı reaksiyonun enzim ve substrat mikhızı – zaman grafikleri aşağıda verilmiştir.
Reaksiyon hızı
I
Reaksiyon hızı
Zaman
II
Palme Yayınevi
tarlarındaki değişimlere bağlı olarak reaksiyon
Zaman
B) II - I - III
D) I - III - II
5.
E) II - III - I
Aşağıda bir memeli canlıda görev alan iki bileşik enzimin yapıları şematize edilmiştir.
X proteini
Reaksiyon hızı
Ca ++
Y proteini
Enzim1 III
Zaman
Bu grafikler ile ilgili aşağıda yapılan eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
C) III - II - I
B vitamini
Enzim2
Bu enzimler ile ilgili, I. Kalsiyum yokluğunda enzim1 görev yapamaz.
Enzim Enzim ve Enzim sabit, sürekli artan, substrat substrat sürekli artan sürekli artan substrat sınırlı A)
I
II
III
B)
I
III
II
C)
II
III
I
D)
III
I
II
E)
III
II
I
II. Yardımcı kısımları beslenme yoluyla vücuda alınmıştır.
III. Enzim2 tamamen organik yapılıyken, enzim1 inorganik ve organik madde içermektedir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
39
2.Ünite
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Temel Kavramlar �
6.
Vitaminlerin çoğu koenzim ola rak kullanıldığından, vücuttaki vitamin eksikliğinde bazı enzimler görev yapamaz ve has- talıklar oluşur.
Obezite ile ilgili,
10. Protein, karbonhidrat ve yağ moleküllerinin birim miktarlarının kalorimetre kabında yakıl-
I. Vücuttaki yağ oranının normal değerlerin
ması ile açığa çıkan enerji miktarları arasında-
üzerine çıkması sonucu oluşur.
ki ilişki aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
II. Düzensiz beslenme ve hareketsiz yaşam
Açığa çıkan enerji miktarı
tarzı gibi etkenler sonucu oluşabilir. III. Bazı hastalıkların ortaya çıkma ihtimalini artırır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? K
A) Yalnız II �
Aşağıda bazı vitaminlerin eksikliklerinde görülen hastalıklar verilmiştir.
• A →→ Gece körlüğü
• D → Raşitizm
• C → Skorbit
• B1 → Beriberi
• B3 → Pellegra
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
7.
Organik maddeler
M
Bu moleküllerin memeli bir canlının yapısına katılma oranları aşağıdaki grafiklerden hangisinde verilmiştir? A)
Yapıya katılma oranı
B)
Yapıya katılma oranı
Aşağıdaki moleküllerin hangisinde glikozit bağı bulunmaz? A) Fruktoz
B) Kitin
D) Nişasta
C) Laktoz
K
Palme Yayınevi
8. ATP adenin bazı, riboz şekeri ve üç fosfat grubundan oluşan organik bir moleküldür.
L
M
E) Maltoz C)
�
L
Aşağıdaki terimlerden hangisi yağlarla ilgili
Organik maddeler
Yapıya katılma oranı
K
L
M
değildir? A) Kolesterol
E)
B) Fosfolipit
D)
Organik maddeler
K
L
M
Organik maddeler
Yapıya katılma oranı
K
L
M
Organik maddeler
Yapıya katılma oranı
C) Ester bağı D) Denatürasyon E) Gliserol K
�
ATP hücrelerin metabolik olayları için gerekli olan enerjiyi 9. sağlar.
�
ATP büyük bir molekül olduğundan hücre zarından geçemez. Bu yüzden canlı olan her hücre kendi ATP’sini üretir.
40
I. RNA’daki bilgiye göre sentezlenir.
II. Yapısında timin organik bazı bulunmaz.
III. Karşılıklı iki zinciri arasında zayıf hidrojen bağları bulunur.
IV. Kalıtsal bilginin nesilden nesile aktarılmasını sağlar.
lunur. II. Ester bağı ile gliserol molekülüne bağlanarak hayvansal yağları oluştururlar. III. Eşit sayıda karbon atomu içeren doymamış yağ asitlerine göre daha fazla sayıda hidrojen atomu içerirler.
B) I ve IV D) II ve IV
1. D
2. E
C) II ve III
4. A
5. E
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III
E) III ve IV 3. A
Organik maddeler
I. Bazı karbon atomları arasında çift bağ bu-
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II
M
11. Doymuş yağ asitleri ile ilgili,
DNA molekülü ile ilgili,
L
6. E
7. A
8. D
9. E
10. A
11. A
2.Ünite
Aşağıdaki şemada insanın ihtiyacından fazla glikoz alması durumunda, glikozun dönüştürüldüğü moleküller ve depolandığı yerler gösterilmiştir.
Fazla glikoz Dönüştürüldüğü molekül
Glikojen
Depolanma yeri
Yağ
Karaciğer
4.
�
Disakkaritler,
I. yapısında glikozit bağı bulundurma,
II. karbon, hidrojen ve oksijen atomlarından oluşma,
III. sindirime uğradıktan sonra hücre zarından geçebilme
özelliklerinden hangileri ile monosakkarit� lerden ayırt edilebilirler?
Yağ doku
A) Yalnız III
Bu şemaya göre,
B) I ve II
D) II ve III
I. İnsan vücudunda karbonhidrat molekülleri yağa dönüşebilir.
II. Aç kalan bir bireyde öncelikli olarak yağ dokudaki depolar tüketilir.
III. Glikozun karaciğer hücrelerindeki depo formu glikojendir.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
•
DNA
→
A) Yalnız III
•
Protein
→
•
RNA
→
B) I ve II
2.
+
Trigliserit
+
Tripeptit
+
6.
Bu tepkimeler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
E) I, II ve III
A)
→
B)
→
C)
→
D)
→
Glikoz
E) 20
Nükleik asitler nükleotit adı verilen birimlerden oluşurlar.
�
Nükleotidin yapısında azotlu organik baz, beş karbonlu bir şeker ve bir fosfat grubu bulunur.
X N
D) 12
�
N
E) A ve B tepkimeleri dehidrasyon tepkimesidir.
C) 8
Canlılarda DNA ve RNA olmak üzere iki çeşit nükleik asit bulunur.
Gliserol
D) B tepkimesinde amino asitler substrat olarak kullanılır.
B) 4
�
Aşağıdaki şemada bir insanın karaciğer hücrelerinde gerçekleşen organik monomerlerin birbirine dönüşümü verilmiştir.
C) A ve B tepkimelerinde eşit miktarda su açığa çıkar.
A) 1
Enerjinin açığa çıktığı reaksiyonlara ekzergonik reaksiyonlar denir. Oksijenli ve oksijensiz solunum ekzergonik reaksiyonlardır.
→
B) B tepkimesinde ribozom organelinde gerçekleşir.
İnsana ait bir protein molekülünün hidrolizi sonucu oluşabilecek maksimum monomer çeşidi sayısı kaçtır?
�
Sağlıklı bir insan hücresinde bu moleküllerin görev aldığı aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşebilir?
A) A tepkimesinde ester bağları oluşur.
3.
Enerjinin harcandığı reaksiyonlara endergonik reaksiyonlar denir. Biyosentez olayları ve aktif taşıma endergonik reaksiyonlardır.
Sembol
E) B:
C) I ve III
Hücrede ADP’ye bir fosfat grubunun eklenmesi ile ATP sentezlenir. Bu olaya fosforilasyon denir.
Aşağıda insan hücrelerinde bulunan üç farklı molekül belirli sembollerle eşleştirilmiştir. Molekül
E) I, II ve III
Aşağıda bir insanın vücudunda gerçekleşen tripeptit ve trigliserit moleküllerinin sentezi şematize edilmiştir. A:
5.
C) I ve III
Palme Yayınevi
D) II ve III
Temel Kavramlar
Karma
10. TEST 1.
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Şemadaki X yerine aşağıdaki moleküllerden hangisi yazılabilir? A) Amino asit
B) Mineral
C) Temel yağ asidi
D) Fruktoz
E) Temel amino asit
41
2.Ünite
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
Temel Kavramlar �
DNA'nın yapısında adenin, guanin ve sitozin ve timin organik bazları, deoksiriboz şekeri ve fosfat grubu bulunur.
7.
• Gliserol + 3 Yağ asidi → Yağ + 3H2O
• Glikoz + Galaktoz → Laktoz + H2O
• Amino asit + Amino asit → Dipeptit + H2O Yukarıda verilen üç olay için,
I. hayvan hücrelerinde görülebilme,
II. oluşan bağ sayısı kadar su üretimi,
III. enzim kullanımı ve ATP harcanımı ile gerçekleşme
özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III �
RNA'nın yapısında adenin, gu- 8. anin, sitozin ve urasil organik bazları, riboz şekeri ve fosfat grubu bulunur.
C) I ve III
10. Obezite ile ilgili, I. Vücuttaki yağ oranının normal değerlerin üzerine çıkması sonucu oluşur. II. Düzensiz beslenme ve hareketsiz yaşam tarzı gibi etkenler sonucu oluşabilir. III. Bazı hastalıkların ortaya çıkma ihtimalini artırır. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 11.
E) I, II ve III
Eşit miktarda hidrojen peroksit (H2O2) içeren deney tüplerine eşit miktardaki haşlanmış, ezilmiş ve parça halinde karaciğer ilave ediliyor. Bir süre sonra A tüpünde oksijen çıkışı olmazken, B tüpündeki oksijen çıkışının C tüpünden daha hızlı olduğu görülüyor. Haşlanmış karaciğer
Ezilmiş karaciğer
X H2O Y
Parça karaciğer
OH Glikoz Fruktoz
DNA molekülü iki zincirden oluşur. Zincirleri arasında zayıf hidrojen bağları vardır. Kendini eşleyebilir. Bu olaya replikasyon denir.
H2O2 A
�
42
C
Bu deneyin sonuçlarına göre,
II. Yüksek sıcaklık enzim etkinliğini engeller.
III. Enzimler hücre dışında etkinlik göstermezler.
yorumlarından hangileri yapılabilir? (Karaciğerde bulunan katalaz enzimi, 1 H2O2 → H2O + O 2 reaksiyonunu denetler.) 2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III
I. Substrat yüzeyinin artması enzim etkinliğini artırır.
RNA molekülü tek zincirdir. Zayıf hidrojen bağı içermez. (tRNA hariç). Kendini eşleyemez. DNA üzerinden transkripsiyon ile üretilir.
Yapı ve görevine göre mRNA, tRNA ve rRNA olmak üzere üç çeşit RNA bulunur.
B
H2O2
9.
�
H2O2
Palme Yayınevi
�
Bir enzimin katalitik döngüsü verilen yukarıdaki şemaya göre, I. Y molekülü sükraz enzimidir. II. X molekülünde bir tane glikozit bağı bulunur. III. Enzim substrat ile geçici olarak birleşir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
12. Hayvansal bir hücreden alınan özüt beş farklı deney tüpüne konulduktan sonra, deney tüplerine aşağıda belirtilen ayıraçlar ilave edilmiştir. Bu deney tüplerinin hangisinde renk değişimi gözlenmez? A)
Selüloz ayıracı
B)
C)
Protein ayıracı
Glikoz ayıracı
E) II ve III
Bir karaciğer hücresinde üretilen,
I. karbondioksit,
II. ATP,
III. glikojen,
IV. su
moleküllerinden hangileri diğer karaciğer hücrelerine geçemez? A) I ve II
Hayvansal özüt
D)
B) I ve III D) II ve IV
1. C
2. C
3. E
DNA ayıracı
C) II ve III
5. D
6. A
E)
Hayvansal özüt Yağ ayıracı
Hayvansal özüt
E) III ve IV 4. C
Hayvansal özüt
7. E
8. B
9. C
10. E
Hayvansal özüt
11. E
12. A
2.Ünite
/ CANLILARIN TEMEL BİLEŞİMİ
DERS NOTLARI
43
Hücre
3. Ünite
3.Ünite
1.
Prokaryot hücreler ile ilgili,
4.
Aşağıdakilerden hangisi ribozom organeli-
I. Kalıtım materyali sitoplazmada bulunur.
nin özelliklerinden biri değildir?
II. Amino asitlerin proteine dönüşümü ribozomda gerçekleşir.
A) Sitoplazma ve E.R üzerinde bulunur.
III. Oksijenli solunumda görev alan ETS elemanları mitokondride bulunur.
C) Aktivitesi sırasında ATP harcanır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) Büyük ve küçük alt birimlerden oluşur.
A) Yalnız I
E) Hücre bölünmesi sırasında kendini eşleye-
B) I ve II
D) II ve III 2.
B) RNA ve proteinden oluşur.
C) I ve III E) I, II ve III
Temel Kavramlar
Hücre Organelleri
1. TEST
/ HÜCRE
�
Günümüzdeki hücre teorisine göre;
· Bütün canlılar bir ya da birçok hücreden oluşmuştur.
·H ücreler, canlıların temel yapısal ve fonksiyonel birimidir.
·H ücreler daha önce var olan bir hücrenin bölünmesiyle oluşur.
�
Canlının yaşayan en küçük birimi olan hücreler, şekil, fonksiyon ve büyüklük bakımından farklılık gösterir.
�
Hücrenin kimyasal bileşiminde su ve minerallerle birlikte protein, lipit, karbonhidrat ve nükleik asitler bulunur.
�
Hücrelerin genel yapılarının incelenmesinde ilk olarak ışık mikroskobu kullanılmıştır. Daha sonraki yıllarda teknolojik gelişmelere bağlı olarak floresan ve elektron mikroskobu ile detaylı inceleme sağlanmıştır.
�
Hücreler yapılarına göre prokaryot ve ökaryot olmak üzere ikiye ayrılır.
�
Ökaryot hücre; zarla çevrili çekirdek ve organelleri olan hücrelerdir.
�
Protistalar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar alemindeki canlılar ökaryot hücrelerden oluşmuştur.
�
Prokaryot hücre; zarla çevrili çekirdek ve organelleri bulunmayan hücrelerdir. Bakteri ve arkeler prokaryot hücre yapısına sahiptir.
bilir.
Aşağıda kloroplast organeline ait şekil verilmiştir.
5. Granum
İç ve dış zar
Stroma
Tilakoit
Ara lamel
Bu organel ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir? Palme Yayınevi
A) Çift katlı zar yapısına sahiptir.
B) Klorofil pigmentleri stroma sıvısında bulunur. C) Granumlar tilakoitlerin üst üste yığılmasından oluşur.
D) Ara madde olan stroma sıvısında DNA, RNA, ribozom ve enzimler bulunur.
A) Bitki kök hücresi
E) Granumlar bağımsız olmayıp ara lamellerle
B) Bakteri hücresi
birbirine bağlanır. 3.
C) İnsan sinir hücresi
Bir bitki hücresinde,
D) Böcek kas hücresi
I. glikozu nişasta şeklinde depolama,
II. CO2 özümlemesi ile glikoz sentezleme,
III. salgı maddelerini üretme ve paketleme
olaylarınının gerçekleştiği organeller aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?
I
Yukarıdaki organel çeşidi aşağıdaki hücrelerden hangisinde bulunamaz?
II
III
E) Bitki epidermis hücresi
6.
Lökoplast taşıyan bir organizma aşağıdaki faaliyetlerden hangisini gerçekleştiremez?
A)
Kloroplast
Mitokondri
Ribozom
A) Boğumlanarak bölünme
B)
Lökoplast
Kloroplast
Ribozom
B) Mitoz bölünme
C) Mitokondri
Lökoplast
Golgi
C) Ribozomlarında protein sentezleme
D)
Lökoplast
Kloroplast
Golgi
D) Glikozu nişasta şeklinde depolama
E)
Kloroplast
Lökoplast
Mitokondri
E) Mitokondrilerinde ATP sentezleme
45
3.Ünite
/ HÜCRE
Temel Kavramlar �
7.
Aşağıdakilerden hangisi gelişmiş yapılı bit-
10. Embriyonik dönemde canlıda, programlı hüc-
ki hücrelerini hayvan hücrelerinden ayıran
Hücre zarı ile çekirdek arasında kalan kısma sitoplazma denir. Sitoplazma, organeller ve bunların içinde yer aldığı koyu kıvamlı sıvı kısımdan (sitozol) oluşur.
özelliklerden biri değildir?
re ölümleriyle ölen hücreler parçalanır.
Aşağıdaki organellerden hangisinin içerdi-
A) Hücre çeperinin bulunması
ği enzimler ölen hücrelerin parçalanmasın-
B) Plastitlerin bulunması
da doğrudan görev yapar?
C) Hücre içinde merkezi kofulun bulunması
A) Mitokondri
D) Golgi cisimciğinin varlığı
B) Ribozom
E) Sentrozom bulunmaması
C) Lizozom D) Golgi cisimciği E) Endoplazmik retikulum
�
Sitoplazmanın içeriğini enzimler, RNA, organik bileşiklerin yapı taşları, yıkım sonucu olu- 8. şan atık ürünler, koenzimler, iyonlar ve büyük oranda su oluşturur.
Aşağıda ökaryot hücrelere ait bazı organeller numaralandırılarak verilmiştir.
11. Ribozom faaliyeti artan bir hücrede, Su miktarı
Endoplazmik retikulum 1
Amino asit miktarı
Lizozom Golgi cisimciği
3
2
Ribozom organeli, prokaryot ve ökaryot hücrelerin tümünde bulunan, protein sentezinin yapıldığı zarsız bir organeldir.
A) Zarla çevrili olanlar → 1, 2 ve 3
Zaman
I
Bu organeller ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
Palme Yayınevi
�
ATP miktarı
B) Faaliyetleri sırasında ATP tüketenler
→ 1, 2 ve 3
C) Hormon salgılanmasında görev yapanlar III
→ 1 ve 2 D) Hücre bölünmesinde görev alanlar → 2 �
Ribozomlar, endoplazmik retikulum ve çekirdek zarı üzerinde ya da sitoplazmanın sıvı kısmında bulunur. rRNA ve proteinden oluşan ribozomlar mitokondri ve kloroplastlarda da organele özgü olarak bulunur. 9.
→ 1, 2 ve 3
46
B) I ve II
D) II ve III
Bir bitki hücresinde bulunan çift zarla çevrili yapılar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
C) Plastit – Mitokondri – Çekirdek D) Çekirdek – Plastit – Golgi cisimciği
E) I, II ve III
I. DNA,
II. RNA,
III. nükleotit
moleküllerinden hangileri geçebilir? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III 2. B
3. D
4. E
5. B
6. A
C) I ve III
12. Çekirdek zarındaki porlardan,
E) Mitokondri – Koful – Golgi cisimciği 1. B
Zaman
grafiklerindeki değişimlerden hangilerinin gerçekleşmesi beklenir? A) Yalnız I
B) Plastit – Endoplazmik retikulum – Koful Endoplazmik retikulum (ER) hücre zarı ile çekirdek arasında uzanan, kanalcık ve borucuklar sistemidir.
E) Hayvan hücrelerinde bulunabilenler
A) Golgi cisimciği – Ribozom – Mitokondri
�
Zaman
II
7. D
8. B
9. C
C) I ve III E) I, II ve III
10. C
11. E
12. D
3.Ünite 2. TEST 1.
Aşağıdakilerden hangisi mitokondri orga-
4.
neli ile ilgili doğru bir açıklama değildir?
A) ATP sentezini gerçekleştirir.
C) Hidrojen atomlarının elektronlarını taşıyan ETS elemanlarını içerir.
• Y organelinde büyük moleküllerin hücre içinde sindirimi gerçekleşmektedir.
• Z organeli hücre bölünmesi sırasında iğ � ipliklerinin oluşumunda görev yapar.
D) Yadımlama reaksiyonlarını gerçekleştirir.
Aşağıdaki şemada ökaryot yapılı bir hücreye ait farklı organeller arasındaki madde geçişleri gösterilmiştir. Mitokondri
Ribozom
c
Y
A)
Golgi
Mitokondri Lizozom
B)
Kloroplast
Koful
C) Mitokondri Golgi
Organeller arasında geçiş yapan a, b, c,
tirmelerden hangisi doğrudur? B) b → Amino asit
C) c → Protein
D) d → ATP
Mitokondri Lizozom
Sentrozom
E)
Lizozom
Mitokondri
Golgi CO2
Fotosentez yapan prokaryot bir hücrede aşağıdaki yapılardan hangisi bulunamaz? B) Kloroplast
C) Hücre duvarı
D) Sitoplazma E) RNA
�
Granülsüz ER, lipit ve karbonhidrat sentezi yapan hücrelerde daha çok bulunur. İlaç atıkları ve zehirleri etkisiz hale gerir. Aynı zamanda kas hücrelerinde kalsiyum depolar. Hayvan hücrelerinde steroit yapılı hormonların sentezinde görevlidir.
�
Golgi cisimciği, zarla çevrili disk şeklinde üst üste dizilmiş yassı keselerden oluşur. Olgun alyuvar ve sperm hücreleri hariç tüm ökaryot hücrelerde bulunur.
�
Golgi cisimciğinde ER’ den gelen maddeler ileri derecede işlenir. Daha sonra bu maddeler salgı görevi yapacak plazma zarına, hücre duvarına ya da lizozomların yapısına katılacak şekilde farklılaştırılır.
Yukarıda verilen organelde aşağıdaki dönüşüm olaylarından hangisi gerçekleşmez? A) Işık enerjisi → ATP C) İnorganik madde → Organik madde D) Monomer madde → Polimer madde E) DNA → DNA
6.
Granüllü ER’nin zarı üzerindeki ribozomlarda işlevsel olmayan proteinler sentezlenir. Daha sonra bu proteinler granüllü ER’nin içine girerek karbonhidratlar ile birleşir ve glikoproteinler üretilir. Bu moleküller paketlenmek üzere golgi cisimciğine gönderilir.
retikulum
B) Monomer madde → ATP
E) e → Glikoprotein
A) DNA
Endoplazmik
O2
d ve e molekülleri ile ilgili aşağıdaki eşleş-
A) a → Oksijen
Sentrozom
D)
Golgi cisimciği
Kloroplast
Z
Palme Yayınevi
b
d
3.
X
5.
a
Buna göre X, Y ve Z organelleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
E) Tek katlı zar yapısına sahiptir.
Endoplazmik retikulum e
� Endoplazmik retikulum, zarları üzerinde ribozom taÜç farklı organelde gerçekleşen olaylar aşağışıyıp taşımamasına göda verilmiştir. re granüllü ER ve granülsüz ER • X organelinde oksijenin suya dönüşümü olmak üzere iki grupta incelenir.
oluşturur.
Temel Kavramlar
Hücre Organelleri
gerçekleşmektedir.
B) Fotosentezde kullanılan hammaddeleri
2.
/ HÜCRE
Ökaryot bir hücrede ribozomal RNA (rRNA) molekülü aşağıdaki yapıların hangisinde sentezlenir? A) Çekirdekçik B) Ribozom C) Golgi cisimciği D) Sitoplazma E) Granüllü endoplazmik retikulum
47
3.Ünite
/ HÜCRE
Temel Kavramlar �
7.
Kofullarla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
Golgi cisimciğinde plazma zarının yapısına katılacak olan glikoprotein, glikolipit ve lipoproteinler paketlenir.
A) Sadece fagositoz ve pinositoz olayları sıra-
10. Ökaryot bir hücrede bulunan organellerle ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
sında oluşturulur.
A) Lökoplastlar ışıklı ortamda kloroplastlara dönüşebilir.
B) E.R, golgi ve hücre zarından meydana gelebilir.
B) Ribozomlar RNA ve proteinden oluşur.
C) Tatlı suda yaşayan tek hücreli canlılarda �
C) Mitokondriler oksidatif fosforilasyonla ATP
fazla suyun dışarı atılmasını sağlayarak
Golgi cisimciği, ekzositozla dışarı atılacak olan ya da sitoplazmaya bırakılacak olan maddelerin salgı keseciklerinde depolanmasını sağlar.
üretir.
boşaltım görevi yapar.
D) Granülsüz endoplazmik retikulumun za-
D) Hücre içinde oluşan bazı maddelerin depo-
rında ribozom bulunur.
lanmasında görev yapar.
E) Kofullar, karbonhidrat ve protein gibi orga-
E) Bitki hücrelerinde hayvan hücrelerine göre
nik maddeleri geçici olarak depo eder.
daha fazla işlevi yerine getirir.
�
Lizozom organeli alyuvar hücre- 8. leri hariç tüm hayvan hücrelerinde bulunur.
Aşağıdaki şemada mitokondri, kloroplast ve ribozom organellerine ait X özelliği verilmiştir. Mitokondri
11. Hayvansal bir hücrede, hücre dışına salgılanacak glikoproteinlerin sentezi ve salgı-
Kloroplast
lanmasında, �
Lizozomlar karbonhidrat, protein, lipit gibi organik bileşikleri parçalayıcı enzimleri içeren, zarla çevrili organellerdir. Hücre içi sindirimde görevlidir.
Lizozomlar fagositoz ya da pinositozla hücre içine alınan büyük moleküllerin hücre içinde sindirimini yapar. Oluşumunda ribozom, ER ve golgi cisimciği görevlidir.
II
glikoproteinlerin salgı kesecikleriyle hücre zarına III iletilmesi
Bu organellere ait olan “X” özelliği aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Prokaryot ve ökaryot hücrelerde bulunma
�
I
Ribozom
golgi cisimciğinde glikoproteinlerin paketlenmesi
proteine karbonhidrat eklenmesi
Palme Yayınevi
X
ribozomda protein sentezlenmesi
IV
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
B) Nükleik asit içerme C) Bölünerek sayısını artırma
A) I – III – II – IV
B) II – I – IV – III
C) III – I – IV – lI
D) IV – I – lI – III
D) Çift katlı zar içerme
E) IV – II – I – III
E) ATP üretme 12. Aşağıdaki olaylardan hangisi lizozom or9.
� Lizozom enzimlerinin ölüm ve bazı hastalık durumlarında serbest kalarak hücre içeriği- ni parçalamasına otoliz denir. Lizozomlardaki fonksiyon bozuklukları Tay - Sachs, Pompe gibi bazı hastalıklara neden olur.
48
Kloroplast ve kromoplast organellerinde,
ganelinin işlevlerinden biri değildir?
I. ışığı soğurabilen pigmentlere sahip olma,
A) Yaşlı hücrelerin ortadan kaldırılması
II. bitkiye renk verme,
B) Endositozla alınan besinlerin sindirilmesi
III. oksijen üretme
C) Hasar görmüş hücre içi yapılarının sindiril-
özelliklerinden hangileri ortak olarak gözlenir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III 1. E
2. E
3. B
mesi D) Hücrenin kendi kendini sindirmesi
C) I ve II
E) Sindirim enzimlerinin üretilmesi
E) I, II ve III 4. D
5. B
6. A
7. A
8. B
9. C
10. D
11. D
12. E
3.Ünite 3. TEST 1.
Hipertonik ortama konulan bir bitki hücresinde,
4.
I. hücre zarı ile çeper arasındaki mesafenin
Hücre Zarı ve Madde Geçişleri
A) Oksijenli solunum yapmaktadır. B) Canlı bir hücredir.
II. hücre yoğunluğunun artması,
III. koful hacminin azalması
D) Hücre duvarı içerir.
değişimlerinden hangileri meydana gelir?
E) Hayvan hücresidir.
B) Yalnız II
D) II ve III 2.
C) Ökaryot yapılıdır.
C) I ve II
E) I, II ve III
5.
Aşağıdaki grafikte özdeş yapılı X, Y ve Z bitki hücreleri sırasıyla yoğunlukları farklı olan P, R � ve S ortamlarında bir süre bekletildikten sonra hücre zarı ve hücre çeperi arasındaki uzaklıkları verilmiştir.
Aşağıdaki şekilde hücre zarının yapısını açıklayan “akıcı mozaik zar modeli” gösterilmiştir. Protein molekülü
Temel Kavramlar
� Mitokondri organeli memelilerin olgun alyuvarları gibi Aktif taşıma ile glikoz moleküllerini almaközelleşmiş bazı hücreler hariç ta olan bir hücre ile ilgili aşağıdaki ifadeleroksijenli solunum yapan tüm den hangisi kesinlikle doğrudur? ökaryot hücrelerde bulunur.
artması,
A) Yalnız I
/ HÜCRE
Glikoz zincirleri
Uzaklık
Mitokondrilerde oksijenli solunum yapılarak ATP sentezlenir. Mitokondrideki ATP sentezi substrat düzeyinde fosforilasyon ve oksidatif fosforilasyon ile olur.
N
Palme Yayınevi
Lipit molekülü
Akıcı mozaik zar modeli ile ilgili,
I. Hücre zarının yapısında iki sıralı hareketli lipit tabakası bulunur.
R
S
(N : Hücre zarı ile hücre çeperi arasındaki normal uzaklık) � Grafik ile ilgili,
ya da lipitlere bağlanmış olarak bulunur.
I. X hücresi turgor durumuna geçmiştir.
II. Y hücresi R ortamında osmotik denge halindedir.
III. S ortamına konulan Z hücresinin yoğunluğu azalmıştır.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
III. Hücre zarındaki proteinler lipit tabakalarının ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
A) Yalnız I
E) I, II ve III
B) Yalnız II
D) I ve II 3.
Ortamlar
II. Hücre zarında karbonhidratlar proteinlere
arasına gömülü ya da yüzeyinde bulunur.
P
Bir hücrenin bir maddeyi aktif taşıma ile hücre içine alamaması,
I. maddenin dış ortamda az yoğun olması,
II. hücre zarındaki enzimlerin işlev görmemesi,
III. hücrenin ATP üretememesi
faktörlerinden hangilerine bağlı değildir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
6.
Mitokondride dışta ve içte olmak üzere çift katlı zar sistemi bulunur. Dış zar düz ve esnek olup, kıvrımlı olan iç zar krista adını alır. Kıvrımların arasına dolduran sıvı maddeye ise matriks denir.
C) Yalnız III
E) II ve III
Kolaylaştırılmış difüzyon, I. madde taşınımının çok yoğun ortamdan az yoğun ortama doğru gerçekleşmesi,
II. monomer moleküllerin geçişini sağlaması, �
III. taşıyıcı proteinlerin görev alması
özelliklerinden hangileri ile aktif taşımaya benzerlik gösterir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
Matriks sıvısı içinde solunum enzimleri mitokondriyal DNA, RNA ve ribozom bulunur. Mitokondriyal DNA, hücre DNA’sının kontrolünde mitokondrinin eşlenerek çoğalmasını sağlar.
49
3.Ünite
/ HÜCRE
Temel Kavramlar �
7.
Plastitler bitki hücrelerinde ve alglerde bulunan organellerdir. Yapı ve görevlerine göre kloroplast, kromoplast ve lökoplast olmak üzere üç grupta incelenir.
Hücre zarına ait aşağıdaki özelliklerden hangisi hücre zarına özgüllük kazandırır?
10. Özdeş özelliklere sahip X, Y ve Z hücrelerinden,
• X hücresi izotonik çözeltiye,
A) Hücre zarının elektrik yüklü olması
• Y hücresi hipotonik çözeltiye,
B) Zar lipitlerinin iki tabakalı dizilmesi
C) Yüzey proteinlerine karbonhidratların eklenmesi
bırakılıyor.
Bir süre sonra, bu hücrelerin osmotik basınçlarında meydana gelen değişim aşağıda-
D) Zar lipitlerinin hareket halinde olması E) Zar lipitlerinin baş kısımlarının hidrofilik (suyu seven), kuyruk kısımlarının hidrofobik (suyu sevmeyen) özellikte olması �
Kloroplastlarda fotosentez olayı gerçekleştirilir. Yeşil renk 8. veren klorofil pigmenti bulundururlar. Çift katlı zar ile çevrili olan kloroplastın içini dolduran ara maddeye stroma denir.
verişini sağlayan X ve Y olayları şematize edilmiştir.
X
Y
Z
A)
Değişmez
Artar
Azalır
B)
Azalır
Artar
Değişmez
C) Artar
Azalır
Azalır
D)
Değişmez
Azalır
Artar
E)
Azalır
Değişmez
Artar
hücre dışı ortam
11. Aşağıdaki şekilde cam bir kap yarı geçirgen zarlarla ayrılarak X, Y, K ve L bölmeleri oluşturulmuştur.
Y
X
Palme Yayınevi
: Yarı geçirgen zar
Stroma içinde DNA, RNA, ribozom ve fotosentez enzimleri bulunur.
kesecik
Bu iki olay için aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak değildir?
Kloroplast çekirdek DNAsının kontrolünde kendini eşleyebilir.
X
A) Hücre zarının yüzey alanını değiştirme �
kilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Aşağıda bir hayvan hücresinde madde alış
Sitoplazma
�
• Z hücresi hipertonik çözeltiye
Y
K
L
Farklı yoğunluklardaki sıvılarla doldurulan X, Y, K ve L ortamları arasında su geçişi ok
B) Polimer moleküllerin taşınımını sağlama
yönünde gerçekleştiğine göre, çözeltilerin
C) Tek yönlü olarak gerçekleşme
osmotik basınçları arasındaki ilişki aşağı-
D) Oluşturulan kofulların lizozom ile birleşmesi
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
E) Aktivasyon enerjisi olarak ATP harcanımı
A) L > K > Y > X
B) X > Y > L > K
C) X > Y > K > L
D) L > Y > K > X
E) Y > K > L > X �
�
Kloroplastlarda üçüncü bir zar 9. sistemini tilakoit adı verilen disk şeklindeki yapılar oluşturur. Tilakoitlerin üst üste gelmesiyle oluşan granumlar klorofil pigmentlerini içerir.
I. Kolaylaştırılmış difüzyonla moleküllerin taşınmasında, zarı bir uçtan bir uca kateden taşıyıcı proteinler görev alır.
II. Salgı hücreleri tarafından sentezlenen ürünler ekzositozla hücre dışına salgılanır.
III. Su moleküllerinin hücre içine girişine özel taşıyıcı proteinler yardım eder.
Kloroplastta fotofosforilasyon ile ATP üretilir. Burada sentezlenen ATP’ler sadece fotosentez tepkimelerinde kullanılır.
50
Hayvan hücrelerinde, hücre zarından madde taşınmasıyla ilgili,
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III 1. E
2. E
3. A
12. Tatlı su ortamında yaşamaya adapte olmuş bir paramesyum,
I. fazla suyun dışarı atılması,
II. NH3’ün hücreden uzaklaştırılması,
III. CO2’nin atılması,
IV. protein sentezi
olaylarından hangilerini gerçekleştirirken mitokondri faaliyetine ihtiyaç duyar? A) I ve II
C) I ve III
D) II ve IV
E) I, II ve III 4. B
5. A
B) I ve IV
6. E
7. C
8. D
9. E
C) II ve III E) III ve IV
10. D
11. C
12. B
3.Ünite
1.
Hücre zarının yapısı ve özellikleriyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
4.
B) Seçici geçirgendir.
B) Pinositozla ortamdan besin alma
C) Canlı ve esnektir.
C) Aktif taşımayla ortama madde verme
D) Glikoprotein ve glikolipit moleküllerini içerir.
D) Difüzyonla ortama madde verme
E) Sabit ve akıcı olmayan yapıdadır.
E) Ekzositoz ile salgı maddelerini hücre dışına atma
Aşağıdaki grafikte monomer yapıdaki dört farklı molekülün özdeş çözeltiler içinde eşit sürede katettikleri mesafeler gösterilmiştir. Katettikleri mesafe
Y
X
Z
Molekül çeşidi
K
Bu moleküllerin en küçük olandan en büyük olana doğru sıralanması aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) X - Y - Z - K
B) Y - Z - X - K
C) Z - X - Y - K
D) Y - X - K - Z
E) K - X - Z - Y
3.
I. merkezi koful hacminin azalması,
II. çözünmüş madde derişiminin azalması,
III. hücre zarı ile çeper arasındaki mesafenin artması değişimlerinden hangileri gözlenebilir? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
Taşınımda etkili faktör
Derişim farkı
Derişim farkı
ATP hidrolizi
Zar proteinlerini kullanma zorunluluğu
Yok
Var
Var
Özgüllük
Yok
Var
Var
�
Kofullar, ökaryot tek hücreli canlılarda, bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan organellerdir. Osmotik basıncı düzenleme, besin depolama, organik atık depolama, fazla suyun atılmasını sağlama gibi çeşitli görevleri vardır.
�
Hücre iskeleti mikrofilament, ara filament ve mikrotübül olarak adlandırılan üç temel yapıdan oluşur. Bu yapılar, hücreye şekil vermenin yanında organellerin hücre içinde yer değiştirmesinde, hücre bölünmesi sırasında kromozomların hareketinde rol oynar.
Bu tablodaki bilgilere göre, I. ATP tüketimi sadece aktif taşımada gerçekleşir.
II. Zar proteinlerinin kullanıldığı madde taşınımında genelde özgüllük vardır.
III. Aktif taşıma ve kolaylaştırılmış difüzyon taşınma biçimlerinde etkili faktör ATP hidrolizidir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
6.
Kromoplastlar sarı, turuncu ve kırmızı renkte olan pigmentleri içerir. Bu pigmentler bitkide yeşil dışındaki diğer renklerin oluşmasını sağlar.
� Lökoplastlar renksiz plastitlerdir. Nişasta, yağ ve protein gibi maddelerin Aşağıdaki tabloda, basit difüzyon, kolaylaştıdepolanmasında görevrılmış difüzyon ve aktif taşıma olayları ile ilgili lidir. Uzun süre ışık altında löbazı özellikler verilmiştir. koplastlar, kloroplastlara döKolaynüşebilir. Aynı zamanda çevre Basit Aktif Özellik laştırılmış difüzyon taşıma ve iç faktörlerin etkisiyle klodifüzyon roplastlar, kromoplastlara döEnerji Yok Yok Var nüşebilir. kullanımı
Hipotonik ortama bırakılan bir bitki hücresinde bir süre sonra,
Canlı hücrelerde gözlenen madde taşınması ile ilgili aşağıdaki olaylardan hangisi bitki hücrelerinde gerçekleşmez? A) Osmozla ortamdan su alma
Palme Yayınevi
2.
�
A) Fosfolipit molekülleri yoğun olarak bulunur.
5.
Temel Kavramlar
Hücre zarı ve Madde Geçişleri
4. TEST
/ HÜCRE
C) I ve II
E) I, II ve III
Aşağıdakilerden hangisi pasif taşıma yoluyla hücreye girişi ve çıkışı sağlanan maddelerden biri değildir? A) Su
B) Vitamin D) Oksijen
C) Glikoz
E) Polipeptit
51
/ HÜCRE
Temel Kavramlar �
Sentrozom organeli hayvan hücrelerinde bulunur. Sentriyol adı verilen birbirine dik iki silindirik cisim ve bunları sitoplazma sıvısından ayıran bir maddeden oluşur. Olgun alyuvar, yumurta ve sinir hücrelerinde bulunmaz.
7.
Hücre zarının yapısında bulunan glikoproteinler,
I. hücrelerin birbirini tanıması,
10. Başlangıçta çevresi ile osmotik denge halinde bulunan bir bitki hücresi, depo ettiği nişastayı hidrolizle yıkmaya başladığında,
II. hücreye kimlik kazandırma,
I. hücre yoğunluğunda artma,
III. hücrede madde alış verişini denetleme
II. hücrenin emme kuvvetinde azalma,
işlevlerinden hangilerinin gerçekleştirilmesinde görev yapar?
III. hücrenin turgor basıncında artma
durumlarından hangileri gözlenir?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III �
�
Sentriyoller hücre bölünmesi öncesinde eşlenerek, kromozomların hareketini sağlayan iğ iplikleri olarak görev yapan 8. mikrotübülleri oluşturur. Sil ve kamçı yapıları, ökaryot hücrenin hareketini sağlar. Bunlar mikrotübül yapılı olmasıyla sentriyollere benzer.
Peroksizomlar tek zarla çevrili olan özelleşmiş metabolik bölümlerdir. Bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan peroksizomlar hidrojen peroksit (H2O2) oluşturan enzimleri içerirler. Zehirli bir madde olan H2O2 yine peroksizomlarda bulunan katalaz enzimi ile su ve oksijene parçalanır.
�
Sitoplazmadaki mineral derişimi
52
D) I ve III
K
+
Fe
++
Ca
++
Doku sıvısı
C) Yalnız III
E) II ve III
Hücre zarı
Sitoplazma ATP
MT M
E
ADP + P
F T
M
(T : Taşıyıcı protein, E ve F: Enzim, M: Taşınan madde)
Göl suyundaki mineral derişimi
Mineraller
B) Yalnız II
Yukarıda verilen aktif taşıma şeması ile ilgili,
I. M maddesinin hücre içindeki yoğunluğu doku sıvısına göre fazladır.
II. E enzimi M maddesinin taşıyıcı proteine bağlanmasını sağlar.
Mineraller
Grafiğe göre paramesyum,
I. K+ iyonlarının hücre içine alınması,
II. Fe++ iyonlarının sitoplazmadaki derişiminin sabit tutulması,
III. T maddesi, M maddesi sitoplazmaya geçtikten sonra parçalanır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
III. göl suyundan Ca++ iyonlarının alınması
olaylarından hangilerini gerçekleştirmek için ATP harcamak zorundadır?
Hücre metabolizmasını yöneten çekirdek bölünme halinde olmayan bir hücrede çekirdek zarı, çekirdek plazması, çekirdekçik ve kromatin olmak üze- 9. re dört kısımda incelenir.
Çekirdek zarı, sitoplazma ile çekirdek içini birbirinden ayırır. Çift zarlıdır. Çekirdek zarı üzerinde bulunan porlar madde geçişini düzenler.
E) I, II ve III
11.
A) Yalnız II �
A) Yalnız I
Aşağıda verilen grafiklerden birincisi tek hücreli bir canlı olan paramesyumun sitoplazmasındaki, ikincisi ise paramesyumun yaşadığı göl suyundaki mineral derişimlerini göstermektedir.
+ ++ ++ K Fe Ca
C) I ve II
Palme Yayınevi
3.Ünite
B) I ve II
D) II ve III
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
12. Endositoz olayı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Büyük moleküllerin hücre zarından geçişini sağlar.
Hücre zarından madde geçiş hızını,
B) Madde geçişi hücre zarından oluşan ko-
I. molekülün büyüklüğü,
fullar yardımıyla gerçekleşir.
II. iyon halindeki atomun sahip olduğu yük,
III. molekülün suda ya da yağda çözünmesi
C) Madde geçişi sırasında ATP harcanır.
faktörlerinden hangileri etkiler?
D) Hücre zarının yüzey alanının artmasına yol açar.
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III 1. E
2. E
3. A
C) I ve II
E) Hücre içinde alınan besin lizozom enzim-
E) I, II ve III 4. B
5. C
leri tarafından sindirilir. 6. E
7. E
8. D
9. E
10. A
11. B
12. D
3.Ünite
Pasif taşıma ve aktif taşıma olayları için, II. yoğunluk farkına göre gerçekleşme,
III. ATP tüketimi ile gerçekleşme
özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
3.
Çekirdek plazması kromatin ağı ile çekirdekçik arasını dolduran sıvı kısımdır.
moleküllerden hangisi bulunmaz? A) Glikolipit B) Taşıyıcı protein C) Selüloz D) Fosfolipit E) Glikoprotein
C) I ve II
E) I, II ve III 5.
Hücre zarından madde taşınımını sağlayan � olaylara ait,
ve hücre dışındaki yoğunlukları ile taşınma
a. Enerji harcanmasına gereksinim duyulur.
yönleri gösterilmiştir.
b. Tüm canlı hücrelerde gerçekleşir.
c. Moleküller sadece hücre dışından hücre içine doğru taşınır.
d. Taşıyıcı proteinler görev alır.
e. Moleküller zardan koful oluşumu ile hücre içine alınır.
özelliklerinden aktif taşıma ve endositoz ile ilgili olanlar aşağıdaki şemaların hangisin� de doğru olarak gösterilmiştir?
Aşağıdaki tabloda bazı maddelerin hücre içi
Hücre içi
Bitki hücrelerinin zar yapısında aşağıdaki
I. küçük moleküllerin geçişini sağlama,
2.
�
4.
Hücre dışı
% 2 glikoz
I
% 3 glikoz
% 4 protein
II
% 4 protein
% 1 sodyum
III
%2 sodyum
Numaralandırılmış taşınma yönlerine göre gerçekleşen taşınma biçimleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? I
II
III
A)
Difüzyon
Aktif taşıma
Difüzyon
B)
Aktif taşıma
Endositoz
Difüzyon
C)
Endositoz
Difüzyon
Aktif taşıma
D)
Difüzyon
Aktif taşıma
Endositoz
E)
Aktif taşıma
Aktif taşıma
Difüzyon
A)
Palme Yayınevi
1.
Temel Kavramlar
Karma
5. TEST
/ HÜCRE
C)
şıma tif ta Ak c a d b
Endositoz
şıma tif ta Ak b a d c
Endositoz
E)
if taşıma Akt
B)
if taşıma Akt
a d
e
D)
b
if taşıma Akt
c e
e
b d
Endosit oz c e
A) Taşıyıcı proteinler ve enzimler görev yapar. B) Hücre zarından geçebilecek büyüklükteki maddelerin taşınmasını sağlar. C) Hücre ve ortam arasındaki yoğunluk farkının azalmasına neden olur. D) Moleküllerin derişimlerinin az olduğu ortamdan çok olduğu ortama doğru taşınmasını sağlar. E) Madde taşınması sırasında enerji harcanır.
6.
Çekirdekte bulunan DNA proteinlerle birlikte kromatin adı verilen yapıyı oluşturur. Kromatin iplikler hücre bölünmesi olmadığı zamanlarda çekirdekte dağılmış durumdadır.
Endosit oz a
b d
Endosit oz a
c e
�
Hücre bölünmesi sırasında kromatinlerin kendi etrafında sarmallar oluşturup yoğunlaşması sonucu kromozomlar oluşur.
�
İki kromatitden oluşan kromozomlar canlının kalıtsal karakterlerini taşır ve türe özgü sayıda bulunur.
Aktif taşıma ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Zar taşımayan çekirdekçikte rRNA sentezlenir ve proteinlerle birleştirilerek ribozomların alt birimleri oluşturulur.
Bir molekülün basit difüzyon ile hücre içine alınamaması,
I. molekülün hücre içindeki yoğunluğunun yüksek olması,
II. molekülün hücre zarından geçemeyecek kadar büyük olması,
III. hücrede yeterince ATP sentezlenmemesi
durumlarından hangileri ile açıklanabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
53
/ HÜCRE
Temel Kavramlar �
Vücut özelliklerini belirleyen genleri taşıyan kromozomlara otozom, cinsiyeti belirleyen genleri taşıyan kromozomlara ise gonozom adı verilir. İnsanda 46 kromozomun 44 tanesi otozom, 2 tanesi gonozom (XX, YY) kromozomdur.
7.
Aşağıda bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan bazı yapılar verilmiştir.
• Merkezi koful
• Granüllü endoplazmik retikulum
• Hücre zarı
• Hücre duvarı
• Hücre iskeleti elemanları
Bu yapılardan kaç tanesi bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak bulunur? A) 1
C) 3
D) 4
E) 5
Aşağıdaki grafikte X, Y ve Z maddelerinin difüzyon ile hücre içine alınması sürecinde ortamdaki madde miktarlarının zamana bağlı değişimi verilmiştir.
Ortamdaki madde miktarı
Kök hücreler, kendini yenileme özelliğine sahip olan farklılaşmamış hücrelerdir. Bu hücre- ler gerek vücut içinde gerekse hücre kültürü ortamında bölünerek farklı hücre tiplerine dö nüşebilir.
Y
I. Karbonhidrat ve yağ sentezi yapan hücrelerde daha çok bulunur.
II. İçerdiği enzimlerle ilaç artıklarını ve zehirleri etkisiz hale getirir.
III. Cinsiyet hormonları ve hücre zarının yapısında bulunan fosfolipitlerin sentezini sağlar.
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) II ve III
Zaman
Grafiğe göre,
I. X, Y ve Z maddeleri hücre içine aynı oranda geçmiştir. II. X maddesi Y ve Z maddelerine göre daha küçüktür. III. Bu üç maddenin difüzyon hızları arasındaki ilişki X > Y > Z şeklindedir.
yorumlarından hangileri yapılabilir? B) I ve II
D) II ve III
54
E) I, II ve III
C) Çekirdek varlığının
I. Hücrenin turgor basıncı artar. II. Hücre zarı ile ortam arasında madde alış verişi gerçekleşmez.
III. Hücre içinin madde ve su yoğunluğu değişmez.
IV. Su molekülleri, hücre zarı ile ortam arasında eşit büyüklükteki hızda geçiş yapar.
ifadelerinden hangileri doğrudur? B) I ve IV D) II ve IV
5. E
6. B
E) III > I > II
A) I ve II
4. C
C) I > III > II
E) Depo polisakkarit çeşidinin 3. C
%0,1 glikoz çözeltisi
12. Hücre sitoplazmasıyla eşit yoğunluk ve hacimdeki ortamda (izotonik ortam) bulunan bir hayvan hücresiyle ilgili,
D) Ribozomun varlığının
2. B
B) III > II > I
D) II > I > III
C) I ve III
Bir hücrenin bakteri, mantar veya bitki hücresi olup olmadığına karar vermede aşağıdakilerden hangisinin saptanması yeterlidir?
1. C
%5 glikoz çözeltisi II
Verilen deney düzeneklerindeki glikoz geçiş hızları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) II > III > I
B) Hücre duvarının kimyasal içeriğinin Kök hücreler kaynaklarına göre erişkin kök hücreler ve embriyonik kök hücreler olarak iki ana gruba ayrılır.
E) I, II ve III
%5 glikoz %1 glikoz çözeltisi çözeltisi III
A) Kloroplast organelinin varlığının �
C) I ve III
11. Aşağıdaki deney düzeneklerinde “U” şeklindeki borular aynı özellikte yarı geçirgen zarla ikiye ayrılarak içlerine belirtilen derişimlerde glikoz çözeltileri konulmuştur.
Z
A) Yalnız I
B) I ve II
%5 glikoz %2 glikoz çözeltisi çözeltisi I
9.
A) Yalnız I
8.
X
�
B) 2
10. Granülsüz endoplazmik retikulum ile ilgili,
Palme Yayınevi
3.Ünite
7. C
8. E
9. B
C) II ve III E) III ve IV
10. E
11. A
12. E
3.Ünite
1.
%4 oranında glikoz yoğunluğuna sahip bir hücre, %10 oranında glikoz yoğunluğuna sahip bir ortama bırakılıyor. Bir süre sonra hücrenin glikoz yoğunluğu %9 olarak ölçülüyor.
Bu durumda hücrede,
II. fagositoz, III. aktif taşıma
olaylarından hangileri kesinlikle gerçekleşmiştir? (Ortam ve hücrenin hacimleri eşittir) A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
Palme Yayınevi
Sinir hücreleri
Bu hücre tipleri ile ilgili, I. Farklı kültür koşullarında oluşan hücrelerin kromozom sayısı farklıdır.
Embriyonik kök hücreler, embriyonun erken evrelerinde elde edilir. Henüz farklılaşmamış bu hücreler erişkin kök hücrelerden farklı olarak daha hızlı çoğalma ve daha fazla hücre tipine dönüşebilme yeteneğine sahiptir. Yani bu hücrelerin farklılaşma yeteneği sınırsızdır.
N kolu
%10 maltoz çözeltisi
% 5 nişasta çözeltisi
Yarı geçirgen zar (30°C)
Kalp kası Farklı kültür hücreleri koşulları
�
İyot M kolu
Karaciğer hücreleri
Embriyonik Kültüre kök hücreler alınmış kök hücreler
Erişkin kök hücreler, erişkin bir bireyin farklılaşmış dokularında bulunan farklılaşmamış hücrelerdir. Her yaştaki insanda bulunan bu hücreler kendini yenileyebilir ve ait oldukları dokulardaki eskiyen, hastalanan ve ölen hücrelerin yerine yenilerini üretebilir.
Karbondioksit oluşumu ATP sentezi Protein sentezi DNA eşlenmesi RNA sentezi
5.
Aşağıdaki şemada bir bireye ait embriyonik kök hücrelerin farklı kültür ortamlarında oluşturdukları hücre tipleri gösterilmiştir.
�
Bir insanda aşağıda verilen olaylardan hangisi sadece mitokondri organelinde gerçekleşir? A) B) C) D) E)
I. difüzyon,
2.
4.
Temel Kavramlar
Karma
6. TEST
Yukarıdaki gibi hazırlanan deney düzeneğinde,
I. M kolundaki maltoz derişiminin azalması,
II. N kolundaki çözeltide mavi-mor rengin oluşması,
III. N kolundaki sıvı seviyesinin düşmesi
değişimlerinden hangilerinin gerçekleşmesi beklenir?
(Nişasta + iyot → Mavi – mor renk ) A) Yalnız I
II. Kök hücrelerden oluşan tüm farklılaşmış hücreler, farklı ortam koşullarında başka
/ HÜCRE
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
doku hücrelerine dönüşebilir.
III. Embriyonik kök hücreler aynı kültür orta-
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
mında farklı hücre tiplerine dönüşebilir.
6.
I. hücre biçiminin korunmasını sağlama,
II. organellerin hücre içinde hareketini sağlama,
3.
Prokaryot canlılarda aşağıdaki yapılardan hangisi bulunmaz? A) Çekirdek
B) RNA
C) Hücre zarı
D) DNA
E) Hücre çeperi
Hücre iskeletini oluşturan yapılar,
III. hayvan hücrelerinde bölünme sırasında sitoplazmanın boğumlanmasını sağlama � işlevlerinden hangilerini gerçekleştirirler? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Bir canlıdan alınan hücrenin vücut dışında uygun şartlar altında çoğaltılmasına hücre kültürü denir. Hücre kültürü teknolojisi sayesinde çeşitli doku ve organların yapay olarak üretilmesi sağlanır.
55
3.Ünite
/ HÜCRE
Temel Kavramlar �
7.
Hücre zarı canlı, esnek, madde giriş çıkışını düzenleyen, seçici geçirgen özellik gösteren bir yapıdır.
8. �
Hücre zarı protein, lipit ve karbonhidrat moleküllerinden meydana gelmiştir. Esas bile- şenlerini lipit ve protein molekülleri oluşturur.
Bir insanın böbrek hücresiyle mide epitel hücresi arasında aşağıdakilerden hangisi bakımından farklılığın olması beklenmez? A) İçerdikleri enzim çeşidi
10. Ökaryot bir hücrede oksijenli solunum, protein sentezi ve fotosentez olaylarının tümünün gerçekleşebilmesi için bu hücrede,
B) Hücre zarındaki glikoproteinlerin dağılımı
I. ribozom,
C) Kromozom sayısı
II. kloroplast,
D) Hücre şekli
III. mitokondri
E) İçerdikleri organel miktarı
organellerinden hangilerinin bulunması zorunludur?
Aşağıdaki grafikte bir hücrenin içinde bulunduğu çözeltideki ve sitoplazmasındaki beş farklı maddenin derişimleri verilmiştir. Derişim
A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
11. Aşağıdaki şemada hücre zarında gerçekleşen madde geçiş olayları numaralandırılarak gösterilmiştir.
Glikoz Yağ asiti
C vita- Sükmini roz
Glikojen
1
Madde çeşitleri
2
3
Hücre zarı
Hücre zarının yapısı “akıcı mo- zaik zar” modeliyle açıklanmıştır. Bu modele göre hücre zarının yapısında iki sıra lipit tabakası bulunur.
Grafiğe göre, ilgili hücrenin bu maddeleri alabileceği taşınma biçimleri ile ilgili, I. aktif taşıma ile alınabilecek olanlar → glikoz, C vitamini, sükroz,
Numaralandırılmış olaylar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
II. pasif taşıma ile alınabilecek olanlar → yağ asiti,
III. endositoz ile alınabilecek olanlar → sükroz, glikojen
A) 3 numaralı olay difüzyon olup, yağda çözünen bir molekül taşınmış olabilir.
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
B) 2 numaralı olay sırasında taşıyıcı proteinler görev almıştır.
C) 1 numaralı olay aktif taşımadır.
D) 1, 2 ve 3 numaralı olaylar sadece canlı hücrelerde gerçekleşir.
E) 2 ve 3 numaralı olaylar doku sıvısı ile sitoplazma arasında yoğunluk farkı eşitleninceye kadar devam eder.
A) Yalnız II �
Hücre zarında bulunan lipit tabakası sürekli hareket halinde9. dir ve akıcı bir durumdadır.
�
Sitoplazma
Palme Yayınevi
: Sitoplazmasındaki derişim : Çözeltideki derişim �
Doku sıvısı
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Hücre zarından madde taşınımını sağlayan olaylar ile ilgili, I. Hücre zarının iki tarafında derişim farkına sahip olan her madde aktif taşıma ile geçiş yapar.
12. Aşağıdaki organel çiftlerinden hangilerinin faaliyeti sonucu hücrenin monomer miktarı azalır?
II. Pasif taşımada moleküller yalnızca hücre dışından hücre içine doğru taşınır.
III. Difüzyon ve osmoz seçici geçirgen olan yapay veya doğal bir zarın varlığında gerçekleşebilir.
A) Mitokondri – Kloroplast
ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) Kontraktil koful – Mitokondri
A) Yalnız II
E) Lizozom – Golgi cisimciği
Hücre zarında bulunan proteinler yüzeysel ve iç proteinler olmak üzere iki gruba ayrılır. Bu protein molekülleri lipit ta- bakalarının arasına gömülüdür ya da yüzeyinde bulunur.
56
B) Yalnız III
ATP
B) Yalnız III
D) I ve III 1. D
2. E
3. A
B) Lizozom – Ribozom C) Ribozom – Lökoplast
C) I ve II
E) II ve III 4. A
5. E
6. E
7. C
8. B
9. B
10. E
11. D
12. C
3.Ünite
1.
Aşağıda bazı hücre yapılarına ait görevler belirtilmiştir.
3.
• Hücre zarı ile çekirdek zarı arasında madde taşınmasını sağlayan kanalcıklar sistemidir.
• Hücre içi salgı maddelerinin oluşturulmasından ve salgılanmasından sorumludur.
• Hücrenin şeklinin korunması ve hareketini sağlar.
• Hücrenin bölünme, büyüme ve onarım gibi metabolik olaylarını denetler.
Yukarıda görevi belirtilmeyen hücre yapısı aşağıdakilerden hangisidir?
E) Çekirdekçik kısmında ribozomun alt birimi olan rRNA üretilir.
4.
Palme Yayınevi
Buna göre, hücredeki su yoğunluğunun
C)
B)
t2
Hücrenin su yoğunluğu
t1
Zaman
D)
Hücrenin su yoğunluğu
t2
t2
t1
t2
Hücrenin su yoğunluğu
t2
Ribozom
Zaman
t
Buna göre X, Y ve Z maddeleri ile ilgili aşa-
X
Y
A)
CO2
ATP
H2O
B)
H2O
CO2
Protein
C)
Glikoz
O2
Amino asit
D)
CO2
ATP
Protein
E)
H2O
ATP
Peptit bağı
Z
� Glikoprotein molekülleri hücrelerin birbirini tanımasında, hücre zarının seçici geçirgenliğinde, hormonların hücreye alınmasında görevlidir.
Zaman
�
Hücre zarında bulunan glikoprotein ve glikolipit moleküllerinin farklı dağılımı ve sayısı hücrenin özgüllüğünü sağlar.
�
Hücre zarının seçici geçirgen özelliği maddelerin kontrollü geçişini sağlar.
Bitkilerin kloroplast organellerinde,
I. yağ depo edilmesi,
II. nişasta sentezi,
III. karbondioksit oluşumu,
IV. ATP üretimi
olaylarından hangileri gerçekleşmez? A) I ve II
t1
t
Mitokondri
Hücrenin su yoğunluğu
Zaman
E)
t
Zaman
5.
t1
Z
Y
Hücre zarında bulunan karbonhidratlar proteinlere bağlanarak glikoproteinleri, lipitlere bağlanarak glikolipitleri oluşturur.
ğıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
den hangisidir? Hücrenin su yoğunluğu
X
Kloroplast
t1
Bir bitki hücresine ait bazı organellerde gerçekleşen metabolik faaliyetlere bağlı olarak ortamda bulunan X, Y ve Z maddelerinin miktarlarındaki değişimler aşağıdaki grafiklerde � gösterilmiştir.
İzotonik ortamda bulunan bir hücre t1 anında hipertonik ortama, t2 anında ise hipotonik ortama bırakılıyor.
A)
Hücre zarındaki proteinlerin sayısı ve dağılımı hücreden hücreye farklılık gösterir.
D) RNA sentezi yapılır.
zamana bağlı değişim grafiği aşağıdakiler-
�
Çekirdekle ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
C) Ökaryot ve prokaryot hücrelerde ortak olarak bulunur.
C) Golgi cisimciği
2.
İç proteinlerin çoğu zarın iki yanında, yağ tabakaları arasında kanallar oluşturur. Bu proteinlere “kanal proteini” adı verilir. İç proteinlerin oluşturduğu kanallar hücrenin madde alış verişinde rol alır.
B) Hücre bölünmesini yönetir.
B) Hücre iskeleti
E) Çekirdek
�
A) Kromatin iplikleri kapsar.
A) Endoplazmik retikulum
D) Mitokondri
Temel Kavramlar
Karma
7. TEST
/ HÜCRE
B) I ve III D) II ve IV
C) II ve III E) III ve IV
57
3.Ünite
/ HÜCRE
Temel Kavramlar Hücre zarı sayesinde; küçük moleküller büyük moleküllere göre, nötr maddeler iyonlara göre, negatif iyonlar pozitif iyonlara göre, yağda çözünen maddeler çözünmeyenlere göre, yağı çözen maddeler çözmeyenlere göre daha kolay geçer.
7.
Bir hücrenin aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip olması o hücrenin ökaryot hücre olduğunu gösterir? A) Glikozu karbondioksit ve suya yıkması B) Sitoplazmasında ribozom bulunması C) Hücre içinde glikojen depolaması D) DNA replikasyonunu çekirdekte gerçekleştirmesi E) Klorofil pigmenti içermesi
�
X maddesi
Hücre dışı
Pasif taşıma bir molekülün çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama, enerji har- camadan geçişidir.
I. X maddesi hücre içine aktif taşıma ile alınmıştır. II. Y molekülü X maddesinin geçişini sağlayan taşıyıcı proteindir. III. X maddesinin Y molekülüne bağlanarak zardan geçişi sırasında ATP hidrolizi gerçekleşmiştir.
B) Yalnız III
C) I ve II
E) I, II ve III
Hücre yönetiminden sorumlu olan çekirdek ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Çekirdek porlarından RNA ve protein gibi büyük moleküller geçebilir. B) DNA’nın kendini eşlediği tek hücresel yapıdır.
Pasif taşıma difüzyon ve osmoz olmak üzere iki farklı biçimde gerçekleşir.
58
N t0
t1
t2 Zaman
(N : Hücre zarı ile hücre çeperi arasındaki normal mesafedir.)
Bu bitki hücresi ile ilgili,
I. t0 - t1 zaman aralığında koful hacmi azalmıştır.
II. t1 - t2 zaman aralığında hipotonik ortama konulmuştur.
III. t0 - t2 zaman aralığında hücrenin osmotik basıncı önce artmış, sonra azalmıştır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) II ve III Pasif taşıma hem canlı hem de 8. cansız ortamlarda gerçekleşir ve iki ortam arasındaki yoğunluk farkı eşitleninceye kadar devam eder.
Hücre içi
X maddesinin zardan geçişi ile ilgili,
A) Yalnız II
�
A) Komşu hücreler arasında bağlantı sağlama B) Bileşiklerin zardan aktif olarak pompalanması için ATP’nin hidrolizini sağlama C) Hücre içine alınacak maddeleri seçme D) Enzimatik aktivite göstererek ATP sentezini gerçekleştirme E) Hücre iskeleti elemanları ile bağlanarak hücrenin biçimini koruma
Hücre zarı - hücre çeperi arasındaki mesafe
�
Aşağıdakilerden hangisi hücre zarında yer alan zar proteinlerinin işlevlerinden biri değildir?
10. Aşağıdaki grafikte bir bitki hücresinin konulduğu iki farklı ortamda hücre zarı ile hücre çeperi arasındaki mesafenin zamana bağlı değişimi gösterilmiştir.
Hücre zarından madde geçişi, hücrenin enerji (ATP) kullanıp kullanmamasına göre pasif ve aktif taşıma olarak iki şekilde gerçekleşir. Y molekülü
�
9.
Aşağıdaki şemada X maddesinin hücre zarından geçiş şekli gösterilmiştir.
Palme Yayınevi
�
6.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
11. İnsan vücudundan elde edilen uygun kök hücrelerden “hücre kültürü tekniği” ile elde edilen doku ve organlarda,
I. aktif gen çeşidi,
C) Çekirdek sıvısı çift katlı zar ile çevrelenmiştir.
II. DNA nükleotit dizilimi,
D) Hücre bölünmesi sırasında önce kaybolur daha sonra yeniden oluşur.
III. hücre sayısı
özelliklerinden hangileri farklı olamaz?
E) RNA ve ribozom alt birimlerinin sentezi gerçekleşir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II 1. D
2. A
3. C
4. C
5. B
6. D
7. A
8. B
9. D
C) Yalnız III
E) II ve III 10. E
11. B
3.Ünite 8. TEST 1.
4.
Hücre teorisi ile ilgili ortaya atılan,
I. Hücreler daha önceden var olan bir hücrenin bölünmesi sonucu oluşur.
II. Bütün hücreler çekirdekli olup, zarla çevrili organeller bulundurur.
III. Hücreler canlının en küçük yapısal ve fonksiyonel birimidir.
görüşlerinden hangileri doğrudur?
Temel Kavramlar
Karma
� Bir çözeltideki çözünen moleküllerin derişimlerinin fazla İçinde sadece su bulunan bir behere, suda olduğu ortamdan az olduğu çözünebilen bir “A” maddesi konuluyor. Belirli ortama doğru yayılmasına dibir süre sonra “A” maddesinin suyun içinde füzyon denir.
dağıldığı gözleniyor.
A maddesi
B) Yalnız II
A) Yalnız I
D) II ve III
A kolu
Yukarıdaki deney düzeneğinde,
II. A maddesini beher içine parçalayarak atma,
III. beher içindeki suyun sıcaklığını artırma
işlemlerinden hangileri yapılmalıdır?
II. B kolundaki maltoz derişiminin azalması,
III. B kolundan A koluna maltoz geçmesi
değişimlerinden hangilerinin gerçekleşmesi beklenir? B) Yalnız II
D) I ve II
B) I ve II D) II ve III
I. A ve B kollarındaki maltoz miktarlarının eşitlenmesi,
3.
I. beherin hacmini artırma,
A) Yalnız I
A) Yalnız I
E) I, II ve III
�
Bu tip difüzyonda zardaki taşıyıcı proteinler taşınan maddeye özgün olup, maddenin geçişi sırasında şekil değişikliğine uğrar. Ayrıca madde geçişi sağlanırken ATP harcanmaz.
�
Suyun seçici geçirgen zar aracılığıyla derişimin düşük olduğu ortamdan derişimin yüksek olduğu ortama doğru geçişine ya da suyun yarı geçirgen zardan difüzyonuna osmoz denir.
E) II ve III
5.
Hücre zarının yapısında bulunan glikoprotein moleküllerinin görevleri ile ilgili,
I. glikozit,
II. ester,
I. Hormon gibi bazı maddeleri tanır.
III. peptit
II. Hücrelerin birbirini tanımasını sağlar.
bağ çeşitlerinden hangilerini içeren polimer besinler depolanabilir?
III. Hücreye özgüllük kazandırır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
B) Yalnız II
D) I ve II
Suda ve yağda çözünmeyen (glikoz, galaktoz vb.) maddelerin hücre zarında bulunan taşıyıcı proteinler yardımıyla difüzyonu (kolaylaştırılmış difüzyon) gerçekleşir.
C) I ve III
C) Yalnız III
Bir bitki hücresinin lökoplast organelinde,
A) Yalnız I
�
Beherdeki “A” maddesinin su içinde yayılma süresini kısaltmak için,
%30 maltoz
Yarı geçirgen zar
B kolu
%15 maltoz
Difüzyon hızını sıcaklık, molekül büyüklüğü, ortamın derişim farkı, maddenin halleri, difüzyon yüzeyinin genişliği, zardaki protein kanalının sayısı gibi faktörler etkiler.
Palme Yayınevi
2.
�
C) I ve III
E) I, II ve III
C) Yalnız III
E) I, II ve III
/ HÜCRE
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
59
3.Ünite
/ HÜCRE
Temel Kavramlar �
6.
Aralarında seçici geçirgen zar bulunan farklı yoğunluktaki iki çözeltiden, daha fazla çözünmüş madde içereni, daha az çözünmüş madde içeren çözelti suyunun bir kısmını emer. Bu emme kuvvetine osmotik basınç denir. Osmotik basınç arttıkça emme kuvveti de artar.
Aşağıdaki şekilde pinositoz ile madde geçişi gösterilmiştir.
9.
I. ATP üretimi,
HÜCRE DIŞI SIVI
II. DNA eşlenmesi,
III. oksijen üretimi,
IV. karbondioksit tüketimi
olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşir?
HÜCRE ZARI
SİTOPLAZMA
Makromolekül
�
�
Çözünmüş madde yoğunluğu, hücre içindeki çözünmüş mad- 7. de yoğunluğundan fazla olan çözeltiye hipertonik çözelti de nir.
II. Hücrenin çekirdeğine ve endoplazmik retikulumuna yakın yerde bulunur.
III. Sahip olduğu ribozomlar ile sitoplazmik proteinlerin sentezini gerçekleştirir.
B) I ve II
D) II ve III
B) Monomer maddelerin taşınmasını sağlaması C) Sadece ATP üretiminin sürdüğü hücrelerde görülmesi D) Suda çözünen maddelerin taşınmasını sağlaması E) Yarı geçirgen bir zar aracılığıyla madde alış verişini gerçekleştirmesi
11. Pankreas hücrelerinde protein yapılı olan insülin hormonunun üretilmesi ve kana salgılanması sırasında, endoplazmik reti-
hücre zarı
kulum
I
II
C) I ve III E) I, II ve III
ribozom
golgi
III 8.
�
Plazmolize uğrayan bitki hücrelerinde hücre zarı hücre duvarından uzaklaşır ve koful hacmi azalır.
60
E) II, III ve IV
A) Yoğunluğu farklı olan iki ortam arasında gerçekleşmesi
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
C) II ve III
10. Aşağıdakilerden hangisi aktif taşımayı pasif taşımadan ayırır?
Ökaryot hücrelerde koful oluşumunu sağlayan organel ile ilgili olarak, I. Glikoprotein ve lipoprotein gibi polimer organik molekülleri düzenleyerek kesecikler ile hücre zarına gönderir.
B) I ve IV D) I, II ve IV
Pinositoz olayı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Zardan geçemeyecek büyüklükteki sıvı moleküllerin hücre içine alınmasını sağlar. B) Hücre zarı içe doğru çökerek pinositoz cebini oluşturur. C) Pinositoz olayı hücre içine ve hücre dışına doğru çift yönlü gerçekleşebilir. D) Pinositik koful, hücre zarının boğumlanmasıyla oluşur. E) Hayvan hücrelerinde gerçekleşirken, bitki hücrelerinde gerçekleşmez.
Osmotik basınç hücre içi madde derişimi arttıkça artar, madde derişimi azaldıkça azalır.
Hipertonik ortama konulan bir hücrenin dış ortama su vererek büzülmesine plazmoliz denir.
A) I ve II
Palme Yayınevi
�
Pinositik koful
Mitokondri ve kloroplast organellerinde,
Aşağıdaki organellerden hangisi zarla çevrili değildir?
IV
yapılarının görev alma sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) Ribozom
B) Golgi cisimciği
A) I – II – IV – III
B) II – III – IV – I
C) Lizozom
D) Lökoplast
C) III – II – IV – I
D) III – IV – I – II
E) IV – II – lII – I
E) Mitokondri 1. C
2. B
3. E
4. D
5. E
6. C
7. B
8. A
9. A
10. C
11. E
3.Ünite
1.
Aşağıdaki moleküllerden hangisi fagositoz ile hücre içine alınamaz? A) Nişasta
B) Yağ asiti
D) Protein 2.
C) Laktoz
E) Glikojen
Aşağıdaki düzenekte “U” şeklindeki bir cam boru seçici geçirgen bir zarla bölünüyor. Bu borunun A ve B kollarına eşit hacimlerde fakat farklı derişimlerde sükroz çözeltileri konuyor. (Şekil 1, başlangıç durumu). Bir süre sonra A ve B kollarındaki çözelti seviyelerinin sabit hâle geldiği görülüyor. (Şekil 2, son durum). A
4.
B
A
B
5.
Bir süre sonra Sükroz çözeltisi
Sükroz çözeltisi Şekil – 1
Bu deney düzeneği ile ilgili,
I. Başlangıç ve son durumları karşılaştırıldığında A kolundaki çözeltinin derişimi artmış, B kolundaki çözeltinin derişimi ise azalmıştır.
II. Son durumda A ve B kolları arasındaki derişim farkı, başlangıç durumdaki A ve B kolları arasındaki derişim farkından fazladır.
III. Başlangıç durumunda B koluna konulan çözeltinin sükroz derişimi, A koluna konulan çözeltinin sükroz derişiminden daha yüksektir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
�
Aşağıdakilerden hangisi seçici geçirgen özelliğe sahip olan hücre zarından monomer moleküllerin taşınımına örnektir? A) Amipin yalancı ayakları ile beslenmesi B) Makrofajların antijenleri yok etmesi C) İnce bağırsaktaki villuslar ile glikoz mole� küllerinin emilimi D) Sinir uçlarından nörotransmitter maddelerin salgılanması E) Pankreas enzimlerinin bir kanal aracılığıyla ince bağırsağa ulaşması Aşağıdaki tabloda bazı hücre organellerine ait özellikler verilmiştir. Oksijen
I
Kullanmaz
Üretir
Azaltır
II
Tüketir
Üretmez
Azaltır
III
Üretir
Üretmez
Artırır
B) Yalnız III
D) I ve III
Hücre duvarına sahip bir hücrenin su alarak şişmesine turgor, hücre içindeki suyun hücre duvarına yaptığı basınca ise turgor basıncı denir.
�
Turgor basıncı hücrede su miktarı arttıkça artar, su miktarı azaldıkça düşer.
6.
C) I ve II
E) I, II ve III
Tabloya göre numaralandırılmış hücre organelleriyle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) I nolu organel hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur. B) II nolu organel kendini eşleyebilir. � C) III nolu organel bir bitkinin canlı olan her hücresinde bulunur. D) I nolu organel salgı yapan hücrelerde sayıca fazla bulunur. E) I, II ve III nolu organeller aynı hücrede bulunabilir.
Bitkilerin hücre duvarının yapısına katılan organik madde aşağıdakilerden hangisidir? A) Selüloz
B) Kitin
C) Nişasta
D) Peptidoglikan E) Kolesterol
7.
Hayvan hücreleri aşırı su alması durumunda hücre duvarı olmadığı için patlar. Bu olaya hemoliz adı verilir.
�
Çözünmüş madde yoğunluğu, hücre içindeki çözünmüş madde yoğunluğuna eşit olan çözeltiye izotonik çözelti denir. İzotonik ortama konan bir hücrede osmotik basınç turgor basıncına eşittir.
B) %13 C) %16 D) %26 E) %33
Aşağıdaki yapılardan hangisi ışık mikroskobu ile gözlenemez? A) B. subtilitis bakterisi B) Mitokondri C) Parankima hücresi D) Paramesyum
Turgor durumundaki bitki hücresinde koful hacmi artar ve hücre zarı hücre duvarına yaklaşır.
�
Sitoplazmasında %10 oranında glikoz bulunan canlı bir hücre, glikoz yüzdesi aşağıda verilen ortamlardan hangisine bırakılırsa daha az su kaybeder? A) %42
3.
Salgı
Plazmolize uğramış bir hücrenin,saf su gibi hipotonik bir ortama konulduğunda su alarak eski haline dönmesine deplazmoliz denir.
�
Osmotik basınç
Organel çeşidi
Çözünmüş madde derişimi hücre içindeki çözünmüş madde derişiminden az olan çözeltiye hipotonik çözelti denir.
Şekil – 2
Palme Yayınevi
Temel Kavramlar
Karma
9. TEST
/ HÜCRE
E) Grip virüsü
61
3.Ünite
/ HÜCRE
Temel Kavramlar �
8.
Turgor basıncı ve osmotik basınç arasında ters orantı bulunur. Turgor basıncı artan bir hücrenin osmotik basıncı azalır.
Polimer yapıdaki X molekülü ile monomer yapıdaki Y ve Z moleküllerinin hücre zarından geçiş yönleri aşağıda gösterilmiştir. Hücre içi Y
X
10. Aşağıda lizozomun oluşumu ve işlevleri şematik olarak verilmiştir.
Plazma zarı
Z
Granüllü ER Hücre zarı Taşıyıcı kesecik
Hücre dışı
�
Aktif taşıma canlı hücrelerde bir maddenin az yoğun olduğu ortamdan çok yoğun olduğu ortama doğru ATP harcana rak geçişine denir.
III. Z molekülünün hücre içindeki derişimi hücre dışına göre fazladır.
ifadelerinden hangileri doğru değildir? B) Yalnız II
Hücre zarından geçemeyen büyük moleküllerin koful oluşturularak hücre içine alınmasına endositoz denir.
62
I. Lizozom organeli, hasar görmüş organelleri sindirerek oluşturdukları monomerleri
E) II ve III
Aşağıdaki grafikte hücre zarından geçebilecek büyüklükte olan X moleküllerinin bir hayvan hücresine basit difüzyonla geçiş hızının değişimi verilmiştir.
hücrenin kullanımına sunar.
II. Lizozomun oluşumunda granüllü E.R ve golgi cisimciği görev alır.
III. Lizozom enzimleri hem anabolik hem de
IV. Endositoz ile alınan polimer besinler lizo-
katabolik olaylarda görev alabilir. zom enzimleri tarafından substrat olarak kullanılır.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) I ve II
Basit difüzyon hızı
B) II ve IV D) I, II ve IV
C) I, II ve III
E) I, II, III ve IV
?
�
Mitokondri
Bu şemayla ilgili,
C) Yalnız III
Aktif taşıma sırasında hücre zarındaki enzimler ve taşıyıcı proteinler görev yapar.
Difüzyon kurallarına göre hücre zarından geçemeyen büyük moleküllerin hücre içine ve hücre dışına taşınması endositoz ve ekzositoz olayları ile olur. Bu iki olay sırasında hücre enerji harcar.
Palme Yayınevi
D) I ve II
�
Lizozomlar
II. Y molekülü aktif taşıma ile hücre dışına atılmıştır.
9.
Besin
I. X molekülü hücreye endositoz ile alınmıştır.
A) Yalnız I �
Golgi cisimciği
işareti molekülün çok yoğun ortamdan az yoğun ortama, işareti ise molekülün az yoğun ortamdan çok yoğun ortama geçtiğini gösterdiğine göre,
Grafikte gösterilen “?” kısma, 11. Üzerinde ribozom bulunup bulunmamasına göre gruplandırılan organel çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?
I. sıcaklık,
II. molekül büyüklüğü,
III. yoğunluk farkı
A) Sentrozom
değişkenlerinden hangileri yazılamaz?
B) Endoplazmik retikulum
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 1. B
2. D
C) Golgi cisimciği
C) I ve II
D) Peroksizom
E) I, II ve III 3. A
4. C
5. C
E) Lizozom 6. B
7. E
8. C
9. A
10. D
11. B
3.Ünite
1. Zehirli bir molekül olan hidrojen peroksiti (H2O2) parçalayan katalaz enzimi aşağıdaki organellerin hangisinde depo edilir? A) Ribozom
B) Peroksizom
C) Lizozom
D) Endoplazmik retikulum
4.
�
Endositoz olayı tek yönlü gerçekleşir. Mantar ve bitki hücrelerinde endositoz gerçekleşmez.
�
Endositoz, alınan maddenin katı ve sıvı oluşuna göre fagositoz ve pinositoz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir.
Aşağıdaki grafikte bir hücrenin su almasına bağlı olarak osmotik basınç, emme kuvveti ve turgor basıncında meydana gelen değişimler gösterilmiştir. : Osmotik basınç
Basınç
E) Koful
Temel Kavramlar
Karma
10. TEST
/ HÜCRE
: Turgor basıncı : Emme kuvveti
2.
Hacim
K
Laktoz
Yağ asiti
Grafiğe göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Emme kuvveti hücrenin sahip olduğu osmotik basıncı ile turgor basıncı arasındaki farka eşittir. B) K noktasında hücrenin emme kuvveti sıfırdır. C) Hücrede osmotik basıncın artışı emme kuvvetinin ve turgor basıncının azalmasına neden olur. D) Hücre başlangıçta kendinden daha az yoğun ortamdadır. � E) Hücrenin turgor basıncı arttıkça emme kuvveti azalır.
L
Sükroz ve sükraz
M
K bölmesine sükroz molekülleri ve sükraz enzimi, L bölmesine laktoz molekülleri, M bölmesine yağ asiti molekülleri konulup uygun sıcaklıkta hidroliz olaylarının tamamlanması bekleniyor.
Palme Yayınevi
K
Daire biçiminde bir cam boru saf su ile doldurulup hücre zarı ( ) ve hücre çeperi ( ) ile K, L ve M bölmelerine ayrılarak aşağıdaki deney düzeneği elde ediliyor.
Bu sürenin sonunda K, L ve M bölmelerinde bulunan molekül çeşitleri ile ilgili,
I. Glikoz, fruktoz ve yağ asiti molekülleri her üç bölmede de bulunur.
5.
II. Sükraz enzimi L ve M bölmelerinde bulunur.
III. K, L ve M bölmelerinde bulunan molekül çeşidi sayısı aynıdır.
• X ve Y organellerinde nükleik asitler ve ETS elemanları bulunur.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
• X organelinde fotofosforilasyonla ATP sentezi gerçekleşir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 3.
Bir bakteri hücresinde aşağıdaki yapı çiftlerinden hangisi bulunabilir? A) Ribozom – Kamçı
D) Golgi cisimciği – Lökoplast E) Ribozom – Kromoplast
büyük moleküllü katı maddelerin hücre zarının oluşturduğu yalancı ayaklarla sarılarak hücre içine alınmasıdır. Fagositoz sırasında oluşturulan besin kofulunun lizozom ile birleşmesi sonucu besinin sindirimi gerçekleşir.
• Z organeli madde iletimini sağlar. Verilen bilgilere göre bu organellerle ilgili,
I. X organeli ışık enerjisini kimyasal bağ enerjisine dönüştürür.
II. Y organeli oksijen moleküllerini suya dö- � nüştürür.
III. Z organeli hücre zarının yapısına katılan glikoproteinlerin sentezini yapar.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
B) Sentrozom – Lizozom C) Hücre çeperi – Kloroplast
Bir hücrede bulunan X, Y ve Z organellerine ait bilgiler aşağıda belirtilmiştir.
Fagositoz,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Pinositoz, büyük moleküllü sıvı maddelerin hücre zarından oluşan pinositik cep aracılığıyla hücre içine alınmasıdır. Pinositik cebin boğumlanması ile oluşan pinositik kofullar, fagositozda oluşan besin kofullarından daha küçüktür.
63
3.Ünite
/ HÜCRE
Temel Kavramlar �
6.
Ekzositoz, büyük moleküllerin hücre dışında atılması olayına denir. Hücre içinde oluşan atık maddeler ya da enzim ve hormon gibi salgı maddeleri bu yolla hücre dışına gönderilir.
Aşağıdaki grafiklerde ökaryot bir hücrede gerçekleşebilen bazı olaylar verilmiştir. İnorganik madde
8.
Organik madde
Aşağıdaki organellerden hangisinin faaliyeti anabolik reaksiyonlar içermez? A) Kontraktil koful B) Golgi cisimciği C) Ribozom
X organeli
Monomer organik madde
Y organeli
D) Kloroplast
ATP
E) Endoplazmik retikulum
Monomer madde
9.
Aşağıdaki tabloda, I numaralı sütunda hücrede gerçekleşen madde taşınım biçimleri, II
Z organeli
hücrenin yüzey alanı artar.
7.
ait bazı örnekler verilmiştir.
Grafiklere göre, I. X organelinde klorofil pigmenti bulunur. II. Y organelinde oksijenli solunum tepkimeleri gerçekleşir. III. Z organelinin faaliyeti sırasında su açığa çıkar. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) I, II ve III Aşağıda canlı bir hücredeki enerji dönüşümleri verilmiştir. Işık enerjisi
�
Endositoz olayında, hücre zarının bir kısmının koparak koful oluşumuna katılması hücrenin yüzey alanının azalmasına neden olur.
I
Palme Yayınevi
�
Ekzositoz olayında, koful zarı hücre zarı ile birleştiğinden
numaralı sütunda ise bu taşınım biçimlerine
Polimer madde
CO2 + H2O
Kloroplastlardaki fotosentez
Organik + O2 moleküller Mitokondrideki hücresel solunum
II
1 Aktif taşıma
a Pankreas hücrelerinde üretilen insülin hormonunun kana verilmesi
2
Difüzyon
b Hipotonik ortama konulan bir hücrenin su alması
3
Osmoz
c Amipin polimer bir besini hücre içine alması
4
Fagositoz d Glikozun az yoğun olduğu ortama doğru zardaki taşıyıcı proteinler yardımıyla taşınması
5
Ekzositoz
e Alveollerdeki oksijenin kana geçmesi
Tabloya göre, madde taşınım biçimleri ve bu taşınım biçimlerine ait örnekler ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) 1→d
ATP
B) 2→e
C) 3→b
D) 4→c
E) 5→a
Işık enerjisi
�
Hücre duvarı bitkiler, bazı alg türleri, bakteriler, arkeler ve mantarların yapısında bulunur. Ancak bu canlılarda hücre duvarının yapısı bitkilerden farklıdır. Bitki hücrelerinde hücre duvarının ana maddesini selüloz oluşturur.
64
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Mitokondri fotosentezin organik ürünlerini hücre solunumunda yakıt olarak kullanır. B) Kloroplast organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürür. C) Hücresel solunum sonucu oluşan ürünler fotosentezde hammadde olarak kullanılır. D) Enerji dönüşümlerinin gerçekleştiği hücre ökaryot bir canlıya aittir. E) Birçok hücrenin kullandığı ATP’nin asıl kaynağı ışık enerjisidir. 1. B
2. A
3. A
4. C
5. E
10. Ökaryot bir canlıda aşağıdaki organel çiftlerinden hangisi birlikte bulunamaz? A) Golgi cisimciği – Ribozom B) Kloroplast – Endoplazmik retikulum C) Lizozom – Ribozom D) Sentrozom – Lökoplast E) Mitokondri – Kontraktil koful 6. E
7. B
8. A
9. A
10. D
3.Ünite
/ HÜCRE
DERS NOTLARI
65
Ekoloji
4. Ünite
4.Ünite
1.
Bir ceylan popülasyonunu oluşturan sağlıklı bireylerde, I. üreme zamanı,
II. kromozom sayısı,
III. gen çeşidi,
IV. beslenme biçimi
özelliklerinden hangileri farklılık gösterebilir? A) I ve III
B) II ve IV
D) I, III ve IV
4.
I. ayrıştırıcı organizmaların sayısının artması, II. bölge yakınındaki tarım alanlarında ot öldürücü ilaçların kullanılması,
III. birim alan başına düşen yağış miktarının hızla azalması
olaylarından hangileri neden olabilir? A) Yalnız III
2.
B) I ve II
Aşağıda aynı bölgede bulunan üç farklı ekolojik birim verilmiştir.
D) II ve III
Belirli bir zaman diliminde, belirli bir alanda bulunan ve aynı türe ait bireylerden oluşan topluluğa popülasyon denir.
�
Popülasyonun yoğunluğu, büyüklüğü, dağılım biçimi ve yaş dağılımı popülasyon dinamiğini meydana getirir.
C) I ve III E) I, II ve III
E) II, III ve IV 5.
�
Belirli bir bölgedeki otsu bitki sayısının hızla azalmasına,
C) I, II ve III
Temel Kavramlar
Popülasyon Ekolojisi
1. TEST
/ EKOLOJİ
Aşağıda bir popülasyona ait birey sayısının zamana bağlı değişimi verilmiştir. Birey sayısı
Komünite
Ekosistem Popülasyon
1
3
Palme Yayınevi
2
Bu ekolojik birimlerle ile ilgili,
I. 2 nolu birimde ototrof ve heterotrof türler bir arada bulunur.
II. 1 nolu birimde hem canlı hem de cansız unsurlar bulunur.
III. 3 nolu birimde bulunan tüm canlıların kromozom sayısı aynıdır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
3.
t1
II. dışa göç,
III. üreme hızı
değişkenlerinden hangilerinin hızlanma meydana gelir? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
Zaman
Bu popülasyon ile ilgili, I. büyüme hızının pozitif olduğu zaman
� Birim alan ya da hacimdeki birey sayısına popülasyon yoğunluğu denir.
II. büyüme hızının sıfır olduğu zaman III. büyüme hızının negatif olduğu zaman eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
artışında
t5
dilimleri → t5
C) I ve II
E) II ve III
t4
dilimleri → t2 ve t4,
C) I ve III E) I, II ve III
6.
Popülasyon yoğunluğunun artışına bağlı olarak yoğunluk artışını sınırlandıran bazı faktörler kendini gösterir. Böylece popülasyonun aşırı büyümesi engellenmiş olur.
Buna göre, aşağıdaki faktörlerden hangisi popülasyon yoğunluğuna bağlı sınırlayıcı bir etki göstermez?
Bir ekosistemde çevre direncinin artmasına bağlı olarak, I. birey sayısı,
t3
dilimleri → t1 ve t3,
E) II ve III
t2
�
Doğum ve ölüm oranı, içe ve dışa göçler popülasyon yoğunluğunu etkileyen faktörlerdir.
�
Doğum oranı, bir popülasyona birim zamanda üreme sonucu katılan birey sayısıdır.
A) Besin kıtlığı B) Olumsuz iklimsel değişiklikler C) Popülasyon dışına göç D) Yaşama alanının daralması E) Rekabet
67
4.Ünite
/ EKOLOJİ
Temel Kavramlar �
7.
Doğum oranı; popülasyonun büyüklüğüne, yaş dağılımına, çevresel etkenlere ve dişilerin yumurtlama miktarına göre değişebilir.
Buna göre bir alabalık popülasyonunun büyüklüğünü,
I. yeni oluşan yavruların daha büyük ve ergin bireyler tarafından tüketilmesi,
II. akıntı ve rüzgâr sonucu gametlerin döllenme şansının azalması,
III. dişi bireylerin aşırı avlanmasına bağlı olarak yeterli sayıda yavru oluşamaması
�
Popülasyon büyüklüğündeki değişimler abiyotik ve biyotik faktörlerin karşılıklı etkileşimleri sonucu ortaya çıkar.
Ölüm oranı, popülasyondan ölüm sonucu ayrılan birey sayısıdır.
9.
Taşıma kapasitesinin üzerine çıkan bir ceylan popülasyonunda,
I. ölüm oranının artması,
II. avcı sayısının azalması,
III. dışa göçlerin artması,
IV. besin miktarının azalması
değişimlerinden hangileri, popülasyonun dengeye gelmesine yardımcı olabilir? A) I ve III
B) II ve IV
D) I, III ve IV
C) I, II ve III
E) I, II, III ve IV
durumlarından hangilerinin etkilemesi biyotik faktör olarak değerlendirilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
10. Aşağıda farklı bölgelerde yaşayan insan popülasyonlarının yaş piramitleri verilmiştir.
�
Ölüm oranı; popülasyonunun özelliklerine, çevresel etkenlere, yaş dağılımına ve cinsiyete göre değişebilir.
Bir popülasyondaki birey sayısının zamana bağlı değişim grafiği aşağıda verilmiştir.
Erkek
Dişi
Erkek
Birey sayısı
I
II
Erkek I
�
Belirli bir zamanda popülasyonu oluşturan birey sayısına popülasyon büyüklüğü denir.
ANAHTAR
I. zaman aralığında II. zaman aralığında Hastalıkların
Tür içi rekabetin
azalması
artması
B) Besin miktarının azalması
Doğum oranının
Yaş grubu 0–14 Yaş grubu 15–44 Yaş grubu 45–85+
III
Buna göre büyümekte olan, dengede olan ve gerilemekte olan popülasyonlar aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
artması
C) İç göçlerin artması Avcı hayvan �
Bir popülasyona diğer alanlardan yeni bireylerin gelişi içe göç, popülasyondaki bireylerin başka alanlara gidişi ise dışa göç adını alır.
68
Büyümekte olan popülasyon
Dengede olan popülasyon
Gerilemekte olan popülasyon
sayısının artması
A)
I
II
III
Dış göçlerin
B)
II
I
III
azalması
artması
C)
II
III
I
Tür içi rekabetin
Hastalıkların
D)
III
I
II
azalması
artması
E)
III
II
I
D) Besin rekabetinin E)
Dişi
Zaman
II
Aşağıdakilerden hangisinde verilenler, birey sayısında görülen bu değişimleri doğrudan sağlayabilecek nedenler arasındadır?
A)
Dişi
Palme Yayınevi
8.
1. A
2. B
3. A
4. D
5. E
6. B
7. C
8. B
9. D
10. D
4.Ünite
1.
Aynı türe ait farklı bölgelerde yaşayan iki hayvan popülasyonunun büyüme hızlarının farklı olması,
Temel Kavramlar
Popülasyon Ekolojisi
2. TEST 4.
Belirli bir bölgede yapılan gözlemler sonunda, aslan popülasyonunun birey sayısının azaldığı, ceylan popülasyonunun birey sayısının ise arttığı ortaya çıkmıştır. Buna göre,
I. iklimsel faktörler,
II. avcı türlerin yoğunluğu,
III. yaşama alanının büyüklüğü
I. tür içi rekabetin artması,
faktörlerinden hangilerine bağlı olabilir?
II. çevre direncinin azalması,
A) Yalnız I
III. türe özgü salgın bir hastalığın ortaya çıkması,
IV. besin miktarının artması
durumlarından hangileri aslan ve ceylan popülasyonlarındaki belirtilen değişimlere neden olmuş olabilir?
B) Yalnız II
D) II ve III 2.
C) I ve II
E) I, II ve III
Birbirine yakın alanlarda avlanan üç farklı aslan popülasyonunun yayılış alanları aşağıda verilmiştir.
A
Bu şemaya göre,
I. B popülasyonunda birim alanda bulunan birey sayısı daha fazladır.
II. Üç popülasyonun yaşam alanlarının ayrı olması tür içi rekabeti azaltır.
III. A, B ve C alanlarında yaşayan aslanların ekolojik nişleri arasında benzerlik bulunmaz.
5.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 3.
Palme Yayınevi
C
Aslan popülasyonu
B
C) I ve II
E) II ve III
I ve II
III ve IV
B)
I ve IV
II ve III
C)
I ve III
II ve IV
D)
II ve III
I ve IV
E)
II ve IV
I ve III
I. Farklı türden bireylere sahip olabilir.
II. Bireyleri glikozun fazlasını nişasta olarak depolar.
III. Ototrof canlı sayısının artmasından olumlu etkilenir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Popülasyon alanının büyüklüğü, türün yayılma yeteneği ve çevresel faktörler göçe neden olur.
�
Bir popülasyonun büyüklüğündeki değişim, bireylerin popülasyona katılmasını ya da popülasyondan ayrılmasını sağlayan süreçlerin nispi oranını yansıtır.
�
Bir popülasyonun büyüklüğündeki değişim aşağıdaki formülle belirlenir.
Popülasyon değişme (A).
^Ah = f
Aşağıda yaş dağılımı verilen tavşan popülasyonlarından hangisinin gerilemekte olduğu söylenebilir? : Genç bireyler
A)
: Ergin bireyler
B)
Birey sayısı
Otçul beslenen bir hayvan popülasyonu ile ilgili,
�
Ceylan popülasyonu
A)
Birey sayısı
Yaş
Doğ um Ölüm ve p − f ve p içe göç d›fla göç
1442443 1442443 B
C
Birey sayısı
�
Bir popülasyondaki birey sayısı artmıyor ya da azalmıyorsa (B = C), popülasyon dengededir.
�
Popülasyonun büyüklüğü artıyorsa doğum ve içe göçler, ölüm ve dışa göçlerden fazladır (B > C).
Yaş
D)
büyüklüğündeki
: Yaşlı bireyler
Yaş
C)
/ EKOLOJİ
Birey sayısı
Yaş
E) Birey sayısı
69
/ EKOLOJİ
Temel Kavramlar �
6.
Farklı coğrafik bölgelerde yaşayan aynı tü-
9.
rün farklı popülasyonları için aşağıdakiler-
Popülasyonun büyüklüğü azalıyorsa doğum ve içe göçler, ölüm ve dışa göçlerden azdır (B < C).
den hangisi söylenemez?
A) Taşıma kapasiteleri farklı olabilir. B) Bireylerinin protein yapılarında benzerlikler
görülür.
Belirli bir zamanda, belirli çevre koşullarında popülasyonların büyüklüğünde görülen değişmeler “J” tipi ve “S” tipi olarak adlandırılan iki büyüme eğrisiyle açıklanır.
D) Vücut büyüklükleri farklı olabilir.
E) Kromozom sayıları farklı olabilir.
7.
Hayatta kalan birey sayısı (logaritmik)
�
J tipi büyüme modeli, bir popülasyonun kaynakların sınırlı olmadığı ideal bir ortamda geometrik artış göstererek büyü mesidir.
�
1,000
K
2 5 Buna göre, diğer tüm koşulların optimum olduğu yaşama alanlarında K, L ve M popülasyonlarının büyüme hızları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? B) K > M > L
L
M 0
50 Maksimum ömür oranı
100
Bu grafiğe göre,
II. Yaşlı bireylerdeki ölüm oranı en yüksek olan canlı türü L'dir. III. Yavru bakımının en iyi olduğu canlı türü K'dir. yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
Günler
Bu grafiğe göre,
I. Antilop popülasyonunun yoğunluğu taşıma kapasitesine ulaşmıştır.
II. İlgili zaman diliminde bölgedeki üretici canlı sayısı artmış olabilir.
III. Popülasyondaki bireyler arasındaki besin rekabeti çok fazladır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
E) II ve III
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
�
Popülasyon büyüklüğü birçok faktörün kontrolü altındadır. Türler arası rekabet, av–avcı ilişkisi, sıcaklık, yağış, ışık, toprak, besin vb. faktörler popülasyonların sınırsız büyümesini engeller.
70
Bir hayvan popülasyonu ile ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir? A) B) C) D)
Bireyleri arasında rekabet görülür. Belirli bir bölge içinde yaşarlar. Üremeleri sonucu verimli yavrular oluşur. Bazı bireylerinde ototrof beslenme görülür. E) Bireylerin protein yapıları birbirine benzer. 1. E
E) M > L > K
10
I. Erken yaşlarda ölüm oranının en az olduğu canlı türü M'dir.
8.
C) L > M > K
10. Aşağıdaki grafikte bir çayır ekosisteminde bulunan antilopların besin bulmak için harcadığı enerji miktarı gösterilmiştir.
S tipi büyüme modeli, popülasyon yoğunluğu arttıkça, çevresel tepkinin etkilerini yavaş yavaş göstermesi sonucu ortaya çıkar. Bu tip büyümede çevresel tepki popülasyon büyümesini sınırlandırır.
1 4
• M popülasyonunda →
D) M > K > L
100
1
• L popülasyonunda →
A) K > L > M
Aşağıdaki grafikte üç farklı canlının hayatta kalma eğrileri verilmiştir.
Palme Yayınevi
�
C) Üreme biçimleri farklı olamaz.
Farklı bölgelerde yaşayan aynı türe ait üç popülasyonda üreme dönemindeki bireylerin oranları aşağıda verilmiştir. 1 • K popülasyonunda → 2
Besin bulmak için harcanan enerji miktarı
4.Ünite
2. A
3. B
4. C
5. D
C) Yalnız III
E) I ve III
11. Aşağıdaki faktörlerden hangisi bir popülasyonun yoğunluğunun artması için etkisinin azalması gereken faktörlerden biri değildir? A) Besin miktarı
B) Rekabet
C) Ölüm oranı
D) Çevre direnci
E) Salgın hastalıklar 6. E
7. C
8. D
9. B
10. B
11. A
4.Ünite 3. TEST 1.
Bir yaşam alanının taşıma kapasitesi ile ilgili,
4.
I. Popülasyon büyüklüğünün taşıma kapasitesine yaklaşması çevre direncinin artmasına neden olur.
II. Besin miktarı ve yaşam alanı gibi çevresel faktörlerin değişimi taşıma kapasitesini değiştirmez.
III. Taşıma kapasitesini aşan popülasyonlarda doğum oranı azalırken ölüm oranı artar.
ifadelerinden hangileri doğru değildir? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
�
E) II ve III
Aşağıdaki grafiklerde üç farklı hayvan popülasyonunda genç, ergin ve yaşlı bireylerin oranları (%) verilmiştir. Birey sayısı (%) Birey sayısı (%)
I
III
Buna göre, bu popülasyonların büyüme hızlarının azdan çok olana doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
(
: Ergin
A) I – II – III
• t1 zaman aralığında, dışa göç eden birey sayısı, içe göç eden birey sayısından daha az ve doğum oranı ölüm oranından fazla,
• t2 zaman aralığında, dışa göç eden birey sayısı, içe göç eden birey sayısına ve do� ğum oranı ölüm oranına eşit,
• t3 zaman aralığında, içe göç eden birey sayısı dışa göç eden birey sayısından fazla ve doğum oranı ölüm oranına eşit
olduğuna göre, t1, t2 ve t3 zaman aralıklarında ilgili popülasyonun birey sayısındaki değişim aşağıdaki grafiklerden hangisinde doğru gösterilmiştir?
A)
: Yaşlı )
B) II – I – III
D) III – I – II
C) II – III – I
Bir popülasyonda,
Birey sayısı (%)
II
: Genç
� Belirli bir zamanda habitat bozulması olmaksızın, belirli Aşağıdakilerden hangisi popülasyon örnebir çevrenin destekleyebildiği ği olamaz? maksimum popülasyon büyüklüğü taşıma kapasitesi olarak A) Ankara’daki Tiftik keçileri tanımlanır. B) Eymir gölündeki Aynalı sazanlar
C) I ve II
Palme Yayınevi
I. ototrof canlı sayısının azalması,
II. tür içi rekabetin artması,
III. etçil hayvan sayısının azalması,
IV. topraktaki inorganik madde miktarının artması
değişimlerinden hangileri çevre direncini artırıcı etki gösterir? B) I ve IV D) I, II ve III
C) II ve III E) I, II ve IV
t2
t3 Zaman
C) Birey sayısı
t1
t2
t1
D)
t2
t3
t1
t2
t3
Birey sayısı
t1
Popülasyon büyümesi sonucu ortaya çıkan, popülasyonun potansiyel büyüme hızında gittikçe azalan bir düşüşe yol açan, tüm biyotik ve abiyotik nitelikli faktörlere çevre direnci denir.
�
Popülasyon artışını engelleyen parazitler, hastalıklar, su eksikliği, iklim koşulları, açlık, rekabet, avcılar, yoğunluk, yaşama alanı gibi faktörler çevre direncini oluşturur.
�
Bir popülasyonun gelişme sürecinde büyüme hızının yavaşlaması, çevre direncini oluşturan faktörlerin sınırlayıcı bir etken olmaya başlamasından kaynaklanır.
Zaman
Birey sayısı
t3 Zaman
E)
Belirli bir alanda büyüyen bir popülasyonun birey sayısı artarken, büyüme hızı azalır. Popülasyon taşıma kapasitesine ulaştığında, o popülasyonun yoğunluğu en fazla, büyüme hızı ise sıfırdır. Yani popülasyon büyüklüğü denge halindedir.
Birey sayısı
E) III – II – I
Otçul bir hayvan popülasyonu için,
A) I ve II
B)
Birey sayısı
t1
3.
Temel Kavramlar
Popülasyon Ekolojisi
C) Bolu Dağı’nda bulunan kızıl çamlar D) Tatlı su birikintilerindeki protistler E) Laboratuvar kültüründe çoğaltılan Paramesyum aurelia türü terliksi hayvanlar
5. 2.
/ EKOLOJİ
t2
t3
Zaman
Zaman
71
4.Ünite
/ EKOLOJİ
Temel Kavramlar �
Çevre direncinin baskısı, popülasyon büyüklüğü ortamın taşıma kapasitesine yaklaştıkça artar ve çoğunlukla popülasyonu ortamın taşıma kapasitesi sınırları içinde tutar.
6.
I. popülasyon,
II. ekosistem,
III. komünite
I. otçul hayvan sayısının azalması,
ekolojik birimlerin hangilerinde birden fazla tür bulunabilir?
II. denitrifikasyon bakterilerinin artması,
III. nitrifikasyon bakterilerinin azalması
A) Yalnız I
durumlarından hangileri olumlu rol oynar?
7.
B) Yalnız III
b N türü
c
10. Aşağıdaki grafik bir popülasyondaki büyüme hızının zamana bağlı değişimini göstermektedir.
Popülasyon yoğunluğu
Palme Yayınevi
Bu grafiğe göre,
I. Popülasyon yoğunluğunun b'den a'ya doğru değişmesi türe ait bireylerin hayatta kalma oranını artırır.
II. Bu tür için popülasyon yoğunluğu ile hayatta kalan birey sayısı arasında doğru orantı vardır.
8.
72
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
Büyüme hızı
Bir popülasyonun büyüklüğünde çeşitli faktörlerin etkisiyle meydana gelen azalış ve artışlar dalgalanmalar meydana getirir. Avcı etkileşimleri, besin yetersizliği, iklimsel değişiklik- ler gibi abiyotik ve biyotik faktörlerin etkisiyle popülasyon büyüklüğünde dalgalanmalar gözlenebilir.
Bir popülasyondaki bireylerin belirli bir alandaki yerleşme biçimi popülasyon dağılımını oluşturur.
E) II ve III
Hayatta kalma
Bazı popülasyonların büyüklüğündeki değişimler yoğunluğa bağlı değildir. İklim gibi çevresel faktörler popülasyon büyüklüğünü kontrol eder.
�
C) I ve II
Aşağıdaki grafik N türünün popülasyon yoğunluğu ile hayatta kalma ilişkisini göstermektedir.
a
�
Belirli bir alanda yayılış gösteren bir bitki popülasyonunun yoğunluğunun artmasında,
D) I ve III
�
9.
Aynı bölgeye ait olan,
t0
yorumlarından hangileri yapılabilir? B) I ve II
D) II ve III
t2
Zaman
t3
Buna göre bu popülasyonun büyüklüğü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) t0 anında çevre direnci minimumdur. B) t1 anındaki birey sayısı, t3 anındaki birey sayısından fazladır. C) t3 anında popülasyon taşıma kapasitesine ulaşmıştır. D) t2 anındaki biyoaktif birey sayısı, t0 anındakinden daha fazladır. E) t2 – t3 zaman aralığı boyunca çevresel tepki giderek artmıştır.
III. Popülasyon yoğunluğunun b'den c'ye doğru değişimi tür içi rekabeti artırır. A) Yalnız III
t1
C) I ve III E) I, II ve III
Çayırlık bir alanda yaşayan tavşanların yoğunluklarının hesaplanabilmesi için,
11. Dengeli bir popülasyonda,
I. birim zamanda doğan birey sayısı,
I. yaş ortalaması,
II. yaşadıkları alanın yüz ölçümü,
II. doğum oranı,
III. içe göçün dışa göçe oranı,
III. rekabet
IV. alanda bulunan tavşan sayısı
niceliklerinden hangilerinin bilinmesi yeterlidir?
faktörlerinden hangilerinin artışı popülasyondaki birey sayısının artmasına neden olur?
A) I ve II
A) Yalnız II
B) I ve IV D) II ve IV
1. A
2. D
C) II ve III E) III ve IV
3. A
4. D
B) Yalnız III
D) I ve III 5. D
6. E
7. C
8. D
9. A
C) I ve II
E) II ve III 10. B
11. A
4.Ünite
1.
Komüniteler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
4.
A) Yapılarında farklı beslenme şekline sahip canlılar bulunur. B) Süksesyon sürecinde sahip olduğu tür çeşitliliği değişebilir. C) Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe komünitelerdeki tür çeşitliliği azalır. D) Yapılarındaki habitat çeşitliliği ile tür çeşitliliği arasında ters orantı vardır. E) Komşu komüniteler arasındaki geçiş bölgelerinde tür çeşitliliği fazladır.
I. Her iki türünde yararlandığı bir etkileşim biçimidir.
II. Türlerden birinde meydana gelen değişiklikler, diğer türün hayatta kalma gücünü ve üremesini etkiler.
III. Bazı çeşitlerinde etkileşim içinde olan türler birlikte evrimleşir (koevrim).
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Aşağıdaki şemada X, Y ve Z türleri arasındaki etkileşimler gösterilmiştir. Zarar verir
X
Yarar sağlar
Y
Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) X canlısının birey sayısının artması Z canlısını olumlu etkiler. B) X, Y ve Z canlıları aynı alanda yaşayabilir. C) Y ve Z canlıları arasında kommensal bir ilişki vardır. D) Y canlısının birey sayısındaki azalma X canlısını Z canlısına göre daha fazla etkiler.
3.
Belirli bir komünitede uzun bir zaman içinde türlerin aşamalı olarak birbirlerinin yerini almaları aşağıdaki terimlerden hangisine karşılık gelir? A) Süksesyon
B) Baskın tür
C) Ekolojik niş
D) Kilit taşı tür E) Ekoton
P. caudatum
20
�
Dengede olan popülasyonlarda her yaş grubundaki birey sayısı yaklaşık olarak birbirine eşit olduğundan, düzgün yaş piramidi görülür.
�
Göçlerin olmadığı dengede olan bir popülasyonda doğum ve ölüm oranı birbirine eşit, popülasyon büyüklüğü sabittir.
Gerilemekte olan popülasyonlarda dar tabanlı yaş piramidi görülür. Bu popülasyonlarda genç birey sayısı az, yaşlı birey sayısı fazladır.
P. caudatum 5 10 15 Günler (Karışık kültürlerde)
Bu grafiklere göre iki türün, I. rekabet güçleri,
II. ekolojik nişleri,
III. kullandıkları besin çeşitleri,
IV. üreme hızları
özelliklerinden hangilerinin çok benzer olduğu söylenebilir? A) I ve II
B) I ve III D) II ve IV
6.
Bir popülasyondaki yaş dağılımlarını doğum ve ölüm oranları belirler. Popülasyondaki yaş dağılımı yaş piramitleri ile gösterilir.
P. aurelia
40
E) X canlısı Y canlısı üzerinden parazit olarak beslenir.
�
C) I ve III
60
15 Günler 5 10 (Tek başına)
Bir popülasyondaki bireyler üreme öncesi (genç), üreme dönemi (ergin) ve üreme sonrası (yaşlı) bireyler olarak üç gruba ayrılır. Her bir yaş grubundaki birey sayısı, popülasyonun yaş dağılımını oluşturur.
Birey sayısı P. aurelia
40 20
�
E) I, II ve III
Birey sayısı
Etkilemez
Popülasyonlarda kümeli, düzenli ve rastgele dağılım biçimleri görülür. Popülasyonlarda görülen bu dağılım biçimleri, gen akışının sağlanmasında ve türlerin yeni özellikler kazanmasında önemli bir role sahiptir.
Paramecium (terliksi hayvan) türlerinden olan P.aurelia ve P. caudatum türlerinin tek başına ve karışık kültürlerindeki birey sayıları aşağıdaki grafiklerde gösterilmiştir.
60
Z
Yarar sağlar
B) I ve II
D) II ve III
Palme Yayınevi
2.
�
Türler arasında görülen simbiyotik ilişkilerden bir tanesi olan mutualizm ile ilgili,
A) Yalnız II
5.
Temel Kavramlar
Komünite Ekolojisi
4. TEST
/ EKOLOJİ
C) II ve III E) III ve IV
Hayvansal parazitlere ait olan,
I. insanın ince bağırsağında yaşayan tenya,
II. sığırın kanını emen kene,
III. köpeğin derisinde yaşayan bit
organizmalarından hangileri gelişmiş bir � sindirim sistemine sahiptir? A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
73
/ EKOLOJİ
Temel Kavramlar �
�
7.
Büyümekte olan popülasyonlarda geniş tabanlı yaş piramidi görülür. Bu popülasyonlarda genç bireylerin sayısı çok, yaşlı bireylerin sayısı azdır.
• Bir komünite içinde bulunan türlerin uzun bir zaman diliminde aşamalı olarak birbirinin yerini alması • Süksesyon sonucu olgunluğa ulaşmış, dengeli yapıdaki komüniteler. • Komünitenin yerleştiği coğrafik alan
• İki ya da daha fazla yaşama birliğinin kesiştiği alan
Yukarıda verilen komünite ile ilgili kavramlar içinde aşağıdakilerden hangisi bulunmaz?
Birçok hayvan popülasyonunda yoğunluk artışına bağlı olarak kısırlık, düşükler, ölü doğum, aşırı saldırgan davranışlar 8. görülür.
�
I. K bölgesindeki canlıların protein yapıları aynıdır.
II. L bölgesinden rastgele seçilen iki canlı verimli yavru oluşturur.
Yüksek popülasyon yoğunluğu bazı hayvan türlerinde strese yol açar. Stres sonucunda meydana gelen birtakım değişikler doğum oranının azalmasına, ölüm oranının artmasına neden olur. 9.
�
II. organik monomerleri parçalayarak ATP sentezi,
III. inorganik maddeleri organik maddeye dönüştürme
olaylarından hangileri sadece ototrof beslenen canlılarda gerçekleşir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
11. Aşağıdaki grafikte Alaska buzul körfezinde buzulların geri çekilmesinden sonraki süksesyon sırasında toprak azot konsantrasyonundaki değişim gösterilmektedir.
III. M bölgesi biyotik ve abiyotik faktörlerden oluşur. yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız III D) I ve III
C) I ve II
Aynı komünitede yaşayan iki farklı popülasyona ait bireyler çiftleştiklerinde oluşan yavruların kısır olduğu gözlenmiştir. Buna göre bu iki popülasyonun, I. beslenme biçimi,
II. içerdiği tür çeşidi,
III. bireylerinin kromozom sayısı özelliklerinden hangilerinin farklı olduğu kesin olarak bilinir?
2. A
1 Öncü türler
3. A
4. E
5. C
2 Geçiş türleri
3 Ladin
250 200 150 100 50 0
50
100
Yıl
150
200
Grafiğe göre,
I. Öncü türler toprağı geçiş türleri için verimli hale getirmiştir.
II. Alaska buzul körfezinde ikincil süksesyon gerçekleşmiştir.
III. Topraktaki azot konsantrasyonun azalmaya başlaması ladin ağaçlarının bölgeye yerleşmesi ile başlamıştır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III
1. D
300
E) II ve III
Bitki popülasyonlarının büyüklüğü biyolojik faktörlerle kontrol edilir. Artan yoğunluk kaynak kullanımı bakımından rekabete neden olur ve popülasyon yoğunluğu azalır.
74
Bu bölgeler ile ilgili,
I. kendine özgü organik madde üretimi,
Biyosfere ait birimlerin gösterildiği aşağıdaki şemada K bölgesi popülasyonu, L bölgesi komüniteyi, M bölgesi ise ekosistemi göstermektedir.
Palme Yayınevi
Bazı hayvan türlerinde popülasyon büyüklüğü, türün biyolojik yapısından kaynaklanan faktörler tarafından düzenlenir.
A) Süksesyon B) Ekoton C) Biyotop D) Klimaks E) Ekolojik niş
M L K �
10. Canlılarda görülen,
Üst topraktaki azot(g/m2/18 in.profil)
4.Ünite
6. D
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III 7. E
8. B
9. B
C) I ve II
E) II ve III 10. B
11. A
4.Ünite
1.
Konak canlının ince bağırsaklarında yaşayan tenya gibi organizmalar,
I. solunum,
Aşağıda canlı gruplarından hangileri arasında karşılıklı yarar esasına dayanan bir simbiyotik ilişki bulunamaz?
II. protein sentezi,
A) İnek – Selüloz sindirici bakteri
III. üreme,
B) Fasulye – Rhizobium bakterisi
IV. hücre dışı sindirim
C) Alg – Mantar
olaylarından hangilerini gerçekleştirecek enzim sistemlerinden yoksundur?
D) İstiridye – Yengeç
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve II 2.
4.
E) Fil – Parazit yiyen kuş
C) Yalnız IV
E) III ve IV
İnsan nüfusunun sürekli artması yeryüzündeki kaynakların aşırı tüketimine, ciddi boyutlardaki çevresel bozulmalara ve biyolojik türlerin ortadan kalkmasına neden olmaktadır.
�
İnsanlar tarafından gerçekleştirilen fosil yakıt kullanımı, tarım alanlarının yerleşim alanlarına dönüştürülmesi, tarımsal ilaç kullanımı, hatalı gübreleme, endüstriyel ve kentsel atıkların doğaya bırakılması gibi faaliyetler çevre kalitesinin her geçen gün biraz daha bozulmasına neden olmaktadır.
�
Belirli bir alan içerisinde sürekli etkileşim içerisinde bulunan canlıların oluşturduğu topluluğa komünite denir.
�
Komşu komüniteler arasındaki geçiş bölgelerine ekoton adı verilir.
Bir komünitedeki bitki türlerinin toplam biyokütleleri aşağıdaki grafikte verilmiştir. Biyokütle miktarı
2
3
4
5
Bitki türü
Bu bitki türleri ile ilgili,
Palme Yayınevi
1
I. 2 numaralı bitki türü baskın türdür.
II. Tamamı besin piramidinin birinci trofik düziyinde yer alır.
Bir kuş cennetinde,
I. bölgenin doğal park alanı olarak koruma altına alınması,
II. belirli bir bölgesinin yerleşim alanına dönüştürülmesi,
III. bölgeye istilacı türlerin girişinin önlenmesi
III. Aralarında su, mineral ve güneş ışığı için rekabet olabilir.
uygulamalarından hangilerinin yapılması biyoçeşitliliğin sürdürülmesinde olumlu etki yapar?
yorumlarından hangileri yapılabilir?
A) Yalnız I
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 3.
�
5.
Temel Kavramlar
Komünite Ekolojisi
5. TEST
C) I ve II
I. Aynı türe ait bireylerin ekolojik nişleri, farklı türlere ait bireylerin ekolojik nişlerine göre daha az benzerlik gösterir.
II. Bitki ve hayvan popülasyonlarındaki büyümeyi sınırlayan ve dengede tutan en önemli faktörlerden biridir.
III. Yaşama alanına en iyi uyum sağlayan tür, bu ortamdaki diğer türlerle en iyi rekabet edebilen türdür.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
E) I, II ve III
Tür içi ve türler arası rekabet ile ilgili,
C) I ve II
E) II ve III
6.
/ EKOLOJİ
Bir yaşama birliğinde bulunan dominant (baskın) türler ile ilgili, I. Ekolojik rolleri ya da nişleri nedeniyle aynı zamanda kilit taşı türler olarak da adlandı� rılır.
II. Çevresel koşulların etkisiyle komünitedeki baskın tür değişebilir.
III. Komünite içinde en yüksek bolluğa ya da en fazla biyokütleye sahip türlerdir.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
�
Komünitenin yerleştiği coğrafik alana biyotop adı verilir.
Komünitedeki farklı türler simbiyotik ilişkiler, av–avcı ilişkileri ve rekabet gibi nedenlerden dolayı sürekli etkileşim içindedir.
75
4.Ünite
/ EKOLOJİ
Temel Kavramlar �
�
7.
Aynı türe ait bireyler arasındaki rekabete tür içi rekabet denir.
I. bölgede biriken organik atık miktarının artması,
II. toprakta bulunan azotlu bileşik miktarının azalması,
III. bölgede bulunan otçul hayvan sayısının azalması
Bir buğday tarlasındaki buğ dayların su, mineral ve ışık gibi çevresel faktörler için yaptığı rekabet, tür içi rekabete örnek olarak verilebilir.
8. �
Bir komünitede yaşayan ayrıştırıcı organizma sayısının azalması,
Farklı türlerin bireyleri arasındaki rekabete türler arası rekabet denir.
değişimlerinden hangilerine neden olabilir? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
10. Birincil süksesyon ile ilgili,
I. Daha önce organizmalar tarafından işgal edilmemiş alanlarda ortaya çıkar.
II. Başlangıçta toprak yapısı fiziksel ve kimyasal özellikleri bakımından canlıların gelişmesi için uygun değildir.
III. Zaman içinde alana yeni türlerin gelmesiyle mevcut türler ortadan kalkabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
C) I ve III
B) Yalnız III
D) II ve III
E) I, II ve III
Aşağıdaki şemada A göl yaşama birliğini, B kara yaşama birliğini, C ise bu yaşama birliklerinin kesişim alanı olan ekotonu göstermektedir.
C) I ve II
E) I, II ve III
11. Doğal bir ekosistemde yaşayan X, Y ve Z türlerinin A maddesinin ekosisteme eklenmeden önce ve eklendikten sonra birey sayılarındaki değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Birey sayısı
: A maddesi eklenmeden önce
100
: A maddesi eklendikten sonra
80 60
A
�
Buğday tarlasındaki buğdaylar ile yabani otlar arasındaki reka bet, türler arası rekabete örnek olarak verilebilir.
Bu alanlarla ilgili,
Y
Canlı türleri
Z
Grafiğe göre,
II. Komünitenin tür çeşitliliği azalmıştır.
II. C’nin tür çeşitliliği A ve B’den fazla olabilir.
III. A maddesi tüm türleri olumsuz etkilemiştir.
III. B yaşama birliğindeki canlılar C kısmında yaşayamaz.
yorumlarından hangileri yapılamaz? A) Yalnız II
ifadelerinden hangileri doğrudur? B) I ve II
D) II ve III
9.
76
X
I. A yaşama birliğinde üretici olarak siyanobakteriler bulunabilir.
Bir bireyin ekolojik ortamdaki işlevi onun nişini gösterir.
Bir canlının beslenmek, korunmak, saklanmak, üremek ve diğer canlılar ile ilişki içerisinde olmak gibi yaptığı ve yapması gereken tüm faaliyetler ekolojik niş içerisinde yer alır.
20
I. X canlısının yerini süksesyonla Y canlısı almıştır.
A) Yalnız II
�
B
�
C
Palme Yayınevi
40
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
C) I ve III 12. Simbiyotik yaşam biçimlerinde evrimleşme yönü bir canlının diğerine zarar vermesinden, iki canlının karşılıklı yarar sağlamasına doğrudur.
E) I, II ve III
Parazit canlılar ile ilgili aşağıda yapılan eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
Buna göre,
I. mutualizm,
II. kommensalizm,
A) Ökse otu → Tam parazit
III. parazitizm
B) Pire → İç parazit
C) Sıtma mikrobu → Bir hücreli parazit
simbiyotik ilişkilerinin ortaya çıkış sırası nasıl olmalıdır?
D) Canavar otu → Yarı parazit
A) I – II – III
E) Bağırsak solucanı → Dış parazit 1. C
2. E
3. E
4. D
5. C
B) I – III – II
D) III – I – II 6. D
7. E
8. B
9. C
10. E
C) II – III – I
E) III – II – I 11. D
12. E
4.Ünite
1.
Aşağıdaki olaylardan hangisi bir komünite içinde yaşayan tüm organizmalarda ortak olarak gerçekleşir?
4.
A) Eşeyli üreme B) Ototrof beslenme C) Enerji üretimi D) Mayoz bölünme E) Glikojen sentezleme
2.
Aşağıda üç farklı kuş türünün aynı ağacın üzerinde yaşadıkları alanlar gösterilmiştir. 5.
A
B C
I. Kuş türleri arasında gerçekleşen kaynak paylaşımı, bu kuşların aynı ağaç üzerinde birlikte yaşamasına olanak sağlamıştır.
II. Bu kuş türlerinin ekolojik nişleri arasında benzerlik bulunmaz.
III. A, B ve C türlerinin aynı ağacın farklı bölgelerinde yaşamaları türler arası rekabeti azaltır.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
3.
�
Canlılar arasındaki simbiyotik ilişkiler ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir? A) Bazı kuş türlerinin ineklerin üzerindeki parazit canlılar ile beslenmesi → Mutualizm B) Küsküt otunun üzerinde yaşadığı bitkiden inorganik ve organik maddeleri alması → Tam parazitlik C) Memeli hayvanların bitki tohumlarını uzak alanlara taşıması → Kommensalizm D) Liken birliğini oluşturan canlılar arasındaki � madde alış verişi → Mutualizm E) Tenyanın ihtiyaç duyduğu besin monomerlerini konak canlıdan karşılaması → İç parazitlik Aşağıdaki grafikte aynı komünitede yaşayan dört farklı türün tek bir kaynak için niş boyutları ve bu kaynağın kullanım derecesi karşılaştırılmıştır.
C) I ve II
C) Ekolojik nişleri D) Hoşgörü aralıkları E) Nükleotit çeşitleri
Ekolojik nişleri tamamen aynı olan iki tür, bir komünite içinde birlikte bulunamaz. Ekolojik nişlerinde bir ya da daha fazla önemli farklılıkları olan ve ekolojik olarak benzer türler, bir komünite içerisinde birlikte bulunabilirler.
R
Rus biyolog Gaus tarafından açıklanan bu görüş ekologlar tarafından “rekabette elenme prensibi” olarak adlandırılmıştır.
Niş boyutu
6.
A) Solunum organları B) Besin zincirlerindeki konumları
�
P N
E) II ve III
Aynı komünitede yaşayan farklı hayvan popülasyonlarında aşağıdaki özelliklerden hangisinin aynı olduğu kesin olarak söylenir?
Ekolojik nişleri aynı olan iki tür, komünite içinde bir araya geldiğinde aralarında rekabet başlar ve rekabet gücü az olan tür o alanda yok olur ya da doğal seleksiyon ile farklı bir kaynağı kullanmak üzere farklı özellikler kazanır.
Kaynak kullanım derecesi M
Buna göre, Palme Yayınevi
Temel Kavramlar
Komünite Ekolojisi
6. TEST
/ EKOLOJİ
Bu grafiğe göre ilgili kaynak bakımından hangi iki tür arasında niş çakışması yok- � tur? A) M ve N B) M ve P C) N ve P D) N ve R E) P ve R
Bir türün rekabet veya başka biyotik faktörlerin olumsuz etkileri tarafından sınırlanmadan sahip olabileceği en geniş yaşama alanında gerçekleştirdiği nişe asıl niş adı verilir.
Liken birliğini oluşturan canlılar birbirlerinden ayrılarak özdeş yapılı iki çözeltide bir süre bekletilmiştir. Bu sürenin sonunda algin metabolik aktivitelerinin devam ettiği, mantarın ise öldüğü gözlenmiştir. � Bir türün rekabet ve avlanma Buna göre ilgili çözelti, gibi biyotik etkileşimlerin varlıI. enzimatik tepkimeler için uygun sıcaklığa ğı durumunda gerçekleştirdiği sahip olma, nişe işi gerçekleştirilen niş deII. karbondioksit ve su gibi inorganik molenir. küller içerme, III. glikoz ve amino asit gibi besin monomerlerini bulundurma, IV. ışık olan bir ortamda bekletilme özelliklerinden hangilerine sahip değildir? � Komünitelerde türler arası reA) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve IV kabetten farklı olarak av–avcı D) II ve III E) III ve IV ilişkisi de bulunabilir. 77
/ EKOLOJİ
Temel Kavramlar �
7.
Av – avcı ilişkisinde besin olan hayvana av (X), avla beslenen hayvana ise avcı (Y) denir. (X → Y)
�
İki farklı türe ait bireyin ya da popülasyonun yarar ve zarar gözetilmeden birlikte yaşamasına simbiyoz (birlikte yaşam) denir.
I. Üzerinde canlı bulunmayan bir ortama canlıların yerleşmesiyle başlayan değişimler birincil süksesyon olarak adlandırılır. II. Bir dizi değişim sonucu oluşan dengeli ve olgunluğa erişmiş komünitelere biyom adı verilir. III. Varolan bir komünitenin tahrip edilmesi sonucu bölgeye yeni türlerin yerleşip, gelişmesi ile oluşan değişimler ikincil süksesyon olarak adlandırılır.
B) I ve II
D) II ve III Simbiyotik ilişkiler mutualizm, kommensalizm ve parazitizm 8. gibi farklı biçimlerde gerçekleşebilir.
K
L
Liken birliğindeki su yosunları mantarın solunum ürünü olan CO2 ve H2O’yu fotosentezde
kullanarak besin ve O2 üretir. Mantar ise su yosunlarının ürettiği besin ve O2’yi solunum olayında kullanır.
78
0
M
+
N
P
+ R
II. N bitkisinin hücre duvarındaki selüloz,
III. N bitkisinin sitoplazmasında bulunan maltoz,
IV. M bitkisinin hücre zarındaki glikoprotein
organik bileşiklerinden hangilerinde rastlanabilir?
I
II Parazitizm
Okyanus : a’nın asıl nişi : a’nın gerçekleştirilen nişi
Kommensalizm
Kommensalizm
Mutualizm
Kommensalizm
Parazitizm
Mutualizm
Parazitizm
Mutualizm
Kommensalizm
B) Baskın tür
C) Biyom
D) İndikatör tür
3. E
4. C
5. D
: b’nin gerçekleştirilen nişi
Şemaya göre bu kaz midyeleri ile ilgili, I. Chathamalus kaz midyelerinin asıl nişleri gerçekleştirilen nişlerinden daha geniştir.
II. Balanus kaz midyelerinin aşırı avlanması durumunda Chathamalus kaz midyeleri kayaların okyanusa yakın kısımlarına doğru yayılış gösterebilir.
III. Chathamalus kaz midyelerinin kayaların daha çok üst, Balanus kaz midyelerinin kayaların daha çok alt tabakalarına yerleşmesi türler arası rekabeti azaltarak her iki canlınında yaşama şansını artırır.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
E) Komünite 2. D
Gelgit zonu : b’nin asıl nişi
Ekolojik süksesyonun en son evresinde ortaya çıkan kararlı ve dengeli bitki topluluğu aşağıdakilerden hangisiyle tanımlanır? A) Klimaks
Gelgit zonu
Balanus(b)
III
C) Parazitizm
1. C
B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV
Chthamalus(a)
Buna göre, numaralandırılmış olan simbiyotik ilişkiler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Parazitizm
9. �
III
B) Kommensalizm Mutualizm
Mantar ve su yosunlarının D) oluşturduğu liken birliği mutu- E) alizme örnek olarak verilebilir.
I. M bitkisinin lökoplastında depoladığı nişasta,
11. Aşağıdaki şemada İskoçya kıyılarında gelgitlere maruz kalan kayalar üzerinde yaşayan Chthamalus ve Balanus cinsi kaz midyelerinin asıl nişleri ile gerçekleştirdikleri nişleri verilmiştir.
E) I, II ve III
+
−
A) Mutualizm
�
C) I ve III
II
I +
Mutualizm, iki ya da daha fazla türün karşılıklı yarar sağladıkları bir yaşama biçimidir. Bu bir- liktelikte çoğu kez birbirinden farklı özellikler gösteren türler bir arada bulunur.
Buna göre elma ağacının fotosentezle ürettiği radyoaktif karbon atomu taşıyan glikoz moleküllerine,
A) I ve II
Aşağıda özetlenen simbiyotik ilişkilerde (+) canlının yarar sağladığını, (–) canlının zarar gördüğünü, (0) ise canlının etkilenmediğini göstermektedir.
�
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III
�
10. Bir elma ağacının üzerinde yarı parazit olan M ile tam parazit olan N bitkileri yaşamaktadır.
Komünitelerde meydana gelen değişimler ile ilgili,
Palme Yayınevi
4.Ünite
6. B
7. C
8. C
9. A
10. C
11. E
4.Ünite
1.
Belirli bir alandaki,
4.
I. ekosistem, II. popülasyon,
I. ikincil tüketici ile beslenen canlı sayısı,
III. komünite
ekolojik birimlerinin hangilerinden rastgele seçilen iki bireyin farklı türden olma ihtimali vardır?
II. üretici canlılar tarafından soğurulan ışık miktarı,
III. ikincil tüketicilere aktarılan besin miktarı
niceliklerinden hangilerinin azalmasına neden olur?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
A) Yalnız II
5.
L K
M
Şekil - 1
L
N
K
Canlı türü
E) II ve III
Kommensalizmde birlikte yaşayan iki türden biri bu birliktelikten yarar sağlarken (konuk), diğer tür (konak) etkilenmez.
�
İstiridye ile istiridyenin sırt boşluğunda yaşayan çok küçük bir yengeç türü arasındaki ilişki kommensalizme örnek olarak verilebilir.
Besin piramidindeki yerleşimleri Şekil1’deki gibi olan canlılara ait Şekil-2’de sütun grafiğinde X yerine,
II. vücut büyüklüğü, III. üreme hızı,
IV. zehirli madde birikimi
niceliklerinden hangileri yazılamaz? A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve III D) II ve III E) III ve IV Çevresel faktörler için her canlı türünün uyum yeteneğinin maksimum ve minimum sınırları vardır. Tolerans sınırları denilen bu iki sınır arasında kalan aralığa tolerans (hoşgörü) aralığı denir. Buna göre sıcaklık tolerans eğrisi dar olan bir bakteri türü ile ilgili,
I. Düşük sıcaklıklarda yaşayamaz.
II. Tolerans sınırları arasındaki mesafe azdır.
III. Sıcaklığın sürekli değiştiği uyum yeteneği artar.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
bölgelerde
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III
Üçüncül tüketici
10J 100J
Birincil tüketici
1000J 10 000J
Üreticiler Palme Yayınevi
I. birey sayısı,
Aşağıda bir kara ekosistemindeki canlılara ait olan enerji piramidi şematize edilmiştir.
İkincil tüketici
Şekil - 2
�
C) I ve II
X M
3.
B) Yalnız III
D) I ve III N
Türler arasında zorunlu olmayan mutualizme gevşek mutualizm denir. Filler ile fillerin üzerindeki parazitleri yiyen kuş türlerinin arasındaki ilişki gevşek mutualizme örnek olarak verilebilir.
aynı besin zincirinde yer alan,
�
Birincil tüketici canlıların sayısının artması
2.
Temel Kavramlar
Komünite Ekolojisi
7. TEST
Bu şemayla ilgili,
I. Üretici canlıların sahip olduğu enerji miktarı, tüketici canlıların sahip olduğu enerji miktarının toplamından çoktur.
II. Herhangi bir trofik düzeyde bulunan enerjinin sadece %10’u bir üstteki trofik düze� ye aktarılabilir.
III. Tüketici bir canlı grubunun sahip olacağı enerji miktarı beslendiği canlı grubuna bağlı olarak değişir.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III 6.
E) I, II ve III
I. birey sayısı,
II. vücut büyüklüğü,
III. biyokütle
niceliklerinden hangileri azalır? B) I ve II
D) II ve III
Parazit yaşamda, organizmalardan biri bu etkileşimden zarar görürken diğeri yarar sağlar.
C) I ve III
�
Zarar gören canlı konak, yararlanan ise parazit (konakçı) olarak adlandırılır.
�
Parazitler; bir hücreli, bitkisel ve hayvansal parazitler olmak üzere üç grupta incelenebilir.
Besin piramidinde üretici basamağından son tüketici basamağına doğru gidildikçe,
A) Yalnız III
/ EKOLOJİ
C) I ve III E) I, II ve III
79
4.Ünite
/ EKOLOJİ
Temel Kavramlar
�
�
I. üretici canlı sayısının artması,
10. Aşağıda aynı besin zincirinde yer alan farklı canlı gruplarının gerçekleştirdiği metabolik olaylardan bazıları verilmiştir.
II. etçil beslenen tür çeşitliliğinin azalması,
III. otçul canlılar arasındaki besin rekabetinin artması
• M canlısı sindirim kanalında yer alan mutualist bakteriler sayesinde selülozu sindirebilmektedir.
değişimlerinden hangilerinin gerçekleşmesi beklenir?
• N canlısı diğer canlıların atıklarını R canlısının kullanabileceği forma dönüştürmektedir.
• P canlısı hücre dışına salgıladığı enzimlerle, glikojen ve protein gibi polimerleri sindirmektedir.
• R canlısının bazı hücrelerinde güneş enerjisini soğuran pigmentler vardır.
Bu bilgilere göre bu canlı gruplarının besin piramidine yerleşimi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
Bazı bakteriler, amipler ve kamçılılar ile sıtma mikrobu bir hücreli parazitlerdir.
Bir ekosisteme otçul beslenen yeni bir türün girmesi durumunda,
A) Yalnız II
Bitkisel parazitler yarı parazit ve tam parazit olmak üzere ikiye ayrılır.
D) I ve III
E) II ve III
Aşağıdaki grafikte aynı besin zincirinde yer alan canlıların biyokütle grafikleri verilmiştir.
Biyokütle
A)
Yarı parazitlerin kloroplastları vardır ve fotosentez ile kendi besinlerini üretebilirler. B
C
D
E
I. Besin zincirine katılan zehirli madde birikiminin en fazla olduğu tüketici canlı E’dir.
II. Üreme hızı en az olan canlı türü B’dir.
Yarı parazitler üzerinde yaşa dıkları bitkinin ksilemine uzattıkları emeç adı verilen uzan- tılar ile su ve suda bulunan inorganik maddeleri alır.
9. Ökse otu yarı parazit bitkilere örnek olarak verilebilir.
Tam parazit bitkilerin klorofilleri olmadığı için fotosentez yapamazlar.
80
N
P
D)
N
B) I ve II
P
C) I ve III
R
N
M
yargılarından hangileri yanlıştır?
M
M
E)
III. Birey sayısı en fazla olan canlı türü C’dir.
A) Yalnız III
P
N
R
M
R
N
M
M
P
N
M C)
N
N
R
Canlı türü
Buna göre bu canlı türleri ile ilgili,
D) II ve III
�
B) P
�
C) I ve II
8.
A
�
B) Yalnız III
Palme Yayınevi
�
7.
N
R R
R R R
E) I, II ve III
Aynı besin zincirinde yer alan A, B, C, D ve E canlılarından B ve E canlılarının ototrof olduğu bilinmektedir. Buna göre D canlısının besin zincirindeki trofik düzeyi aşağıdakilerden hangisindeki gibi olursa, sahip olacağı birey sayısı en fazla olur?
11. Aşağıdakilerden hangisi ekosistemdeki canlıları etkileyen abiyotik faktörlerden biri değildir?
A) B → A → C → D
A) Güneş
B) B → A → D → C
B) Mineral maddeler
C) E → A → C → D
C) İklimsel değişimler
D) E → A → D → C
D) Ayrıştırıcılar
E) B → D → A → C
E) Su miktarı
1. D
2. C
3. B
4. A
5. E
6. C
7. B
8. E
9. E
10. C
11. D
4.Ünite
1.
Aşağıdaki organizmalardan hangisinin besin piramidinde bulunduğu trofik düzey diğerlerinden farklıdır? A) Sırtlan
B) Tavşan
D) Tırtıl
C) Ceylan
E) Koyun
4.
�
Tam parazit bitkiler üzerinde yaşadığı konak bitkinin hem ksilem hem de floemine emeç uzatarak organik besinler ile su ve mineralleri alırlar.
�
Tam parazitlere örnek olarak canavar otu verilebilir.
�
Hayvansal parazitler iç parazitler ve dış parazitler olmak üzere ikiye ayrılır.
Bir ekosistemde,
I. oksijen,
II. enerji,
III. karbon,
IV. azot
moleküllerinden hangilerinin döngüsü gerçekleşir?
2.
Temel Kavramlar
Ekosistem Ekolojisi
8. TEST
A) I ve II
B) I ve IV D) I, III ve IV
/ EKOLOJİ
C) II ve III E) I, II, III ve IV
5. Bit
lar
Buğday
Yukarıda verilen besin piramidiyle ilgili,
C) Mantarlar ürettikleri sindirim enzimlerini hücre dışına salgılayabilir.
I. Üreticilerin biyokütlesi, farelerden daha çoktur.
D) Bitkiden fareye aktarılan enerji miktarı, fareden yılana aktarılandan çoktur.
II. Ayrıştırıcılar besin piramidindeki tüm canlılar ile etkileşim içindedir.
III. Bir trofik düzeyde bulunan canlının vücut büyüklüğü daima alttaki trofik düzeydeki � canlıdan daha fazladır.
Palme Yayınevi
E) Yılan sayısının azalması fare sayısının artmasına neden olur. 3.
ıcı
tır
Fare
A) Enerji aktarımı tüketici canlılardan üretici canlılara doğru gerçekleşir. B) Toprağa verilen zehirli bir maddenin kartaldaki birikim oranı yılandan çok olur.
rış
Yukarıda verilen besin zinciri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Ay
A) Yalnız II
• Bir bireyin bulunduğu ortam içerisinde sahip olduğu veya yapmak zorunda olduğu ekolojik rolü.
• Bir komünitenin üzerinde yaşadığı coğrafik alan.
• Belirli sınırlar içinde etkileşim halinde bulunan farklı türden canlı grupları ve bu grupları içinde barındıran cansız çevre.
• Bir türün yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde devam ettirebildiği yaşam alanı.
Aşağıdakilerden hangisi yukarıda verilen tanımların karşılığı olan terimlerden biri değildir? A) Habitat
B) Ekosistem
C) Popülasyon
D Biyotop
E) Ekolojik niş
ifadelerinden hangileri doğrudur? B) Yalnız III
D) I ve III 6.
C) I ve II
Sindirim sistemi bulunmayan iç parazitler, konağın sindirilmiş besinlerini (monomer) kullanırlar.
E) I, II ve III
Ekosistemin biyotik faktörleri olan canlıların eksiklikleri ile ilgili,
I. Üreticilerin eksikliği durumunda ekosis� temde besin üretimi gerçekleşemez.
II. Ayrıştırıcıların olmaması durumunda ortamda organik madde birikimi olur.
III. Tüketicilerin olmaması durumunda, üreticilere ait organik maddeler ayrıştırıcılar tarafından kullanılamaz.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
İç parazitlerin hareket, duyu ve sinir sistemleri basit yapıda olmasına karşın üreme sistemleri çok gelişmiştir.
C) I ve III E) I, II ve III
�
Tenya ve bağırsak solucanları iç parazitlere örnek olarak verilebilir.
81
/ EKOLOJİ
Temel Kavramlar �
�
7.
Dış parazitler, üzerine kısa ya da uzun süre tutunarak konağın kanını emen, sindirim sistemi gelişmiş parazitlerdir. Ancak çoğunda sindirim enzimi salgılanmaz.
I. daha kolay avlanabilme,
III. aslan gibi düşmanlara karşı kendilerini daha iyi savunabilme
Su samuru
avantajlarından hangilerini kazandırır?
�
Zaman
Aşağıda aynı bölgede yaşayan canlılar arasındaki beslenme ilişkisi gösterilmiştir.
K
Kelp yosunu ve su samuru sayısında meydana gelen aşağıdaki değişimlerden hangisi deniz kestanesi sayısındaki değişimin nedeni olabilir?
(
:Kelp yosunu,
A) Birey sayısı
: Su samuru)
B) Birey sayısı
M
L N
Dominant türlerin aksine kilit taşı türler çoğunlukla komünite içerisinde bol bulunmaz. Bu türler, ekolojik rolleri nedeniyle komünitelerin yapısını çok kuvvetli bir şekilde kontrol ederler.
82
Kelp yosunu
Komünite yapısı üzerinde dominant türler ve kilit taşı türler kuvvetli bir kontrol uygular. Dominant (baskın) türler, komünite içerisinde en yüksek bolluğa sahip olan türlerdir.
Birincil süksesyon, üzerinde canlı bulunmayan bir ortama canlıların yerleşmeye başlamasıyla gerçekleşir.
Deniz kestanesi
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Bit, pire ve kene dış parazit örneklerindendir.
Belirli bir bölgede uzun bir zaman içinde türlerin aşamalı olarak birbirlerinin yerini almalarına süksesyon (ardıllık = sıralı değişim) denir. Süksesyonlar birincil ve ikincil süksesyon olmak üzere ikiye ayrılır.
Deniz kestanesi sayısı
I
II
III
A)
N
M
L
B)
M
N
L
C)
N
M
K
D)
L
K
M
E)
M
N
K
Zaman
C) Birey sayısı
Bu besin zincirindeki üretici (I), ayrıştırıcı (II) ve birincil tüketici (III) canlılar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
�
Katil balina
�
10. Bir deniz ekosisteminde bulunan canlılara ait besin piramidi ve deniz kestanesi sayısında meydana gelen değişim aşağıda verilmiştir.
II. grup içindeki bireylerin hayatta kalma şansını artırma,
8.
�
Bir sırtlan popülasyondaki bireylerin bireysel olarak değilde sosyal gruplar halinde yaşaması bu canlılara,
Palme Yayınevi
4.Ünite
D) Birey sayısı
Zaman E) Birey sayısı
Zaman
Zaman
Zaman
11. Aşağıda üç farklı bitki türünün toprağın pH’ına bağlı olarak birey sayılarında meydana gelen değişimleri gösterilmiştir. 9.
Ekolojik organizasyon düzeylerine ait olan,
Bitki sayısı
Y türü
I. komünite,
II. biyosfer,
III. popülasyon,
IV. ekosistem
birimlerinin küçükten büyüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
Z türü
0
A) I – III – IV – II
B) III – I – IV – II
C) I – II – IV – III
D) III – I – II – IV
2. A
3. C
7
14 Toprağın pH’ı
Grafiğe göre, bu bitki türlerinin pH tolerans eğrilerinin en dar olandan en geniş olana doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Z – X – Y
B) X – Z – Y
D) X – Y – Z
E) II – III – IV –I 1. A
X türü
4. D
5. C
6. B
7. E
8. E
9. B
C) Y – Z – X
E) Y – X – Z 10. A
11. A
4.Ünite
1.
2.
Bir fasulye bitkisinin köklerinde yaşayan Rhizobium cinsi bakterilerin faaliyetlerini olumsuz etkileyen çevresel bir değişken, aşağıdaki maddelerden hangisini bitki köklerine geçiş hızını azaltır? A) Demir B) Magnezyum C) Fosfor D) Potasyum E) Nitrat tuzu
Temel Kavramlar
Ekosistem Ekolojisi
9. TEST
�
Birincil süksesyonda liken, yosun, ot, funda–çalı ve ağaç evreleri sıralı bir değişim gösterir.
B) Denitrifikasyon bakterileri : Toprak → Hava �
İkincil süksesyon, daha önce üzerinde bir komünitenin bulunduğu ancak aşırı otlatma, kesim, yangın gibi çeşitli nedenler ile bozulmuş ortamlarda gerçekleşir.
4.
Aşağıda azot döngüsünde görev alan organizmaların faaliyetine bağlı olarak azotun aktarım yönü verilmiştir.
Buna göre, aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? A) Yeşil bitkiler : Hava → Organik madde C) Saprofit bakteriler : Organik madde → Hava D) Nitrifikasyon bakterileri : Hava → Toprak E) Rhizobium bakterileri : Toprak → Hava
Aşağıdaki şemada azot döngüsünde görev yapan bazı organizmalar harfler ile gösterilmiştir. N2
Karasal Döngü
5.
Aşağıdaki şemada azot döngüsünde görev yapan bazı organizmalar numaralandırılarak � verilmiştir.
D
Özümleme
N2
Ayrışma
A NH3
C
B NO2–
NH4+
Bu organizmalar ile ilgili,
Palme Yayınevi
NO3–
A
I. denitrifikasyon olayında görev yapanlar → A,
II. nitrifikasyon olayında görev yapanlar → B ve C
III. azot fiksasyonunda görev yapanlar → D
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) II ve III
1 4
Ekoloji bilimi canlıların birbirleri ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceler.
3
–
NO 2
�
Ekolojik birimler küçükten büyüğe doğru; popülasyon → komünite → ekosistem → biyom → biyosfer şeklinde sıralanır.
�
Ortak atadan gelen, yapı ve görev bakımından benzer özelliklere sahip, aralarında gen alış verişi olabilen ve kısır olmayan döller meydana getiren bireylere tür adı verilir.
2
Bu organizmalar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 4 numaralı organizma havadaki azot gazı miktarını artırır.
I. azot bağlayıcı bakteriler,
II. yeşil bitkiler,
III. saprofit bakteriler,
IV. denitrifikasyon bakterileri
organizmalarından hangilerinin yoğunluğunun artması, topraktaki nitrat tuzu miktarının azalmasına neden olabilir?
D) III ve IV
�
Nitrit
E) I, II ve III
B) I ve III
NH3 NH+ 4
NO3–
C) I ve II
Bir ekosistemde yer alan,
A) Yalnız IV
Ekolojik süksesyon sürecinin son aşamasında ortam şartları anormal derecede değişmedikçe dengeli ve olgunluğa erişmiş bir komünite meydana gelir. Buna klimaks adı verilir.
NH+ 4
3.
/ EKOLOJİ
B) 2 numaralı organizmanın ürünü 3 numaralı organizmanın substratı olur.
C) II ve IV E) I, II ve IV
C) 1 numaralı organizma azot bağlayıcı bakteridir. D) 1 ve 4 numaralı organizmalar ototrof beslenir. E) 2 ve 3 numaralı organizmalar nitrifikasyon olayında görev yapar.
83
4.Ünite
/ EKOLOJİ
Temel Kavramlar �
6.
Belirli bir bölgede, belirli bir zaman diliminde yaşayan aynı türden bireylerin oluşturduğu topluluğa popülasyon denir.
I. nitrit, II. saprofit, III. nitrat, IV. denitrifikasyon
bakterilerinden hangileri karbondioksit gazını kullanabilecek enzim çeşitlerine sahiptirler? B) II ve IV
D) I, III ve IV
E) I, II, III ve IV
Azot döngüsü sırasında yukarıdaki grafiklerdeki değişimlere neden olan bakteri çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
N2 4
1 +
�
Ekolojik niş bir bireyin bulunduğu ortam içerisinde yapmak zorunda bulunduğu bütün sorumlulukları ve işlevleri ifade eder.
84
Organik atıklar
Bu basamaklarda görev yapan organizmalar ile ilgili,
II. 2 → saprofit canlılar,
III. 3 → nitrifikasyon bakterileri,
IV. 4 → denitrifikasyon bakterileri
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II
B) I ve IV D) II ve IV
II
III
A) Denitrifikasyon Rhizobium
Nitrifikasyon
B) Nitrifikasyon
Rhizobium
Denitrifikasyon
C) Rhizobium
Nitrifikasyon Denitrifikasyon
D) Rhizobium
Rhizobium
Nitrifikasyon
E) Denitrifikasyon Nitrifikasyon Rhizobium
I. 1 → azot bağlayıcı bakteriler,
Habitat bir organizmanın doğal adresi, ekolojik niş ise o adreste yaptığı iş şeklinde ifade edilebilir.
Aynı alan içerisinde birbirleriyle ilişkili olan tüm popülasyonların oluşturduğu topluluğa komünite denir.
3
10. Aşağıda suyun litosfer (taş küre), hidrosfer (deniz ve tatlı sular) ve atmosfer arasındaki döngüsü verilmiştir. Güneş enerjisi
Rüzgarla su buharının net hareketi
Karalar üzerine taşınma
Karalar üzerine yağışlar
Denizden buharlaşma Karadan buharlaşma (Terleme ve solunum) Deniz üzerine yağış
C) II ve III
Toprak altında süzülme
E) I, II, III ve IV
Yeryüzeyindeki ve yeraaltındaki sular
8.
�
NO3
Palme Yayınevi
NH4 NH3
2
�
I
Aşağıda azot döngüsüne ait bazı basamaklar numaralandırılarak verilmiştir. N2
Zaman
Zaman
III
C) III ve IV
Bir türün yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde devam ettirebildiği yaşam alanına habitat denir.
7.
Zaman II Atmosferdeki azot gazı
II
A) I ve III
�
Topraktaki nitrat tuzu
Atmosferdeki azot gazı
9.
Azot döngüsünde görev alan,
Bu şemaya göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? A) Terleme ve solunum atmosferdeki suyun
Denitrifikasyon bakterileri,
bitki yapısına katılmasını sağlar.
I. azot gazı → amonyak,
II. amonyak → nitrat tuzu,
III. nitrat tuzu → azot gazı
C) Yağışlar ile atmosferdeki su miktarı artar-
dönüşümlerinden hangilerini gerçekleştiremez?
D) Canlılar olmasa da doğadaki su döngüsü
A) Yalnız II
ğışlarla doğrudan denizlere döner.
B) I ve II
D) II ve III 1. E
B) Denizlerden buharlaşan suyun tamamı ya-
2. A
ken, buharlaşma ile azalır. devam eder.
C) I ve III
E) Yağışlarla litosfere inen su hidrosfere dö-
E) I, II ve III 3. C
4. B
nemez. 5. D
6. A
7. E
8. B
9. E
10. D
4.Ünite
1.
Tam parazit olarak beslenen canavar otu bitkisinde aşağıdaki moleküllerden hangisini sentezleyecek enzim çeşidi bulunmaz? A) Klorofil B) Selüloz C) DNA D) Protein E) ATP
2.
9DêDN
9DêDNSRSODV\RQX E\NOç ELQ
7DYêDQSRSODV\RQX E\NOç ELQ
II. inorganik maddeleri kullanarak organik besin üretimi,
III. üzerinde bulunduğu bitkinin ksileminden su ve suda çözünen inorganik maddelerin alınımı,
IV. sahip olduğu klorofil pigmentinden dolayı � yeşil renkli olma
özelliklerinden yarı parazit ve tam parazit bitkilere ait olanları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Kar tavşanı ve vaşak sayısının değişimini gösteren yukarıdaki grafikle ilgili, I. Komünite içindeki av – avcı ilişkisini gösterir.
II. Kar tavşanı ve vaşak sayısının beraber artıp, beraber azaldığı zaman dilimleri yoktur.
III. Kar tavşanı sayısının maksimum olduğu tüm zaman dilimlerinde vaşak sayısı minimumdur.
Palme Yayınevi
IV. Vaşak popülasyonunun yoğunluğu genel olarak tavşan popülasyonundan azdır.
yorumlarından hangileri yapılamaz?
5.
Yarı parazit
Bir balık türü yaşamının ilk üç ayında fitoplankton, zooplankton ve küçük balıklarla, daha sonra ise küçük balık ve yumuşakçalar ile beslenmektedir. Buna göre bu balık türünün yaşına bağlı olarak,
II ve IV
I ve III
B)
I ve III
II ve IV
C)
II, III ve IV
I ve III
D)
I, II ve IV
II ve III
E)
II,III ve IV
I, III ve IV
�
Canlılar üzerinde etkili olan faktörler abiyotik ve biyotik olmak üzere ikiye ayrılır.
�
Işık, iklim, sıcaklık, su, ortam pH’si, toprak ve mineraller canlıları etkileyen abiyotik (cansız) faktörlerdir.
Tablodaki bu ilişkilerden hangisinin popü- �
Abiyotik faktörler için her canlı türünün uyum yeteneğinin minimum ve maksimum sınırları vardır. Tolerans sınırları denilen bu iki sınır arasında kalan aralığı da tolerans (hoşgörü) aralığı denir.
Aşağıdaki tabloda türler arasındaki etkileşim-
İlişki
Popülasyon yoğunluğu üzerindeki etkisi
Kommensalizm
Bir tür yarar sağlarken, diğeri etkilenmez.
Rekabet
İlişki her iki tür içinde zararlıdır.
Parazitlik
Bir tür yarar sağlarken, diğeri zarar görür.
Mutualizm
İlişki her iki tür içinde yararlıdır.
Av – avcı
Bir tür yarar sağlarken diğeri etkilenmez.
II. rekabet ettiği canlı çeşitleri,
III. genetik yapısı
lasyon yoğunluğu üzerindeki etkisi yanlış
özelliklerinden hangilerinde bazı farklılaşmaların olduğu söylenebilir?
verilmiştir? A) Kommensalizm
B) Rekabet
A) Yalnız I
C) Parazitlik
D) Mutualizm
D) I ve II
C) Yalnız III E) II ve III
Dünya üzerinde canlıların yaşadığı alanların tamamı biyosfer (ekosfer) olarak adlandırılır.
Tam parazit
A)
I. ekolojik nişi,
B) Yalnız II
Belirli bir alandaki canlı gruplarının tamamı ile bu canlıları içinde barındıran cansız çevrenin tamamına ekosistem denir.
ler verilmiştir.
A) Yalnız II B) I ve III C) II ve III D) I, II ve III E) II, III ve IV 3.
Bitkisel parazitlere ait olan, I. organik besin ihtiyacını konak bitkinin floemine gönderdiği emeçler ile karşılama,
100°C sıcaklıklarda üreme
5
Bazı türlerde var
Tablodaki numaralandırılmış özellikler ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
5.
Aşağıda üç farklı bakteri türünün oksijen ihtiyacına göre, deney tüplerindeki dağılımları gösterilmiştir.
Palme Yayınevi
2.
Bazı bakteriler, sahip oldukları kamçılar ile aktif hareket eder. Kamçısı olmayan bakterilerde pasif hareket görülür.
Endospor formuna geçen bir bakteride,
E) Kamçı
�
I
II
Bu bakterilerden hangileri oksijenli solunum ile ATP üretebilir? A) Yalnız I
A) 1 → Var
B) I ve II
D) II ve III
B) 2 → Yok
III
C) I ve III E) I, II ve III
C) 3 → Bazı türlerde var D) 4 → Var E) 5 → Yok 3.
Bakteriler aleminde yer alan canlılarda aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşemez? A) Mayoz bölünme ile gamet üretimi B) İkiye bölünerek çoğalma C) Glikozun fazlasının glikojene dönüşmesi D) Solunum sonucu ATP üretimi E) Halkasal DNA’ nın replikasyonu
6.
Bakteri DNA’ sı ile ilgili,
I. Halkasal yapıya sahiptir.
II. Dört çeşit nükleotit içerir.
III. Sitoplazma içinde bulunur.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
103
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
Temel Kavramlar Bakteriler n kromozomlu olup, ikiye bölünerek çoğalırlar.
�
A) Paramesyum
B) Planarya
C) Öglena
D) Plazmodyum
II. enzim – substrat kompleksinin oluşması, III. hidroliz enzimlerinin hücre dışına salgılanması,
IV. polimer besinin sindirilmesi
olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
Bakterilerin bölünerek çoğalması sırasında iğ iplikleri oluşturulmaz.
10. Aşağıdaki canlı örneklerinden hangisi protista alemi içinde incelenemez?
I. monomerin hücre içine alınması,
A) II – III – I – IV
B) II – III – IV – I
C) III – II – lV – I
D) III – IV – II – I
E) Amip
11.
Evet
Hücre dışına sindirim enzimi salgılayabilir mi?
Hayır
I. tür
Bakteriler monoploit yapıda olduklarından mayoz bölünme geçiremezler.
Hayır
Besin üretimi sırasında güneş enerjisini kullanır mı?
X, Y ve Z bakterilerinden eşit sayıda birey alınarak biri oksijenli diğeri oksijensiz petri kaplarına bırakılıyor. Bir süre sonra petri kaplarındaki bakteri gelişiminin aşağıdaki gibi olduğu görülüyor.
Evet
II. tür
Hayır
III. tür
IV. tür
Bakterilere ait yukarıdaki şemaya göre, I, II, III ve IV numaralı türlerin beslenme biçimleri aşağıdakilerden hangisinde doğru
Oksijenli ortam : X bakterisi
Oksijensiz ortam : Y bakterisi
: Z bakterisi
Buna göre,
olarak verilmistir? I. tür
I. X bakterisi hem oksijenli hem de oksijensiz ortamda yaşayabilir.
�
Karbondioksiti kullanarak, kendi besinini üretebilir mi? Evet
E) IV – II – III – I 8.
�
Saprofit bakterilerin hücre dışında bulunan polimer bir besinden faydalanması sürecinde,
Palme Yayınevi
�
7.
Bakteriler, glikozun fazlasını mantar ve hayvanlar gibi gliko jen olarak depolarlar.
II. Oksijen Y ve Z bakterilerine zehir etkisi ya-
III. tür
IV. tür
A) Kemoototrof Fotoototrof
Parazit
Saprofit
B) Fotoototrof
Saprofit
Parazit
C) Kemoototrof Fotoototrof
Saprofit
Parazit
D) Fotoototrof
Parazit
Saprofit
Holozoik
Saprofit
E)
par.
II. tür
Kemoototrof
Kemoototrof
Kemoototrof Fotoototrof
III. X, Y ve Z bakterilerinde mezozom bulunur.
ifadelerinden hangileri doğru değildir? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
12. Bakteriler prokaryot hücre yapısına sahip olduklarından çekirdek ve zarlı organelleri içermezler.
9. �
Bakterilerde ortak olarak bulu nan yapılar :
Sitoplazmasında klorofil pigmentleri bulunan bir bakteri türünde,
I. ribozom,
II. mitokondri,
I. selüloz sentezi,
III. kloroplast
organellerinde gerçekleşen aktivitelere ait enzimlerden hangileri fotosentetik aerob bir bakterinin sitoplazmasında bulunur?
• Hücre zarı
II. fotosentez,
• Hücre duvarı
III. kemostentez
• Sitoplazma
olaylardan hangisi kesin olarak gerçekleşir?
• DNA ve RNA
• Enzim sistemi
• Ribozom
104
Buna göre ökaryot bir hücrede bulunan,
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II 1. C
2. A
3. A
A) Yalnız III
C) Yalnız III
D) II ve III
E) I ve III 4. C
5. C
B) I ve II
6. E
7. C
8. A
9. B
C) I ve III E) I, II ve III
10. B
11. B
12. D
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista) Temel Kavramlar
3. TEST 1.
Bir bakteri hücresinde aşağıdaki metabolik olaylardan hangisi gerçekleşemez?
4.
A) Oksijenli solunum
�
Protista aleminde yer alan paramesyum, amip ve öglena için aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak değildir?
• Plazmit DNA • Kamçı
• Mezozom
A) Hareket organeline sahip olma
C) Fotosentez
B) Tatlı suda yaşayanlarında fazla suyu kont raktil koful ile atma
C) Kalıtım molekülü olan DNA’yı çekirdekte bulundurma
E) Protein sentezi
• Kapsül
B) Kemosentez D) Mayoz bölünme
Bakterilerde ortak olarak bulunmayan yapılar :
• Pilus • Endospor • Klorofil
D) Aydınlık ortamda fotosentez ile besin üretme 2.
Bir bakteri kültürünün bir damlası lam üzerine damlatılıp, damlanın üzeri lamelle kapatıldığında bakterilerin lamelin kenarlarında toplandığı görülüyor (Şekil-1). Lamel kaldırılarak, damlanın içine yeşil bir alg konulup lamel kapatıldıktan bir süre sonra, bakterilerin bir kısmının algin etrafında toplanmaya başladığı görülüyor (Şekil-2).
E) Eşeysiz üremesini ikiye bölünerek gerçekleştirme 5.
Aşağıda bir amipin beslenmesi şematik olarak gösterilmiştir.
Deneye göre ilgili bakteri türünde,
I. klorofil,
II. kamçı,
III. mezozom
yapılarından hangilerinin bulunduğu sonucuna ulaşılabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
Palme Yayınevi
Şekil 2
Bakteriler oksijen ihtiyaçlarına göre zorunlu aerob, zorunlu anaerob, geçici aerob, geçici anaerob olmak üzere dört gruba ayrılır.
X
Alg
: Polimer besin : Monomer besin
Y
Şekil 1
�
Z
Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Amip polimer besini fagositoz ile hücre içine almıştır. � B) Y hidroliz enzimlerini içeren lizozom organelidir. C) Z yapısının metabolik aktivitesi sonucunda hücredeki su miktarı artar.
C) I ve II
D) Amipte hücre içi sindirim görülür.
E) II ve III
Zorunlu aerob bakteriler, sadece oksijenli solunum yapar. Mitokondri içermezler, oksijenli solunum enzimleri mezozom denilen yapılarda ve sitoplazmada bulunur.
E) Z sindirim kofulu olup, besin kofulu ve lizozomun birleşmesi sonucu oluşur. 3.
Tatlı sularda yaşayan tek hücreli bir canlı olan öglenada aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleşmez? A) Boşaltım yapma B) Fotosentez C) Eşeysiz üreme D) Hücre solunum E) Zigot oluşumu
6.
Protista aleminde incelenen canlılarda aşağıdaki özelliklerinden hangisi ortaktır? A) Tek hücreli olma B) Karbondioksit özümlemesi gerçekleştirme C) Ökaryot hücre yapısına sahip olma D) Hareket organeli içerme E) Kontraktil kofula sahip olma
�
Zorunlu anaerob bakteriler sadece oksijensiz solunum yaparlar.
105
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
Temel Kavramlar �
7.
Geçici aerob bakteriler, normalde oksijensiz solunum yaparlar. Gerekirse oksijenli solunum da yapabilirler.
Aşağıda verilen bakteri çeşitlerinden hangisi karşısında verilen metabolik etkinliği gerçekleştiremez?
10. Aşağıda arkebakteriler ile ilgili bazı bilgiler verilmiştir.
• Bazı türleri tuz yoğunluğunun çok fazla olduğu alanlarda yaşayabilir.
• Yanardağ bacalarının etrafında ve derin deniz termal çukurlarında yaşayabilen türleri bulunur.
• Enzimleri endüstrinin farklı alanlarında kullanılabilir.
• Karbondioksiti hidrojen ile birleştirip metan gazı oluşturarak enerji üretebilirler.
• Çok soğuk ortamlarda metabolik faaliyetlerini devam ettirebilirler.
A) Siyanobakteri → Glikojen sentezi B) Parazit bakteri → Protein sentezi C) Nitrit bakterileri → Organik besin sentezi D) Mor sülfür bakterileri → Klorofil sentezi E) Saprofit bakteri → Karbondioksit kullanımı
8. �
Geçici anaerob bakteriler normalde oksijenli solunum yaparlar. Gerekirse, oksijensiz solunum da yapabilirler.
Aşağıda tatlı sularda yaşayan tek hücreli bir canlı olan öglenaya ait bazı kısımlar verilmiştir.
Bu bilgilerden kaç tanesi doğrudur? A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
Kloroplast
(Y)
(Z)
Çekirdek
Kamçı
(X)
�
Bu kısımlarla ilgili,
I. X kısmını kullanarak aktif hareket eder.
II. Y kısmı haploit yapılıdır.
III. Z yapısı fotosentez ile besin üretir.
yargılarından hangileri doğrudur?
Ototrof bakteriler besinlerini üretirken kullandıkları enerji kaynağına göre, fotoototrof ve kemoototrof olmak üzere ikiye ayrılırlar.
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
Palme Yayınevi
11. Aşağıda beş farklı bakteri türüne ait bazı özellikler verilmiştir.
C) I ve II
E) II ve III
Şekil
Solunum çeşidi
Karbondioksit kullanımı
Hücre duvarı
X
Spiral
Aerob
Var
Var
Y
Küre
Anaerob
Yok
Var
Z
Küre
Aerob
Yok
Var
K
Çubuk Anaerob
Var
Var
L
Virgül Anaerob
Yok
Var
Tablodaki bilgilere göre ilgili bakteri çeşitlerinden hangisinde klorofil pigmenti ve mezozom yapısı birlikte bulunabilir? A) X
9.
�
106
B) Y
C) Z
D) K
E) L
Bakteriler ve arkebakteriler aleminde yer alan canlılarda,
I. DNA’nın halkasal yapıda olması,
II. metabolik etkinliklerin sitoplazmada gerçekleşmesi,
III. kalıtım meteryalinin histon proteinlerle çevrili olması
Fotosentez yapan bakteriler besin sentezi sırasında enerji kaynağı olarak güneş ışığını kullanırlar.
Özellik
Bakteri çeşidi
12. Bakteriler aleminde yer alan canlılarda aşağıdaki kriterlerden hangisi farklı olamaz? A) Ribozomun yapısı B) Şekil C) Solunum biçimi
özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 1. D
2. E
3. E
D) Beslenme çeşidi
C) I ve II
E) DNA nükleotit dizilimi
E) II ve III 4. D
5. C
6. C
7. E
8. D
9. C
10. E
11. A
12. A
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista) Temel Kavramlar
4. TEST 1.
Bir bakteri türünün güneş enerjisini kullanmadan kendi besinini üretebildiği tespit edilmiştir.
Bu bakteri türü ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi kesin olarak doğrudur?
4.
E) Klorofil pigmenti içerir.
5.
Bakteri
Özellik
türü
Kapsül Mezozom Kamçı Klorofil +
–
–
–
Y
–
+
–
+
Z
–
+
+
– Glikoz çözeltisi t0
A kabı
t1
t2
Zaman
I. X patojenik bir bakteri olabilir.
II. Y bakterisi oksijenli solunum yapan fotosentetik bir bakteridir.
III. Z bakterisi aktif hareket edebilir.
I. besin miktarının azalması,
yorumlarından hangileri yapılabilir?
II. metabolik artıkların birikmesi,
A) Yalnız I
III. oksijen miktarının azalması
olaylarından hangileri neden olabilir?
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
Buna göre t1 – t2 zaman aralığındaki değişime A kabında gerçekleşen,
A) Yalnız I 3.
Kemoototrof bakteriler besin sentezinde ışık enerjisi yerine kimyasal enerjiyi kullanırlar. Bu bakterilerde klorofil pigmenti bulunmaz.
Bakteri sayısı
B) I ve II
�
Glikoz içeren ağzı açık A kabına aerob olduğu bilinen bir bakteri türü t0 anında ilave edilip, bir süre beklendiğinde bakteri sayısı – zaman grafiğinin aşağıdaki gibi değiştiği gözlenmiştir.
Palme Yayınevi
X
Tabloya göre,
Mor sülfür bakterileri fotosentezde elektron kaynağı olarak H2S kullanıp, yan ürün olarak kükürt üretirler.
E) Fotosentez olayı sonucu oksijen üretme
Aşağıdaki tabloda X, Y ve Z bakterilerine ait bazı özellikler verilmiştir.
�
D) Glikozun fazlasını glikojen olarak depolama
D) Heterotroftur.
(+: Var, – : Yok)
Siyanobakteriler, fotosentezde elektron kaynağı olarak H2O kullanıp, yan ürün olarak atmosferik oksijen üretirler.
C) Prokaryot yapılı olma
C) Kemoototroftur.
�
Siyanobakteriler ve protista aleminde yer alan yeşil algler için aşağıdaki özelliklerden hangisi ortaktır?
B) Selüloz yapılı hücre içerme
B) Kamçı ile yer değiştirir.
Fotoototrof bakteriler kloroplast içermezler. Klorofil pigmenti sitoplazmada bulunur.
A) Klorofil pigmentinin sitoplazma içinde dağınık olarak bulunması
A) Oksijenli solunum yapamaz.
2.
�
B) Yalnız II
D) I ve III
Protista aleminde yer alan öglenada gerçekleşen aşağıdaki olaylardan hangisi bakterilerde gerçekleşmez? A) Fotosentezin kloroplastta başlaması ve tamamlanması
6.
B) Kamçısını kullanarak yer değiştirme
C) I ve II
E) II ve III
Fotosentez yaparak organik madde sentezleyen bir bakteri türü bu olay sırasında, I. karbondioksit,
C) Oksidatif fosforilasyon ile ATP üretimi
II. oksijen,
D) Fotosentez sonucu üretilen oksijenin hücre dışına verilmesi
III. glikoz
moleküllerinden hangilerini tüketir?
E) Eşeysiz üremenin ikiye bölünerek gerçekleşmesi
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
107
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
Temel Kavramlar �
7.
Nitrit, nitrat, sülfür, ve demir bakterileri kemoototrof bakte rilerdir.
Saprofit bakteriler,
10. Bakterilerde bulunan hücre duvarı,
I. kendine özgü organik madde üretimi,
I. hücre zarının dışında bulunma,
II. aktif taşıma ile monomer alımı,
II. peptidoglikan yapılı olma,
III. hücre dışındaki polimer besinleri sindirebilme
III. hücreye mekanik destek sağlama,
özelliklerinden hangileri ile parazit bakterilerden ayrılabilir?
özelliklerinden hangileri ile bitkilere ait hücre duvarından ayırt edilemez?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
8. �
Fotoototrof bakteriler sadece gündüzleri besin üretirken, kemoototrof bakteriler hem gece hem de gündüz besin sentezini gerçekleştirirler.
�
Normal besi ortamına amphicilin antibiyotiği ilave edilmiştir.
Bu deneyin sonucuna göre,
II. Aynı türe ait bireyler farklı kalıtsal özelliklere sahiptir.
III. Aynı besini kullanan bakteriler, besin açısından rekabete girer.
�
B) Yalnız II
108
I. klorofil içerme,
II. hücre duvarı bulundurma,
III. DNA’sını sitoplazmada eşleme
A) 1 ve 2
B) I ve II
D) II ve III 1. C
2. E
3. A
C) 2 ve 3 E) 4 ve 5
12. Aşağıdakilerden hangisi bütün bakteri hücrelerinde ortak olarak bulunmaz? A) Glikojen tanecikleri B) Plazmit C) Hücre çeperi D) Ribozom
C) I ve III
E) Sitoplazma
E) I, II ve III 4. E
B) 1 ve 3
D) 3 ve 5
özelliklerinden hangilerine sahip olabilir? A) Yalnız III
5
Taralı bireyler tetrasiklin antibiyotiğine dirençli olduğuna göre, kaç numaralı bireylerin bölünme sürecinde mutasyon gerçekleşmiştir?
E) II ve III
Sadece ribozom organeli içeren ve bölünebilen bir hücre,
3
4
C) I ve II
Parazit bakterilerin hücre dışı sindirim enzimleri olmadığı için, ihtiyaç duydukları besinleri monomer olarak ortamdan alırlar.
2
yorumlarından hangileri kesin olarak yapılır?
D) I ve III
1
Besi ortamında iki koloni kalmıştır.
I. Amphicilin ilavesi bazı bakterilerde mutasyona neden olmuştur.
9.
E) II ve III
11. Aşağıda E. coli bakterisinin bölünerek üremesine ait bir şema verilmiştir.
Amphicilin
A) Yalnız I
C) I ve II
E) I ve III
Heterotrof bakteriler besinlerini karşılama biçimlerine göre parazit ve saprofit olmak üzere ikiye ayrılırlar.
B) Yalnız II
D) I ve III
Tek bir bakteri türü ve amphicilin antibiyotiği kullanılarak yapılan deneyin sonuçları aşağıda gösterilmiştir.
Normal besi ortamında çok sayıda koloni gelişmiştir.
A) Yalnız I
C) Yalnız III
Palme Yayınevi
5.Ünite
5. C
6. A
7. C
8. B
9. E
10. D
11. B
12. B
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista) Temel Kavramlar
5. TEST 1.
Tatlı suda yaşayan paramesyumun bulunduğu ortama bir miktar monomer ilave edilerek yaşadığı ortam daha az hipotonik hale getirilmiştir.
�
Parazit bakteriler nişasta ve glikojen gibi polimerlerin bulunduğu ortamlarda yaşayamazlar.
5.
İçinde bol miktarda glikoz ve glikojen bulunan � bir deney tüpüne t1 anında bir miktar parazit bakteri eklenerek bir süre bekleniyor.
Hastalık yapan parazit bakterilere patojen adı verilir.
Bu süreçte deney kabında,
4.
A) Ribozom
I. ototrof beslenme,
B) Granülsüz endoplazmik retikulum
II. enzim salgılama,
III. azot döngüsünde görev alma
özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I
Aşağıdaki tabloda üç farklı bakteri türünün kullandıkları enerji ve karbon kaynakları verilmiştir. Enerji kaynağı
Karbon kaynağı
B) Yalnız II
X
İnorganik maddeler
Karbondioksit
Y
Organik bileşikler
Organik bileşikler
Işık
Karbondioksit
Bu bakteri türleri ile ilgili,
t1
C) Yalnız III
E) II ve III
Glikojen miktarı
Palme Yayınevi
Bakteri türü
Nitrat tuzu
Buna göre X ve Y bakterileri için,
D) I ve III
Z
Glikoz miktarı
t1
Zaman
I
Zaman
II Bakteri sayısı
I. X bakterisi kemosentez yapar.
II. Y bakterisi heterotrof beslenir.
III. Z bakterisinde klorofil pigmenti bulunur.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
3.
Clostridium batulinum ürettiği ekzotoksinlerle konservelerin bozulmasına ve yiyecek zehirlenmelerine neden olan bir bakteri türüdür.
Buna göre bu bakteri türünün,
Y
Amonyak
E) Lizozom
X
D) Golgi cisimciği
Proteinli organik atıklar
Bu değişim paramesyuma ait aşağıdaki organelden hangisinin çalışma hızını azaltır?
C) Kontraktil koful
2.
Aşağıda proteinli organik atıkların nitrat tuzlarına dönüşümü verilmiştir.
I. oksijenli solunum,
t1
grafiklerindeki gerçekleşir?
6.
Glikoz, bazı amino asitler ve bazı vitaminleri içeren bir petri kabında üreyebilen bir bakteri türünün aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip olduğu kesin olarak söylenir?
II. fotosentez,
metabolik aktivitelerinden hangilerini gerçekleştirdiği söylenebilir?
A) Işık enerjisini kullanma
A) Yalnız I
C) Mezozom içerme
E) II ve III
Saprofit bakteriler, nişasta ve glikojen gibi polimer besinlerin bulunduğu ortamda yaşayabilen tek bakteri grubudur.
hangileri
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
III. fermantasyon
D) I ve III
�
Zaman
değişimlerden
C) I ve II
Saprofit bakteriler ayrıştırıcı organizmalardır. Organik atıkları inorganik maddelere çevirerek doğadaki madde döngüsünü sağlarlar.
III
B) Yalnız III
�
B) Olumsuz koşullarda endospor oluşturma D) Parazit olarak beslenme E) Organik besinleri parçalayarak ATP üretme
109
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
Temel Kavramlar �
7.
Bakterilerde eşeysiz üreme, ikiye bölünerek (enine) gerçek leşir.
Konjugasyon ile gen aktarımı,
10. Aşağıdaki olaylardan hangisi bakterilerin canlılara sağladığı yararlardan biri değildir?
I. bakteri,
A) Organik atıkları inorganik maddelere çevirerek doğadaki madde döngüsünü sağlama
II. plazmodyum,
III. amip,
IV. paramesyum
organizmalarından hangilerinde gerçekleşir? A) I ve II
B) I ve IV D) II ve IV
B) Atmosferdeki azot gazını, bitkilerin yararlanabileceği bir moleküle çevirme C) Mayalanma olayı ile yoğurt ve peynir gibi besin maddelerinin üretimini sağlama
C) II ve III
D) Ürettikleri antijenlerle bağışıklık tepkimelerine neden olma
E) III ve IV
E) Metabolik aktiviteleri sırasında belirli vitaminleri üretme Ökaryot
hücrelerde
genetik 8.
varyasyona neden olan mayoz bölünme ve döllenme olayları bakterilerde görülmez.
İçerisinde bol miktarda inorganik madde bulunan bir petri kabına fotosentezde elektron kaynağı olarak H2O yerine H2S kullandığı bilinen mor sülfür bakterileri konulup aydınlık ortamda bekletiliyor.
Bu süreçte petri kabında aşağıdaki değişmelerden hangisinin gerçekleşmesi beklenmez?
A)
B)
Oksijen miktarı
C)
Bakterilerde genetik varyasyon mutasyon, konjugasyon, transformasyon ve transdüksiyon olayları ile sağlanır.
Zaman
D)
Karbondioksit miktarı
Nişasta
Buna göre, polimer besinlerin tükendiği t1 anına kadar parazit bakteri ve paramesyum sayısındaki değişimleri gösteren grafik aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
( ––– parazit bakteri, —— paramesyum)
A)
Organik madde miktarı
Zaman
E)
Parazit bakteri ve paramesyum
Bakteri sayısı
Zaman
�
11. Polimer besinlerin bulunduğu bir deney tüpüne eşit sayıda parazit bakteri ve paramesyum eklenerek bir süre beklenmiştir.
Palme Yayınevi
�
Zaman
Hidrojen sülfür miktarı
Zaman
C) 9. �
Konjugasyonda genelde aynı türe ait iki bakteri arasında pilus kullanılarak geçiçi bir sitoplazmik köprü kurulur. Bu köprü kullanılarak, bir bakteriden diğerine plazmit DNA aracılığı ile gen aktarımı tek yönlü olarak gerçekleşir ve genetik varyasyon artırılır.
110
B)
Birey sayısı
t1
Zaman
Birey sayısı
Bakteri ve protista alemine ait canlılarda, aşağıdaki metabolik olaylardan hangisi belirli bir organelde ortak olarak gerçekleşir?
t1
A) DNA replikasyonu
E)
B) Oksijenli solunum
Birey sayısı
t1
D)
Birey sayısı
t1
Zaman Birey sayısı
C) Fotosentez D) Protein sentezi E) Hücre içi sindirim 1. C
2. E
3. B
t1
4. C
5. B
6. E
7. B
8. A
9. D
Zaman
10. D
Zaman
11. E
Zaman
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista) Temel Kavramlar
6. TEST 1.
Bakterilerde kalıtsal çeşitliliğe neden olan konjugasyonda,
I. döllenme ile zigot oluşumu,
II. birey sayısının artması,
III. iki bakteri arasında karşılıklı gen aktarımı
olaylarından hangileri gerçekleşemez? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
4.
C) I ve III
II. solunumla ATP üretimi, III. fagositoz ile alınan besinlerin sindirimi
metabolik olaylarından hangileri kofulların etkinliği ile gerçekleşir? A) Yalnız I
Pnömokok bakterisi bir solunum yolu hastalığı olan zatürreye sebep olmaktadır. Aşağıdaki grafikte 1990 - 2000 yılları arasındaki zatürre vakalarında kullanılan antibiyotiklere karşı dirençli bakteri oranı görülmektedir. Antibiyotiklere karşı dirençli bakteri oranı (%)
B) Yalnız III
5.
Aşağıda iki farklı bakteri türüne ait birey sayılarının oksijen miktarına göre değişimi gösterilmiştir.
Bakteri sayısı
Halkasal DNA'ları sitoplazmada bulunur.
�
Bakterilerin DNA'ları çıplaktır. Bazı arkebakterilerin DNA'ları histon protein içerir.
Y bakterisi
2000
1990
Yıllar
Bu grafiğe göre 2000 yılında, zatürre hastalığına yakalanan bir bireyin, bu antibiyotikleri tercih etme sırası aşağıdakilerden hangisi gibi olmalıdır? A) I - II - III
B) I - III - II
D) II - III - I
C) III - II - I
Palme Yayınevi
Oksijen miktarı
10
Grafiğe göre X ve Y bakterileri ile ilgili,
I. Y bakterisi oksijeni hem üretir hem de tüketir.
II. X bakterisi mitokondri içerirken, Y bakterisi içermez.
III. X bakterisi oksijenli solunum ile ATP üretir.
IV. Oksijen miktarının artması Y bakterisine zehir etkisi yapmıştır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
E) III - I - II
A) I ve II
B) I ve IV D) II ve IV
3.
�
X bakterisi
20
Bazıları aşırı zorlayıcı ortamlarda yaşarken bazıları normal ortam koşullarında yaşarlar.
C) I ve II
E) II ve III
: Trimetropin (I) : Eritromisin (II) : Penicilin (III)
30
�
I. fazla suyun boşaltılması,
D) I ve III 2.
Arkebakteriler prokaryot hücre yapısına sahip tek hücreli canlılardır.
Tatlı sularda yaşan ve tek hücreli bir canlı olan paramesyumda,
E) I, II ve III
�
C) II ve III E) III ve IV
Ototrof beslenen bir bakteri türü, 6.
Tatlı sularda yaşayan ve tek hücreli bir canlı olan amip, aşağıdaki olaylardan hangisini gerçekleştirmek için ATP harcamaz?
I. inorganik maddeleri kullanma,
II. klorofil pigmenti içerme,
III. besin üretiminde karbondioksit kullanma,
IV. atmosfere oksijen verme
A) Fagositozla besin alınımı
özelliklerinden hangilerine kesin olarak sahiptir?
B) Fazla suyun kontraktil koful ile atılımı
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, III ve IV
C) Kendine özgü organik madde üretimi D) Solunum için gerekli olan oksijenin zardan � geçişi E) Aktif taşıma ile mineral alınımı
Hücre duvarlarında peptidoglikan bulunmaz.
111
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
Temel Kavramlar �
7.
Arkebakterilerin enzimleri yüksek basınç ve yüksek sıcaklık gibi olumsuz koşullardan etkilenmezler. Bu enzimlerin en düstrideki bazı kullanım alanları aşağıda verilmiştir. • Atık maddelerin zehir özel-
10. Deney 1: Clostridium tetani bakterileri bir deney tüpüne konulup sıcaklık kademeli olarak 25ºC’den 100ºC’ye çıkarılıyor. Kısa bir süre sonra sıcaklık tekrar 25ºC’ye getirildiğinde, bakterilerin metabolik faaliyetlerinin devam ettiği gözleniyor.
I. mutasyon ile DNA’nın nükleotit diziliminin değişmesi, II. olumsuz koşullarda bazı bakterilerin endospor oluşturması, III. konjugasyon ile gen aktarımı,
Deney 2: Escherichia coli bakterileri bir deney tüpüne konulup deney 1’deki işlemler uygulandığında, bakterilerde metabolik faaliyetler gözlenmiyor. Bu durum,
• Ticari gübre üretilmesi
IV. üreme sırasında gerçekleşen krossing over
• Kalitesi düşük metal cev-
olaylarından hangileri ile açıklanabilir?
A) I ve III
I. E. coli bakterilerindeki protein miktarının fazla olması,
II. C. tetani bakterilerinin endospor oluşturabilmesi,
III. C.tetani bakterilerinin DNA’larının histon proteinlerle çevrili olması
özelliklerinden hangileri ile açıklanabilir?
liklerinin giderilmesi
Aynı türe ait bakterilerdeki genetik varyasyonun nedeni,
herlerin işlenmesi
B) I ve IV
D) I, IIl ve IV
• Boya endüstrisinde arıtma
C) II ve III E) I, II, III ve IV
tanklarında bulunan suyun
8.
• Zehirli metaller ile kirlenmiş suların arıtılması
Basit kültür ortamında (BKO) çoğalabilen bir bakteri kolonisi radyasyona maruz bırakılarak mutant soylar elde ediliyor. Mutant soyların basit kültür ortamı ve bu ortama farklı maddeler ilave edilmesi durumundaki gelişimleri izlenerek aşağıdaki sonuçlar elde ediliyor.
�
Arkebakteriler yaşadıkları çev resel koşullara göre dört grupta incelenir.
Ortam
–
BKO + M + N
+
BKO + P + R
–
BKO + N + R
+
BKO + M + S
–
(+: gelişme var, –: gelişme yok)
B) Yalnız N
I. Bölünerek üreme sonucu oluşan bakterilerin genetik yapısı aynı olur. II. Konjugasyon olayı birey sayısında artışa neden olur.
�
Metanojenler; zorunlu anaerob olup, CO2 gazını hidrojenle birleştirip metan gazı üretirler.
B) I ve II
D) II ve III 1. E
2. C
3. D
Ampicilin
B. subtilus bakterileri
Streptomycin
B. subtilus bakterileri
Penicilin
Buna göre,
II. A ve C petri kaplarındaki bakterilerin genetik yapıları farklıdır.
III. B. subtilis bakterisinin neden olduğu bir hastalığa yakalanan birey penicilin antibiyotiğini kullanmalıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III 5. E
B. subtilus bakterileri
I. B. subtilis bakterisi streptomycin antibiyotiğine karşı dirençlidir.
C) I ve III
4. D
II. durum
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III
112
C
III. Bölünerek üreme için bir, konjugasyon olayı için iki bakteri gerekir.
B
E) M ve R
Bakterilerde görülen ikiye bölünme ve kon-
I. durum A
C) M ve S
jugasyon olayları ile ilgili,
C) Yalnız III
E) II ve III
11. Bacillus subtilis bakteri türüne ait üç özdeş koloni farklı petri kaplarında üretilmiştir (I. durum). Daha sonra petri kaplarına amphicilin, streptomycin ve penicilin antibiyotikleri ilave edildiğinde, bakteri gelişimleri aşağıda gösterildiği gibi gerçekleşmiştir (II. durum).
Tabloya göre, radyasyon ilgili bakteri türündeki hangi maddenin sentezinden sorumlu genleri mutasyona uğratmıştır? D) N ve R
B) Yalnız II
D) I ve II
Gelişme durumu
BKO
A) Yalnız M
9.
A) Yalnız I
Palme Yayınevi
temizlenmesi
6. D
7. A
8. B
9. C
C) I ve III E) I, II ve III
10. B
11. C
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista) Temel Kavramlar
7. TEST
2.
3.
Saprofit beslenen bir bakteri türünde, I. amonyak gibi boşaltım maddelerinin oluşması, II. genetik şifreye göre sindirim enzimlerinin üretilmesi, III. sindirim enzimlerinin besin maddeleri ile tepkimeye girmesi olaylarından hangileri hücre dışında gerçekleşebilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III Bir petri kabındaki bakteri türünün glikoz ve oksijenin varlığına ya da yokluğuna göre gelişimi takip edilmiştir. Değişen koşullarda bakteri türünün üremesiyle ilgili sonuçlar aşağıdaki tabloda verilmiştir. Glikoz
Oksijen
Bakteri üremesi
+
–
+
+
+
+
–
+
– Palme Yayınevi
1.
(+: Var, –: Yok) Tablodaki bilgilere göre, bu bakteri türü ile ilgili, I. İhtiyacı olan glikozu ortamdan hazır olarak alır. II. Oksijenin bulunmadığı ortamlarda metabolik faaliyetlerini devam ettiremez. III. Üreyebilmesi için ortamda glikoz ya da oksijen değişkenlerinden herhangi birinin bulunması yeterlidir. yorumlarından hangileri yapılamaz? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Baklagillerin kökünde yaşayan rhizobium bakterileri havadaki serbest azotu bağlayarak oluşturdukları azotlu bileşikleri bitkiye aktarır. Buna karşılık bitkide bakteriye barınak ve besin sağlar. Buna göre rhizobium bakterileri ile ilgili, I. Baklagiller ile mutualist yaşar. II. Fotosentez ile kendi besinini üretir. III. Azot döngüsünde görev alır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
�
Halofiller (aşırı tuzcullar), birçok canlının yaşayamayacağı aşırı tuzlu ortamlarda yaşayabilirler.
�
Termofiller (sıcak seven), aşırı sıcak ortamlarda yaşayabilirler.
�
Psikrofilikler (soğuk seven), aşırı soğuk ortamlarda yaşayabilirler.
�
Protista âlemindeki canlılar ökaryot hücre yapısındadır.
II. Bakterilerin bölünerek üremesini denetler.
III. Konjugasyon sırasında başka bir bakteri- � ye aktarılabilir.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
Bu âlemdeki canlılar genelde tek hücrelidir. Bununla beraber kolini halinde yaşayan ya da çok hücreli olan türleri de vardır. Genellikle altı grupta incelenirler.
4.
Ototrof ve heterotrof beslenen bakterilerde aşağıdaki olaylardan hangisi ortak olarak gerçekleşir? A) Organik atıkları inorganik maddelere dönüştürme B) Karbondioksit kullanarak organik besin sentezleme C) Amino asitleri peptit bağları ile birleştirme D) Atmosferik oksijen üretme E) İnorganik maddelerin oksidasyonu sonucu enerji elde etme
5.
Aşağıdaki grafikte, t1 anında bir petri kabına ilave edilen bakteri türünün proteinli organik atık miktarında meydana getirdiği değişim verilmiştir. Proteinli organik atık miktarı
Zaman
t1
Grafiğe göre bu bakteri türü,
I. solunum sonucu amonyak üretimi,
II. hücre dışına sindirim enzimi salgılanması,
III. fotosentez sonucu oksijen üretimi,
IV. nitritin nitrat tuzuna dönüşmesi
olaylarından hangilerini gerçekleştirebilir? A) I ve II
B) I ve IV D) II ve IV
C) II ve III E) III ve IV
6.
Bazı bakterilerde halkasal DNA’dan farklı olarak “plazmit” olarak adlandırılan küçük bir DNA molekülü bulunur. Bu molekül bakterinin yaşaması ve çoğalmasında etkili değildir. Fakat bakterinin genellikle antibiyotiklere dirençli olmasını sağlayıp, bir bakteriden diğerine aktarılabilir.
Buna göre plazmitler ile ilgili,
I. Bakterilerin yaşama şansını artırır.
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
113
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
Temel Kavramlar �
�
7.
Kamçılılar grubunun en iyi bilinen örneği öglenadır.
Öglena kloroplast içerir. Hem ototrof hem heterotrof beslenir.
9.
Protista aleminde yer alan X, Y ve Z canlılarına ait bazı özellikler aşağıda verilmiştir. • X türü, sillerini kullanarak hareket eder.
• Y türü, oluşturduğu yalancı ayakları ile besin alır.
I. ışık enerjisinin kimyasal bağ enerjisine dönüşmesi,
II. substrat olarak inorganik maddelerin kullanılması,
• Z türü, fotosentez yaparak kendi besinini üretir.
III. inorganik maddelerin organik maddelere dönüşümü
Bu verilere bakılarak bu canlılar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisinin doğru olduğu söylenebilir?
olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşir?
X
Y
A) Öglena
A) Yalnız II
B) Paramesyum Amip
Öglena
C) Amip
Öglena
Paramesyum
D) Öglena
Amip
Paramesyum Amip
Canlı türleri
Palme Yayınevi
1.ortam
2.ortam
3.ortam
E) II ve III
A)
Kontraktil kofulun çalışma hızı
B)
Kontraktil kofulun çalışma hızı
Ortamdaki madde yoğunluğu
Protista aleminde yer alan ve aralarında rekabet bulunmayan X, Y ve Z canlı türlerine ait bireyler, dört farklı besi ortamında ayrı ayrı bekletilerek bu canlı türlerinin gelişme durumları izlenmiştir. Besi ortamları
C) I ve II
10. Kirlilik nedeniyle yaşadığı ortamdaki madde yoğunluğu kademeli olarak artan bir amipte, kontraktil kofulun çalışma hızının aşağıdaki grafiklerden hangisindeki gibi değişmesi beklenir?
Kök ayaklılar grubunun en iyi 8. bilinen örneği amiptir.
B) Yalnız III
D) I ve III
Z
Paramesyum Amip
E) Paramesyum Öglena
�
Fotoototrof ve kemoototrof bakterilerin tamamında,
C)
4.ortam
Kontraktil kofulun çalışma hızı
Ortamdaki madde yoğunluğu
D)
Kontraktil kofulun çalışma hızı
Ortamdaki madde yoğunluğu
E)
X
Ortamdaki madde yoğunluğu
Kontraktil kofulun çalışma hızı
Y
�
Z Amip yalancı ayakları ile hem hareket eder hem de beslenir. (( ): çok iyi gelişme, : iyi gelişme, : orta gelişme, Fagositoz ile aldığı besinleri : az gelişmeyi ifade etmektedir). hücre içinde sindirir. Bazı türleri parazit olup hastalık yapar. X, Y ve Z canlılarının gelişme durumla-
rı dikkate alındığında, numaralandırılmış besi ortamlarından hangilerinin karışımı üç canlı türüne ait bireylerin çok iyi gelişmesini sağlar?
Ortamdaki madde yoğunluğu
11. Bakteri, arkebakteri ve protista aleminde yer alan tüm canlılarda aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak olarak bulunur? A) Oksijenli solunumun mitokondride tamamlanması
A) 1. ve 3. besi ortamları
�
Silliler grubunda paramesyum gibi canlılar bulunur.
114
B) 2. ve 3. besi ortamları
B) Protein sentezi sırasında mRNA’nın ribozoma bağlanması
C) 2. ve 4. besi ortamları
C) DNA’nın sitoplazma içinde bulunması
D) 1. ve 4. besi ortamları
D) Endoplazmik retikulum üzerinde ribozomların bulunması
E) 3. ve 4. besi ortamları 1. B
2. D
3. C
E) Fermantasyon olayı ile ATP üretimi 4. C
5. A
6. D
7. B
8. C
9. E
10. A
11. B
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista) Temel Kavramlar
8. TEST 1.
Aynı ortamda bulunun iki bakteriden X bakterisi amphicilin antibiyotiğine karşı dirençli iken Y bakterisi dirençsizdir. Bir süre sonra Y bakterisinin de amphicilin antibiyotiğine karşı direnç kazandığı görülmüştür.
3.
Tetrasiklin ve kloramfenikol gibi bazı seçici antibiyotikler çoğu bakterinin ribozomuna bağlanarak protein sentezini engellerken, ökaryotlarda bu etkiyi göstermemektedir.
Bu durum bakteri ribozomlarının,
Buna göre.
I. gerçekleştirdiği metabolik aktivite,
I. X ve Y bakterileri aynı türe ait olabilir.
II. protein ve RNA içeriği,
II. X bakterisinden Y bakterisine plazmit
III. bulunduğu hücresel kısım
özelliklerinden hangilerinin ökaryot ribozomlarından farklı olmasından kaynaklanır?
DNA'sı aktarılmıştır.
III. İlgili süreçte X bakterisinin DNA miktarı azalırken, Y bakterisinin DNA miktarı art-
A) Yalnız II
mıştır.
D) I ve III
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
4.
E) II ve III
X ışınları
E. coli bakteri BKO'da bulunan E.coli bakterilerine X ışınları gönderiliyor.
Mutant bakteriler BKO'da yaşayamıyor.
Mutant bakteriler lizin ve serin amino asitleri eklenmiş BKO'da üreyebiliyor.
Mutant bakteriler serin ve valin amino asitleri eklenmi BKO'da yaşayamıyor.
E. coli bakterileri ile yapılan yukarıdaki deneyin sonuçlarına göre,
I. X ışınları E. coli bakterilerinin protein sentezinden sorumlu tüm genlerini mutasyona uğratmıştır.
II. X ışınlarına maruz kalmamış E.coli bakterileri lizin amino asitini üretebilmektedir.
III. E. coli bakterileri metabolik aktivitelerinde serin ve valin amino asitlerini kullanmazlar.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
Palme Yayınevi
2.
B) Yalnız III
C) I ve II
�
Paramesyum heterotrof beslenir. Ağız kısmından fagositoz ile aldığı besinleri hücre içinde sindirir.
�
Paramesyumda biri büyük, diğeri küçük iki çekirdek bulunur. Büyük çekirdek metabolik olayları ve eşeysiz üremeyi kontrol eder. Küçük çekirdek konjugasyondan sorumludur.
Amip, öglena ve paramesyum tatlı sularda yaşayan canlılardır. Bu canlılarda bulunan kontraktil koful, hücreye giren fazla suyu ATP harcayarak hücre dışına atar ve hücrenin patlamasını engeller.
E) II ve III
Aşağıda iki farklı bakteri türünde gerçekleşen fotosentez tepkimeleri verilmiştir. CO2 + H2O → Glikoz + O2 } X bakterisi CO2 + H2S → Glikoz + S } Y bakterisi Bu bakteri türleri ile ilgili,
I. Kullandıkları karbon kaynakları aynıdır.
II. X bakterisi organik besin sentezi sırasında ışık enerjisini kullanır.
III. Y bakterisinin sitoplazmasında klorofil � pigmenti bulunmaz.
IV. X bakterisi ortama oksijen verirken, Y bakterisi vermez.
yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II
B) III ve IV D) I, II ve IV
5.
C) II ve IV
E) I, II, III ve IV
Öglena aşağıdaki özelliklerden hangisiyle paramesyumdan ayırt edilebilir? A) Aktif hareket yapabilme B) Mitoz bölünme ile çoğalma C) Kloroplast içerme D) Kontraktil kofullara sahip olma E) Tatlı sularda yaşama
�
Sporlular grubunda bulunan canlıların hareket organeli yoktur. Kontraktil kofulları bulunmaz.
115
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
Temel Kavramlar �
6.
Sporlular grubunda bulunan plazmodyum parazit olarak yaşayıp sıtma hastalığına neden olur. Bu organizmalarda eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip ettiği bir yaşam döngüsü görülür.
İnsanların sindirim sisteminde yaşayan bazı bakteriler, besin atıklarının bağırsakta ayrışmasını sağlar. Bu bakteriler ayrıca E, K ve bazı B vitaminlerini sentezleyerek insana fayda sağlar.
8.
ganeli bulunmaz?
II. insanla olan beslenme ilişkisi
durumları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I Saprofit
Parazit
B)
Holozoik
Mutualist
C)
Parazit
Kommensal
D)
Saprofit
Mutualist
E)
Kemosentetik
Kommensal
Bakteri sayısı
Bakteri sayısı Glikozun tükendiği an
Sadece Laktoz içeren ortamda
t1
Zaman Sadece glikoz ya da laktoz içeren ortamda bakteri sayısının değişimi
Grafiklerdeki değişimlere bakılarak aşağı-
bulunduğu ortamda önce glikozu tüketir. B) E. coli bakterisinin sadece glikoz içeren ortamdaki üreme hızı, sadece laktoz içeren ortamdakinden fazladır. C) E. coli bakterisi t2 anından itibaren laktozun monomerlerini kullanmıştır. D) E. coli bakterisi t1 – t2 zaman aralığında kapsül oluşturmuştur. E) E. coli bakterisi t1 anından itibaren laktaz enzimini üretmeye başlamıştır.
Buna göre bu bakteri türü ile ilgili,
I. İnorganik maddelerin oksidasyonu ile açığa çıkan kimyasal enerjiyi kullanarak kendi besinini üretir.
II. Amonyağı nitrite dönüştürerek azot döngüsünde görev alır.
III. Bu metabolik aktiviteyi gerçekleştirmek için klorofil pigmenti ve güneş ışığına ihtiyaç duyar.
10. Tüm bakterilerde aşağıdaki dönüşüm olaylarından hangisi ortak olarak gerçekleşmez? A) Glikoz → ATP B) Karbondioksit → Glikoz
ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) Glikoz → Glikojen
A) Yalnız II
D) Amino asit → Protein
1. B
B) Yalnız II
2. B
Zaman
Glikoz ve laktozun birlikte bulunduğu ortamda bakteri sayısının değişimi
A) E. coli bakterisi glikoz ve laktozun birlikte
Besin
D) I ve III
t2
daki yorumlardan hangisi yapılamaz?
Nitrit + Su + Kimyasal enerji
Karbondioksit + Su
Aşağıda E. coli bakterisinin iki farklı ortamdaki
Sadece Glikoz içeren ortamda
Aşağıda nitrosomonas bakterisinin gerçekleştirdiği metabolik bir olay gösterilmiştir.
Amonyak + Oksijen
116
D) Parankima hücresi
birey sayısı zaman grafikleri verilmiştir.
II
A)
9.
Palme Yayınevi
Algler fotosentez yaparak kendi besinlerini üretme özellikleri ile bitkilere benzerler. Bazıları tek hücreli (diyatom gibi), bazıları ise çok hücrelidir (deniz 7. marulu gibi).
Cıvık mantarlar serbest yaşa- yan, amip gibi hareket eden, hücre duvarı olmayan ökaryot canlılardır.
C) Bira mayası
I. beslenme biçimi,
�
B) Amip
E) E. coli bakterisi
A) Karaciğer hücresi
Bu bakterilerin,
�
Aşağıdakilerden hangisinde mitokondri or-
C) I ve II
E) ATP → ADP
E) I, II ve III 3. A
4. D
5. C
6. D
7. C
8. E
9. D
10. B
5.Ünite
/ MİKROORGANİZMALAR (Bakteri, Arkebakteri ve Protista)
DERS NOTLARI
117
Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması
6. Ünite
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
1. TEST 1.
Aşağıdakilerden hangisi “Fragaria vesca” bitkisinin sınıflandırma birimini gösterir? A) Tür
B) Cins D) Takım
2.
C) Familya E) Sınıf
4.
I. biyokimyasal benzerlik,
II. embriyonik gelişim benzerliği,
III. analog organların varlığı,
IV. kromozom sayılarının benzerliği
özelliklerinden hangileri kanıt olarak kullanılamaz? A) I ve II
5.
Birey sayısı
a
b
c
Sınıflandırma birimi
Bu grafikle ilgili,
Palme Yayınevi
I. a'da bulunan sağlıklı bireylerin kromozom sayıları aynıdır.
II. b'deki canlıların protein benzerliği c'deki canlılardan fazladır.
III. c'de yer alan tüm canlılar aynı takıma aittir.
yorumlarından hangileri yapılamaz? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
B) II ve III C) III ve IV D) I ve IV E) II ve IV
Bireyler
3.
X
Z
Verimli
Z
L
Kısır
L
M
Kısır
M
N
Verimli
N
X
Verimli
�
Canlıların dış görünüşlerine, görev benzerliklerine ve yaşadıkları yere bakılarak yapılan sınıflandırmaya yapay (ampirik) sınıflandırma denir.
�
Kökenleri farklı, görevleri aynı olan organlara analog organ adı verilir.
�
Yapay sınıflandırmada analog organlardan yararlanılır.
Bu verilere göre, tabloda kaç farklı tür vardır? B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
Aşağıdaki canlılardan hangisi ışık enerjisini organik besindeki kimyasal bağ enerjisine çevirirken sitoplazma sıvısındaki enzimleri kullanır? A) Siyanobakteri
B) Öglena
C) Kara yosunu
D) Böcekçil bitki
Bazı bakteri türlerinin,
Aşağıdaki organ çiftlerinden hangisi kökenleri aynı, işlevleri farklı olabilen homolog organa örnek olamaz?
I. Clostridium tetani
II. Bacillus subtilis
III. Clostridium botulinum
A) Yunusun yüzgeci – İnsanın bacağı
IV. Lactobacillus vulgaris
B) Balinanın yüzgeci – Fokun yüzme ayağı
D) Arının kanadı – Sineğin kanadı
ikili adlandırılmalarına göre, hangi iki bakteri türü hücre ve protein yapısı bakımından diğerlerine göre daha çok benzerliğe sahiptir?
E) Böceğin trakesi – Kuşun akciğeri
A) I ve II
C) İnsanın kolu – Yarasanın kanadı
Sınıflandırma ile biyolojinin alt birim dallarından biri olan taksonomi ilgilenir.
Oluşan döllerin özellikleri
E) Ökse otu 7.
�
Aşağıdaki tablo X, Z, L, M, N bireylerini ve bu bireylerin çiftleşmesi ile oluşan döllerin özelliklerini göstermektedir.
A) 1 6.
Canlıların benzer özelliklerine göre gruplandırılmasına sınıflandırma (sistematik) denir.
İki canlının evrimsel açıdan akrabalık derecesinin belirlenmesinde,
Aşağıdaki grafikte hayvanlar alemine ait olan tür, cins ve aile sınıflandırma birimlerinin sahip oldukları birey sayıları verilmiştir.
�
B) I ve III D) II ve IV
C) II ve III E) III ve IV
119
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar �
8.
Canlıların köken (orjin) benzerliklerine, homolog organlarına, akrabalık derecelerine, biyokimyasal benzerliklerine, protein benzerliklerine göre yapılan bilimsel sınıflandırmaya doğal (filogenetik) sınıflandırma denir.
Aşağıdaki sütün grafiğinde temel sınıflandırma birimleri ve bu birimlerde yer alan canlıların protein benzerlikleri verilmiştir.
�
�
Kökenleri aynı, görevleri farklı olabilen organlara homolog or- ganlar denir.
Familya
�
2
3
4
5
6
7
Sınıflandırma birimleri
1. Takım birimine göre canlı çeşitliliği fazladır.
2. Şube birimine göre bulundurduğu canlı sayısı daha azdır.
II. aynı takımda bulunan canlıların birlikte bulunduğu birimler → 4, 5 ve 7
III. canlı sayısının en fazla olduğu birim → 4
tirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru
eşleştirmelerinden hangileri yanlıştır?
verilmiştir?
9.
A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
I. deoksiribonükleik asit,
II. protein kılıf,
III. ribonükleik asit
moleküllerinden hangileri kesin olarak bulunur? B) Yalnız II
II. çekirdek,
III. kontraktil koful
hücresel yapılarından hangileri bulunmaz?
2. B
X –––––––
Y –––––––
Z –––––––
A)
1
2
3
B)
1
3
2
C)
2
3
1
D)
3
2
1
E)
3
1
2
12. Sistematik birimler ile ilgili olarak aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) Aynı takımda bulunan canlılar farklı cinslerde yer alabilir. B) Aynı sınıfta bulunan canlılar aynı şubede yer alır. C) Aynı ailede bulunan canlılar arasındaki benzerlik, aynı cinste bulunanlara göre daha fazladır.
B) Yalnız III
3. E
gösterilen X, Y ve Z bölgeleri ile ilgili eşleş-
E) I, II ve III
I. kamçı,
1. A
Belirtilen özelliklerin Venn diyagramında
C) Yalnız III
D) I ve III
arasında karakter çeşitliliği daha azdır.
E) I, II ve III
A) Yalnız I
3. Takım birimine göre bulundurduğu bireyler
C) I ve III
Bir virüsün yapısında,
Tür ismi
120
Z
D) I ve II
Cins Tanımlayıcı ismi isim
Y
Bu sınıflandırma birimleri ile ilgili,
Türler ikili adlandırma yöntemine göre adlandırılırlar. İkili adlandırma yönteminde ilk kelime türün ait olduğu cinsi, ikinci kelime ise tanımlayıcı adı ifade eder. Cins adı büyük, tanımlayıcı ad küçük harfle baş10. Protista aleminde yer alan paramesyumda, lar.
Pinus nigra
Sınıf
X
A) Yalnız I �
alabilecek bazı özellikler verilmiştir.
I. çiftleştiğinde kesin olarak verimli döl oluşturan canlıların bulunduğu birim → 6,
Günümüzde bilimsel olarak kullanılan sınıflandırma filogenetik sınıflandırmadır.
Ortak bir atadan gelen, yapı ve görev bakımından benzer özelliklere sahip, doğada yalnız kendi aralarında üreyebilen ve verimli (kısır olmayan) yavrular oluşturan bireyler topluluğuna tür adı verilir.
gösteren Venn diyagramı ve bu diyagramda yer
Protein benzerliği
1
�
11. Aşağıda sınıf ve familya sistematik birimlerini
Palme Yayınevi
6.Ünite
D) Farklı türe ait bireyler aynı sistematik kategori içinde yer alabilir.
C) I ve II
E) Aynı cinste bulunan canlıların türleri farklı olabilir.
E) II ve III 4. C
5. B
6. A
7. B
8. E
9. B
10. A
11. D
12. C
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
2. TEST 1.
Memeli bir canlı türüne ait sağlıklı bireylerde aşağıdakilerden hangisi kesinlikle aynıdır? A) Vücut büyüklüğü
B) Protein yapısı
C) Kromozom sayısı
D) Hücre sayısı
4.
�
İki farklı türün cins adlarının aynı olması yakın akraba olduklarını gösterir. Cins isimleri farklı olan canlıların tanımlayıcı isimlerinin aynı olması bu canlıların akraba olduğunu göstermez.
�
Bir türü meydana getiren sağlıklı bireylerin tamamı aynı kromozom sayısına sahiptir.
�
Aynı kromozom sayısına sahip olan canlılar aynı tür içinde yer almak zorunda değildir.
�
Türler hiyerarşik gruplar içinde yer alırlar. Türler cinslere, cinsler ailelere, aileler takımlara, takımlar sınıflara, sınıflar şubelere, şubeler alemlere yerleştirilir.
Protista aleminde yer olan “öglena”, “paramesyum” ve “amip” canlı grupları ile ilgili aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak değildir? A) Aktif hareket etme B) Oksijenli solunumla enerji üretme C) Çekirdeğe sahip olma
E) Enzim miktarı
D) Fotosentez yapma E) İkiye bölünme ile üreme
2.
Aşağıda özellikleri verilen üç farklı deney tüpüne eşit miktarda HIV virüsü ekleniyor. Deney sonunda sadece C tüpündeki virüslerin çoğaldığı gözleniyor.
5. X Y
Canlı epitel hücreleri
Glikoz, amino asit vitamin, mineral
Canlı lenfosit hücreleri
A
B
C
Buna göre HIV virüsü ile ilgili,
Palme Yayınevi
Z
I. Parazit olduğundan sadece monomer besinlerin bulunduğu ortamda üreyebilir.
II. Y kısmı kuyruk olarak adlandırılıp baş ve kuyruk iplikçikleri ile bağlantılıdır.
III. Z kısmı kuyruk iplikçileri olarak adlandırılıp bakteriye tutunmak için kullanılır.
yargılarından hangileri doğrudur?
üreyebilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
3.
B) Aktif hareket
A) Yalnız II
C) I ve II
B) Yalnız III
D) I ve III
E) II ve III
Aşağıdakilerden hangisi bakterilerde görülebilecek bir özellik değildir? A) Konjugasyon
I. X kısmı baş olarak adlandırılıp yönetici � molekül olan DNA’yı içerir.
II. Epitel hücrelerini konak olarak kullanamaz. III. Canlı hücrelerin bulunduğu her ortamda
Bir bakteriyofaja ait X, Y ve Z kısımları ile ilgili,
6.
Âlemden türe doğru gidildikçe; ortak gen ve protein çeşidi artarken, birey sayısı ve çeşitlilik azalır.
�
Herhangi bir sistematik birime birlikte giren canlılar, daha büyük birimlere de birlikte girerler. Ancak küçük birimlere birlikte girmek zorunda değildir.
�
Aynı türü oluşturan bireylerin; kromozom sayıları, sistemsel özellikleri ve üreme şekilleri aynıdır.
E) I, II ve III
Yönetici mülekül olarak DNA içeren bir virüsün genomunda aşağıdakilerden hangisi bulunmaz? A) Sitozin
B) Deoksiriboz
D) Eşey hücresi oluşturma
C) Timin
D) Fosfat
E) Yağ sentezi
�
C) I ve II
C) Endospor oluşturma
E) Riboz
Türden âleme doğru gidildikçe; ortak özellikler azalırken, birey sayısı ve çeşitlilik artar.
121
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar �
Günümüzde geçerli olan sınıflandırmada canlılar bakteriler, arkebakteriler, protistalar, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar olarak altı âlemde sınıflandırılırlar.
7.
Virüslere ait olan,
I. hücresel yapıya sahip olmama,
I. ribozom,
II. genetik materyalin mutasyona uğraması,
II. nükleik asit,
III. konak hücre dışında kristal hale geçme
III. kloroplast,
özelliklerinden hangileri virüslerin herhangi bir canlı grubuna yerleştirilmesini zorlaştırır?
IV. çekirdek
hücresel yapılarından hangileri bulunur?
A) Yalnız I �
10. Arkebakteriler alemine giren canlılarda,
Bakteriler ve arkebakteriler âlemlerini oluşturan canlılar prokaryot hücre yapısına, diğer âlemlerde yer alan canlılar ise ökaryot hücre yapısına sahip- 8. tir.
B) Yalnız III D) I ve III
A) I ve II
C) I ve II
D) I, II ve IV
riyle ortak protein çeşidi arasındaki bağlantıyı göstermektedir.
Bu süreçte virüs sayısında meydana gelen değişim aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Virüs sayısı
Aşağıdaki sütun grafiği sınıflandırma birimle-
II
Palme Yayınevi
I
Sınıflandırma birimi
III
t1
Buna göre I, II ve III ile gösterilen sınıflan-
Bakterilerin hücre zarının üzerinde “peptidogolikan” yapılı hücre duvarı bulunur. Bazı türlerde ise hücre duvarının üzerinde kompleks karbonhidrat yapılı kapsül adı verilen koruyucu bir tabaka daha yer alır.
I
II
B) Virüs sayısı
t1
Zaman
C) Virüs sayısı
dırma birimleri aşağıdakilerden hangisidir? �
E) II, III ve IV
11. Polimer besinler ile virüslerin bulunduğu bir deney tüpüne t1 anında glikoz, amino asit, vitamin ve minerallerden oluşan bir besin çözeltisi ilave edilmiştir.
Bakteri âleminin üyeleri tek hücreli, halkasal DNA’ya sahip, zarla çevrili organelleri olmayan organizmalardır.
Sadece oksijenli solunum yapabilen bakteri türlerinde solunum işini, hücre zarının katlan9. masıyla oluşan “mezozom” adı verilen bir yapı yerine getirir.
III
A)
Tür
Alem
Familya
B)
Tür
Şube
Familya
C)
Cins
Familya
Tür
D)
Alem
Tür
Cins
E)
Sınıf
Alem
Familya
t1
Birbirlerine benzer çok fazla özelliğe sahip olan iki canlının aynı türden olduğunu aşağıdakilerden hangisi kesin olarak kanıtlar?
C) Endospor oluşturma
D) Kromozom sayılarının aynı olması
D) Mutasyona uğrama
E) Benzer proteinlere sahip olmaları 2. A
3. D
4. D
5. E
Bakterilerin olumsuz şartlara dayanabilmesi ve canlılığını sürdürebilmesi aşağıdaki özelliklerden hangisiyle ilgilidir? B) Konjugasyon yapma
turmaları
1. C
Zaman
A) Eşeysiz çoğalma
C) Çiftleştiklerinde kısır olmayan döller oluş-
122
Zaman
12. Bazı bakteriler aşırı sıcak, soğuk, kurak ve yüksek asitli ortamlarda yaşayabilmektedir.
B) Aynı beslenme tipine sahip olmaları Bakterilerde halkasal yapıda olan DNA sitoplazmada serbest olarak bulunur ve üzerinde protein kılıf yoktur.
t1
Zaman E) Virüs sayısı
A) Aynı kökene sahip organların varlığı
�
Zaman
D) Virüs sayısı
t1 �
C) I, II ve III
E) I, II ve III
Ortak protein çeşidi
�
B) I ve III
E) Hücre çeperine sahip olma 6. E
7. D
8. A
9. C
10. A
11. D
12. C
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
3. TEST 1.
Tarihte mantarlar kök ve gövde gibi yapısal formların olmamasına karşın yerden bitiyor gibi görülmesi ve hareket etmemesi nedeniyle bitkilere daha yakın bir form olarak kabul edilmiş ve bitki alemi içine yerleştirilmiştir. Ancak daha sonra mikroskobun gelişmesi ile yapılan incelemeler bitkiler ve mantarların tamamen farklı olduğunu göstermiştir.
Mantarlara ait olan,
I. klorofil içermeme, II. ökaryot hücre yapısına sahip olma,
III. besin döngüsünde tüketici olarak görev yapma
özelliklerinden hangileri bu organizmaların bitkiler alemine ait olmadığını destekler? B) Yalnız III D) I ve III
Bakteriler çoğunlukla pasif olarak yer değiştirir. Ancak bazı türlerinde aktif hareket etmeyi sağlayan kamçı adı verilen uzantılar bulunur.
• Larva döneminde solungaç, ergin dönemde akciğer ve deri solunumu yapma
• Soğuk kanlı (değişken ısılı) olma
• Döllenme ve gelişmeyi su içinde gerçekleştirme
C) I ve II
5.
E) I, II ve III
Palme Yayınevi
Tepkime hızı →
40 60 80 Sıcaklık (°C) →
B) Familya D) Takım
C) Cins
E) Sınıf
Özellik
I
Özellik
Cins
100
Bazı bakteri türlerinde yüzeylere ve birbirlerine tutunmayı sağlayan pilus adı verilen uzantılar bulunur.
�
Bakterilerin bazıları ototrof, bazıları ise heterotrof beslenir. Heterotrof beslenen türler arasında parazit ve saprofitler yer alır.
�
Bakteriler eşeysiz üremeyle ve ikiye bölünerek çoğalırlar. Ayrıca bakterilerde kalıtsal çeşitlilik sağlayan ancak birey sayısında artışa yol açmayan konjugasyon adı verilen mekanizma da görülür.
III
II
�
Aşağıda filogenetik sınıflandırmada kullanılan sistematik birimlerle ilgili grafikler verilmiştir.
Aşağıdaki grafikte bir enzimin çalıştığı sıcaklık aralığı gösterilmiştir.
20
Yukarıdaki özelliklere sahip hayvanların � aşağıdaki sınıflandırma birimlerinden hangisinde birlikte bulunacağı kesindir?
4.
2.
Bazı bakterilerde hücre DNA'sından bağımsız çoğalan küçük ve halka biçiminde plazmit adı verilen DNA'lar bulunur.
A) Tür
A) Yalnız I
�
Sistematik birim Takım
IV
Şube
Sistematik birim Familya
Grafiklerde numaralarla gösterilen özellikler ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) I. eğri canlı sayısı olabilir.
Bu enzime sahip olan canlı türü aşağıdaki alemlerden hangisinde bulunur?
B) II. eğri ortak özellikler olabilir. C) III. eğri ortak gen sayısı olabilir.
A) Protista
D) IV. eğri canlı çeşidi olabilir.
B) Mantar
E) IV. eğri protein benzerliği olabilir.
C) Arkebakteri D) Bitki E) Bakteri 3.
Memeli hayvanlar diğer omurgalı hayvanlardan,
6.
Omurgalı hayvan sınıflarının tümünde aşa- � ğıdaki özelliklerden hangisi ortak olarak görülür?
I. alyuvarda hemoglobin bulundurma,
II. yavrularını sütle besleme,
III. gelişmiş sindirim sistemine sahip olma
özelliklerinden hangileriyle ayrılırlar?
A) Solungaç solunumu B) Kapalı dolaşım
A) Yalnız II
C) İç döllenme
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
D) Sıcak kanlı olma
E) Dış gelişme
Bazı bakteriler olumsuz çevre koşullarında endospor denilen yapıya dönüşür. Endospor, çevre koşulları bakterinin yaşaması için uygun hale geldiğinde tekrar bakteriye dönüşür. Endosporda metabolizma hızı çok düşüktür ve endospor bir üreme şekli değildir.
123
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar �
Arkebakteriler âlemine ait türlerin bazıları okyanus ve göl dipleri, aşırı tuzlu ve sıcak bölgeler gibi aşırı çevre koşullarında yaşayabilirken, bazıları ise normal koşullarda yaşayabilir.
7.
Hücrelerinde,
10. Aşağıdaki canlı çiftlerinden hangisi aynı alem içinde yer almaz?
• mitokondride ATP sentezleme,
• karbondioksitten glikoz sentezleme,
A) Paramesyum – Amip
• ribozomlarında protein sentezleme
B) Arı – Balina
C) Bira mayası – Eğrelti otu
olaylarının tamamını gerçekleştirebilen canlı türü aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
D) E.coli – Siyanobakteri E) Karpuz – Fesleğen
A) Öglena B) Siyanobakteri C) Kemosentetik bakteri
�
�
Arkebakterilerin halkasal yapıdaki DNA'ları sitoplazmada bulunur.
Bazı arkebakteri türlerinde hücre duvarı bulunmazken, hücre duvarına sahip olanların yapısı da bakteri hücre duvarından farklılık gösterir.
D) Saprofit mantar
Alem
Hayvanlar
Şube
Omurgalılar
11. Filogenetik sınıflandırmada bilim insanlarının oluşturduğu filogenetik ağaçlar, evrimsel süreçte canlıların sahip oldukları özelliklere göre ayrılmalarını açıklar. Aşağıda verilen filogenetik ağaçta, bitkilerin morfolojik ve anatomik yapıları dikkate alınarak bazı dallanma noktaları ve bu dallanmaya neden olan özellikler belirtilmiştir.
Sınıf
Memeliler
Takım
Etçiller
Familya
Kedigiller
Cins
Kediler
Tür
Ev kedisi (Felis domesticus)
E) Parazit bakteri
8.
Arkebakterilerin DNA’ları ökar- yotlarda olduğu gibi histon proteini içerir.
Kara yosunu Eğrelti otu Çam Buğday Bezelye X
Palme Yayınevi
�
Gerçek çiçek Tohum İletim demeti
Buna göre filogenetik ağaçtaki “X” noktasındaki dallanmaya aşağıda verilen faktörlerden hangisi neden olmuştur?
Yukarıdaki tabloda verilen bilgiler kullanılarak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
A) Çenek sayısı
B) Embriyo sayısı
A) Bazı hayvanlar memelidir.
C) Stoma miktarı
D) Kloroplast miktarı
E) Kozalak oluşumu
B) Bütün memeliler etçildir. C) Bazı omurgalılar etçildir. �
D) Kedigiller omurgalıdır.
Temel olarak arkebakteriler sıcağı sevenler (termoasidofiller), tuzu sevenler (halofiller) ve metan üretenler (metanojenler) olmak üzere üç grupta incelenir.
E) Bütün kediler memelidir. 12. Ergin iki yaşamlılar ve sürüngenlerde,
9.
�
Protista âlemine ait canlılar ökaryot hücre yapısındadır. Genelde tek hücreli, bazıları çok hücrelidir.
124
Aşağıdaki canlı türlerinden hangisi omurgasız hayvanlar içinde yer almaz? A) Toprak solucanı
B) Arı
C) Yılan
D) Planarya
I. iç döllenme yapma,
II. dış gelişme gösterme,
III. vücudun pullarla örtülü olması,
IV. başkalaşım geçirme
özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız II
E) Kelebek 1. D
2. C
3. A
4. E
B) I ve II
D) I, II ve IV 5. E
6. B
7. A
8. B
9. C
10. C
C) II ve IV E) I, III ve IV 11. A
12. A
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
4. TEST 1.
2.
Aşağıda verilen canlı gruplarından hangisindeki tür çeşitliliği ve sayısı diğerlerinden daha fazladır? A) Omurgalılar B) Balıklar C) Memeliler D) Sürüngenler E) İki yaşamlılar
4.
1
C) Heterotrof beslenme
3
5.
Pinus nigra
Pinus alba Morus alba
I
III
3.
Bu canlılar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) 1 → Kurbağa B) 2 → Yılan C) 3 → Güvercin D) 4 → Hamsi E) 5 → Balina
I. sitoplazmada ATP sentezi, II. basit organik moleküllerden kompleks organik madde sentezi, III. hücre dışında polimer moleküllerin hidrolizi olaylarından hangilerini ortak olarak gerçekleştirirler? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
Morus nigra
�
Sporlular grubunun en bilinen örneği plazmodyumdur. Parazit özellik gösteren plazmodyum insanda sıtma hastalığına yol açar.
�
Silliler grubunun en bilinen örneği paramesyumdur Paramesyum bakteriler ve diğer küçük canlıları fagositoz ile hücre içine alarak beslenir.
�
Algler bir hücreli yada çok hücreli olabilen fotosentetik organizmalardır. Yeşil dışında içerdikleri renk pigmentleri sayesinde farklı renklerde (kahverengi, sarı, kırmızı) görülürler.
IV
Bu bitkilerin ikili adlandırmalarına bakılarak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz? A) I. ve II. bitkiler aynı şubede bulunur. B) III. ve IV. bitkilerin cins isimleri farklı tanımlayıcı isimleri aynıdır. C) Bu bitkiler dört farklı türe aittir. D) II. ve IV. bitkiler aynı cinse aittir. E) I. ve II. bitkinin çaprazlanması sonucu verimli döl oluşmaz.
Yukarıda verilen canlı grupları,
• Fotosentetik bakteri • Kemosentetik bakteri • Saprofit bakteri • Parazit bakteri
Palme Yayınevi
II
Kök ayaklılar grubunun en bilinen örneği amiptir. Oluşturdukları yalancı ayaklarını beslenme (fagositoz ile) ve hareket için kullanırlar.
Aşağıda dört farklı bitkinin ikili adlandırmaları verilmiştir.
4
5
�
E) Kamçı içerme
Ergin bireylerinde solungaç solunum görülür.
Yavrularını sütle besler.
Kamçılılar grubunun en bilinen örnekleri öglena ve tripanozomadır. Tek hücreli olan bu canlılardan öglena hem fotosentez yapar, hem kamçısını kullanarak aktif hareket eder hem de heterotrof beslenir. Tripanozoma ise parazit olup insanda Afrika uyku hastalığına neden olur.
D) Tek hücreli olma
2
Akciğerlerine bağlı hava keseleri vardır.
�
Protista aleminde yer alan canlıların tümünde aşağıdaki özelliklerden hangileri ortak olarak bulunur?
B) Kontraktil koful taşıma
Vücut ısısını ayarlayabilen sıcakkanlı bir canlıdır.
başkalaşım geçirir.
Protista âlemi genel anlamda kamçılılar, kök ayaklılar, sporlular, silliler, algler ve cıvık mantarlar olmak üzere altı grupta incelenir.
A) Ökaryot hücre yapısı
Aşağıda beş farklı omurgalı hayvana ait bazı özellikler verilmiştir. Gelişim sürecinde
�
C) I ve II
E) I, II ve III
6.
Canlı türleri ile ilgili verilen aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? Canlı türü
Hücre tipi
Alem
A) Amip
Ökaryot
Protista
B) Bira mayası
Ökaryot
Mantar
C) Siyanobakteri
Prokaryot
Bakteri
D) Algler
Ökaryot
Bitkiler
E) Toprak solucanı
Ökaryot
Hayvanlar
125
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar �
7.
Cıvık mantarların tamamı heterotrof beslenir. Organik maddeleri ayrıştıran türleri saprofit özellik gösterir. Tek hücreli olup amiplere benzer bir şekilde hareket ederler.
Aşağıdaki özelliklerden hangisi vücut sıcaklığını sabit tutabilen (endotermik) omurgalı bir hayvanda görülmeyebilir? A) İç iskelet B) Akciğer solunumu
10. Dış görünüşleri bakımından birbirine çok benzeyen, ancak aralarında bazı farklılıklar bulunan memeli iki hayvanın aynı türden olduklarını aşağıdaki özelliklerden hangisinin benzer olması en iyi gösterebilir? A) Solunum organlarının
C) Bilateral simetri
B) Protein yapılarının
D) İç gelişme
C) Sindirim enzimlerinin
E) Kapalı dolaşım sistemi
D) Hücresel solunumda görevli enzimlerin E) Boşaltım ürünlerinin
�
Mantarlar âleminin (fungi) tüm üyeleri heterotrof beslenir.
8.
Aşağıdaki grafik bir çözeltide bulunan virüs sayısının zamana bağlı değişimini göstermektedir.
11. Aşağıdaki tabloda bir virüs çeşidinin beş farklı ortamdaki üreme durumları verilmiştir.
Virüs sayısı
Mantarlar âlemindeki türler, belirgin hücre duvarının olması, sporla çoğalmaları ve genellikle hareketsiz olmaları gibi nedenlerle bitkilere benzerlik gösterirler.
t1
Buna göre t1 anında çözeltiye, I. canlı hücreler,
II. enzim ve ATP,
III. monomer besin
yapılarından hangilerinin eklenmesi virüs sayısındaki değişime neden olmuştur? A) Yalnız I
�
Mantarların hücre duvarları kitin yapılıdır. Kök, gövde gibi yapısal formları yoktur. Ayrıca iletim demetleri bulunmaz. Tamamı heterotrof beslenir. Bu özellikleri ile bitkilerden ayrılırlar.
Mantarlar âlemindeki organizmaların bazıları saprofit, bazıları parazit özellik gösterir. Oksijenli ve oksijensiz solunum yapan organizmalara sahiptir.
126
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
–
E.coli bakterisi
+
Monomer içeren besi ortamı
–
Parankima hücresi
–
B. subtilis bakterisi
–
(+: üreme var, –: üreme yok)
Tabloya göre bu virüsle ilgili,
I. Bakteri hücresinin bulunduğu her ortamda üreyebilir.
II. Bulunduğu ortamdaki monomer besinleri kullanamaz.
III. Parankima ve sinir hücrelerinde üreyemez.
yorumlarından hangileri yapılamaz?
E) II ve III
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
9.
�
Zaman Palme Yayınevi
�
Sinir hücresi
Hayvanlar aleminde yer alan tüm canlılarda aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak değildir?
C) I ve II
E) II ve III
12. Sürüngen, kuş ve memeliler sınıfına giren hayvanlarda,
I. akciğer solunumu,
II. iç döllenme,
A) Ökaryot hücre yapısı
III. kapalı dolaşım
B) Bilateral simetri
C) Heterotrof beslenme
özelliklerinden hangileri ortak olarak bulunur?
D) Uyarıya tepki verme
A) Yalnız I
E) DNA ve RNA içerme 1. A
2. B
3. C
B) Yalnız II D) II ve III
4. A
5. A
6. D
7. D
8. A
9. B
10. B
C) I ve III E) I, II ve III
11. A
12. E
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
5. TEST 1.
Bir hücrenin aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip olması, bu hücreye sahip olan canlı türünün bulunabileceği alemi tahmin etme konusunda hiçbir fikir vermez?
4.
I. parazit beslenme,
II. kitin yapılı hücre duvarına sahip olma,
A) Ribozomda protein sentezlemesi
III. ökaryot hücre yapısına sahip olma,
B) Golgi organeline sahip olması
IV. sporla çoğalma
özelliklerinden hangileri görülebilir?
D) Çekirdek içermemesi
A) I ve II
E) Nişasta depolaması
B) III ve IV D) I, III ve IV
2.
5. Damarsız tohumsuz
Mantarlar âlemi maya mantarları, küf mantarları ve şapkalı mantarlar olmak üzere üç grupta incelenir.
�
Maya mantarları tek hücreli olup tomurcuklanma ile çoğalır.
�
Küf mantarları organik madde artıklarını çürüterek yaşarlar. Çoğalmak için ürettikleri sporlar besinlerin küflenmesine neden olur.
�
Bitkiler ökaryot hücre yapısına sahip, kloroplastlı, çok hücreli canlılardır. Ayrıca bitki hücreleri selüloz içeren hücre duvarına sahiptir.
E) I, II, III ve IV
Aşağıda iki farklı organizmanın filogenetik sınıflandırmaya göre sistematik adları verilmiştir.
Damarlı tohumsuz Damarlı tohumlu
X
Z
Octapus vulgaris a
Vulpes
vulpes
x
y
b C
Bu bilgilere göre bu bitki türlerinin evrimsel açıdan basitten gelişmiş olana doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
Palme Yayınevi
Y
Z
Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğru değildir? A) a ve x, organizmaların cins adlarını belirtir. B) C ve Z, organizmaların tür adlarını belirtir. C) b ve y aynı olsaydı, bu iki organizma çift-
A) X – Y – Z
leştirildiğinde verimli döller verirlerdi.
B) Y – X – Z
D) C ve Z, filogenetik sınıflandırmada en kü-
C) Z – Y – X
çük sistematik birimi ifade eder.
D) X – Z – Y
E) a ve x, organizmaların akrabalık derecele-
E) Z – X – Y
3.
�
C) I, II ve III
Aşağıda üç farklı bitki türünün iletim demeti bulundurup bulundurmama ve tohum üretip üretememe özellikleri verilmiştir.
Bir hücreli mayaların dışında mantarların yapısında hif denilen dallanmış ince iplikçikler bulunur. Hifler dallanıp birleşerek miselleri oluşturur.
Mantarlar aleminde yer alan canlılarda,
C) Hücre duvarı bulundurması
�
rini belirlemede kullanılır.
Mantar ve bitki hücrelerinde,
I. hücre duvarının yapısı,
II. DNA'nın bulunduğu hücresel yapı,
III. depolanan polisakkarit çeşidi,
Hayvanlar aleminin omurgalılar şubesinde yer alan tüm canlılarda aşağıdaki özelliklerden hangisi ortak olarak gözlenmez?
IV. ribozomun yapısı
A) Heterotrof beslenme
özelliklerinden hangilerinin aynı olması beklenir?
B) Eşeyli üreme
A) I ve II
D) İç iskelete sahip olma
B) I ve III D) II ve IV
6.
C) II ve III E) III ve IV
C) İç döllenme E) Hareketlerini çizgili kaslarla sağlama
127
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar �
7.
Bir bitkinin yapısı temel olarak toprak üstü ve toprak altı yapılar olmak üzere iki kısımda incelenir. Yaprak, gövde, dal, çiçek ve meyve toprak üstü yapıları, kök ise toprak altı yapıları oluşturur.
Aşağıda verilen omurgalı canlılardan hangisinin bulunduğu sınıf diğerlerinden farklıdır? A) Fok
B) Kirpi D) Kanguru
8.
Yaprak bitkilerde fotosentezin yapıldığı organdır. Çoğu karasal bitkide yaprak yüzeyi saydam, pürüzsüz ve kaygan bir tabaka ile kaplıdır. Kütikula adı verilen bu mumsu tabaka bitkinin su kaybını önler.
E) Timsah
Panthera
Mephitis mephitis
1. pardus
Lutra lutra
Canis
2. Panthera
B) Sürüngen
C) Kuş
D) Solucan E) Balık
Canis
Mephitis
Lutra
11. Aşağıda bazı omurgalı hayvanlara ait özellikler verilmiştir.
Canis
Felidae
Mustelidae
Derileri keratin pullarla kap-
Canidae
Gaz alış verişi
Vücut sıcaklıkları, çevre sıcaklığına bağlı olarak değişir.
lıdır.
akciğerlerde
Şemadaki canlılar ile ilgili,
I. Çizgili kokarca ve Avrupa su samuru aynı familyanın farklı cinslerinde yer alırlar.
II. Evcil köpek ve kurt aynı familyanın farklı takımında yer alırlar.
Karasal bitkilerin yaprağında bulunan stomalar gaz alış verişini sağlar ve bitkinin buhar halinde su kaybını kontrol eder.
III. Evcil köpek ile kurt, çizgili kokarca ile su samuruna göre evrimsel açıdan daha yakın akrabadır.
yargılarından hangileri doğrudur? B) I ve II
D) I, III ve IV
Gövde ve dalların en önemli görevi, madde iletimini sağlamak- 9. tır. Bu yapıların içinde madde taşınımını sağlayan iletim demetleri (ksilem ve floem) bulunur.
gerçekleşir.
İç döllenme dış gelişme gözlenir.
Buna göre, verilen özellikler aşağıdaki omurgalı hayvan sınıflarından hangisine aittir? A) Balık
B) Sürüngen
C) Kuş
D) Memeli E) İki yaşamlı
IV. Şemadaki 5 farklı tür, 3 farklı familyada yer alır.
A) Yalnız I
128
A) Memeli
3.
�
Bu canlı gelişimini tamamladığında aşağıdaki hayvan gruplarından hangisinin bir üyesi olamaz?
familiaris lupus (Avrupa (Çizgili kokarca) su samuru) (Evcil köpek) (Kurt)
4. Carnivora
�
10. Bir hayvanın embriyonik gelişimi sırasında sırtta notokord (sırt ipliği) ve sinir şeridi oluşturduğu gözlenmiştir.
Aşağıda etçiller (carnivora) takımına ait bazı hayvanların filogenetik ağaçta ayrılması şematik olarak gösterilmiştir.
(Leopar)
�
C) Fare
Palme Yayınevi
6.Ünite
C) II ve III E) II, III ve IV
Canlıların toplandığı altı alemin kaç tanesinde kloroplast organeli içeren türler bulunur? A) 1 1. A
B) 2 2. D
C) 3 3. D
D) 4 4. E
12. Memeliler sınıfında yer alan ve kromozom sayıları birbirinden farklı olan A türüne ait dişi bir birey ile B türüne ait erkek bir bireyin vücut hücrelerinde,
I. gonozom sayısı,
II. otozom sayısı,
III. gonozom çeşidi
niceliklerinden hangilerinin farklı olması beklenir? A) Yalnız II
E) 5 5. C
6. C
B) Yalnız III
D) I ve III 7. E
8. D
9. B
C) I ve II
E) II ve III 10. D
11. B
12. E
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
6. TEST 1.
İğ ipliklerinin oluşmasını önleyen bir madde,
I. bakteri,
II. bitki,
III. hayvan
hücrelerinden hangilerine verildiğinde hücre bölünmeye devam eder? A) Yalnız I
B) Yalnız II
�
Bitkiler âlemi, tohumsuz bitkiler ve tohumlu bitkiler olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
�
Tohumsuz bitkiler damarsız tohumsuz bitkiler ve damarlı tohumsuz bitkiler; tohumlu bitkiler ise açık tohumlu bitkiler ve kapalı tohumlu bitkiler olmak üzere sınıflandırılır.
III. Ototrof olan türleri besin zincirinin birinci � trofik düzeyinde yer alır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Damarsız tohumsuz bitkilere kara yosunları örnek olarak verilir. İletim demetleri olmayan kara yosunlarında gerçek kök yoktur. Su ve mineralleri rizoit adı verilen köksü yapılarıyla alır. Metaganez ile ürerler.
4.
Aşağıdaki omurgalı hayvan türlerinin hangisi ergin dönemlerinde birden fazla solunum organını aktif olarak kullanabilir? B) Timsah C) Kertenkele D) Yunus
C) I ve II
E) Penguen
E) II ve III
Aşağıdaki tabloda beş farklı omurgalı hayvan türünün erginlerinde bazı özelliklerin bulunma (+) ve bulunmama (–) durumları verilmiştir.
5. Özellik Canlı
Türler I
II
III
Çekirdek
Hücre duvarı
Klorofil
Var
Var
Var
L
Var
Var
Yok
M
Yok
Var
Var
K IV
V
Akciğer solunumu
+
–
+
+
+
Sabit vücut sıcaklığı
+
–
–
+
+
Kıl
–
–
–
+
–
Üç odalı kalp
–
–
+
–
–
Palme Yayınevi
Özellik
Kökler bitkiyi toprağa bağlar ve gerekli olan su ve mineralleri alır. Ayrıca havuç gibi bazı bitkilerin kökleri depolama organı olarak iş görür.
A) Kurbağa
D) I ve III
2.
�
Tablodaki verilere göre K, L ve M canlı grupları ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? K
L
M
A)
Bakteri
Mantar
Bakteri
B)
Mantar
Bakteri
Bitki
Tabloya göre numaralandırılmış canlıların ait olduğu sınıf ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
C)
Bitki
Mantar
Bakteri
D)
Bakteri
Mantar
Bitki
A) I → Kuş
E)
Bitki
Hayvan
Mantar
B) II → Balık C) III → Sürüngen D) IV → Memeli E) V → İki yaşamlı
6.
3.
Bitkiler aleminde aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip canlı türü bulunmaz?
alanı sağlar.
yan dönen E) Su ve monomer ihtiyacını başka bir bitkiden karşılayan
II. Bazı türleri su ve minerallerin topraktan emilimi için bitkiye geniş bir kök yüzey
B) Her mevsim yeşil kalan
D) Enine kalınlaşma sonucu odunsu forma
I. Ürettikleri antibiyotikler insanlardaki bazı hastalıkların tedavisinde kullanılır.
A) Gerçek çiçek ve meyveye sahip olan C) Glikozun fazlasını glikojen olarak depola-
Mantarlar ile ilgili,
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
129
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar �
7.
Damarlı tohumsuz bitkilere eğrelti otları örnek verilebilir. Damarlı tohumsuz bitkilerin iletim demetleri vardır. Gerçek kök, gövde ve yaprakları bulunur. Tohum oluşturmadan, metagenez ile çoğalırlar.
Kuşlar sınıfında yer alan canlılarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Vücutları tüylerle kaplıdır.
10. İki böcek türünün ortak bir atadan evrimleştiğinin kanıtlanmasında aşağıdaki kriterlerden hangisi dikkate alınmaz? A) Gelişim benzerlikleri
B) Gagalarında diş bulunmaz.
B) Morfolojik benzerlikleri
C) Gövde omurları kaynaşmıştır.
C) DNA nükleotit dizilimi benzerlikleri
D) Yavrularını sütle beslerler.
D) Homolog organ benzerlikleri
E) Uzun kemiklerinin içi boştur.
E) Biyokimyasal yapı benzerlikleri
11. Üç farklı ortama bırakılan özdeş yapıdaki paramesyumların kontraktil kofullarının çalışma hızları aşağıdaki grafikte verilmiştir. 8.
Tohumlu bitkilerde gerçek kök, gövde ve yaprak bulunur. İletim demetleri vardır. Bu gruptaki bitkilerde eşeyli ya da eşeysiz üreme görülür. Eşeyli üreyen bitkilerde döllenme ve tohum oluşumu gözlenir.
Bilimsel adları
I
Salma trutta
II
Ciconia nigra
III
Capoeta tinca
IV
Pinus nigra
V
Zea mays
I
Yukarıda bilimsel adları verilen türlerden hangisinin Capoeta trutta türüne daha yakın akraba olduğu söylenebilir?
Palme Yayınevi
�
Türler
Kontraktil kofulun çalışma hızı
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
II
III
Ortam
Bu grafiğe göre, bu paramesyumların yaşadığı ortamların yoğunluklarının çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) I – II – III
B) II – I – III
C) III – I – II
D) II – III – I E) III – II – I
12. Konakçı olarak E.coli bakterilerini kullanan bir bakteriyofajın litik döngüsünde, �
Tohumlu bitkiler açık tohumlu ve kapalı tohumlu bitkiler ol- 9. mak üzere iki grupta incelenir.
Hayvanlar aleminde bulunan X, Y ve Z canlıları için, • X canlısının vücudunun keratinleşmiş pul-
baş, kuyruk ve kuyruk ipliklerinin sentezlenmesi,
II. faj DNA’sına göre üretilen enzimlerle bak-
III. bakteri duvarının parçalanması sonucun-
IV. fajın kuyruk iplikçiklerini kullanarak E.coli
larla kaplı olduğu,
teri DNA’sının hidroliz edilmesi,
• Y canlısının kaslı diyaframa sahip olduğu,
• Z canlısının akciğerlerine bağlı hava keselerine sahip olduğu
�
Açık tohumlu bitkilerin yaprakları çoğunlukla iğnemsidir. Gerçek çiçekleri yoktur ve genellikle rüzgârla tozlaşırlar.
130
bilinmektedir.
Buna göre, X, Y ve Z canlıların evrimsel açıdan basitten karmaşığa doğru sıralanışı hangi seçenekte gösterilmiştir? B) X – Z – Y
D) Y – X – Z 1. A
2. E
da yeni oluşan virüslerin serbest kalması, hücresinin dışındaki özgül reseptörlere
A) X – Y – Z
I. bakteri metabolizması kullanılarak faja ait
3. C
bağlanması
C) Y – Z – X
evreleri hangi sıra ile gerçekleşir? A) I – III – IV – II
B)
II – IV – I – III
C) II – I – IV – III
D)
IV – I – II – III
E) IV – II – I – lII
E) Z – X – Y 4. A
5. C
6. C
7. D
8. C
9. B
10. B
11. C
12. E
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
7. TEST 1.
Virüslerle ilgili,
4.
II. Kendi proteinlerini sentezlemek için gerekli olan ribozom ve diğer unsurları içermezler. III. Zorunlu hücre içi parazittirler.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III 2.
C) I ve III
İnorganik Monomer madde içeren içeren -
+
Y
+
-
-
Bu tabloya göre,
Kalıtsal çeşitlilik x
y
II. Y bakterisi ototrof beslenir.
III. X ve Y bakterileri oksijenli solunumla enerji üretir.
yorumlarından hangileri yapılabilir? D) I ve III
n
Zaman
II
III
I. X bakterisi hücre dışına sindirim enzimi salgılar.
B) Yalnız III
Zaman
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? farklı şekilde evrimleşerek ayrılmışlardır. B) m ve n canlıları arasındaki farklılaşma, x ve y canlıları arasındaki farklılaşmaya göre daha azdır.
C) I ve II
C) a canlısının kalıtsal çeşitliliği zamanla azalırken, b canlısınınki artmıştır. D) m ve n canlıları arasındaki evrimsel dallan-
Toprak solucanları hermafrodit canlılardır. Buna rağmen genellikle başka toprak solucanlarıyla çiftleşmeyi tercih ederler.
ma belirli bir zamandan sonra sabit kalmıştır. E) II. ve III. grafikteki canlılar aynı türün birey-
Bu durum,
leri şeklinde evrimleşmişlerdir.
I. kısa sürede çok yavru üretme,
II. yavrular arasındaki genetik çeşitliliği artırma, III. ebeveynler arasında yavru bakımını paylaşma
6.
Aşağıdaki omurgalı hayvan çiftlerinden � hangisi aynı sınıf içerisinde yer alır? A) Keklik – Penguen
olaylarından hangilerini sağlamaya yönelik bir adaptasyondur?
B) Köpek balığı – Balina
A) Yalnız II
D) Yarasa – Kanarya
D) I ve III
Kapalı tohumlu bitkiler tohumdaki çenek sayısına göre tek çenekli ve çift çenekli olarak iki grupta incelenir.
Zaman
A) x ve y canlıları ortak bir atadan kökenlenip,
E) II ve III
B) Yalnız III
�
Kalıtsal çeşitlilik
b
A) Yalnız I
Kapalı tohumlu bitkilerin gerçek çiçek ve meyveleri vardır. Tohum, yumurtalık içinde yer alır. Yumurtalığın gelişmesi sonucu meyve oluşur. Tohum meyve ile kuşatılmıştır. Meyveler tohumları korur ve yayılmalarını sağlar.
Aşağıdaki grafiklerde bazı canlı türlerinin kalıtsal çeşitliliklerinde gözlenen değişimler gösterilmiştir.
Kalıtsal çeşitlilik a
Palme Yayınevi
D) Protistalar
Polimer içeren
+
( +: gelişme var, -: gelişme yok)
C) Mantarlar
I
X
B) Arkebakteriler
m
Ortam özellikleri
3.
A) Bakteriler
Aşağıdaki tabloda X ve Y bakterilerinin farklı ortamlardaki gelişme durumları verilmiştir. Bakteri çeşidi
�
Aşağıda verilen canlı alemlerinin hangisin-
E) Bitkiler 5.
E) I, II ve III
Açık tohumlu bitkilerde tohum bir örtüyle kaplanmamıştır. Tohum meyve içinde değil, kozalak yapraklarının altında, açıkta bulunur. Çam, ardıç, ladin, köknar gibi kozalaklı ağaçlar bu grubun tipik bitki örnekleridir.
de ototrof canlı türüne rastlanmaz?
I. Yönetici molekül olarak DNA ya da RNA içerirler.
�
C) I ve II
E) I, II ve III
C) Yılan – Kurbağa E) Timsah – Fare
Tek çenekli bitkiler (monokotiledon) çoğunlukla tek yıllık, otsu bitkilerdir. Enine kalınlaşmayı sağlayan kambiyum bulunmaz. Tek çenekli bitkilerin yapraklarında paralel damarlanma görülür. Kökleri de genellikle saçak kök sistemi şeklindedir.
131
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar �
Çift çenekli bitkiler (dikotiledon), tek yıllık ya da çok yıllık olup; bazıları otsu, bazıları odunsu gövdelidir. Gövdelerinde enine kalınlaşmayı sağlayan kambiyum bulunur. Çift çenekli bitkilerin yapraklarında ağsı damarlanma görülür. Bu gruptaki bitkilerin kökleri kazık kök sistemi şeklindedir.
7.
Arkebakteriler aşırı çevre koşullarında yapısı bozulmadan kalan enzimlere sahiptir.
10.
• Dışarıdan hazır organik besin alma
• Kloroplasta sahip olma
Arkebakterilerin sahip oldukları bu enzimler,
• Selüloz yapılı hücre duvarı bulundurma
I. zehirli metallerle kirlenmiş suların arıtılması,
II. biyogaz üretimi,
I. saprofit mantar,
II. böcekçil bitki,
III. öglena
canlılarından hangileri sahip olamaz?
III. atık maddelerin zehirli özelliklerinin giderilmesi
alanlarının hangilerinde kullanılabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
�
Hayvanlar âlemindeki canlı8. lar heterotroftur. Çoğunlukla eşeyli ürerler ve hücre duvarı bulundurmazlar.
E) I, II ve III
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
11. Aşağıda bakteriyofajın E. coli bakterisi içindeki litik döngüsü şematize edilmiştir.
E.coli E.coli DNA’sı
T4 DNA’sı
B) Ortak gen miktarı
Litik döngü
Hayvanlar âlemi omurgasızlar ve omurgalılar olmak üzere iki gruba ayrılır.
Familya
Takım Birim
C) Ortak gen miktarı
�
A) Yalnız II
Farklı sınıflandırma basamaklarında bulunan canlıların ortak gen miktarları arasındaki ilişki aşağıdaki grafiklerden hangisinde doğru olarak gösterilmiştir? A) Ortak gen miktarı
�
C) I ve II
Yukarıdaki özelliklerin tamamına,
Omurgasız hayvanlar; süngerler, sölenterler, solucanlar, yumuşakçalar, eklem bacaklılar, derisi dikenliler olmak üzere altı grupta incelenir.
Cins Birim
D) Ortak gen miktarı
Şube Birim
Alem
Tür
Takım
Palme Yayınevi
6.Ünite
Bu şemaya göre bakteriyofajın litik döngüsüyle ilgili,
I. Fajın DNA’sı hücre içine girerken protein
Şube Birim
E) Ortak gen miktarı
kılıf hücre dışında kalır.
II. Oluşan yeni fajlar bakterinin hücre zarı ve duvarını parçalayarak serbest kalır.
III. Bakteri içine giren faj DNA’sı bakteri DNA’sı ile birleşir.
�
Sınıf
Süngerler en basit yapılı omurgasız hayvanlardır. Banyo süngeri, vazo süngeri ve cam süngeri gibi çeşitleri vardır.
Cins Birim
IV. Faj DNA’sı bakteri metabolizmasını kullanarak kendini eşler ve protein kılıfını sentezler.
9.
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I
Hayvanlar aleminin omurgasızlar şubesine
B) Yalnız III
D) II ve III
ait farklı sınıflarda yer alan canlıların aşa-
C) I ve II
E) III ve IV
ğıda verilen yapı ve özelliklerinden hangisi �
Sölenterlerde basit formda kas ve sinir sistemi bulunur. Hidra, deniz anası ve mercanlar bu grubun bazı örnekleridir.
farklı olamaz? A) Döllenme şekli
B) Vücut simetrisi
C) Kromozom sayısı
D) Vücut büyüklüğü
12. Virüslerde aşağıdaki yapılardan hangisi bulunamaz? A) Ribozom D) RNA
E) Nükleotit çeşitleri 132
1. E
2. A
3. A
4. C
B) DNA
5. E
6. A
7. E
8. B
9. E
C) Enzim E) Protein
10. D
11. B
12. A
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
8. TEST 1.
Virüsler ile ilgili,
I. Tek çeşit nükleik asit içerirler.
II. Neden oldukları hastalıkların tedavisinde antibiyotikler kullanılır.
III. Hücre dışında kristalleşirler.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III
B) I ve II
2.
A) Sudaki çözünmüş oksijenden faydalanma
B) Sperm ve yumurtanın döllenmesi sonucu
D) Kemikten yapılmış iç iskelet bulundurma
E) Madde alış verişinin kılcal damarlarda
Ahtapot, midye ve salyongoz yumuşakçalılar grubunun üyeleridir. Yumuşak vücutları genellikle kalsiyum karbonat yapılı bir kabuk ile korunur.
�
Eklem bacaklılar kabuklular (yengeç, istakoz), araknidler (örümcek), çok ayaklılar (çiyan, kırk ayak) ve böcekler (arı, çekirge, kelebek) olmak üzere dört grupta incelenirler.
�
Deniz yıldızı ve deniz kestanesi derisi dikenliler grubunun üyeleridir.
Omurgalı hayvanların tümünde; kapalı dolaşım sistemi, eşeyli üreme, holozoik beslenme, iki ucu açık sindirim sistemi, iç iskelete sahip olma, böbreklerle boşaltım yapma, bilateral simetri gibi özellikler görülür.
gerçekleşmesi
B)
5. D) Palme Yayınevi
C)
�
C) Metabolik atıkların boşaltım organı ile vücuttan uzaklaştırılması
E) I, II ve III
Aşağıdaki organizmaların hangisinde alveol yapılı akciğer bulunmaz? A)
Omurgalı hayvanlara ait aşağıdaki özelliklerden hangisi bir balık türü ve suda yaşayan bir memeli türü için ortak olamaz?
Solucanlar yassı, yuvarlak ve halkalı olmak üzere üç gruba ayrılırlar. Planarya ve tenyalar yassı solucanlara; bağırsak solucanı, kancalı kurt ve tirişin yuvarlak solucanlara; toprak solucanı ise halkalı solucanlara örnek olarak verilebilir. Toprak solucanında gelişmiş bir özellik olan kapalı dolaşım sistemi bulunur.
zigot oluşturma
C) I ve III
D) II ve III
4.
�
Bazı antibiyotiklerin bir bakteri türü üzerindeki etkilerinin incelenmesi için bu antibiyotikleri içeren diskler, bu bakterinin kültürüne (1. durum) şekildeki gibi yerleştirilmiş ve 48 saat beklenmiştir. (2. durum).
E) 1. durum
2. durum : Amphicilin : Agumentin : Penicilin
3.
Filogenetik sınıflandırmaya ait olan,
I. sınıf,
II. cins,
III. şube
sistematik birimlerinde yer alan canlılar arasındaki protein benzerliğinin çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) I - II - III
B) II - I - III
D) I - III - II
C) II - III - I
E) III - I - II
Bu deneye göre,
I. Üç antibiyotikte bakterilerin çoğalmasını engelleyici etki göstermiştir.
II. Penicilin bakterilerin ribozomlarını etkisiz hale getirmiştir.
III. Bu bakterinin neden olduğu bir hastalığa � yakalanan birey amphicilin antibiyotiğini kullanabilir.
yorumlarından hangileri yapılamaz? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
133
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar �
6.
Aşağıdaki özelliklerden hangisi kuş ve me-
9.
meli sınıfında ortak olarak görülür?
Omurgalılar balıklar, iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olmak üzere beş grupta incelenir.
A) Vücut örtüsünün kıl olması
A) Kuduz → Beyin
B) Çenede dişlerin bulunması
B) Grip → Solunum yolları
C) İç döllenmenin görülmesi
C) Hepatit → Karaciğer
D) Kas yapılı diyafram bulunması �
Balıkların çoğunda dış döllenme ve dış gelişme görülür. (Kıkırdaklı balıklarda iç döllenme gerçekleşir). Kalpleri iki odacıklıdır. Solungaç solunumu yaparlar. Solungaçlarında te- 7. mizlenen kan kalbe dönmeden vücuda pompalanır.
E) Kızamık → Deri
Aşağıda bazı canlıların birlikte bulundukları en
• Y ve Z canlıları aynı familyada yer alır.
İki yaşamlılar (amphibia) derilerinde mukus bezleri bulunur. Larva halinde solungaç solunumu, ergin dönemde akciğer ve deri solunumu yaparlar. Kalpleri üç odacıklıdır. Soğukkanlı hayvanlardır. Dış döllenme ve dış gelişme görülür.
10. İki popülasyonun farklı türden bireylere sahip olduğunu aşağıda verilen durumlardan hangisi kanıtlar? A) İki popülasyona ait bireylerin, morfolojik
küçük sınıflandırma basamakları verilmiştir. • X ve Y canlıları aynı takımda,
olarak birbirinden farklı olması B) İki popülasyona ait bireyler arasında gen alış verişinin gerçekleşmemesi C) İki popülasyonun birbirlerinden coğrafik
Buna göre X, Y ve Z canlılarının birlikte yer
olarak uzak yerlerde bulunması
alacağı en küçük sistematik birim aşağıda-
D) İki popülasyona ait bireylerin üreme za-
kilerden hangisidir? A) Cins
B) Familya
manlarının farklı olması
C) Tür
E) İki popülasyona ait bireylerin üreme tipinin
E) Sınıf Palme Yayınevi
D) Takım
8. �
D) HIV → Alyuvar
E) Akciğerlerinde alveol bulunması
�
Sürüngenlerin vücudu keratinden yapılmış pullarla kaplıdır. Akciğer solunumu yaparlar. Kalpleri üç odacıklı olup, karıncık yarım perdeyle ayrılmıştır. (timsahta dört odacık bulunur). Soğukkanlı hayvanlardır. İç döllenme ve dış gelişme görülür.
aynı olması 11.
Aşağıdaki tabloda X, Y ve Z canlılarına ait bazı özellikler verilmiştir. Özellik
X canlısı
Y canlısı
Z canlısı
Mitokondri
+
–
+
Hücre duvarı
–
+
+
Glikojen depolama
+
+
+
Fotosentez yapma
–
+
–
Kuşların vücudu tüylerle kaplıdır. Kemiklerin çoğu ince ve boştur. Akciğerlere bağlı hava keseleri bulunur. Hava keseleri kemiklerin içine doğru uzamıştır. Kalpleri dört odacıklıdır. Sıcakkanlı hayvanlardır. Gagaları bulunur, dişleri yoktur. İç döllenme ve dış gelişme görülür.
134
Yukarıdaki organizmada,
I. trake solunumu,
II. açık dolaşım sistemi,
III. kitin yapılı dış iskelet
özelliklerinden hangileri görülür? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
(+ : var; – : yok) �
Virüsler ve enfekte ettiği hücre çeşitleri ile ilgili yapılan aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
Tablodaki verilere göre bu canlılar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru olabilir? X
Y
Z
A) Alg
Öglena
Küf mantarı
B) Deniz yıldızı
Amip
Mısır
C) Maymun
Bakteri
Mantar
D) Ceylan
Bira mayası
Arkebakteri
E) Bira mayası
Bakteri
Eğrelti otu
1. C
2. B
3. B
4. A
5. D
12. Aşağıdaki özelliklerden hangisi memeli hayvanlara özgü değildir? A) Vücut örtüsü olarak kıl bulundurma B) Yavrularını sütle besleme C) Olgun alyuvarlarının çekirdeksiz olması
6. C
D) Döllenmenin dişi bireyde gerçekleşmesi E) Alveol yapılı akciğere sahip olma 7. D
8. C
9. D
10. B
11. E
12. D
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
9. TEST 1.
Kuşlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
4.
�
Memelilerin vücudu kıllarla kaplıdır. Akciğerlerinde alveoller bulunur. Kalpleri dört odacıklıdır. Sıcakkanlı hayvanlardır. Çene bölgesinde dişleri bulunur. Dişilerinde süt bezleri bulunur. Olgun alyuvarlarında çekirdek bulunmaz. Kas yapılı diyaframa sahiptirler. İç döllenme görülür. Birçok türde iç gelişme gerçekleşir.
�
Memeliler gagalı, keseli ve plesantalı memeliler olmak üzere üç grupta incelenir. Bu gruplardan gagalı memeliler yumurta bırakan tek memeli grubudur.
Aşağıdakilerden hangisi memeliler sınıfında yer alan tüm canlılar için geçerli olan bir
A) İdrar keseleri yoktur.
özellik değildir?
B) Akciğerlerine bağlı hava keseleri vardır.
A) Solunum organının akciğerler olması
C) Gagalarında diş bulunmaz.
B) Dişi bireylerde süt bezlerinin bulunması
D) Kemiklerinin içi boştur.
C) Döllenmenin vücut içinde gerçekleşmesi
E) Vücut ısılarını sabit tutamazlar.
D) Yavru gelişiminin ana canlının vücudunda tamamlanması E) Vücut sıcaklığının çevre sıcaklığına göre değişmeden sabit tutulması
2.
Aşağıdaki grafikte omurgalı olan X ve Y canlılarında vücut sıcaklıklarının çevre sıcaklığına göre değişimi verilmiştir.
5.
Vücut sıcaklığı
X Y
Aşağıda üç farklı canlı türüne ait bazı özellikler verilmiştir. Hem ototrof hem heterotrof beslenir.
Algler ile beraber liken birliğini oluşturur.
X
Grafiğe göre X ve Y canlıları ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisinin doğruluğu kesin değildir? A) X canlısı kuş veya memeli olabilir.
B) Y canlısının vücudu pullarla örtülüdür. C) X ve Y canlılarında kapalı dolaşım görülür.
3.
� Virüsler protein kılıf ve nükleik asitten oluşan yapılardır. Yönetici moleküllerine genom adı verilir.
İnorganik madde oksidasyonu ile sağladığı enerjiden organik madde sentezler. Z
Palme Yayınevi
Çevre Sıcaklığı
Y
Bu canlıların ait olduğu alemler aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? X
Y
Z
D) Y canlısında iç iskelet görülür.
A)
Protista
Mantar
Bakteri
E) X canlısında iç döllenme gerçekleşir.
B)
Bakteri
Mantar
Protista
C)
Bitki
Mantar
Protista
D)
Protista
Bitki
Bakteri
E)
Mantar
Arkebakteri Bitki
Hayvanlar alemine ait,
6.
I. omurgalılar şubesi,
II. memeliler sınıfı,
I. iletim demetlerine sahip olma,
III. ursidae familyası
II. fotosentez yapma,
sınıflandırma basamaklarında bulunan canlı türü sayısının çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
III. tohum oluşturma
özelliklerinin ortaya çıkış sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
B) II – III – I
D) I – III – II
C) III – I – II
E) II – I – III
� Bir virüste DNA ve RNA molekülleri birlikte bulunamaz.
Bitkilerin evrimsel gelişmeleri sırasında kazandıkları,
A) I – II – III
� Yönetici molekül olarak DNA ya da RNA içerirler.
A) I – II – III
B) I – III – II
D) III – I – II
� Bir virüsün genomunu sarmalayan protein kılıfa kapsit adı verilir.
C) II – I – III � Çok küçük olduklarından elekt-
E) III – II – I
ron mikroskobu ile görülebilirler.
135
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar
7.
� Prokaryot hücrelerde bulunan hücre zarı, sitoplazma, ribozom organeli virüslerde bulunmaz.
İkili adlandırmalarının birinci kelimesi aynı, ikinci kelimesi farklı olan M ve N calıları için aşağıdaki özelliklerden hangisi farklı olamaz?
10. Aşağıdaki olaylardan hangisi sadece prokaryot canlı türlerinde görülür? A) Kendine özgü organik madde sentezleme B) Simbiyotik yaşam biçimine sahip olma
A) Vücut büyüklüğü
C) Bölünerek üreme
B) Tanımlayıcı isim
D) Kemosentez ile besin üretme
C) Ait oldukları popülasyon � Virüsler, glikoz ve amino asit gibi monomerlerin bulunduğu ortamlarda çoğalamazlar.
E) Hücre dışına enzim salgılama
D) Protein yapısı E) Ait oldukları familya
11. Aşağıdaki tabloda üç farklı organizmaya ait bazı özellikler verilmiştir.
� Virüslerde bulunan enzimler metabolik faaliyetlerde ve enerji üretiminde kullanılmaz, sadece genomun konak hücreye aktarımı sırasında konak hücrenin zarını eritmek için kullanılır.
�
136
İnorganik maddeler (Aydınlık ortam)
Buna göre, I. X bakterisi kemosentez yapar.
II. Y bakterisi kloroplast içerir.
III. X ve Y bakterileri ototroftur. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız III
Özellik
Canlı türü
Fotosentez
Çekirdek
Selüloz sentezi
X
Yapar
Var
Var
Y
Yapamaz
Yok
Yok
Z
Yapamaz
Var
Yok
Y bakterisi
Virüsler konak hücrelerini, hüc relerin dışındaki reseptör proteinler ile kendi üzerlerindeki proteinler arasında oluşacak anahtar kilit ilişkisi benzeri etkileşimler sonucu tanırlar.
Anahtar – kilit uyumundan dolayı virüsler genel olarak belirli bir konak hücre çeşidine özgüdür. Örneğin kızamık virüsü deride, grip virüsü üst solunum yollarında, HIV virüsü ise bir akyuvar çeşidi olan T lenfositlerinde çoğalabilir.
X bakterisi
İnorganik maddeler (Karanlık ortam)
9. �
X ve Y bakterileri aşağıda özellikleri belirtilen deney tüplerinde yaşayabilmektedir.
Palme Yayınevi
� Virüsler, organel ve yeterli enzim sistemleri olmadığından zorun- 8. lu parazit olarak sadece canlı bir hücre içinde (konak) üreyebilirler.
B) I ve II
D) II ve III
Tablodaki bilgilere göre X, Y ve Z canlı türlerinin bulunabileceği alem sayıları ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangileri doğrudur? X
Y
Z
A)
1
2
3
B)
2
2
2
C)
1
2
4
D)
2
1
2
E)
1
1
3
C) I ve III E) I, II ve III 12. Virüsler,
I. mutasyona uğrayabilme,
Toprak solucanı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
II. sadece konak hücre içinde üreyebilme,
III. antibiyotiklerden etkilenmeme,
A) Kapalı dolaşım sistemine sahiptir.
IV. yönetici molekül olarak DNA ya da RNA içerme
özelliklerinden hangileri ile bakterilerden ayırt edilebilirler?
B) Omurgasız bir hayvandır. C) Tek ucu açık sindirim sistemi vardır. D) Deri solunumu yapar.
A) I ve II
E) Segmentli bir vücuda sahiptir. 1. E
2. B
3. A
4. D
5. A
B) I ve IV D) II, III ve IV
6. C
7. E
8. C
9. C
10. D
C) II ve III E) I, II, III ve IV 11. A
12. D
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI Temel Kavramlar
10. TEST 1.
Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan sistematik birimler ile ilgili, I. Embriyonik gelişim sürecinde şubeye ait özelliklerin ortaya çıkışı sınıfa ait özelliklerden önce olur.
II. Bir takımda bulunan tür çeşidi sayısı, familyada bulunandan fazladır.
III. Aynı cinse ait canlılardaki ortak gen sayısı aynı türde bulunanlardan azdır.
genellemelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III 2.
C) I ve III
Zaman
Palme Yayınevi
O2 ’li ortamda
t1
Buna göre bakteri türü ile ilgili,
I. Hem oksijenli hem oksijensiz solunum yapar.
II. Oksijenli ortamda daha hızlı ürer.
III. Oksijensiz ortamdaki metabolizma hızı, oksijenli ortamdakine göre daha yüksektir.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III 3.
İkili adlandırmalara göre, aşağıdakilerden � hangisinde tür çeşidi sayısı ve cins çeşidi sayısı doğru verilmiştir?
Bakteriyofajların çoğalması iki şekilde gerçekleşir. Bunlar litik döngü ve lizogenik döngüdür.
Bazı bitkilerin ikili adlandırma yöntemine göre isimlendirilmeleri aşağıda verilmiştir. • Primula vulgaris
• Thymus vulgaris
• Pyrus malus
• Armeniaca vulgaris
• Pyrus vulgaris
Birey sayısı
O2 ’siz ortamda
Virüsler içinde üredikleri konak hücre çeşidine göre hayvan virüsleri, bitki virüsleri ve bakteriyel virüsler (bakteriyofaj) olarak gruplandırılırlar.
E) I, II ve III
Bir bakteri türünün t0 – t1 zaman aralığında aynı miktar besin içeren ortamda oksijen varken ve oksijen yokken birey sayısındaki değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir.
t0
4.
�
5.
Cins
A)
4
4
B)
4
5
C)
5
5
D)
3
5
E)
5
4
�
I. havadaki serbest azotun toprağa bağlanması,
II. doğadaki zehirli moleküllerin parçalanması,
III. organik atıkların bitkilerin kullanabileceği � forma dönüştürülmesi,
IV. insanlar için gerekli bazı vitaminlerin üretilmesi
olaylarından hangilerinde görev alır? A) I ve II
B) III ve IV C) I, II ve III D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
6. Siyanobakteri
Bal arısı I
E) I, II ve III
Planarya
III
IV
Bakteriyofajın litik döngüsü aşağıdaki gibi gerçekleşir:
• Bakteriyofaj kuyruk iplikçiklerini kullanarak konak bakteri hücresinin dışındaki özgül reseptörlere bağlanır.
• Bakteriyofaj, bakterinin hücre duvarı ve zarını delerek DNA’sını hücre içine aktarır.
Yukarıda verilen canlılarla ilgili olarak aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) I. ve II. canlılar aynı alemin üyesidirler.
I. boşaltımın böbreklerle sağlanması,
II. vücutlarında kemik ya da kıkırdaktan yapılı bir iç iskeletin bulunması,
III. ihtiyaç duyulan besinlerin dışarıdan hazır alınması
C) III. ve IV. canlılar kloroplast organeli taşır-
özelliklerinden hangileri ortak değildir?
D) II. canlı parazit olarak beslenir.
A) Yalnız I
E) İlkelden
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
B) III. ve IV. canlılar ototrof beslenirler. lar. gelişmişe
doğru
III – IV – II – I şeklinde olur.
sıralanışları
Lizogenik döngüde konak hücre patlatılmaz.
�
Sarı çam
II
Litik döngüde konak hücre patlar ve yeni fajlar serbest kalır.
Bakteriler,
C) I ve III
Hayvanlar aleminin tüm üyelerinde,
Tür
• İçeri giren faj DNA’sı, bakteri DNA’sını hidroliz ederek hücre yönetimini ele geçirir. • Faj DNA’sı bakteri metabolizmasını (ATP, enzim, nükleotit, amino asit ve ribozom gibi) kullanarak kendi DNA’sını eşler ve baş, kuyruk ve kuyruk iplikçiklerini sentezler.
137
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
Temel Kavramlar
7.
• Fajın baş, kuyruk ve kuyruk iplikçikleri bir araya gelerek yeni fajlar oluşur.
Virüsler çok hızlı mutasyona uğrarlar.
10. Aşağıda farklı canlılara ait soyağaçları verilmiştir.
A) Cıvık mantarlar
B) Yassı solucanlar
• Bakterinin hücre zarı ve hücre duvarı parçalanır (liziz) ve oluşan yeni fajlar serbest kalır.
C) Tohumsuz bitkiler
I
D) Siyanobakteriler
II
E) Memeli hayvanlar 8.
�
Aşağıdaki canlı gruplarından hangisi ökaryot yapılı değildir?
Aşağıda bir virüsün basitleştirilmiş üreme döngüsü verilmiştir.
DNA
Virüs
III
Kapsit
Konak hücre
Buna göre I, II ve III numaralı soyağaçlarından hangilerindeki bireylerin aynı türden olduğu kesin olarak söylenir? A) Yalnız I
Viral DNA
Viral DNA Kapsit proteinleri Yeni virüsler oluşur
�
�
Antibiyotikler, patojenik organizmaların (bakteri gibi) genelde enzim sistemlerini etkileyerek ölümüne neden olurlar.
138
I. prokaryot yapılı olma,
II. ototrof beslenme,
III. aşırı tuzlu ortamlarda yaşama,
IV. tek hücreli olma
özelliklerinden hangileri ortak olarak görülebilir? A) Yalnız I
B) I ve IV
D) I, II ve IV
Bu şema ile ilgili,
C) II ve III E) I, II, III ve IV
I. Virüs konak hücreye DNA'sını gönderir.
II. Yeni virüslerin DNA ve kapsit proteinleri konak hücrede sentezlenir.
12. Aşağıdaki filogenetik (doğal) sınıflandırmada, X takımından olduğu bilinen canlı gruplarına ait sınıflandırma birimleri verilmiştir.
III. Oluşan yeni virüsler konak hücreden ayrılır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Virüslerin enzim sistemleri olmadığından antibiyotiklerden etkilenmezler.
Vücudumuz virüslere karşı interferon adı verilen antimikrobiyal proteinler üretir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
X takımı
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Y ailesi
9.
• Glikozun fazlasını glikojen olarak depolar.
• Kitin yapılı hücre duvarı vardır.
• Saprofit olarak beslenir.
�
C) I ve II
E) II ve III
11. Arkebakteriler ve bakteriler alemine giren canlılarda,
mRNA
Genetik yapıları ve protein kılıfları sürekli değiştiğinden, virüslerle mücadele etmek zordur.
Palme Yayınevi
�
B) Yalnız III
D) I ve III
K cinsi
Yukarıdaki özellikler aşağıdaki canlıların hangisine aittir?
Z ailesi
M cinsi
T cinsi
Buna göre aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Y ve Z aynı sınıfta yer alır.
A) Çekirge
B) M ve T farklı şubede yer alır.
B) Tavşan C) Bakteri
C) T ve N aynı şubede yer alır.
D) Toprak solucanı
D) K ve N farklı türleri kapsar.
E) Şapkalı mantar
E) Z ve M aynı sınıfta yer alır.
1. E
2. B
N cinsi
3. C
4. E
5. E
6. C
7. D
8. E
9. E
10. B
11. D
12. B
6.Ünite
/ CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
DERS NOTLARI
139
Mitoz Bölünme - Eşeysiz Üreme
7. Ünite
7.Ünite
İnsana ait bir hücrenin interfaz ve mitotik evreden oluşan hücre döngüsünde,
4.
�
Bir hücrenin bölünmeye başlamasından itibaren onu takip eden diğer hücre bölünmesine kadar geçen zaman aralığına hücre döngüsü denir.
E) Telofazda çekirdek zarının sentezi gerçek- � leşir.
Hücre döngüsü oldukça uzun bir interfaz evresi ile kısa bir mitotik evreden (bölünme evresinden) oluşur.
Mitoz hücre bölünmesinin aşamaları ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
I. protein sentezi,
A) İğ ipliklerinin tamamı kinetokorlara bağlanır.
II. sentrozom eşlenmesi,
B) Metafazda tek sıralı kromozom dizilimi
III. mRNA sentezi,
IV. DNA replikasyonu
olaylarından hangileri bir kez gerçekleşir? A) Yalnız IV
gözlenir. C) Çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez
B) I ve III
D) III ve IV
gerçekleşir. D) Anafazda sentromer bölünmesi gözlenir.
C) II ve IV
E) I, II ve IV
5.
D)
An a Meta faz faz
Profaz
Aşağıdaki olaylardan hangisi hücre döngüsünün mitoz evresi sırasında gerçekleşmez?
6.
yon)
likas
(Rep
G1
S
Mitotik evre, mitoz (çekirdek bölünmesi) ve sitokinez (sitoplazma bölünmesi) olmak üzere iki evreden meydana gelir.
�
İnterfaz evresi, hücrenin bölünmeye hazırlandığı sürece denir.
�
İnterfaz evresinde hücrenin metabolizma hızı en yüksek düzeye ulaşır. Bu evrede DNA eşlenmesi (replikasyon), protein sentezi, ATP sentezi, hücre hacminde artış ve büyüme, organel sayısında artış gibi olaylar gerçekleşir.
Metafaz
A)
2x
4x
2x
B)
2x
4x
4x
C)
2x
2x
2x
D)
4x
4x
2x
E)
4x
2x
x
Hücre döngüsü sırasında,
I. hacim / yüzey,
A) Çekirdek zarının erimesi
II. çekirdek hacmi / sitoplazma miktarı,
B) İğ ipliklerinin oluşumu
III. glikoz derişimi / amino asit derişimi
C) Tetrat oluşumu
D) Kardeş kromatitlerin ayrılması
oranlarının hangilerinde gözlenen değişimler bir hücrenin bölünmesine uyarıcı etki yapabilir?
E) Ekvatoral düzlemde tek sıralı kromozom
A) Yalnız III
dizilimi
�
Bu hücrenin G1, S ve metafaz evrelerindeki DNA miktarı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
3.
S
G2
C)
E)
G1
az
B)
lof
A)
Vücut hücresindeki DNA miktarı 2x mg olan diploit bir organizmanın deri hücresinin hayat döngüsü aşağıda şematik olarak gösterilmiştir. Te
Diploit hücrelerinde dört kromozom bulunan bir canlıya ait olan aşağıdaki evrelerden hangisi mitoz bölünme sırasında gözlenemez?
Palme Yayınevi
2.
Temel Kavramlar
Mitoz Bölünme
1. TEST 1.
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
141
7.Ünite
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
Temel Kavramlar �
7.
Embriyonik hücre döngüsünün interfaz evresinde sadece DNA eşlenmesi görülür. Dolayısıyla embriyo hücreleri büyümeden kısa sürede ve hızla çoğalır.
I. mutasyon,
I. mutasyon,
II. konjugasyon,
II. DNA eşlenmesi,
III. replikasyon
III. çekirdek bölünmesi
olaylarından hangileri ile açıklanabilir?
olaylarından hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III �
10. Ana hücrenin mitoz bölünmesi sonucu oluşan yavru hücrelerin, ana hücreye göre ortam koşullarına daha az dayanıklı olması,
Gelişmiş yapılı bir hücrede kalıtım materyalinin nitelik ve nicelik bakımından aynen korunması ve yavru hücrelere aktarılması sırasında,
Biri anneden, diğeri babadan gelen, şekil ve büyüklükleri aynı olan ve aynı kalıtsal özel- 8. likleri kontrol eden kromozom çiftine homolog kromozom denir.
A) Yalnız I
C) I ve II
B) Yalnız II
D) I ve III
E) II ve III
E) I, II ve III
11. Aşağıda 2n ve n kromozomlara sahip hücrelerin yavru hücrelerini oluşturma şekli numaralandırılarak gösterilmiştir.
Aşağıdaki şekillerde diploit yapılı bir hayvan hücresinin mitoz bölünmesi sırasında gözlenen evreler numaralandırılarak verilmiştir.
n
2n 2n
Palme Yayınevi
�
2
3
Homolog kromozom takımlarını taşıyan hücrelere diploit (2n) hücre denir. 4
�
�
Hücre bölünmesi öncesinde uzun, ağ veya yumak şeklinde görülen DNA – protein kompleksine kromatin adı verilir.
142
n
B) I ve II
D) II ve III
Numaralandırılmış şekillere karşılık gelen bölünme evreleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
C) I ve III E) I, II ve III
C) 3 → İnterfaz
12. Meristem hücrelerinin mitotik evresinde gerçekleşen karyokinez ve sitokinez olayları ile ilgili,
D) 4 → Anafaz
I. Karyokinez profaz evresiyle başlar, telofaz evresiyle sonlanır.
II. Karyokinez sırasında meydana gelen bir hata kromozom sayısı farklı olan hücrelerin oluşumuna neden olabilir.
III. Sitokinez olayı hücre plağı oluşumu ile gerçekleşir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
E) 5 → Profaz
9.
n
II
Buna göre numaralı olaylardan hangilerinde yavru hücreler ana hücrenin mitoz bölünmesi sonucu oluşmuştur? A) Yalnız I
B) 2 → Telofaz
Homolog kromozomları birlikte taşımayan ya da tek kromozom takımı taşıyan hücrelere haploit (n) denir.
n
n
III
5
A) 1 → Metafaz
n
2n
2n
n
n
n
I 1
C) I ve II
Hücre döngüsünün mitotik bölünme evrelerinin hangisinde iğ ipliklerinin görülmesi beklenmez? A) Profaz
B) Metafaz
D) Telofaz 1. C
2. A
3. C
A) Yalnız III
C) Anafaz
D) II ve III
E) Sitokinez 4. A
5. B
B) I ve II
6. B
7. D
8. B
9. E
C) I ve III E) I, II ve III
10. A
11. C
12. E
7.Ünite
Aşağıdaki hücresel birimlerden hangisi hidroliz edildiğinde mitoz bölünmede görev alan iğ ipliklerinin hammaddesi olan amino asitler oluşmaz?
4.
Temel Kavramlar
Mitoz Bölünme
2. TEST 1.
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
Hücre bölünmeye hazırlanırken DNA kendini eşler, kromatin yoğunlaşarak kromozomlara dönüşür.
�
Kendini eşleyen her kromozomda iki kardeş kromatit bulunur ve kromatitlerdeki DNA’lar birbirlerinin kopyalarıdır.
�
Bölünme periyoduna girmiş bir hücrede profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evrelerinden oluşan mitoz evresi gerçekleşir.
Hayvan hücrelerinin mitoz bölünmesinde görev yaptığı bilinen sentriyol çiftleri aşağıdaki hücre çeşitlerinin hangisinde bulunmaz?
A) RNA
B) Enzim
A) İnsan embriyosu
C) Ribozom
D) Kromozom
C) Tohumlu bitki embriyosu
B) Epitel D) Karaciğer
E) Protein
E) Yumurtalık 5. 2.
�
Aşağıdaki grafikte bir hayvan hücresinin bölünme öncesi ve bölünme sırasındaki DNA miktarının zamana bağlı değişimi gösterilmiştir.
Aşağıda 2n = 4 kromozomlu bir hücreye ait kromozomlar verilmiştir. a2
a1
b1
b2
DNA miktarı
c1
c2
d1
d2
4x
x t1
t2
t3
Zaman
Bu grafikle ilgili,
Palme Yayınevi
2x K
çekleşmiştir. II. İlgili grafik mitoz bölünmeye aittir.
III. t3 zaman diliminde sitokinez sonucu genetik olarak özdeş iki hücre oluşur.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
Mitoz bölünmeye ait anafaz evresinin sonunda bulunan bir insan hücresindeki kromozom sayısı kaçtır? A) 23
B) 36 D) 72
N
Bu kromozomlar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
E) I, II ve III 6.
3.
M
A) K – L ve M – N homolog kromozomlardır. B) a1 ve a2 yapılarının nükleotit dizilimleri aynıdır. C) K ve L kromozomları aynı karaktere etki eden farklı genleri içerebilir. D) Mitoz bölünmenin anafaz evresinde M ve � N kromozomları birbirinden ayrılır. E) Bu hücrenin mitoz bölünmesi sonucu oluşan bir hücresinde a1, b2, c1, d1 yapıları birlikte bulunabilir.
I. t1 zaman diliminde DNA replikasyonu ger-
L
C) 46 E) 92
Profaz evresinde, kromozomlar belirgin hale gelene kadar yoğunlaşır. İnterfazda kendini eşlemiş olan sentriyoller hücrenin zıt kutuplarına giderken aralarında iğ iplikleri oluşur. Ayrıca çekirdekçik kaybolur ve çekirdek zarı erir.
Ergin bir bireye ait,
I. kemik,
II. epitel,
III. olgun alyuvar
hücrelerinin hangilerinde mitoz bölünme gerçekleşmez? � A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
Kardeş kromatitlerin bir arada tutulduğu ve kinetokorların bulunduğu daralmış bölgeye sentromer denir.
143
7.Ünite
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
Temel Kavramlar �
�
7.
Hayvansal bir hücreye ait mitotik evrede,
10. Hücre döngüsü sırasında,
I. kromozomların ekvatoral düzlemde dizilmesi,
I. mitoz evresinde kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılmayarak aynı kutba geçmesi,
II. iğ ipliklerinin kısalması ile kardeş kromatitlerin zıt kutuplara hareket etmesi,
II. replikasyon sırasında mutajen etkiye maruz kalınması,
III. kromozomların kromatin ipliği haline dönüşmesi,
III. interfaz evresinde ATP sentezinin oksijensiz ortamda sağlanması
IV. iğ ipliklerinin kinetokor bölgesinden kromozomlara bağlanması
durumlarından hangilerinin gözlenmesi, sitokinez sonucu oluşacak yavru hücrelerin atasal hücreden kalıtsal yapı bakımından farklı olmasına yol açar?
Sentromerde her bir kromatit için kinetokor olarak adlandırılan protein yapı bulunur.
Metafaz evresinde, kinetokor- larından iğ ipliklerine tutunmuş kromozomlar, hücresinin ekvator düzleminde tek sıra halinde yerleşir.
olayları hangi sıra ile gerçekleşir? A) I – IV – II – III
B) I – IV – III – II
C) II – IV – III – I
D) IV – I – II – III
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
E) IV – II – I – III
C) I ve II
E) II ve III
11. Aşağıdaki şekilde eşlenmiş bir kromozom ile ilgili kısımlar numaralandırılarak gösterilmiştir. I
8.
Aşağıda diploit yapılı bir canlının mitoz bölünmesine ait bir evre verilmiştir.
�
Anafaz evresinde, kinetokora bağlı olmayan iğ iplikleri hücrenin boyunun uzamasını sağlar ve kromozom hareketine katkıda bulunur.
144
kendini eşlemesi sonucu oluşur.
II. profaz evresindeki kromatit sayısı → 8,
III. metafaz evresindeki sentromer sayısı → 4
B) II nolu yapı her bir kromozomun yapısında bulunan protein yapılı kinetokor bölgesidir.
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) I nolu yapılar interfaz evresinde DNA’nın
I. geçirdiği bölünme evresi → anafaz,
Kardeş kromatitlerin herbiri kendi sentromerine sahip bağımsız bir kromozom haline gelmiştir ve kardeş kromozom olarak adlandırılır. Bölünmekte olan insan hücresinin bu evresinde 92 kromozom bulunur.
II
III
Bu hücre ile ilgili,
9.
�
IV
Anafaz evresinde, iğ ipliklerinin boylarının kısalmasıyla kardeş kromatitler birbirlerinden ayrılarak hücrenin zıt kutuplarına doğru hareket eder.
Palme Yayınevi
�
C) III nolu yapının bölünmesi sonucu I nolu
C) I ve III
yapılar birbirinden ayrılır. D) IV nolu yapının oluşumundan II nolu yapı
E) I, II ve III
sorumludur. E) III nolu yapının bölünmesiyle II nolu yapılar birbirinden uzaklaşır. Bir hücrede,
I. otoliz olayının gerçekleşmesi,
II. protein sentezinin hızlanması,
III. DNA eşlenmesinin gerçekleşmesi
olaylarından hangileri ilgili hücrenin bölüneceğini kanıtlar? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 1. A
2. E
3. E
12. Hücre bölünmesini gerçekleştiren ökaryot bir hayvan hücresinde, interfaz ve anafaz evreleri arasında aşağıdaki yapılardan hangisinde morfolojik (dış görünüş) bir değişiklik olması beklenmez?
C) I ve II
A) Hücre zarı
B) Çekirdek
C) Kromatin ağı
D) Çekirdekçik
E) Çekirdek zarı
E) II ve III 4. C
5. D
6. A
7. D
8. E
9. B
10. C
11. D
12. A
7.Ünite
Mantarların eşeysiz üremesi sırasında oluşan sporlarla ilgili,
4.
�
Telofaz evresinde, iğ iplikleri kaybolur. Kromozomlar tekrar kromatin ipliğine dönüşür. Çekirdek zarı yeniden oluşur, çekirdekçik görünür hale gelir.
�
Mitoz evrelerinden sonra, çoğunlukla iki yavru hücrenin oluşumuna neden olan sitoplazma bölünmesi (sitokinez) gerçekleşir.
�
Hayvan hücrelerinde mikrofilamentler sitoplazmanın boğumlanarak ikiye bölünmesinde görev yapar.
�
Bitki hücrelerinin sitokinezinde boğumlanma yoktur. Bunun yerine orta lamel oluşumu görülür. Orta lamel oluşumunu golgi cisimciği sağlar.
D) Dökülen epitel hücrelerinin yerine yeni epi- � tel hücrelerinin oluşturulması
Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz. Dolayısıyla iğ iplikleri mikrotübül organize edici merkezde sentezlenir.
Farklı alemlerde yer alan, I. ceylan,
I. Sağlam bir örtü ile kaplı olduklarından olumsuz koşullara dayanıklı yapılardır.
II. bakteri,
III. fasulye
II. Döllenme olmadan yeni bir birey oluşturamazlar.
canlılarından hangileri bölünme sürecinde iğ ipliği oluşturmaz?
III. Genetik yapıları oluştukları hücreler ile aynıdır.
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
5.
C) I ve III
Kraliçe arı
Erkek arı
X
E) I, II ve III
Y
Yumurta
2.
Temel Kavramlar
Eşeysiz Üreme
3. TEST 1.
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
n
Aşağıda bakterilerin bölünerek üremesi şematize edilmiştir.
n
n
Sperm n
Z Zigot
Erkek arı
Palme Yayınevi
İşçi veya kraliçe arı (dişi)
Arılardaki üremeye ait yukarıdaki şema ile ilgili,
I. Dişi arıların tamamında X olayı görülür.
II. Yumurtadan erkek arı oluşumunda Y olayı gerçekleşir.
III. Z olayı sonucu oluşan bireylerin cinsiyeti belirlenemez.
IV. Kraliçe arıda oluşan çekinik bir mutasyonun erkek arılarda görülme olasılığı dişi arılardan azdır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Bakterilerin bölünerek üremesi sırasında,
I. iğ ipliklerinin oluşması,
II. karyokinez,
III. DNA replikasyonu,
IV. birey sayısının artması
olaylarından hangileri gerçekleşmez? A) I ve II
A) Yalnız II
B) I ve III D) III ve IV
3.
B) I ve III
D) II ve IV
C) II ve III E) I, III ve IV
C) II ve IV E) I, II ve III
Aşağıdaki vejetatif üreme biçimlerinden hangisinde aynı türe ait iki farklı bitkinin ya da yakın akraba türlerin iyi özellikleri tek bir bitkide birleştirilebilir? A) Daldırma
B) Rizomla
C) Çelikle
D) Aşılama
E) Sürünücü gövdeyle
6.
Aşağıdaki olaylardan hangisi mitoz bölünme ile gerçekleşmez? A) Söğüt ağacından alınan bir dal parçasından yeni bir söğüt ağacının oluşması B) Sperm ve yumurtanın döllenmesi ile oluşan zigottan ergin bir kurbağanın gelişmesi C) Tek hücreli bir canlı olan E. coli bakterisinin büyümesi
E) Futbol oynarken kaval kemiği kırılan bir çocuğun kemiklerinin kaynaması
145
7.Ünite
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
Temel Kavramlar �
7.
Mitoz bölünme sonucu oluşan iki yavru hücre genetik mater- yal ve kromozom sayısı bakımından birbirinin aynıdır.
�
Mitoz bölünme, tek hücreli canlılarda üremeyi sağlarken, çok hücreli canlılarda büyüme, doku tamiri gibi olayların ger- çekleşmesini sağlar.
Eşeysiz üreme biçimlerinden biri olan tomurcuklanma ile ilgili, I. Maya mantarı gibi bazı bir hücreli canlılar ile hidra ve mercan gibi bazı omurgasızlarda görülür. II. Yeni birey mitoz bölünme ile oluştuğu için genetik yapısı ata bireyle tamamen aynıdır.
I. kromozom sayısı,
II. gamet oluşturabilme,
III. vücut büyüklüğü
özelliklerinden hangilerine bakılarak birbirinden ayırt edilebilir? A) Yalnız I
�
�
�
Kontrol noktalarında bulunan protein molekülleri, evrelerdeki geçişi kontrol eder ve hücre döngüsündeki ardışık olayların hızını belirler.
Normal bir hücrenin bölünme programının bozulması ile anormal bölünen kanser hücreleri meydana gelir.
146
C) I ve III
E) I, II ve III
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
C) I ve III
11. Bir canlının gelişmişlik düzeyi ile rejenerasyon yeteneği arasındaki ilişki aşağıdaki grafiklerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
E) I, II ve III
A)
Aşağıda ortadan ikiye ayrılan bir planaryanın rejenerasyon ile iki planaryayı oluşturması şematize edilmiştir.
Rejenerasyon yeteneği
Rejenerasyon yeteneği
B)
Gelişmişlik düzeyi
C)
Gelişmişlik düzeyi
D)
Rejenerasyon yeteneği
Rejenerasyon yeteneği
Gelişmişlik düzeyi
E)
Bu süreçte,
I. mitoz bölünme,
II. mayoz bölünme,
III. farklılaşma
olaylarından hangileri gerçekleştirilir?
Vücudun bağışıklık sistemi ile yok edilemeyen kanser hücrelerinin bölünerek oluşturduğu hücre kitlesine tümor denir. 9. Kötü huylu tümorlerin başlangıç bölgesinden ayrılarak farklı doku ve organlara yayılmasına metastaz adı verilir.
B) Yalnız II
D) II ve III
Palme Yayınevi
Birçok hücrede, hücre döngüsünün farklı evreleri arasında düzeni sağlayan kontrol noktaları vardır. Bu kontrol noktalarındaki “dur” ve “devam et” 8. sinyalleri hücre döngüsünü düzenler.
III. Oluşan yeni bireylerin ata bireye bağlı olarak yaşaması sonucunda koloniler oluşur.
D) II ve III
�
10. Aynı kovanda bulunan kraliçe ve erkek arılar,
A) Yalnız I
B) Yalnız III
C) I ve II
E) I, II ve III
Aşağıdaki organizmalardan hangisinde ikiye bölünme ile üreme gerçekleşemez? B) Amip
D) Öglena 1. C
2. A
3. D
Rejenerasyon yeteneği
Gelişmişlik düzeyi
D) I ve III
A) Planarya
Gelişmişlik düzeyi
12. Farklı canlılarda gerçekleşen,
I. ana bireyden koparılmış sardunya bitkisine ait dalın köklendirilmesi,
II. insanın dökülen deri tabakasının yenilenmesi,
III. kurbağa larvasının olgunlaşıp ergin birey haline geçmesi
olaylarından hangilerinin temeli mitoz bölünmeye dayanır? A) Yalnız I
C) Bakteri
D) II ve III
E) Paramesyum 4. A
5. A
6. C
B) Yalnız III
7. E
8. D
9. A
C) I ve II
E) I, II ve III 10. C
11. B
12. E
7.Ünite
Vejetatif üreme ile ilgili,
3.
I. Tek bir bitkiden genetik özellikleri birbirleriyle aynı olan bitkilerin elde edilmesidir.
II. Kazanılmış iyi özelliklerin değişmeden yeni nesillere aktarılmasını sağlar.
III. Değişen çevre koşullarına uyum yeteneği fazla olan bitkilerin elde edilmesi sağlanır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III 2.
�
Eşeysiz üreme, ana canlının döllenme olmadan, kendisiyle aynı genetik bilgiye sahip yavruların oluşmasını sağlar.
Büyüme sonucu yüzey / hacim oranı (r2/r3) � küçülen bir karaciğer hücresinde,
Eşeysiz üremenin; bölünerek üreme, tomurcuklanma, rejenerasyon, sporla üreme ve vejetatif üreme gibi çeşitleri vardır.
Hücre döngüsünün interfaz evresinin sonuna doğru sentrozom eşlenmesini gerçekleştiren bir hayvan hücresinde aşağıdaki organellerden hangisinin faaliyet göstermesi beklenmez? A) Endoplazmik retikulum B) Golgi cisimciği C) Lökoplast D) Lizozom
C) I ve II
E) Mitokondri
E) I, II ve III
Aşağıdaki deneyde memeli bir canlıya ait normal hücreler ve kanser hücrelerinin kültür ortamındaki çoğalma durumları gösterilmiştir.
4.
I. hücre zarından madde alış verişinin aksaması,
II. laktik asit fermantasyonunun hızlanması,
III. hücre içindeki metabolik faaliyetlerin yavaşlaması
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenir?
Palme Yayınevi
A) Yalnız I
2n
Kromozom sayısı
2n
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
b c a a Zaman Kraliçe arı oluşumu II
Kromozom sayısı
Bölünerek üreme; bakteriler, arkebakteriler, bazı maya mantarları, amip, öglena ve paramesyum gibi protistlerde görülür. Bu tip bölünmenin temeli mitozdur. Ökaryot hücrelerde çekirdek ve sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.
n
II. Normal hücreler kültür ortamında belirli bir yoğunluğa ulaştığı zaman hücre bölünmesi durur.
Kromozom sayısı
n
I
I. Kanser hücreleri kültür ortamındaki hücre yoğunluğuna rağmen bölünmeye devam eder.
III. Kanser hücrelerinde enerji üretimi fazla olduğu için çok uzun süre bölünebilir.
2n
b a a Zaman Erkek arı oluşumu
Bu deneyin sonuçlarına dayanarak,
E) I, II ve III
n
Kanser hücreleri
C) I ve III
Bir kraliçe arıdan farklı arıların oluşumu ile � ilgili,
B) I ve II
D) II ve III 5.
Normal hücre kültürü
Temel Kavramlar
Karma
4. TEST 1.
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
c b a a Zaman İşçi arı oluşumu III
grafiklerinden hangileri doğrudur?
(a : mitoz bölünme, b : mayoz bölünme, c : döllenme) A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
�
Tomurcuklanma; maya mantarlarında, hidra, mercan gibi bazı omurgasızlarda görülür.
147
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
Temel Kavramlar �
6.
Tomurcuklanmada, ana bire- yin vücudundan dışarıya doğru mitozla tomurcuk şeklinde bir çıkıntı oluşur. Tomurcuk büyüyerek canlıyı meydana getirir.
Sağlıklı bir insanda mitoz bölünme ile, I. kırılan bir kemiğin onarılması, II. sperm ve yumurta hücrelerinin oluşturulması, III. zigotun gelişerek embriyoya dönüşmesi
B) Yalnız III
D) I ve III
�
Oluşan tomurcuklar birbirlerinin genetik kopyası olup, bağımsız yaşayabildiği gibi ana canlıya bağlı olarak da yaşayabilir. Tomurcuklar ana canlıya bağlı olarak yaşarsa koloni adı verilen topluluklar oluşur.
7.
Farklı canlılarda gerçekleşen, II. konjugasyon,
III. ikiye bölünme,
IV. rejenerasyon
olaylarından hangileri ile oluşan canlıların değişen çevre koşullarına uyum yeteneğinin fazla olması beklenir? A) Yalnız II
B) Yalnız IV
D) II ve IV
E) I, II ve III
II. Mitotik evrede önce çekirdek, sonra sitoplazma bölünmesi gerçekleşir.
III. Hücrenin DNA miktarı interfaz evresinde değişirken, mitotik evrede değişmez.
IV. İnterfaz evresinde hücrenin hacmi ve yüzey alanı artar.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II
B) II ve IV D) I, III ve IV
Atasal hücrenin duvarı
I
II
III
Bu evrelerin gerçekleşme sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? B) I – III – II
D) III – I – II
Gelişmiş canlılarda ise doku düzeyinde rejenerasyon gö- rülür. Rejenerasyon yeteneği canlının gelişmişlik düzeyi ile ters orantılıdır.
E) I, II, III ve IV
Yeni hücre duvarı
Bu şemayla ilgili,
C) I, II ve IV
11. Aşağıda 2n = 4 kromozoma sahip bir hücrenin mitoz bölünmesine ait bazı evreler verilmiştir.
A) I – II – III
C) I ve II
I. İnterfaz evresi, mitotik evreye göre daha uzun sürer.
E) I, II ve III
Hücre plağı
B) Yalnız II
Yengeç, semender, kertenkele gibi bazı canlılar, kopan vücut kısımlarını yenileyebilir. Ancak kopan parçadan yeni bir birey oluşamaz.
148
özelliklerinden hangileri gözlenebilir?
C) I ve III
Aşağıda bir hücrenin sitokinez evresinde gerçekleşen değişimler sonucu iki yavru hücrenin oluşumu şematik olarak gösterilmiştir.
Hücre plağını oluşturan kesecikler
�
III. mitoz bölünmeyle büyüme
10. Hücre döngüsüne ait olan interfaz ve mitotik evreler ile ilgili,
Yavru hücreler
�
A) Yalnız I
E) I, II ve III
Planarya, deniz yıldızı gibi bazı canlılarda görülen vücut düzeyinde rejenerasyon, eşeysiz üreme biçimidir. Bu tip canlılarda kopan vücut kısımları kendilerini tamamlayarak yeni bireylere dönüşür.
II. üremeye katılma,
D) II ve III
I. tomurcuklanma,
8.
�
I. mitoz bölünmeyle gamet üretme,
C) I ve II
Rejenerasyon (yenilenme) genel olarak hasarlı dokuların ya da kaybedilmiş üyelerin yenilenmesi olarak düşünülür.
Çok hücreli haploit bir organizmada,
olaylarından hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I
�
9.
Palme Yayınevi
7.Ünite
C) II – I – III
E) III – II – I
12. Havuç bitkisine ait kök hücreleri besi ortamında kültüre alınırsa, atasal bitkinin genetik kopyası olan yeni bir bitki oluşur.
I. Hücre duvarı materyali içeren parçacıkların oluşumunda golgi cisimciği görev yapar.
I. iğ ipliklerinin sentromer bölgesinden kromozomlara bağlanması,
II. Hücre plağı, hücrenin ortasından kenardaki ana hücre duvarına doğru kalınlaşmaya başlar.
II. homolog kromozomlar arasında gen alış verişi,
III. Yeni yavru hücrelerin çeper yapısı ana hücreden farklıdır.
III. kalıtsal yapısı birbirleriyle aynı olan hücrelerin sayısında artış,
IV. homolog kromozomların rastgele ayrılarak zıt kutuplara doğru hareketi
olaylarından hangileri gerçekleşmez?
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III 1. C
2. B
3. C
C) I ve III
Klonlama adı verilen bu yöntemde,
A) Yalnız I
E) I, II ve III 4. C
5. B
B) I ve III
D) I, II ve IV 6. D
7. A
8. B
9. E
10. C
C) II ve IV E) II, III ve IV 11. E
12. C
7.Ünite
Hücre döngüsünün mitotik bölünme aşamasında hücre plağı oluşturan bir hücre için,
I. Replikasyon gerçekleştiremez.
II. İğ iplikleri oluşturamaz.
III. Sentromer bölünmesi yapamaz.
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III 2.
4.
I. birey sayısının artması,
II. tür içi kromozom sayısının korunması,
III. döllenme sonucu tür içi genetik çeşitliliğin artması
olaylarından hangileri ortaktır? A) Yalnız II
Bakteri kromozomu
5.
Bakteri hücresi Kinetokora bağlı iğ iplikleri
Bakteri ve hayvan hücrelerinin bölünmesi sırasında,
I. genetik olarak özdeş olan iki hücrenin oluşması,
II. sentrozomların oluşması,
III. sentromerlerin bölünmesi sonucu kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılması,
IV. bölünme öncesinde DNA'nın kendini eşlemesi
olaylarından hangileri ortak olarak gerçekleşir? A) I ve II
arasında
B) I ve IV D) II ve IV
3.
iğ
DNA miktarı 2a
2n
a
n
�
Bal arılarında erkek arı döllenmemiş yumurtanın gelişmesiyle yani partenogenezle oluşur.
Kraliçe ve işçi arılar dişidir ve döllenmiş yumurtadan gelişir. Polenle beslenen dişi arılar işçi arı, arı sütü ile beslenenler kraliçe arı olur.
Zaman
Zaman
grafiklerinden hangileri çizilebilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I ve III
C) II ve III E) III ve IV
Bölünme süresi ilgili hücrenin,
II. metabolizma hızı,
III. replikasyon mekanizması
özelliklerinden hangilerine göre değişebilir? B) Yalnız III
6.
I. bulunduğu doku çeşidi,
D) I ve III
Kromozom durumu
ipliklerinin
A) Yalnız II
Döllenmemiş yumurtadan yeni bireyin meydana gelmesine partenogenez denir. Eklembacaklılardan arılarda, su pirelerinde, karıncalarda, yaprak bitlerinde ve bazı kelebeklerde görülür. Ayrıca bazı balık türlerinde, kurbağalarda, sürüngenlerde ve bazı kuşlarda da bu tip üreme görülebilir.
E) I, II ve III
Profaz III
�
C) I ve III
Zaman Anafaz İnterfaz II I Sentrozomlar arasındaki mesafe
Palme Yayınevi
Hayvan hücresi
Sporla üreme, birçok canlı grubunda görülür. Eşeysiz veya eşeyli üreme yoluyla oluşan sporlar, olumsuz koşullara dayanıklı, sağlam bir örtü ile kaplı olan özelleşmiş hücrelerdir. Haploit yapılı olan sporlar, uygun koşullar da gelişerek yeni canlıyı oluşturur.
Ökaryotik bir hücrenin mitotik döngüsüne ait evreler ile ilgili,
Çekirdek zarı parçaları
B) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
�
Eşeyli ve eşeysiz üremede,
C) I ve III
Aşağıdaki şekillerde bakteri ve hayvan hücrelerindeki bölünme evreleri verilmiştir.
Temel Kavramlar
Karma
5. TEST 1.
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
C) I ve II
E) I, II ve III
Hayvansal bir hücrenin mitoz bölünmesi sonucu oluşan yavru hücrelerin, I. kromozom sayısı,
II. sitoplazma miktarı,
III. çekirdek DNA’sının ağırlığı
niceliklerinden hangileri ana hücre ile aynı- � dır? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
149
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
Temel Kavramlar �
7.
Hücre döngüsünde,
10. Protista aleminde yer alan bir amip türünde,
I. sıcaklığın optimum değerin üzerinde olması,
I. büyümenin sağlanması,
II. kalıtsal özelliklerin korunması,
II. ortam pH’ının asidik yönde değişmesi,
III. neslin devamlılığının sağlanması
III. hücrenin radyasyona maruz kalması
durumlarından hangilerinin gerçekleşmesi interfaz ve mitotik bölünme evrelerinde anormalliklere neden olabilir?
olaylarından hangileri mitoz bölünme ile gerçekleşir?
Kraliçe arı (2n) üretkendir ve mayoz bölünmeyle yumurta (n) üretir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III �
İşçi arılar (2n) dişi ve kısır birey- 8. lerdir.
C) Yalnız III
Kraliçe arı
içindeki yapılar numaralandırılarak gösteril-
Partenogenez
miştir. I II
Mitoz
Yumurtalar
Erkek arı
III
Spermler
Döllenme
IV
Zigot
Kraliçe arı
‹flçi arı
leşen mitoz bölünmeye ait bir evre ile hücre
Erkek arı
Mayoz
Erkek arılar (n) mitoz bölünmeye spermlerini üretirler.
11. Aşağıdaki şekilde hayvan hücresinde gerçek-
E) I, II ve III
Aşağıdaki şemada bal arılarındaki üreme olayı gösterilmiştir.
�
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Palme Yayınevi
7.Ünite
A) Hücre karyokinezin metafaz evresindedir. B) I nolu yapı, III ve IV nolu yapıların oluşumundan sorumludur.
Şemada verilen kraliçe, erkek ve işçi arılar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
C) II nolu yapı kardeş kromatitleri bir arada
A) Kraliçe arının yumurtaları n kromozomlu-
D) III ve IV nolu yapılar sadece hayvan hücre-
tutan sentromerdir. lerinde üretilir.
dur. �
E) Kinetokora bağlı olmayan IV nolu yapının ha-
B) Erkek arılar 2n kromozomludur.
Vejetatif üreme, gelişmiş yapılı bitkilerde görülür. Bu tip üremede, ana bitkiden ayrılan bir doku parçası yeni bir bitkiye gelişir.
reketi hücrenin boyuna uzamasını sağlar.
C) Kraliçe arı 2n kromozomludur. D) Erkek arıların spermleri n kromozomludur. E) İşçi arılar 2n kromozomludur. 9.
Ökaryot bir hücrede meydana gelen mitoz bölünme ile prokaryot bir hücrede meydana gelen ikiye bölünme olaylarında aşağıdakilerden hangisi ortak olarak gerçekleşir? A) Çekirdek zarının erimesi
12. Hücre döngüsünün kontrolü ve bu kontrolün bozulması durumunda meydana gelebilecek olaylar ile ilgili,
I. Hücre döngüsündeki olaylar DNA üzerinde bulunan bazı genler ile kontrol edilir.
II. Hücre döngüsünün kontrolünün bozulma-
III. Kanserli hücrelerin oluştukları ilk dokudan
sı kansere neden olabilir.
B) Sentrozom eşlenmesi �
Bitkilerde sürünücü gövde, yumru gövde gibi yapılarda bulunan büyüme dokularından gelişen fideler yeni bir bireyi oluşturur.
150
ayrılarak, kan ve lenf yoluyla diğer dokulara taşınmasına metastaz denir.
C) Bölünmenin sonuna doğru zarlı organellerin oluşması
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
D) İğ ipliklerinin kromozomlara bağlanması
D) II ve III
E) Sitokinez ile iki hücrenin oluşması 1. E
2. B
3. C
4. B
5. E
B) I ve II
6. D
7. E
8. B
9. E
C) I ve III E) I, II ve III
10. D
11. D
12. E
7.Ünite
/ MİTOZ BÖLÜNME – EŞEYSİZ ÜREME
DERS NOTLARI
151
Mayoz Bölünme - Eşeyli Üreme
8. Ünite
8.Ünite 1. TEST 1.
İnsanlardaki gamet oluşumunu sağlayan mayoz bölünme sürecinde,
I. sentriyol,
II. tetrat,
III. kromatin
yapılarından hangileri interfaz evresinde gözlenebilir?
A) Yalnız I
� Mayoz bölünme, diploit (2n) hücrelerde kromozom sayısını Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen, yarıya indirerek haploit (n) kroI. homolog kromozomların yan yana gelerek mozom sayısına sahip gamettetrat oluşturması, leri ya da sporları oluşturan özelleşmiş hücre bölünmesidir. II. zıt kutuplara çekilmiş sentrozomlar arasın-
B) Yalnız III
C) I ve II
III. homolog kromozomların zıt kutuplara doğru hareketi,
IV. haploit kromozomlu hücrelerin oluşması
olaylarından hangi ikisi profaz evresinde gözlenir?
E) I, II ve III
A) I ve II
Aşağıda insana ait olan 16. kromozom çifti verilmiştir.
14243 N
Palme Yayınevi
14243 M
Bu kromozomlar ile ilgili,
B) I ve III D) II ve IV
C) II ve III E) III ve IV �
5.
I
II
III
I. Mayoz bölünmenin profaz II evresinde tetrat oluştururlar.
II. M anneden gelmişse, N babadan gelmiştir.
III. Karşılıklı lokuslarında aynı karaktere ait genler bulundururlar.
A) I – II – III – IV
B) II – III – I – IV
ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) II – IV – III – I
D) III – I – II – IV
B) I ve II
D) II ve III
3.
IV
Buna göre numaralandırılmış evrelerin gerçekleşme sırası aşağıdakilerden hangisin- � de doğru verilmiştir?
Eşeyli üreme sonucunda oluşan canlılar genetik çeşitliliğe sahip olur. Eşeyli üremede çeşitlilik mayoz bölünme ve döllenme ile sağlanır.
E) III – II – IV – I
C) I ve III E) I, II ve III
Sağlıklı bir insanda normal bir mayoz sonucu oluşan yavru hücreler için, I. Mayoz geçiremez.
6.
Memeli bir hayvanın diploit hücrelerinde 6 çift otozom bulunmaktadır.
Bu türün erkek bireylerinin vücut hücrelerinin kromozom formülü aşağıdakilerden � hangisinde doğru verilmiştir?
II. Alel gen çifti içeremez.
III. Döllenmeye katılamaz.
yargılarından hangileri doğru değildir?
A) 6 + X
B) 6 + XY
A) Yalnız II
C) 7 + Y
D) 12 + XX
B) Yalnız III
D) I ve III
Mayoz bölünme sonucu oluşan üreme hücreleri ve sporlar homolog kromozom çiftlerinin birer üyesini içerir.
2n = 4 kromozomlu bir hücrenin mayoz bölünmesi sırasında meydana gelen bazı evreler aşağıda gösterilmiştir.
A) Yalnız II
Temel Kavramlar
Mayoz Bölünme
da iğ ipliklerinin oluşumu,
D) I ve III 2.
4.
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
C) I ve II
E) II ve III
E) 12 + XY
Eşeyli üremede, döllenme ile gametler birleşir ve diploit kromozom takımı oluşur. Böylece mayoz bölünme ve döllenme ile nesilden nesile genetik devamlılık ve kromozom sayısının sabit kalması sağlanır.
153
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar �
7.
Mayoz bölünme birbirini takip eden mayoz I ve mayoz II ol mak üzere iki bölünme evresin den oluşur.
Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen,
10. Bir hücrenin mayoz bölünmesi sırasında,
I. kromozom sayısının yarıya inmesi,
I. iğ ipliklerinin sayısı,
II. homolog kromozomların rastgele ayrılması,
II. sentromer sayısı,
III. kardeş olmayan kromatitler arasında gen değişimi
III. oluşan hücre sayısı,
olayları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) I. olay döllenme ile beraber tür içi kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
IV . tetrat sayısı niceliklerinden hangilerinin bilinmesi ilgili hücrenin kromozom sayısını belirlemede etkili olamaz? A) Yalnız I
B) I ve III
D) I, III ve IV
B) II. olay mayoz bölünmenin anafaz I evre-
C) II ve III E) II, III ve IV
sinde gerçekleşir. C) III. olay genin hem nitelik hem de nicelik bakımından değişmesini sağlayabilir. Diploit kromozom sayısına sahip üreme ana hücresi mayoz bölünmeye başlamadan önce interfaz evresi (hazırlık evresi) geçirir.
11. Aşağıdaki grafikte mayoz bölünme sırasında
D) II. olay III. olaydan sonra gerçekleşir.
DNA miktarının değişimi gösterilmiştir.
E) I. olayın gerçekleşmesinde II. olay etkilidir. 8.
Miktar 4a 2a
2a a t1
Mayoz I’in sonucunda haploit kromozom sayısına sahip iki hücre; mayoz II sonucunda ise bu iki hücrenin her birinden iki- şer tane olmak üzere dört hücre meydana gelir.
K
L
M
N
R
İnterfaz evresinde DNA kendini eşler. Bu evrede büyüme, solunum, protein sentezi gibi metabolik olayların hızı çok yüksektir.
154
Evreler
Bu grafikle ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
bir hücredeki DNA miktarı 2a’dır. C) t3 ve t5 zaman dilimlerinde sitokinez olayı
I. L tetrat sayısı ise M sentromer sayısı ola-
gerçekleşmiştir.
bilir.
D) Mayoz II’nin tamamlanması sonucu oluşan
II. K kromatit sayısı ise L kromozom sayısı
bir hücredeki DNA miktarı a’dır. E) t4 zaman diliminde tetrat, sinapsis ve kros-
III. R kromozom sayısı ise N kinetokor sayısı
sing over olayları gerçekleşebilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? B) I ve II
D) II ve III
�
t5
B) Mayoz I’in tamamlanması sonucu oluşan
Bu özellikler ile ilgili,
A) Yalnız I
9.
t4
çekleşmiştir. Özellik
olabilir.
t3
A) t1 zaman diliminde DNA replikasyonu ger-
olabilir.
t2
gisi doğru değildir?
a �
DNA miktarı 4a
Mayoz bölünmenin metafaz I evresindeki bir hücreye ait olan K, L, M, N ve R özellikleri arasındaki ilişki aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Palme Yayınevi
�
C) I ve III E) I, II ve III
12. Aşağıdaki bölünme evrelerinden hangilerinde krossing over olayının gerçekleşme
2n = 6 kromozomlu olan bir hücrenin mayoz bölünmesinin metafaz I evresindeki homolog kromozomlar, kaç farklı kombinasyonda ekvatoral düzleme dizilebilir? A) 4 1. D
B) 8 2. D
C) 16 3. B
4. A
D) 32 5. C
ihtimali vardır? A) Mayoz I – Profaz
B) Mayoz I – Telofaz
C) Mayoz II – Profaz
D) Mayoz I – Anafaz
E) 64 6. E
E) Mayoz II – Telofaz 7. C
8. C
9. B
10. B
11. E
12. A
8.Ünite
4.
Mayoz bölünme ile ilgili,
• Prokaryot yapılı hücrelerde gerçekleşmez.
• Diploit yapılı tüm hücrelerde gerçekleşir.
• Genetik çeşitliliğe yol açar.
• Karyokinez ve sitokinez olayları birer kez gerçekleşir.
• Bölünme sonucu oluşan yavru hücrelerin kromozom sayısı diploittir.
ifadelerinden kaç tanesi doğrudur? A) 1
2.
B) 2
C) 3
D) 4
Aşağıdaki şemada mayoz bölünmenin mayoz I ve mayoz II evrelerine ait bazı özellikler verilmiştir. Mayoz I
�
İnterfaz evresinden sonra gerçekleşen mayoz I ve mayoz II bölünmeleri profaz, metafaz, anafaz, telofaz ve sitokinez evrelerinden oluşur.
Aşağıda bir eşey ana hücresinde gerçekleşen � mayoz bölünme şematize edilmiştir.
Profaz I evresi mayozun en uzun ve en karmaşık evresidir. Profazın erken evresinde kromatin iplikler sarılıp yoğunlaşarak kısalır, kalınlaşır.
Mayoz bölünme sonucunda oluşan dört hücrenin genetik yapılarının birbirinden farklı olmasında, I. homolog kromozomların bağımsız dağılımı, II. kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılması, III. sitokinez sırasında sitoplazma ve organellerin eşit oranda dağılmaması, IV. homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında parça değişiminin gerçekleşmesi olaylarından hangileri etkilidir? A) I ve II
E) 5 5.
B) I ve III C) II ve III D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV
1
Mayoz II
K
L
Temel Kavramlar
Mayoz Bölünme
2. TEST 1.
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
İnterfaz 2
M
Palme Yayınevi
Mayoz I 3
Şemada verilen K, L ve M özellikleri ile ilgili,
I. K → Kromozom sayısı yarıya iner.
II. L → Haploit yapılı hücrelerin oluşumu ile sonuçlanır.
III. M → Sentromer bölünmesi görülür.
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
4 Mayoz II
5
6
7
8
Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? A) DNA miktarı en fazla olan hücre 2’dir.
�
Profaz I evresinde homolog kromozomlar yan yana gelir ve birbiri üzerine kıvrılır.
III. mayoz II � sonucu oluşan hücrelerin hangilerinde kardeş kromatitler bir arada bulunur?
Homolog kromozom çifti yan yana geldiğinde oluşan dörtlü kromatit gruplarına tetrat denir. Tetrat sayısı haploit kromozom sayısına eşittir.
B) Şemadaki hücrelerden iki tanesi diploit,
C) I ve III
altı tanesi haploit yapıdadır.
E) I, II ve III
C) 5 ve 6 nolu hücrelerin genetik yapısı farklı olamaz.
3.
D) 3 nolu hücrede homolog kromozom çiftleri
Çok hücreli ökaryot canlılarda gerçekleşen aşağıdaki olaylardan hangisi hücre bölünmesinin mayoz ile sağlandığına kanıt oluşturur? A) DNA miktarının iki katına çıkması B) Homolog kromozomların ekvator düzleminde çift sıralı olarak dizilmesi C) Kardeş kromatitlerin ayrılması D) Sitoplazma bölünmesinin gerçekleşmesi E) Bölünme sırasında iğ ipliklerinin oluşturulması
bulunmaz. E) 7 ve 8 nolu hücrelerin gonozom çeşitleri aynıdır. 6.
Sağlıklı bir insanda,
I. mayoz I,
II. mitoz,
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III
155
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar �
7.
İnsanlarda gerçekleşen mayoz bölünmenin profaz I evresinde n = 23 tane tetrat oluşur.
Aşağıdakilerden hangisi mayoz bölünmenin özelliği değildir? A) Her hücre tipinde gamet oluşumunu sağlama B) Kalıtsal varyasyonların oluşmasında etkili olma C) Tür içi kromozom sayısının sabit tutulma-
10. İnsana ait interfaz evresinin başlangıcında bulunan yumurta ana hücresinin DNA miktarı 4k ise,
a. anafaz I evresindeki,
b. anafaz II evresindeki
hücrelerin DNA miktarı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
sında rol oynama D) Monoploit yapıya sahip hücrelerde gerçekleşememe E) Bazı canlılarda spor oluşumunu sağlama
Homolog kromozomların yan yana gelerek birbirleriyle sarmal yapmasına sinapsis denir.
I
A)
2k
2k
B)
8k
4k
C)
4k
4k
D)
4k
2k
E)
8k
2k
Sinapsis sırasında homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitlerinin birbirine temas eden kısımları (kiyazma) arasında gen alış verişi olmasına krossing over denir.
11. Diploit yapıda olduğu bilenen farklı hücrelere ait,
II
2n = 4 kromozomlu bir hücrenin mayoz bölünmesine ait I ve II numaralı şekillerin ait oldukları bölünme evreleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
�
b
8.
Palme Yayınevi
�
a
I
II
A)
Profaz I
Anafaz I
B)
Telofaz I
Metafaz I
C)
Anafaz II
Profaz I
D)
Profaz II
Metafaz I
E)
Telofaz II
Anafaz I
I
II
III
IV
evrelerinden hangilerinin mayoz bölünmeye ait olduğu kesin olarak söylenir? A) Yalnız III
B) I ve II
D) III ve IV
C) II ve III E) II, III ve IV
12. Eşey ana hücrelerinde 44 otozom bulunan dişi bir bireyle ilgili, 9.
�
Krossing over olayı ile yeni gen kombinasyonları meydana gelir. Bu sayede aynı türün bireyleri arasında farklı özelliklerin ortaya çıkması sağlanır.
156
Diploit canlılarda, haploit sağlıklı hücreler oluşurken meydana gelen,
I. Karaciğer hücrelerinde otozomal kromozom bulunurken, gonozomal kromozom bulunmaz.
II. Üreme hücrelerinde 2 adet gonozom bulunur.
I. sentriyollerin kutuplardaki yerlerini alması,
II. kromatitlerin tetrat oluşturması,
III. kromozomların kendilerini eşlemesi
olaylarından hangileri sadece bazı hücrelere özgüdür?
III. Kas hücrelerinde otozom / gonozom oranı 22’dir.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III 1. B
2. E
3. B
C) I ve II
A) Yalnız I
E) I, II ve III 4. D
5. C
B) Yalnız II
D) II ve III 6. A
7. A
8. E
9. A
C) I ve II
E) I, II ve III 10. B
11. C
12. C
8.Ünite
4.
Temel Kavramlar
Mayoz Bölünme
3. TEST 1. Mayoz bölünmenin metafaz I evresinde ekvatoriyal düzleme 20 tetratın dizildiği bir hayvan hücresinin (I) ve bu hücrenin bölünmesi sonucu oluşacak yavru hücrelerin (II) kromozom sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
�
Krossing over olayında kromozomun nükleotit dizilimi değişirken, genin nükleotit dizilimi değişmez.
�
Profaz I evresinde krossing
Diploit bir canlının eşey ana hücresinden gamet oluşumu sırasında aşağıdaki olaylardan hangisi en son gerçekleşir? A) Homolog kromozomların yan yana gelerek sinapsis oluşturması B) Krossing over ile gen değişimi
I
II
A)
20
10
B)
40
20
C)
20
20
D)
40
40
E)
40
10
C) Kalıtım materyalinin eşlenmesi D) Kardeş kromatitlerin ayrılması E) Kromozom sayısının yarıya düşmesi
5.
over olayının yanı sıra sentrozomlar birbirinden uzaklaşır, aralarında iğ iplikleri oluşur.
Aşağıdaki şekilde mayoz bölünmesinin son evrelerinde olan ökaryot bir hücrenin telofaz II ve sitokinez aşamaları verilmiştir.
Aşağıda 2n = 2 kromozomlu bir canlının vücudunda gerçekleşen hücre bölünmelerinin farklı evreleri gösterilmiştir.
I
II
III
IV
Buna göre numaralandırılmış evrelerden hangileri canlının vücut (somatik) hücrelerinin bölünmesinde gözlenir? A) I ve III
B) II ve IV D) I, II ve III
n
n
Palme Yayınevi
2.
n
n
C) III ve IV
�
Bu evrede çekirdek zarı parçalanır, çekirdekçik kaybolur. Sitoplazmada serbest kalan tetratlar, kinetokorlarından iğ ipliklerine tutunur.
Diploit kromozom sayısı 16 olan bir canlının � sperm hücresinde kaç kromozom bulunur?
Metafaz I evresinde, homolog kromozomlar tetratlar halinde hücrenin ekvatoral düzlemine dizilir.
Buna göre bu aşamalarla ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğru değildir? A) Sitoplazma boğumlanarak bölünür.
E) II, III ve IV
B) İğ iplikleri kaybolur. C) Çekirdek ve çekirdekçik yeniden oluşturulur. D) Oluşan hücrelerin genetik yapıları aynıdır. 3.
Memeli bir canlının somatik (vücut) hücresi ile sperm hücresi karşılaştırıldığında,
I. sitoplazma miktarı,
II. DNA miktarı,
III. organel sayısı
niceliklerinin hangileri bakımından farklılık gözlenebilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
E) Homolog kromozomlar ayrılmış durumdadır.
6.
A) 2
B) 7
C) 8
D) 16
E) 32
157
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar � Metafaz I evresinde kromozomlar ekvatoral düzlemde çift sıralı dizilir. Mitozun metafaz evresinde kromozomlar ekvatoral düzlemde tek sıralı dizilir.
7.
10. Aşağıdaki hücrelerden hangisi mitoz veya mayoz bölünme sonucunda oluşamaz?
Ökaryot bir hücrede,
I. art arda iki mitoz bölünme,
II. mayoz I ve mayoz II,
III. bir mitoz bölünme ile bir mayoz bölünme
evrelerinden hangileri arasında DNA eşlenmesi gerçekleşemez? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
8.
B) Yumurta hücresi
C) Sperm hücresi
D) Zigot
E) Karaciğer hücresi
C) Yalnız III 11. Aşağıdaki grafiklerde memeli bir canlının eşey ana hücresinin mayoz bölünmesi sırasında gözlenen bazı değişimler verilmiştir.
E) I ve III
Aşağıda 2n = 4 kromozoma sahip bir hücrenin kromozom dağılımı şematik olarak gösterilmiştir.
� Metafaz I evresinde homolog kromozomlar birbirinden bağımsız olarak ekvatoral düzlemde dizilir. Bu durum 2n’lik bir varyasyon oluşturur. (n=haploit kromozom sayısı)
A) Deri hücresi
Sentriyol ile kromozom arasındaki uzaklık
I
Zaman
II
Zaman
İki kardeş kromatit arası uzaklık
1 23 4
5 6
Anafaz I evresinde iğ iplikleri- nin kısalmasıyla homolog kromozomlar zıt kutuplara doğru hareket eder.
Palme Yayınevi
III
�
İki sentriyol arası uzaklık
Bu hücrenin mayoz bölünmesi ile ilgili,
I. 2 ve 3 numaralı yapılar arasında krossing over gerçekleşebilir.
Zaman
Grafiklere göre aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) I nolu grafikteki değişime neden olan olay telofaz evresinde gerçekleşir.
II. Anafaz II evresinde 5 ve 6 numaralı yapılar birbirinden ayrılır.
B) II nolu grafikteki değişim profaz evrelerin-
III. Mayoz I sonucu oluşan bir hücrede 1 ve 4 numaralı yapılar bir arada bulunur.
C) III nolu grafikteki değişim anafaz II evresin-
de gerçekleşir. de gerçekleşir.
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
D) I nolu grafikteki değişim sırasında homo-
C) I ve II
log kromozomlar birbirinden uzaklaşır.
E) II ve III
E) II nolu grafikteki değişim sonrasında iğ iplikleri kromozomlara kinetokor bölgesinden bağlanır.
9.
�
Hücre döngüsünün mitoz evresine ait metafaz aşamasında gözlenen,
I. iğ ipliklerinin kinetekorlara bağlı olması,
II. kromozomların iki kromatitli halde olması,
III. kromozomların hücrenin ekvator düzleminde tek sıralı olarak dizilmesi
Anafaz I evresinde homolog kro- mozomların ayrılması, oluşacak hücrelerdeki kromozom sayısının yarıya inmesini sağlar.
durumlarından hangileri mayoz bölünmenin metafaz I aşamasında da gözlenir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III 158
1. B
2. B
3. E
12. Diploit yapılı bir organizmanın mayoz bölünme sonucu oluşan a hücresi ile mitoz bölünme sonucu oluşan b hücresinin,
I. otozom sayısı,
II. DNA miktarı,
III. gonozom sayısı
niceliklerinden hangileri farklıdır?
C) I ve II
A) Yalnız III
E) I, II ve III 4. D
5. D
B) I ve II
D) II ve III 6. C
7. B
8. E
9. C
C) I ve III
E) I, II ve III 10. D
11. A
12. E
8.Ünite
Diploit (2n) hücresinde 6.10–12 mg DNA bulunan bir hayvan hücresinin interfaz evresini tamamladığında (a) ve mayoz I’in anafaz evresindeki (b) DNA miktarı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
(b)
A)
6.10–12
6.10–12
B)
6.10–12
12.10–12
C)
12.10–12
12.10–12
D)
3.10–12
3.10–12
E)
12.10–12
3.10–12
II. çekirdek zarı oluşumu,
III. DNA eşlenmesi,
IV. sentromer bölünmesi
olaylarından hangileri ortak olarak gözlenir? B) I ve III D) II ve IV
5.
E) III ve IV
Diploit kromozomlu bir hücreye ait genlerin � kromozomları üzerindeki dizilişi aşağıda gösterilmiştir. A
a
B e
b E
I
II
I. ABe,
II. ABE,
III. abE,
IV. Abe,
genotipli gametlerden hangilerini oluşturması bölünme sırasında krossing overin gerçekleştiğini kanıtlar?
homolog kromozomların hücrenin ekvator düzleminde çift sıralı olarak dizilmesi IV
olaylarının meydana gelme sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I – III – II – IV
B) I – IV – II – III
C) II – III – I – IV
D) III – I – IV – II
Canlıların eşeyli üreme sürecinde gerçekleşen,
I. mayoz bölünmenin tamamlanması,
II. kalıtım materyalinin eşlenmesi,
III. sperm ve yumurtanın döllenmesi
olaylarından hangileri hücrede bulunan DNA miktarının azalmasına neden olur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
Telofaz I evresinde hücrenin zıt kutuplarında bulunan her bir kromozom iki kromatitlidir. Kromozomların çevresinde çekirdek zarı oluşur.
Bu hücrenin,
�
Sitoplazma bölünmesi (sitokinez) telofaz I ile aynı zamanda gerçekleşir.
C) Bölünme sırasında sitokinezin gerçekleş- �
Sitoplazma bölünmesi hayvan hücrelerinde boğumlanma, bitki hücrelerinde orta lamel oluşumu ile gerçekleşir. Sonuçta haploit kromozom sayısına sahip iki hücre oluşur.
A) I ve III
B) I ve IV
D) II ve IV 6.
E) III – I – II – IV
Bu evrede homolog kromozom çiftlerinden birinin ayrılmaması kromozom sayısı (n+1) ya da (n–1) olan gametlerin oluşmasına neden olur.
C) II ve III
kardeş kromatitlerin birbirinden ayrılması
III
3.
I. iğ ipliklerinin kromozomlara bağlanması,
rın tetrat oluşturması
DNA’nın eşlenmesi
Mayoz I ve mayoz II evrelerinde,
Erkek bir maymunun testislerinde sperm üretimi gerçekleşirken,
homolog kromozomla-
�
A) I ve II
Palme Yayınevi
2.
(a)
4.
Temel Kavramlar
Mayoz Bölünme
4. TEST 1.
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
C) II ve III E) III ve IV
Diploit bir hücrede aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi hücre bölünmesinin çeşidi hakkında bilgi verir? A) Kromozomların eşlenme sonrası belirgin hale geçmesi B) Homolog kromozomların bir araya gelerek
C) I ve II
E) II ve III
tetrat oluşturması mesi D) Hücrenin boğumlanma ile ikiye bölünmesi E) İğ ipliklerinin bazılarının kinetokora bağlanmaması
159
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar �
7.
Mayoz II başlamadan önce mayoz I’de olduğu gibi interfaz evresi görülmez. Dolayısıyla DNA kendini eşlemez.
10. Farklı hücrelerde gerçekleşen,
İnsana ait aşağıdaki hücre tiplerinden hangilerinde homolog kromozom ya da kardeş kromatit ayrılması olaylarından herhangi biri gerçekleşemez? A) Karaciğer hücresi
B) Kemik hücresi
I. homolog kromozomların zıt kutuplara çekilmesi,
II. çekirdek ve sitoplazma bölünmesinin birer kez gerçekleşmesi,
III. homolog kromozomların bir araya gelerek tetrat oluşturması
olaylarından hangileri hücrenin bölünme çeşidi hakkında bilgi verir?
C) Sperm ana hücresi D) Sinir hücresi E) Deri hücresi
A) Yalnız I 8.
Bir dişi memelinin yumurtalıklarında gerçekleşen hücre bölünmeleri aşağıda şematize edilmiştir.
D) I ve III
2n a
2n b x n n
n
n
n
2n
2n
2n
K hücresi 2n
B) m ve k hücrelerinin kalıtsal yapısı b hüc-
Mayoz II ana hatlarıyla mitoz bölünmeye benzer.
L hücresi
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) a hücresi mitoz bölünme geçirmiştir.
�
resi ile aynıdır. C) x hücresinin DNA miktarı, m hücresi ile ay-
X hücresi
K ve L hücrelerinin sahip olduğu kromozom durumu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
nıdır. D) y hücresinden oluşan yavru hücrelerin sahip olduğu gonozom sayısı c hücresiyle aynıdır. E) x ve y hücrelerinde homolog kromozomlar bir arada bulunmaz.
9.
Bir insan vücudunda, I. n kromozomlu hücreler → 2n kromozomlu hücreler,
II. 2n kromozomlu hücreler → n kromozomlu hücreler,
III. 2n kromozomlu hücreler → 2n kromozomlu hücreler
�
Profaz II’de çekirdek zarı parçalanır. İğ iplikleri, kromatitlerin kinetokorlarına bağlanır.
160
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi bireyin cinsiyeti ile ilgili bilgi vermez? A) Yalnız I
B) Yalnız II D) I ve III
1. C
2. D
3. A
E) I, II ve III
k 2n
Palme Yayınevi
m 2n
K
A)
B)
C)
D)
E)
pe sahip olmaları,
I. gametlerin mayoz bölünme ile oluşması,
II. mutasyonların etkisiyle gen frekanslarının değişmesi,
III. eşeysiz üreme ile yeni bireylerin oluşması,
IV. çevresel faktörlerin etkisiyle genin işleyişinin değişmesi
C) I ve II
5. D
L
12. Bir popülasyondaki bireylerin farklı genoti-
durumlarından hangileri ile açıklanabilir? A) Yalnız II
B) I ve II
D) I, II ve III
E) II ve III 4. A
C) I ve II
11. Aşağıdaki şekilde normal mayoz I bölünmesini tamamlamış bir X hücresi ve bu hücrenin mayoz II bölünmesi sonucunda oluşturduğu K ve L hücreleri gösterilmiştir.
2n c
y n
B) Yalnız III
6. B
7. D
8. D
9. E
10. E
C) III ve IV E) II, III ve IV 11. A
12. B
8.Ünite
Canlılardaki genetik çeşitlilik mayoz bölünme, döllenme ve mutasyon ile sağlanabilir.
Aşağıdaki organizmalardan hangisinde bu olaylardan herhangi biri gerçekleşmeden de genetik çeşitlilik oluşabilir? A) İnsanlar
B) Bal arıları
C) Bakteriler
D) Çiçekli bitkiler
4.
Temel Kavramlar
Eşeyli Üreme
5. TEST 1.
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
�
Metafaz II evresinde, kromozomlar hücrenin ekvatoral düzleminde tek sıra halinde dizilir.
E) Gen aktarımı sonucunda iki bakterinin de �
Anafaz II evresinde kardeş kromatitlerin sentromerleri birbirinden ayrılır. Her bir kromatit hücrenin zıt kutuplarına doğru çekilir.
Bakteri konjugasyonu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? A) Plazmit DNA’nın bir ipliği bir bakteriden diğerine aktarılır. B) Pilus adı verilen uzantılar sayesinde birbirine tutunan bakteriler arasında sitoplazma köprüsü kurulur. C) Antibiyotiklere direnç sağlayan genlerin kısa bir sürede popülasyon içinde dağılımı
E) Mantarlar
sağlanır. D) Birey sayısının değişmesine neden olmaz. genetik çeşitliliği artar.
2.
Aşağıda farelerde gerçekleşen döllenme ve gelişme basamakları verilmiştir.
5.
Sperm Yumurta Sperm Yumurta Sperm Yumurta
Aşağıdaki şemada eşeyli ve eşeysiz üreme ile ilgili bazı özellikler verilmiştir. ysiz üreme Eşe
K bireyi
L bireyi M bireyi
N bireyi
Şemaya göre, oluşan sağlıklı bireylerle ilgili,
Palme Yayınevi
X
I. L bireyinin genetik yapısı M bireyi ile aynıdır.
II. Tüm bireylerin kromozom sayısı eşittir.
III. K ve N bireylerinin cinsiyeti aynı olamaz.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
3.
I. birey sayısının artması,
II. tür içi genetik çeşitliliğin artması,
III. iki organizma arasında gen alış verişinin karşılıklı olarak gerçekleşmesi
olaylarından hangileri ortaktır? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Z
Şemada gösterilen X, Y ve Z özellikleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? �
Telofaz II evresinde, kutuplara çekilmiş kromozomların çevresinde çekirdek zarı oluşurken bir yandan da sitoplazma bölünmesi gerçekleşir ve hücre ikiye bölünür.
�
Mayoz II sonunda diploit (2n) kromozom sayısına sahip bir hücreden genetik varyasyona sahip haploit (n) kromozomlu dört hücre oluşur.
B) Y → Zigot oluşumu görülür. C) Z → Temeli mitoza dayanır. D) Y → Tür içi kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar. E) X → Birey sayısında artışa yol açmaz. 6.
Bakteri ve paramesyum konjugasyonunda,
Y
A) X → Yeni gen kombinasyonları oluşur.
C) I ve III E) I, II ve III
Eşeyli üreme
Eşeyli üreme ile çoğalan bir hayvan türünde, bir çiftin yavrularının kalıtsal olarak birbirinden farklı olmasında,
I. üreme hücrelerinin mayoz bölünmeyle oluşması,
II. yumurtanın ortamdaki spermlerden biri tarafından rastgele döllenmesi,
III. zigotun gelişerek embriyoyu oluşturması
olaylarından hangileri katkı sağlar? A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
161
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar �
7.
Mayoz bölünme sonucunda oluşan her hücre, ata bireyin taşıdığı homolog kromozomlardan sadece birini taşır.
Farklı canlılarda gözlenen,
10. Aşağıdaki canlılardan hangisi atasıyla aynı kalıtsal yapıya sahip değildir?
I. bakteri konjugasyonu,
A) Bir öglenanın ikiye bölünmesi ile oluşan
II. arılarda partenogenez,
öglenalar
III. bira mayasında tomurcuklanma
B) Bira mayasından tomurcuklanma ile olu-
olaylarından hangilerine bağlı olarak döllenme olmadan da birey sayısı artabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
şan yeni bira mayası C) Aynı kraliçe arının yumartalarından oluşan
C) I ve II
erkek arılar
E) I, II ve III
D) Afrika menekşesinin yaprağından yeni bir bitkinin oluşması
�
Mayoz bölünmede genetik 8. çeşitlilik, krossing over ve homolog kromozomların rastgele birbirinden ayrılması sayesinde meydana gelir.
n
Gametler
n
Döllenme
2n
Zigot 2n
Eşeyli üremenin kalıtsal çeşitliliği sağlaması, hem mayoz bölünme hem de döllenme sı- rasında rastgele eşleşmelerden kaynaklanır.
Diploit çok hücreli organizma
ması
Palme Yayınevi
Mayoz
uygun koşullarda yeni mantarları oluştur-
11. Aşağıdaki şemada insanda neslin devamını sağlayan olaylar numaralandırılarak gösterilmiştir.
n
�
E) Mantarların mitozla oluşturduğu sporların
Gelişmiş yapılı bir çok canlı grubunda gözlenen mitoz bölünme, mayoz bölünme ve döllenme olaylarının gerçekleştiği yaşam döngüsü aşağıda şematize edilmiştir.
Erkek birey (2n)
Mitoz
1 Yumurta
2
3
4 Zigot
Dişi birey (2n)
Sperm
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) 1 nolu olay sonunda oluşan yumurta hücresinde homolog kromozomlar birlikte bu-
Bu şemayla ilgili,
lunmaz.
I. Mayoz bölünme haploit kromozomlu , döllenme diploit kromozomlu hücrelerin oluşmasını sağlar.
II. Zigottan gelişen diploit çok hücreli organizmanın genetik yapısı zigot ile aynıdır.
III. Oluşan zigotun genetik yapısı, ana hücreden farklıdır.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
Dişi birey (2n)
B) Yalnız II
D) II ve III
B) 2 nolu olay sonunda oluşan hücrelerin genetik yapısı farklı olabilir. C) 3 nolu olay tür içi kromozom sayısının sabit kalmasında etkilidir. D) 4 nolu olay ardışık olarak gerçekleşen mitoz bölünmeleri gösterir. E) Döllenmeye katılan sperm ve yumurtanın gonozom çeşitleri farklıdır.
C) I ve III 12. İnsanlarda döllenme sonucu oluşan zigot-
E) I, II ve III
tan embriyonun gelişimi sırasında aşağıda�
Aşağıda mitoz ve mayoz bölün9. menin karşılaştırılması verilmiştir: · Mitoz bölünme n, 2n ve 3n’lik hücrelerde görülebilir.
ki olaylardan hangisi gerçekleşmez?
Aşağıdaki organizmaların hangisi gametle-
A) Homolog kromozomların ayrılması
rini mitoz bölünme ile üretir? A) Dişi köpek
B)
Dişi kurbağa
C) Erkek arı
D)
Erkek fare
B) DNA replikasyonu C) ATP üretimi D) Protein sentezi
E) Erkek tavşan 162
1. C
2. B
3. A
4. E
E) Transkripsiyon 5. D
6. B
7. D
8. E
9. C
10. C
11. E
12. A
8.Ünite
Diploit bir hücre; ardışık olarak önce bir mitoz bölünme ardından bir mayoz bölünme, mayoz bölünme tamamlandıktan bir süre sonra ise yeniden bir mitoz bölünme geçirmiştir.
Buna göre ana hücreden meydana gelen yavru hücreler ile ilgili,
I. Mayoz bölünme tamamlandığında genotipi aynı olan 8 hücre oluşmuştur.
4.
Temel Kavramlar
Karma
6. TEST 1.
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
· Mayoz bölünme n ve 3n’lik hücrelerde görülmez. Diploit (2n) yapılı eşey ana hücrelerinde görülür.
· Mitoz bölünme sonucunda kromozom sayısı değişmez.
· Mayoz bölünme sonucunda kromozom sayısı yarıya iner. (2n → n)
· Mitoz bölünme genetik varyasyona neden olmaz. Oluşan hücrelerin genetik yapısı birbiriyle ve ata hücreyle tamamen aynıdır.
·M ayoz bölünme genetik varyasyona neden olur. Krossing over ve homolog kromozomların bağımsız dağılımı tür içi çeşitliliği artırır.
İnsanda gerçekleşen normal mitoz ve mayoz bölünme olayları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Mitoz bölünme sırasında çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez gerçekleşirken, mayoz bölünme sırasında birden fazla kez gerçekleşir. B) Mitozun metafaz ve mayozun metafaz II
II. Son mitoz bölünme ile (n) kromozomlu 16 hücre oluşmuştur.
evresindeki kromozomlar ikişer kromatit-
III. Mayoz bölünme tamamlandığında oluşan yavru hücreler haploittir.
C) Mitozun metafaz evresindeki bir hücrenin
ifadelerinden hangileri doğru olur?
resindeki bir hücrenin kromozom sayısının
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III
iki katıdır.
lidir. kromozom sayısı, mayozun anafaz II ev-
D) Mitoz bölünme sonucu oluşan hücrelerin kalıtsal yapıları atasal hücre ile aynıdır. E) Mayozun anafaz I evresindeki bir hücrenin
Aşağıda verilen hücrelerin hangisinde krossing over gerçekleşmesine rağmen tek tip gamet oluşur? A) B) N
N
n
n
n
n
N
N
R
R
r
r
R
R
R
R
n
N
N
N
N
N
C) n
D) N
Palme Yayınevi
2.
kromozom sayısı, metafaz II evresindeki kromozom sayısının iki katıdır.
5.
Aşağıdaki grafikte 2n = 24 kromozomlu hücrenin önce mayoz sonra mitoz bölünmeleri sonucunda meydana gelen hücre sayıları verilmiştir. Kromozom sayısı 2N
R
R
r
r
R
R
r
r
N
E) n
n
n
n
r
r
r
r
1(P)
B) 12
C) 16
D) 24
E) 32
Eşeyli üremenin eşeysiz üremeye üstünlüğü,
I. tür içi genetik varyasyonları artırmak,
II. kısa zamanda çok sayıda birey üretmek,
III. değişen çevre koşullarına uyum yeteneği yüksek olan bireylerin oluşmasını sağlamak
Hücre sayısı
8(R)
Buna göre R hücrelerindeki kromozom sayısı aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) 8
3.
4(K)
özelliklerinden hangileri olamaz? A) Yalnız I
B) Yalnız II D) I ve III
C) I ve II E) II ve III
6.
Mayoz II’de gerçekleşen, I. kardeş kromatitlerin ayrılması,
II. kromozom sayısının korunması,
III. çekirdek zarının oluşması,
olaylarından hangileri mitoz bölünme ile benzerlik gösterir? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III 163
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar
7.
Aynı kromozom sayısına sahip iki farklı hücreden biri bir kez mitoz, diğeri bir kez mayoz bölünme geçiriyor.
Buna göre,
· Mitoz bölünme sonucu iki hücre oluşur.
• erkek arı • zigot III
II
sperm
işçi arı IV • kraliçe arı yumurta
I. bölünmeler sonucu oluşan yavru hücrelerin kromozom sayısı,
II. bölünmeler sırasında gerçekleşen replikasyon sayısı,
III. bölünmeler sonucu oluşan yavru hücrelerin sayısı
niceliklerinden hangilerinin aynı olması beklenemez?
A)
I ve II
III ve IV
B)
I ve III
II ve IV
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
C)
I, II ve III
IV
D)
I, II ve III
III
E)
II, III ve IV
I
8.
Aşağıdaki şemada farklı canlılarda bulunan K, L ve M hücrelerinin interfaz evresinin sonundaki kromatit sayıları ile bu hücrelerin bölünmesi sonucunda oluşan yavru hücrelerdeki kromozom sayısı verilmiştir.
10. Bal arılarının üremesine ait, • yumurta I erkek arı,
Hücre çeşidi
· Mayoz böünme sonucu dört hücre oluşur.
İnterfaz evresinin Bölünme sonucu sonundaki oluşan hücrelerin kromatit sayısı kromozom sayısı
K
24
12
L
68
17
M
32
16
K
L
M
A)
Mitoz
Mayoz
Mitoz
B)
Mitoz
Mitoz
Mayoz
C)
Mayoz
Mitoz
Mitoz
D)
Mayoz
Mayoz
Mitoz
E)
Mitoz
Mayoz
Mayoz
Mitoz bölünme
11.
Mayoz bölünme
Haploit gametler (n = 23) Yumurta (n)
Sperm hücresi (n) Mayoz
Döllenme
Yumurtalık Testis Diploit zigot (2n = 46)
Mitoz ve gelişme
Tabloya göre K, L ve M hücrelerinin bölünme çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
olaylarından mitoz ve mayoz bölünme ile gerçekleşenler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?
Palme Yayınevi
8.Ünite
Çok hücreli diploit erginler (2n = 46)
İnsan yaşam döngüsünü özetleyen yukarıdaki şema ile ilgili,
I. Döllenme ile iki katına çıkan kromozom sayısı mayoz bölünme ile yarıya düşer.
II. Zigotun mitoz bölünmesi ile oluşan tüm hücrelerin kromozom sayısı ve yapısı aynı olur.
9.
· Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda büyüme, gelişme ve onarımı sağlar. Bazı çok hücreli canlılarda rejenerasyon ile üremeyi sağlayabilir.
164
Hücre bölünmesine ait olan,
III. Testis ve yumurtalık hücreleri haploit yapıdadır.
I. kromozom sayısının korunması,
II. kromatitlerin ayrılması,
III. sitokinezin gerçekleşmesi
olaylarından hangileri mitoz bölünmeyi mayoz bölünmeden ayırır?
IV. Sperm hücresinin DNA miktarı yumurta hücresinin DNA miktarının yarısı kadardır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 1. D
2. E
3. B
4. C
5. B
B) II ve III D) I, II ve IV
6. E
7. C
8. A
9. A
C) II ve IV
E) II, III ve IV 10. C
11. A
8.Ünite
Tatlı su kabuklularından Daphnia türleri hem eşeyli hem de eşeysiz üreyebilmektedir.
Bu organizmalar,
Temel Kavramlar
Karma
7. TEST 1.
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
4.
Embriyonik hücre döngüsünün interfaz evresinde hücreler büyümeden DNA replikasyonunu gerçekleştirir. Bu durum embriyo hücrelerinin,
I. çevre koşullarının uygun ve kararlı olduğu,
II. eş bulmanın zor olduğu,
I. kısa süre içinde çoğalması,
III. su sıcaklığı ve besin miktarı gibi yaşamsal faktörlerin hızla değiştiği
II. hacimlerinin giderek artması,
III. sitoplazma miktarlarının giderek artması
özelliklerinden hangilerine sahip olması ile sonuçlanır?
dönemlerden hangilerinde eşeysiz üremeyi tercih ederler? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 2.
A) Yalnız I
C) I ve II
D) I ve II
E) II ve III
Diploit hücrelerde gerçekleşen mitoz ve mayoz bölünmenin özellikleri birer eleman olarak kabul edilerek aşağıdaki venn diyagramı hazırlanmıştır. Mitoz
Şemada verilen X, Y ve Z özellikleri ile ilgili,
I. X → homolog kromozomların metafazda tek sıra halinde dizilmesi,
II. Y → kardeş kromatitlerin ayrılması,
III. Z → sinapsis oluşumunun gözlenmesi
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? B) I ve II
D) II ve III 3.
Farklı canlılarda gerçekleşen,
I. hidranın tomurcuklanarak üremesi,
II. bir yassı solucanda oluşan sperm ve yumurtanın döllenmesi,
III. iki çekirge arasında döllenmenin gerçekleşmesi
üreme olayları sonucunda oluşan bireylerin değişen ortam koşullarına uyum yeteneklerinin çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) I – II – III
B) II – I – III
D) III – I – II
C) II – III – I
E) III – II – I
n
Var
Yok
Sitokinez
Var
H
Var
Homolog kromozomların ayrılması
Yok
Var
l
Var
s
Var
artması
E) I, II ve III
6.
· Mitoz bölünme sonucu oluşan bir hücre tekrar mitoz geçirebilir.
· M ayoz bölünme genelde haploit hücrelerin oluşumu ile sonlanır. Bu nedenle mayoz sonucu oluşan bir hücre tekrar mayoz bölünme geçiremez.
Mitoz Mayoz I Mayoz II
Hücre sayısının
C) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
Replikasyon
· Mayoz bölünme sonucu haploit kromozomlu gametler (sperm ve yumurta) oluşur. Bazı canlılarda mayoz bölünme ile spor oluşturulabilir.
Mitoz, mayoz I ve mayoz II’deki bazı olayların karşılaştırılması aşağıdaki tabloda verilmiştir. Olaylar
Z Palme Yayınevi
Y
A) Yalnız I
5.
Mayoz
X
B) Yalnız II
Buna göre tabloda verilen n , H , l ve s şekillerinin yerine aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? n
H
l
s
A)
Var
Var
Yok
Yok
B)
Var
Var
Yok
Var
C)
Var
Yok
Yok
Var
D)
Yok
Var
Yok
Var
E)
Yok
Var
Var
Var
Hayvansal bir hücrede mitoz hücre bölünmesi sırasında gözlenen,
I. çekirdek zarının erimesi,
II. çekirdek ve sitoplazma bölünmesinin görülmesi,
III. hazırlık evresinde DNA eşlenmesinin ger- çekleşmesi
olaylarından hangileri tek hücreli ökaryot bir canlı olan paramesyumda da gözlenir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III 165
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar
7.
· Mitoz bölünme eşeysiz üre- yen canlılarda tür içi kromo zom sayısının sabit kalmasını sağlar.
Eşeyli üreme sırasında, I. mayoz ile oluşan üreme hücrelerine,
Farklı canlılarda gerçekleşen,
a. arılarda döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bireyin meydana gelmesi,
b. erkek ve dişi üreme organlarına sahip bir bireyin mayoz bölünme ile hem sperm hem de yumurta üretebilmesi,
c. bakterilerde iki hücrenin yan yana gelerek aralarında kurulan sitoplazma köprüsü yardımıyla birinden diğerine gen aktarımının olması,
olaylarının,
II. döllenmiş yumurta hücresine, III. üreme hücrelerinin birleşmesine karşılık gelen terimler aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? I
8.
9.
II
III
A)
Gamet
Döllenme
Zigot
B)
Zigot
Gamet
Döllenme
C)
Döllenme
Zigot
Gamet
D)
Gamet
Zigot
Döllenme
E)
Zigot
Döllenme
Gamet
Aşağıdaki şemada diploit bir hücrede gerçekleşen mayoz bölünme evreleri gösterilmiştir.
I. partenogenez,
II. hermafroditlik,
III. konjugasyon
terimleri ile eşleştirilmesi aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) B) C) D) E)
Palme Yayınevi
A evresi
· Mayoz bölünme ve döllenme eşeyli üreyen canlılarda tür içi kromozom sayısının sabit kalmasını sağlar.
B evresi
· Mitoz bölünme zigot oluşumu ile başlar, canlının ölümüne kadar devam eder.
166
I. A evresinin sonunda ana hücrenin DNA miktarı artar.
II. B evresi sırasında homolog kromozomlar ayrılır.
III. C evresinin sonunda oluşan yavru hücrelerin kromozom sayısı diploit, B evresinin sonunda oluşan yavru hücrelerin kromozom sayısı haploittir.
4+X
Bu evreler ile ilgili,
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III 1. C
2. E
C) I ve II
4. A
5. B
4+XY
I
II
5+X
3+Y
III
IV
kromozom formüllerinden hangileri gibi olabilir? A) I ve II
B) I ve IV D) III ve IV
C) II ve III E) II, III ve IV
11. Bir hücrede mayoz bölünmenin anafaz II evresinde bir kutba çekilen kromozom sayısı 24 olduğuna göre, bu hücrenin profaz I evresindeki kromozom sayısı kaç olur?
E) I, II ve III 3. E
III c b a b a
Buna göre bu bireyin oluşturacağı spermler,
C evresinin sonu
II b c c a b
10. 2n = 10 kromozomlu erkek bireye ait bir spermatogonyum hücresinde gerçekleşen mayoz bölünmenin anafaz I evresinde bir çift otozomal kromozom ayrılmayarak aynı kutba gitmiştir.
C evresi
I a a b c c
6. E
A) 6
B) 48
7. D
8. C
C) 24 9. A
D) 12 10. D
11. B
E) 96
8.Ünite
Mitoz ve mayoz hücre bölünmeleri ile ilgili,
4.
I. Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda büyümeyi sağlar.
II. Mayoz bölünme gamet ya da spor oluşumunu sağlar.
III. Mitoz bölünme bazı çok hücreli canlılarda gamet oluşumunu sağlar.
B) Yalnız II
D) II ve III
Mayoz bölünme geçirmekte olan bir hücrenin metafaz I evresinde 44 kromatit bulunduğuna göre bu hücre ve bölünme evreleri ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
· Mayoz bölünme genellikle ergenlik döneminde başlar, üreme dönemi boyunca devam eder.
A) Bölünmekte olan hücrenin kromozom sayısı 2n = 22 dir. B) Profaz I evresinde 11 tetrat oluşturulur.
özelliklerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
Temel Kavramlar
Karma
8. TEST 1.
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
C) Metafaz I evresinde 22 sentromer bulunur.
C) I ve III
D) Anafaz I evresinde birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilen kromatit sayısı 11 dir.
E) I, II ve III
E) Metafaz II evresindeki bir hücresinde bulunan sentromer sayısı metafaz I evresinde bulunan bir hücrenin yarısı kadardır.
2.
Aşağıdaki şekilde 2n = 4 kromozomlu ökaryot bir hücrenin mayoz bölünme evrelerinden biri gösterilmiştir. 5.
Aşağıdaki hücrelerden hangisi haploit (n) sayıda kromozoma sahiptir?
Palme Yayınevi
A)
B) A B D
a b d
C) A B C
K L M
D)
e F G
E) K L M
Bu hücre ve bölünme süreci ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi doğrudur?
E f g
· Mitoz bölünmede sinapsis, tetrat ve krossing over gibi olaylar gözlenmez.
K L M
A E f
A e f
A) Hücre anafaz II evresindedir. B) Bölünmenin ilgili evresinde çekirdek zarı oluşur. C) Hücre metafaz I evresindedir. D) Anafaz II evresinde kardeş kromatitlerde 6.
ayrılmama olayı gözlenmiştir. E) Mayoz bölünme sonucunda n = 3 ve n = 1 kromozomlu hücreler oluşur.
Aşağıdakilerden hangisi mayoz I ve mayoz II bölünme evrelerinde gerçekleşebilen ortak olaylardan birisi değildir? A) Çekirdek zarının önce kaybolup sonra yeniden oluşması B) İğ ipliklerinin kısalması
3.
2n = 106 kromozomlu bir hücrede mayoz bölünme sırasında oluşan tetrat sayısının oluşacak bir hücredeki kromozom sayısına oranı ne olur? A) 1
B) 2
C) Homolog kromozomlarda krossing over gözlenmesi D) Sitoplazmanın bölünmesi ile yeni hücrele- rin oluşması E) İğ ipliklerinin kromozomların kinetokor
C) 3
D) 4
E) 5
bölgelerinden bağlanması
· Mayoz bölünmenin profaz I evresinde sinapsis, tetrat ve krossing over olayları gerçekleşir.
167
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar
7.
·M itoz bölünmede kardeş kromatitler ayrılır.
Somatik hücrelerinde 32 kromozom bulunduran bir canlı türünün eşey ana hücresinde gerçekleşen mayoz bölünme sırasında,
I. Diploit yapılıdır.
I. profaz I evresinde oluşturulan tetrat sayısı,
II. anafaz II evresinde bir kutba çekilen kromozom sayısı
II. Mitoz bölünmeyle yeni hücreler oluşturabilir.
nicelikleri aşağıdakilerden doğru verilmiştir?
III. Bir canlıyı oluşturabilecek kalıtsal bilgiye sahiptir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
I
II
A)
15
15
B)
15
30
C)
16
16
D)
16
32
E)
32
32
hangisinde
A) Yalnız I
Kromozom sayısı 2n = 6 olan bir hücrenin bölünme sırasında geçirdiği evrelerden biri aşağıda gösterilmiştir.
·M ayoz I’de homolog kromozomlar, mayoz II’de kardeş kromatitlere ayrılır.
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
11. Kromozom durumu aşağıda şematize edilen hücrelerin hangisinde kromozom sayısı anormalliğine yol açan bir mutasyon gerçekleşmiştir?
A)
B)
Palme Yayınevi
8.
10. Eşeyli üreyen canlılarda döllenme sonucu oluşan hücre ile ilgili,
C)
D)
E)
Bu hücrenin geçirdiği bölünme çeşidi ve bulunduğu bölünme evresi ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? A) Mayoz → Telofaz I B) Mitoz → Anafaz C) Mayoz → Profaz I
D) Mitoz → Telofaz
E) Mayoz → Metafaz II 9.
Diploit hücrelerinde 20 kromozom bulunan bir hücrenin mayoz bölünmesine ait evreleri ve bu evrelerde ilgili hücrelerde bulunan kromozom sayıları ile ilgili,
I. profaz I → 20 kromozom,
II. metafaz II → 10 kromozom,
III. telofaz II → 10 kromozom
· Mitoz bölünmede karyokinez ve sitokinez olayları birer kez gerçekleşir.
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 168
1. D
2. E
3. A
12. Bölünme özelliğinde olan bitki ve hayvan hücrelerinde,
I. sitokinezin gerçekleşme şekli,
II. iğ ipliklerinin oluşumunu sağlayan yapı,
III. kalıtım materyalinin eşlenme mekanizması,
IV. çekirdek zarının erimeye başladığı bölünme evresi
özelliklerinden hangilerinin farklı olması beklenir?
C) I ve II
A) I ve II
E) I, II ve III 4. D
5. B
B) I ve IV D) I, II ve IV
6. C
7. C
8. E
9. C
10. E
C) II ve III E) II, III ve IV 11. B
12. A
8.Ünite
Gametlerindeki kromozom sayısı X olan sağlıklı diploit bir canlı türü ile ilgili,
4.
Temel Kavramlar
Karma
9. TEST 1.
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Hücre bölünmesine ait,
I. sadece diploit kromozoma sahip eşey ana hücrelerinde görülme,
II. Sperm hücresindeki otozom sayısı x – 1'dir.
III. Karaciğer hücresindeki gonozom sayısı 2x – 2 'dir.
II. kalıtsal yapının değişmeden diğer nesillere aktarılmasını sağlama,
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
III. çok hücreli canlılarda zigot oluşumu ile başlayıp ölüme kadar devam etme,
IV. bölünme sonucunda kromozom sayısını yarıya düşürme
özelliklerinden mitoz ve mayoz bölünmeye ait olanlar aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
I. Sinir hücresindeki kromozom sayısı 2xdir.
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III 2.
C) I ve II
E) II ve III
Aşağıda sağlıklı bir erkek bireyin eşey ana hücresinde gerçekleşen mayoz bölünme olayı
özetlenmiştir. Eşey ana hücresi Mayoz I K
L
Mitoz bölünme
· Mayoz bölünmede karyokinez sitokinez olayları üçer kez gerçekleşir.
Mayoz bölünme
A)
I ve II
III ve IV
B)
I ve III
II ve IV
C)
II ve III
I ve IV
D)
II ve III
I, III ve IV
E)
I, II ve III
II, III ve IV
Mayoz II
5.
R
P
Bu olay sırasında oluşan hücreler ile ilgili,
Mayoz I
1
3
maz. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 3.
2
III. Kardeş kromatitler L hücresinde birlikte bulunurken, R hücresinde birlikte buluna-
B
II. M ve N hücrelerinin DNA miktarı farklı olamaz.
· Mitoz bölünmede replikasyon olayı bir kez gerçekleşir.
Mayoz II
A
I. K ve N hücrelerinde bulunan kromozom sayısı aynıdır.
Aşağıda özdeş yapıdaki A ve B hücrelerinde gerçekleşen mayoz bölünmeler verilmiştir.
Palme Yayınevi
M N
C) I ve II
E) I, II ve III
Bir insanın eşey ana hücresinde gerçekleşen mayoz bölünmenin profaz I evresindeki,
4
5
6
A hücresi krossing over olmadan, B hücresi ise krossing over geçirerek mayoz bölünmeyi gerçekleştirdiğine göre,
I. 1 ve 2,
II. 3 ve 4,
III. 5 ve 6
I. sentromer,
numaralı hücrelerden hangilerinin genetik yapısının aynı olması beklenir?
II. kinetokor,
A) Yalnız I
III. tetrat
sayılarının karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
B) Yalnız II
D) I ve III
A) II > I > III
B) I > II > III
D) I > III > II
C) II > III > I
E) III > I > II
6.
C) I ve II
E) II ve III
Sağlıklı bir insana ait olan aşağıdaki hücre- lerden hangisi haploit yapılıdır? A) Kas
B) Böbrek D) Sperm
C) Pankreas
E) Karaciğer
· Mayoz bölünmede replikasyon olayı bir kez gerçekleşir. Dolayısıyla mayoz I ve mayoz II arasında replikasyon olmaz.
169
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar
7.
Krossing over olayı ile ilgili,
9.
· Mitoz bölünmede DNA miktarı aşağıdaki gibi değişir:
I. Mayoz bölünmenin profaz I evresinde ger-
II. Homolog olmayan kromozomlar arasında
DNA miktarı
çekleşir. gerçekleşir.
4x 2x
İnterfaz Mitoz Sitokinez
III. Genin nükleotit dizilimini değiştirir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
t
B) Yalnız III
D) I ve III
Homolog kromozomlar ile ilgili,
I. Karşılıklı lokuslarında aynı karaktere ait genler bulunur.
II. Haploit hücrelerde bir arada bulunamazlar.
III. Eşeyli üreyen canlılarda döllenme sonucu bir araya gelirler.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
C) I ve II
B) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
10. Aşağıdaki tabloda 1, 2 ve 3 ile gösterilen hücre bölünmeleri öncesi (ana hücre) ve sonrasındaki (yavru hücre) kromozom sayıları verilmiştir. 8.
Bakteri DNA'sı
Ana hücredeki Durum
F plazmidi
F+
·M ayoz bölünmede DNA miktarı aşağıdaki gibi değişir:
F
F–
+
2
hücredeki
sayısı
Palme Yayınevi
DNA miktarı
oluşan yavru
kromozom
F–
1
Ana hücreden
kromozom sayısı
1.
(2n)
(2n)
2.
(2n)
(n)
3.
(n)
(n)
Bu tabloya göre aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
2x x
İnterfaz Mayoz I Mayoz II
A)
1. ve 3.
2.
1. ve 2.
B)
1. ve 3.
2.
3.
Yukarıda şematize edilen bakteri konju-
C)
2. ve 3.
2.
1. ve 2.
gasyonunun numaralandırılmış basamak-
D)
2. ve 3.
3.
1. ve 2.
E)
2. ve 3.
2. ve 3.
1. ve 3.
F+
F+
ları ile ilgili,
Mayoz I’de Mayoz II’de Mitoz’da gözlenebilen gözlenebilen gözlenebilen durum durum durum
3
t
F–
F+
Sitokinez II
Sitokinez I
4x
I. 1 nolu basamakta iki bakteri arasında sitoplazmik köprü kurulur.
II. 2 nolu basamakta F – bakterisi replikasyon gerçekleştirir ve oluşturduğu DNA’lardan birini F + bakterisine aktarır.
�
Genetik özellikleri farklı, genelde aynı türden iki hücrenin yan yana gelerek aralarında sitoplazma köprüsü ya da tüp şeklinde bir bağlantı sayesinde gen aktarımı yapmasına konjugasyon denir.
170
III. 3 nolu basamağın tamamlanması ile F plazmidine sahip iki bakteri oluşur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
11. Bir bal arısı popülasyonunda kraliçe ve erkek arıdan işçi arının oluşabilmesi için,
I. mitoz bölünme,
II. döllenme,
III. mayoz bölünme
olaylarından hangileri gerçekleşmelidir? A) Yalnız I
E) I, II ve III
B) I ve II
D) II ve III 1. B
2. E
3. A
4. C
5. B
6. D
7. A
8. D
9. E
C) I ve III E) I, II ve III
10. B
11. E
8.Ünite
Bakterilerde gerçekleşen,
3.
Temel Kavramlar
Karma
10. TEST 1.
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
I. mutasyon,
II. replikasyon,
A) Papatya
B) Fare
III. konjugasyon
C) Mısır
D) Toprak solucanı
olaylarından hangileri tür içi çeşitliliği artırır? B) Yalnız II
D) I ve III
I. Ökaryot yapılıdır.
II. Diploit kromozomludur.
III. Çok hücreli bir canlıya aittir.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
Palme Yayınevi
A) Yalnız I
D) II ve III
5. n
2.
n
n
I
I. 1. bölünme sonunda oluşan yavru hücrelerin içerdiği gen çeşidi ana hücre ile aynıdır.
E) I, II ve III
III. Her iki bölünme çeşidinde de homolog kromozomlar ekvator düzleminde çift sıralı olarak dizilmiştir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
II
Gametofit (n) V
Spor (n) III
Zigot (2n)
B) Yalnız II
Sporofit (2n)
Spor (n)
II. 2. bölünme sırasında homolog kromozomlar arasında gen alış verişi gerçekleşmiştir.
A) Yalnız I
Konjugasyon sırasında gen aktarımı plazmit denilen halkasal DNA parçası aracılığıyla gerçekleşir. Aktarılan bu DNA parçasına F plazmidi denir.
C) I ve III
Aşağıdaki şemada diploit yapılı çok hücreli bir canlının yaşam döngüsü verilmiştir.
Şema ile ilgili,
B) I ve II
2n
n
Mayoz bölünme geçirecek olan bir hücre için,
2n = 4
1.
�
E) I, II ve III
Ana hücre
2n
Bakteri konjugasyonunda; pilus adı verilen uzantılar sayesinde gen aktarımı yapacak bakteri gen alacak bakteriye tutunur ve aralarında sitoplazmik köprü oluşur.
C) I ve II
Aşağıdaki şemada memeli bir canlının farklı hücrelerinde gerçekleşen bölünme olayları gösterilmiştir.
�
E) E. coli bakterisi
4. 2.
Konjugasyon olayı ile genetik çeşitlilik sağlanır. Bu olay bazı bakteri türlerinde ve paramesyumda görülür.
Aşağıdaki canlı türlerinden hangisine ait bireylerde döllenme olayı gözlenmez?
A) Yalnız I
�
Gametofit (n)
Yumurta (n) Sperm (n)
IV
Numaralandırılmış basamakların kaç tanesinde mitoz bölünme gerçekleşir? A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
171
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
Temel Kavramlar �
6.
Plazmit içeren bakteri vericidir ve F+ ile gösterilir. Plazmit içer- meyen bakteri alıcıdır ve F– ile gösterilir.
Bal arılarının üremesi sırasında gerçekleşen,
9.
I. kardeş kromatitlerin ayrılarak zıt kutuplara hareket etmesi,
II. kromatin ipliklerin yoğunlaşarak kromozomlara dönüşmesi,
III. iğ ipliklerinin kinetokor bölgelerinden kromozomlara bağlanması,
I. kraliçe arı → yumurta, II. sperm + yumurta → zigot,
Bir insanın hücre döngüsüne ait olan,
III. erkek arı → sperm,
IV. zigot → işçi arı
basamaklarından hangileri tür içi çeşitliliği artırır?
IV. karyokinezin tamamlanması ile diploit yapılı iki çekirdeğin oluşması
A) I ve II
olaylarından hangi ikisi aynı evrede gerçekleşir?
B) II ve III D) I, II ve III
C) III ve IV
E) I, III ve IV
A) I ve II
B) I ve IV D) II ve IV
n
X
n
Y
n
n 2n
Konjugasyon sırasında plazmit aktarımı tek yönlü olup verici bakteriden alıcı bakteriye doğrudur. Konjugasyon sonunda plazmit içermeyen alıcı bakteride F plazmidi bulunur.
n
Mayoz bölünmeye ait olan X ve Y evrelerinde aşağıdaki olaylardan hangisi ortak olarak gercekleşir?
Palme Yayınevi
�
E) III ve IV
10. Aşağıda 2n = 6 kromozomlu bir eşey ana hücresinin kromozom dağılımı gösterilmiştir.
n
7.
C) II ve III
A) Krossing over B) İğ ipliklerinin kısalması
Bu hücrenin normal bir mayoz bölünmesi sonucunda, I.
C) Sentromer bölünmesi D) Tetrat oluşumu E) Replikasyon
II.
III. 8.
Mitoz bölünmede,
I. sentromerlerin ayrıldığı,
II. kromozomların en net görüldüğü,
III. kardeş kromatitlerin yoğunlaşarak kromo-
zoma dönüştüğü
gamet çeşitlerinden hangilerinin oluşması beklenmez? A) Yalnız I
evreler aşağıdakilerden hangisinde doğru
D) II ve III
olarak verilmiştir?
�
Bakteri konjugasyonu genetik çeşitlilik sağlarken, sayısal artış sağlamaz.
172
I
II
A)
İnterfaz
Metafaz
Profaz
B)
Metafaz
Telofaz
Anafaz
C)
Anafaz
Metafaz
Profaz
D)
Metafaz
Telofaz
İnterfaz
E)
Anafaz
Profaz
Telofaz
1. D
2. C
3. E
III
4. B
5. C
B) Yalnız II
C) I ve III
E) I, II ve III
11. Aşağıdaki olaylardan hangisi mayoz bölünmeye hazırlanan bir hayvan hücresinin interfaz evresinde gerçekleşmez? A) Replikasyon
B) Protein sentezi
C) Oksijenli solunum
D) Organel sentezi
E) İğ ipliği oluşumu 6. A
7. B
8. C
9. C
10. D
11. E
8.Ünite
/ MAYOZ BÖLÜNME – EŞEYLİ ÜREME
DERS NOTLARI
173
Kalıtım
9. Ünite
9.Ünite Mendel Genetiği ve Uzantıları
1. TEST 1.
Alel genler ile ilgili,
4.
Farelerde,
I. Bir karakter için aynı alel genleri taşıyan bireylere homozigot denir.
– siyah kıl rengi (S), kahverengi kıl rengine (s),
II. Heterozigot durumda etkisini fenotipte gösterebilen gen baskındır.
– kısa kıllı olma geni (K), uzun kıllı olma genine (k) baskındır.
III. Homolog kromozomların lokus adı verilen karşılıklı kısımlarında bulunurlar.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
/ KALITIM
Temel Kavramlar � Özelliklerin bir kuşaktan bir sonraki kuşağa aktarımına kalıtım, bunu inceleyen alt bilim dalına ise genetik adı verilir.
Buna göre SsKk genotipinde dişi bir fare ile Sskk genotipindeki erkek farenin siyah ve kısa kıllı dişi bir yavrularının olma ihtimali kaçtır? 3 1 3 A) B) C) 8 16 16 3 9 � Kalıtım mekanizmalarını açıklayan D) E) 64 64 ilk bilimsel çalışmalar Mendel tarafından 1860’lı yıllarda gerçekleştirilmiştir.
5.
İki bezelyenin çaprazlanması sonucu elde edilen tohumların fenotip çeşit ve oranları aşağıdaki grafikte verilmiştir. 3
: Sar›–düzgün : Sar›–buruşuk : Yeşil–düzgün : Yeşil–buruşuk
2 1
3
B) SsDd x Ssdd
C) SsDd x SSDD
D) ssdd x SSDD
1 A) 2 D)
1 16
1 B) 4 E)
1 32
1 C) 8
Buna göre numaralı bireylerden hangisinin � Olasılık her zaman gerçekleşmeyen; ancak gerçekleşmesi bekhomozigot genotipte olma ihtimali vardır? A) 1
B) 2 D) 4
C) 3 D) 5
6.
Bezelyelerde mor çiçeklilik (M), beyaz çiçekliliğe (m) baskındır.
Buna göre heterozigot mor çiçekli bir bezelye,
E) SsDd x SsDd
AabbNnRrhh genotipindeki bir canlının tüm genleri çekinik olan bir gamet oluşturma olasılığı kaçtır?
5 : Erkek
Grafiğe göre çaprazlanan bireylerin genotipleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (Sarı (S) ve düzgün (D) tohum genleri baskındır). A) SsDd x ssdd
4
: Dişi
Fenotip çeşidi
3.
2
Oran
1
Palme Yayınevi
2.
Aşağıdaki soyağacında otozomal baskın bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
lenen olaylardır. Bu tür olaylara şansa bağlı olaylar da denir. Mendelin başarılı olmasında olasılık ilkelerini doğru bir biçimde kullanması önemli etken olmuştur.
I. Mm,
II. MM,
III. mm
genotipine sahip bezelyelerden hangileri ile çaprazlanırsa beyaz çiçekli bezelyeler � Şansa bağlı bir olayın bir defa denenmesinden elde edilen sooluşabilir? nuçlar aynı olayın daha sonraki A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
deneme sonuçlarını etkilemez. Çünkü bağımsız olayların sonuçları bağımsızdır.
175
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
� Örneğin metal bir parayı havaya attığımızda yazı gelme olasılığı 1 1 , tura gelme olasılığı da ’dir. 2 2 Parayı üç kere havaya attığımızda
durum dördüncü atışın sonucunu
her defasında tura gelmişse, bu etkilemez. Dördüncü atışta yine 1 tura gelme olasılığı , yazı gelme 2 1 olasılığı da ’dir. 2
Bezelyelerde mor çiçek rengi, beyaz çiçek rengine baskındır. Çiçek rengi bakımından heterozigot iki bezelyenin çaprazlanması sonucunda oluşacak oğul dölde, I. genotip, II. fenotip ayrışım oranları aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? I
II
A)
3:1
3:1
B)
1:2:1
3:1
C)
3:1
1:2:1
D)
1:2:1
1:2:1
E)
2:1
3:1
10. Fenilketonuri otozomal kromozomlardaki çekinik bir alel gen ile ortaya çıkan kalıtsal bir hastalıktır.
Bu hastalık geni bakımından heterozigot genotipteki anne ve babadan art arda doğan iki çocuğun hasta olma ihtimali kaçtır? 1 1 1 A) B) C) 4 8 16 3 9 D) E) 16 16 11. Aşağıda otozomal bir özellik olan alın açıklığını fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. Birinci kuşak (Büyük atalar)
8.
‹kinci kuşak
P:
Üçüncü kuşak
Uzun I
Uzun II
Al›n aç›klığı olan (A) Palme Yayınevi
� Şansa bağlı iki bağımsız olayın aynı anda olma olasılığı, bunların ayrı ayrı olma olasılıklarının çarpımına eşittir.
F 1:
Uzun III
� Örneğin aynı anda havaya atılan iki metal paradan birinin tura 1 , diğerinin tura 2 1 gelme olasılığı ’dir. İkisininde 2
gelme olasılığı
� Bireyler arasında çeşitlilik gösteren, bir nesilden diğer nesile aktarılabilen özelliklere karakter denir.
176
A) Birinci kuşaktaki koyu renkli bireyler Aa, koyu renkli olmayan bireyler aa genotipindedir. B) Alın açıklığı olan anne ve babanın alın
(Baskın gen için B, çekinik gen için b simgesini kullanınız).
D) Alın açıklığı olmayan anne ve babanın tüm
I
9.
Soyağacına göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
Uzun gövdeli iki bezelyenin çaprazlanmasına ait yukarıdaki şemaya göre, numaralı bireylerin genotipleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
aynı anda tura gelme olasılığı 1 1 1 $ = ’tür. 2 2 4
K›sa IV
Al›n aç›klığı olmayan (a)
II
III
açıklığı olmayan çocukları olabilir. C) İkinci kuşaktaki tüm bireylerde alın açıklığı olmama geni bulunur. çocukları bu karakter bakımından homozigot genotiptedir.
IV
E) Üçüncü kuşaktaki iki bireyinde genotipi
A)
Bb
BB-Bb
Bb
bb
B)
bb
bb
bb
Bb
C)
BB–Bb BB–Bb
Bb
bb
12. aBc genotipindeki bir sperm hücresi,
D)
BB
BB
bb
Bb
I. AbC,
E)
Bb
Bb
BB–Bb
bb
II. aBC,
III. ABC,
IV. aBc
genotipine sahip yumurta hücrelerinden hangileri ile döllenirse tüm özellikler bakımından baskın fenotipte olan bireyler oluşur?
kesin olarak bulunur.
Bir canlı 7 ayrı karakter için en fazla 8 çeşit gamet oluşturabilmektedir. Buna göre bu canlının sahip olduğu 7 alel gen çiftinden homozigot olanların sayısı kaçtır? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 7 1. E
2. B
3. C
4. C
5. B
6. D
A) I ve II
B) I ve III
D) I, II ve III 7. B
8. E
9. B
C) II ve IV
E) II, III ve IV 10. C
11. E
12. B
9.Ünite 2. TEST 1.
4.
A) Sarı meyve geni – Yeşil meyve geni
B) Yassı meyve geni – Kıvrık meyve geni
I. Altışar parmaklı anne ve babanın normal parmak sayısına sahip çocukları olabilir.
II. Altı parmaklı anne ile normal bir babanın çocukları altı parmaklı olabilir.
III. Normal parmaklı anne ve babanın altı parmaklı çocukları olabilir.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
D) Yeşil tohum geni – Buruşuk tohum geni E) Mor çiçek geni – Beyaz çicek geni Aşağıdaki soyağacında bir türe ait bitkinin kırmızı ve beyaz çiçekli bireylerinin çaprazlanması gösterilmiştir. (Kırmızı çiçek aleli, beyaz çiçek aleline baskındır.)
Beyaz
Kırmızı
Kırmızı
Kırmızı
Kırmızı
Buna göre, soyağacında verilen bireylerden kaç tanesi çiçek rengi bakımından kesin olarak heterozigot genotiplidir? A) 1
3.
B) 2
C) 3
D) 5
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
E) 6
1l tür. 4
� Bir karakterin kalıtımından sorumlu gen çeşitlerinden her birine alel gen denir. Örneğin bezelyelerde çiçek rengi için mor ve beyaz olmak üzere iki alel gen bulunur.
5.
İnsanlarda saç biçimi karakteri otozomal olarak kalıtılır ve kıvırcık saç özelliği düz saç özelliğine baskındır.
Buna göre, farklı ailelere ait aşağıdaki so- � Alel gen sayısı ikiden fazla olsa bile, bir canlı bunlardan en fazla yağaçlarından hangisinde olası genotiplerikisini taşır. den bir tanesi eksik yazılmıştır?
A)
: Düz saçlı erkek : Düz saçlı dişi
: Kıvırcık saçlı erkek : Kıvırcık saçlı dişi
Aa
B)
Aa
aa
Aa
Aa aa
I. Ata bireyle aynı genotipe sahip bir bezelC)
� Alel genlerin biri anneden diğeri babadan gelir. Bu yüzden alel genler aynı kromozom üzerinde bulunamaz.
aa
AA Aa
AA Aa
D)
aa
AA Aa
II. Mor çiçekli ve yeşil tohum rengine sahip bir bezelyenin oluşma ihtimali
B) Yalnız II
Genotipi MmSs olan bir bezelyenin kendileştirilmesi ile oluşan yavru döller ile ilgili,
yenin oluşma ihtimali
A) Yalnız I
Kırmızı
Palme Yayınevi
Beyaz
Temel Kavramlar
� Kromozomların kalıtsal bir karakterin oğul döllere aktarılmasını sağlayan bölümüne gen denir. İnsanlarda bir elde altı parmağın bulunması Örneğin bezelyelerin kromozom(polydactyly) otozomlarda bulunan baskın bir larında bulunan bir gen çiçeklerin gen tarafından denetlenmektedir. mor renkli olmasını, diğer bir gen ise tohum şeklinin düz olmasını Buna göre, sağlar.
Bezelyelerde aşağıda verilen gen çiftlerinden hangisi alel genlere örnek olarak verilemez?
C) Kısa gövde geni – Uzun gövde geni
2.
Mendel Genetiği ve Uzantıları
/ KALITIM
9l dır. 16
III. Sahip olabilecekleri genotip çeşidi sayısı fenotip çeşidi sayısından çoktur.
yargılarından hangileri doğrudur?
(M: mor çiçek, m beyaz çiçek, S: sarı tohum, s: yeşil tohum) A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
Aa
Aa
Aa
E)
AA Aa Aa
AA Aa
aa
� Alel genler homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında yer alırlar.
C) I ve III E) I, II ve III
AA Aa
aa
aa
177
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
6.
� Bir karakter için aynı alel genleri taşıyan bireylere homozigot (MM, mm) denir.
Buna göre Dd genotipinde bir bezelyenin kendileştirilmesi sonucu oluşan iki bezelyeden bir tanesinin düzgün, bir tanesinin buruşuk tohum şekline sahip olma ihtimali kaçtır? A)
� Bir karakter için farklı alel gen7. leri taşıyan bireylere heterozigot (Mm) denir.
9.
Bezelyelerde düzgün tohum şekli baskın (D), buruşuk tohum şekli ise çekiniktir (d).
1 16
3 16
B) 9 D) 64
C) 27 E) 64
� Canlının sahip olduğu genlerin ta- mamına genotip denir.
III. Düzgün tohumlu bir bezelye oluşma ihti3l mali tür. 4 yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III
8. � Genotip ve çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkan dış görünüşe fenotip adı verilir.
II. aaBbCcDD
III. AAbbCcdd
Bu bireylerin oluşturabilecekleri gamet çeşidi sayılarının azdan çoğa doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
Bu popülasyonda kürk rengi ile ilgili oluşabilecek genotip ve fenotip çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
(D1 ve D2 alel genleri eş baskındır.) Fenotip çeşidi
A)
10
4
B)
6
5
C)
4
10
D)
10
5
E)
6
4
C) I ve II
E) I, II ve III
11. Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. : Dişi
Banu
1 2
Buna göre, 1 ve 2 numaralı bireylerin ilgili özellik bakımından aynı genotipte olma ih-
178
Genotip çeşidi
Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
timali kaçtır? A) 0
B) 1 2 D) 3
1. D
2. B
C) 1 E) 4
3. C
E) III – II – I
: Erkek
� Bezelyelerdeki çiçek renginde MM ve Mm şeklinde farklı genotiplere sahip bitkilerin fenotipleri (mor çiçek) aynıdır.
C) II – III – l
10. Bir memeli popülasyonunda kürk rengi karakteri dört farklı alel gen tarafından belirlenmekte olup bu genler arasındaki baskınlık durumu, D1 = D2 > D3 > D4 şeklindedir.
: Dişi
B) II – I – III
D) III – I – II
I. Çekinik geni taşıyan birey oluşma ihtimali 1l tür. 4 II. Homozigot ve heterozigot genotipli bireylerin oluşma ihtimalleri eşittir.
B) Yalnız III
A) I – III – II
Homozigot düzgün tohumlu (DD) ve buruşuk tohumlu (dd) bezelyeleri çaprazlayarak F1 dölü elde edilmiştir.
A) Yalnız I
I. AaBbccDd
Palme Yayınevi
3 64
F1 dölündeki bireylerin kendileştirilmesiyle elde edilen F2 dölü ile ilgili,
Aşağıda üç farklı bireyin genotipleri verilmiştir.
4. C
Asl›
Hasan
Mehmet
Işıl
Tolga
Soyağacına göre,
I. Işıl ve Tolga’nın çocuklarında bu özellik görülemez.
II. Aslı ve Hasan bu özellik bakımında heterozigot genotiptedir.
III. Banu ve Mehmet’in tüm çocuklarında bu özellik görülür.
yargılarından hangileri kesin olarak doğru değildir?
1 4
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III 5. B
: Erkek
6. B
7. D
8. D
9. E
C) I ve III E) I, II ve III
10. D
11. A
9.Ünite 3. TEST 1.
Birbirinden bağımsız iki karakter bakımından farklı yönde homozigot iki bireyin çaprazlanması sonucunda F1 dölündeki tüm bireylerin genotipinin AaBb olduğu görülmüştür. Buna göre F1 dölündeki iki bireyin çaprazlanması sonucunda fenotipi ab olan bir çocuğun doğma ihtimali kaçtır? 1 3 1 A) B) C) 8 8 16 3 3 D) E) 16 32
4.
Mendel Genetiği ve Uzantıları
/ KALITIM
Temel Kavramlar
� Heterozigot durumda fenotipte etkisini gösterebilen gen baskın (dominant), gösteremeyen gen Mor çiçekli (M) ve sarı tohumlu (S) bir beise çekinik (resesif)tir. zelyenin kontrol çaprazlanması ile genoti-
pinin anlaşılabilmesi için, aşağıda genotipi verilen bezelyelerden hangisi ile çaprazlanması gerekir?
(Mor çiçek ve sarı tohum alelleri baskın genlerdir). A) MmSs
B) mmss
D) Mmss
C) MMSS
E) mmSS
� Mendel genetik çalışmalarında bezelye (Pisum sativum) bitkisini kullanmıştır.
Aşağıdaki soyağacında otozomal baskın bir özellik (A) bakımından homozigot baskın genotipte olan bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
: Dişi 1
2
3
: Erkek
4
5
Palme Yayınevi
2.
5.
D) 5 ve 6
D)
1 16
aB
ab
AB
AABB
I
II
AaBb
Ab
AABb
III
IV
Aabb
Tablodaki numaralı bireylerden hangileri AB fenotipindedir? B) III ve IV
C) I, II ve IV � Bezelyelerin kolayca yetiştirilen
E) I, II, III ve IV
ve kısa zamanda döl veren bitkiler olması Mendel’in bu bitkileri seçmesinde önemli bir rol oynamıştır.
C) 3 ve 4
E) 1, 2, 3 ve 4
Otozomal bir özellik bakımından heterozigot genotipte olan anne ve babanın birinci çocuğunun çekinik, ikinci çocuğunun baskın fenotipli olma ihtimali kaçtır? 3 A) 4
Ab
D) II, III ve IV
6. 3.
AB
A) I ve II
6
B) 1 ve 2
~ }
Soyağacına göre numaralandırılmış bireylerden hangileri çekinik fenotipte olabilir? A) Yalnız 3
Aşağıdaki tabloda AaBb genotipli bir dişi ile AABb genotipli bir erkek bireyin çaprazlama sonuçları Punnet karesinde gösterilmiştir.
1 B) 8 E)
3 16
3 C) 18
Diploit bir canlıya ait gametler ile ilgili, I. Alel gen çiftlerini içermezler.
II. Ana hücrenin yarısı kadar kromozom taşır� Ayrıca bezelyelerin kendi kendine lar. tozlaşabilecek bir çiçek yapısında olması ile kolayca ayırt edilebilen III. Mayoz bölünme sonucu oluşurlar.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
sarı – yeşil tohum rengi ve düzgün – buruşuk tohum şekli gibi bazı karakterlere sahip olması Mendel’in çalışmalarını kolaylaştırmıştır.
179
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
� Eşeyli üreyen canlılarda gametler genellikle mayoz bölünme ile oluşur. Mayoz bölünme sırasında homolog kromozomlar birbirinden ayrıldığından, alel genlerde birbirinden ayrılır. Bu nedenle her gamette alel gen çiftlerinden sadece birisi bulunur.
Bir tilki popülasyonunda ayrı kromozomlar üzerinde bulunan iki karakterden birincisi A1, A2, A3 ve A4, ikincisi ise B1 ve B2 alel genleri ile kontrol edilmektedir.
A)
Buna göre tilki popülasyonunda bu iki karakter açısından oluşabilecek genotip çeşidi sayısı kaçtır? A) 9
8.
10. AaBb genotipindeki iki bireyin çaprazlanması sonucu oluşan fenotip çeşidi sayısının genotip çeşidi sayısına oranı kaçtır?
B) 10
C) 20
D) 30
E) 60
1 2
B) D)
3 8
2 3 E)
K ve M karakterleri bakımından genotipleri bilinmeyen iki bireyin çaprazlanması sonucu oluşan yavru bireylerin fenotip oranları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
Fenotip P dölü
Birinci
9
Düzgün tohumlu
Genotip
DD
3
1 KM Km kM km
Fenotip çeşidi
Buna göre, çaprazlanan ebeveynlerin genotipleri aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
Palme Yayınevi
A) kkMm x KkMm B) KkMm x KkMm C) kkmm x KkMm
I. düzgün – yeşil,
II. buruşuk – sarı,
III. düzgün – sarı,
IV. buruşuk – yeşil
fenotipine sahip bezelyelerin oluşma oranlarının karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
II. Melez olma olasılıkları, düzgün tohumlu olma olasılığından daha düşüktür.
III. Arı döl (saf döl) bir yavrunun oluşma olasılığı yoktur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) III > I = II > IV
B) I = III > II > IV
C) II > III > IV > I
D) III > I > II > IV
2. C
3. E
4. B
E) I, II ve III
I. Terminal çiçekli bezelyeler homozigot genotiptedir.
II. Çiçeklenme durumunda aksiyal gen baskın, terminal gen çekiniktir.
III. Çaprazlanan aksiyal çiçekli bezelyeler homozigot genotipte olabilir.
IV. Çaprazlama sonucu oluşan aksiyal çiçekli tüm bezelyeler heterozigottur.
yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II
B) I ve IV D) I, II ve III
5. C
6. E
C) I ve III
Buna göre,
E) I > III = II > IV 1. C
B) I ve II
12. Mendel çiçeklenme durumu aksiyal olan iki bezelyeyi çaprazladığında, aksiyal ve terminal çiçekli bezelyelerin oluştuğunu gözlemlemiştir.
(Düzgün tohum şekli (D) ve sarı tohum rengi (S) genleri baskındır).
dd
Dd
D) II ve III
x
I. Hepsi buruşuk tohumlu olabilir.
A) Yalnız I
İki karakter bakımından heterozigot genotipteki düzgün ve sarı tohumlu iki bezelyenin çaprazlanması sonucunda,
tohumlu
Birinci kuşak kendi arasında çaprazlanacak olursa, oluşabilecek yavru döller ile ilgili,
E) KkMm x KKmm � Bağımsız genlere sahip olan bir 9. hücrenin oluşturabileceği gamet n çeşidi sayısı 2 formülü ile bulunur. (n = heterozigot karakter sayısı).
Buruşuk
x
D) Kkmm x kkMM
180
Genotip
kuşak
� Farklı karakterlere ait genler farklı kromozomlar üzerinde bulunuyorsa bu genlere bağımsız genler denir.
4 9
3 4
11. Aşağıdaki tabloda bir bezelye dölüne (P dölü) ait bir çaprazlama verilmiştir.
Fenotip oranı
� Genotipi AA olan homozigot birey her zaman bir çeşit (20 = 1) gamet oluşturur. Bu bireyin oluşturacağı tüm gametler A genotipinde olur.
C)
7. D
8. B
9. A
10. E
C) II ve III E) I, II, III ve IV 11. B
12. A
9.Ünite 4. TEST 1.
D karakteri bakımından farklı yönde homozigot genotipte olan anne ve babanın çocukları,
4.
Temel Kavramlar
� Genotipi Aa olan heterozigot birey iki çeşit (21 = 2) gamet 1 Genotipinde üç karakterle ilgili alel gen bulunoranında oluşturur. Bu birey 2 duran bir canlıda birinci alel gen çifti heterozi1 oranında ise a genotipinde A, 2 got, ikincisi eş baskın, üçüncü ise homozigotgametler oluşturur.
tur.
I. DD,
II. Dd,
III. dd
genotiplerinden hangilerine sahip olamazlar?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 2.
Mendel Genetiği ve Uzantıları
/ KALITIM
Buna göre bu canlının kendileştirilmesi ile meydana gelecek oğul döllerin fenotip ve genotip çeşidi sayısı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? Fenotip çeşidi
Aşağıda Mendel’in düzgün tohum şekline sahip iki bezelye ile yaptığı çaprazlama sonucu oluşan bir bezelyenin tohum şekli gösterilmiştir. P:
Genotip çeşidi
A)
4
9
B)
8
27
C)
6
9
D)
4
27
E)
6
18
� Bir genin baskın ya da çekinik olması, bir gamette bulunma oranını etkilemez.
F1:
Buna göre aşağıdaki çaprazlamaların hanoluşma ihtimali yoktur?
A)
B)
C)
Palme Yayınevi
gisinde belirtilen tohum şeklinde bezelye
5.
Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik bir � Bir karakter bakımından heterozigot olan bireylere monohibrit hastalığı fenotipinde gösteren bireyler koyu denir. renkli olarak verilmiştir.
: Dişi : Erkek
D)
: Hasta dişi : Hasta erkek
E)
X
3.
Domates bitkilerinde meyve renginin kırmızı olması A, sarı olması a; bitki gövdesinin uzun olması B, kısa olması b; meyvenin tüysüz olması C, tüylü olması ise c geni tarafından kontrol edilir.
Tüm gen çiftleri bakımından heterozigot iki domates bitkisinin çaprazlanması sonucunda kırmızı meyveli, kısa gövdeli ve tüysüz meyveli bir domates bitkisinin oluşma ihtimali kaçtır? 3 9 3 A) B) C) 32 32 64 9 27 D) E) 64 64
Buna göre X yerine “ me olasılığı kaçtır? A)
6.
1 2
B)
1 4
C)
3 4
” sembolünün gel- � Mendel’in monohibrit iki bireyi çaprazlamasına “monohibrit çaprazlama denir.”
D)
1 8
E)
3 8
Aşağıdaki kavramlardan hangisi Mendel genetiği ile ilgilidir? A) Çok alellik B) Eşeye bağlı kalıtım C) Ayrılmama D) Eş baskınlık E) Tam baskınlık
� Bezelyelerde sarı tohum rengi baskın (S), yeşil tohum rengi ise çekiniktir (s). Mendel’in heterozigot sarı bezelyeleri çaprazlaması monohibrit çaprazlamaya örnek olarak verilebilir.
181
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
� Monohibrit çaprazlamada aşağıdaki sonuçlar elde edilir: – Fenotip çeşidi: 2 (sarı, yeşil) – Genotip çeşidi: 3 (SS, Ss, ss) – Fenotip oranı: 3:1 (3 sarı, 1 yeşil) – Genotip oranı: 1:2:1 (SS, Ss, Ss, ss)
AaBbRrNn genotipindeki eşey ana hücresinin bir kez mayoz bölünmesiyle oluşabilecek maksimum gamet çeşidi sayısı kaçtır? A) 2
B) 4 D) 8
� Mendel’in monohibrit çaprazlama 8. sonuçlarını şöyle özetlenebilir.
E) 16
Aşağıdaki tabloda tavşanların kürk rengi bakımından fenotipleri ve bu fenotipleri ortaya çıkaran alel genler verilmiştir.
Yabanıl (C1 )
• Karakterlerin atadan yavruya geçmesini sağlayan belirli birim faktörler (gen) bulunur.
I. yabanıl,
II. himalaya,
III. albino
• Bezelyelerde bir karakter için biri anneden diğeri babadan gelen birbirine benzer ya da farklı olan bir çift alel gen bulunur. Bu aleller birbirinden farklı olursa biri baskın, diğeri ise çekinik kalır.
Albino (C2 )
Bu genlerin arasındaki baskınlık durumu C1 > C2 > C3 > C4 olduğuna göre chinchilla kürk rengine sahip tavşanların çaprazlaması sonucunda,
Baba
A)
MN
MN
B)
Aa
Aa
C)
MM
NN
D)
aa
Aa
E)
NN
MN
11. Aşağıda otozomal bir özelliği fenotipte gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
: Dişi : Erkek : Akraba evliliği
1
B) Yalnız II
D) I ve II
2
Soyağacına göre,
I. Koyu renkli bireyler ilgili özellik bakımından çekinik fenotiptedir.
II. 1 numaralı bireyin ilgili özellik bakımından heterozigot genotipte olma ihtimali 1 ’dir. 2 III. 2 numaralı bireyin ilgili özellik bakımından 1 homozigot genotipte olma ihtimali ’tür. 3 yargılarından hangileri doğrudur?
kürk rengine sahip tavşanlardan hangileri oluşamaz? A) Yalnız I
Anne
Chinchilla (C2 )
Himalaya (C3 )
10. Aşağıdaki çaprazlamaların hangisinde tek çeşit fenotip oluşur? (A aleli baskın, a aleli çekinik; M ve N alelleri eş baskın.)
C) 6
Palme Yayınevi
9.Ünite
A) Yalnız I
C) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
E) II ve III 12. Otozomal kromozomlarda taşınan çekinik genlerin kalıtımı ile ilgili,
9.
• Meydana gelen F1 dölündeki bütün bireyler birbirine benzer (Benzerlik Yasası).
n tane kromozom çifti taşıyan bir bireyde homozigot ve heterozigot karakter sayıları eşit olduğuna göre, bu birey kaç çeşit gamet üretebilir? (Genler bağımsız) A)
2n
B) D)
182
1. D
22n
2. E
n2
C)
I. Homozigot durumda fenotipe yansırlar.
II. Kız ve erkek çocuklarda görülme olasılığı aynıdır.
III. Çekinik fenotipte bir bireyin hem anne
hem de babasında çekinik gen bulunur. ifadelerinden hangileri doğrudur?
2n/2
A) Yalnız I
E) n 3. D
4. C
B) I ve II
D) II ve III 5. E
6. E
7. B
8. A
9. C
C) I ve III E) I, II ve III
10. C
11. C
12. E
9.Ünite 5. TEST 1.
Kan grupları ile ilgili,
4.
I. Antijenleri alyuvar hücrelerinde üretilir.
II. Antikorları akyuvarlar tarafından üretilerek plazmaya bırakılır.
III. Uygun olmayan kan alış verişlerinde antijen ve antikorlar birleşerek çökelme reaksiyonları gerçekleşir.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III 5.
A
AB
: Dişi
Temel Kavramlar
Kan Grupları
• Bir çift genden her biri eşit olasılıkla ve değişmeden birbirinden ayrılarak farklı gametlere geçer. Alyuvar zarında A ve B antijenlerini buYani oluşan gametler her alel çiflunduran bir bireyle ilgili, tinden sadece bir alel geni taşır I. Plazmasında A ve B antikorlarını bulun(Ayrılma Yasası).
duran bireye kan verebilir. II. Anne ve babası aynı kan grubundan olamaz. III. Kan serumunda A ve B antikorları bulunmaz. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
� İki karakter bakımından heterozigot olan bireylere dihibrit denir.
Aşağıda dört farklı çocuğun anti A, anti B ve anti Rh serumları ile verdikleri çökelme reaksiyonları gösterilmiştir. Anti A Anti B Anti Rh
2.
/ KALITIM
Anti A Anti B Anti Rh
I.
III.
II.
IV.
: Erkek
X
Kan grupları ile ilgili olarak yukarıdaki soyağacındaki X bireyi için, 1l I. A kan grubunda olma ihtimali dir. 2 II. Kan grubu bakımından homozigot geno1l tipte olma ihtimali tür. 4 III. Alyuvar zarında A antijeni bulunma ihtimali 1l dir. 2 yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
3.
C) I ve II
E) I, II ve III
1 olasılıkla 4 AR gametini oluşturduğuna göre, ARh+ kan grubundaki bir birey
I. Oluşan gametlerde r geni bulunamaz.
� Mendel’in dihibrit iki bireyi çaprazlamasına “dihibrit çaprazlama” denir. + Bu çocuklardan hangileri ABRh kan gru-
Çökelme var
Palme Yayınevi
B
buna sahip bir anne ile 0Rh+ kan grubuna sahip bir babadan meydana gelen bir aileye ait olamaz? A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV 6.
Kan grupları, I. 0Rh+, II. ABRh–, � Mendel’in heterozigot sarı ve III. ARh+, düzgün tohumlu (SsDd) bezelIV. BRh+ yeleri çaprazlaması dihibrit çapolan dört bireyin kan grubu ile ilgili oluşrazlamaya örnek olarak verilebilir. turdukları gamet çeşidi sayıları arasındaki ilişki III > I = II > IV olduğuna göre, bu bireylerin genotipleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (Genler bağımsız) I
III
IV
ABrr
AORr
BORR
B) 00RR
ABrr
AARr
BORr
C) 00Rr
ABrr
AORR
BBRr
D) 00Rr
ABrr
AORr
BORr
E) 00Rr
ABrr
AORr
BBRR
II. Bireyin genotipi A0Rr’dir. 1 III. Oluşan gametlerin ’sinde A geni bulu2 nur.
A) 00Rr
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
Çökelme yok
II
� Dihibrit çaprazlama sonucunda fenotip çeşidi 4, genotipi çeşidi ise 9 olur.
183
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
� Mendel dihibrit çaprazlama sonuçlarını değerlendirerek son yasası olan “Bağımsız Dağılım Yasası” nı ortaya koymuştur.
Kan plazmasında A, B ve Rh antikorlarını bulunduran bir anne ile alyuvar zarında A ve Rh antijenlerini bulundurup B antijeni bulundurmayan bir babanın çocuklarının genotipi aşağıdakilerden hangisi olamaz? A) B0Rr
B) 00rr
10. AB kan grubundaki bir bireyle ilgili,
I. Alyuvar zarında A ve B antijenleri bulunur.
II. 0 kan grubunda çocuğu olamaz.
III. Kanından elde edilen serumda A ve B antikorları bulunur.
IV. Annesinin genotipinde 0 geni bulunamaz.
yargılarından hangileri doğrudur?
C) A0Rr
D) 00Rr
E) A0rr
A) I ve II
B) I ve IV D) I, II ve III
8.
Aşağıdaki soyağacında bir aileye ait iki çocuğun kan grubu fenotipleri verilmiştir. : Dişi
� Bağımsız dağılım yasasına göre, gamet oluşumu sırasında farklı karakterleri denetleyen alel genler birbirinden bağımsız olarak ayrılır.
E) I, II ve IV
11. Aşağıdaki soyağacında AB0 sisteminde çekinik fenotipli tüm bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
1
: Erkek
0
1
2
2
3
Soyağacına göre 3. çocukla ilgili,
33
Buna göre numaralı bireyler ile ilgili,
I. 1 numaralı bireyin genotipi A0 dır.
I. Alyuvarlarında kan grubu ile ilgili antijen bulunma ihtimali, bulunmama ihtimalinden fazladır.
II. 2 numaralı birey heterozigot genotiptedir.
III. 3 numaralı bireyin genotipi 1 ve 2 numaralı bireyler ile aynıdır.
II. Plazmasında B antikoru bulunma ihtimali 1 ’tür. 4 III. Kan grubu bakımından annesi ile aynı genotipte olma ihtimali yoktur.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
(Rh faktörünü ihmal ediniz). A) Yalnız I
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
� Mendel yasası bağımsız genler için geçerlidir.
: Dişi : Erkek
Palme Yayınevi
AB
C) III ve IV
B) Yalnız III
D) I ve III
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
C) I ve II
E) II ve III 12. ARh+ fenotipindeki bireylerin kan grubu ile ilgili sahip olabileceği,
9.
� Çekinik fenotipli bir bireyin genotipi kesinlikle bellidir ve homozigot çekiniktir (aa).
184
Kan plazmasında A antikoru bulunduran bireyle ilgili,
I. B kan grubundadır.
II. Alyuvar zarında A antijeni bulunamaz.
III. Kan grubu genotipi heterozigot olamaz.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III 1. E
2. C
3. D
a. genotip,
b. alyuvar zarındaki antijen,
c. plazmadaki antikor
çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
C) I ve II
E) II ve III 4. B
5. E
6. E
7. A
a
b
c
A)
4
1
2
B)
2
2
2
C)
6
1
2
D)
4
2
1
E)
2
2
1
8. A
9. B
10. A
11. D
12. D
9.Ünite 6. TEST
� Baskın fenotipli bir bireyin genotipi tam olarak bilinemez (AA ya da Aa). B kan grubundaki anne ve babanın AB0
ABO ve Rh sistemi ile ilgili, I. ARh+, II. ABRh–, III. ORh+
fenotipine sahip bireylerin alyuvarında bulunan antijen çeşitleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A)
1
2
B)
2
3
A) I > II > III
C)
2
2
D)
2
4
E)
3
2
D) I > III > II
Temel Kavramlar
Kan Grupları
1.
B) II > I = III
4.
/ KALITIM
sistemi bakımından çocuklarında görülebilecek fenotip ve genotip çeşidi sayısı en fazla kaçtır? Genotip çeşidi
C) I = II > III
E) II > I = III
Fenotip çeşidi
2. Kan grubu
Serumla çökelme durumu anti–A
anti–B
0
–
I
A
II
–
AB
+
III
B
IV
+
5.
Kan gruplarının anti–A ve anti–B içeren serumlarıyla çökelme durumlarını gösteren yukarıdaki tabloda, numaralı kısımlara gelmesi gerekenler aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
Palme Yayınevi
(+: Çökelme var, –: Çökelme yok)
I
II
III
IV
A)
–
+
+
–
B)
–
+
–
+
C)
+
–
–
+
D)
–
+
+
+
E)
+
–
–
–
Aşağıda üç farklı ailenin kan grubu genotipleri verilmiştir.
6.
I
BORr
ABrr
II
BORr
BORr
III
ABrr
BBRR
Bu ailelerin BRh+ fenotipinde bir çocuğa sahip olma ihtimallerinin çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? C) III – II – I
E) III – I – II
A
1
2
3
4
A
B
5
6
: Dişi : Erkek
AB
� Baskın fenotipli bir bireyin genotipini belirlemek amacıyla aynı karakter bakımından homozigot çekinik bireyle çaprazlamasına kontrol (geri) çaprazlama denir.
AB
Buna göre soyağacında numaralandırılmış bireylerden hangilerinin kan gruplarının homozigot olma olasılığı vardır? A) 1 ve 3
B) 2 ve 4
C) 1, 2, 3 ve 4
D) 2, 4, 5 ve 6
E) 1, 3, 5, 6 ve 7
Baba
D) II – I – III
B
7
Anne
B) I – III – II
B
B
Aile no
A) II – III – I
A
AB
3.
Aşağıdaki soyağacında, bireylerin kan gruplarının fenotipleri verilmiştir.
1 sinde 2 B geni bulunduğuna göre ilgili birey,
Bir bireyin ürettiği spermlerin
I. A,
� Bezelyelerde mor çiçek rengi baskın (M), beyaz çiçek rengi ise çekiniktir (m). Mor çiçekli bir beIII. AB, zelyenin, beyaz çiçekli bir bezelye IV. 0 ile çaprazlanması sonucunda oluşan döllerin hepsi mor çiçekli kan gruplarından hangilerine sahip olabiise mor çiçekli atanın homozigot lir? (MM) olduğu; yarısı mor, yarısı beyaz çiçekli ise mor çiçekli ataA) I ve II B) I ve III C) II ve III nın heterozigot (Mm) olduğu anlaşılır. D) II ve IV E) III ve IV
II. B,
185
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
� Alel genlerden biri diğeri üzerinde tam baskınlık kuramadığı zaman, heterozigot genotipteki bireylerde her iki alel de fenotipi ayrı ayrı ve farklı bir şekilde etkiler. Bu du- ruma eş baskınlık denir.
8.
A0Rr genotipindeki anne ile B0Rr genotipindeki babanın, I. ARh+ fenotipinde kız çocuklarının, olma olasılığı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
I. A,
II. B,
III. AB,
A)
3/32
1/8
IV. 0
B)
1/8
3/8
fenotiplerinden hangileri olabilir?
C)
3/16
1/16
D)
3/16
1/8
E)
3/32
1/16
A) Yalnız IV
Aşağıdaki soyağacında bazı bireylerin kan grubu fenotipleri verilmiştir. B Rh+
Rh –
E) I, II, III ve IV
Rh +
: Erkek
A Rh–
C) 8
D) 9
E) 16
Aşağıda bir ailedeki anne ve babanın kanlarının Anti–A ve Anti – B içeren serumlarla verdikleri çökelme durumları gösterilmiştir. Anne
Baba
Anti A Anti B
Anti A Anti B
Rh –
Rh +
Rh +
1. Çocuk
2. Çocuk
3. Çocuk
Yukarıdaki soyağacında kan uyuşmazlığının sadece 3. çocukta görülmesi,
I. babanın Rh faktörü bakımından Rr genotipinde olması,
II. birinci çocuktan anneye geçen Rh antijeni miktarının az olması,
III. annede Rh antikoru üretiminin ikinci çocuğun hamileliğinin sonunda gerçekleşmesi
durumlarından hangileri ile açıklanabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III Çökelme var
C) Yalnız III
E) II ve III
Çökelme yok
Bu aile ile ilgili aşağıda verilenlerden hangisi doğrudur? A) 0 kan grubunda çocukları olabilir. B) Annenin kan grubu A’dır.
12. Kan plazmalarında AB0 ve Rh sistemi bakımından B ve Rh antikorları bulunan anne ve babanın çocukları,
I. BBRR,
II. 00rr,
D) Babanın alyuvar zarında bulunan A anti-
III. A0Rr
jeni, annenin alyuvar zarında bulunmaz.
genotiplerinden hangilerine sahip olamaz?
C) Babanın kan plazmasında A ve B antikorları bulunur.
E) A kan grubunda çocuklarının olma ihti� Eş baskınlıkta ara fenotip oluşumu görülmez.
186
: Dişi
: Erkek
X
B) 6
11.
C) III ve IV
: Dişi
Soyağacına göre X ile gösterilen bireyin sahip olabileceği genotip çeşidi sayısı kaçtır? A) 4
B) I ve II
D) I, II ve IV
0 Rh+
9.
II
0 Rh–
� Eş baskınlıkta alel genlerin fenotipteki etkileri birbirine eşittir. Heterozigot durumda alel genlerin her ikisi de etkisini birlikte gösterir.
Buna göre babanın kan grubu,
I
A Rh +
10. 0 kan grubundaki bir bireyin annesi A kan grubundadır.
II. 00Rr genotipinde çocuklarının
Palme Yayınevi
9.Ünite
A) Yalnız I
mali, B kan grubunda çocuklarının olma
D) I ve III
ihtimalinden çoktur. 1. C
2. A
3. A
B) Yalnız II
4. E
5. A
6. C
7. A
8. B
9. D
C) Yalnız III
E) II ve III 10. D
11. C
12. D
9.Ünite Kan Grupları
7. TEST 1.
B kan grubundan bir anne ile kan grubu bilinmeyen bir babanın ilk çocukları anne ile aynı kan grubuna sahiptir.
B) 3
C) 4
D) 5
A
B
(~)B0Rr x A0Rr(})
5.
Bir öğrenci 0 kan grubundaki bir bireyden elde ettiği antikorlardan hangisinin anti–A hangisinin anti–B olduğunu bilmediği için anti–X ve anti – Y olarak adlandırmıştır. Daha sonra bu antikorları annesi, babası ve 1. kardeşinden � Mendel tüm kalıtsal karakterlerin aldığı kan örneklerinin üzerine ayrı ayrı damiki alel gen tarafından kontrol edillatarak aşağıdaki tablodaki sonuçları elde etdiğini düşünüyordu. Mendel’den sonra yapılan çalışmalarda bazı miştir.
E) 6
: Dişi : Erkek
Kan örneği Ali
Eda
Buna göre, I. Anne A0, baba B0 genotipindedir.
Palme Yayınevi
II. Ali’nin alyuvarlarında A ve B antijenleri1 nin bulunma ihtimali ’tür. 4 III. Eda’nın heterozigot genotipe sahip olma 3 ihtimali ’tür. 4 IV. Üçüncü kardeşlerinin babanın kan grubu1 na sahip olma ihtimali ’tür. 4 yorumlarından hangileri yapılabilir? A) I ve IV
B) II ve III
D) II, III ve IV
B) D)
1 8
Anti–Y
Anne
Çökelme var
Çökelme yok
Baba
Çökelme var
Çökelme var
1. kardeş
Çökelme yok
Çökelme var
Tablodaki sonuçlara göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
C) Babanın alyuvar zarında A ve B antijenleri bulunur. � Bir popülasyonda aynı karaktere 1 D) Annenin 0 genotipinde olma ihtimali ’dir. etki eden ikiden fazla alelin bulun2 ması durumuna çok alellik denir. E) Birinci kardeşinin genotipi AB olamaz.
E) I, II, III ve IV
Buna göre bebek ve babanın kan grubu genotiplerinin birbirleriyle aynı olma olasılığı kaçtır? 1 2
Anti–X
karakterlerin ikiden fazla alel gen tarafından kontrol edildiği sonucuna ulaşıldı.
B) Annesi ve birinci kardeşi arasında kan alış verişi olamaz.
C) I, II ve IV
ABRh– kan grubundaki bir bebeğin annesi ARh+ kan grubundadır.
A)
Çökelme reaksiyonları
A) Bu öğrencinin ikinci kardeşi 0 kan grubunda olamaz.
6.
3.
� İnsanlarda MN kan grubundan sorumlu genler arasında eş baskınlık görülür.
Yukardaki çaprazlama sonucunda ABRh+ fenotipinde bir kız çocuğunun doğma ihtimali kaçtır? 1 3 1 A) B) C) 8 8 16 3 3 D) E) 16 32
Aşağıdaki soyağacında yer alan dört bireyin farklı kan grubunda olduğu bilinmektedir.
Temel Kavramlar
Buna göre babanın AB0 sisteminde sahip olabileceği genotip çeşidi sayısı kaçtır? A) 2
2.
4.
/ KALITIM
1 3
C) E)
1 9
1 6
İnsanlarda,
I. 0Rh+,
II. BRh–,
III. ARh+,
IV. ABRh–, fenotipindeki bireylerin sahip olabilecekleri genotip çeşitlerinin karşılaştırılması aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) I = III > II > IV
B) III > I = II > IV
C) II = III > I > IV
D) III > II > IV = I
� Çok alellik bireyle ilgili olmayıp, popülasyon ile ilgili bir kavramdır.
E) I > III > IV > II 187
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
� Bir karakterin kaç çeşit aleli olursa olsun diploit canlı bu alellerden en fazla ikisine, haploit canlı ise bir tanesine sahiptir.
Üç kardeşin kan örneklerinin incelenmesi sonucu aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. • Arzu’nun alyuvar zarında A ve B antijenleri bulunmaktadır.
• Yeliz’in plazmasında B antikoru, alyuvar zarında A antijeni bulunmaktadır.
• İpeğin plazmasında A ve B antikorları bulunmaktadır.
Bu verilere göre Arzu, Yeliz ve Birkan’ın kan grupları aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
� Çeşitli canlılarda çok alelli kalıtıma rastlanır. Örneğin tavşanlarda kürk renginin, meyve sineğinde göz renginin, insanlarda kan gruplarının kalıtımında ikiden fazla alel gen etkili olur.
9.
Arzu
Yeliz
İpek
A)
0
A
AB
B)
AB
B
0
C)
0
B
AB
D)
AB
A
0
E)
AB
B
AB
A kan grubundaki bir çocuğun annesinin genotipi aşağıdakilerden hangisi olamaz? A) A0
B) B0
C) AB
D) 00
E) BB
10. Aşağıda üç farklı ailenin kan grubu fenotipleri verilmiştir. I. Aile A Rh +
II. Aile
B Rh+
1 A Rh –
AB Rh + A Rh –
AB Rh +
0 Rh –
2
3
4
5
6
0 Rh –
A Rh +
B Rh+
A Rh +
B Rh–
: Dişi
: Erkek
III. Aile
Buna göre numaralandırılmış bireylerden 1 oranında kan hangi ikisinin evliliğinden 8 uyuşmazlığı görülen B grubunda bir erkek çocuğun doğma ihtimali vardır?
kan grubundaki bir maymuna,
• t1 anında ilk kez,
• t2 anında ikinci kez
A) 1 ve 3 Palme Yayınevi
8.
Rh–
az miktarda Rh antijeni enjekte ediliyor. � Bir karaktere ait n tane alelin bulunduğu bir popülasyonda oluşabilecek genotip çeşidi sayısı n.(n+1)/2 formülü ile bulunur. Fenotip çeşidi sayısı alel gen sayısına eşittir. Ancak eş baskınlıkta bu kural geçerli değildir.
Bu maymunun kanındaki Rh antikoru miktarının zamana göre değişimi aşağıdaki grafiklerden hangisinde verilmiştir? A)
D) 2 ve 5
t1
A) ARh+
t1
Zaman
C)
t2
Zaman
D)
Kandaki Rh antikoru miktar›
E) 4 ve 6
B) ABRh+ D) BRh–
Kandaki Rh antikoru miktar›
t2
C) 2 ve 4
11. Aşağıda fenotipleri verilen bireylerden hangisinin alyuvar zarında, kan grubu ile ilgili antijen çeşidi sayısı diğerlerinden fazladır?
B)
Kandaki Rh antikoru miktar›
B) 1 ve 6
C) 0Rh–
E) ABRh–
12. Aşağıdaki soyağacında iki farklı aileye ait bazı bireylerin kan grubu genotipleri verilmiştir.
Kandaki Rh antikoru miktar›
AARR
00rr
BBrr
AARR : Difli : Erkek
t1
t2
t1
Zaman
t2
E)
1. D
188
2. A
3. C
4. E
Kandaki Rh antikoru miktar›
� Örneğin tavşanlarda kürk rengi, aralarında eş baskınlık bulunmayan dört farklı alel gen tarafından kalıtılır. n = 4 olduğuna göre, 10 çeşit genotip (4.5/2), bu aleller arasında tam baskınlık olduğunda 4 çeşit fenotip oluşur.
X
Zaman
Buna göre, X bireyinin kan grubu ile ilgili sahip olabileceği genotip çeşidi sayısı kaçtır? A) 4
t1
5. D
6. B
7. D
t2
Zaman
8. A
9. E
B) 8 D) 18
10. C
11. B
12. C
C) 12 E) 24
9.Ünite
1. A kan grubundaki anne ve babanın ilk çocuk-
4.
ları 0 kan grubuna sahiptir.
Bu ailenin ikinci çocukları ile ilgili, 3 I. A kan grubunda olma ihtimali 'tür. 4 1 II. Homozigot genotipte olma ihtimali 'tür. 4 1 III. 0 genini taşıma ihtimali 'dir. 2 ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
Aşağıda dört farklı ailedeki anne ve babanın kan grubu fenotipleri verilmiştir. Aile no
Anne
Baba
I
ARh+
ARh–
II
ABRh+
BRh+
III
ABRh–
0Rh+
IV
BRh–
ABRh+
Aşağıdaki soyağacında kan grubu bakımından çekinik fenotipteki bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
1
: Dişi
E) I, II, III ve IV
Aşağıda bir ailenin kan grubu ile ilgili soyağacı verilmiştir. : Dişi
A Rh +
: Erkek
B Rh+
Palme Yayınevi
3
4
C) I, II ve IV
: Erkek
2
B) II ve IV
D) II, III ve IV 5.
5
Buna göre, numaralandırılmış bireyler aşağıdaki genotip çeşitlerinden hangisine sahip olamaz? Birey no
Genotipi
A)
1
A0
B)
2
A0
C)
3
AA
D)
4
AB
E)
5
BB
1 A Rh +
3
2 B Rh–
0 Rh
4 +
1 4
B) D)
3 16
1 8
C) E)
1 32
AB
A
0
: Dişi
Kan grupları ile ilgili yukarıdaki soyağacına göre X bireyinin genotipi aşağıdakilerden hangisi olamaz? B) AA D) AB
3
4
5
X
A) 00
: Erkek
A
2
3 8
Aşağıdaki soyağacında MN kan grubundaki bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. 1
3.
� ABO genlerinden A ve B genleri baskın, A ve B genleri birlikle bulunduğunda eş baskın, 0 geni ise çekiniktir (A = B > 0).
Buna göre 4. çocuğun kan grubu bakımından annesi ile aynı fenotipte olma olasılığı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A)
6.
� İnsanlarda AB0 kan grupları çok alelliğe örnek olarak verilebilir.
Buna göre hangi ailelerin çocuklarının genotipi her iki karakter bakımından da homozigot olabilir? A) I ve III
2.
Temel Kavramlar
Kan Grupları
8. TEST
/ KALITIM
C) BB E) B0
M ve N alelleri eş baskın olduğuna göre, � İnsanlarda AB0 sistemi ile ilgili 4 çeşit fenotip (A, B, 0, AB), 6 çeşit numaralandırılmış bireylerden hangisinin genotip (A0, AA, B0, BB, AB, 00) kan grubu diğerlerinden farklıdır? bulunur. A) 1
B) 2 D) 4
C) 3 E) 5 189
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
A) 1 8.
C) 3
D) 4
E) 5
Aşağıdaki tabloda Rh kan grubu ile ilgili bazı bilgiler verilmiştir. Alyuvar Plazmadaki Fenotip Genotip zarındaki antikor antijen Rh Rh+ RR, Rr — antijeni Rh–
B) 2
11. AB0 sistemi kan gruplarının fenotip ve genotipleri ile ilgili bazı bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Fenotip
� Kan gruplarını alyuvar hücrelerinin zarında bulunan antijenler belirler.
0Rh–MN fenotipindeki bir bireyin kan grubu ilgili üretebileceği antikor çeşitlerinin toplam sayısı kaçtır?
rr
E) Rh– kan grubundaki anne ve babanın tüm çocuklarının genotipi anne ve baba ile aynı olur.
–
ve anti–B
A
IAIA ya da IA i
A
anti–B
IAIB
A ve B
–
B
anti–A
IBIB ya
da
Tabloya göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
B) Aleller arasındaki baskınlık durumuIA = IB > i şeklindedir. C) Plazmasında sadece anti–A bulunduran bireyin genotipi kesin olarak belirlenemez.
Palme Yayınevi
D) Sağlıklı bir bireyde bu sistem ile ilgili en fazla üç alel bulunabilir. E) Bu sistemde oluşan genotip çeşidi sayısı fenotip çeşidi sayısından çoktur.
12. AB0 sistemi ile ilgili aşağıdaki soyağacında eş baskın fenotipte olan bireyler X, çekinik fenotipte olan bireyler Y ile gösterilmiştir. 1
9.
Sadece B ve Rh antijenlerini içeren bireylerin sahip olabileceği fenotip çeşitlerinin genotip çeşitlerine oranı kaçtır? 1 1 2 A) B) C) 2 3 3 1 3 D) E) 4 4
10. Farklı kan grubundaki bireyler ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
3
3. C
4. C
5. D
6. D
4
5
Y
Buna göre numaralı bireyler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? maz. B) 2 numaralı bireyin alyuvarlarında A ve B antijenleri beraber bulunamaz. C) 1 numaralı bireyin genotipi A0 olabilir. D) 4 numaralı bireyin kan plazmasında A ve B antikorları beraber bulunamaz.
D) A → Alyuvar zarında A antijeni vardır.
2. E
Y
A) 3 numaralı birey homozigot genotipte ola-
C) AB → Plazmasında A ve B antikorları bulunamaz.
1. A
: Dişi
X
E) 5 numaralı bireyin B0 genotipinde olma 1 ihtimali ’dir. 2
E) B → A kan grubundaki bireye kan veremez. 190
2
: Erkek
A) B → Homozigot genotipte olma ihtimali 1 'dir. 2 B) 0 → AB kan grubu bireyden kan alabilir. � Alyuvar zarında A ve B antijenlerini birlikte taşıyan birey AB, antijen taşımayan birey 0 kan grubundadır.
IBi
A) Alyuvarında B antijeni bulunduran bireyin plazmasında anti–B bulunamaz.
B) Rh+ kan grubundaki anne ve babanın Rh– kan grubunda çocukları olabilir.
D) Alyuvar zarında Rh antijeni taşıyan bir bireyin fenotipi bulunurken, genotipi bulunamaz.
ii
B
Bu tabloya göre aşağıdaki yorumlardan hangisi doğru değildir?
C) Rh faktörü bakımından farklı yönde homozigot genotipteki anne ve babanın çocukları RR, ya da rr genotipinde olabilir.
antikor
0
AB
A) Rh– bir bireyin kanında Rh antijeni ve Rh antikoru bulunmayabilir.
� Alyuvar zarında A antijeni taşıyan birey A kan grubunda, B antijeni taşıyan birey ise B kan grubundadır.
antijen
anti–A
Rh antikoru oluşturabilir.
—
Alyuvardaki Plazmadaki
Genotip
7. C
8. C
9. D
10. B
11. D
12. A
9.Ünite 9. TEST 1.
4.
A) Kırmızı – yeşil renk körlüğü
I. Bu özellik kız çocuklara hem anne hem de baba tarafından aktarılabilir.
II. Dişi bir bireyin bu özelliği gösterebilmesi için homozigot genotipli olması gerekir.
III. Bu özelliğe sahip bir dişi bireyin, çekinik özelliği gösteren bir çocuğunun olma olasılığı yoktur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) Albinizm D) Hemofili E) Kıllı kulaklılık
Aşağıda X ve Y gonozomlarının üç farklı kısmı harfler ile simgelenmiştir.
Temel Kavramlar
� Akyuvarlar tarafından üretilen ve kanın plazmasında bulunan antikorlar uygun olmayan kan alış veİnsanlarda X kromozomu üzerinde baskın rişlerinde çökelmeye neden olur. bir genle kalıtılan bir özellik ile ilgili,
İnsanlara ait aşağıdaki özelliklerden hangisi cinsiyete bağlı kalıtım göstermez? B) Yapışık parmaklılık
2.
Eşeye Bağlı Kalıtım
/ KALITIM
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
b c
5. a
Aşağıdaki soyağacında kırmızı – yeşil renk körü olan bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
a
: Dişi
1
“a” ile gösterilen kısım X ve Y gonozomlarının homolog segmenti olduğuna göre,
I. Dişi bireylerde a’daki özellikler iki, b’deki özellikler bir gen ile belirlenir.
II. Erkek birey c’deki genleri kız çocuğuna aktaramaz.
III. a ve b’deki özellikler hem dişi hem erkek bireylerde görülür.
IV. Erkek birey b ve c’deki genler bakımından homozigot ya da heterozigot genotipte olamaz.
2
3
4
� A kan grubundan olan bir bireyin plazmasında B antikoru (anti–B), B kan grubunda olan bir bireyin plazmasında ise A antikoru (anti–A) bulunur.
6
5
Buna göre numaralandırılmış dişi bireylerden hangilerinin renk körlüğüne neden olan geni taşımama ihtimali vardır? A) Yalnız 2
B) 1 ve 4
D) 3, 5 ve 6
C) 2 ve 3 E) 2, 3 ve 6
yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II
B) II ve IV
D) II, III ve IV
3.
Palme Yayınevi
: Erkek
Y
X
C) III ve IV
E) I, II, III ve IV
Hemofili olmayan anne ve babanın hemofili bir çocukları olmuştur. Bu ailenin ikinci çocuklarının hemofili bir erkek olma ihtimali kaçtır? 1 2 1 1 A) 1 B) C) D) E) 2 3 4 8
6.
Memeli bir canlı türünde,
I. erkek bireyin otozomlarında,
II. dişi bireyin gonozomlarında,
III. erkek bireyin gonozomlarında,
IV. dişi bireyin otozomlarında
taşınan genlerden hangileri tek gen ile fe� AB kan grubunda olan bir bireyin notipi belirleyebilir? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) III ve IV
kan plazmasında antikor bulunmazken, 0 kan grubunda olan bir bireyin kan plazmasında A ve B antikorları (anti–A ve anti–B) bulunur.
191
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
� Kan grubunu belirlemek amacıyla bireylerden alınan kan örneklerinin üzerine A ve B antikorlarını içeren serumlar damlatılır. Çökelmenin olması, ilgili antijenin varlığını kanıtlar.
Aile no
Anne
Baba
I
XRXr
XRY
II
XrXr
xRY
III
XRXr
xrY
Kaç numaralı ailelerin kız çocukları renk körü olabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
8.
10. Biri hemofili diğeri sağlıklı olan iki erkek kardeşten büyük olanı AB, küçük olanı ise 0 kan grubundadır.
Aşağıda üç farklı ailedeki anne ve babanın renk körlüğü ile ilgili genotipleri verilmiştir.
Babanın B kan grubunda olduğu bilindiğine göre, annenin hemofili ve A kan grubu genleri taşıyan bir yumurta hücresi oluşturma ihtimali kaçtır?
(Kan grubu ve hemofili bağımsız genler olup, hemofili X’e bağlı çekinik bir karakterdir).
C) Yalnız III
A) 0
E) II ve III
1 4
C) E)
1 8
1 2
11. Aşağıdaki soyağacında koyu renkli bireyler belirli bir özellik bakımından aynı fenotiptedirler.
: Dişi : Erkek
1
B) 1 D)
Aşağıdaki soyağacında hemofili bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
: Dişi : Erkek
Anti – A
Anti – B
Çökelme var
Çökelme yok
4
� Çökelme durumu yukarıdaki gibi olan bir birey A kan grubundadır.
5
Buna göre numaralandırılmış dişi bireylerden hangisinin ilgili özellik bakımından homozigot genotipte olma ihtimali vardır? A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
Palme Yayınevi
3
2
Buna göre bu özelliğin ortaya çıkmasını,
I. otozomal çekinik,
II. Y’ye bağlı baskın,
III. X’e bağlı çekinik,
IV. otozomal baskın
genlerinden hangileri denetleyebilir? A) Yalnız I
� İnsanlarda AB0 sisteminden farklı olarak Rh ve MN kan grupları da bulunur.
192
9.
A özelliği X ve Y kromozomlarının homolog kısmında taşınan bir özelliktir.
Bu özellik bakımından XaXa genotipindeki bir anne ile XaYA genotipindeki bir babanın çocukları,
I. a fenotipinde erkek,
II. A fenotipinde kız,
III. A fenotipinde erkek
verilenlerden hangileri gibi olamaz?
(X ve Y kromozomları arasında krossing over olmadığı varsayılacaktır). A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III 1. C
2. D
3. D
D) I, III ve IV
6. B
E) II, III ve IV
I. X kromozomunda taşınma,
II. dişi bireylerde görülebilme,
III. erkek bireylerde tek gen ile kalıtlanma
özelliklerinden hangileri ile balık pulluluk hastalığından ayırt edilemez? A) Yalnız I
C) I ve II
5. E
C) III ve IV
12. Hemofili hastalığı,
B) Yalnız II
D) I ve II
E) I, II ve III 4. A
B) II ve III
7. C
8. E
9. C
C) Yalnız III
E) II ve III 10. D
11. D
12. C
9.Ünite 10. TEST 1.
X kromozomunun homolog olmayan kısmında taşınan ve baskın genle fenotipe yansıyan bir hastalıkla ilgili,
I. Baba hasta ise tüm kız çocukları hasta olur.
II. Hastalıklı anne ve babanın erkek çocukları sağlıklı olabilir.
III. Sağlıklı anne ve babanın hastalıklı çocukları olamaz.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
4.
Eşeye Bağlı Kalıtım
/ KALITIM
Temel Kavramlar
� Rh faktörü biri baskın (R) diğeri çekinik (r) iki alel gen tarafından belirlenir. Hemofili olmayan BRh+ kan grubundaki
bir anne ile hemofili hastası olan 0Rh– kan grubundaki bir babanın çocukları aşağıdaki genotiplerden hangisine sahip olamaz? A) 00Rr XhXh
B) B0rr XHY
C) 00Rr XhY
D) B0Rr XHXh E) B0Rr
XHXH
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
5.
lan çekinik bir özellik X kromozomu üzerinde taşınıyor olamaz?
2. : Sağlam dişi
: Sağlam erkek
: Taşıyıcı dişi
: Renk körü erkek
Renk körlüğü bakımından,
I.
x
,
II.
x
,
III.
x
çaprazlamaları sonucunda renk körü bir çocuğun oluşma ihtimali arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) I = II = III
B) I > II = III
D) III > I = II
3.
A)
B)
C)
D)
� Kan grubu Rh(+) olan bireylerin genotipi RR ya da Rr’dir. Rh(–) olan bireylerin genotipi ise rr’dir.
E)
E) II > I = III
Bu ailenin A kan grubunda sağlıklı bir çocuğa sahip olma ihtimali kaçtır? 3 B) 4
(Koyu renkli bireyler ilgili özelliği fenotipinde göstermektedir.)
C) II = III > I
A kan grubunda hemofili olmayan anne ile AB kan grubunda hemofili olmayan babanın ilk çocukları B kan grubunda ve hemofili hastası olan bir erkektir.
1 A) 4
Palme Yayınevi
: Renk körü dişi
� Bir insanın kanında Rh antijeni bulunuyorsa, Rh(+), bulunmuAşağıdaki soyağaçlarının hangisinde kalıtıyorsa Rh(–) kan grubundadır.
1 3 C) D) 8 8
3 E) 16
6.
Renk körü bir anne ile kıllı kulaklı bir babanın erkek çocuklarının hem renk körü hem � Kan uyuşmazlığı (eritroblastosis de kıllı kulaklı olma ihtimali kaçtır? A) 1
1 B) 2
1 3 C) D) 4 4
1 E) 8
fetalis), Rh(–) bir anne ile Rh(+) grubunda bir fetüsün oluştuğu durumlarda ortaya çıkar.
193
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
� Walter Sutton 1902 yılında yaptığı gözlemlere dayanarak, “Genler kromozomlar üzerinde yerleşmiş gerçek fiziksel birimler- dir. Bir özelliği oluşturan iki genin her biri bir kromozom çiftinin bir üyesi üzerinde bulunur.” hipote- zini ileri sürmüştür.
XY gonozomları taşıyan insanlarda tek bir genin baskın ya da çekinikte olsa fenotipte ortaya çıkmasında,
10. Bir ailede birinci kız çocuk hemofili, ikinci kız çocuk ise sağlıklıdır.
I. X’ in Y ile homolog olmayan segmentinde, II. X’ in Y ile homolog segmentinde,
Buna göre bu ailede üçüncü çocuğun hemofili erkek olma ihtimali kaçtır? A) 1
III. Y’nin X ile homolog olmayan segmentinde
B)
1 2
C)
1 3 D) 4 4
E)
1 8
taşınması durumlarından hangileri etkilidir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II 11. Aşağıdaki soyağacında X’e bağlı çekinik bir hastalığı fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
E) II ve III
: Dişi
1
8.
Emre kendisinin renk körü, annesinin taşıyıcı, babasının ise normal görüşlü olduğunu öğrendikten sonra, renk körlüğü ile ilgili kendi ailesine ait aşağıdaki soyağacını çiziyor.
2
3
5
4
: Erkek
6
7
8
: Dişi
� Bu hipotez günümüzde Kromozom Teorisi olarak adlandırılmıştır.
?
? Emre
Emre'nin ailesine bu soyağacında kardeşleri ile ilgili yaptığı aşağıdaki yorumlardan hangisi doğru olamaz?
Palme Yayınevi
: Erkek
Buna göre, soyağacındaki numaralı bireyler ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır? A) 5 numaralı bireye 1 numaralı bireyden sağlam olmayı sağlayan gen geçmiştir. B) 3 numaralı bireyin erkek çocukları hasta olabilir. C) Hastalığa neden olan gen 7 numaralı bire-
A) Erkek kardeşimin renk körü olma olasılığı
ye 2 numaralı bireyden kalıtılmıştır.
% 50 'dir.
D) 1 ve 8 numaralı bireylerde özellikle ilgili
B) Renk körü bir kardeşimin doğma olasılığı
gen bulunamaz.
% 25'tir.
E) 4 numaralı birey sağlam olma genini 1 nu-
C) Kız kardeşimin renk körü olma olasılığı %
maralı bireyden almıştır.
25'tir. D) Renk körlüğü genini taşıyan bir kardeşimin doğma olasılığı % 50'dir. E) Renk körü hastalığının ortaya çıkma olasılığı cinsiyete göre değişir.
9. � Diploit canlılarda iki çeşit kromozom bulunur. Bunlar vücut kromozomları (otozom) ve eşey kromozomlarıdır (gonozom).
194
12. Renk körü bir dişiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisinin doğruluğu kesin değildir? A) Erkek çocuklarının tamamı renk körüdür.
Annesi renk körü kendisi sağlıklı olan bir dişi, renk körü bir erkekle evlenmiştir.
B) Annesinde renk körlüğü geni vardır. C) Babasından renk körlüğü ile ilgili geni al-
Bu ailenin çocuklarında renk körü geninin bulunma ihtimali kaçtır? A) 1 1. E
B) 2. C
1 2
C) 3. D
1 2 D) 3 3 4. E
5. A
E)
mıştır. D) Renk körlüğü ile ilgili tek çeşit gamet oluşturur.
3 4 6. A
E) Kız çocuklarının tamamı taşıyıcı olur. 7. D
8. C
9. E
10. C
11. D
12. E
9.Ünite 11. TEST
Bu hastalıklar ile ilgili, I. Erkek bireylerde görülürken, dişi bireylerde görülemezler.
ilgili,
I. Kız çocuklarda görülmesi için babanın hasta olması gerekir.
II. Erkek çocuklarda görülüyor ise anne hastadır.
III. Kız çocuklar hastalık genini hem anne hem babadan alırlar.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
II. Hastalık genleri sadece babadan erkek çocuğa geçer.
4.
III. Hastalıklı bir erkek çocuğun annesinin ba-
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
basıda hastalıklıdır. yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
5.
İnsanlarda renk körlüğü, X kromozomu üzerindeki çekinik bir alel ile kalıtılmaktadır. Aşağıda fenotipleri verilen numaralandırılmış ailelerin erkek çocuklarının renk körü olduğu bilinmektedir.
Aşağıda insanın X ve Y kromozomları üzerinde bulunan bazı genlerin dizilişi verilmiştir.
Homolog segment
Palme Yayınevi
2.
C) I ve III
Hemofili Renk körlü€ü
Tam renk körlü€ü
Bal›k pulluluk Yap›fl›k parmakl›l›k K›ll› kulak
Retinitis pigmentosa X kromozomu Y kromozomu
I.
II.
III.
Buna göre, numaralandırılmış ailelerden hangilerinin renk körü bir kız çocuğuna sahip olma olasılığı yoktur?
A) Kırmızı – yeşil renk körlüğü
A) Yalnız II
D) Balık pulluluk
,
: Renk körü erkek
ve renk körü dişi ,
: Sağlıklı erkek ve
sağlıklı dişi
B) Yalnız III
D) I ve III 3.
C) Tam renk körlüğü
E) II ve III
Anne
Baba
A)
1
1
B)
1/2
1/2
C)
1/2
1
D)
1/4
1/2
E)
1/2
1/4
Buna göre aşağıdaki özelliklerden hangisi dişi bir bireyde görülmez? B) Retinis pigmentosa
C) I ve II
Kırmızı – yeşil renk körü kız çocuğuna sahip olan bir ailede, anne ve babanın renk körlüğü genini bulundurma ihtimali kaçtır?
� Otozomal kromozomlar canlının saç rengi, göz rengi ve kan grubu gibi kalıtsal özelliklerine ait genleri taşır.
Homolog segment
Balık pulluluk, kıllı kulaklılık ve yapışık parmaklılık genleri Y kromozomunun homolog olmayan kısmında taşınan hastalıklardır.
Temel Kavramlar
� Otozomlar cinsiyeti belirleyen kromozomlar (X ve Y ) dışındaki kromozomlardır. X’e bağlı çekinik bir hastalığın kalıtımı ile
Homog olmayan segment
1.
Eşeye Bağlı Kalıtım
/ KALITIM
� Otozomal kromozomlar tam homolog olduğundan otozomlarda taşınan her karakter iki genle belirlenir.
E) Hemofili 6.
Dazlaklık (D) eşeyin etkisinde kalan kalıtıma iyi bir örnektir. Bu genin etkisi erkeklik hormonlarının varlığına bağlı olup, erkeklerde DD ve Dd genotiplerinde dazlaklığa neden olur. Dişilerde ise sadece DD genotipinde dazlaklık oluşur.
Buna göre dazlak olmayan erkek ve kadının kız çocuklarının dazlak olma ihtimali kaçtır? 1 A) 0 B) 1 C) � Otozomal özelliklerin kız ve erkek 2 çocuklarda görülme şansı eşittir. 2 1 D) E) 3 4 195
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
� Diploit canlıların hücrelerindeki otozom sayısı 2n – 2’dir. (n: hap- loit kromzom sayısını ifade eder).
Çekinik bir gen olan “a”, I. dişi bireyin iki otozom kromozomunda, II. dişi bireyin X gonozomlarından bir tanesinde,
III. erkek bireyin Y gonozomunun homolog olmayan kısmında,
A) Erkek çocuğu hasta olan babanın
IV. erkek bireyin otozom kromozomlarından bir tanesinde
C) Erkek çocuğu hasta olan annenin
bulunması durumunda etkisini fenotipte gösterir?
E) Kız çocuğu sağlıklı olan babanın
A) I ve II
B) I ve III D) I, II ve III
8. � Örneğin insanların diploit hücrele rindeki otozom sayısı; 46 – 2 = 44’dür.
2
II. 2 nolu ailenin normal fenotipteki kız çocuklarının tümü taşıyıcıdır.
III. 3. ailenin erkek çocuklarının hiçbirinde renk körlüğü görülmez.
Palme Yayınevi
I. 1 nolu ailenin kız çocukları renk körü olamaz.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
II. Aile
? 1. çocuk
2. çocuk (X )
III. Aile
? 1. çocuk
?
2. çocuk 1. çocuk (Y)
2. çocuk (Z)
Buna göre, bu ailelerdeki 2. çocukların renk körü olma olasılıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) X = Y = Z
1. B
E
e
D
D Y
Bu bireyle ilgili aşağıda verilenlerden hangisi doğru değildir? A) Erkek çocuğunda e geni bulunur. B) G, h ve n genlerini annesinden almıştır. C) Kız çocuklarının fenotipinde E, D ve r özellikleri görülür. D) Fenotipinde n, r ve h özellikleri görülür. E) r genini babasından almıştır.
12. “Hemofili” hastalığı X kromozomunun homolog olmayan kısmında taşınan çekinik bir hastalıktır.
Bir ailenin hem kız hem de erkek çocuklarında bu hastalık görüldüğüne göre,
I. Hastalığın kız çocuklarda görülme ihtimali daha fazladır.
II. Annede hastalık geni bulunur.
III. Baba hastadır.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur? A) Yalnız II
B) Y > X = Z C) Z > X > Y
D) X = Y > Z
E) Z > X = Y
2. D
4. D
3. A
r
E) II ve III
: Erkek
I. Aile
196
C) Yalnız III
Aşağıdaki soyağaçlarında üç farklı ailede anne, baba ve 1. çocuklarından kırmızı – yeşil renk körü olanlar koyu renkli olarak verilmiştir. : Difli
G n
X
yorumlarından hangileri yapılamaz?
� Memelilerde XX gonozomu taşıyan bireyler dişi, XY gonozomu taşıyan bireyler erkektir.
3
11. Bir bireyin X ve Y gonozomlarında bulunan bazı genler aşağıda şematize edilmiştir. h
Soyağacına göre, numaralandırılmış aileler ve bu ailelerden doğacak çocuklar ile ilgili,
9.
D) Kız çocuğu hasta olan annenin
E) I, III ve IV
B) Kız çocuğu hasta olan babanın
C) II ve IV
Aşağıdaki soyağacında renk körü bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
1
� Gonozomlar (eşey kromozomları) cinsiyeti belirleyen kromozomlardır. Diploit canlılarda genel olarak bir çift gonozom bulunur.
10. X kromozomunun homolog olmayan segmentindeki çekinik bir hastalıkla ilgili aşağıda verilen ebeveynlerden hangisinin genotipi kesin olarak belirlenir?
5. D
B) Yalnız III
D) I ve III 6. A
7. B
8. C
9. E
C) I ve II
E) II ve III 10. B
11. C
12. E
9.Ünite 12. TEST 1.
İnsan genomunda meydana gelen mutasyonların oluşum hızı ve miktarını araştırmak isteyen bir bilim insanının Y kromozomunun homolog olmayan kısmında taşınan bir özelliği incelemesi, Y kromozomuna ait,
3.
II. Y kromozumunun babadan erkek çocuğuna geçmesi, III. bu kısımda bulunan genlerin birinci dölde fenotipte etkisini göstermesi
özelliklerinden hangilerine bakılarak alınmış bir karar olabilir? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
koyu renkli olarak verilmiştir. : Dişi : Erkek
Soyağacına göre “X” bireyinin renk körü genini bulundurma ihtimali kaçtır? 2 1 C) A) 1 B) 3 2 1 3 D) E) 4 4
4.
E) II ve III
Palme Yayınevi
R
R
r
5.
II.
I.
: Bilinmeyen cinsiyet
X
C) I ve II
Eşeye bağlı bir karakter erkek çocuklara hem anneden hem babadan aktarılıyorsa, bu karakterin kalıtımını sağlayan genin gonozom kromozomlar üzerindeki konumu,
A
a
B
b
R
r
Yukarıda genotipi verilen hücrenin mayoz bölünme sonucu oluşturabileceği en az (I) � Çekirge ve ağustos böceği gibi ve en çok (II) gamet çeşidi kaçtır? I
II
A)
4
16
B)
2
16
C)
4
8
D)
2
8
E)
4
12
: Dişi : Erkek
r
durumlarından hangileri gibi olabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
bazı böceklerde iki gonozom (XX) taşıyan bireyler dişi, tek gonozom (XO) taşıyan bireyler erkektir.
Aşağıdaki soyağacında koyu renkli bireyler belirli bir özelliği fenotipinde göstermektedir.
III.
Temel Kavramlar
� Bazı balıklarda, kuşlarda ve kelebeklerde dişiler ZW, erkekler ise ZZ gonozomlarını taşırlar. Aşağıdaki soyağacında renk körü bireyler
I. cinsiyetin Y kromozomunun varlığına göre belirlenmesi,
2.
Eşeye Bağlı Kalıtım
/ KALITIM
Soyağacında aktarılan bu özellik,
I. X’e bağlı çekinik,
II. Y’ye bağlı baskın,
III. X’e bağlı baskın
genlerinden hangileriyle kalıtlanabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
� Arı ve karınca türlerinin çoğunda gonozom yoktur. Dişiler diploit (2n) erkekler ise (n) kromozom yapısındadır.
197
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
6.
� Farklı karakterlere ait genler aynı kromozom üzerinde bulunabilir. Aynı kromozom üzerinde bulunan bu genlere bağlı genler denir.
Sirke sineklerinde göz rengi geni X’e bağlı kalıtım gösterir. Kırmızı göz rengi (XK), beyaz göz rengine (Xk) baskındır.
I. Çaprazlanan sineklerin genotipi XKXk ve XKY’dir.
II. Beyaz gözlü yavru sinek dişi ya da erkek olabilir. 3 III. Kırmızı gözlü sineğin oluşma ihtimali ’tür. 4 yorumlarından hangileri yapılamaz?
Aşağıdaki soyağacında kırmızı – yeşil renk körü bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
Y ailesi
Bu özellik bakımından aynı fenotipteki dişi ve erkek sirke sineklerinin çaprazlanması sonucunda beyaz ve kırmızı gözlü yavrular oluştuğuna göre,
9.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
Z ailesi : Dişi : Erkek
K
L
M
P
R
S
Buna göre,
• K ve P (a ailesi),
• L ve R (b ailesi),
• M ve S (c ailesi),
evliliklerinden doğacak çocuklar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değil-
7.
dir?
Aşağıdaki soyağacında koyu renkli olan bireylerin fenotipinde belirli bir özellik görülmektedir.
A) c ailesinin kız çocukları renk körü olamaz. B) b ailesinin tüm erkek çocukları renk körü
: Dişi : Erkek
olur. C) a ailesinin renk körü erkek çocuğa sahip olma ihtimali, renk körü kız çocuğu sahip olma ihtimalinden çoktur.
Palme Yayınevi
� Bağlı genler, mayoz sırasında krossing over olmazsa bağımsız olarak ayrılmazlar ve dölden döle birlikte geçme eğilimi gösterirler.
Soyağacında aktarılan bu özelliğin, I. X’e bağlı çekinik,
II. Y’ye bağlı baskın,
III X’e bağlı baskın
genlerinden hangileri ile kalıtımı sağlanmış olabilir?
D) a ve b ailelerinin renk körü çocuğa sahip olma ihtimalleri, c ailesinden daha çoktur. E) a, b ve c ailelerinin erkek çocukları renk körü olabilir.
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 8.
Aşağıda dört farklı ailedeki kız ve erkek çocukların renk körlüğü ile ilgili fenotipleri verilmiştir.
I. Aile
II. Aile
K›z çocuk Erkek çocuk
K›z çocuk Erkek çocuk
Renk körü
Sağlıklı
198
10. Bir babanın,
Renk körü
I. X kromozomunda,
III. Aile
IV. Aile
II. Y kromozomunda,
K›z çocuk Erkek çocuk
K›z çocuk Erkek çocuk
III. otozom kromozomlarında
bulunan genlerden hangilerini erkek çocuklarına aktarması beklenir?
(X ve Y kromozomları arasında krossing over olmadığı varsayılacaktır).
Sağlıklı
� Mendel bezelyelerde incelediği yedi karakterin farklı bir kromozom çifti üzerinde olduğunu düşünmüştür. Bu nedenle Mendel genetiği bağımsız genler için geçerlidir.
Tafl›y›c›
Renk körü
Renk körü
Renk körü
Buna göre, hangi ailelerdeki anne ve babanın bu özellik bakımından genotipleri kesin olarak bulunur?
A) Yalnız II
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve III D) II ve III E) III ve IV 1. B
2. B
3. E
4. D
5. B
B) I ve II
D) II ve III 6. A
7. B
8. C
C) I ve III E) I, II ve III
9. C
10. D
9.Ünite 13. TEST 1.
Buna göre bu canlının diploit hücrelerindeki kromozom sayısı kaçtır?
I. Genotip ve fenotip ayrışım oranı 1 : 2 : 1'dir.
II. Eş baskın fenotipe sahip bir bireyin oluş1 ma ihtimali 'tür. 4 III. Homozigot genotipli bir bireyin oluşma ih1 timali 'dir. 2 ifadelerinden hangileri doğrudur?
B) 6
C) 8
D) 10
kımından heterozigot genotipli iki bireyin çaprazlanması ile ilgili,
E) 12
2.
Aşağıdaki soyağacında yapışık kulak memesine sahip bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
Birinci kuşak (Büyük atalar)
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III
‹kinci kuşak
5.
Üçüncü kuşak (iki k›zkardeş)
Yapışık kulak memesi
Serbest kulak memesi
I. Serbest kulak memesi geni çekinik, yapışık kulak memesi geni baskındır.
II. Koyu renkli bireylerin tamamı homozigot genotiptedir.
III. İkinci ve üçüncü kuşaktaki birer dişi bireyin genotipi tam olarak bulunamaz.
IV. Birinci kuşaktaki tüm bireylerde yapışık kulak memesi geni bulunmaktadır.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
Palme Yayınevi
Bu özelliğin otozomlarda bulunan iki genle kalıtıldığı bilindiğine göre,
A) II ve III
B) III ve IV
D) II, III ve IV
Bu hücredeki normal bir mayoz bölünme sonucunda aşağıdaki gametlerden hangisi oluşamaz?
D) grn
C) GrN E) Grn
B Rh+
AB Rh+
B Rh+ AB Rh–
B) II > I = III
D) II > III > I 6.
III
� Genleri gonozomlar üzerinde taşınan karakterlere eşeye bağlı karakterler; bu karakterlerin dölden döle aktarılmasına eşeye bağlı kalıtım denir.
I numaralı bireyde Rh antijeni bulunduğuna göre, numaralı bireylerin kan grubu ile ilgili sahip olabileceği genotip çeşidi sayıları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) III > II > I
E) I, II, III ve IV
B) gRn
E) I, II ve III
Aşağıdaki soyağacında bazı bireylerin kan grubu fenotipleri verilmiştir. I : Dişi A Rh+ : Erkek
A Rh– 0 Rh+
C) I, II ve IV
GgRrnn genotipindeki bir eşey ana hücresinde G ve r genleri bağlıdır.
A) GRn
C) I ve III
II
� Gonozomlar canlının eşeyini belirlemenin yanı sıra bazı vücut karakterlerinin genlerini de taşır. Eşbaskın özellik gösteren bir karakter ba-
4.
3.
Temel Kavramlar
Karma
Genotipi AABbCcddEeXRxr olan bir canlıda A ve d genleri bağlı, diğer genler ise bağımsızdır.
A) 4
/ KALITIM
C) III = II > I
E) III > I > II
Bir insana ait sağlıklı bir hücreden elde edilen karyotip analizinde, bir homolog kromozom çifti incelendiğinde,
I. kromozomlar üzerindeki alellerin,
II. kromozomların uzunluklarının,
III. kromozomların sentromerlerinin konumlarının
özelliklerinden hangilerinin farklı olması beklenebilir?
� Gonozomları X ve Y olarak belirlenen canlılarda eşeye bağlı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III karakterler X kromozomuna ya da Y kromozomuna bağlı kalıtım D) I ve II E) II ve III gösterir.
199
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
7.
GgNnRrHh genotipli dişi bir birey ile
10. Farelerde siyah renk geni (A) beyaz renk genine (a) baskındır. Başka bir lokustaki baskın bir alel (B) siyah renkli farelerde her tüyün uç kısmının hemen altında sarı bir bant oluşmasına neden olmaktadır. Bu renk durumuna “agot” adı verilmektedir. Baskın alelin (B) beyaz farelerde fenotipe etkisi yoktur. Çekinik bir alel (b) ise net tüy görüntüsüne neden olmaktadır.
ggNnRRHh genotipli erkek bir bireyin çaprazlanması sonucunda, II III
I. G, N, R, h fenotipli erkek bireyin,
II. GgNNRrHH genotipli bireyin oluşma olasılıkları
aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
I
X
Y
� I: X ve Y kromozomlarının homolog bölgesidir. Bu kısmında taşınan özellikler biri anneden diğeri babadan gelen iki genle belirlenir. Bu özellikler hem dişi hem erkek bireylerde görülür.
I
II
A)
3/32
1/64
Her iki karakter bakımından heterozigot fareler çaprazlanırsa yavrulardaki fenotipik ayrışım oranı ne olur?
B)
3/32
1/32
A) 9 agot : 3 siyah : 4 beyaz
C)
3/64
1/64
B) 6 agot : 9 siyah : 3 beyaz
D)
3/64
3/64
C) 9 siyah: 3 siyah : 1 beyaz
E)
1/32
1/64
D) 3 agot : 3 siyah : 1 beyaz E) 1 agot : 3 siyah: 1 beyaz
8.
Kan grupları ile ilgili aşağıdaki soyağacında 0 kan grubundaki bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
11. Aşağıdaki soyağacında bazı bireylerin kan grubu fenotipleri verilmiştir.
1
2
: Dişi : Erkek
3 � II: X kromozomunun homolog olmayan bölgesidir. Bu kısımda taşınan özellikler (hemofili, gibi) hem dişi hem de erkeklerde görülür. Dişilerde iki genle, erkeklerde ise tek gen ile fenotip belirlenir.
1 ve 2 numaralı bireylerin farklı kan grubunda olduğu bilindiğine göre, 2 ve 3 numaralı bireylerin kan grublarının aynı genotipte olma ihtimali kaçtır? A)
1 2
B)
1 3
C)
1 2 D) 4 3
E)
Palme Yayınevi
I
B
O
B
II
AB
1 8
: Dişi : Erkek
0
Soyağacına göre I ve II numaralı bireylerin kan grubu genotiplerinin aynı olma ihtimali kaçtır? 1 1 1 1 A) 1 B) C) D) E) 2 3 4 5
12. AaNnRr genotipindeki bir bireyin,
9.
Sağlıklı bir anne ve babanın 2. çocuğunda kan uyuşmazlığı görülürken, 3. çocuğunda kan uyuşmazlığı görülmemiştir.
I. genleri bağımsız ise,
II. A ve N genleri bağlı ise,
III. a, N ve R genleri bağlı ise
oluşturabileceği gamet çeşidi sayısı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? (Krossing over yok)
Buna göre aşağıda yapılan eşleştirmelerden hangisindeki bireylerin Rh grubu ile ilgili genotipleri kesin olarak aynıdır?
I
II
III
A)
8
8
8
B)
8
2
4
C) Anne – Baba
C)
4
8
2
D) 2. çocuk – 3. çocuk
D)
6
4
4
E) Baba – 2. çocuk
E)
8
4
2
A) Anne – 2. çocuk B) Baba – 3. çocuk � III: Y kromozomunun homolog olmayan bölgesidir. Bu kısımda taşınan özellikler babadan gelen tek gen ile belirlenir. Bu özellikler sadece erkeklerde görülür.
200
1. D
2. D
3. C
4. A
5. C
6. A
7. C
8. B
9. E
10. A
11. C
12. E
9.Ünite 14. TEST 1.
Aşağıdaki soyağacında bir aileye ait bireylerin kan grubu fenotipleri verilmiştir. B
A
A
4.
B
1
� X kromozomunun homolog olmayan kısmındaki genler (X’e bağlı kalıtım) ile kalıtılan özellikAşağıdaki soyağacında X’e bağlı çekinik bir lere örnek olarak kırmızı – yeşil özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu renk körlüğü, hemofili ve kas distrenkli olarak verilmiştir. rofisi verilebilir. : Dişi : Erkek
1 A
AB
B
2
: Dişi : Erkek
B
4
5
B) Yalnız 5
D) 2 ve 5 2.
3
Soyağacına göre numaralandırılmış bireylerden hangilerinin homozigot genotipte olma ihtimali vardır? A) Yalnız 4
4
5
C) 1 ve 3
E) 2, 4 ve 5
Buna göre numaralandırılmış bireylerden hangilerinin ilgili özelliğe ait genotipleri belirlenemez? A) 1 ve 2
Aşağıdaki soyağacında koyu renkli bireyler aynı fenotiptedir.
B) 2 ve 5
D) 1, 2 ve 5
C) 3 ve 4 E) 2, 3, 4 ve 5
� Kırmızı – yeşil renk körlüğü, X kromozomunda bulunan çekinik bir gen ile belirlenir.
: Dişi
Palme Yayınevi
: Erkek
X
Soyağacına göre,
a. bu özelliğin kalıtım biçimi,
b. X bireyinin koyu renkli bireylerle aynı fenotipte olma ihtimali
: Tek yumurta ikizi
AB
3
A
Temel Kavramlar
Karma
2
/ KALITIM
5.
Aşağıda diploit iki hücrenin mayoz bölünmesi sırasında meydana gelen ayrılmama olayı şematize edilmiştir. A hücresi
Mayoz I
Mayoz II
aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (X bireyinin fenotipi bilinmemektedir.) a
Gametler
b
A) Otozomal eş baskın
1/2
B) X’e bağlı çekinik
3/4
C) Otozomal çekinik
3/4
D) X’e bağlı baskın
2/3
E) Otozomal çekinik
1/4
B hücresi
n+1
n+1 n–1
n–1
n+1
n–1
n
n
� Kırmızı – yeşil renk körü olan bireyler kırmızı ve yeşil renkleri ayırt edemezler. Kalıtsal bir hastalıktır.
Şemayla ilgili, I. A hücresinin mayoz bölünmesi sırasında homolog kromozomlar ayrılmamıştır.
II. B hücresi mayoz bölünmesi sırasında kardeş kromatidler ayrılmamıştır.
3.
İnsanlarda aşağıdaki özelliklerden hangisi kalıtım ve çevrenin etkileşimi sonucu oluşur? A) Kan grubu
B) Cinsiyet
C) Göz rengi
D) Yapışık parmaklılık E) Zekâ
III. Her iki hücrenin oluşturduğu gametler arasında normalden bir fazla ya da eksik kromozom taşıyan hücreler vardır.
yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
� Normal görme geni XR, renk körlüğü geni Xr ile gösterilir.
201
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
6.
XrXr
� Dişilerde genotipindeki bireyler renk körü, XRXr genotipindeki bireyler ile XRXR genotipindeki bireyler ise normal görüşlüdür. XRXr genotipindeki bireyler taşıyıcı olarak adlandırılır.
Aşağıdakilerden hangisi Mendel’in çaprazlamalarında bezelye bitkisini (Pisum sativum) kullanmasının nedenlerinden biri değildir? A) Üreme sisteminin kolayca kontrol edilebil-
9.
GgNnRRTt genotipindeki bir eşey ana hücresinde g ve T genleri aynı kromozom üzerinde bulunmaktadır.
Bu hücreden,
mesi
I. GnRt,
II. gNRT,
C) Hızlı ve kolay büyüyen bir bitki olması
III. gnRT,
D) Aynı kromozom üzerinde birden fazla ge-
IV. GnRT
gametlerinden hangilerinin oluşumu sırasında krossing over gerçekleşmiştir?
B) Karakterlerinin kolay izlenebilmesi
nin bulunması E) Aynı yıl içinde birden fazla kuşakta çaprazlamaların yapılabilmesi
A) Yalnız II
B) Yalnız IV
D) II ve IV
1
2
AB Rh+
B Rh– 3
AB Rh+
5
6
A Rh–
B Rh+
1
2
B) 1 ve 5
D) 1, 5 ve 6
C) 2 ve 3
xR xr
B) 1 ve 4
D) 1,2 ve 4
Gamet
1. D
B) 1 D) 32 2. E
E) 3, 4 ve 5
A) Aynı karaktere etki eden genlerdir. B) Krossing over olayı ile birbirinden ayrılabi-
Yukarıdaki zigottan gelişen bir bireyin aBcDe genotipinde bir gamet oluşturma ihtimali kaçtır? 1 4
C) 1,3 ve 5
11. Bağlı genler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
Gamet Zigot
A)
5
AAbbccddEE ( )
( ) aaBBccDDee
202
4
A) Yalnız 2
xR xr
Buna göre numaralandırılmış bireylerden hangilerinde renk körlüğü geni kesin olarak bulunur?
8.
� Kız çocuk renk körü ise babası mutlaka renk körüdür. Annesinde de renk körlüğü geni vardır.
xrY
3
E) 1, 2, 5 ve 6
: Dişi : Erkek
Buna göre numaralı bireylerden hangilerinin genotipi bulunamaz? A) Yalnız 6
� Renk körlüğü X kromozomu üzerinde taşındığından erkek çocuklar renk körü genini anneden alır. Kız çoçuklar ise bu geni hem anne hem de babadan alır.
10. Aşağıdaki soyağacında bazı bireylerin kırmızı – yeşil renk körlüğü ile ilgili genotipleri verilmiştir.
4
A Rh+
E) III ve IV
Aşağıdaki soyağacında bireylerin kan grubu fenotipleri verilmiştir.
Palme Yayınevi
� Erkeklerde XrY genotipindeki bi- 7. reyler renk körü, XRY genotipindeki bireyler normal görüşlüdür (sağlam).
C) I ve II
1 8
3. E
C) 1 E) 64 4. B
lirler. C) Aralarındaki uzaklık arttıkça krossing over ihtimali artar. D) Krossing over olmazsa aynı gamete gider-
1 16
ler. E) Aynı kromozom üzerinde bulunan genlerdir.
5. E
6. D
7. D
8. C
9. B
10. B
11. A
9.Ünite
1.
İki alel tarafından denetlenen otozomal bir karakter ile ilgili,
I. çekinik alelin homolog kromozomlardan sadece biri üzerinde bulunması,
II. baskın alelin homolog kromozomların her ikisi üzerinde bulunması,
III. çekinik alelin homolog kromozomların her ikisi üzerinde bulunması
durumlarından hangilerinde bireyin fenotipinde baskın özellik görülür? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
Temel Kavramlar
Karma
15. TEST
/ KALITIM
� Erkek çocuk renk körü ise annesinde mutlaka renk körlüğü geni vardır. Tavşanlarda kürk rengi dört farklı alel gen ta-
4.
rafından belirlenir. Bunlardan A1 ; renkli, A2; gümüşi, A3 ; himalaya ve A4 ; albino özelliklerinden sorumludur. Bu aleller arasındaki baskınlık durumu A1 > A2 > A3 > A4 şeklindedir.
Buna göre, aşağıdaki çaprazlamaların hangisinden normal olarak renkli, gümüşi ve himalaya fenotipine sahip yavruların her üçünün de doğması beklenebilir? A) A1 A2 x A3 A4 B) A1 A3 x A2 A4
C) I ve III
C) A1 A1 x A4 A4
E) I, II ve III
D) A2 A3 x A2 A3 2.
E) A1 A4 x A1 A4
Aşağıda biri tek yumurta, diğeri çift yumurta ikizi olan dört çocuğa sahip bir ailedeki bazı bireylerin kan grubu genotipleri verilmiştir.
: Dişi : Erkek
1 00RR
2 ABrr
: Çift yumurta ikizi
Palme Yayınevi
: Tek yumurta ikizi
Buna göre 1 ve 2 numaralı bireylerin kan grubu fenotiplerinin aynı olma ihtimali kaçtır? 1 1 3 A) B) C) 4 8 8 1 3 D) E) 16 16
3.
DNA üzerinde en az 1500 nükleotitten oluşan birime gen adı verilir.
Bu birimler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
� Anne renk körü ise tüm erkek çocukları renk körü olur. Kız çocuklarında da renk körlüğü geni mutlaka bulunur.
5.
Aşağıda birbirleriyle bağlantılı iki soyağacındaki hemofili bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. 1
2
5
6
: Sağlıklı dişi : Sağlıklı erkek
3
4
5
7
8
Soyağacına göre numaralı bireyler ile ilgili,
A) Bir karakterin kalıtımından sorumlu gen çeşitlerinden her birine alel gen denir.
I. Hastalık 8 numaralı bireye 1 ve 5 numaralı bireylerden gelmiştir.
B) Farklı karaktere ait genler aynı kromozom üzerinde bulunabilir.
II. 7 numaralı birey 5 ve 6 numaralı bireylerden sağlam olma genini almıştır.
C) Genotipi aynı olan iki canlıdan bağlı gen sayısı fazla olanın kromozom sayısı da fazla olur.
III. 4 numaralı birey hemofili genini 1 numaralı bireyden almıştır.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
D) Bir canlıdaki genlerin tamamına genotip adı verilir. E) Bir karakter için iki farklı alel gen taşıyan bireyler heterozigottur.
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
� Hemofili, kan pıhtılaşması için gerekli olan bir ya da daha fazla proteinin eksikliğinde ortaya çıkan kalıtsal bir hastalıktır.
203
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
6.
� Hemofili X kromozomunun homolog olmayan kısmında taşınan çekinik bir gen (Xh) ile belirlenir.
Köpeklerde B ve b genleri vücut renginin oluşumunda İ ve i genleri ise pigment oluşumunda görev alır. B geni siyah, b geni ise kahverengi bir fenotipin oluşmasını sağlar. Genotipinde İ geni bulunduran köpekler pigment oluşturamadığından albino olurken, bu geni içermeyen köpekler pigment üreterek renkli olurlar. Buna göre Bbİi genotipindeki iki köpeğin çaprazlanması sonucunda siyah renkli bir köpeğin oluşma ihtimali kaçtır? (Genler bağımsız) 3 1 3 1 3 A) B) C) D) E) 8 16 16 4 4
3.
Sirke sineklerine göz rengi X kromozomunun homolog olmayan segmentinde taşınır. Kırmızı göz rengi beyaz göz rengine baskındır.
Buna göre beyaz gözlü dişi bir sinek ile kırmızı gözlü bir erkek sineğin çaprazlanması sonucunda,
I. kırmızı gözlü dişi,
II. kırmızı gözlü erkek,
III. beyaz gözlü dişi,
IV. beyaz gözlü erkek
fenotipine sahip sirke sineklerinden hangileri oluşamaz? A) I ve II
� Dişilerde XhXh genotipindeki, erkeklerde ise XhY genotipindeki bireyler hemofili hastası olur.
4
Buna göre numaralı bireyler ile ilgili,
I. 3 numaralı birey hemofili genini 2 numaralı bireyden almıştır.
II. 4 numaralı bireyin erkek çocukları hemofili hastası olamaz.
III. Ailedeki tüm bireylerde hemofili geni bulunur.
IV. 1 ve 2 numaralı bireylerin kız çocukları hemofili olamaz. B) Yalnız III
D) III ve IV
I. Aile
II. Aile
C) I ve II
E) I, III ve IV
: Dişi
Alel gen kavramı ile ilgili,
III. Aile
: Erkek
Koyu renkli bireylerin fenotipinde ortaya çıkan özelliklerin otozomal çekinik, otozomal eş baskın ve X’ e bağlı çekinik olduğu bilindiğine göre, aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru olur?
I. Bir genin ayırt edilebilir fenotipik özellikler meydana getirebilen alternatif çeşitlerine denir.
Otozomal çekinik
Otozomal eş baskın
X’e bağlı çekinik
II. Çekinik bir alelin etkisini göstermesi baskın alelin olup olmamasına bağlıdır.
A)
II
III
I
III. Baskın ve çekinik alellerin gamete gitme olasılıkları eşittir.
B)
I
II
III
C)
III
II
I
ifadelerinden hangileri doğrudur?
D)
II
I
III
A) Yalnız I
E)
III
I
II
� Bozuk dentin X kromozomunun homolog olmayan kısmında taşı- nan baskın (XD) bir genle belirlenen kalıtsal bir hastalıktır.
204
10. Aşağıda üç farklı aileye ait soyağaçları verilmiştir.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
8.
E) III ve IV
: Erkek
2
3
� Hemofilinin kalıtımı kırmızı–yeşil renk körlüğünün kalıtımı ile benzerlik gösterir.
C) II ve III
: Dişi
1
D) II ve IV
Aşağıdaki soyağacında hemofili bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
Palme Yayınevi
7.
B) I ve IV
B) Yalnız III
D) II ve III 1. B
2. E
C) I ve II
E) I, II ve III 3. C
4. B
5. A
6. E
7. B
8. E
9. C
10. D
9.Ünite 16. TEST 1.
Mendel yaptığı monohibrit çaprazlamalarla aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşamamıştır?
4.
/ KALITIM
Temel Kavramlar
Karma
� Bu hastalığa sahip bireylerde dişteki dentin maddesi tam oluşmadığından çarpık diş yapısı görülür. Aşağıdaki soyağacında kırmızı – yeşil renk
körü olan bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
: Dişi
A) Her bir karakterin iki aleli gamet oluşumu
: Erkek
1
sırasında ayrılır.
: Tek yumurta ikizi
B) Bir karaktere ait iki farklı alele sahip bir bireyde fenotipte etkisini gösteren gene
2
baskın gen, gösteremeyen gene çekinik gen denir.
3
4 5
C) Karakterlerin nesilden nesile aktarılmasını sağlayan kalıtsal birimler bulunur.
Soyağacına göre numaralı dişi bireyler ile ilgili,
I. 4 ve 5 numaralı bireyler renk körlüğü bakımından aynı genotiptedir.
E) Kalıtsal karakterler her organizmada çiftler
II. 1 numaralı birey XRXr genotipindedir.
halinde bulunan genler tarafından kontrol
III. Renk körlüğü bakımından 3 numaralı bireyin genotipi bilinirken, 2 numaralı bireyin genotipi bilinemez.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
D) Gamet oluşumu sırasında farklı karakterleri denetleyen alel genler birbirinden bağımsız olarak ayrılır.
2.
Palme Yayınevi
edilir.
Bir insan popülasyonunda AB0 ve Rh sistemine bağlı olarak oluşabilecek maksimum genotip çeşidi sayısı kaçtır? A) 4
B) 8
C) 12
D) 18
A) Yalnız II
D) II ve III
a
b
B
D d
e
E) I, II ve III
5.
Aynı türe ait mor çiçekli iki bezelye bitkisi arasında yapılan çaprazlama sonucunda 3/4'ü � Dişilerde görülme oranı erkeklerden daha fazladır. mor çiçekli, 1/4'ü beyaz çiçekli olan F1 dölü elde edilmiştir. F1 dölünden alınan mor çiçekli iki bitki arasında yapılan ikinci çaprazlamadan elde edilen F2 dölündeki tüm bitkiler mor çiçekli olmuştur.
Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle doğrudur?
e
Yukarıda genotipi verilen hücreden mayoz bölünme sonucu aBdE genotipine sahip bir gametin oluşması,
A) F1 dölündeki bireylerin bir kısmı homozigot bir kısmı heterozigottur. B) Birinci çaprazlamaya alınan bireylerin ikisi
I. krossing over,
II. ayrılmama,
III. mutasyon
olaylarından hangileri ile açıklanabilir? A) Yalnız I
C) I ve II
E) 24
3. A
B) Yalnız III
� Dişilerde XDXD ve XDXd genotipindeki, erkeklerde ise XDY genotipindeki bireylerde bozuk dentin hastalığı görülür.
de heterozigottur. C) İkinci çaprazlamaya alınan bireylerin ikisi de heterozigottur.
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) II ve III
� Balık pulluluk, kulak kıllılığı ve yapışık parmaklılık Y kromozomunun homolog olmayan kısmında E) İkinci çaprazlamaya alınan bireylerden biri taşınan özelliklere örnek olarak verilebilir. homozigot diğeri heterozigottur.
D) F1 dölünde genotip ayrışım oranı 1:2:1'dir.
205
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
6.
� Bu özellikler erkeklerde görülür ve tek gen ile belirlenir. Dişilerde Y kromozomu bulunmadığından bu hastalıklar görülmez.
Aşağıda kromozom yapısında meydana gelen dört farklı olay şematize edilmiştir. Dikey oklar kromozomların kırılma noktalarını göstermektedir. A B C D E
F G H
A B C D E
F G H
A B C D E
F G H
A B C E
Delesyon
A D C B E
‹nversiyon
AaBbMmDD genotipindeki bir bireyin, aBmD genotipindeki bir gamet oluşturma olasılığı kaçtır? (Genler bağımsız.) 1 1 A) B) 0 C) 16 4 1 1 D) E) 8 2
9.
Kontrol çaprazlama aşağıdaki durumlardan hangisinin belirlenmesi için yapılır?
F G H
A B C B C D E
Duplikasyon
8.
F G H
F G H
A) Çekinik fenotipli bir bireyin genotipi B) Eş baskın fenotipli bir bireyin genotipi A B C D E
M N O C D E
F G H
C) Baskın fenotipli bir bireyin genotipi
F G H
D) Çevrenin bireyin fenotipi üzerindeki etkisi
Karfl›l›kl› translokasyon
� Y’nin homolog olmayan kısmında taşınan özellikler babadan sadece erkek çocuğa geçer.
M N O P Q
A B P Q
R
E) Alel genlerin bir gamete gitme olasılıkları
R
10. Aşağıda dört çocuklu bir ailede hemofili olan bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
Bu olaylar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
: Dişi
: Erkek
A) İnversiyon olayında kromozom içindeki bir
1
2
: Tek yumurta ikizi
parça tersine döner. çası tekrarlanır. C) Dört olayda da kromozom sayısı değişmez D) Karşılıklı translokasyonda homolog kro-
Palme Yayınevi
B) Duplikasyon olayında bir kromozom par-
: Çift yumurta ikizi
3
� Aralarında kan bağı olan kişiler arasında yapılan evliliğe akraba evliliği denir. Akraba evliliği, zararlı olan baskın ve çekinik genlerin bir araya gelme olasılığını artırdığından kalıtsal hastalıkların görülme sıklığını da artırır. 7.
� Aynı türe ait bireyler arasındaki farklılıklara varyasyon denir. Tür içindeki varyasyon mayoz bölünme, döllenme ve mutasyon gibi olaylar sonucunda artar.
206
6
Soyağacına göre, I. 3 ve 4 numaralı bireyler hemofili genini 1 numaralı bireyden almıştır.
II. 5 ve 6 numaralı bireyler genotiplerinde hemofili genini taşıyabilir.
III. 1 ve 2 numaralı bireylerin hemofili kız çocukları olamaz.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
azalır.
G ve H karakterleri bakımından genotipi bilinmeyen iki canlının çaprazlanması sonucu oğul dölde ortaya çıkan fenotip çeşit ve sayıları aşağıda verilmiştir.
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
11. Rh– kan grubuna sahip dişi bir birey,
• GH → 904
5
mozomlar arasında gen alış verişi olur. E) Delesyonda kromozomdaki gen sayısı
4
• Gh → 311
I. rr,
• gH → 298
II. RR,
• gh → 102
III. Rr
Buna göre çaprazlanan bireylerin genotipi aşağıdakilerden hangisidir?
genotipine sahip bireylerden hangisi ile evlenirse, doğabilecek çocuklarında kan uyuşmazlığı ortaya çıkamaz?
A) GgHh x GgHh
B) GgHh x gghh
C) ggHh x gghh
D) GGHH x gghh
A) Yalnız I
D) I ve III
E) gghh x gghh 1. D
2. D
3. B
B) Yalnız II
4. A
5. B
6. D
7. A
8. E
9. C
C) Yalnız III
E) II ve III 10. E
11. A
9.Ünite 17. TEST 1.
Huntington otozomal kromozomlardaki baskın bir alelin (A) sorumlu olduğu ölümcül bir hastalıktır. Bireyde 35 ya da 45 yaşlarına gelinceye kadar belirgin hiç bir fenotipik etki gözlenmez. Bu yaşlarda sinir sistemi geri dönüşümsüz bir şekilde bozulmaya başlar ve sonuçta birey ölür.
Bu bilgilere göre Huntington hastalığı ile ilgili,
I. Sadece homozigot baskın genotipteki bireylerin ölümüne neden olur.
II. Hastalıklı anne ve babanın sağlıklı çocukları olabilir.
III. Dişi ve erkek bireylerde farklı oranlarda görülür.
IV. Belirli bir yaştan sonra ölüme neden olması bu hastalığa neden olan alel genin, gen havuzundan elenmesini engeller.
yorumlarından hangileri yapılabilir? B) I ve IV D) II ve IV
2.
: Erkek 2
III
3
5
IV
: Dişi
1
II
I. kraliçe,
II. erkek,
III. işçi
arılarının genotipleri aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? I
4.
4
6
7
8
III
dd
D
dd
B)
Dd
d
Dd
C)
DD
D
DD
D)
Dd
d
DD
E)
dd
d
Dd
� Kromozom yapısı ve sayısındaki değişiklikler kromozom mutasyonları olarak adlandırılır.
Aşağıdaki soyağacında otozomal çekinik bir özelliği (a) fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. 1
2
5
6
3
4
1. kuşak 7
8 : Dişi : Erkek
2. kuşak 9
10
11
12
Soyağacına göre,
I. Atasal kuşaktaki tüm bireylerde çekinik � Vücut hücrelerinde (karaciğer ve alel gen bulunur.
II. 1. kuşaktaki 6, 7 ve 8 numaralı bireyler Aa genotipindedir.
III. 2. kuşaktaki 9 ve 12 numaralı bireyler ilgili özellik bakımından aynı genotiptedir.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur?
9
Soyağacına göre I., II., III. ve IV. jenerasyona ait dişi bireylerden hangilerinin hastalık genini taşıdığı kesin olarak söylenir?
II
A)
Atasal kuşak
Aşağıdaki soyağacında X’e bağlı çekinik bir hastalığı fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir. I
� Kromozomlar üzerindeki genlerde meydana gelen değişmelere mutasyon denir. d fenotipli bir kraliçe arı ile D fenotipli bir
C) II ve III E) III ve IV
Temel Kavramlar
Karma
erkek arının çiftleşmesi sonucu oluşan,
Palme Yayınevi
A) I ve II
3.
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III 5.
E) II ve III
AaBBEeFf genotipli bir birey ile ilgili,
II
III
IV
A)
1
2 ve 4
5, 6 ve 7
–
II. homozigot gen çifti sayısı → 2,
III. gen sayısı → 8
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
(Genler bağımsızdır.)
B)
—
3 ve 4
5 ve 7
8 ve 9
1
4
6 ve 7
–
D)
—
2 ve 3
5, 6 ve 7
9
E)
1
2
5
8 ve 9
kas gibi) meydana gelen mutasyonlar kalıtsal olmaz. Bu mutasyonlar sadece meydana geldiği bireyi etkiler.
C) I ve II
I
C)
/ KALITIM
I. karakter sayısı → 4,
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
� Üreme hücrelerinde (sperm ve yumurta gibi) meydana gelen mutasyonlar kalıtsal olup, gelecek nesillere aktarılabilir.
207
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
6.
� Mutasyonlar genelde zararlıdır. Ölüme neden olan mutasyonlara öldürücü (letal) mutasyon denir.
( ~) AaBb x AaBb (})
Yukarıda verilen dihibrit çaprazlamadan elde edilen sonuçların, Mendel'in öngördüğü fenotip açılım oranlarına uyması için,
I. baskın alelleri taşıyan gametlerin birbiriyle döllenme olasılığının fazla olması,
9.
Kedilerde post rengi X kromozomunun homolog olmayan kısmında taşınan iki genle belirlenir.
Bu genlerden,
– A geni sarı post rengini,
– B geni siyah post rengini
– A ve B genleri ise birlikte bulunmaları durumunda alacalı post rengini
II. alel genler arasında tam baskınlık olması,
oluşturmaktadır.
III. ilgili karakterler ait genlerin bağımsız olması
Buna göre dişi kedilere ait,
� Mutasyonların çok az kısmı yararlı olup, canlının çevreye olan adaptasyonunu sağlayarak yaşama şansını artırır.
koşullarından hangilerinin olması gerekli-
I. sarı postlu kedinin normal yumurtası,
dir?
II. siyah postlu kedinin gonozomları ayrılmamış yumurtası,
III. alacalı postlu kedinin gonozomları ayrılmamış yumurtası
A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
� Bir kromozomun kırılması, kro mozom yapısında delesyon, duplikasyon, inversiyon ve translokasyon olarak adlandırılan dört çeşit değişime yol açabilir.
E) I, II ve III
Aşağıda iki farklı aileye ait bireylerden 0 kan grubunda olanlar koyu renkli olarak verilmiştir. I. Aile
II. Aile
: Dişi : Erkek
1
Palme Yayınevi
7.
C) I ve III
Erkek kedilere ait,
IV. siyah postlu kedinin gonozom taşımayan spermi,
V. sarı postlu kedinin X kromozomu taşıyan spermi,
VI. siyah postlu kedinin Y kromozomu taşıyan spermi
gametlerinden hangilerinin döllenmesi sonucu alacalı postlu bir erkek kedi oluşabilir? A) I ve V
B) II ve IV D) III ve IV
C) II ve VI
E) III ve VI
2
Birinci ailede koyu renkli olmayan tüm bi-
10. Aşağıdaki soyağacında bir ailedeki dört çocuğun kan grubu fenotipleri verilmiştir.
reylerin alyuvar zarında A antijenin olduğu
bilindiğine göre, 1 ve 2 numaralı bireylerin
: Dişi
kan grubu bakımından aynı genotipe sahip
� Sentromer taşımayan bir kromozom parçasının hücre bölünmesi sırasında koparak kaybolmasına delesyon denir.
: Erkek
olabilme olasılığı kaçtır? A) 0
1
B) 1 D)
1 4
C) E)
1 8
2
A Rh +
1 2
B Rh–
3
4
0 Rh –
B Rh+
Soyağacına göre bu aile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisinin doğruluğu kesin değildir? A) Erkek çocuklar kız çocuğa kan veremez. B) Anne ve babada Rh faktörlü ile ilgili çekinik alel bulunur. C) İkinci çocuk kan grubu ile ilgili B0rr geno-
8. � Mayoz bölünme sırasında kopan bir parçanın ilave bir segment olarak kardeş kromatide yapışmasına duplikasyon denir.
208
Genotipi A0Rr olan bir anne ile genotipi ABRr olan bir babanın
ARh+
tipindedir. D) Kan grubu ile ilgili anne A0, baba B0 geno-
kan grubunda
tipindedir.
bir çocuğa sahip olma olasılığı kaçtır? A) 3/4 B) 3/16 C) 1/4 1. D
2. A
D) 1/2
3. B
4. A
E) Birinci ve dördüncü çocuğun kan grubu
E) 3/8 5. C
genotipleri aynı olamaz. 6. D
7. C
8. E
9. E
10. D
9.Ünite 18. TEST 1.
2.
Bir hastanede aynı gün dünyaya gelen beş bebek ve ait oldukları ailelerin kan grupları ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru olamaz?
4.
/ KALITIM
Temel Kavramlar
Karma
� Bir kromozom parçasının, koptuğu kromozoma ters yönde bağlanmasına inversiyon denir. Eşbaskın özellik gösteren bir karakter ba-
kımından heterozigot genotipli iki bireyin çaprazlanması ile ilgili,
I. Fenotip ayrışım oranı 1 : 2 : 1'dir.
Anne
Baba
Bebek
II. Yavruları üç farklı genotipte olabilir.
A)
B
A
AB
B)
AB
B
0
C)
AB
0
B
III. Anne ve baba ile aynı fenotipte yavru bir 1 bireyin oluşma ihtimali 'dir. 2 ifadelerinden hangileri doğrudur?
D)
B
0
0
E)
AB
AB
A
A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
� Bir kromozomdan kopan bir parçanın homolog olmayan bir kromozoma yapışmasına translokasyon denir.
Aşağıdaki soyağacında belirli bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
5.
: Dişi
Palme Yayınevi
: Erkek
Bireyler
Test Serumları Anti - A
Anti - B
Anti - Rh
Buna göre ilgili özelliğin kalıtımı aşağıdaki-
Anne
–
+
+
lerden hangisi ile olamaz?
Baba
+
+
+
1. çocuk
–
+
+
2. çocuk
+
–
–
A) X’e bağlı çekinik B) Otozomal baskın
C) X’e bağlı baskın D) Otozomal çekinik
((+): çökelmenin olduğunu, (–): çökelmenin olmadığını göstermektedir).
Tablodaki verilere göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
E) Otozomal eş baskın 3.
Bir ailede anne, K özelliği bakımından heterozigot genotiplidir.
Bu özellik bakımından baba,
I. KK,
II. XKY,
III. Kk
Kan grubu bilinmeyen bir ailenin bireylerinden alınan kan örnekleri üzerine Anti-A, Anti-B ve Anti-Rh test serumları damlatılarak, elde edilen sonuçlara göre aşağıdaki tablo hazırlanmıştır.
� Kromozom yapısındaki değişimler insanlarda bazı hastalıklara neden olabilir.
A) Annenin kan grubu B0Rr genotiplidir. B) Babanın alyuvar zarında A, B ve Rh antijenleri bulunur. C) 1. çocuğun kan grubu genotipi annesi ile aynı olamaz.
genotiplerinden hangilerine sahip olursa, çocuklarında çekinik fenotip (k) görülemez? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
D) 2. çocuğun alyuvar zarında Rh antijeni bulunmaz. E) Bu ailenin BRh+ fenotipli bir kız çocukları- � Örneğin beşinci otozomal kromonın olma olasılığı 3/16’dır.
zom üzerinde meydana gelen bir kopma “kendi miyavlaması” (cri du chat) olarak adlandırılan bir sendroma neden olur.
209
9.Ünite
/ KALITIM
Temel Kavramlar
6.
� Normal şartlarda gamet oluşu- munda ataya ait kromozom sayısı mayozla yarıya iner (n).
I. Baba renk körüdür.
10. Aşağıdaki soyağacında bir aileye ait üçüzler numaralandırılarak verilmiştir.
II. Anne XRXr genotipindedir.
Renk körü kız çocukları olan bir aile ile ilgili,
III. Tüm erkek çocukları renk körüdür.
yargılarından hangileri kesin olarak doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
7.
A) aBN
B) ABN D) aBn
� Mayoz bölünme sırasında bazen homolog kromozomlar ayrılma8. yarak aynı kutba gider. Bu olaya ayrılmama denir.
: Tek yumurta ikizi 1
AaBbNn genotipindeki bir bireyde A ve B genleri bağlı olduğuna göre, bu bireyde aşağıdaki gametlerden hangisinin oluşma ihtimali diğerlerinden fazladır? C) Abn E) AbN
Aşağıdaki soyağacında X’e bağlı çekinik bir hastalığı fenotipinde gösteren bireyler koyu renkli olarak verilmiştir.
: Dişi : Erkek
2
3
Bu bireyler ile ilgili,
I. İki spermin iki yumurtayı döllemesi sonucu oluşurlar.
II. 1 ve 2 numaralı birey aynı plesantadan beslenir.
III. 2 ve 3 numaralı bireylerin annelerinden aldıkları gonozom çeşitleri farklı olabilir.
IV. 1 ve 3 numaralı bireylerin kan grupları farklı olamaz.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II
B) III ve IV
I : Dişi II
Palme Yayınevi
D) II, III ve IV
: Erkek
III
� Ayrılmama sonucunda kromozom sayısı normalden bir fazla (n+1) ya da bir eksik (n–1) olan gametler oluşur.
Buna göre, numaralandırılmış ailelerin bu özelliği fenotipinde gösteren bir çocuğa sahip olma ihtimalleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) I > II = III
B) II > III > I
D) I = II = III 9.
C) II = III > I
E) II > I > III
– 298 normal renkli – düz kanatlı,
– 312 normal renkli – kıvrık kanatlı,
– 304 siyah renkli – düz kanatlı,
– 296 siyah renkli – kıvrık kanatlı
yavru döl elde edilmiştir.
Buna göre çaprazlanan erkek ve dişi Drosophila’ların genotipleri aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
Canlıların yapısında etkili olan mutasyonlar ile ilgili,
Erkek
I. Genin nükleotit diziliminde değişime neII. Bireyin fenotipinde etkisini mutlaka gösterir.
� Ayrılmama olayı hem otozomlarda hem de gonozomlarda görülebilir.
210
Dişi
A)
Nndd
nnDd
B)
NnDd
NnDd
C)
nndd
NnDd
D)
nnDd
Nndd
E)
NNdd
nnDD
III. Kromozomlarda yapısal bozukluklara yol açabilir.
E) I, II, III ve IV
11. Drosophila’da normal vücut rengi (N) ve kanatların düzgün (D) olması, siyah vücut rengi (n) ve kanatların körelmiş (d) olmasına baskındır. Normal renkli ve körelmiş kanatlı erkek Drosophila ile siyah renkli ve düzgün kanatlı dişi Drosophila çaprazlandığında,
den olabilir.
C) I, II ve III
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 1. B
2. C
3. A
4. E
5. C
6. A
12. Sağlıklı dişi bir insanda kaç çift homolog kromozom bulunur? A) 12 7. B
8. C
B) 22 9. D
C) 23 10. A
D) 46 11. A
E) 92 12. C
9.Ünite
/ KALITIM
DERS NOTLARI
211
Sinir Sistemi
10. Ünite
10.Ünite 1. TEST 1.
Eşik değerde bir uyarı ile oluşan impulsun bir sinir hücresine ait,
I. akson,
II. dendrit,
III. hücre gövdesi
kısımlarından geçiş sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) I – II – III B) I – III – II C) II – I – III D) II – III – I E) III – II – I 2.
4.
Aşağıda özdeş yapıdaki üç nörona verilen uyarı şiddetleri gösterilmiştir. Uyarı şiddeti
5.
Uyarı şiddeti
Nöronun Yapısı ve İmpuls İletimi
Nöron çeşidi
B
Nöron çeşidi
II. Akson çevresinde miyelin bulunması impuls iletimini hızlandırır. III. İki sinir hücresi arasındaki impuls iletimi, sinir hücrelerindeki iletime göre daha yavaştır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III � Sinir sistemi; dış ve iç ortamdan Aşağıdaki şemada çevreden gelen uyarıyı alan bir reseptör hücre ile X, Y, Z ve K efektör organları arasındaki numaralandırılmış nöronların bağlantı şekilleri gösterilmiştir.
Palme Yayınevi C
Nöron çeşidi
I. C nöronunda impuls oluşamaz.
II. B nöronunda oluşan impulsun büyüklüğü A nöronu ile aynıdır.
III. B nöronundaki impuls iletimi A nöronundan daha hızlı olur.
ifadelerinden hangileri kesin olarak doğrudur?
I. büyüklüğü,
II. iletim yönü,
III. sıklığı
özelliklerinden hangileri nörona uygulanan impulsun şiddeti hakkında fikir verir? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
6 7
X Y Z K
Reseptör hücreden eşik değerin üzerinde alınan bir uyarı sadece X efektör organını etkilediğine göre, bu durumla ilgili olarak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
� İç ve dış ortamdan gelen uyarıları alan duyu organlarındaki özelleşmiş hücrelere reseptör (alıcı) denir.
C) 3, 5, 6 ve 7 nolu nöronlarda impuls iletimi � Reseptörlerle alınan uyarılar, olmamıştır. merkezi sinir sisteminde yorumD) 1 ve 3 nolu nöronlar arasında engelleyici lanır ve sinir hücreleri aracılığıyla efektör hücrelere (kas ya da salgı sinaps gerçekleşmiş olabilir. E) 2 ve 5 nolu nöronlar arasında oluşan sinaptik boşluğa salınan nörotransmitter moleküller 5 nolu nöronda impuls iletimi-
bezi hücreleri) iletilir. Böylece vücudun uygun tepki vermesi sağlanır.
ne neden olamamıştır.
Bir nöronda iletilen impulsun,
3
5
B) X efektör organının tepki verebilmesi için tüm sinaps aralıklarında kolaylaştırma yapılmıştır.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 3.
1
4
alınan uyarıları iletme ve vücudun çeşitli kısımları arasında bütünlüğü sağlama görevlerini gerçekleştirir.
A) 1, 2 ve 4 nolu nöronlarda elektrokimyasal değişimler gerçekleşir.
A nöronunda impuls oluşumu gözlendiğine göre,
2
Reseptör hücre
Uyarı şiddeti
Temel Kavramlar
� Canlıların dış dünya ile iç çevresi arasında bağlantı kurmasını ve İmpuls iletimi ile ilgili, bütünlüğünün korunmasını deI. Akson çapının büyük olması impuls iletim netleyici ve düzenleyici sistemler hızını yavaşlatır. sağlar.
A
/ SİNİR SİSTEMİ
6.
Sinir hücrelerinde aşağıda verilen yapılardan hangisi ortak olarak bulunmaz? A) Dendrit
B) Mitokondri
C) Akson
D) Çekirdek E) Miyelin kılıf
� Sinir sisteminin yapısal ve işlevsel birimine nöron (sinir hücresi) denir.
213
10.Ünite
/ SİNİR SİSTEMİ
Temel Kavramlar
7.
Uyartının sinapslardan geçişi sırasında si-
11. Aşağıdaki tabloda üç farklı sinir hücresinin
naptik bölgede aşağıdaki olaylardan han-
� Bir nöronda, çekirdek ve diğer organelleri taşıyan bir hücre gövdesi ile gövdeden çıkan iki tip uzantı bulunur.
gerçekleştirdiği görevler verilmiştir.
gisi gerçekleşmez?
Sinir hücresi çeşidi
A) Seçici direnç B) Engelleme C) Kolaylaştırma D) Nörotransmitter madde sentezi
I
Uyartıların değerlendirilmesi ve yorumlanmasında rol oynamak
II
Uyartıyı reseptörden alarak merkezi sinir sistemine taşımak
III
Merkezi sinir sisteminde bütünleştirilen uyartıyı tepki organlarına iletmek
E) Nörotransmitter madde yıkımı
� Hücre gövdesinde granüllü en- 8. doplazmik retikulumun bulunduğu bölgeler Nissl cisimcikleri olarak adlandırılır. Ayrıca hücre gövdesinde hücre iskeletinin elemanı olan nörofibriller bulunur
Aşağıda verilen ikili yapılardan hangisi arasında sinaptik aralık bulunamaz? A) Duyu nöronu – Motor nöron B) Motor nöron – Efektör organ
Tablodaki verilere göre numaralandırılmış
C) Reseptör – Duyu nöronu
sinir hücresi çeşitleri aşağıdakilerden han-
D) Duyu nöronu – Ara nöron
gisinde doğru verilmiştir?
E) Duyu nöronu – Efektör organ
9.
I
Bir duyu nöronunun dendriti,
Palme Yayınevi
� Hücre gövdesinden çıkan kısa ve çok sayıda dallanmış uzantıya dendrit denir. Dendritler diğer hücrelerden gelen uyarıları alırlar ve bu uyarıları bir elektrik sinyali halinde hücre gövdesi boyunca taşırlar.
Gerçekleştirdiği görev
reseptör
efektör ara nöron
I
II
III
A) Duyu nöron
Ara nöron
B) Ara nöron
Motor nöron Duyu nöron
C) Ara nöron
Duyu nöron
D) Duyu nöron
Motor nöron Ara nöron
E) Motor nöron Ara nöron
Motor nöron
Motor nöron
Duyu nöron
III
II
yapılarından hangileri ile sinaps yapar? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
12. Sinapslardaki kimyasal iletimde görev yapan asetil kolin, işlevi bittikten sonra kolinesteraz
� Hücre gövdesinden çıkan uzun uzantılara akson denir. Aksonların 10. Sinaps boşluklarında meydana gelen seçisonlandığı ve dallanarak genişleci direnç olayı ile ilgili aşağıdaki açıklamadiği bölge akson ucu olarak adlardan hangisi yanlıştır? landırılır.
A) Bir uyarıya karşı verilecek tepkinin özelliğini belirler. uyarılmasını önler. C) Uyarıya özgü tepkinin verilmesine yardımcı olur.
214
Bu olay, I. asetil kolinin sinapslardaki birikimini engelleme,
II. sinapsın bir sonraki impulsu iletebilmesine olanak sağlama,
B) Vücudun diğer kısımlarının gereksiz yere
� Aksonlar hücre gövdesinden gelen uyarıları diğer bir sinir hücresine ya da efektör organa iletir.
adı verilen bir enzim tarafından hızla parçalanır.
III. asetil kolinin akyuvarlar için antijen etki göstermesini önleme
durumlarından hangilerini sağlamaya yönelik olarak gerçekleşir?
D) Uyarının sinapsla bağlantılı olan tüm nö-
A) Yalnız II
ronlara iletilmesini sağlar.
D) II ve III
E) İmpulsun ulaşacağı bölgeyi belirler. 1. D
2. A
3. A
4. D
5. B
B) I ve II
6. E
7. D
8. E
9. C
C) I ve III E) I, II ve III
10. D
11. C
12. B
10.Ünite Nöronun Yapısı ve İmpuls İletimi
2. TEST 1.
I. salgılanan nörotransmitter madde çeşidi,
II. çekirdekte bulunan kromozom sayısı,
III. akson uzunluğu
özelliklerinden hangileri farklı olamaz? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II 2.
4.
Aynı bireye ait olan iki farklı nöronda,
C) Yalnız III
Aşağıda bir ara ve motor nöron arasındaki bağıntı şematize edilmiştir.
Bir nörona ait X, Y ve Z yapılarında, • X; başka bir nöron veya reseptörlerden gelen uyarıları hücre gövdesine iletme,
• Y; nöronda uyartının iletim hızının artmasını sağlayan izolasyon özelliği gösterme,
• Z; çekirdek ve taşıdığı diğer organellerle birlikte metabolik olayları düzenleme
işlemleri gerçekleştirilmektedir.
Buna göre X, Y ve Z yapıları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
X
Y
Z
A) Dendrit
Miyelin kılıf
Hücre gövdesi
B) Dendrit
Hücre gövdesi
Akson
C) Akson
Miyelin kılıf
Dendrit
D) Hücre gövdesi
Akson
Dendrit
E) Miyelin kılıf
Dendrit
X
Y
Z
Palme Yayınevi
Ca++
Sinapstaki impuls iletimi sürecinde görev yapan nörotransmitter maddelerin,
I. reseptöre bağlandığı,
II. ekzositoz ile salgılandığı,
III. görevini yaptıktan sonra yıkıma uğradığı
bölümler ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangileri doğrudur?
3.
5.
Temel Kavramlar � Bir sinir hücresinde uyartının iletim yönü; dendrit → hücre gövdesi → akson şeklindedir.
E) I ve III
/ SİNİR SİSTEMİ
� Birçok akson miyelin kılıf denilen izolasyon tabakasıyla sarmalanmıştır.
� Lipit yapıda olan miyelin kılıflar aksonun elektriksel olarak izolasyonunu sağlar. Aynı zamanda sinir impulslarının iletim hızını da artırırlar.
Hücre gövdesi
Aşağıda bir sinir hücresine ait bazı bölümler numaralandırılarak verilmiştir.
3
I
II
III
A)
X
Y
Z
B)
Z
Y
X
I. 1 numaralı yapıdan nörotransmitter maddeler salgılanır.
II. 3 numaralı kısım ranvier boğum olarak adlandırılır.
III. 4 numaralı kısım diğer bir nöron ya da efektör organla sinaps yapar.
IV. 2 numaralı kısımda impuls iletimi sırasında � Miyelin kılıfın yer yer kesintiye elektriksel değişimler gerçekleşir. uğraması sonucu oluşan boşluğa
ifad elerinden hangileri doğrudur?
C)
Y
X
Z
D)
Z
X
Y
E)
Y
Z
X
Yetişkin bir insanın merkezi sinir sisteminde bulunan sinir hücrelerinde,
I. antikor üretimi,
II. protein sentezi,
III. ekzositoz ile nörotransmitter salgılama
olaylarından hangileri gerçekleştirilebilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
4
1
C) I ve II
E) I, II ve III
2
Numaralandırılmış kısımlar ile ilgili,
A) I ve II
B) I ve IV D) II ve IV
C) II ve III E) III ve IV
� Akson çapının artışı impuls iletim hızını artırır.
Ranvier boğumu denir. Ranvier boğum sayısının azalması impuls iletimini hızlandırır. Ranvier boğumlarında miyelin bulunmaz.
215
10.Ünite
/ SİNİR SİSTEMİ
Temel Kavramlar � Bir sinir impulsunun (aksiyon potansiyeli) akson boyunca bir ranvier boğumundan diğerine sıçrayarak iletilmesine atlamalı (saltatorik) iletim denir. Bu tip bir iletim impulsun miyelinli aksonlarda 120 m/sn hızda iletilmesini sağlar.
6.
Omurgalı hayvanlarda içsel ve dışsal uyarılara karşı denetimi sağlayan sinir sisteminin çalışmasında,
I. reseptörün uyarıyı algılaması,
II. impulsun efektör hücrelere iletilmesi,
III. impulsun merkezi sinir sistemine taşınması,
IV. oluşan impulsun yorumlanması
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) I – II – IV – III
B) I – III – IV – II
C) II – I – IV – III
D) II – IV – I – III
9.
Ergin bir bireyin sinir hücrelerinde gerçekleşen,
I. protein sentezi,
II. ATP üretimi,
III. nörotransmitter salgılanması
olaylarından hangileri olgun alyuvarda gerçekleşmez? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I ve III
E) IV – III – I – II � Bir aksonun özelleşmiş uç kısmına 7. sinaptik uç denir. Sinaptik uçtan salgılanan nörotransimitterler impulsun diğer sinir hücresine veya efektöre iletilmesini sağlar.
Y
X
10. Bir impulsun özdeş yapıdaki 1 ve 3 nolu nöronlar arasındaki geçişi aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
Z
M
� Sinir hücreleri görevlerine göre duyu nöronları, ara nöronlar ve motor nöronlar olmak üzere üç gruba ayrılır.
� Duyu nöronları, duyu reseptörlerinden aldıkları uyarıları merkezi sinir sistemine (beyin-omurilik) iletir. Bunlara getirici sinirler de denir.
I. X kısmında ışığa duyarlı reseptörler bulunur.
3
Buna göre impulsun 1, 2 ve 3 nolu kısımlardan geçiş hızı aşağıdaki grafiklerden hangisinde doğru gösterilmiştir?
A)
B)
‹letim h›z›
II. Y ve M kısmındaki nöronlar merkezi, Z kısmındaki nöronlar çevresel sinir sisteminde bulunur.
1
III. N efektör organ olup, alınan uyarıya özgü bir cevap oluşturur.
2
C)
‹letim h›z›
3
1
2
D)
‹letim h›z›
3
1
2
3
E)
‹letim h›z›
‹letim h›z›
1
1
yargılarından hangileri yanlıştır? B) Yalnız III
D) I ve III
8.
2
Bir insanın sinir sistemi ve bağlantılı olduğu yapılar ile ilgili,
A) Yalnız II
C) I ve II
E) II ve III
Nöronlarda gerçekleşen atlamalı iletim ile ilgili,
I. Miyelinli nöronlarda gerçekleşirken, miyelinsiz nöronlarda gerçekleşmez.
II. İmpuls iletimini sağlayan iyon geçişi, miyelin kılıfın kesintiye uğradığı Ranvier boğumlarda gerçekleşir.
� Ara nöronlar, merkezi sinir siste minde bulunur. Motor ve duyu nöronları arasında bağlantıyı sağlar. Duyu nöronlarından gelen bilgileri değerlendirir ve oluşturduğu cevabı (tepkiyi) motor nöronlara iletir.
216
Palme Yayınevi
1
N
III. İmpuls iki Ranvier boğumu arasında bir boğumdan diğerine atlayarak iletilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III 1. B
2. D
4. A
5. E
3
I. çizgili kas,
II. endokrin bez,
III. sinir hücresi
yapılarından hangilerini uyarabilir? B) Yalnız III
D) I ve III 6. B
2
E) I, II ve III 3. D
3
11. Bir sinir hücresinin sinaptik ucundan ekzositoz ile sinaptik boşluğa salınan nörotransmitter moleküller,
A) Yalnız I
C) I ve III
2
7. A
8. E
9. E
C) I ve II
E) I, II ve III 10. C
11. E
10.Ünite
1.
Beyin kabuğunda göz ve kulak gibi duyu organlarına ayrılan alanların büyüklüğü birbirinden farklıdır.
4.
Bu durum göz ve kulaktaki,
Sağlıklı bir insanda,
• uyarıları alma,
• uyarıları bütünleştirici merkezlere iletme,
• kas ve salgı bezi gibi efektör hücrelere uyarıyı iletme
işlevlerinin gerçekleşmesini sağlayan sistem aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
I. reseptör çeşidi,
II. uyarının frekansı,
III. reseptör sayısı
özelliklerinden hangilerinin farklı olması ile açıklanabilir?
A) Endokrin sistemi
A) Yalnız I
C) Boşaltım sistemi
B) Yalnız II
D) I ve II 2.
1
D) Dolaşım sistemi
E) I ve III
2
3
� Sadece duyu nöronu zarar gören bir kişide; uyarı merkezi sinir sistemine iletilemez. Kişi tarafından uyarının niteliği (sıcak, soğuk, acı Aşağıda merkezi sinir sistemine ait olan farklı gibi) algılanmaz.
E) İskelet ve kas sistemi
5.
kısım verilmiştir.
Tepk i
Beyincik
M.S.S
Yaşadığı bir zehirlenme sonucu aldığı uyarıları beyin kısmında değerlendirdiği halde tepki veremeyen bir bireyde,
Palme Yayınevi
a. impuls iletimi olan,
b. impuls iletimi olmayan
nöron çeşitleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur?
3.
a
b
A)
1
2 ve 3
B)
1 ve 2
3
C)
3
1 ve 2
D)
2 ve 3
1
E)
1, 2 ve 3
–
Beyin kabuğu Omurilik soğanı
K
Bu bölümler ile ilgili,
I. Yutma ve çiğneme fonksiyonları bozulan bir bireyde L kısmı zarar görmüş olabilir. � Sadece ara nöronu zarar gören bir
II. Kanındaki osmotik basınç çok yüksek olduğu halde su içme isteği oluşmayan bir bireyde M kısmı zarar görmüş olabilir.
III. Vücut duruşu bozulmuş bir bireyde K kısmı zarar görmüş olabilir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II 6.
I. beyin kabuğu,
A) Kan basıncı
II. reseptör,
D) Sembolleri algılama E) Hayal kurma
kişide; uyarı duyu reseptöründen alınıp, duyu nöronları ile merkezi sinir sistemine getirilse bile buradaki ara nöronlar çalışamayacağından uyarı değerlendirilmez ve tepki oluşmaz.
C) Yalnız III
E) I ve III
Su içmek için bardağı eline alan Tuna’nın suyun soğuk olduğunu anlamasıyla sonuçlanan duyu olayında uyarıların,
C) Görme
M
L
Aşağıdakilerden hangisi bir insanda uç beyin tarafından kontrol edilemez?
B) Konuşma
� Motor nöronlar, merkezi sinir sisteminden aldıkları emirleri efektör hücrelere ileterek tepkinin (motor cevap) oluşmasını sağlar. Bunlara götürücü sinirler de denir.
B) Sinir sistemi
C) Yalnız III
Aşağıdaki şemada bilginin işlenmesinde görev yapan üç farklı nöron şematize edilmiştir.
Uyarı
Temel Kavramlar
Karma
3. TEST
/ SİNİR SİSTEMİ
� Sadece motor nöronu zarar gören bir kişide; uyarı duyu nöronları ile kısımlarından geçiş sırası aşağıdakilerden ara nöronlara iletilir ve değerlenhangisinde doğru verilmiştir? dirilir. Yani uyarının niteliği (acı, soğuk, sıcak gibi) algılanır, fakat A) I – II – III B) II – I – III C) II – III – I değerlendirme sonucu tepki orgaD) III – I – II E) III – II – I nına iletilemez.
III. talamus
217
10.Ünite
/ SİNİR SİSTEMİ
Temel Kavramlar � Sinir sisteminde nöronlardan daha fazla sayıda bulunan yardımcı hücrelere nöroglia ya da glia hücreleri denir. Glia (destek) hücreleri, sinir sisteminin yapısal bütünlüğünü ve nöronların normal işlev görmesini sağlar.
7.
Hipotalamusu zarar gören bir insanda,
I. karbonhidrat ve yağ metabolizmasının düzenlenmesi,
II. eşeysel yönelme ve olgunlaşma,
III. su ve iyon dengesinin sağlanması
olaylarının hangilerinde bir aksama görülmesi beklenir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
10. Çeşitli uyarılar reseptörler aracılığıyla alındıktan sonra beyine ait “X” merkezine gelip ayırt edilirler. Ayırt edilme sonucuna göre ise beyin kabuğunun ilgili merkezince değerlendirilirler.
C) Yalnız III
E) I, II ve III
Buna göre çeşitli duyuların ayırt edilmesini ve beyin kabuğundaki merkeze iletilmesini sağlayan beynin “X” bölümü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) Hipotalamus
B) Hipofiz
C) Talamus
D) Beyincik E) Omurilik
� Nöronlara desteklik veren ve beslenmelerine yardımcı olan 8. glia hücreleri ortamdaki iyon konsantrasyonunu kontrol ederek nöronların metabolizmasını düzenler. Ayrıca, yabancı parti- külleri ve atıkları tüketerek sinir sistemi için bağışıklık sağlar.
Aşağıdaki şekilde gösterilen X, Y ve Z nöronları arasında impuls iletimi, nörotransmitter madde olan noradrenalin sayesinde gerçekleşmektedir.
11. Aşağıda bir insanın merkezi sinir sistemine ait bazı kısımlar numaralandırılarak gösterilmiştir.
‹mpuls iletim yönü
Reseptör
X
Y
Z
Efektör
I
Eşik şiddette uyar›
� Glia hücrelerinin bazı tipleri miyelin kılıf yapımından sorumludur. Oligodendrositler merkezi sinir sisteminin nöronlarında, Schwann hücreleri ise çevresel sinir sisteminin nöronlarında miyelin kılıf oluşturan glia hücreleridir.
Y ve Z nöronları arasındaki sinaptik aralığa noradrenalini yıkan manoaminooksidaz (MAO) enzimi enjekte edildikten sonra doğrudan Y nöronuna uyarı verilmiştir.
Palme Yayınevi
II III IV
Buna göre, I. reseptörde impulsun oluşması,
II. X nöronunun dendritinden aksonuna doğ-
me, zeka gibi olayları denetler. B) II → Hipotalamus olup; homeostatik dü-
ru impuls iletimi,
zenleme ile ilgili olayları denetler.
III. Y nöronunun aksonundan noradrenalin
C) III → Omurilik soğanı olup; ön beyin ve
salgılanması, IV. efektör organda tepki oluşumu
durumlarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenir? A) Yalnız II
•
Reseptörde uyarının alınma- 9. sı ve impuls oluşumu
orta beyin arasındaki mesajları düzenler.
� Dışarıdan alınan bir uyarıya cevap verme sürecinde dört ana basamak bulunur. Aşağıda bu basamaklar verilmiştir:
B) Yalnız III
D) II ve III
D) IV → Omurilik olup; vücuttaki bazı refleks olaylarını denetler. E) V → Beyincik olup; vücut dengesinin ve kas faaliyetlerinin düzenlenmesini sağlar.
C) I ve II
E) III ve IV 12. Birçok sinir hücresinden oluşan bir sinir kordonuna eşik değerin üzerindeki uyarıla-
Aşağıdakilerden hangisi beyin kabuğu loplarında bulunan merkezlerde değerlendirilmez?
•
İmpulsun nöronda iletimi
•
İmpulsun sinapsta iletimi
A) Görme
B) Okuma
•
Efektör organda tepki oluşu-
C) İşitme
D) Kas tonusu
rın verilme sıklığı ve şiddeti artırıldığında,
I. bir nöronda iletilen impulsun hızı,
II. uyarılan nöron sayısı,
III. oluşan impuls sayısı niceliklerinin hangilerinde artış gözlenir? A) Yalnız I
E) Konuşma
mu
218
Buna göre, numaralandırılmış kısımlar ve denetlediği olaylar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) I → Beyin yarım küresi olup; hafıza, öğren-
V
1. C
2. B
3. A
4. B
B) Yalnız III
D) I ve III 5. E
6. C
7. E
8. B
9. D
C) I ve II
E) II ve III 10. C
11. C
12. E
10.Ünite 4. TEST 1.
Bir doktor muayene ettiği kişinin sinir sistemi işlevlerinden birini test etmek için dizine küçük bir çekiçle vuruyor. Bunun sonucunda muayene edilen kişinin bacağı kasılarak öne doğru fırlıyor.
4.
Temel Kavramlar
Karma
� İç ve dış çevreden gelen çeşitli uyarıların nöronlarda başlattığı Nörotransmitter maddelerin akson ucunelektriksel ve kimyasal değişikdan salgılanma mekanizması (I) ile sinaptik liklere impuls (uyartı) adı verilir.
aralıkta taşınma biçimi (II) aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? I
II
A)
Ekzositoz
Difüzyon
B)
Endositoz
Aktif taşıma
II. Uyarıya verilecek cevap omurilikte oluşturulmuştur.
C)
Ekzositoz
Aktif taşıma
D)
Endositoz
Difüzyon
III. Kaslar efektör organ olarak görev yapmıştır.
E)
Endositoz
Osmoz
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Bu durumla ilgili, I. Sırasıyla motor, ara ve duyu nöronları görev yapmıştır.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II 2.
E) II ve III
5.
Yaşamsal olaylar kontrol eder mi?
Hayır
K
L
Evet
Hayır
M
N
rindeki uyarılara ise tüm gücü ile tepki verir. Nöronların uyarılara bu şekilde hiç tepki vermemesine ya da tüm gücü ile tepki vermesine ya hep ya hiç prensibi denir.
I. K → uç beyin,
II. L → talamus,
III. M → omurilik soğanı
IV. N → beyincik
eşleştirmelerinden hangileri kesin olarak doğrudur?
hangisi yazılamaz?
A) Tüketilen glikoz miktarı B) Üretilen ısı miktarı
� Nörondaki impuls iletiminde polarizasyon, depolarizasyon ve repolarizasyon evreleri görülür.
D) Tüketilen oksijen miktarı E) Üretilen karbondioksit miktarı
B) I ve III D) III ve IV
� Tek bir sinir telinde uyarının şiddetinin artması, oluşan impulsun iletim hızını ve büyüklüğünü (şiddüşey eksendeki X yerine aşağıdakilerden detini) değiştirmez.
C) İmpulsun iletim hızı
3.
� Bir nöron eşik değerin altındaki uyarılarda impuls oluşturmaz. Eşik değer ve eşik değerin üze-
Zaman
Sinir sistemine ait yukarıdaki şemaya göre,
A) I ve II
� Bir sinir hücresinde impuls oluşmasını sağlayan en düşük uyarı şiddetine eşik değer denir.
Hayır
Beş duyu merkezine ait bölümler içerir mi? Evet
İmpuls iletiminin gerçekleştiği bir nörona ait, X
Ön beyine ait bir bölüm müdür? Evet
C) Yalnız III
Palme Yayınevi
/ SİNİR SİSTEMİ
C) II ve IV E) I, II, III ve IV
6.
Sinir hücrelerinde gerçekleşen,
� Nörondaki impuls iletimi dendritten aksona doğru tek yönlüdür. Bu süreçte Na+/K+ pompası Sinir sisteminin temel hücreleri olan nögörev yapar. Uyarının etkisiyle ronlarla ilgili, sinir telinde meydana gelen elektriksel değişime aksiyon potansiyel I. Bir akson dallara ayrılarak her dal çok sadenir. yıda sinaptik uç oluşturabilir.
I. nörotransmitter maddelerin ekzositoz ile sinaps boşluğuna salgılanması,
II. solunum için gerekli olan oksijenin hücreye alınması,
II. Bazı canlılarda nöronun uzunluğu bir metreden fazla olabilir.
III. impulsun dendritten aksona doğru iletilmesi
III. Ergin bir bireye ait nöronlar çekirdekleri � Bir nöronda impuls iletilirken elektriksel değişikliğin yanında olmadığından bölünemezler.
yargılarından hangileri doğrudur?
olaylarından hangilerinde ATP harcanmaz? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) II ve III
A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III E) I, II ve III
kimyasal değişikliklerde gerçekleşir. İmpuls iletilirken, glikoz ve oksijen tüketimi, ATP üretimi ve tüketimi, CO2 üretimi, ısı artışı gibi olaylar kimyasal değişikliklere örnek olarak verilebilir.
219
10.Ünite
/ SİNİR SİSTEMİ 10.
Bir nörona ait,
I. dendrit,
II. hücre gövdesi,
III. akson ucu
bölgelerinden hangilerinde nörotransmitter maddeleri içeren çok sayıda sinaptik kese bulunur?
lsu
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
Sinaptik aralık
E) II ve III
İyon kanalı (kapalı)
Sinapslardaki kimyasal iletimi özetleyen yukarıdaki şemada,
I. İmpulsun akson ucuna gelmesi, hücre içine kalsiyum girişini tetikler.
II. Nörotransmitter moleküller 2. nöronun zarındaki reseptörlere bağlanır.
III. Uyarılan 2. nöronda impuls iletimi gerçekleşir.
IV. Artan kalsiyum derişimi 1. nörondaki nörotransmitter maddelerin ekzositozla sinaptik aralığa bırakılmasını sağlar.
olayları hangi sıra ile gerçekleşir?
Uyar› şiddeti
I
I
� Bu moleküller difüzyonla sinap tik aralığı geçerek hedef hücrenin zarında bulunan reseptörlere bağlanır ve hedef hücre zarını uyararak impulsun bu hücreye geçmesini sağlar.
II
III
IV
Palme Yayınevi
‹mpuls şiddeti
Zaman
V
Buna göre,
A) I – II – III – IV
B) I – IV – II – III
C) I – II – IV – III
D) IV – I – II – III
I. Nöron sadece eşik değer ve üzerindeki uyarılara tepki vermiştir.
E) IV – II – III – I
II. II ve III nolu uyarılar nöronda impuls iletimine neden olmaz.
11. Sinir hücreleri görev ve işleyişine göre,
III. Nöronda uyarı şiddetine bağlı olarak impuls iletimi sırasında harcanan enerji miktarı IV > II > III > I > V şeklindedir.
a. duyu,
b. ara,
c. motor
IV. En fazla impuls V, en az impuls II nolu uyarıyla sağlanmıştır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) I ve IV
II. duyu organı – merkezi sinir sistemi,
III. duyu nöronu – motor nöron
� Buna bağlı olarak hedef hücre bir nöron ise impuls, efektör bir hücre ise tepki başlar. Daha sonra nörotransmitter moleküller 9. enzimler tarafından hızla yıkılır.
B) II ve III
D) I, II ve III
C) II ve IV
E) II, III ve IV
I. beyincik, II. orta beyin,
III. omurilik soğanı,
IV. omurilik kısımlarından hangilerinde refleks faaliyetlerini yöneten merkezler bulunur? A) Yalnız III
B) I ve II
D) III ve IV 1. E
2. B
3. B
nöronlar olarak üç grupta incelenir. Buna göre, I. merkezi sinir sistemi – efektör organ,
arasında görev yapan nöron çeşitleri aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir?
İnsanda merkezi sinir sistemine ait,
� Nörotransmitter maddelerin en önemlileri asetil kolin, noradrenalin, adrenalin, dopamin, histamin ve serotonindir.
220
Zaman
II III IV V (E.D = Eşik değer)
İyon kanalı (açık)
E.D � İmpuls sinaptik yumruya ulaştığında, hücre dışındaki Ca++ iyonları hücre içine girer. Artan Ca++ derişimi, sinaptik yumrulardaki nörotransmitter maddelerin ekzositoz ile sinaptik aralığa bırakılmasını sağlar.
2. nöronun zar›
Nörotransmitter molekülleri taşıyan sinaptik keseler
Aşağıdaki grafiklerde bir nöron üzerine uygulanan farklı şiddetteki uyarılar ve bu uyarılara bağlı olarak nöronda oluşan impuls sayıları gösterilmiştir.
1. nöronun zar›
Sinaptik uç
pu im
A) Yalnız I � Sinapslarda iki hücre arasındaki boşluğa sinaps boşluğu (sinap8. tik aralık), aksonların sinaps boşluğunda sonlanan ucuna ise sinaptik yumru (sinaptik uç) adı verilir.
Ca++
nir
� Bir sinaptik uç ile hedef hücrenin bağlantı kurduğu bölgeye sinaps denir. Hedef hücre bir nöron olabileceği gibi efektör bir hücre de olabilir.
7.
Si
Temel Kavramlar
C) II ve III
a
b
c
A)
I
II
III
B)
II
I
III
C)
II
III
I
D)
III
I
II
E)
III
II
I
7. B
8. A
E) II, III ve IV 4. A
5. C
6. B
9. E
10. B
11. C
10.Ünite 5. TEST 1.
Hipotalamus,
4.
I. hipofiz bezini denetleme,
II. vücudun su dengesini ayarlama,
III. iştah ile ilgili olayları düzenleme
görevlerinden hangilerini kontrol eder? A) Yalnız II
B) I ve II
D) II ve III
Temel Kavramlar
Karma
� Sinaps, bir sinir impulsunun bir sinir yolunda sadece tek yönde Bebekler oturma, ayakta durma ve yürüme iletilmesine izin verir. Sinapslargibi işlevleri belirli periyotlarla gerçekleştirir. daki iletim aksondan dendrite doğrudur.
Bebeklerde bu olayların gerçekleşebilmesi aşağıda verilen yapılardan hangisinin gelişimine bağlıdır? A) Ara beyin
C) I ve III
/ SİNİR SİSTEMİ
� Sinapstaki iletim nörona göre daha yavaştır.
B) Omurilik C) Beyincik
E) I, II ve III
D) Omurilik soğanı E) Beyin yarım küreleri � Sinapslar iki nöron arasında, duyu reseptörleri ile duyu nöronları arasında, motor nöronlar ile efektör hücreler (kas ya da bez) arasında bulunur.
5. 2.
Aşağıda basit bir refleks yayında görev alan yapılar numaralandırılarak verilmiştir. 1
3
X Motor nöron
2
Dorsal kök
Ara nöron
Efektör organ
6
5
Palme Yayınevi
Duyu nöronu
Ventral kök 4
Uyarının alınmasından tepkinin verilmesine kadar geçen süreçte impuls aşağıdaki yönlerden hangisi doğrultusunda iletilir? A) 1 → 2
B) 4 → 3
D) 2 → 3
İnsanın beynine ait X bölgesi ile ilgili, � Bir sinir impulsu sinapsa geldiğinde seçici direnç ile karşılaşır. II. Hareketlerin otomatik eşgüdümü ve denAkson boyunca gelen impulslar, ge olaylarını denetler. sinapstan geçip sadece ilgili olan nöronu uyarır. İmpulsun sadece III. İki yarım küreden oluşur ve bu yarım küreilgili nöronu uyarması ve sinapsler pons ile birbirine bağlanır. tan geçmesine kolaylaştırıcı siyargılarından hangileri doğrudur? naps denir.
I. Arka beyinde bulunan beyincik kısmıdır.
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
C) 2 → 6 E) 1 → 5
6.
İnsan vücudunda meydana gelen aşağıda işlevlerden hangisinin gerçekleşmesi sıra- � Eğer ikinci nöron, o impulsla ilgili sında sinir sistemi görev yapmaz? değilse akson ucundan salgılaA) Kötü bir kokuyu algılayan insanın midesi-
3.
Bir insanın sağ ayak baş parmağına iğne battığında, ayağın istemsiz olarak çekilmesine ve acı duyulmasına neden olan impulslar aşağıdaki merkezlerden hangisine öncelikle ulaşır? A) Beyin kabuğu B) Sol beyin yarım küresi C) Omurilik arka (dorsal) kökü D) Omurilik ön (ventral) kökü E) Ayak kasları
nin bulanması B) Alveollerdeki oksijenin difüzyonla kan kılcallarına geçmesi
nan bir nörotransmitter maddeler diğer nöronu uyaramaz ve impulsun diğer nörona geçmesini sağlayamaz. Bu duruma ise durdurucu sinaps denir.
C) Korktuğu bir hayvanla karşılaşan insanın böbrek üstü bezinden adrenalin salgılanması D) Güneşe doğru bakan bir insanın göz bebeklerinin küçülmesi
� Sinapslardaki seçici direnç sayesinde tüm tepki organları yerine ladığında mide özsuyunun daha çok salgı sadece ilgili kas ve bezler uyarılyapması mış olur.
E) Acıkan bir insanın yemek kokusunu algı-
221
10.Ünite
/ SİNİR SİSTEMİ
Temel Kavramlar
7.
� İnsanda sinir sistemi merkezi ve çevresel sinir sistemi olmak üzere iki bölümde incelenir.
Merkezi sinir sisteminin pons bölümü ile ilgili aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
10. Bir bireyin ayak tabanına uç kısmı sivri olan bir cisimle önce hafif, sonra daha kuvvetli bir şekilde baskı uygulandığında,
A) Yapısında ara nöron bulunmaz.
I. duyu sinirlerinde oluşan impulsların tekrarlanma sıklığı,
II. beyne iletilen impuls sayısı,
III. sinir hücrelerinde tüketilen ATP miktarı
D) Arka beyin kısmında bulunur.
niceliklerinden hangilerinin artması beklenir?
E) Omurilik soğanının denetlediği olayların
A) Yalnız I
B) Orta beyin ve omurilik soğanı arasında yer alır. C) Beyincik yarım küreleri arasında impuls taşır. � Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten, çevresel sinir sistemi ise duyu ve motor bölümlerinden oluşur.
Aşağıdaki grafikte bir nörona gelen dört farklı uyarının şiddeti gösterilmiştir. Uyar› şiddeti
Schwan hücreleri
Zaman 1 2 3 4 (E.D = Eşik değeri göstermektedir).
� İnce zar ile örümceksi zar arasında beyin–omurilik sıvısı (BOS) bulunur. BOS, beyni mekanik etkilere karşı koruma, kan ve sinir hücreleri arasında madde alış verişini sağlama, iyon derişimini dengeleme gibi başlıca görevlere sahiptir.
Buna göre, nörona gelen uyarılara bağlı olarak, Efektör organdaki tepki şiddeti
‹mpuls iletim hızı
1
1
2 3
4 Uyar›lar
I
2 3
Ranvier Hücre boğumu gövdesi Akson
Miyelin k›l›f
Bu nöronun kısımları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) İmpuls iletimi dendrit – hücre gövdesi – akson yönünde gerçekleşir.
4 Uyar›lar
II
B) Ranvier boğumlarında atlamalı iletim gerçekleşir.
‹mpuls say›s›
C) Miyelin kılıflar aksonun elektriksel olarak izolasyonunu sağlar. 1
2 3
D) Nörotransmitter maddeler nöronun dendrit kısmından salgılanır.
4 Uyar›lar
III
� Beyin; ön, orta ve arka beyin 9. olmak üzere üç temel bölümde incelenir.
E) Ranvier boğumları arasındaki mesafe impuls iletim hızını etkiler.
grafiklerinden hangileri çizilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III
222
E) I, II ve III
Dendrit
E.D
� Ön beyin; uç beyin ve ara beyin olmak üzere iki bölümden oluşur.
C) I ve III
11. Aşağıdaki şekilde çevresel sinir sistemindeki bir sinir hücresi ve kısımları gösterilmiştir.
Palme Yayınevi
� Merkezi sinir sistemine ait olan beyin dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince zar olmak üzere meninges adı verilen üç katlı zar ile örtülüdür.
D) II ve III
bir kısmının denetimine katılır. 8.
B) Yalnız II
Bir sinir hücresine gönderilen uyartının tekrarlanma sıklığının artmasına bağlı olarak oluşan impulsun,
I. sayısı,
II. iletim hızı,
III. büyüklüğü
niceliklerinden hangilerinde artma meydana gelir?
12. Merkezi sinir sisteminin ön beyin bölgesinde bulunan talamusla ilgili,
I. Ön beyinin ara beyin bölgesinde yer alır.
II. İstemli ve istemsiz tüm hareketlerin kontrol merkezi olarak görev yapar.
III. Duyuları toplar ve beyin kabuğundaki uygun duyu merkezlerine iletir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 1. E
2. E
3. C
4. C
5. E
6. B
B) Yalnız III
D) II ve III 7. A
8. C
9. A
C) I ve III
E) I, II ve III 10. E
11. D
12. C
10.Ünite 6. TEST 1.
Araba kullanmayı öğrenen bir kişinin olayı alışkanlık hareketine dönüştürmesini denetleyen ve alışkanlık hareketi şeklinde gerçekleşmesini sağlayan beyin bölümleri aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?
4.
� Uç beyin, iki yarım küreden oluşur. Beyin yarım küreleri birbirine Bir sinir hücresinden diğer sinir hücresine ileüstten nasırlı cisim, alttan beyin tilen impulslar sinapslarda seçilerek iletilir. üçgeni adı verilen bağlar ile bağlanır. Beyin yarım kürelerini enine Bu durum, ayıran derin yarığa ise Rolando I. enerji kaybını azaltma, yarığı denir.
II. ilgili efektör organının uyarılmasını sağlama,
B) Ara beyin – Omurilik
III. nörotransmitter madde salınımını artırma
C) Omurilik soğanı – Beyincik
olaylarından hangilerini gerçekleştirmeye yöneliktir?
D) Omurilik – Beyincik E) Beyincik – Beyin kabuğu
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
Aşağıda impuls iletiminde görev yapan üç farklı kısım harfler ile gösterilmiştir. Miyelin kılıf
Akson
Y
I. İmpuls iletim X → Y → Z yönünde gerçekleşir.
II. Z'deki impuls iletimi X'ten hızlı olur.
III. Y'deki iletim dendritten aksona doğru olur.
ifadelerinden hangileri yanlıştır? B) I ve II
D) II ve III
IV
II III
D) IV → Uç beyin
E) I, II ve III
I. göz bebeği büyüklüğünü değiştirme,
II. tadın algılanması,
III. nefes alıp vermenin düzenlenmesi
olaylarından hangileri denetlenir? B) Yalnız II
D) I ve II
İnsan beynine ait numaralandırılmış bölümler ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir?
C) III → Omurilik soğanı
C) I ve III
C) Yalnız III
E) I ve III
� Beyin yarım küreleri üzerinde bulunan girintiler (sulkus) ve çıkıntılar (pirus), uç beynin yüzey alanının artmasını sağlar.
Omurilik
B) II → Orta beyin
İnsanda orta beyin bölümü tarafından,
A) Yalnız I
V
A) I → Pons
E) V → Beyincik 6.
3.
yinin yüzeyini oluşturan ve boz madde den oluşan kısmına beyin kabuğu (korteks) denir.
I
Z
Bu kısımlar ile ilgili,
A) Yalnız II
E) I, II ve III
� Ön beyinden enine bir kesit alındığında dışta boz madde içte ak madde kısımları görülür. Uç be-
Dendrit
X
C) I ve II
5.
Palme Yayınevi
2.
Temel Kavramlar
Karma
A) Beyin kabuğu – Omurilik
/ SİNİR SİSTEMİ
� Beyin kabuğu; zeka, bilinç, hafıza, değerlendirme, anlama, yazma, duyu alımı, hareket gibi faaliyetleri ve öğrenilmiş davranışları kontrol eder.
Omurilik soğanı ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Omuriliğe giden sinirler burada çapraz yapar.
� Beyin kabuğundaki bir alanın büyüklüğü uyarı aldığı organın büyüklüğüne değil, ilgili organmadde bulunur. daki almaçların sayısına bağlıdır. C) Arka beyinde bulunur. Örneğin elden veya parmak uçD) Vücut içi refleks olaylarını düzenleyen larından alınan impulslar, gövdemerkez olarak görev yapar. dekinden fazla olduğu için, beyin E) Solunum, dolaşım, boşaltım ve sindirim kabuğunda ele ayrılan bölge olgibi bazı yaşamsal olayları denetler. dukça büyük yer kapsar.
B) Dış kısmında boz madde iç kısmında ak
223
10.Ünite
/ SİNİR SİSTEMİ
Temel Kavramlar
7.
� Beyin yarım küreleri birbirinden farklı aktiviteleri kontrol eden dört loba ayrılmıştır.
Aşağıdaki olaylardan hangisi şartlı refleks durumuna örnek olarak verilemez? A) Limon yiyen birisini gören bir insanın ağzının sulanması
10. Bir insanda merkezi sinir sisteminde bulunan ara nöronların görev yapamaması durumunda,
I. reseptörlerdeki uyartının duyu sinirlerinde impuls oluşturması,
II. motor sinirlere uyartının iletilememesi,
III. efektör organ tarafından gösterilen tepkinin gecikmesi
olaylarından hangileri gerçekleşir?
B) Köpekten korkan bir kişinin, köpeği gördüğünde kaçması C) Tef sesi duyan bir ayının oynamaya başla� Frontal lop (ön lop); istemli kas hareketleri, yazma ve konuşma merkezi, parietal lop (yan kafa); dokunma, basınç, konuşma ve yazıyı anlama-algılama, oksipital lop (arka kafa); görme merkezi, temporal lop (şakak); hafıza, koklama ve duyma gibi aktiviteleri kontrol eder. 8.
ması D) Göçmen kuşların göç yolunda V şeklinde uçması
A) Yalnız I
E) Sürekli zil sesi ile birlikte et verilen köpe-
D) II ve III
ğin, zil sesi duyduğunda salya salgılaması
Aşağıdaki omurilik enine kesiti şeklinde omurilikle bağlantılı olan yapılar numaralandırılarak gösterilmiştir. Ak madde Arka kök
11.
Schwann hücresi İmpuls iletimi olan bölge (Ranvier boğumu) ––– +++ +++ –––
Hücre gövdesi
Palme Yayınevi
Omurilik kanal›
Miyelinli bir nörondaki impuls iletimini gösteren yukarıdaki şemayla ilgili,
Şekildeki numaralandırılmış kısımlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
I. İmpuls iletimi nöronun aksonundan dendritine doğru gerçekleşir.
A) I numaralı yapı reseptör hücredir.
II. İmpuls iletimi sadece miyelin kılıfın olmadığı ranvier boğumlarında gerçekleşir.
III. İmpuls saltatorik (sıçramalı) iletimle bir akson boyunca taşınır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
V
Ön kök
III
IV
B) II numaralı yapı duyu nöronudur. C) III numaralı yapı boz madde içinde bulunan ara nörondur.
� Duyusal impulslar beyin kabuğuna iletilmeden önce talamusta ayırt edilerek ilgili merkezlere gönderilir. Talamus, beynin diğer bölgelerinden gelen impulslarla uyku ve uyanıklık durumunu düzenler.
D) Basit bir refleks oluşumunda uyartı iletimi sırasıyla I – II – III – IV – V yönünde ger-
224
A) Yalnız III
çekleşir.
B) I ve II
D) II ve III
E) IV numaralı yapının aksonu ara nöron ile
C) I ve III E) I, II ve III
sinaps yapar.
9. � Hipotalamus, iç organların ve dokuların otomatik kontrol merkezidir. Vücut sıcaklığını, karbonhidrat ve yağ metabolizmasını, kan basıncını, su dengesini, uykuyu, iştahı, eşeysel faaliyetleri denetleyen merkezler bulunur. Ayrıca hipofiz bezinin çalışmasını kontrol eder.
+++ Miyelin kılıf ––– Akson – –– +++
Boz madde
� Talamus, duyu nöronlarıyla gelen impulsların dağıtım merkezidir (koku duyusu hariç).
C) I ve II
E) I, II ve III
I
II
� Ara beyin talamus ve hipotalamus bölgelerini içine alır.
B) Yalnız II
Ara beyin bölümünün çalışması baskılanan bir canlıda,
12. Aşağıdakilerden hangisi beyin-omurilik sıvısının görevlerinden birisi değildir?
I. susuzluk hissetmeme,
A) Beynin iç sıcaklığının artmasını sağlama
II. doyduğunu anlamama,
B) Mekanik etkilere karşı beyni koruma
III. kas tonusunun bozulması
C) Kan – besin bariyeri boyunca besin, akyu-
olaylarından hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II 1. A
2. E
3. A
var hücreleri ve hormon taşıma D) Metobolizma artıklarını uzaklaştırma
C) Yalnız III
E) İyon derişiminin dengede kalmasına yardımcı olma
E) II ve III 4. C
5. A
6. B
7. D
8. E
9. D
10. C
11. D
12. A
10.Ünite 7. TEST 1.
İnsanlarda, aşağıda verilen sinir merkezlerinden hangisi karşısında belirtilen fonksiyonun gerçekleştirilmesini kontrol etmez? A) Beyin kabuğu → Öğrenme B) Hipotalamus → Vücut sıcaklığını ayarlama C) Orta beyin → Görme refleksi D) Hipofiz → Koordineli kas hareketleri
4.
� Orta beyin, beyincik ve ara beyin arasında bulunur. Ön beyincik, İnsanda merkezi sinir sisteminde, pons, omurilik soğanı ve omurilikte bağlantı kuran sinirlerin I. öğrenme ve karar vermeyi sağlama, geçtiği yerdir. Görme ve işitme II. solunum, boşaltım, dolaşım gibi hayatsal refleks merkezleri bulunur.
olayları denetleme,
III. vücut dengesini sağlama
işlevlerini yöneten kısımların hangilerinde içte boz, dışta ak madde bulunur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
5.
E) II ve III
� Arka beyin; beyincik, omurilik soğanı ve pons olmak üzere üç bölümde incelenir.
X
Bu kısımlarla ilgili,
Palme Yayınevi
Z
I. Nörondaki iletim X yapısından Z yapısına doğru gerçekleşir.
II. Y yapısı nörondaki iletimi hızlandırır.
III. Sinapsta iletimi sağlayan nörotransmitter maddeler X yapısından salgılanır.
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız II
Aşağıdaki şemada omurilik soğanı ve beyinciğe ait bazı özellikler verilmiştir.
� Beyincik, beyin gibi iki yarım küreye ayrılmıştır. Dış kısmında boz madde, iç kısmında ak madde bulunur. Beyincik kas faaliyetleri arasındaki uyumu ve vücut denOmurilik Beyincik gesini sağlar. Vücut dengesini iç soğanı kulaktaki yarım daire kanalları ve gözden gelen uyartılarla birlikte Bu özellikler ile ilgili, sağlar. Görme, işitme ve kas haI. a → solunum ve dolaşım gibi yaşamsal reketleri arasındaki koordinasolayları denetleme, yonu da sağlar. Beyinciğe hayat II. b → arka beyine ait olma, ağacı adı da verilir.
a
Y
B) Yalnız III
D) I ve III
E) II ve III
b
III. c → kandaki besin derişimine göre açlık ve tokluk hislerini oluşturma
eşleştirmelerden hangileri doğrudur? B) I ve II
D) II ve III
Yetişkin bir insanda bulunan sinir hücrelerinde aşağıdaki olaylardan hangisi gerçekleştirilemez? A) Substrat düzeyinde fosforilasyon B) Protein sentezi C) Laktik asit fermantasyonu D) Ekzositoz E) Aktif taşıma
c
C) I ve II
A) Yalnız II
3.
C) I ve II
Aşağıda bir nörona ait olan üç farklı kısım gösterilmiştir.
Temel Kavramlar
Karma
E) Omurilik → Alışkanlık hareketleri
2.
/ SİNİR SİSTEMİ
C) I ve III E) I, II ve III
� Beyincik yarım küreleri arasında bağlantı kurarak impuls iletimini sağlayan kalın sinir demetine pons (varolii köprüsü) denir. Pons ayrıca orta beyin ve omurilik so6. Beyine ait aşağıdaki bölgelerden hangisiğanıyla da bağlantı sağlar. Pons, nin kapladığı alan diğerlerinden daha fazomurilik soğanı ve orta beyin ile ladır? birlikte beyin sapı olarak adlandırılır. Pons ayrıca vücudun sağ A) Beyincik B) Pons ve sol tarafında yer alan farklı kasların çalışmasını ve solunum C) Hipotalamus D) Uç beyin merkezlerini düzenler.
E) Omurilik soğanı
225
10.Ünite
/ SİNİR SİSTEMİ
Temel Kavramlar
7.
� Omurilik soğanı; beyinciğin al- tında, omurilik ile pons arasında yer alır. Dış tarafı ak, iç tarafı boz maddeden oluşur.
Miyelin kılıf ile ilgili, I. Bulunduğu hücrelerde impuls iletimini hızlandırır.
10. Aşağıdakilerden hangisi impulsların sinapslardan geçişini sağlayan nörotransmittler moleküllerden birisi değildir?
II. Lipit yapıda olmaları aksonun elektriksel olarak izolasyonunu sağlar.
III. Yer yer kesintiye uğradığı bölgelere ranvier boğumu adı verilir.
bilgilerinden hangileri doğrudur?
� Omurilik soğanında solunum, sindirim, dolaşım, boşaltım gibi yaşamsal olayların merkezleri bulunur. Ayrıca yutma, kusma öksürme, hapşırma, çiğneme, kan damarlarının büzülüp gevşemesi gibi vücut içi refleksleri de 8. kontrol eder. Omurilik soğanına hayat düğümü adı da verilir.
A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
A) Asetilkolin
B) Noradrenalin
C) Dopamin
D) Hemoglobin E) Serotonin
C) I ve III
E) I, II ve III
Aşağıdaki şekilde altı tane sinir hücresinin birbirleriyle bağlantı şekilleri gösterilmiştir.
1 1
2
3
11. Aşağıdaki grafikte çevresel sinir sistemine ait dört farklı nöronun çeşitli uyarılara bağlı oluşturduğu impuls iletim hızı verilmiştir.
4 5
3 4 5
6
Palme Yayınevi
� Beyin yarım kürelerinden çıkıp 2 Uyar› vücuda giden motor sinirler 6 omurilik soğanından çapraz Buna göre, uyarının verildiği noktaya bağlı Uyar› yaparak geçerler. Örneğin beyolarak uyartı numaralandırılmış nöronların nin sol tarafından çıkan sinirler, hangilerindenDendrit geçemez? Akson omurilik soğanında çapraz yaparak vücudun sağ tarafını kontrol ) ( eder. Dendrit Akson
A) Yalnız 3
B) 3 ve 4
D) 2, 3 ve 5
‹mpuls iletim h›z› I II III IV
Uyart› şiddeti
Buna göre nöronların uyarılması için gereken eşik değerinin çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
C) 1 ve 6 E) 2, 4 ve 5
A) I – II – III – IV
B) I – III – II – IV
C) II – IV – III – I
D) IV – II – III – I
E) IV – III – I – II
� Omurilik, omurga kanalı içinde, omurilik soğanından başlayıp aşağı doğru uzanan kalın bir sinir demetidir. Omuriliğin üzerini beyinde olduğu gibi sert, örüm-
9.
Sinir hücrelerine ait,
ceksi ve ince zar örter. Örüm-
I. akson,
ceksi zar ve ince zar arasında
II. miyelin kılıf,
omuriliği darbelerden koruyan BOS bulunur.
III. çekirdek,
� Omuriliğin dış tarafında ak
IV. dendrit
kısımlarından hangileri çevresel sinir sistemine ait tüm sinir hücrelerinin yapısında bulunur? A) I ve III
B) I ve IV
D) I, III ve IV
madde, iç tarafında boz madde
C) I, II ve III
12. Trafik kazası geçirmiş bir insanda, göz tarafından alınan uyarıların algılanıp değerlendirilmesinde aksaklıklar tespit edildiğine göre bu insanda sinir sistemine ait hangi bölge zarar görmüş olabilir? A) Uç beyin
E) I, II, III ve IV
B) Hipofiz
D) Omurilik
C) Beyincik
E) Omurilik soğanı
bulunur.
226
1. D
2. B
3. C
4. B
5. B
6. D
7. E
8. C
9. D
10. D
11. D
12. A
10.Ünite
1.
Aşağıdaki hastalıklardan hangisi sinir sistemi ile ilgili değildir? A) Varis
D) Alzheirmer
E) Multiple skleroz
Aşağıdaki şemada dış ortamdan gelen bir uyarıya karşı cevap oluşturulması sürecinde görev alan yapılar numaralandırılarak gösterilmiştir.
I
boz madde, ak madde içinde
Arka beyinde,
kanatları açık bir kelebek gibi
I. kanın pH değeri düştüğü zaman solunum hızını artıran,
II. göz ve kulaktan gelen uyarılara göre dengeyi sağlayan
III. duyusal impulsların dağıtımını yapan,
IV. görme ve işitme reflekslerinin kontrolünü � Ön kökten motor nöronları çıkarsağlayan
merkezlerden hangileri bulunur? A) Yalnız I
B) I ve II
D) I, II ve III 5.
II
� Omuriliğin enine kesitinde içteki
B) Epilepsi
C) Parkinson
2.
4.
Temel Kavramlar
Karma
8. TEST
/ SİNİR SİSTEMİ
2
1
III
uçlarına ön (ventral) kök, arkaya bakan uçlarına arka (dorsal) kök denir.
ken, arka köke duyu nöronları gelir.
C) II ve IV E) II, III ve IV
Aşağıdaki şemada basit bir refleks yayı gösterilmiştir.
Uyarı
görünür. Kanatların öne bakan
6
� Duyusal impulsların çoğu, beyne ulaşmadan önce omurilikte çapraz yapar. Buna karşın, beyinden çıkan motor sinirler bu çaprazlamayı omurilik soğanında yapar.
Tepki IV
3
V
alınan impulsları beyne ve be-
Numaralandırılmış yapılar ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
Palme Yayınevi
yinden gelen emirleri ilgili tepki
septör hücresidir.
B) II nolu yapı motor nöron olarak adlandırılır. C) III nolu yapı uyarıya özgü cevap oluşturulmasını sağlar. D) IV nolu yapıdaki impuls iletimi, III nolu yapıya göre daha yavaştır. E) V nolu yapı kas yada salgı bezi olabilir.
II. Çalışması, beyin kabuğu ve talamusta bulunan merkezler tarafından düzenlenir.
III. İsteğimiz dışında çalışan iç organların çalışmasını kontrol eder.
yargılarından hangileri doğru değildir? A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) I ve III
hareketlerini denetleme, refleks
C) I ve II
E) II ve III
merkezi olarak çalışma gibi gö-
Bu refleks yayı ile ilgili, I. Duyu, ara ve motor olmak üzere üç çeşit nöron görev yapmıştır.
revleri vardır.
II. Birey vücudunun sol yanından gelen bir � Belirli bir uyarana karşı gösterilen uyarıya tepki vermiştir. ani tepkilere refleks denir. DoIII. Tepki oluşumunda uç beyin görev yapmağuştan gelen reflekslere kalıtsal mıştır. refleks, özel eğitimle sonradan ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalınz I
Otonom sinir sistemi ile ilgili, I. İskelet kaslarını uyaran motor nöronlar bulunur.
organlarına iletme, alışkanlık
5
7
4
A) I nolu yapı uyarıyı algılayan özelleşmiş re-
3.
� Omuriliğin, duyu organları ile
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
kazanılan reflekse ise koşullu (kazanılmış) refleks adı verilir.
E) I, II ve III � Bir refleksin oluşumunda im-
6.
Bir insanda sinir sistemine ait aşağıdaki yapılardan hangisi çevresel sinir sistemi içinde yer alır? A) Hipotalamus B) Omurilik C) Pons D) Somatik sinirler E) Talamus
pulsun izlediği yola refleks yayı denir. Bir refleks yayında, impulsun oluşmasından tepki gösterilmesine kadar izlenen yolda görev alan yapılar; reseptör – duyu nöronu – arka kök – boz madde (ara nöron) – ön kök – motor nöron – efektör şeklinde sıralanır.
227
/ SİNİR SİSTEMİ
Temel Kavramlar
7.
Epilepsi hastalığı, milyarlarca nöron arasındaki elektriksel iletim sırasında anormal elektrik yayılması sonucu ortaya çıkan geçici bir beyin fonksiyonu aksaklığı olarak kabul edilir.
10. Aşırı alkol alan bir insanın nefes alıp vermede zorlandığı, konuşma güçlüğü çektiği, ve yürürken dengesini tam olarak sağlayamadığı gözlenmiştir.
Epilepsi hastalığı ile ilgili,
Bu insanda,
I. Beynin çalışması ile ilgili elektriğin aşırı ve kontrolsüz yayılımı sonucu oluşur.
I. beyincik,
II. omurilik soğanı,
II. Anne karnındayken alkol ve uyuşturucuya maruz kalma sonucu ortaya çıkabilir.
III. beyin kabuğu
merkezlerinden hangilerinde bulunan nöronlarda işlevsel bir bozukluk oluşmuştur?
� Diz kapağı refleksi gibi basit bir refleks olayında duyu ve motor nöronlar görev yapar.
� Çevresel sinir sistemini beyin ve omurilikten çıkan sinirler oluşturur. Omurilikten çıkan sinirlere omurilik sinirleri, beyinden çıkan sinirlere ise kafa sinirleri denir. Beyinden çıkan sinirler 12 çift olup ön önemlisi 10. beyin sinir olan vagustur. Omurilikten ise 31 çift sinir çıkar. Bunlar duyu ve motor sinirler olup, en büyük olanı bacaklara giden siyatik si8. nirlerdir.
� Çevresel sinir istemi duyu ve motor bölümü olmak üzere iki kısımdan oluşur.
III. Otoimmun bir hastalık olup, henüz tedavisi yoktur. A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III
� Motor bölümdeki sinirler merkezi sinir sisteminden tepki organlarına uyartı taşıyan motor nöron- 9. larından oluşur.
11. Bol miktarda su içtiği halde susuzluğu devam eden bir insanda beyine ait aşağıdaki kısımlardan hangisi zarar görmüştür?
X Y
Nöronların aynı şiddette uyarılması durumunda impulsların X, Y ve Z efektör hücrelerine ulaşma süresinin kısadan uzuna doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? B) Y – Z – X
D) Z – X – Y
C) Y – X – Z
E) Z – Y – X
A) Hipotalamus
B) Orta beyin
C) Talamus
D) Beyincik
E) Omurilik soğanı
12. Multipl skleroz (MS), beyin ve omurilikte, mesajları taşıyan nöronların etrafındaki miyelin kılıfın hasar görmesine dayalı otoimmun bir sinir sistemi hastalığıdır.
Şartlı refleksler ile ilgili olarak yapılan aşağıdaki açıklamalardan hangisi yanlıştır?
B) Kişinin kendi bağışıklık sistemi tarafından, nöronların miyelin kılıflarını parçalayan antikorlar üretilir.
riliğe sonra beyne gider. B) Kalıtsal değildir. C) Beyin, refleks ile meydana gelen olayın
C) Miyelin kılıfın hasar gördüğü yerde oluşan sertleşmiş dokular (skleroz), mesajların sinirler boyunca iletilmesini engelleyebilir.
ancak sonucundan haberdar olur. D) Hareketler başlangıçta beynin etkisi ile öğrenilir, daha sonra omurilik yoluyla oto-
� Somatik sinir sistemi isteğimizle çalışan organları kontrol eder. İskelet kaslarını merkezi sinir sistemine bağlayan miyelinli motor nöronlarından oluşur.
228
D) X ve Y kromozomlarının homolog segmentinde taşınan bir gen ile kalıtsal olarak aktarılır.
matik olarak yapılır. E) Alışkanlık davranışları arasında meydana
E) Hastalığın belirtileri etkilenen sinir sistemi bölgesine göre farklılık gösterir.
gelen bir hata omurilik soğanı tarafından düzeltilir. 1. A
2. B
3. C
4. B
Multipl skleroz (MS) hastalığı ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğru değildir? A) Hastalığın sonucunda beyin ve omuriliğin birçok farklı alanı etkilenebilir.
A) Refleks oluşumunda impulslar önce omu� Motor bölümdeki sinirler görev ve işleyiş bakımından somatik ve otonom sinir sistemi olarak iki bölüme ayrılır.
E) I, II ve III
C) I ve II
‹letim yönü
A) X – Y – Z
C) I ve III
E) I, II ve III
Aşağıdaki şekilde X, Y ve Z efektör hücrelerinin uyarılmasını sağlayan nöronların dizilimi verilmiştir. Uyar›
B) Yalnız II
D) II ve III
Z � Duyu bölümündeki sinirler, duyu reseptörlerinden ve merkezi sinir sistemine uyartıları taşıyan duyu nöronlarından oluşur.
A) Yalnız I
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Palme Yayınevi
10.Ünite
5. D
6. D
7. C
8. C
9. E
10. E
11. A
12. D
10.Ünite
Temel Kavramlar
9. TEST 1.
Aşağıdaki organlardan hangisinin kaslarını uyaran motor sinirlerin aksonu miyelin kılıf ile kuşatılmıştır?
4.
II. omuriliğin arka kökü,
A) Bacak
III. efektör,
B) Kalın bağırsak
IV. duyu nöronu
yapıları hangi sıra ile görev yapar?
C) Mide D) İnce bağırsak
E) Dalak
Basit bir refleks yayında, I. motor nöron,
A) IV – III – I – II
B) II – IV – III – I
C) IV – II – I – III
D) II – IV – I – III
E) III – I – II – IV
2.
Aşağıdaki tabloda, uzunlukları aynı olan dört farklı nörona ait bazı özellikler verilmiştir.
5.
� İnsanda sinir sistemi rahatsızlıklarına, multipl skleroz (MS) alzheimer, parkinson, epilepsi (sara), siyatik, menenjit çocuk felci ve kuduz örnek olarak verilebilir.
Özellikler Ranvier boğum sayısı
Akson çapı
I
Var
4
8r
II
Yok
–
3r
III
Yok
–
r
IV
Var
6
4r
A
Palme Yayınevi
Miyelin kılıf
X, Y, Z ve R nöronlarına eşik değerde uyarılar verildiğinde aksonlarındaki impuls iletim hızının büyükten küçüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir?
� Multipl skleroz (MS), beyinde ve omurilikte mesajları taşıyan nöronların etrafındaki miyelin kılıfın B hasar görmesine dayalı bir sinir A ve B nöronlarında aşağıdaki özelliklersistemi hastalığıdır.
den hangisi farklı olamaz? A) Mitokondri sayısı
A) I – II – III – IV
B) I – IV – II – III
B) İmpuls iletim hızı
A) II – III – I – IV
B) III – II – IV – I
� Otoimmun bir hastalık olan MS’de kişinin kendi bağışıklık D) DNA nükleotit dizilimi sistemi tarafından üretilen antiE) Salgıladığı nörotransmitter çeşidi korlar, miyelin kılıfın parçalanmasını sağlar. Hastalığın belirtileri, etkilenen sinir sistemi bölgesine Bir sinapsın uyarıcı ya da inhibe edici özelgöre farklılık gösterir.
C) Ait olduğu sinir sistemi bölümü
E) IV – I – IV – II
3.
� Otonom sinir sistemi, istemsiz çalışan iç organların çalışmasını düzenler. Bu sistem beyin ve omurilikten gelen miyelinsiz motor nöronlarından oluşup, birbirine zıt çalışan sempatik ve parasempatik sinirlerden meydana gelir. Her bir iç organa hem sempatik hem de parasempatik sinir bağlanır. Bu iki tip sinirin zıt etki göstermesinin nedeni farklı nörotransmitter maddelerin salgılanmasından kaynaklanır.
Aşağıda aynı bireye ait olan A ve B nöronları verilmiştir.
Nöron çeşidi
/ SİNİR SİSTEMİ
İnsan beynine ait bölümler ve görevleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir? A) Omurilik soğanı → Soluk alış verişini denetleme
6.
likte olup olmaması,
B) Hipotalamus → Eşeysel yönelim ve olgunlaşmayı sağlama
C) Beyincik → Dengeyi sağlama D) Orta beyin → Göz reflekslerini düzenleme E) Beyin kabuğu → Açlık ve tokluk hislerini denetleme
I. birinci nörondan salgılanan nörotransmitter madde çeşidi, II. ikinci nöronun dendrit zarındaki reseptör � Alzheimer hastalığı olayları kaçeşidi, rıştırma ve hafıza kaybıyla karakIII. sinaptik boşluktaki nörotransmitter madterize olan bir çeşit bunama ya da zihinsel bozukluktur. Hastalık de konsantrasyonu faktörlerinden hangilerine bağlıdır? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) Yalnız III
E) II ve III
çoğu zaman olayları unutma, tekrar tekrar sorma, zihinsel kapasitede azalma, konuşma bozukluğu, dikkati toplayamama şeklinde kendini gösterir.
229
/ SİNİR SİSTEMİ
� Parkinson hastalığı beynin “Substantia nigra” adı verilen bölgesinde bulunan ve dopamin üreten nöronların kaybedilmesiyle oluşur. Hareket kontrolü ile ilgili olan dopamin eksikliği yüzünden mesajlar düzgün iletilmez. Hastalığın belirtileri arasında kas titremeleri, denge bozukluğu, eğilmiş duruş ve ayakları sürüyerek yürüme görülür.
7.
Omurilik ile ilgili,
10. Motor sinirlerdeki impuls iletimini engelleyen bir maddenin uygulandığı bir bölgede,
I. Bazı refleksleri kontrol eder.
II. Vücut ile beyin arasında bir köprü vazifesi görür.
III. Öğrenme olayının gerçekleştiği bölümdür.
IV. Kas tonusunu ayarlar.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) I ve II
B) I ve III D) II ve III
8.
� Epilepsi hastalığı, milyarlarca nöron arasındaki elektriksel iletim sırasında anormal elektrik yayılması sonucu ortaya çıkan geçici bir beyin fonksiyonu aksaklığı olarak kabul edilir. Hastalık belirli aralıklarla seyreden nöbetler şeklinde kendini gös- terir. Nöbetler sırasında bilinç kaybı, titreme, bayılma ve bazende ağızdan köpük çıkması durumu görülebilir.
I. reseptörler tarafından uyarının algılanması,
II. efektör hücrelerin uyarana özgü yanıt oluşturması,
III. uyarının reseptörlerden duyu sinirlerine iletilmesi
olaylarından hangileri gerçekleşir?
C) I ve IV
A) Yalnız I
K
Sinyalin yönü
1
Duyu organı
M
230
2
3
Efektör organ
Merkezi sinir sistemi
Bu şema ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?
A) K yapısı motor nörondur.
I. 1 nolu kısımdaki impuls iletiminde nörotransmitter maddeler görev yapar.
II. 2 nolu kısımdaki iletim 3 nolu kısıma göre daha yavaştır.
III. 1 nolu kısımda organik yapılı madde bulunamaz.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
B) L kısmı Ranvier boğum olarak adlandırılır. C) M yapısı efektör organdır.
E) K yapısındaki impuls iletim hızı L kısmına göre daha hızlıdır.
Bu kısımlar ile ilgili,
A) Yalnız I İnsanlarda,
B) Yalnız III
D) I ve III
I. vücut sıcaklığını düzenleme,
II. kasların koordinasyonunu sağlama
III. sembolleri algılama ve şahsiyet değerlendirme
olaylarının denetlendiği sinir sistemi bölümleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I
� Menenjit, beyni saran zarların iltihaplanmasıyla oluşan, hemen tedavi edilmezse işitme kaybı, beyin hasarı ve ölümle sonuçlanabilen ciddi bir merkezi sinir sistemi hastalığıdır.
E) I, II ve III
11. Aşağıda bir sinir yoluna ait bazı kısımlar numaralandırılarak verilmiştir.
L
mitter maddeler görev yapar.
9.
C) I ve III
Aşağıdaki şemada beyinden çıkan bir sinir hücresi ile bağlantılı olduğu bir doku çeşidi verilmiştir.
D) L kısmındaki impuls iletiminde nörotrans-
� Omurilikten çıkan ve ayak baş parmağına kadar uzanan siyatik siniri, kalçanın arka bölümünden geçer ve bacak arka yüzü boyunca ilerleyerek, diz çevresinde dallara ayrılır. Bacağımızın kuvvetini, hissini, refleksini yani tüm elektriğini iletir. Siyatik sinirini sıkıştıran birçok sebep siyatik ağrılarına yol açar. En önemli sebep ise beldeki kökleri sıkıştıran bel fıtığıdır.
B) I ve II
D) II ve III
E) III ve IV
Palme Yayınevi
Temel Kavramlar
144444444444424444444444443
10.Ünite
II
III
Beyincik
Uç beyin
A) Akson ucu
B) Hipofiz
Beyincik
Talamus
B) Ekzositoz
C) Hipotalamus
Orta beyin
Omurilik soğanı
D) Uç beyin
Ara beyin
Beyincik
E) Beyincik
Uç beyin
Hipotalamus
2. B
3. E
4. C
5. D
6. B
E) II ve III
12. Aşağıdakilerden hangisi sinaps ile ilgili bir terim değildir?
A) Hipotalamus
1. A
C) I ve II
C) Nörotransmitter D) Miyelin kılıf E) Dendrit 7. A
8. B
9. A
10. C
11. A
12. D
10.Ünite
/ SİNİR SİSTEMİ
DERS NOTLARI
231
Endokrin Sistem
11. Ünite
11.Ünite
Temel Kavramlar
1. TEST 1.
Aşağıda verilen fizyolojik olaylardan hangisinin gerçekleşmesinde hipofizden salgılanan hormonların doğrudan bir etkisi yoktur?
4.
A) Kandaki kalsiyum düzeyinin düzenlenmesi B) Erkek bireylerde spermatogenezin başlatılması C) Uzun kemiklerin büyüme bölgelerinin uyarılması D) Böbrek üstü bezinin kabuk kısmından hormon salınımının uyarılması E) Kan hacminin ve kan basıncının düzenlenmesi
3
Böbrek üstü bezi
2
III. kanda bulunan
kalsiyum miktarındaki değişim aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? I II III
5.
Pankreas 5
Bu yapılar ile ilgili, I. ekzokrin bez özelliğinde olanlar → 3 ve 4, II. karma bez özelliğinde olanlar → 4 ve 5,
III. salgıları hedef organa kan ile taşınanlar → 1, 2 ve 5
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
A)
Artar
Azalır
Azalır
B)
Artar
Artar
Azalır
C)
Azalır
Artar
Artar
D)
Azalır
Azalır
Artar
E)
Artar
Azalır
Artar
B) Yalnız III
D) II ve III
� Değişen çevre koşullarına rağmen vücut içi fizyolojik ortamın dengede tutulmasına homeostasi denir. Tüm fizyolojik sistemlerin aktivitesi, sinir ve hormonal (endokrin) sistemlerin etkisiyle hızlandırılarak ya da yavaşlatılarak kontrol edilir.
� Endokrin hücrelerden salgılanan kimyasal uyarıcılara hormon denir.
Aşağıdaki şemada tiroksin hormonu miktarının geri bildirim mekanizması ile düzenlenişi gösterilmektedir. Hipotalamus TRH (salg›lat›c› faktör)
3.
II. böbrek tübüllerinden geri emilen,
Tükürük bezleri
4
Hipofiz bezi
Süt bezleri
I. kemiklerde bulunan,
Aşağıda sağlıklı bir bireye ait salgı üreten yapılar numaralandırılarak verilmiştir. 1
Kalsitonin salgılanması artan bir insanda,
C) I ve III
E) I, II ve III
–
Geri bildirim
Palme Yayınevi
2.
/ ENDOKRİN SİSTEM
TSH
–
Geri bildirim
� Hormonlar doğrudan doğruya kana salgılanır ve kanla taşınır.
Tiroit bezi Tiroksin
Buna göre kanda normalin üzerinde tiroksin hormonunun bulunduğu tespit edilen sağlıklı bir insanda, � Bir hormonun etkili olduğu hüc-
I. hipofizin TSH salgısını azaltması,
II. tiroit bezinin çalışmasını yavaşlatması,
III. hipotalamusun TRH salgısını azaltması
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenir?
Aşağıdakilerden hangisi sinir sistemi ve endokrin sistemin birlikte çalışarak oluşturduğu tepkiye örnek olarak verilebilir? A) Aydınlıkta göz bebeğinin küçülmesi B) Sıcak bir cisme dokunan bireyin elini hızla geri çekmesi C) Uzun süre aç kalan bir insanın kan şekerinin düşmesi D) Karşısına köpek çıkan bir insanın korkup, heyecanlanması E) Karabiber koklayan bir insanın hapşırması
Hipofiz
A) Yalnız I
B) I ve II
D) II ve III 6.
C) I ve III
reye hedef hücre denir. Hedef hücrenin plazma zarında ya da içinde bulunan özgül reseptör proteine bağlanan hormon, uyarının algılanmasını sağlar. Hormonun reseptör proteine bağlanması, hedef hücrenin tepki vermesine neden olur.
E) I, II ve III
Sağlıklı bir insanda homeostasinin sağlanması için aşağıdaki yapıların hangisinden hormon salgılanmaz?
A) Pankreas
B) İnce bağırsak
C) Hipofiz
D) Dalak E) Böbrek
� Bazı hormonlar, çok sayıda hedef hücreyi etkilerken, bazılarının hedef hücreleri sınırlıdır.
233
11.Ünite
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar � Hormonların kandaki miktarları çok düşük olmasına rağmen etkileri oldukça yüksektir.
7.
Hipofiz bezinden kana salınan bir hormon çeşidi vücuttaki tüm organlara ulaşabildiği halde sadece X organını etkilemektedir.
Hormonun sadece X organı üzerinde etkili olması,
I. X organının daha fazla fizyolojik olayı düzenlemesi,
II. X organındaki yüzey ya da hücre içi reseptörlerin hormona özgü olması,
III. X organının diğer organlara oranla hipofiz bezine daha yakın olması
faktörlerinden hangileriyle açıklanabilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II � Hormonlar organik moleküller 8. olup, protein, steroit veya amino asit yapılı olabilirler.
10. Canlı vücudunda bulunan bir maddenin,
I. sinir hücreleri tarafından üretilmesi,
II. hücre zarındaki reseptör moleküllere bağlanması,
III. iç salgı bezleri tarafından kana salgılanması
özelliklerinden hangileri ilgili maddenin hormon olduğunu kanıtlar? A) Yalnız I
E) I ve III
11. Aşağıda beş farklı bireyin kanında meydana gelen bazı değişimler verilmiştir. Aslı
Böbrek üstü bezi
Östrojen
Yumurtalık
TSH
Tiroksin
Tiroit bezi
: Uyarım : Negatif geri bildirim
� Bir hormonun fazla ya da az salgılanması veya hedef hücrede özgül reseptörünün bulunmaması bazı anormalliklere neden olur.
Şema ile ilgili, I. Böbrek üstü bezinden salgılanan kortizol miktarının artması ön hipofizin ACTH salgısını azaltır.
II. Ön hipofizden salgılanan FSH miktarının azalması yumurtalıkta üretilen östrojen miktarını artırır.
Tayfun
Sodyum derişiminin normalin altına düşmesi
Volkan
Kalsiyum derişiminin normalin üzerine Glikoz çıkması Su miktarının derişiminin normalin normal değerin altına üzerine düşmesi çıkması
Palme Yayınevi
FSH
Alper
Glikoz derişiminin normal değerin altına düşmesi
ÖN HİPOFİZ BEZİ Kortizol
C) Yalnız III
E) I, II ve III
C) Yalnız III
Aşağıdaki şemada bazı hormonların salgılanma miktarının uyarım ve negatif geri bildirimle düzenlenme mekanizmaları verilmiştir.
ACTH
B) Yalnız II
D) II ve III
Akın
Bu bireylerin kanında meydana gelen değişimlere bağlı olarak ilgili endokrin bezlerden salgılanan hormon çeşitleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) Aslı → Glukagon B) Tayfun → ADH C) Volkan → Kalsitonin D) Alper → Aldosteron
III. Ön hipofizin TSH salgısını azaltması, tiroit bezinden salgılanan tiroksin miktarının azalması sonucu gerçekleşir.
E) Akın → Adrenalin
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
12. Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangisi aynı endokrin bez tarafından salgılanır?
9.
A) FSH – Östrojen
İnsan vücudundan salgılanan aşağıdaki hor-
B) Kalsitonin – Parathormon
monlardan hangisi karbonhidrat metaboliz� Hormonların çoğu endokrin bezler tarafından salgılanmasına rağmen, bazı sinir hücreleri de hormon salgılar.
234
masının düzenlenmesinde görev almaz?
C) Adrenalin – Glukagon
A) Kortizol
D) Kortizol – Aldosteron
B) İnsülin
D) Glukagon 1. A
2. C
3. D
C) Aldosteron
E) LH – Testosteron
E) Adrenalin 4. A
5. E
6. D
7. B
8. A
9. C
10. C
11. E
12. D
11.Ünite 2. TEST
2.
Hormonlar ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
4.
A) Farklı hormonlar aynı fizyolojik etkiyi gösterebilir. B) Bir hormonun kandaki miktarının artması negatif geri bildirimle başka bir hormonun salgılanmasını engelleyebilir. C) Hormonların hedef hücrelerdeki etki mekanizmaları birbirinden farklı olabilir. D) Aynı bezden salgılanan farklı hormonların reseptör çeşitleri ve etki şekli aynıdır. E) Bir hormon başka bir hormonun salgılanmasını uyarabilir.
Hipotalamus
II. hormonun hedef hücrenin zarında ya da içinde bulunan özgül bir reseptöre bağlanması,
III. hücrenin uyarıya özgü tepki vermesi,
IV. iç salgı hücrelerinin sentezlediği hormonu kana vermesi
olaylarının hangi sırada gerçekleşmesine bağlıdır? A) I – II – III – IV
B) II – I – III – IV
C) II – III – IV – I
D) III – IV – I – II
E) IV – II – I – III
5.
ACTH
Hipofiz bezi
CRH
Adrenal bez
Kortizol
� Sinirsel ve hormonal düzenlemenin arasındaki başlıca fark hızdır. Sinir sistemi çok hızlı çalıştığı halde, hormonların etkisi yavaş ve uzun sürelidir.
Aşağıdaki şekilde ön hipofizden salgılanan bazı hormonlar verilmiştir.
TSH
FSH ACTH
(+) : hormon salgısı için uyarım (–) : hormon salgısını durdurma
Prolaktin
STH
Şema ile ilgili,
I. Kandaki ACTH miktarının artması, hipotalamusun CRH salgısını durdurur.
II. Kandaki kortizol miktarının artması hipofizin ACTH salgısını durdururken, hipotalamusun CRH salgısını artırır.
III. Hipotalamusta hem ACTH hem de kortizol hormonuna özgü reseptör bulunur.
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve II
3.
� Ayrıca endokrin bez olmayan bazı yapılarda da hormon üretebilir. Örneğin mideden salgılanan Hormonların hedef hücrelerinde etki gösgastrin hormonu ile 12 parmak terme mekanizması, bağırsağından salgılanan sekreI. hedef hücrenin içinde uyarı aktarımının oltin hormonu sindirim sisteminde düzenleyici görev yaparlar. ması,
Aşağıdaki şemada hipotalamustan salgılanan CRH, hipofizden salgılanan ACTH ve adrenal bezden salgılanan kortizol hormonları arasındaki geri bildirim mekanizması gösterilmiştir. ACTH
Temel Kavramlar
Palme Yayınevi
1.
/ ENDOKRİN SİSTEM
C) Yalnız III
E) II ve III
Hipofiz bezine ait aşağıdaki hormonlardan hangisi sadece dişi bireylerde salgılanır? A) ACTH
B) Antidiüretik hormon
C) FSH
D) Oksitosin E) LH
Bu hormonların uyardıkları hedef yapılar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi � Çünkü hormonlar kanda belli bir seviyeye ulaştıktan sonra etkilerini doğrudur? A) FSH → Meme bezleri B) Prolaktin → Testis ve yumurtalıklar C) TSH → Tiroit bezi D) ACTH → Pankreas bezi E) STH → Böbrek üstü bezi
6.
gösterir ve daha sonra kandaki miktarları yavaş yavaş düşer.
Bir insanda kortizol (glukokortikoit) hormonu fazlalığında, I. bağışıklık sisteminin baskılanması, II. kan glikoz düzeyinin azalması, III. idrardaki üre miktarının artması durumlarından hangileri gözlenebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III � Hormonların salgılanması ve parD) II ve III E) I, II ve III çalanması enzimler yardımıyla olur.
235
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
7.
� Polimer yapılı hormonlar hastalık tedavisinde ağız yoluyla kullanıl- mazken, monomer yapılı hormon lar kullanılabilir.
Aldosteron salgısı normale göre artan bir bireyde, I. kan plazmasındaki sodyum miktarı, II. idrarla atılan potasyum miktarı,
III. böbrek nefronlarından geri emilen su miktarı
niceliklerinde meydana gelen değişimler aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? I
8.
� Hayvanlarda hormonlar dört önemli fizyolojik etkiye sahiptir. Bunlar; homeostasinin sağlan- ması, vücudun büyümesi, üremenin düzenlenmesi, ikincil eşey karakterlerin gelişmesi ve sinir sistemiyle beraber koordinasyonun sağlanmasıdır.
II
III
A)
Artar
Azalır
Azalır
B)
Artar
Artar
Artar
C)
Azalır
Artar
Artar
D)
Artar
Artar
Azalır
E)
Azalır
Azalır
Azalır
Kalsitonin salgısı artan bir bireyde,
10. Aldosteron ve kortizol hormonlarının uzun süreli stres durumundaki etkileri aşağıda verilmiştir. Buna göre, I. kan hacmini ve kan basıncını artırma, II. iskelet kaslarında bulunan kas proteinlerinin parçalanması ve glikoz sentezlenmesi, III. böbreklerden sodyum iyonlarının ve suyun geri emilimi, IV. aşırı üretimi sonucunda vücut bağışıklık sistemine ait bazı elemanların baskılanması durumlarından hangileri kortizol, hangileri aldosteron hormonun etkisine bağlı olarak ortaya çıkar? Kortizol
Aldosteron
A)
I ve II
III ve IV
B)
I ve III
II ve IV
I. idrardaki potasyum miktarının azalması,
C)
I ve IV
II ve III
II. kandan kemik dokuya geçen kalsiyum miktarının artması,
D)
II ve IV
I ve III
E)
III ve IV
I ve II
III. hipofizden kana salgılanan TSH miktarının azalması,
Palme Yayınevi
11.Ünite
IV. sindirim kanalından kana emilen kalsiyum miktarının artması metabolik değişimlerinden gerçekleşmesi beklenir?
hangilerinin
A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve II D) II ve III C) II ve IV
11. Aşağıdaki tabloda, sağlıklı bir dişi bireyde sentezlenen bazı hormonların işlevleri ve sentez yerleri verilmiştir. Hormon
9.
Erkek bir bireye ait X, Y ve Z hormonları ile ilgili,
Testisleri uyararak testosteron hormonu salgılanmasını sağlar. Y
Spermatogenez ile sperm üretimini başlatır. X
� İnsanda başlıca endokrin bezler; hipofiz bezi, tiroit bezi, paratiroit bezi, böbrek üstü bezleri, eşeysel bezler, pankreas ve epifiz bezi olmak üzere yedi grupta incelenir.
236
A) B) C) D) E) 1. D
Y STH LH FSH FSH TSH 2. B
3. D
Z FSH TSH ACTH TSH LH 4. E
II
5. C
I
Kandaki glikoz Pankreas düzeyini düşürme
Kalsitonin
III
Tiroit bezi
Lüteinleştirici hormon
IV
Hipofiz
Böbrek tübülle- Hipotalamus rinden suyun geri emilimi
Tabloya göre, numaralandırılmış yerler ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur? X LH FSH LH LH FSH
Sentez yeri
Gametogenez
V
Tiroit bezini uyararak tiroksin hormonu salgılanmasını sağlar. Z
FSH
İşlev
A) I → Hipofiz B) II → Glukagon C) III → Kandan kemiklere Ca++ geçişi D) IV → Ovulasyon E) V → Antidiüretik hormon 6. C
7. B
8. A
9. B
10. D
11. B
11.Ünite 3. TEST 1.
Aşağıdaki moleküllerden hangisi hormon değildir? A) İnsülin
B) Tiroksin
C) Aktin
D) Parathormon
4.
Temel Kavramlar � Hipofiz bezi, beyin ara tabanında hipotalamusa ara bir sap ile bağlı bir bezdir. Hipofiz bezinin embriÜç farklı insanda bazı hormonların eksikliğine yonun iki ayrı bölgesinden gelişbağlı olarak ortaya çıkan durumlar aşağıda miş ve farklı işlevleri olan ön hibelirtilmiştir. pofiz ve arka hipofiz olmak üzere iki ayrı bölümü vardır. • X bireyinde; kilo artışı, yorgunluk, hücre
metabolizmasında yavaşlama ve tembellik,
E) Oksitosin
Yol –
Negatif geri bildirim
Uyarı
Onikiparmak bağırsağında düşük pH
Onikiparmak bağırsağında S hücreleri sekretin ( ) hormonu salgılar.
Endokrin hücre
Buna göre X, Y ve Z bireylerinde gözlenen belirtiler aşağıda verilen hangi hormonların eksikliğine bağlıdır? X
Hormon
Kan damarı Pankreas
Tepki
Bikarbonat salımı
Bu şemaya göre, sekretin hormonu ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Salgılandığı organda görev yapar. B) Reseptörleri pankreasa ait hücrelerde bulunur. C) Oluşturduğu tepki negatif geri bildirim yolunu tetikler. D) Onikiparmak bağırsağına ait hücreler tarafından üretilir. E) Hedef organa kan yoluyla taşınır.
3.
• Z bireyinde, idrarla glikoz kaybı, aşırı su tüketimi ve idrar miktarında artma gözlenmiştir.
Örnek
Hedef hücreler
• Y bireyinde; doku sıvısı miktarında azalma, kan basıncında düşme, idrarla Na+ kaybı,
Aşağıdaki şemada sekretin hormonunun salınımı ile ilgili basit bir endokrin yol verilmiştir.
Palme Yayınevi
2.
5.
I. idrarında glikoza rastlanması,
II. sık sık idrara çıkması,
III. fazla miktarda su tüketmesi durumlarından hangilerine neden olabilir? B) I ve II
D) II ve III
C) I ve III
E) I, II ve III
Z
A)
Kortizol
Aldosteron
Antidiüretik hormon
B)
İnsülin
Kortizol
Tiroksin
C) Tiroksin
Aldosteron
İnsülin
D)
Tiroksin
Kalsitonin
Glukagon
E)
Aldosteron
Tiroksin
İnsülin
� Ön hipofiz, sentezlediği hormonları doğrudan kana salgılayan endokrin hücrelerden oluşur.
İnsanlarda, Paratiroit
Böbrek üstü Hipofiz
I
III
II
bezlerinin salgıladıkları hormon çeşidi bakımından çoktan aza doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) I – II – III B) I – III – II C) II – I – III D) II – III – I E) III – II – I
6.
Kanındaki tiroksin hormonu miktarı artan � Hipotalamustaki bir grup hormon salgılayan sinir hücresi (nörosekbir bireyde,
bonhidrat ağırlıklı besinler tüketmesi,
Y
İnsülin yetersizliği gözlenen bir insanın kar-
A) Yalnız I
/ ENDOKRİN SİSTEM
I. üretilen ATP miktarı,
II. metabolizma hızı,
III. kan pH değeri,
niceliklerinden hangilerinde artış görülür? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
resyon hücre) kana iki çeşit hormon salgılayarak ön hipofizi kontrol altında tutar. Bu hormonlardan salgılatıcı (releasing) hormonlar ön hipofizin hormon salgılamasını sağlarken, engelleyici (inhibiting) hormonlar ise hormon salgılanmasını durdurur.
237
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
7.
� Ön hipofizden bir çok hormon salgılanır. Bu hormonlardan bir kısmı tropik hormon olarak adlandırılır ve bu tropik hormonlar diğer endokrin bezlerin hormon üretip salgılamalarını uyarır.
Progesteron hormonu ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Yumurtanın fallopi tüpüne geçişini sağlar. B) Hamile olan dişilerde plesantadan salgılanır. C) Kandaki miktarı azaldığında menstruasyon gerçekleşir. D) Embriyonun uterusa tutunmasında rol oynar. E) Menstrual döngünün belirli bir evresinde korpus luteumdan salgılanır.
8.
I � Tiroit uyarıcı hormon (TSH), adrenokortikotropik hormon (ACTH), folikül uyarıcı hormon (FSH) ve lüteinize edici hormon (LH) ön hipofizin tropik hormonlarını oluşturur.
II
İdrarla atılan su miktarı
Vücut sıcaklığı artar; termostat ısıtma mekanizmalarını kapatır.
IV
B) III ve IV D) I, II ve III
9.
I. Hipotalamus, normal sınırların dışındaki vücut sıcaklıklarında ısı kaybettiren ya da ısı kazandıran mekanizmaları harekete geçirerek tepki oluşmasına yol açar.
II. Vücut sıcaklığının artmasına bağlı olarak, terlemeyle vücudun soğuması sağlanır.
III. Vücut sıcaklığının azalması durumunda derideki kan damarları daralarak, kanı deriden daha derindeki dokulara yönlendirir.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
C) I, III ve IV
E) I, II, III ve IV
Bir insanın böbrek üstü bezinin kabuk bölgesinden yeterli miktarda aldosteron hormonunun salgılanmaması durumunda aşağıdaki olaylardan hangisinin gerçekleşmesi beklenmez? A) B) C) D) E)
Kan basıncının düşmesi Kan hacminin azalması Doku sıvısındaki K+ miktarının artması İdrarla atılan Na+ miktarının azalması Kandaki Na+ miktarının azalması
Bu şema ile ilgili,
Zaman
gözlenebilir?
Algılayıcı/kontrol merkezi: Hipotalamustaki termostat ısıtma mekanizmalarını harekete geçirir.
Tepki: İskelet kasları hızla kasılarak, ısı oluşturacak titremeyi başlatır.
grafiklerindeki değişimlerinden hangileri
A) I ve II
Uyarı: Vücut sıcaklığının azalması (soğuk koşullarda olmak gibi)
Tepki: Derideki kan damarları daralarak kanı deriden daha derindeki dokulara yönlendirir ve deri yüzeyinden ısı kaybını azaltır.
Zaman
Uyarı: Vücut sıcaklığının artması (egzersiz olduğunda ya da sıcak ortamlarda olduğu gibi)
Homeostasi: Ortalama vücut iç sıcaklığı 36-38°C
Zaman
Kandaki glikoz miktarı
Algılayıcı/kontrol merkezi: Hipotalamustaki termostat soğutma mekanizmalarını harekete geçirir.
Tepki: Derideki kan damarları genişler; kılcal damarlar sıcak kanla dolar; sıcaklık deri yüzeyinden uzaklaşır.
Vücut sıcaklığı düşer; termostat soğutma mekanizmalarını kapatır.
Karaciğerdeki glikojen deposu
Zaman
III
238
Tepki: Ter bezleri ter salgılayarak, buharlaşmayla vücudun soğumasını sağlar.
Pankreastan insülin hormonu yetersiz salgılanan bir insanda, Günlük içilen su miktarı
� Büyüme hormonu (STH), prolaktin (PRL) ve melanosit uyarıcı hormon (MSH) ön hipofiz tarafından üretilen diğer hormonlardır.
10. Aşağıdaki şemada vücut içi sıcaklığının düzenlenmesinde hipotalamusun işlevi verilmiştir.
Palme Yayınevi
11.Ünite
A) Yalnız II
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
11. İnsanda aşağıdaki hormonlardan hangisini tanıyan reseptör sayısı diğerlerinden fazladır?
A) FSH
B) Kortizol
C) Tiroksin
D) Kalsitonin E) ADH
1. C
2. A
3. E
4. C
5. D
6. C
7. A
8. C
9. D
10. E
11. C
11.Ünite
Temel Kavramlar
4. TEST 1.
İnsanda dişi bireylerde aşağıdaki hormonlardan hangisi doğum sırasında rahim kaslarının kasılmasını ve bebeğin annesini emmesi sırasında sütün meme ucundan akmasını sağlar? A) FSH
B) Östrojen D) Prolaktin
4.
/ ENDOKRİN SİSTEM
� TSH, tiroit hormonlarının sentezini ve salgılanmasını düzenler.
Aşağıdakilerden hangisi hipotalamusun doğrudan denetlediği olaylardan birisi değildir?
A) Vücudun su dengesini düzenlemek B) Kan basıncını düzenlemek C) Hipofiz bezinin aktivitesini düzenlemek
C) LH
D) Kan şekerini normal değerler arasında sabit tutmak
E) Oksitosin
E) Vücut ısısını düzenlemek
2.
5.
Aşağıdaki grafikte bir insanın kanındaki kalsiyum düzeyine bağlı olarak parathormon ve � ACTH, böbrek üstü bezinin kakalsitonin hormonlarının miktarındaki değişim buk kısmını uyararak, buradan hormonların salgılanmasını sağgösterilmiştir.
Kandaki parathormon miktar› (mg/100 ml)
Aşağıdaki şemada kandaki kalsiyum düzeyinin düzenlenmesinde görev yapan X ve Y hormonlarının etki mekanizması verilmiştir. X hormonu
Yüksek
Homeostasis: Kandaki kalsiyum düzeyi (10 mg / 100 mL) Aktif D vitamini
Kemiklerden Ca+2 sal›nmas›n› uyar›r.
Düşük
Böbreklerde Ca+2 geri emilimini azalt›r.
6
UYARI: Kandaki Ca+2 düzeyi azaldığında
2
Böbreklerde Bağ›rsaklarda Ca+2 geri Ca+2 geri emilimini emilimini artırır. art›r›r.
Y hormonu
Kanda kalsiyum düzeyinin ayarlanmasında görev yapan X ve Y hormonları ile ilgili,
I. Kandaki kalsiyum düzeyi normalin altına düştüğünde X hormonu salgılanır.
II. Y hormonu bağırsaklardan ve böbreklerden kalsiyum emilimini artırır.
III. X ve Y hormonları aynı bezin farklı hücreleri tarafından salgılanır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
0
Aşağıdaki hormonlardan hangisi kan şekerinin homeostasisinin korunmasında doğrudan ya da dolaylı olarak etkili olamaz? A) Kortizol
B) Adrenalin
C) Glukagon
D) Kolesistokinin
E) İnsülin
lar.
0,6 Kalsitonin
0,4 0,2
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Kan kalsiyum de€eri (mg/100 ml)
Grafiğe göre,
� FSH, eşeysel bezlerin çalışmasını düzenleyerek, üremeyi yönetir. Dişilerde, yumurtalıklardaki foliküllerin büyümesini ve oogenezi sağlar. Erkeklerde, testislerdeki II. Kan kalsiyum değeri 11 mg/100 ml olduseminifer tüpçükleri uyararak sperm üretimini başlatır. ğunda kalsitonin ve parathormonun kan-
I. Kanda kalsiyum miktarının 10 mg/100 ml değerinin üzerine çıkması kalsitonin hormonunun salgısını artırır.
daki miktarları eşittir.
III. Kandaki kalsiyum miktarının artış ya da azalışına bağlı olarak tiroit bezinden parathormon veya kalsitonin salınımı gerçekleşir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
6. 3.
Parathormon
4
Palme Yayınevi
Kemiklerde Ca+2 depolanmas›n› artırır.
Kandaki kalsitonin miktar› (mg/100 ml)
Antidiüretik hormon (ADH), I. hipotalamusta üretilme, � LH, eşeysel bezlerin çalışmasını düzenler. Dişilerde, ovulasyonu ve III. böbreklerde su geri emilimini sağlama korpus luteum oluşumunu sağlar. özelliklerinden hangileri ile büyüme horAyrıca korpus luteumdan östrojen ve progesteron salgılanmasına monundan (STH) ayırt edilir? neden olurken, erkeklerde testisA) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II lere etki ederek testosteron hormonunun salgılanmasına neden D) I ve III E) I, II ve III olur.
II. hipofiz bezi tarafından salgılanma,
239
11.Ünite
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
7.
� Büyüme hormonu (STH) kıkırdak ve kemikleri uyararak vücudun büyümesini sağlar. Hücrelerde protein sentezini artırır. Karbonhidrat ve yağ metabolizmasını düzenler.
Hormon eksikliğine bağlı hastalıkların tedavi edilmesinde bazı hormonların ağızdan alınması tedavide olumlu sonuç verirken; bazı hormonların ağızdan alınması olumlu sonuç vermez. Örneğin tiroksin eksikliğinden kaynaklanan hastalıklarda tiroksinin ağızdan verilmesiyle olumlu sonuç alınırken; insülin eksikliğinden kaynaklanan hastalıklarda insülinin ağızdan verilmesiyle olumlu sonuç alınamaz.
Kanındaki aldosteron miktarı artan bir bireyde, İdrardaki Na+ miktarı
I.
Kandaki su miktarı
Zaman
Zaman
II.
Kandaki Na+ miktarı
Palme Yayınevi
Hedef organlarının farklı olması Molekül büyüklüklerinin farklı olması Üretildiği yapıların farklı olması Eksikliklerinde ortaya çıkan hastalıkların farklı olması E) Reseptör çeşitlerinin farklı olması
Vücut hücreleri
Kandaki glikoz düzeyinin artması Karaciğer Homeostasis: 70–110 mg glikoz / 100 mL kan
grafiklerindeki gözlenir? A) Yalnız II
değişimlerden B) I ve II
D) II ve III
9.
� Melanosit uyarıcı hormon (MSH), derideki pigment içeren hücrelerin etkinliğini düzenler.
240
hangileri C) I ve III
E) I, II ve III
Şemaya göre,
I. İnsülin hormonu, glikozun vücut hücrelerine geçişini sağlayarak kan şekerini düşürür.
II. Kandaki glikoz miktarının dengelenmesi durumunda, pankreastan kana insülin ve glukagon hormonları salgılanmaz.
III. Karaciğer ve pankreas kandaki glikoz miktarının dengelenmesinde birlikte çalışırlar.
IV. Glukagon hormonu, karaciğerden kana glikoz geçişini sağlayarak kandaki glikoz miktarını artırır.
yorumlarından hangileri yapılabilir? B) II ve IV
A) Büyüme hormonu
B) ACTH
C) Parathormon
D) FSH
E) LTH 1. E
2. A
3. D
4. D
5. A
6. D
C) I, II ve III
E) I, II, III ve IV
11. Vücudumuzun stresle belli bir sürenin üzerinde karşı karşıya kalması durumunda, böbrek üstü bezinin kabuk kısmından salgılanan kortikosteroit hormonları (kortizol ve aldosteron) homeostasinin korunmasında etkili olurlar.
Aşağıdakilerden hangisi hipofiz ön lop hormonlarından birisi değildir?
Pankreas
Glukagon
A) I ve III
Zaman
III.
Kanda glikoz düzeyinin normalin altına düşmesi
Karaciğer
D) I, II ve IV
� Prolaktin (PRL), meme bezlerinin gelişimini ve süt oluşmasını uyarır.
Pankreas
İnsülin
Bu durum tiroksin ve insülin hormonlarının hangi özelliğiyle ilişkilendirilir? A) B) C) D)
� STH’ın büyüme döneminde aşırı üretimi devliğe, ergin dönemindeki aşırı üretimi ise akromegali olarak adlandırılan el, ayak ve kafatası kemiklerinde anormal büyümeye neden olur. Büyüme dönemindeki 8. çocuklarda STH’ın az üretimi sonucu cücelik ortaya çıkar.
10. Aşağıdaki şemada pankreastan salgılanan insülin ve glukagon hormonları tarafından kandaki glikoz düzeyinin ayarlanması gösterilmiştir.
Uzun süreli stres yaşayan bir insanda kortizol ve aldosteron hormonlarının etkilerine bağlı olarak aşağıdaki durumlardan hangisi gözlenmez? A) B) C) D) E) 7. B
Kan hacminin artması Kan basıncının artması Kandaki glikoz düzeyinin artması Bağışıklık sisteminin güçlenmesi Protein ve yağ katabolizmasının hızlanması 8. D
9. C
10. E
11. D
11.Ünite 5. TEST 1.
Hipofiz bezinin arka lobundan salgılanan antidiüretik hormonun (ADH) az salgılanmasına bağlı olarak,
I. kanın osmotik basıncında,
II. doku sıvısı miktarında,
III. idrar yoğunluğunda
meydana gelen değişimler aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I II III
2.
4.
Temel Kavramlar � Arka hipofiz tarafından kana verilen oksitosin ve antidiüretik hormonu (ADH), hipotalamustaki İnsan vücudunda hormonal etki ile gerçeknörosekresyon hücrelerinde üreleşen, tilir ve arka hipofizde depolanır.
I. adrenalin hormonu miktarının artırılarak kanda glikoz miktarının artırılması,
II. aldosteron hormonu miktarının azaltılarak vücuttan sıvı kaybının sağlanması,
III. antidiüretik hormon miktarının azaltılarak kanın hacminde azalışın sağlanması
A)
Artar
Azalır
Artar
olaylarından hangileri yüksek kan basıncının normal düzeyine geri dönmesini sağlar?
B)
Azalır
Azalır
Azalır
A) Yalnız I
C)
Artar
Azalır
Azalır
D)
Azalır
Artar
Artar
E)
Azalır
Azalır
Artar
Bağışıklık sisteminin baskılanması
Glukagon
I
3.
Y
Z
Şemada verilen X, Y ve Z özellikleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) X → Kandaki glikozun vücut hücrelerine geçişini hızlandırır. B) Y → Pankreastan salgılanır. C) Z → Kan şekeri normal değerin altına düştüğünde salgılanır. D) X → Karaciğer hücrelerindeki glikojenin glikoza dönüşümünü uyarır. E) Y → Karaciğer hücrelerindeki reseptörlere bağlanır.
II. steroit,
III. protein
yapılı hormonlardan hangileri peptit bağı içerir?
D) I ve III
Suyun geri emilimine bağlı olarak kan basıncının ve kan hacminin artması IV
� Oksitosin hormonu, doğum sırasında rahim (döl yatağı) kaslarının kasılmasını uyararak doğuma yardımcı olur. Ayrıca emzirmede meme bezlerinin süt salgılamasını uyarır.
Bazı damarları daraltıp ya da genişleterek, vücudun farklı kısımlarına giden kan miktarının ayarlanması V
Numaralandırılmış olayların gerçekleşmesini sağlayan hormon çeşitleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? A) I → Kortizol B) II → Aldosteron C) III → Tiroksin
� Antidiüretik hormon (ADH = vasopressin), böbrek tübüllerini uyararak böbreklerde suyun geri emilimini sağlar ve böylece kanın 6. Aşağıdakilerden hangisi böbrek üstü bezi osmolaritesini dengeler. ADH’ın tarafından salgılanan hormonlardan birisi az salgılanması durumunda, böbdeğildir? reklerden su geri emilemeyeceği için, organizma fazla miktarda su A) Norodrenalin B) Kortizol kaybeder ve günlük idrar miktarı C) Adrenalin D) Kalsitonin artar. Bu duruma şekersiz şeker hastalığı (Diabetes insipidus) deE) Aldosteron nir.
E) V → Adrenalin
I. amino asit,
B) Yalnız III
Böbreklerde sodyum geri emiliminin hızlanması II
D) IV → Vazopressin
İnsan vücudunda bulunan,
A) Yalnız I
Protein ve yağların glikoza dönüşümü sonucu kan şekerinin yükselmesi III
Palme Yayınevi
X
C) I ve II
E) II ve III
Aşağıda farklı hormonların etkisiyle gerçekleşen bazı olaylar verilmiştir.
Aşağıdaki şemada insülin ve glukagon hormonlarına ait bazı özellikler gösterilmiştir. İnsülin
B) Yalnız II
D) I ve III 5.
/ ENDOKRİN SİSTEM
C) I ve II
E) II ve III
241
11.Ünite
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
7.
� Tiroit bezi soluk borusunun her iki yanında yer alan iki parçadan oluşur. Tiroit bezinden tiroksin ve kalsitonin olmak üzere iki hormon salgılanır.
Böbrek üstü bezinin öz bölgesinden salgılanan noradrenalin hormonu ile ilgili, I. Kılcal damarların daralmasına ve kan basıncının artmasına neden olur.
A) Karaciğer ve iskelet kaslarındaki glikojen deposunu artırır.
II. Protein ve yağların parçalanarak glikoza dönüşmesini sağlar.
III. Kalp atış hızını yavaşlatır.
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III 8.
10. İnsülin hormonunun etki mekanizmasıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru değildir?
B) Hücre zarlarının geçirgenliğini artırarak hücrelere glikoz geçişini hızlandırır. C) Yağ asitleri ve amino asitlerden glikoz yapımını hızlandırır.
C) I ve III
D) Protein katabolizmasını yavaşlatır.
E) I, II ve III
E) Yetersiz salgılanması durumunda idrarda glikoza rastlanabilir.
Aşağıdaki şekillerde tek bir kimyasal uyarıcının aynı canlıya ait farklı hedef hücrelerde değişik tepkilere yol açması gösterilmiştir.
� Tiroit bezinin tiroksin salgılaması ön hipofizin TSH hormonu ile kontrol edilir. Tiroksin hormonu vücutta metabolizmanın düzenlenmesini sağlar.
11. Aşağıda soluk borusunun her iki yanında yer alan iki farklı endokrin bez X ve Y sembolleri ile gösterilmiştir. X
Palme Yayınevi
Y
Bu bezler ile ilgili,
Buna göre kimyasal bir uyarıcının farklı etkiler oluşturmasına,
I. Y bezlerinin büyümesi sonucu basit guatr oluşur.
I. farklı tipteki hücrelerin değişik tipte zar proteinlerine sahip olması,
II. hedef hücredeki reseptör molekül tipine bağlı olarak farklı tepkilerin doğması,
II. X bezinden salgılanan hormon çeşidi, Y bezinden salgılanan hormon çeşidine göre daha çoktur.
III. X ve Y bezlerinden salgılanan hormonlar antagonist etki göstererek kandaki kalsiyum miktarının dengede kalmasını sağlar.
IV. X bezinin salgısı hipofiz bezi tarafından üretilen ACTH hormonu ile denetlenir.
ifadelerinden hangileri yanlıştır?
� Tiroksin hormonu küçük yaşlarda az salgılanırsa kretenizm denilen iskelet ve zeka gelişim geriliğine neden olan hastalık oluşur.
III. hedef hücrelerin genetik yapılarının farklı olması durumlarından hangileri neden olur? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
A) I ve III 9.
I. ekzositoz,
II. difüzyon,
III. aktif taşıma
� Ergin bireylerde tiroksinin az salgı- lanması miksodema denilen hastalığa neden olur. Bu hastalıkta kişide kilo alma, yorgunluk ve vücut ısısında düşme görülür.
242
Pankreasın beta hücrelerinde sentezlenen insülin hormonunun hücre zarından dışarı verilmesinde,
olaylarından hangileri rol oynar? A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) I ve III 1. C
2. D
3. B
C) I ve II
E) I, II ve III 4. E
5. C
6. D
B) I ve IV
D) II ve IV
C) II ve III E) III ve IV
12. Dişi bir memelinin kanında LH (lüteinleştirici hormon) miktarının artması sonucunda aşağıdaki olaylardan hangisinin gerçekleşmesi beklenmez? A) Ovulasyonun gerçekleşmesi B) FSH salgısının durması C) Korpus luteum oluşumu D) Progesteron salgısının artması E) Östrojen salgısının devam etmesi 7. A
8. C
9. A
10. C
11. B
12. B
11.Ünite 6. TEST 1.
Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangisi karşısında verilen işlevi gerçekleştirmez? Hormon çifti
İşlev
A)
Aldosteron Antidiüretik hormon
Vücudun su dengesinin ayarlanması
B)
İnsülin Glukagon
Kandaki glikoz miktarının dengelenmesi
C)
Kortizol Adrenalin
Kandaki glikoz miktarının artması
D)
Prolaktin Oksitosin
Menstrual döngünün düzenlenmesi
E)
Kalsitonin Parathormon
Kandaki Ca++ miktarının düzenlenmesi
4.
Temel Kavramlar � Ergin bireylerde tiroksin hormonunun fazla salgılanması, yüksek vücut sıcaklığı, aşırı terleme, Tip I şeker hastalığı ile ilgili aşağıdaki ifakilo kaybı, sinirlilik ve yüksek kan delerden hangisi yanlıştır? basıncı gibi belirtilere yol açar. A) Otoimmun bir hastalıktır. (Hipertiroidizm).
B) Pankreastan insülin hormonu salgılanamaz. C) Hücre zarındaki insülin reseptörü tahrip olmuştur. D) Kişiye dışarıdan insülin hormonu enjekte edilmesi gerekir. E) Hücreler enerji elde etmek için yağ asitlerini çok daha fazla kullanır. 5.
Aşağıdaki grafiklerde bir insanda kandaki glikoz, sodyum ve kalsiyum miktarının zamana bağlı değişimi verilmiştir.
2.
/ ENDOKRİN SİSTEM
Kandaki Na+ miktarı
Kandaki glikoz miktarı
Kanda osmotik basıncın artışına bağlı olarak,
N
I. böbreğin nefron kanallarından suyun geri
N
emilmesi II. hipotalamusun uyarılması ve ADH sentezlenmesi
III. böbreğin nefron kanallarının suya geçirgenliğinin artması
Zaman
X
Palme Yayınevi
IV. hipofizin arka lobundan kan dolaşımına V. kan hacminin artması
olaylarının gerçekleşme sırası aşağıdaki-
(N : Normal düzey)
lerden hangisinde doğru verilmiştir?
A) I – II – IV – V – III B) II – IV – III – I – V C) II – III – IV – V – I D) III – I – II – IV – V E) IV – II – III – I – V
3.
Kalsitonin ve parathormon antagonist (zıt) çalışarak aşağıdaki minerallerden hangisinin miktarını ayarlar? A) Demir
B) Klor
D) Sodyum
C) Kalsiyum E) Potasyum
Zaman
N
ADH salgılanması
Y
Kandaki Ca++ miktarı
� Vücuda yeterli miktarda iyot alınmaması durumunda tiroksin salgısı azalır ve TSH fazla üretilir. Bunun sonucunda ise tiroit bezi büyür. Bu duruma basit guatr denir.
Z
Zaman
Grafiklerde gösterilen değişimlerin gerçekleşmesini sağlayan hormonlar ile ilgili, I. X → insülin,
II. Y → aldosteron,
III. Z → parathormon
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 6. Pankreasta üretilen, I. insülin, II. amilaz, III. tripsinojen, � Tiroit bezinden salgılanan kalsito IV. glukagon nin hormonu, kandaki kalsiyumun moleküllerinden hangileri hedef organa (Ca+2) kemiklere geçmesini sağkan yoluyla taşınır? lar. Ayrıca böbreklerdeki Ca+2’un geri emilimini ve bağırsaklarda A) I ve III B) I ve IV C) II ve III Ca+2 alınımını da azaltarak kanD) II ve IV E) I, III ve IV daki Ca+2 düzeyini düşürür.
243
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
7.
� Paratiroit bezi tiroit bezi üzerinde ayrı ayrı bulunan dört küçük bezden oluşur. Bu bezler kalsitonin hormonu ile zıt çalışan parathormonu (PTH) salgılayarak kandaki Ca+2 düzeyini artırırlar.
Büyüme dönemindeki insanlarda bazı hormonların yetersiz salgılanması durumunda oluşan hastalıklar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? Yetersiz salgılanan hormon
10. Aşağıdaki şemada endokrin bezler arasındaki geri bildirim mekanizması verilmiştir.
Oluşan hastalık
A) Tiroksin
Tetani
B) Glukagon
Şeker hastalığı
C) Aldosteron
Tunç hastalığı
D) Kalsitonin
Kretenizm
E) Büyüme hormonu
Akromegali
I H‹POF‹Z BEZ‹
11.Ünite
TEST‹S
Testosteron ACTH
II
Kortizol FSH
YUMURTALIK
III
Buna göre numaralandırılmış yerlere gelmesi gereken endokrin bez ve hormonlar aşağıdakilerden hangisinde doğru veril-
8. � Parathormon, kalsiyumun kemikten kana geçişini, böbreklerden ve bağırsak villuslarından geri emili mini artırır.
I. sinir sisteminin endokrin bezleri uyarması, II. kanda çeşitli maddelerin miktarının değişmesi, III. kandaki hormonların uyarması
durumlarından hangilerine bağlı olarak gerçekleşebilir? A) Yalnız I
B) Yalnız II
D) II ve III
� İnsan vücudunda kalsiyum; kemik oluşumu, kasların ve sinir sisteminin çalışması, kanın pıhtılaşması, hücre zarının aktif taşıma yapması gibi olaylarda kullanılır.
� Parathormon fazla salgılanırsa, kemikten kana fazla miktarda kalsiyum geçer ve kandaki kalsiyum miktarı artar. Bu durumda kemikler zayıflar, kaslar uyartılara yavaş cevap verir ve fazla kalsiyum böbreklerde fosfor iyonları ile birleşerek, böbrek taşlarını oluşturur.
244
bezleri
C) I ve III
E) I, II ve III
I
II
III
A)
FSH
Adrenal medulla
Progesteron
B)
LH
Adrenal medulla
Östrojen
C)
LH
Adrenal medulla
Progesteron
D)
FSH
Adrenal korteks
Progesteron
E)
LH
Adrenal korteks
Östrojen
Bir insanda bazı hormonların salgılanma mekanizmaları aşağıda gösterilmiştir. • Hipotalamus RF Hipofiz
• Kan flekerinin artmas› Pankreas›n beta hücreleri
11. İnsülin hormonu beyin hücreleri dışında kalan
• Stres
karaciğer ve kas gibi tüm vücut hücrelerini kandan glikoz alması için uyararak kanda-
Otonom sinirler
ki glikoz miktarını azaltır. Beyin hücreleri ise kandan glikoz almak için insülin hormonu ta-
Asetilkolin
ACTH
endokrin
Palme Yayınevi
9.
miştir?
Endokrin bezlerin hormon sentezlemesi ve salgılaması,
‹nsülin
Böbrek üstü bezi (korteks)
Böbrek üstü bezi (medulla)
Kortizol
Adrenalin
rafından uyarılmaya gerek duymaz.
Buna göre vücuttaki doku hücrelerinin insülin hormonuna duyarlılıkları ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
Buna göre, aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
A) Beyin hücreleri kandaki glikozu hemen he-
A) Bir hormon başka bir hormonun salgılanmasına neden olabilir. B) Kandaki bazı maddelerin miktarının artması hormon salgılanmasını uyarabilir. C) Bir endokrin bez hem hormon hem de sinir hücreleri tarafından uyarılabilir. D) Böbreklerinden biri alınan bir bireyde kortizol ve adrenalin salgısı yapılamaz. E) Aynı bez birden fazla hormon salgılayabilir.
B) Kanda insülin miktarı arttıkça karaciğer
1. D
2. B
3. C
4. C
5. B
6. B
men her zaman alabilir. hücrelerinin glikoz kullanımı artar. C) Kanda insülin miktarı azaldıkça karaciğer hücrelerinde glikojen sentezi yavaşlar. D) Kanda insülin miktarı arttıkça beyin hücrelerinde glikoz kullanımı artar. E) Karaciğer ve kas hücreleri kandan glikoz alabilmek için insülin tarafından uyarılır. 7. C
8. E
9. D
10. E
11. D
11.Ünite 7. TEST 1.
Bir insanın idrarında glikoza rastlanılması aşağıdakilerden hangisini göstermez?
4.
A) Kanındaki glikoz miktarının eşik değerden daha yüksek olduğunu
C) Pankreasın insülin salgısının yetersiz olduğunu D) İdrar miktarında ve su içme isteğinde aşırı artışlar olduğunu
2.
Temel Kavramlar � Parathormonun az salgılaması durumunda ise kaslarda ağrılı kramplar ve sürekli titremelerin olduğu Aşağıdakilerden hangisinde endokrin bez tetani hastalığı görülür. ve salgıladığı hormon yanlış eşleştirilmiştir?
Endokrin bez
B) Böbreklerin kandaki fazla glikozun bir kısmını uzaklaştırmakta olduğunu
E) Pankreasın glukagon salgısının normal düzeyin çok altında olduğunu
5.
Aşağıdaki grafikte erişkin X ve Y bireylerinin kanındaki tiroksin hormonu miktarının zamana bağlı değişimi verilmiştir.
/ ENDOKRİN SİSTEM
Salgıladığı hormon
A) Tiroit
Kalsitonin
B) Paratiroit
Parathormon
C) Böbrek üstü bezi
Antidiüretik hormon
D) Pankreas
Glukagon
E) Yumurtalık
Östrojen
Aşağıdaki grafikte bir hormonun kandaki miktarının artmasına bağlı olarak düzenlediği fizyolojik aktivitenin hızında meydana gelen değişim gösterilmiştir. Fizyolojik aktivite h›z›
Kandaki tiroksin miktar›
X
Y Zaman
(N: Normal düzey)
Palme Yayınevi
N
Buna göre X ve Y bireylerinde aşağıdaki değişikliklerden hangisinin gözlenmesi beklenmez? A) X bireyinde kan basıncı artar. B) Y bireyinde metabolizma hızı azalır.
mon miktarının belirli bir değerin üzerinde olması gerekir.
II. Kandaki hormon miktarının aşırı artışı hedef hücrede fizyolojik aktiviteyi durdurabilir.
III. Kandaki hormon miktarının X olması durumunda fizyolojik aktivite maksimum hızla gerçekleşir.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
C) X bireyinde kalp atış hızı azalır. D) Y bireyinde yorgunluk ve soğuğa karşı dirençsizlik görülür. E) X bireyinin sinir sisteminde duyarlılık artarken, Y bireyinde azalır. 3.
� Böbrek üstü bezleri (adrenal bezler), böbreklerin üst kısmına yapışmış durumdadır. Hücre tipleri, Kandaki hormon embriyonik kökenleri ve işlevleri X miktar› farklı olan iki bezden oluşmuştur. Bu bezlerden dış kısımda olana Grafiğe göre, adrenal korteks (kabuk), iç kısımI. Hedef hücrede belirli bir fizyolojik aktivida olana ise adrenal medulla (öz) denir. tenin gerçekleşebilmesi için kandaki hor-
A) Yalnız I
Kandaki insülin miktarının artması glikozun,
B) Yalnız II
D) I ve II
C) Yalnız III
E) I, II ve III
I. kan → kas,
II. karaciğer → kan,
III. kan → karaciğer
belirtilen yönlerden hangilerindeki geçiş hızını artırır?
A) Böbrek üstü bezi
B) Pankreas
A) Yalnız I
C) Tiroit bezi
D) Ovaryum
6.
B) Yalnız III
D) I ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
Aşağıdaki endokrin bezlerden hangisinin salgı üretmesi hipofiz bezi tarafından denetlenemez?
E) Testis
� Ön hipofizden salgılanan ACTH hormonu adrenal korteks hücrelerini uyararak hormon salgılatır.
245
11.Ünite
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
7.
� Kortikosteroitlerin insanda üç tipi bulunur. Bunlar glukokortikoit (kortizol), mineralokortikoitler (aldosteron) ve eşey hormonlarıdır.
Sağlıklı bir insanda yetersiz su alımına bağlı olarak vücudun susuz kalması durumunda salgılanan hormonla ilgili olarak aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur?
10. Aşağıdaki şemada adrenal bezin embriyonik kökenleri farklı olan iki ayrı bezinin uyarılması ve bu bezlerden salgılanan hormonlar gösterilmiştir.
A) Hipofiz bezinin ön lobunda üretilir ve salgılanır.
Adrenal Bez (Böbrek üstü bezi)
B) Kan hacmini azaltır. X
C) Az salgılanması durumunda atılan idrarın yoğunluğu artar.
Ön hipofiz
D) Çok salgılanması durumunda kanın osmotik basıncı azalır.
Aldosteron
Aşağıdaki şemada kandan böbrek ve kemiklere; böbrek ve kemiklerden kana kalsiyum geçişini düzenleyen X ve Y hormonlarının etki yönü gösterilmiştir.
X
Ca++
Y
� Kortizol hormonu, kandaki glikoz düzeyini artırır. Ayrıca protein ve yağların karbonhidratlara dönüşmesini sağlar. Ayrıca tedavi amaçlı olarak iltihaplanmalarda, alerji ve romatizma tedavisinde kullanılır.
Böbrek
Kan
X ve Y hormonları ile ilgili,
Z
Otonom (sempatik) sinirler
K
Buna göre şemada X, Y, Z ve K ile gösterilen kısımlara gelmesi gereken hormonlar aşağıdakilerden hangisinde doğru gösterilmiştir? Z
K
A) ACTH
Kortizol
Asetilkolin Adrenalin
B) GH
Kortizol
Dopamin
C) Kortizol ACTH Kemik
Adrenalin
Asetilkolin Androjen
D) ACTH
Androjen Asetilkolin Kortizol
E) Asetil-
Kortizol
ACTH
Adrenalin
kolin
I. X hormonu tiroit, Y hormonu paratiroit bezinden salgılanır.
II. X ve Y hormonlarının kandaki miktarı, hipotalamustan salgılanan salgılatıcı ve durdurucu faktörler tarafından düzenlenir.
III. Y hormonu böbreklere etki ederek kalsiyum geri emilimini artırır.
ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I
B) Yalnız II
11. İnsanda hipofiz bezinin ön lobundan salgılanan ve eşey organlarını uyaran FSH ve LH hormonlarına “gonadotropin” adı verilir.
C) I ve II
Gonadotropin hormonları ile ilgili,
I. FSH hormonu testis ve yumurtalıkları uyararak gamet oluşumunu sağlar.
Böbrek üstü bezleri ve pankreasın salgıladığı bazı hormonlar,
II. LH hormonu dişi bireylerde ovulasyona neden olur.
I. kemik ve kandaki kalsiyum miktarının dengelenmesi,
II. böbrek tübüllerinde sodyum emiliminin hızlanması,
III. LH hormonu erkek bireylerde testislerin leydig hücrelerinden testosteron üretimini uyarır.
IV. Testis ve yumurtalıklarda FSH artışı LH salgısını azaltır.
özelliklerinden hangileri doğrudur?
D) I ve III 9.
� Aldosteron hormonu böbrekler den sodyum ve klor iyonları ile suyun geri emilimini, böylece kan basıncının ve kan hacminin artmasını sağlar. Bu yolla kan, hücre ve hücre dışı sıvıların iyon derişimini düzenlemeye yardım eder.
246
Y Noradrenalin
X Y
Palme Yayınevi
Ca++
Adrenal medulla
Eşey hormonları
E) Böbreklerden Na+ geri emilimini artırır. 8.
Adrenal korteks
E) II ve III
III. kandaki glikoz düzeyinin dengelenmesi olaylarından hangilerinde birlikte rol oynar? A) Yalnız III
B) I ve II
D) II ve III 1. E
2. C
3. D
C) I ve III
A) I ve III
D) II, III ve IV
E) I, II ve III 4. C
5. E
B) I ve IV
6. B
7. D
8. B
9. A
C) I, II ve III E) I, II, III ve IV
10. A
11. C
11.Ünite 8. TEST 1.
Hipofizin ön lobundan salgılanan tropik hormonların işlevleri aşağıda belirtilmiştir.
3.
• FSH ve LH dişi bireylerde folikül olgunlaşması, yumurta üretimi ve ovulasyonda etkilidir.
• Erkek bireylerde FSH hormonu sperm üretiminde, LH hormonu testosteron hormonu salgılanmasında etkilidir.
• Büyüme hormonu (STH) dişi ve erkek bireylerde tüm dokularda etkilidir.
Buna göre hipofizin ön lop hormonları ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?
/ ENDOKRİN SİSTEM Temel Kavramlar
� Aldosteron hormonu az salgılanırsa; kan basıncı düşer, doku sıvısı azalır, sodyum ve potasyum iyon Besinlerle yeterli miktarda iyot alamayan derişimi bozulur. Ayrıca kaslarda bir insanda aşağıdaki değişimlerden hanyorgunluk görülür ve deri yer yer gisi meydana gelir? tunç rengini alır. Bu duruma addiA) Hipofizden salgılanan TSH miktarının azalson hastalığı adı verilir.
ması B) Vücudun hücre metabolizmasında artış C) Tiroit bezinde doku artışı sonucunda büyüme D) Tiroit bezinde tiroksin hormonunun sentezinde hızlanma E) Tiroit bezine ait hücrelerdeki reseptörlerin işlev yapamaması
4.
A) Ovaryum ve testislerde FSH ve LH hormonlarını tanıyan reseptörler bulunur.
Aşağıdaki grafikte bir insanın kanındaki K maddesinin X hormonuna bağlı değişimi gösterilmiştir. Kandaki K maddesinin miktarı N
B) STH, vücut genelini etkileyen bir hormondur. C) LH hormonu erkek bireylerde testislerde testosteron üretimini uyarır. D) STH hormonu dişi ve erkek bireylerin gonodları üzerinde de etkili olabilir.
2.
Palme Yayınevi
E) FSH hormonu dişi bireylerde yumurtalıktan LH üretimini uyarır.
X hormonunun miktarı
Aşağıdaki şemada kan şekerinin normal düzeyin altına düşmesi durumunda karaciğer hücrelerinde etkili olan hormonlar numaralandırılarak gösterilmiştir. Pankreas›n alfa hücrelerinin uyar›lmas›
Düşük kan şekeri
I
Glikoz Karaciğer hücresi
Grafiğe göre K maddesi ve X hormonu ile ilgili, K maddesi
X hormonu
I. Kalsiyum
Parathormon
II. Glikoz
Glukagon
III. Sodyum
Aldosteron
eşleştirmelerinden hangileri doğrudur?
(N : Maddenin kandaki normal değeri) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Glikojen Normal kan şekeri
� Aldosteron hormonu fazla salgılanırsa, kan basıncı yükselir ve doku sıvı artar. Aldosteron yok olduğunda ise ölüm meydana gelir.
II
Böbrek üstü bezinin öz bölgesi
5.
Endokrin sistem ve sinir sistemi ile ilgili,
I. Sinirsel tepkiler hormonal tepkilerden daha hızlı olur. � Adrenal eşey hormonları hem erkek hem de dişi bireylerde salII. Hormonal tepkilerin etkisi daha uzun sügılanır. Az da olsa erkek eşey rer.
Bu hormonlar ile ilgili aşağıda yapılan eşleştirmelerden hangisi doğrudur? I II
A) Adrenalin
Glukagon
B) Glukagon
Kortizol
III. Sinirsel uyarılar bazı endokrin bezleri etkileyerek hormon salgılanmasına yol açar.
C) Glukagon
Adrenalin
ifadelerinden hangileri doğrudur?
D) İnsülin
Noradrenalin
E) İnsülin
Adrenalin
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
C) I ve II
E) I, II ve III
hormonu görevi yaparlar. Erkek çocuklarda androjen hormonları fazla salgılanırsa, zamanından önce erginliğe ulaşılır. Dişilerde fazla salgılanması durumunda ise ses kalınlaşır, sakal çıkar, eşeysel organlar körelir ve erkeksi özellikler belirginleşir.
247
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
6.
� Adrenal medulladan adrenalin (epinefrin) ve noradrenalin (norepinefrin) hormonları salgılanır. Bu hormonlar pozitif ve negatif stres durumlarında sempatik sinirlerin adrenal medullayı uyarması sonucu salgılanır.
Aşağıdaki hormon çiftlerinden hangileri sinerjist (benzer fizyolojik işleve sahip) olarak etki gösterir? A) B) C) D) E)
7.
Kortizol – İnsülin Adrenalin – Glukagon Parathormon – Kalsitonin Aldosteron – Glukagon Tiroksin – İnsülin
Aşağıdaki şemada kandaki kalsiyum düzeyinin fizyolojik olarak olması gereken noktada tutulmasını ve homeostasinin korunmasını sağlayan geri bildirim mekanizması gösterilmiştir. X
� Adrenalin hormonu kalp atışını hızlandırma, kan basıncını yükseltme, karaciğer ve kaslardaki glikojen miktarını azaltma, kan şekerini artırma, kan damarlarının çapını değiştirme, göz bebeğini büyütme gibi fonksiyonların gerçekleşmesini sağlar.
Kalsiyum düzeyi yüksek Homeostasis: Kan kalsiyum düzeyi
Kalsiyum düzeyi düşük
Y B
Şemaya göre A ve B bezleri ile bu bezlerden salgılanan hormonlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
� Noradrenalin hormonu nöro transmitter olarak da işlev görür. Bu hormon kılcaldamarların kasılmasında etkili olur ve kan basıncını artırır.
A bezi → X hormonu B bezi → Y hormonu
A) Paratiroit → Kalsitonin Tiroit → Tiroksin B) Tiroit → Kalsitonin
Paratiroit → Tiroksin
C) Tiroit → Kalsitonin
Paratiroit → Parat hormon
D) Paratiroit → Parathor-
Tiroit → Kalsitonin
E) Paratiroit → Tiroksin
Tiroit → Parathormon
mon
8.
� Adrenal medulla hormonları strese karşı kısa süreli tepkiler oluştururken, adrenal korteks hormonları uzun süreli tepkiler oluşturur.
248
Aşağıdaki hormonlardan hangisi hipotalamusta üretilip, hipofizin arka lobunda depolanır ve gerekli durumlarda kana salgılanır? A) Oksitosin B) ACTH C) TSH D) Prolaktin E) STH 1. E
2. C
3. C
4. E
Bir bebeğin annesini emmesi, göğüs uçlarındaki sinirleri uyarır ve beyindeki hipotalamus, hipofiz bezinden oksitosin hormonunun salgılanmasını etkiler. Oksitosin hormonu da meme bezlerinden sütün salgılanmasını sağlar. Buna göre, I. Sinir ve endokrin sistemleri birbirinden bağımsız olarak çalışır. II. Bir hormonun salgısının artması diğer hormonun salgısını azaltabilir. III. Bazı hormonların salgısı sinirsel uyarım sonucu gerçekleşebilir. yorumlarından hangileri yapılamaz? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III
10. Aşağıdaki grafikte bir bireyin kanındaki glukagon hormonu düzeyi gösterilmiştir. Kandaki glukagon düzeyi
A
9.
Palme Yayınevi
11.Ünite
5. E
6. B
N Zaman
(N : Normal düzey) Bu birey ile ilgili, I. kanındaki glikoz miktarının artması, II. kaslarda glikozun glikojen olarak depolanması, III. karaciğerde depolanan glikojenin hidrolizi olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi beklenir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
11. Hipofiz bezinden salgılanan bazı hormonlar ve bu hormonların hedef hücreleri ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğru değildir? Hormon
Hedef hücre
A)
TSH
Tiroit
B)
Prolaktin
Meme bezleri
C) Büyüme hormonu
Kemik
D)
ACTH
Adrenal korteks
E)
Oksitosin
Yumurtalık
7. C
8. A
9. C
10. C
11. E
11.Ünite 9. TEST 1.
Aşağıdaki bezlerden hangisi karşısındaki salgı maddesini bir kanal ile vücut boşluğuna bırakır?
4.
A) Hipofiz bezi → Prolaktin
/ ENDOKRİN SİSTEM Temel Kavramlar
� Eşeysel bezler dişilerde yumurtalık (ovaryum), erkekler de er bezleri Aşağıdaki grafiklerde, bir insanın kanındaki (testis) adını alır. Bu bezler eşeysel olgunluğa ulaştıktan sonra hipofiz kalsiyum, glikoz ve NaCl (tuz) miktarının zabezinin denetiminde çalışır.
mana bağlı değişimi gösterilmiştir. Kandaki Ca++ miktarı
Kandaki glikoz miktarı
B) Paratiroit bezi → Parathormon N
C) Pankreas bezi → Pankreas özsuyu
N
D) Tiroit bezi → Kalsitonin E) Böbrek üstü bezi → Kortizol
Zaman
t
2.
Kandaki NaCl miktarı
Aşağıda böbrek üstü bezine (adrenal bez) ait kabuk (korteks) ve öz (medulla) bölgeleri gösterilmiştir. Adrenal
(N: Normal düzey)
korteks (X)
Buna göre, grafiklerde “t” anından sonraki değişimlere neden olan hormonlar aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
A)
Parathormon
medulla (Y)
I X ve Y kısımları ile ilgili, Palme Yayınevi
I. X kısmından salgılanan hormon çeşidi, Y kısmından salgılanan hormon çeşidinden daha fazladır.
Zaman
t III
Adrenal
� Steroit yapılı olan eşeysel hormonlar, büyüme ve gelişmeyi düzenlemenin yanı sıra, üreme döngülerini ve eşeysel davranışları kontrol eder.
N
Zaman
t II
I
II
III
İnsülin
Aldosteron
B) Kalsitonin
Glukagon
Aldosteron
C) Parathormon
Glukagon
Kortizol
D) Kortizol
İnsülin
Aldosteron
İnsülin
Kortizol
II. X kısmında ACTH hormonunu tanıyan reseptörler bulunur.
E)
Kalsitonin
III. Y kısmından hormon salgılanması sempatik sinirler ile kontrol edilir.
5.
Bazı hormonların eksikliğine bağlı olarak üç farklı bireyde yapılan incelemelerde,
ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
3.
· 1. bireyde idrar miktarının normalden fazla ve seyreltik olduğu, ancak idrarında glikoza rastlanmadığı,
· 2. bireyde ağrılı kas kasılmaları, kramplar � Progesteron hormonu ise döl yave titremeler olduğu, tağını uygun hale getirerek embriyonun buraya tutunmasında etkili · 3. bireyde kalp atış hızının yavaşlaması, olur. uyuşukluk ve üşüme olduğu
Aşırı sevinç, soğukta kalma ya da yaşamı tehdit eden durumlarda böbrek üstü bezinin öz (medulla) kısmından adrenalin hormonu salgılanır.
Bir insanın pozitif veya negatif stres durumlarında kanındaki adrenalin düzeyinin yükselmesi,
tespit ediliyor.
Buna göre, bu üç bireyde belirtilen durumlara aşağıdaki hormonlardan hangisinin eksikliği neden olmuştur?
I. metabolizma hızının artması,
II. sindirim işlevlerinin hızlanması,
III. kalbe, beyne ve iskelet kaslarına giden kan miktarının artması,
IV. kan basıncının yükselmesi
durumlarında hangilerine yol açar? A) I ve II
B) I ve III C) II ve IV D) I, III ve IV E) II, III ve lV
� Yumurtalıktan östrojen ve progesteron hormonları salgılanır. Östrojen hormonu eşeysel olgunlaşmayı düzenler. Ayrıca ikincil dişilik özelliklerinin gelişimini sağlar.
1. birey A)
İnsülin
2. birey
3. birey
Kalsitonin
Tiroksin
B) ADH
Kalsitonin
Adrenalin
C) İnsülin
Parathormon
TSH
D) ADH
Parathormon
Tiroksin
E)
Kalsitonin
Tiroksin
Glukagon
� Testisler, başlıca hormonu testosteron olan androjenleri sentezler. Testosteron hormonu spermlerin olgunlaşmasını ve ikincil erkeklik özelliklerinin gelişiminden sorumludur.
249
11.Ünite
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
6.
� Pankreas hem ekzokrin (dış salgı) hem de endokrin (iç salgı) işlevi olan karma bezdir.
İnsan vücuduna ait aşağıdaki yapılardan hangisi hormon üretmez? A) Pankreas
9.
B) Hipotalamus
C) Süt bezleri D) Testis E) Paratiroit bezi 7.
Aşağıdaki şemada, erkek bireylerde hipotalamus, hipofiz ve testis arasında hormon salgılanmasını düzenleyen geri bildirim mekanizması gösterilmiştir. Hipotalamus K Hipofiz
: (-) geri bildirim
Artar
Azalır
Az
Azalır
Artar
C)
Fazla
Artar
Artar
D)
Az
Artar
Artar
E)
Fazla
Azalır
Azalır
İkincil eşey karakterlerinin meydana gelmesini sağlar. I
Şemada verilen K, L ve M hormonları ile ilgili,
I. Hipotalamustan salgılanan K hormonu miktarının artması, L ve M hormonlarının salgılanmasını artırır.
� Langerhans adacıklarındaki alfa hücrelerinden glukagon, beta hücrelerinden insülin hormonu salgılanır. Bu hormonlar kandaki glikoz düzeyini ayarlayan, birbirine zıt etkili (antogonist) hormonlardır.
8.
II. Kandaki M hormonu miktarının artması, hipotalamusun K hormunu salgılanmasını azaltır. III. K hormonu L hormonunun, L hormonu ise M hormonunun salgılanmasını uyarır. ifadelerinden hangileri doğrudur?
Büyüme hormonunun (STH), I. gelişme sırasında aşırı üretimi, II. ergin bireyde aşırı üretimi,
III. gelişme sırasında normalden az üretimi
durumunda ortaya çıkabilecek olan büyüme bozuklukları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? I
II
III
A) Devlik
Akromegali Cücelik
B) Cücelik
Devlik
Akromegali
C) Devlik
Cücelik
Akromegali
D) Akromegali Devlik E) Cücelik 1. C
Cücelik
2. E
3. D
4. A
numaralandırılmış olayların düzenlenmesinde görev yapan hormonlar ile ilgili aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? I → Östrojen II → Lüteinleştirici hormon III → Aldosteron IV → Parathormon V → ACTH
11. Tip II şeker hastalığı ile ilgili,
I. Hedef hücrelerdeki reseptörlerin insüline tepki vermemesinden kaynaklanır.
II. Pankreasın beta hücrelerinden insülin salgısı olmaz.
III. Genellikle 40 yaşından sonra, kilolu ve ailesinde şeker hastalığı olan kişilerde görülme olasılığı yüksektir.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I
Akromegali Devlik
B) Yalnız II
D) I ve III 5. D
6. C
IV
V
A) B) C) D) E)
Kandaki kalsiyum miktarını artırır.
Tiroit bezini hormon salgılaması için uyarır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
Menstrual döngü sürecinde ovulasyonu sağlar. II
Böbreklerden sodyum ve su geri emilimini artırır. III
Palme Yayınevi
250
Fazla
B)
Testis
M
� İnsülin hormonu kandaki şeker düzeyini düşürür. Bu hormonun etkisiyle kandaki glikozun beyin hücreleri dışında kalan tüm vücut hücrelerine geçişi hızlanır. Karaciğer ve kasta glikoz glikojen olarak depo edilir.
A)
10. Sağlıklı bir dişi bireyin vücudunda gerçekleşen,
: (+) uyarım
L
� Pankreasta langerhans adacıkları denilen ve dolaşım sistemine iki temel hormon salgılayan endokrin hücre kümeleri bulunur.
Hücre matabolizmasında etkili olan tiroksin hormonunun kandaki miktarına bağlı olarak hücrede tüketilen oksijen miktarı ve üretilen karbondioksit miktarının değişimi aşağıdakilerden hangisinde doğru eşleştirilmiştir? Kandaki Hücrede Hücrede tiroksin tüketilen üretilen miktarı O2 miktarı CO2 miktarı
7. E
8. A
9. C
C) I ve II
E) I, II ve III 10. E
11. D
11.Ünite 10. TEST 1.
Aniden karşısına çıkan bir yayaya çarpmamak için frene basan bir sürücüde kalp atış hızının yükseldiği gözleniyor.
3.
Bu bireyde,
Temel Kavramlar � Glukagon hormonu kandaki glikoz düzeyini yükseltir. Bu hormonun Kandaki Ca++ düzeyi azalan bir insanda etkisiyle karaciğerdeki depo glikojen yıkılarak kana glikoz geçişi parathormon, sağlanır.
I. mineralize olmuş kemik matriksinin parçalanması ve kana Ca++ geçişini uyarmak,
I. sempatik sinirlerin adrenal medullayı uyarması,
II. Ca++’un böbrek tübüllerinden geri emilimini uyarmak,
II. adrenalin hormonunun kalp kası hücrelerindeki reseptörlere bağlanması,
III. bağırsaklardaki besinlerden Ca++ alımını artırmak
III. duyu organlarında oluşan impulsların beyne iletilmesi,
IV. asetil kolin tarafından uyarılan hücrelerden adrenalin salgısının artması
olaylarından hangilerinin gerçekleşmesini sağlayarak kalsiyum iyonlarının homeostazisinde görev alır?
Hipofiz
B) I – IV üstü – II –bezi III Böbrek
4.
Yumurtal›k
FSH
TSH
Tiroit bezi Aşağıdaki şemada bazı hormonların salgısının Tiroksin geri bildirim mekanizmasıyla denetlenmesi gösterilmiştir. (
: uyarım, ACTH
: (–) geri bildirim ) Böbrek üstü bezi
Hipofiz
Kortizol FSH
I
Bu şemayla ilgili, (
: uyarım,
a. tiroit,
b. erkek ve dişi eşey bezleri,
Tiroit bezi
: (–) geri bildirim )
I. Hipofiz bezinden salgılanan ACTH miktarının artması, böbrek üstü bezinde üretilen kortizol miktarını artırır.
II. Tiroit bezinden salgılanan tiroksin miktarının artması, hipofiz bezinde üretilen TSH miktarını azaltır.
III. Hipofiz bezinden salgılanan FSH miktarının azalması, yumurtalıklarda üretilen östrojen miktarını artırır.
ACTH
hormonları,
Tiroksin
TSH
Östrojen TSH
� İnsülin hormonu azlığında ya da hedef hücrelerin insüline tepkisizliği sonucu şeker hastalığı (Diabetes mellitus) görülür.
III
II
Yumurtal›k
C) I ve II
E) I, II ve III
Ön hipofizden salgılanan,
Östrojen
Palme Yayınevi
B) Yalnız III
D) II ve III
C) III – IV –Kortizol I – II D) III – I – IV – II E) IV – III – II – I FSH
2.
A) Yalnız I
olayları hangi sıra ile gerçekleşir? ACTH A) I – III – IV – II
/ ENDOKRİN SİSTEM
5.
� Bu hastalıkta kandaki glikoz miktarı artar ve fazla glikoz idrarla atılır. Vücut hücreleri yeterli glikoz yapılarından hangilerini uyararak hormon alamadığı için enerji kaynağı olasalgılanmasını sağlarlar? rak yağ ve proteinleri kullanır. Bu hastalarda idrar miktarında artma I II III ve su içme isteği görülür.
c. böbrek üstü bezinin korteksi
A)
a
b
c
B)
b
a
c
C)
b
c
a
D)
c
b
a
E)
c
a
b
Dişi memelilerde plasenta ve korpus luteum (sarı cisim) tarafından salgılanan hormon çifti aşağıdakilerden hangisinde verilmiştir? A) Östrojen – FSH B) FSH – LH
yorumlarından hangileri yapılabilir?
C) Progesteron – Östrojen
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III
D) Prolaktin – Progesteron E) Progesteron – LH
� İki endokrin bezin karşılıklı etkileşimi sonucu bir hormonun kandaki miktarının ayarlanmasına geri bildirim mekanizması denir. Geri bildirim mekanizması çoğunlukla ön hipofiz hormonları (tropik hormon) ile diğer endokrin bezler arasında görülür.
251
/ ENDOKRİN SİSTEM
Temel Kavramlar
6.
� Tepkiyi başlangıçtaki uyarıya bağ- layan geri bildirim mekanizmasında hormon salgılanması pozitif ve negatif geri bildirim mekanizma- sı olmak üzere iki yol tarafından kontrol edilir.
• N’nin kanındaki glukagon miktarı > insülin miktarı
I. kandaki glikoz miktarının normalin altına düşmesi,
II. besinlerle alınan glikozun bir kısmının idrarla atılması,
III. idrarla atılan su miktarının artmasına bağlı olarak su içme isteğinin azalması
durumlarından hangilerinin görülmesi beklenir?
olduğu tespit edilmiştir.
Buna göre,
I. M bireyinin kanındaki glikoz miktarı azalır.
II. N bireyinin karaciğerinden kanına glikoz geçer.
III. M bireyinin idrarında glikoz bulunurken, N bireyinin idrarında glikoz bulunmaz.
IV. N bireyin tükettiği besinlerdeki karbonhidrat miktarı M bireyinden fazladır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
7.
A) Yalnız II
9.
Tiroit
Hormon Kalsitonin
Fizyolojik etkisi Kandaki kalsiyum miktarını azaltır.
Parathormon ve kalsitonin hormonlarının kandaki kalsiyum miktarını düzenlenmesi üzerine olan etkileri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Kalsitonin
Kandaki Artırır Ca++ miktarı
Azaltır
Böbreklerden Ca++ emilimi
Artırır
Azaltır
İdrarla Ca++ atılımı
Azaltır
Artırır
Kemiklerdeki Azaltır Ca++ depolanması
Artırır
Tablodaki verilere göre,
Pankreas
Glukagon
Kan şekerini artırır.
I. Kalsitonin hormonu kemik yıkımında, parathormon kemik yapımında etkilidir.
Pankreas
İnsülin
Kan şekerini azaltır.
Böbrek üstü
Adrenalin
Kan şekerini artırır.
II. Kandaki kalsiyum miktarının düzenlenmesi parathormon ve kalsitonin hormonlarının zıt etkileri ile düzenlenir.
Paratiroit
Parathormon
Kandaki kalsiyum miktarını artırır.
III. Böbreklerden kalsiyum emiliminin artması idrarla atılan kalsiyum miktarını azaltır.
yorumlarından hangileri yapılabilir?
Kortizol
Kan şekerini artırır.
Tabloya göre, I. Aynı hormon farklı endokrin bezlerden salgılanabilir. II. Aynı endokrin bezden salgılanan farklı hormonlar aynı fizyolojik etkiyi gösterebilir.
A) Yalnız I
B) Yalnız III
D) II ve III
E) I, II ve III
A) Kan basıncında atma B) Sindirim ve böbrek etkinliklerinde artma
yorumlarından hangileri yapılabilir?
C) Metabolik hızda yükselme
A) Yalnız I
D) Kan glikoz düzeyinde artma
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
1. D
3. E
2. B
4. C
E) Solunum hızında artma 5. C
C) I ve II
10. Aşağıdakilerden hangisi strese karşı kısa süreli tepki veren böbrek üstü bezinin öz bölgesinden salgılanan hormonların etkilerinden biri değildir?
III. Farklı bezlerden salgılanan hormonlar, aynı fizyolojik etkiyi gösterebilir.
252
C) I ve II
E) I, II ve III
Parathormon
Aşağıdaki tabloda, insan vücudunda üretilen bazı hormonlar ve bu hormonlara ait bazı özellikler verilmiştir. Salgılandığı bez
B) Yalnız III
D) I ve III
B) I ve IV C) II ve III D) I, II ve III E) I, II ve IV
Böbrek üstü
� Negatif geri bildirim mekanizması, hormon uyarısını azaltarak ya da yok ederek tepkinin azalmasına neden olur.
Şeker hastalığına (diabetes mellitus) sahip bireylerde,
• M’nin kanındaki insülin miktarı > glukagon miktarı,
A) I ve II
� Pozitif geri bildirim mekanizması uyarıyı güçlendirerek daha da yüksek bir tepkinin oluşmasına neden olur. Bebeğini emziren annelerdeki oksitosin salgısı örnek olarak verilebilir.
8.
Sağlıklı olan iki bireyden,
Palme Yayınevi
11.Ünite
6. A
7. D
8. A
9. D
10. B
11.Ünite
/ ENDOKRİN SİSTEM
DERS NOTLARI
253
DERS NOTLARI
254
DERS NOTLARI
255
DERS NOTLARI
256
![Palme Yayınları - YKS Biyoloji Soru Bankası A 2018-2019 [PDF]](https://pdfs.asia/img/200x200/palme-yaynlar-yks-biyoloji-soru-bankas-a-2018-2019.jpg)
