Transkripsi Lirik Lagu-Fonetik [PDF]

Citation preview

1.0 Pengenalan Fonetik adalah kajian mengenai bunyi-bunyi bahasa yang dihasilkan oleh manusia. Secara ringkasnya, dapat dikatakan fonetik adalah kajian mengenai bunyi - bunyi bahasa yang yang digunakan dalam bahasa untuk berkomunikasi. Bunyi-bunyi bahasa boleh dikaji dari beberapa segi. Seseorang boleh melakukan kajiannya dengan melihat sifat-sifat fizik bunyi-bunyi bahasa ketika bunyi-bunyi bahasa ketika bunyi-bunyi itu dipindahkan melaui udara, mengatur jumlah tenaga gelombang menurut gejala-gejala serta bagaimana sifatsifat ini berubah dalam proses penghasilannya. Menurut Siti Hajar Abdul Aziz (2011), asal perkataan fonetik adalah daripada bahasa Greek yang kemudiannya disebut sebagai phone yang bermaksud bunyi (suara), iaitu kajian tentang bunyi-bunyi ujaran manusia. Kajian fonetik memberikan tumpuan kepada ‘fon’ atau bunyi-bunyi bahasa dan bagaimana bunyibunyi bahasa itu dihasilkan, didengar dan diinterpretasikan. Maksud dan makna fonologi adalah seperti yang berikut menurut kamus dewan, fonologi merupakan kajian tentang bunyi sebutan dalam sesuatu bahasa Siti Hajar Abdul Aziz (2011) pula menjelaskan bahawa fonetik ialah bidang yang mengkaji fenomena bunyi atau pertuturan manusia yang direalisasikan melalui lambanglambang tertentu.



Manakala fonologi pula bertugas untuk merumus, menghurai dan



menjelaskan segala bentuk bunyi sesuatu bahasa secara teliti dan terperinci untuk menentukan peraturan dan bentuk bunyi secara spesifik. Fonetik ialah kajian terhadap bunyi fizikal percakapan manusia.



Ia berkaitan dengan sifat fizikal bunyi (fon) serta proses



penghasilan fisiologi, penerimaan auditori, dan persepsi neurofizikal. Manakala Fonologi ialah kajian yang dilakukan mengenai pola bunyi bahasa iaitu tentang bunyi-bunyi yang berfungsi dalam sesuatu bahasa yang dikenali sebagai bunyi bahasa. Sebagai rumusan, didapati kedua-dua bidang ini saling melengkapi antara satu sama lain. Bagi memahami fonologi, aspek fonetik perlu dikuasai terlebih dahulu. Apabila sudah menguasai bidang fonetik, baharulah sistem bunyi bahasa dalam sesuatu bahasa dapat difahami dan dihuraikan dengan sempurna. Dengan demikian dapat dilihat bahawa fonetik dan fonologi adalah saling berkaitan antara satu sama lain. Garis pemisah antara keduaduanya adalah kurang jelas walaupun ada bijak pandai cuba meletakkan garis pemisahnya.



2.0 Kajian lagu Saya telah memilih sebuah lagu dari Negeri Dibawah Bayu iaitu Sabah. Lagu ini bertajuk ‘Macam di KK (Kota Kinabalu). Di dalam lagu ini, saya menganalisis mengenai pengguguran sesuatu vokal atau konsonan dalam sesuatu perkataan dan digantikan dengan vokal atau konsonan yang lain.



2.1 Transkripsi Ejaan



Macam di KK /ter/ja/ga/ /da/ri/ /le/na/ /ra/sa/ /bo/san/ /pun/ /me/lan/da/ /ku/ /pi/kir/-/pi/kir/ /mau/ /pi/gi/ /ma/na/ /tak/ /kan/ pe/rap/ /sa/ja/ /la/lu/ /ku/ /cu/ba/ /te/le/pon/ /sa/tu/ /ka/wan/ /ma/na/ /tam/pat/ /pa/ling/ /siok/ /asal/ /ja/ngan/ /bi/kin/ /me/ngan/tuk/



/si/ /ka/wan/ /bi/lang/ /ba/gus /pi/gi /se/be/rang /ko/ta/ /ra/ya/ /in/dah/ /ma/lam/ /pun/ /ma/cam /siang/ /ta/pi/ /sia/ /ingat/ /di/si/ni/ /la/gi/ /de/kat/ /se/pan/jang/ /ma/lam/ /lam/pu/ /te/rang/ /la/gi/ /de/kat/ /ka/lau/ /mau/ /pu/lang/



/sia/ /bi/lang/ /ma/cam/ /di/ /KK/ /ada/ /di/ /KK/ /se/mua/nya/ /ma/cam/ /di/ /KK/ /ara/mai/ /se/mua/nya/ /ada/ /di/ /si/ni/



/si/ /ka/wan/ /bi/lang/ /di/ /sa/na/ /la/gi/ /cang/gih/ /ba/ngu/nan/ /ting/gi/-/ting/g/i /dan/ /ra/mai/ /o/rang/ /pu/tih/ /ta/pi/ /sia/ /i/ngat/ /di/si/ni /la/gi/ /de/kat/ /can/tik/ /bai/tu/ /Ki/na/ba/lu/ /sa/tu/ /du/nia/ /pun/ /ta/hu/ /sia/ /bi/lang/ /ma/cam/ /di/ /KK/ /ada/ /di/ /KK/ /se/mua/nya/ /ma/cam/ /di/ /KK/ /ara/mai/ /se/mua/nya/ /ada/ /di/ /si/ni/



/dan/ /bi/la/ /te/ra/sa/ /rindu /kau/ /dan/ /ku/ /pi/gi/ /Tan/jung/ /Aru/ /du/duk/ /ber/jam/-/jam/ /atas/ /ba/tu /me/li/hat/ /se/nja/ /ber/la/buh/ /sia/ /bi/lang/ /ma/cam/ /di/ /KK/ /ada/ /di/ /KK/ /se/mua/nya/ /ma/cam/ /d/ /KK/ /aramai/ /se/mua/nya/ /ada/ /di/ /si/ni/



2.2 Transkripsi fonetik Kemahiran menulis perkataan dalam bentuk transkripsi fonetik merupakan kemahiran yang penting dalam membuat analisis fonetik (Abdullah Hassan, 2006). Dalam pada itu, terdapat beberapa kegunaan transkripsi fonetik dalam bahasa, khususnya dalam bidang fonetik dan fonologi. Transkripsi fonetik digunakan untuk merakamkan bunyi setepat mungkin dalam bahasa. Dengan demikian, sebutan perkataan atau ayat dapat dilakukan tanpa ketaksaan. Perkataan yang ditulis dalam transkripsi fonetik ialah sebutan yang sebenar, bukannya seperti ditunjukkan dalam bentuk otografi. Ada cara tertentu supaya bunyi tersebut dapat dinyatakan dalam bentuk yang lebih nyata. Salah satu cara ujaran bahasa dapat diwakili disebut sebagai transkripsi fonetik, iaitu penggunaan lambang (abjad) untuk mewakili bunyi bahasa. Berikut adalah transkripsi fonetik lagu yang saya kaji.



[terjaga][darI][ləna][rasa][bosan][pun][məlanda] [ k u ] [ p I k I r ] - [ p I k I r ] [ ʔ m au ] [ p I g I ] [ m a n a ] [ t a Ɂ ] [ k a n] [pərap] [saja] [lalu] [ku] [cuba]



[ t ə l ə f o n] [ s a t u ] [ k a w a n ]



[mana] [tampat] [palIŋ] [ʔ sIoɁ] [ʔasal] [jaIŋan][bIkIn][meIŋantuɁ] [sI] [kawan][bIlaŋ][bagus][pIgI][seberaŋ] [ k o t a ] [ r a y a ] [ I n d a h ] [ m a l a m ] [ ʔp u n] [ m a c a m ] [ ʔs I a ŋ] [ t a p I ] [ ?s I a ] [ I ŋ a t ] [ d I s i n I ] [ l a g I ] [ d e k a t] [sepanja ŋ][malam][lampu][tera ŋ] [ l a g I ] [ d e k a t ] [ k a l au ] [ ?m au ] [ p u l a ŋ ]



[ ?s I a ] [ b I l a ng ] [ m a c a m ] [ ?d I ] [ kk ] [ ?a d a] [ ?di ] [ kk ]



[ s e m u a ɲ a ] [ m a c a m ] [ ?d I ] [ kk ] [ a r a m a I ] [ s e m u a ɲ a ] [ a d a ] [d I ] [ s i n i ]



[sInI] [kawan] [bIlaŋ] [ʔdI][sana][lagi][caŋih] [ b a ŋ u n a n ] [ t I ŋ g I ]-[ t I ŋ g I ] [ d a n ] [ r a m ai ] [ o r a ŋ ] [ p u t I h ] [ t a p i ] [ ?s I a ] [ I ng a t ] [ d I s I n I ] [ l a g I ] [ d e k a t ] [ c a n t i? ] [ b a I t u ] [ k i n a b a l u ] [ s a t u ] [ d u n I a ] [ pun ] [ t a h u ] [ ʔs I a ] [ b I l a ŋ ] [ m a c a m ] [ ʔ d i ] [ kk ] [ a d a ] [ ʔ d i ] [ KK ] [ S e m u a ɲ a ] [ m a c a m ] [ ʔ d i ] [ kk ] [ a r a m aI ] [ S e m u a ɲ a ] [ ʔ a d a ] [ ʔ di ] [s I n I ]



[ʔdan][bila][terasa][rindu] [ k a u ] [ ʔ d a n ] [ k u ] [ p I g I ] [ t a n j u ŋ] [ ʔ a r u ] [ d u d u k ] [ b e r j a m ]- [ j a m ] [ ʔa t a s ] [ b a t u ] [melihat][senja][berlabuh] [ ʔ s I a ] [ b I l a ŋ ] [ m a c a m ] [ ʔ d i ] [ kk ] [ ʔ a d a ] [ ʔ d I ] [ kk ] [ s e m u a ɲ a ] [ m a c a m ] [ ʔ d i] [ KK ] [ a r a m a I ] [semuaɲa][ʔada][ʔdi][sini]



2.3 Lirik lagu dalam bahasa Melayu standard Sebelum saya menganalisis dengan lebih rinci dan kritis fonetik dan fonologi dialek dalam lagu ini, saya menukarkan lirik lagu ini kedalam bahasa Melayu standard supaya lebih saya lebih jelas akan perbezaan dialek lagu ini dengan bahasa Melayu standard.



Terjaga dari lena/tidur rasa bosan pun melanda Ku fikir-fikir mahu pergi mana tak kan perap(terperap) saja Lalu ku cuba telefon satu/seorang kawan Mana tempat paling syok / seronok Asal jangan bikin mengantuk



Si kawan bilang/beritahu bagus pergi seberang Kota raya indah malam pun macam siang Tapi saya ingat Disini lagi dekat Sepanjang malam lampu terang Lagi dekat kalau mahu pulang



saya bilang/beritahu macam di KK Ada di KK Semuanya macam di KK aramai Semuanya ada di sini Si kawan bilang/beritahu di sana lagi canggih Bangunan tinggi-tinggi dan ramai orang putih Tapi saya ingat disini lagi dekat Cantik baitu Kinabalu satu dunia pun tahu



Saya bilang/beritahu macam di KK Ada di KK Semuanya macam di KK aramai Semuanya ada di sini



Dan bila terasa rindu Kau dan ku pergi Tanjung Aru



Duduk berjam-jam atas batu Melihat senja berlabuh



Saya bilang/beritahu macam di KK Ada di KK Semuanya macam di KK aramai Semuanya ada di sini



3.0 Analisis dan kajian lirik lagu.



3.1



Pengguguran fonem geseran bibir-gigi tidak bersuara [ /f/ ]



digantikan



dengan fonem letupan dua bibir tidak bersuara [ /p/ ] dalam sesuatu perkataan. Kajian saya mengenai dialek Sabah hasil daripada pendengaran dan pengamatan saya terhadap perbualan rakan-rakan dari Sabah dan lagu-lagu mereka, saya mendapati dialek ini tidak menggunakan fonem geseran bibir-gigi tidak bersuara [ /f/ ] didalam pertuturan mereka. Saya dapati, terdapat dua contoh perkataan tersebut didalam lirik lagu ini. Lirik lagu dalam dialek Sabah Ku pikir-pikir mahu pergi Lalu ku cuba telepon satu



Lirik lagu dalam bahasa Melayu standard Ku fikir-fikir mahu pergi Lalu ku cuba telefon satu Jadual 1



Dialek sabah sangat kurang mengamalkan penggunaan bahasa pinjaman fonem geseran bibir-gigi tidak bersuara [ /f/ ]. Ia digantikan fonem letupan dua bibir tidak bersuara [ /p/ ] . Pengguguran dan penggantian ini berlaku di awal,,tengah dan akhir perkataan..



Awalan Fikir – pikir



Tengah Telefon – telepon Jadual 2



Akhir Lif – lip



Terdapat juga contoh lain yang berlaku pengguguran seperti ini didalam dialek bahasa Sabah. Jadual 3 dibawah menunjukkan beberapa contoh lain bagi menyokong hujah saya sebelum ini. (rujukan : http://ms.wikipedia.org/wiki/Bahasa_Melayu_Sabah)



Dialek Sabah /Paham/ /Pitnah/ /Piraun/ /Pungs/i /Pilem/



Bahasa Melayu Standard /Faham/ /Fitnah/ /Firaun/ /Fungsi/ /Filem/ Jadual 3



Rajah 1 di bawah menunjukkan bagaimana fonem geseran bibir-gigi tidak bersuara [ /f/ ] dihasilkan.



Rajah 1



Rajah 2 menunjukkan bagaimana penghasilan fonem letupan dua bibir tidak bersuara [ /p/ ] Rajah 2



3.2 Pengguguran vokal tengah [ /ə/ ] dan digantikan dengan vokal depan luas atau lapang /a/ . /Tempat/ di dalam lagu ini dibunyikan menjadi /tampat/.Kajian saya mengenainya, saya mendapati terdapai beberapa perkataan lain juga berlaku pengguguran seperti ini.



Dialek sabah /Empat/ /Sempat/



Bahasa melayu standard /Ampat/ /Sampat/ Jadual 3



Hasil dari pemerhatian saya, pengguguran vokal tengah [ /ə/ ] dan menggantikan vokal depan luas atau lapang /a/ . berlaku diawal dan ditengah perkataan setelah bertemu dengan bersama-sama dengan konsonan sengauan dua bibir bersuara [ /m/ ]: dan konsonan letupan dua bibir tidak bersuara [p]. Tambahan lagi, tidak berlaku sebarang pengguran vokal tengah [ /ə/ ] jika ia bertemu dengan konsonan sengauan dua bibir bersuara [ /m/ ] sahaja atau konsonan letupan dua bibir tidak bersuara [p]. Jadual 4 dibawah disertakan contoh tidak ada pengguguran jika fonem [ /m/ ] dan fonem [ /p/ ] tidak hadir bersama-sama.



Dialek sabah /Cepat/



Bahasa Melayu standard /Cepat/



/Kembung/ /Emas/



/Kembung/ /Emas/ Jadual 4



Berdasarkan contoh di jadual 4, /cepat/ tidak disebut /capat/, /kembung/ tidak disebut /kambang/ dan /emas/ tidak disebut /amas/. Ini kerana, ketidakhadiran salah satu konsonan sama ada [ /m/ ] atau [ /p/ ] dalam perkataan tersebut menyebabkan tidak berlakunya pengguguran pengguguran vokal tengah [ /ə/ ] dan digantikan vokal depan luas atau lapang [ /a/ ] dalam perkataan tersebut. Rajah 3 dan rajah 4 menunjukkan bentuk bibir untuk menghasilkan kedua- dua vokal tersebut.



Rajah 3 menunjukkan keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi [ə] ( Sumber : Paitoon M. Chaiyanara,)



Rajah 4 menunjukkan keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi [ a ] ( Sumber : Paitoon M. Chaiyanara)



3.3



Penggunaan vokal depan sempit (tinggi) [/i/] bagi menggantikan vokal depan



separuh sempit ( separuh tinggi ) [/e/]. Agak sukar untuk menentukan perkataan seperti /pergi/ yang disebut /pigi/ ini dalam dialek Sabah. Ini kerana, kemungkinan ianya disebabkan berlakunya pengguguran vokal depan separuh sempit (separuh tinggi) [/e/] atau pun ianya cuma sekadar proses asimilasi didalam dialek Sabah. Jadual 5 dibawah menunjukkan pengguguran tersebut.



Dialek sabah /Pigi/



Bahasa Melayu Standard /Pergi/ Jadual 5



Melihat kepada contoh di atas, vokal depan separuh sempit ( separuh tinggi ) [/e/] dan digantikan dengan vokal depan sempit (tinggi) [/i/] namun getaran gusi bersuara [/r/] tidak pula digantikan dengan huruf vokal atau konsonan lain. Terdapat beberapa contoh perkataan lain dimana berlakunya pengguguran dan penggantian huruf vokal namun tidak melibatkan pengguguran huruf konsonan seperti ditunjukkan dalam jadual 6 dibawah.



Dialek Sabah /Sijuk/ /Mimang/ /Bisuk/



Bahasa Melayu Standard /Sejuk/ /Memang/ /Besok/ Jadual 6



Pengguguran dan penggantian vokal seperti ini hanya berlaku di tengah perkataan sahaja. Jika vokal depan separuh sempit ( separuh tinggi ) [/e/] hadir di awal perkataan seperti /emak/ , tidak berlaku penggantian menjadi /imak/ . Vokal ini tidak hadir di akhir perkataan dalam bahasa Melayu standard mahupun di dialek Sabah itu sendiri. Rajah 5 dan



rajah 6 dibawah menunjukkan bagaimana kedudukan bibir ketika menghasilkan fonem vokal [/e/] dan [/i/].



Rajah 5 menunjukkan keadaan bibir semasa menghasilkan bunyi [e] ( Sumber : Paitoon M. Chaiyanara, )



Rajah menunjukkan kedudukan bibir semasa menghasilkan bunyi [ i ] ( Sumber : Paitoon M. Chaiyanara,)