Analisis Carita Pantun Badak Pamalang [PDF]

Citation preview

ANALISIS UNSUR INTRINSIK & ÉKSTRINSIK, RAJAH, NARASI, DIALOG JEUNG MONOLOG CARITA PANTUN BADAK PAMALANG



XII MIPA 1 KALOMPOK 6 Ahmad Ghulam Ilham



(03)



Asri Rahmawati



(06)



Imam Chalish Rafidhul H.



(15)



Putu Jyotira Pundarika T. A.



(26)



Syaima Salsabil Safinatunnajah (35) Tegar Prakasa Abdillah A.



(36)



SEKOLAH MENENGAH ATAS NEGERI 3 BANDUNG 2020



Analisis Nilai Intrinsik A. Téma: karajaan Buktos: “Alkisah di Nusa Bali, rajana gagah perkasa, tapi hanjakalna berangasan, Demang Patih Naga Bali, eta ngaran rajana.” B. Latar 1. Latar waktos ● Dinten Jumaah Buktos: “Waktos eta dinten Jumaah, sang putri sare ngageubra, teras anjeunna ngimpikeun, puteri ditumbuk langit, karaos bumi lemes, daun beringin na murag, katabrak angin gedé.” ● Kapungkur basa Buktos: “2. Kacarioskeun dina hiji dinten, Pangeran Pajajaran, sumping ngalongok ka ditu, milari elmu linuhung, supados anjeunna tiasa janten ratu, sangkan hurip jadi menak, janten manusa waluya, sampurna pikeun membela nagara..” ● Wanci ngababarkeun Buktos: “3.



Si orok lahir mulus, tanpa aya satitik getih, kaluar ti rahim indungna.”



2. Latar tempat ● Alas Jagat Cirebon Giran Buktos: “Alas Jagat Cirebon Girang, Sugih mukti kaya makmur, sumebar ladang anu subur, dijagaan ku gunung-gunung.” ● Nusa Bali Buktos: “Sanepina di Nusa Bali, anjeunna ngulilingan kota, muteran tembok keraton, milarian naon wae nu aya.” ● Kaputren di tempat Elong Kencana Buktos: “Munding Sanggawati hilap, ngetok panto kaputren, pendak sareng putri geulis, di tempat Elong Kencana.” ● Karaton Nusa Bali Buktos: “Di karaton Nusa Bali, dicarioskeun yén putri raja, Geulang Rarang Nimbrang Inten, beurang-beurang ngimpi.” ● Panjara Buktos: “Akibatna parah, Si Pangeran Pajajaran, sareng para pangasuhna, diasupkeun ka panjara.” ● Batang cempaka warna Buktos: “Orok murag ka bumi, katangkep satangkai kembang, pananganana kaselip kana dahan, dina batang cempaka warna.” ● Pohon beringin



Buktos: “Sang Demang maréntahkeun, angkat ka leuweung, geuwat ngadamel sarang, dahan tangkal baringin ngajorok ka wétan.” ● Taman bunga Buktos: “Carita Badak Pamalang, saatos réngsé, tina beuteungna Élang , aya di Taman Bunga, bogana negeri Nusa Bali.” ● Air terjun Cimande Racun Buktos: “Mustika diparéntah, nyusur jejak indungna, dilacak nepi ke ujung, nepi wéh di air terjun, Cimande Racun tempatna.” ● Pasar Buktos: “Badak Pamalang akhirna nepi, di pasar nu ramé pisan, Anjeunna ménta ka padagang, tuangen nu dibutuhkeun.” ● Hutan Buktos: “Di hutan aya manusa, aki jeung nini duaan anu keur pokus ngajieun karanjang ti kai.” ● Pelabuhan Buktos: “Diluhur anjeunna tempelkeun sakedik emas.Anjeunna manggul éta karung.teras dibawa ka palabuhan, teras néang padagang jang ditukerkeun jeung acuk.” 3. Latar suasana: ● Tegang Buktos: “Lanceukna ngambeuk, pintu kaputrén téh didobrak, nepi aya budak leutik, nyaéta badak pamalang nu bieu.” ● Damai Buktos: “Sunan Ambu ogé ngarangkul, nyanyi lagu naséhat, ngandung ajaran, anu sering disampékeun, urang Sunda dina jaman buhun.” ● Bahagia Buktos: “Nalika aranjeunna murag di krami, sareng Munding Sanggawati, duanana hirup sauyunan, dicarioskeun yén carita salajengna, raja Munding Sanggawati, adil dina mingpin Nusa Bali.” C. Galur: mèrèlè Buktos: “Tilu dinten parantos kalangkung, orok mimiti ceurik, ngageleger maratan langit, teu daekeun dipepende, sabab kanyahoan.” D. Palaku jeung watek: ● Badak Pamalang: wanian, amis budi Buktos: “Raja beuki ambek. Badak Pamalang dibawa kana palang baja, diteken ku palu ti luhur ti handap. Badak Pamalang nyarios, "Paman, cing tarik, ngaurutna meuni laun, teu karaos". Raja beuki tarik nga paluna, tapi anu kajadian, pakakasna musnah”



Buktos: “Di karaton Nusa Bali, Badak Pamalang sumping, nangtang komandan, anu cenah kuat pisan.” ● Munding Sanggawati: gagabah, teu nurut kana nasihat Buktos: “Pangeran masih keneh ngora, sakapeung lumpat, mopohokeun naséhat embanna. Anjog ka Nusa Bali, anjeunna tur di kota, muterkeun témbok istana, milari naon anu aya. Munding Sanggawati hilap, ngetok panto kaputren, pendak sareng putri geulis, di tempat Elong Kencana.” ● Munding Malati: teu sabaran Buktos: “Tapi orok masih nangis, sareng henteu hoyong liren, dugi ka Munding Malati, langsung sumping nganjang. Ujug-ujug bangor, anjeunna miceun orok leutik, janten anjeunna ngalayang ka langit.” ● Patih Purwakalih: wijaksana Buktos: “Purwakalih mepelingan, sanaos anjeun ribut di lembur, Gusti pareng anjeun ribut bumi, anjeun henteu sugema ku sora bumi, tabe kanu gaduh bale, map ka juragannana, mun deuk asup ka nagara, Gusti pareng tabe ka raja.” Buktos: “Purwakalih ngingetan, tujuan badé ka Nusa Bali, Pangeran anu hajat milari élmu anu sampurna.” ● Wa Eundeum: sabar, bageur Buktos: “Sang Pangeran Pajajaran, maksud nginjeum parahu, pikeun tingkah paripolah, tujuanana ka wétan. Ua Eundeum nyarios, opat puluh anjeunna gaduh, ayeuna ngan ukur opat, peminjam henteu kantos uih deui.” ● Aci Melati: sabar Buktos: “Nalika anjeunna badé ngumbara, Munding Sanggawati ka wétan, si Aci Melati nuju ngandeg, ngagendong orok. Ukur umur sabulan. Saatos diperiksa, tétéla parantos waktosna, putri kedah ngalahirkeun.” Buktos: “Tilu dinten parantos kalangkung, orok mimiti ceurik, ngageleger maratan langit, teu daekeun dipepende, sabab kanyahoan.” ● Wa Lengser: kecing Buktos: “Perintah pun ditaati, aki lengser ikut nimbrung, niat membantu meronda. Namun purwakalih iseng, menakut-nakuti lengser, hingga lari tak kepalang, konon kencing dicelana.” ● Demang Patih Naga Bali: ambekan, resep balas dendam Buktos: “Baheula di Nusa Bali, raja perkasa, tapi hanjakalna anjeunna bendu, Demang Patih Naga Bali, éta nami raja.” Buktos: “Lanceukna jadi ambek, panto Kaputren dibantingkeun, nepi ka budak leutik nembongan, Badak Pamalang tadi. Kakanda nyarios dina ambek, anak ieu bahaya, upami ageung janten musuh, maehan sakumna nagara.” ● Geulang Rarang Nimbrang Inten: ogoan



Buktos: “Waktu itu hari jum’at, sang putri tidur terlelap, lantas iapun bermimpi, sang putri tertindih langit, merasakan bumi lembek, beringin daunnya rontok, diterpa kencangnya angin.” Buktos: “Geulang Rarang bercerita, tentang mimpi tadi siang, keraton hening sejenak, mendengar pitutur putri.” ● Sunan Ambu: wijaksana Buktos: “Kocap di Sanghiyang Nunggal, gedong sigrong kahiyangan, Sunan Ambu ngupingkeun, budak leutik ngagorowok sedih. Rahmat sumping, nguping ceurik incu, anjeunna turun ka bumi, ngarangkul orok imut.” Buktos: “Sunan Ambu ogé ngarangkul, nyanyi lagu naséhat, ngandung ajaran, anu sering diraheutkeun, urang Sunda dina jaman buhun.” ● Elang: kejem Buktos: “Indung ambek pisan, anjeunna pék tonggong, tapi Badak Pemalang, ngulang jalanna tadi, kaluar tina dubur na, narik dubur na, garuda ditelasan dina sarang.” ● Lenggang Kencana: panyayang, gagabah Buktos : “Tapi putri ningali, budak leutik sumping, anjeunna ngaraos karunya, ngarangkul sareng nyium anjeunna. Badak Pamalang bagja, utamina nalika nyandakna, lebet ka Kaputren, ngadamel tempat ulin, ayun anu biasana resep ku barudak alit.” Buktos: “Badak Pamalang kaget nalika ningali indungna maot, ku sabab bunuh diri, teu tahan sedih, panginten anak na maot.” ● Kentri Haji Mala Dewa: pinter, jago ngahibur Buktos: “Hayam pinter pisan, ngobrol kawas jalmi, ngobrol sapertos rerencangan, janten murangkalih karaos di bumi. Hayam ogé ngagaduhan nami, sapertos manusa, éta dibéré nami, Kentri Haji Mala Dewa.” ● Kidang Pananjung: cerdik Buktos: “Kidang Pananjung mikir, anjeunna nganggo sirepna, ngadamel sadayana Kaputren, saré dina tempatna. Éta ogé tiasa lebet, pendak sareng Putri. Sakumaha éndahna putri éta, sapertos dina impian, aranjeunna reuwas, kagum ku Lenggang Kencana” ● Nakhoda: iklas Baktos: “Betapa kagétna nakhoda, saatos muka karung, tétéla eusina runtah, kacampur ku kaca. Tapi nakhoda sadar, batal amarahna, anjeunna ogé terang pisan, murangkalih alit kénéh, anjeunna gaduh kakuatan gaib, akhirna nakhoda jempé, ngantepkeun barangbarangna dicandak.” ● Munding Rarangin: gede hulu Buktos: “Mimiti, Munding Rarangin, nganggap enteng budak, anu kadua Gajah Rarangin, nganggap enteng tantangan na. Tapi dina hiji perang, aranjeunna éléh, bahkan teu disangka-sangka, duanana maot.” ● Gajah Rarangin: gede hulu



Buktos: “Mimiti, Munding Rarangin, nganggap enteng budak, anu kadua Gajah Rarangin, nganggap enteng tantangan na. Tapi dina hiji perang, aranjeunna éléh, bahkan teu disangka-sangka, duanana maot.” 



E. Amanat Ulah ngarepkeun kasampurnaan, khususna ti murangkalih, tarima siga kitu



Buktos: “Nepi ka rasa panas hate, dilemparkeun eta orok leutik, janten ngalayang ka angkasa.” 



Sopan ketika natamu



Buktos: “Carita Munding Sanggawati, nepi di Nusa Bali, Parwakalih ngingetkeun Pangeran supados waspada. Sapertos lajim natamu, anjeun kedah ngajaga sopan santun, hormat ka juragan nu boga imahna, tertib hirup tertib laku, ulah nyigeung ka pribumi.” 



Ulah buruk prasangka ka batur



Buktos: “Dina carita saterasna, putri tetep henteu narima, Badak Pamalang dibunuh, kusabab leutik keneh, mustahil maéhan jalma. Si lanceuk masih keneh ambek, terus narik Badak Pamalang.” 



Ngabantu ka sasama



Buktos: “Saatos tuangeun dikumpulkeun, anjeunna masrahkeun ka tahanan supados tiasa tuang.” 



Satia ka karajaan atawa nagara sorangan



Buktos: “Alangkah bagja aranjeunna, yen panulungna teh teureuh asli Pajajaran, putra adi sanggawati.” Buktos: “Kakisah Badak Pamalang pamit pikeun ngalaksanakeun tugasna, naklukkeun Nusa Bali, numutkeun naon anu ditakdirkeun.” F. Puseur sawangan: jalmi katilu Buktos: “Badak Pamalang lahir, salaku lalaki langit.” G. Gaya basa: rarahulan Buktos: “Sakumaha éndahna putri éta, sapertos dina impian, aranjeunna reuwas, kagum ku Lenggang Kencana.” Buktos: “Raja langkung ngageter, kasieunan tiada kapalang yén anjeunna diudag ku budak leutik, pikir anjeunna badé maéhan.”



Analisis Unsur Ékstrinsik A. Latar Belakang Penulis Ayip Rosidi (éjahan asli Ajip Rosidi,gumelar di Jatiwangi, Jawa Barat, 31 Januari 1938 – tilar dunya di Magelang, 29 Juli 2020 dina umur 82 taun) téh saurang budayawan sakaligus sastrawan kahot. Anjeunna nyipta karya sastra dina basa Sunda jeung basa Indonésia, sarta loba ngawanohkeun sastra Sunda jeung Indonésia ka mancanagara. Ayip aktif nulis, boh dina basa Indonésia atawa dina basa Sunda ti rumaja kénéh, umur 15 taun geus jadi Pamingpin Rumpaka Majalah Suluh Pelajar (1953-1955), sarta satuluyna ngaluluguan sababaraha lembaga sastra, seni, pers, jeung budaya. Anjeunna ngadegkeun Yayasan Pusat Studi Sunda (2003) nu ngulik kabudayaan Sunda sarta Yayasan Kabudayaan Rancagé nu ngabobotohan tumuwuhna sastra lokal. Kungsi ngajar basa jeung kabudayaan Indonésia di Osaka Gaikokugo Daigaku (1981-2003), sagigireun ngajar ogé di Kyoto Sangyo Daigaku (1982-1996) jeung Tenri Daigaku (1982-1995), Jepang. Naratas dilembagakeunana Hadiah Sastra Rancagé ti taun 1989, sarta mokalan lumangsungna Konferénsi Internasional Budaya Sunda (KIBS) 2001 di Bandung. Bukubuku karyana geus leuwih ti saratus judul, mangrupa roman, kumpulan sajak, kumpulan carita pondok, mémoar, jeung biografi. 



B. Nilai-nilai nu tiasa dicandak Nilai budaya: Sopan basa natamu ka imah batur



Buktos: “Purwakalih mepelingan, sapun ka nu gaduh lembur, amit kanu gaduh bumi, tabe kanu gaduh bale, map ka juragannana, mun deuk asup kanagara, amit tabe ka sang raja.” 



Nilai agama: Nyuhungkeun do’a ka sepuh



Buktos: “Anjeunna dipasihan do'a, ajian kumplit pisan, ti Sang Lenggang Kencana, sareng teu hilap Munding Sanggawati” 



Nilai moral: Masihan nasihat



Buktos: “Sunan Ambu ngarangkul, nyanyi lagu naséhat, ngandung ajaran, anu sering diraheutkeun urang Sunda dina jaman buhun.” 



Nilai pendidikan: Ngumbara pikeun diajar



Buktos: “Nu nunggal di Pajajaran Hayang tulus jadi ratu Hayang waluya jadi menak Dek diajar nguncang ngumbara Geus paceklik ku nini nini Geus kokoro ku wadon Geus mararat ku bikang” 



Nilai sosial: Masihan patulungan ka nu membutuhkan



Buktos: “Badak Pamalang ahirna sumping, di pasar anu sibuk pisan, anjeunna naroskeun ka padagang pikeun tuangeun anu diperyogikeun. Saatos tuangeun dikumpulkeun, anjeunna masrahkeun eta tuangeun ka tahanan supados tiasa tuang.”



Analisis Rajah, Narasi, Dialog, jeung Monolog A. Rajah: ciri mangkat carita nu eusina sanduk-sanduk ka Nu Kawasa, sangkan salila mantun téh lancar. Bagéan rajah dihaleuangkeun ku juru pantun. Dina carita pantun Badak Pamalang, di handap ieu mangrupa bagéan rajahna. Lèngkong beunang moloko ku omong mun kawih si bangbalikan mun cangkang reujeung eusina kusu sarua lobana bisi kawih mamarueun baribin baliking kawih néda agung dina paralun nèda panjang na hampura (baheula) geulis masing rasmani nu lènjang masing rampaka bisi geulis kasingkirkeun bisi denok kapojokkeun mun kawih si bangbalikan mun cangkang reujeung eusina kudu sarua lobana bisi kawih mamarueun baribin baliking kawih néda agung dina paralun nèda panjang na hampura (baheula) B. Narasi: bagéan carita anu ditepikeun ku juru pantun keur ngagambarkeun kaayaan atawa kajadian dina carita. Dina nepikeun narasi, juru pantun téh aya nu digorolangkeun aya ogé nu dihaleuangkeun. Di handap ieu mangrupa salah sahiji narasi dina carita pantun Badak Pamalang. Tah éta nagara Pajajaran téh. Nu Geulis Aci Malati, nalika ditingal ngumbara, ngidam sabulan. Nalika anjeunna hamil salapan bulan, maka anjeunna ogé rumaos badé ngalahirkeun. Janten ditaliti ku Nu Geulis Sekar Malati sareng ku Perebu Munding Malati. Saatos jelas yén anjeunna badé ngalahirkeun, janten digeroan si Lengser, teras anjeunna dititah ngajemput Nini Paraji. C. Dialog: guneman antara hiji tokoh jeung tokoh séjénna. Di handap ieu mangrupa salah sahiji dialog dina carita pantun Badak Pamalang.



Janten anjeunna angkat pendak sareng Kakanda Demang Patih Naga Bali pikeun nepikeun ngimpi éta, panginten ngimpi eta teh mangrupakeun alamat anu penting. "Meureun aya jelema batur anu asup henteu katéwak, "saur Demang Patih Naga Bali. "Nya enggeus, kuring nitah si Lengser pikeun ronda ka tempat Elong Kancana para putraì. " Janten si Lengser dipanggil teras dipasihan paréntah pikeun ronda Elong Kancana. Janten si Lengser angkat nuju ka mana para putriì. Tapi nalika nepi ka tembok luar, anjeunna disingsiuenan ku Ua Pawara Kalih, janten anjeunna lumpat deui nyanghareup ka Demang Patih Naga Bali. "Kuring henteu terang mahluk naon" saurna gagap, "tapi panonna semu hérang sagedé kenong na irungna sagedé dapur, kulitna katingali belang-bonteng”. "Pariksa deui!" saur Naga Bali, "Alim ah, juragan, teu wani." "Teras, kuring wae nu angkat, kuring anteur". "Upami ngan ukur nganteurkeun, teu sawios "saur si Lengser. D. Monolog: guneman hiji tokoh ka dirina sorangan. Biasana bagéan monolog mah sok dihaleuangkeun. Di handap ieu mangrupa salah sahiji monolog dina carita pantun Badak Pamalang. kami geuning rek nyaritakeun sésébitan nu kamari popotongan nu bareto beubeulahan nu baheula kamari cacan kasébit bareto cacan kapotong baheula cacan kabeulah deuk dilanja malém ayeuna teureuh-teureuh munding deuleu seke-seler langga lawe suan kala bélah tunggal mécat ti sasaka domas kami sapun na paralun