Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler (2 cilt bir arada) [3 ed.] 9751608058, 975160804X [PDF]

Citation preview

5846



sayılı kanuna göre bu eserin bütün yayın, tercüme ve iktibas hakları



Türk Dil Kurumuna aittir.



Atasözleri ve deyimler: bölge ağızlarında/ Ömer Asım Aksoy ... [ve başk.).-



3. bsk.- Ankara: Türk Dil Kurumu, 2004.



1. c.; 20 cm.



-- (Atatürk Kültür, Di l ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil



Kurumu Yayınları;



ISBN



331)



975-16-0805-8



1. Atasözleri, Türk 2. Deyimler, Türk



1. Aksoy, Ömer Asım ili. Seriler: .



398.9561



Bu kitap, Türk Dil Kurumunun Derleme-Tarama Kolu Başkanı Ömer Asım Aksoy'un



yönetimi



görevlilerince



altında,



hazırlanmıştır.



derleme



fişleri



En çok emeği



üzerinde geçen



çalışılarak,



Cem



Kurum



Dilçin'dir. Öteki



arkadaşlar şunlardır: Kevser Acarlar, Meral Tolluoğlu, Perihan Kutlar, Yurdanur Püsküllüoğlu, Nebahat Şener.



Birinci Baskı: 1971 İkinci Baskı: 1996 Üçüncü Baskı: 2004



ISBN: ISBN:



975-16-0804-X (TK. No) 975-16-0805-8 (1. cilt)



Baskı sayısı:



2000



Baskı: TDV Yayın Matbaacılık ve Tic.



İşi. ANKARA Tel:



(0.312) 354 91 31 Pbx



ATATÜRK KÜLTÜR, DİL ve TARİH YÜKSEK KURUMU TÜRK DİL KURUMU YAYINLARI : 279



BÖLGE AGIZLARINDA ••



•



ATASOZLERI VE •



DEYiMLER 1



ANKARA, 2004



•



1.



CiLT



İÇİN DE KİLE R I.



CİLT Sayfa



ÖNSÖZ İ L ADLARININ KISALTMALARI DERLEYİCİ ADLARI ATASÖZLERİ DEYİMLER



7



. . . . ....... . . . . . ........................ . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ........



...... ...... . . . . .. . . . . . . . . . .



................ ......... . . .. . . . . . . . . . .... . . ........ . . . . . . .



......................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .............



il.



9



11



......... . . . . .............. . . . . . .. . . . . . . . . . . . .



23



211



CİLT Sayfa



ÖNSÖZ İL ADLARININ KISALTMALARI DERLEYİCİ ADLARI ATASÖZLERİ DEYİMLER



7



. .. ...... . . ........ . . .. . . . . ............................. . . . . . . ..........



.............. . . ............



. . . . . ......................... . . . .... . . . . . . . . .



. . . . . . . . . . ......................... . . . . . . . . . . . . . .. . . . ......



........ . ..................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .



9



11 17



93



ONSOZ 1965 yılında yayımlanan Atasözleri ve Deyimler adlı kitabımın



önsözünde



şu satırlar



vardır:



Atasözlerimizi ve deyimlerimizi, kullanıldıkları çevre ve ;:,aman bakımından dört kümeye ayır9'orum : ı Bugün yurdumuzun her yerinde kullanılanlar; 2. Kullanılışları, yurdumuzun kimi bölgelerine özgü olanlar; 3 . Türkiye dışındaki Türk lehçelerinde yaşayanlar; 4 . Eski zamanlarda kullanılmış, bugün unutulmuş olanlar. Bu esere (Yani Atasöz/eri ve Deyimler kitabına) sadece ı numaralı sö'zleri aldım. Ôtekiler de ayrı f!)'rt ciltlerde toplana­ bilir. Nitekim Türk Dil Kurumunca yurdumuzun çeşitli bölge­ lerinde kullanılan atasö'z/eri ve deyimler derletilmektedir. işin sonu alınınca her sözün nerede kullanıldığı gösterilmek suretiyle onlar da yayımlanacaktır. .



İşte, nitelikleri yukarıda, 2 numaralı fıkrada belir­ tilen ve Türk Dil Kurumunun -başkanı bulunduğum­ Derleme-Tarama



Kolunca



yurdumuzun



çeşitli



bölge­



lerinden derletilmiş olan atasözleri ve deyimlerle bu kitap meydana



gelmiştir."'



Gaziantep



Ağzı



adlı



yapıtımın



ikinci cildindeki 2400 atasözü ve deyim de buraya akta­ rılnuştır.



•



•



•



• 3 numaralı fıkrada belirtilen sözlerden bir kitap, "Kazan Lehçesinde Atasözleri ve Deyimler", 196B'de basılmıştır. 4 numaralı fıkrada belirtilen sözlerin kitabı da hazırlanmaktadır.



8 Her sozun sonunda ve ( gösterilmiştir.



) içinde derlendiği yer



Derleme yeri köy ise başına hiç bir işaret



konulmamış, ilçe merkezi ise• ve il merkezi ise - işareti konulmuştur. Örneğin: Çalışan at püsküllü gezer.



(Mansurlu



•



Feke -Ada.;



*Mudurnu -Bo.) biçiminde yazılı olan söz, Adana iline bağlı Feke ilçesi­ nin Mansurlu



köyünden ve Bolu iline bağlı Mudurnu



ilçe merkezinden



derlenmiş demektir.



Kitaptaki sözleri yurdumuzun çeşitli bölgelerinden derleyenlerin adlan, nerelerden kaç söz derledikleri s. 11'de görülecektir. Derlemelerle Dil Kurumuna gönderilen sözler 26.538'i bulmuştur. Ancak, bunlardan atasözü ve deyim niteliğinde olmayanlar, Kurum merkezindeki çalışmalarla ayıklan­ dığından, bunlar



da



kitaba 4248'i



geçirilenlerin sayısı atalarsözü,



4624'ü



8872'ye



düşmüş;



deyimler



olarak



iki kümede toplanmıştır. Şu açıklamalardan anlaşılacağı üzere elinizdeki ki­ tap, adlan s. 11' de verilen derleyicilerle



Dil Kurumu



görevlilerinin çalışmalarından meydana gelmiş ortaklaşa bir yapıttır. İçinde emeği bulunanlara en temiz duygu­ larımızı ve en iyi dileklerimizi sunanz. Türk Dil Kurumu GenelYazmanı ve Derleme·Tarama Kolu Ba§kanı



Ömer Asmı AKSOY



İL ADLARININ KISALTMALARI



Gaz.



Adana



Ada.



Gaziantep



Adıyaman



Adı.



Giresun



Gr.



Afyonkarahisar



Af.



Gümüşane



Gm.



Ağrı



Ağ.



Hakkari



Hak.



Amasya



Ama.



Hatay



Hat.



Ankara



Ank.



Isparta



lsp.



Antalya



Ant.



Istanbul



lst.



Artvin



Ar.



İçel



İç.



Aydın



Ay.



İzmir



İz.



:Oalıkesir



Ba.



Kars



Kr.



Bilecik



Bil.



Kastamonu



Ks.



Bingöl



Bn.



Kayseri



Ky.



Bitlis



Bt.



Kırklareli



Krk.



Bolu



Bo.



Kırşehir



Krş.



Burdur



Brd.



Kocaeli



Kc.



Bursa



Brs.



Konya



Kn.



Çanakkale



Çkl.



Kütahya



Kil.



Çankın



Çkr.



Malatya



Ml.



Çorum



Çr.



Manisa



Mn.



Denizli



Dz.



Maraş



Mr.



Diyarbakır



Dy.



Mardin



Md.



Edirne



Ed.



Muğla



Mğ.



Elazığ



El.



Muş



Mş.



Erzincan



Eze.



Nevşehir



Nş.



Erzurum



Ezm.



Niğde



Nğ.



Eskişehir



Es.



Ordu



Or.



10 Rize



Rz.



Trabzon



Tr.



Sakarya



Sk.



Tunceli



Tn.



Samsun



Sm.



Urfa



Ur.



Sıvas



Sv.



Uşak



Uş.



Siirt



Sr.



Van



Vn.



Sinop



Sn.



Yozgat



Yz.



Tekirdağ



Tk. To.



Zonguldak



Zn.



Tokat



DERLEYİCİLERİN ADLARI, NERELERDEN DERLEME YAPTIKLARI VE GÖNDERDİK­ LERİSÖZSAYS I I 1 Derleme yerlerinden yalnız il ve ilçe merkezleri gösterilmiştir. Listenin çok i.ızun olmaması için köyler aynca gösterilmemiştir. .



2. Derleme yerleri il adlarına göre bölümlere aynlmış, her il içindeki derleme yerleri; önce il merkezi, sonra alfabe sırasıyle ilçe adlan olarak verilmiştir.



3. Derleyicilerin adları sırasında yazılı olan "gönderdiği söz sayısı", derleme yaptıkları yerlerin hepsinden ne kadar söz derlemiş olduklannı gösterir. 4 . Kimi derleyicilerin adları karşısındaki "gönderdiği söz" sayısının ;anında, ( ) içine alınmış bir de dipnot numarası vardır. Bu numaralara göre sayfa altlarına yazılan notlarda derleme yapılan başka yerler verilmiş­ tir. 5. Gönderilen söz sayısı yazılmayıp sadece dipnot numarası bulunan satırlara ilişkin söz sayısı dipnotta geçen başka derleme yerlerinden birinin listedeki sırasında yazılı bulunmaktadır. 6 Nereden derleme yaptıkları saptanamamış olan derleyicilerin adlan sırasındaki "derleme yeri" yerine x işareti konulmuştur. .



Derleme



yeri



Derleyicinin adı, soyadı



Gönderdiği söz



A DANA Adana Bahçe Feke Kadirli 1 Balıkesir 2 Mudurnu



SametEğit Ahmet Köklügiller Mustafa Koç Ömer Ôrtlek



(Bo.), Sivrihisar



(&.).



140 111 140 220



(1) (2)



12 Derleme }eri



Derleyici.Un adı, soyadı



Gönderdifi söz



AFYON KARA HİSAR Afyonkarahi.sar



Bolvadin Dazkın Dinar Emirdat Sandıklı



AnlanErgüç İhsan Erdem Ömer Günduru H. Hüseyin Dolamaç H. İbrahim Cotkun M. Kemal Güngör Mehmet Aydın AhmetTanık Ali �tan



78 80 3 7 16 360 3 0 6 1 0 320 8



(3 )



(4 )



AMASYA Amıuya Merzifon



İsmail Baylakoflu AliOnur HamdiUrgancıoğlu Güngör Çayır Kemal Eren Sabri Kırlı



20 661 139 26 20 40



AN KARA Ankara



A� Bali Çamlıdere Delice



Elmadat Güdül,Nallıhan



AhmetTulu Erdofan Ôztürk Mahmut Güç CemilSönmez Gülali ZülalAydınoflu Hüseyin Kıncı İamail C. Gençtürk



57 3 44 4 20 60 95 220 180



(5)



() 6 () 7



ANTALYA Abc:ki



Alanya



Kenan Duru Muhsin Sönmez NazmiTal?. n



5 4 65 157



ART VİN Artvin



Şavpt



Cemal Dinler Alaattin Şalikoğlu



40 100



3 Yıldızeli (Sv.). 4İzmir. 5 Çorum, Kastamonu, Kerlı:ük (Irak) , Karabük (Zn) . . 6 Çorum, İskenderun (Hat.), H ekimhan (MI.). Kangal (Sv.). 7 Alaca (Çr), Kaman (Kil-).



13 Derleme yeri



Derleyicinin adı, soyadı



Şavşat



Hayrettin Bilgin Mikail Bahçeci Nazun Dunun Nusret Yılmaz SeyfettinErmişoğlu Hasan Gedikli



Yusufeli



Gönderdiği söz 80 80 20 14 ili 20



AY D IN Germencik Kuyucak



Osman İlkurşunlu KasımAvcı



44 160



BAL I KES İR Balıkesir Manyas



Ahmet Köklügiller O.N.Aydın



Söğüt



Mehmet Bahçeci



81



B İLEC İ K 67



8 ()



B İTL İS Bitlis



Alpcrdem Şavlı Alpcrgin Şavlı Nazmi Barutçu VecihiTimuroğlu



190 160 8 10 80



BOLU Mudurnu



Hüsametıin K.arakılıç Mustafa Koç



599 2 ()



BUR DUR Burdur Bucak Gölhisar Yeşilova



GültekinAksu HulusiUğuroğlu Mehmet Gök AhmetTuncel BakiAlpoğan Bekir Özer



61 120 125 160 55 23



8 Gediz ( Kü.), Isparta, Konya, Ladik (Sm.), Zonguldak. ). 9 Gediz ( Kü. 10 Akşehir ( Kn.). 11 Acıpayam ( Dz) . .



(9) (10) 1 ( 1)



14 Derleme yeri



Derleyicinin adı, soyadı



Gönderdiği söz



BURSA Buna YeniJChir



FidanYılmaz Ali Bilgiç



Biga Lapseki



RıdvanErdoğan Ahmet Köksal



178



55



ÇANA K KALE 93 30



ÇAN K IR I Yapraklı



Cafer Öztürk



Çorum



Ahmet Tulu HiiJcyin Kıncı



30



ÇORUM ..



(5) (6)



DENİ ZLİ Denizli Acıpayam



Çal Çameli Tavas



Asım Durmuş



BakiAlpoğan Mustafa Asım Hışıl Muzafi'erEraydın MehmetYiğit Salahattin Demirci ZakirMayadağ Muktedir Kahıgan



(11) 61 37 20 21 57 57



DİYAR BA K IR Diyarbakır



Cuma Ali Kılıç Nadir Hazar NecdetEroğlu



50 20 160



(12)



ELA Z IC Elizığ Atın



Baskil, Keban Karakoçan



Turgut Şcngczer Mustafa Anlan MehmetPekmezci CahitPilten



88 50



243 60



(13) (14)



12 Hekimhan (MI. ). 13 Kilis ( Gaz.), Akçadağ, Arapkir, Yeşilyurt (MI. ). Pertek (Tn. ). 14Mazgin (Tn.).



15 Derleme yeri Karakoçan Maden



Derleyicinin adı, soyadı Hasan Öztürk ŞükranAngüm�



Gönderdiği söz 382 20



( 15)



ER Z İNCAN Enincan, Refahiye Kemah



Celil Ôzcan ErcanAydoğan OsmanYücel Gürkök



40 4 60



ER ZURUM Enurum İspir



Banu Çiçek Kınıoğlu Sait Durmuş



Mihalıççık Sivrihisar



Nazire Morgül AhmetAy Mustafa Koç



20 59



ES K İ ŞE HiR 91 79



(16) (2)



GA Z İANTEP Gaziantep Kilis



ÖmerAsım Aksoy Mehmet Pekmezci M . llhami Başeğmez



2400 (13) 24



GiRESUN Giresun Alaca Bulancak Eynesil Görele Şebinkarahisar Tirebolu



Ali ZiyaErzincanlı İsmailC. Gençtürk İsmail Gürsoy Ali Kırbıyık Ali Göreci Necati Güvener Yaşar Göker Durmuş Güvendi



160 160 59 441 200 159 129



HAK KAR Hakkari



AyselAytaç HasanSeven Kemal Yüce



15 Mazgirt T ( n) . . 16 Bünyan ( Ky.). 17 Ladik (Sm.). 18Erfelek (Sn.),Sürmene (Tr.). 19 Suşehri (Sv.).



40 69 100



( 17) (7)



(18) (19)



16 Derleme yeri



Derleyicinin adı, ıoyadı



Gönderdiği ıöz



HATAY Antakya İskenderun



BercisEzer Hweyin Kıncı



80



(6)



ISPARTA Isparta



Eğridir Senirkent Sütçüler Şarkikaraağaç



HikmetTurhan Dağlıoğlu Mehmet Bahçeci Mürüvvet OzcrAker Zafer Kızıldağ CemalTosun AliUysal NiyaziAltınyay Eyüp Bozkurt



203 (8) 40 119 l 118 11 60 4



1 ÇEL Gülnar, Tanw Gülnar



Abdullah Toroslu M. VehbiErdem



İzmir



AhmetTanık Ayhan Can Metin Davaslıgil



209 18



1ZM1R (4) 56



260



KARS Kan,Arpaçay, Iğdır, Selim İlmailTaluılı Mahir Bar.anseli lımet Şimşek Çıldır Nurettin K.anbir NizamettinOk Iğdır Kağızman Ali Karaca Umut Şamcı Suauz



104 33 160 30



(20)



99



20 80



KASTAMONU Kast.amonu Küre



AhmetTulu Cevdet Bezirci Oıman Güçer



( d) . , Malazgirt (�.). 20 Gevcü' M



(5) 200 240



17 Derleme yeri



Derlcyici'lin adı, 10yadı



Gönderdiği aöz



KAYSERi Bünyan Pınarbaşı



AhmetAy MustafaAbacıoğlu SıtkıAltıner



(16) 112 737



KIRKLARELi Pınarhisar



Mustafa Sevgi



60



KIRŞEHiR Kırşehir Kaman



Celil Işık İsmail C. Gençtürk



100 (7)



KONYA Konya Akşehir Beyşehir Seydişehir "



Ereğli Ermenek Ilgın



Karaman Karapınar Seydişehir



Mehmet Bahçeci MemişAkdoğan Mehmet Gök ŞahinTopbaş Enver Şevki Boualı MehmetSevinç Necati Büyükkalkan RamazanŞirin AsilErgezen Eğre Taşöz MustafaYeşilyurt ŞinasiAlper HüseyinElmasyazar İrfanKemal Özel lsmctKutluk Vedat Dirin Mevlüt Büyükkara AhmetKaravclioğlu CelalAkın



(8) 120 (10) 19 152 60 20 50 197 33 60 27 100 80 80 400



200 114 37



KÜTAHYA Gediz



(9) (8)



GültekinAksu Mehmet Bahçeci MALATYA



Akçadağ Halil Durak Arapkir,Yeşilyurt Mehmet Pekmezci "



30 (13)



18 Derleme yeri Arapkir Hekimhan ..



Dcrleyicinin adı, soyadı Osman Mentq



Ali K.arakllf Cuma Ali Kılıç



Yqilyurt



Hüseyin Kıncı İbrahim Yılclmm Mwtafa Tulurıi Vahap G�q O. Yaşar Kütük



Sanaluınb



Nevzat Çdrum



.. ..



Gönderdiği söz



20 20



283



(12) (6) (21)



99 60



1120



MANİSA



Geve�



Ergun İnce Ünal Şöhret Dirlik



Malazgirt



İsmet Şimşek



Niğde Aksaray



Bor



Ordu



(22) (20 )



MUÔLA



Muğla Fethiye



Ürgüp



83



... JLJ>J• İsmet Şi�ek



37 80



MUŞ



(20 )



NE VŞEHiR Mehmet Türk.kan



72



NIÔDE Ha.san Yeğin Sait Sevindi Lütfi Yeprem M. Ali Tuğrul Ali Erkol Burhan Yetkil Talat Gün O RDU Halit Ertuğrul İbrahim Yılclınm



21 Ordu. 22 Yerköy (Yz.). 23 Rize, Sinop, Trabzo n.



240 2 28 27 8 10 145



135



(23) (21)



19 Derleme yeri Ordu Aklı.Uf �.



Fatııa .. ..



Mesudiye



Dcrlcyicinin adı, soyadı Muzaffer Şenyurt BilalEfil Harun Kıyaklı HasanErtekin Kaya Dcmiral MuratKement SabahattinSakallı Süleyman Can AhmetKabar Galip Şahin ZekiSanhan Hüseyin Gürsoy MahmutKılıç Osman Demircan



Gönderdiği söz 55 79 91 100 180 132 120 20 115 40 314 160 40



20



RİZE Rize Ardeşen İkizdere



HalitErtuğrul Osman Küçükmustafa O.AliOkutan ErcanEyüboğlu



(23) il 77 601



SAKARYA Sakarya



AbdurrahmanAkdeniz CengizTerzioğlu



52 20



SA MSUN Samnın



Erfelek Havza Ladik Terme



İncilay Durmuşoğlu İsmailKeskin MelahatKahveci Mustafa Ôzbakı YılmazElmas Ali Göreci MehmetAytan AliZiyaErzincanlı Mehmet Bahçeci Mürsel Beşerli Ya�arAydın



200 76 60 1 6 220



(18) 146 (17) (8) 60 60



20 Derleme



yeri



Dcrleyicini.u.



adı, soyadı



Gönderdiği ıöz



S 1 VAS Sıvas



Divriği, Gemerek Gemerek ..



Güriin ..



Kangal Suşehri



Şarkışla Yıldızeli Zara



Abdurrahman Demiralp



20



Azmi Alkan



13



Rıza Ôzercn



80



MehmetAlbayrak



104



Demir Ali Temd



58



MU1tafaUİudağ Yılmaz Cön AdilBozkurt HayriyeGülsoy ZekiBüyüktamr H\UeyinKıncı AhmetErgün FikretKıran NecatiGüvener Galip Tuncalı ArslanErgüç VuralGültekin



16 20 173 219 242



(24)



(6) 60 40



(19) 13 (3) 13



S 1 N OP Sinop Ayancık



HalitErtuğrul Ferhat Can HikmetGenç



(23) 40



18



TEKlRDAC Tekirdağ



AydınOy



Tokat Almus Niksar



BekirAtaYılmaz MehmetAlbayrak AhmetEminAlpaslan A. TekinAybek Salih Saban



25



TOKAT 40



(24) 80 40



279



TRABZON Trabzon Akaa ç bat Sürmene 24 Almus (To.).



HalitErtuğrul Aydın Seyhan AliGöreci



(23) 100 (18)



21 Derleme yeri



Dcrleyi:inin adı, soyadı



Gönderdiği söz



TUNCELİ Mazgirt Pertek



Cahit Pilten Hasan Öztürk Mehmet Pekmezci



(14) (15)



(13)



UŞAK u,ak



Kar ahaUı



M.NedimOrta Halil Kacar



20 10



VAN Van



MevlütOkayer



15



YOZ GA T Boğazlıy an Yerköy



Ömer Öc al Nevzat Çorum



40



(22)



ZON GUL DAK Zonguld ak Karabük



Mehmet Bahçeci Ahmet Tulu



Kerkük



Ahmet Tulu



(8) (5)



KERKÜK (5)



KI BRIS Baf



TayyarKerman



42



YUNANlS TAN lskeçe



Fevzi Ç akmak



200



. . .



• •



•



Bahri Fahrettin Fidan Cafer Güneo Mwa Çotur Veli Özel



120 40



9 10



ATAS Ö Z L E R İ



A Abalı da kese yatar, çuhalı da tasa yatar.



(-Af.)



Abanın kadri (değeri) yağmurda (soğukta) belli olur.



(•Mudurnu



-Bo. ; Salavat •Erfelek -Sn.) Abdal abdala çatmayınca boynun� halka (kasnak boyna) geçmez.



(-Çkr. ; -Vn.) Abdal abdalın ne umduğunu ister, ne bunduğunu. Abdal alacayı, ıstı karacayı sever. Abdaldan paşa olmaz. Abdal göçünce bayır. Abdalın



(•Ladik -Sm.) (•Şebinkarahisar -Gr.)



(•KJ//s Ga z .) (-Ada.) -



korkağı taşın büyüğüne sarılır.



-Ada. ; •Gülnar - iç.) Abdal yediğini



öğünür.



( -Bt. ; Mansurlu •Feke



(-Ada.)



Abdestsiz dedene namaz mı dayanır l



(Çanıllı •Ayaş -Ank.; -Çkr.)



Abrulun onunda ya on horum1 ot, ya öküzün gönünü kurut.



. (Yastura •Mesudiye -Or.) Acele eden kancık kör doğurur.



(•Çırakman -Sm.) Acele etme dlllnl ısırırsın (dlşlersln). (-iz.; •Alanya-Ant. ;•Mudurnu -Bo. ; Derekuşçulu •Görele -Gr. ;-Vn.) Acele etme, eteğin dolaşır. (•Mudurnu -Bo.) Acem belayem, tohem kadayem. (-Bt.) Acemi adamın elinde am ağaca çıkar. (Derekuşçulu •Görele -Gr.) Acemi ağa, acemi çoban tutar. (•Yerköy Yz.) -



1 Horum: Ot destesi.



BÖLGE A�IZLARINDA



26



Acemi çeblş ya kendini ya da yavrusunu yer.



(Gündüzbey •Yeşil-



yurt -MI.) Acemi erkekten kadın blle korkar.



(Anamas •Efridir -lsp.) Acemi öküzü yedeğe alırlar. (8öfürt/en •Sivrihisar -Es.) Acıbayamı soğuk vurmaz. (Çanıllı •Ayaş -Ank.) Acı çalıştırma (işletme), toku tepreştlrme (tepretme). (•Darende -MI. ; -Vn.) Acı ığratma, toku söyletme. (Çepnl •Gemerek -Sv.) Acıkan ite at . yetişmez. (•Gürün -Sv.) Acıkan yanağından, susayan dudağından belli olur. (-Ank.) Acıkan yer ayrı (başka), acıyan yer ayrı (başka). (Mansurlu, •feke -Ada. ; Çepni, •Gemerek -Sv. ; Yaka •Dazkırı -Af. ; •Manyas -80. ; Anamas •Efrldir -lsp.) Acımıktan acımık, çöğürcükten çöğürcük. (8eki//i •çal -Oz.) Acımış eşek attan yüğrük olur. (Türkgözü •Posof -Kr.) Acın amanı, tokun imanı olmaz. (Mahmutören -Or. ; Yavuz •Şavşat -Ar.) Acından kimse ölmemiş. (-Gaz. ; Af.) Acından öldü demeslnler de. yemiş çatlamış deslnler. (Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) Acın gözü ekmektedir. (Karadere •Hekimhan -MI.) Acınnıaktansa haset edilmek evladır. (Dereçlnek •sultandaf -Af.) Acın teknesinde döngel göJrümez. (Çayköyü •Nıksar -To.) Acın toktan ne haberi. (Yolboyu, •Susuz -Kr.) Acı patlıcana mlhllcan değmez (çalmaz). (•KJ/ls, -Gaz.) Acı sirke kabına, tatlı söz sahibine. (Yukarıgerfl •Terme -Sm.) Acı sJrke, kabını ekşitir. (-Sm.) Acı sirkenin zararı kendine dokunur. (Zevker •Refahiye -Ecz. ; •Merzifon -Ama.) Acı soğan kabuğunu ac:ıtır. (Yukarı 8ozkuyu •K'1dirll. -Ada.) -



ATASÖZLERİ Acı söz baş belası, tatlı söz gönül yarasıdır.



27



(Gündüzbey •Yeşil-



yurt -MI.) Acı su sabun köpürtmez. Aça, arpa ekmeği etten Aç ayu ünemez.2



(Soğu •Erfelek -Sn.) lezzetli gelir. (-8rs.)



(-8t.)



Aç boğazını bıçağa çeklr.



(Alican •tfdır -Kr.) Aç doymam, çıplak donanmam der. (•Kılıs, -Gaz.) Aç doymaz, susuz kanmaz. (-Kn.) Aç doyuran, aç kalmaz. (Salman •Akkuş -Or.) Aç geğirir, hızan3 öğünür (örünür). (-Vn.) Aç gez, tok görün. (Davulkuyu •Hekimhan -MI.) Aç gözünü, uyar canını, verme malını. (•Kilis, -Gaz.) Açı doylH'mak zordur. (Dlşkaya -8rs.) Açık göte kim olsa tükürür. (Dfrmll •Gölhisar -8rd.) Açıkgöz, adama, abanın kolundan yıldızı gösterir. (•Merzifon -Ama.) Açık havada gün çıkar.



(•8ıga -Çkl.)



Açık kapı melamet, kapalı kapı selamet. Açık sofra teklif istemez. Açık yaradan adam ölmez. Açın gözü teknede k:llır.



(-8,t.) (-Gaz.) (•Merzifon, Zlyere -Ama.)



(Çitme •oıvrlff -Sv.)



Aç ile çıplak kudurgan olur. Aç ile ecelt' gell\llŞ birdir.



(Tata/it •Çı!dır -Kr.)



(-Vn.)



Aç llerl varır, açlk llerl varmaz. Aç it fırına bakmakla .doymaz. Aç itin menzlll olmaz.



Onemek: Oynamak. 3 Hı:tan: Görmemlf.



2



(•Suşehri -Sv.) (-Vn.)



(Yavuzköy •Şavşat -Ar.)



BÖLGE A�IZLARINDA



28



Aç itin yalağında yal bulunmaz. Aç Aç Aç Aç Aç Aç Aç Aç



(Salman •AkkuJ -Or.) it koyun gütmez. (Salman •Akkuş -Or.) kal, açık kalma. (Anamas •Eğridir -lsp.) karın, boş beyin. (-Af.) katık istemez, uyku yastık. (Yavuzköyü •Şavşat -Ar.) kedi dolap deler. (•Kuyucak -Ay.) köpek kurttan korkar. (-Gaz.) kulağım, dinç kulağım. (-Gaz. ; -Vn.) kurdun evinde ciğer, kele ne arasın� (•Karakoçan E.I ) -



.



Aç kurt dağa varmış, çıkamamış, demişler: "Ne kadar toktur."



(-8t.) Aç kurt komşu kuzuyu yemez.



(-8rs.) Açla çıplağın gönlü şen olur. (Kızılcaağaç •Bucak -8rd.) Açla çıplak Jen olur, dört yakaya şan olur. (-Af.) Açlığını, bllen yere biltllr. (Zefre, E.splye -Gr.) Aç malım, var malım; tok malım, yok malım. (Mahmutören -Or.) Aç mezarı yokmuş. (•K///s -Gaz. ; Yaka •Dazkırı -Af.) Aç ne bMir tokun halını, (�ok ne blllr açın halını). (•Çamef/ -Oz.) Aç olan neyler katığı, uykusu olan neyler yatağı. (Yavuz •şavşat -Ar.) Aç olan taşı kemirir. Aç olan �ın berklnl



(•Darende -MI.) yer. (-Gaz.)



Aç ol, topal ol, kör ol, fjlkat topraksız olma. Aç



ölme,



tok gezme.



(Şekere -Hat.)



( ltyas -8rd.)



Aç tavuk düşünde darı (buğday, harmanı) görür.



(-Gaz. ; •Gürün -Sv.: Hüseynlk -El.; • ispir -E.zm. ; -Krş. ; •çamell -Dz.: - Çkr. ; 8 t ; -Kn.) -



.



Aç tavuk uykusunda darı görür. Aç tavuk yığın dağıtır.



(Alican •tğdır -Kr.) ( Çitme •oıvrlfl -Sv.)



29



ATASÖZLERİ Aç, toku aç; tok, açı tok sanırmış.



(Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) yaşarım (yat). (Canik •Mazgirt



Aç yaşarım (yat), kuyruğu dik



-Tn.; -Vn) Aç yat, dinç yat.



( llyas -8rd.)



Aç yatmak borç ile karın doyurmaktan yeğdir (iyidir).



(•Küre



-Ks. ; •oınar -Af.) Adam adama gerek olmasa, her biri bir dağ başında olur. Adam adamı bilsln, bir çürük elma Adam,



adam lturur; adam, adam,



(-Gaz.) olsun. (Musaderlçköyü -Tn.) bltutur. ( Güney • lkizdere



-Rz.) Adam adam, (amma) pehllvan başka adam. Adama lisanıdır, insan dedirten de,



(-Gaz. ; •Gürün -Sv.) hayvan dedirten de. (•Bey­



şehir -Kn.) Adamda terbiye olmalı, yoksa sözünen plrplye gelmez.



(Pazarören



•Pınarbaşı -Ky.) Adam düşmanını tanır.



(•Bulancak -Gr.)



Adam eşeğinden, karı döşeğinden belli olur.



(-Oz.) (Anamas •Eğridir -lsp.)



Adamı ar, avradı er zabteder. . Adamın ağzına bakarlar, atına ona göre nal çakarlar. Adamın ahmağı avcı, itin ahmağı bocu olur. Adamın ahmağı malını över.



(-Vn.)



(-Gaz.)



(-Gaz.)



Adamın ahmağı pehlivan, hayvanın ahmağı rahvan olur.



(Gündüz­



bey •Yeşllyurt -MI.) Adamın ayaklarına vurmuşlar, "vay arkam vay" demiş.



-Kn.)



(•Ilgın



Adamın başı büyük olana kadar yaşı büyük olsun;. Adamın çok olduğu yerde okla Adamın eli bok olmazsa karnı



(-Vn.) bunluk olmaz. (-Ada .) tok olmaz� (-Vn.)



Adamın hödüğü pınarın gözünden içermiş.



-MI .)



(Gündüzbey •Yeşllyurt



BÖLCE A�IZLA8INrıA



30



Adamın kötüsü avcı, kadının kötüsü kovcu olur.



(•Mudurnu



-8o.) Adamın öz evi, öz garl4• Adamı,



tanıyan



(-Vn.)



kurtlar yesin.



(-Vn.) Adam kızmayınca belli olmaz. (Karadere •Hekimhan -MI.) Adam olacak kimse domaldan belll olur. (Zefre, E.splye -Gr.) Adam olacak (kimse) küçük yaşta belli olur. (•Bıga -Çkl.) Adam olmayacak köpek sabaha karşı ürer. (•Akşehir -Kn.) Adamsız adamı köpekler de yemedi. (Güney • /kizdere -Rz.) Adam sözünde durmamış da, söz adamda durmuş. (Çayköy •Niksar -To.) Adanı vuracak oğul babasına danışmaz. (8eycel/ •Fatsa -Or.) Adana'dan gelen eşek kırk gün anırır. (•Hekimhan -MI.) Ad, bir gök boncuktur. (Anamas •Efridlr -lsp.) Ademı adem eder merkep, adem adem olmaz ise yine merkep yine merkep.



(•Hekimhan -MI.)



Adın Kadir olacağına, kaderin kader olsun.



(Anamas •Efrldlr -lsp.) Afiyet ola demekle deniz içilmez. ( •Mudurnu -80.) Afkurmasını bilmeyen köpek kurdu kapıya getirir. ( Seslikaya, •Ardeşen -Rz.) Ağa başına karar olmaz. ( -iz.) Ağaca dayanma bukülür, suya güvenme dökülür. (Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) Ağacı besleyen toprak, toprağı besleyen yaprak. (• Onye -Or.) Ağacı çok olan yerde kıtlık ol'maz. (Yenice •Tarsus - iç.) Ağacın çürüğü özünden olur. (Yukarı 8ozkuyu •Kadirli -Ada.) Ağacın gölgesi dibine düşmez. (-Gaz,) Ağacın ku'rdu bedeninde (içinde). (-Gaz.) 4



Glr: Mezar.



ATASÖZLERİ



31



Ağacın kurdu içinden olmayınca ağaç kurumaz (çürümez).



(-Bt. ;



-Dy. ; -Hak. ; •Karakoçan -E/.) Ağacın kurdu içinden olmazsa ağaca zevk yoktur. Ağacı toprağa, sevgisini toprağa gömmeli.



(-Vn.) (Gündüzbey •Yeşilyurt



-MI.) Ağaç ağaç içinde yetişir.



(Anamas •Eğridir -lsp.) Ağaç çiçeklenmeden meyve vermez. (•Bıga -Çk/.) Ağaç dalıyla gürler. (Yukarı Bozkuyu •Kadiri/ -Ada. ; Canlk •Maz­ girt -Tn. ; Avdan •Çamlıdere -Ank.) Ağaç devrileceği zaman (bütün) maymunlar kaçışır. (•Mudurnu -Bo.; •Erfelek -Sn.) Ağaç dumanlı havada kesilmez. (•Bıga -Çkl.) Ağaç gençliğlnde eğilir. (•Kuyucak -Ay.) Ağaç gider, çarı kalır; çalı gider, çakıl kalır. (Avdan •Çamlıdere -Atık.) Ağaç kapı kapanırsa altın kapı açılır. (Ersiz/er •Küre -Ks.) Ağaç, kurdu içinde besler. (•Havza -Sm.) Ağaç kuruyken meyva vermez. (•Biga -Çkl.) Ağaç meyvesiyle süslenir. (•Karakoçan -E/.) Ağaç ne kadar uzasa göğe yetmez. (-Gaz.) Ağaç sevgisi, evlat sevgisidir. (•Biga -Çk/.) Ağaç sevgisi olmayanda evlat sevgisi olmaz. (•Bıga -Çkl.) Ağaçsız memleket duvaksız geline benzer. (Canlk •Mazgirt -Tn.) Ağaçtan o yana köy vardır. (-Vn.) Ağaç uzaya uzaya göğe yetmez (değmez). (Karadere •Hekimhan-MI.) Ağaç yaprağıyle gürler. (-Gaz.) Ağaç yurdun gelinldlr. (Canlk •Mazgirt -Tn.) Ağadan kız ale, feklrln kurtanını tağıde. (-Bt.) Ağam ol, sözümde ol. (-Vn,)



BÖLGE A�IZLARINDA



32 Ağanın eli tutulmaz.



(•Yerköy -Yz.)



Ağanın keyfi gellnce, fıkaranın canı çıkar. Ağanın malı çıkar (gider), nökerln (çobanın)



( /skeçe -Yunanistan) canı. (Af/can •tfdır;



Baltalı •çıldır Kr ; Canlk •Mazgirt Tn ) (•Akşehir -Kn.) Ağanın malı gider, hizmetkarın canı. (•Şavşat -Ar. ; Türkgözü •Posof -Kr. ; -Vn.) Ağaran varken, kararana kim bakar. (-fsp.) Ağarmış arpanın ömrü olmaz (az olur). (Çanıllı •Ayaş -Ank.) Ağası kuvveti! olanın iti (baltası) keskin olur. (-Vn.) Ağası yavuz olanın etbasi sarhoş gezer. (-Gaz. ; Yukarı Bozkuyu •Kadirli -Ada.) Ağı kürekle atarlar, karayı dirhemle satarlar. (-Gaz.) Ağır basar, yen il (yeynl) kalkar. (-Af. ; -Çkr.) Ağır basınca yüngüll kalkar. (Yavuz •Şavşat -Ar.) Ağır baş altın, yeğni baş kahır getirir. (Anamas •Efridlr -lsp.) Ağır baş iyidir, yenlik olsa uçar. (•Balô -Ank.) Ağır çalıyı ne, el kaldırır ne yel. (Tarasçı •Seydişehir -Kn.) Ağırlık altın kala, hafiflik başa bela. (•Kılis -Gaz.) -



.



-



.



Ağanın malı çıkar, uşağın canı.



Ağır ol, batman döv, (Ağır ol batman döv, hafif taşa göt silerler.)



(-Gaz.) Ağır ol, gavur ol.



(Ulaş -Sv.)



Ağır otur batman götür, yenlik otur suç götür.



(•Hekimhan -MI.)



Ağır taş, ağır baş. Ağır taşı, el;



(Çayköy •Niksar -To.) yeğni taşı, yel kaldırır. (-Af.)



Ağır taşı kimse (yerinden) kaldırmaz ünedemes).



(oynatamaz, ırgayamaz,



(Çayköy •Nıksar -To. ; Derekuşçulu •Görele, •Şebinkarahisar -Gr. ; •Bala -Ank. ; Zuday •Taşova -Ama. ; -Bt.) Ağır taşı köşeye koyarlar. (Paçacıoflu -Uş.) Ağır taşı ne sel alır, ne yel alır. (Yeşilova •Aksaray -Nf.)



.&TASÖZLEai



33



(Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) Ağır yiğidi mecliste sayarlar. (Paçacıoflu -Uş.) Ağır yük, çevik ata engel olur. (•Mudurnu -8o.) A�ır yükün altına girme, belin incinir. (•Mudurnu -80.) Atız tetik, dll tüfek. (•Akseki -Ant.) Ağız yerse yüz güler. (Anamas •Eğridir -lsp.) Ağ ipin pamuğa ziyanı var. (-Vn.) Ağlama, ağlama getirir. (Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) Ağlamak akçe etmez. (•Onye -Or.) Ağlarsan gözüne, yemezsen özüne. (-Ant.) Ağlatanın yanına git, güldürenin yanına gitme ( 8t ) Ağlatan yanında otur, güldüren yanında oturma. (- Vn. )



Ağır taı yerinde gerek.



-



.



(•Seydişehir -Kn. ; Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) Ağlayan çocuktan ıı memul' edilmez. (•ispir -E z m ) Ağlayan göze kimse gülmez. (Ünye -Or.) Ağlayanın malı gülene hayır etmez. (Ulaş-Sv.; -Vn.; Çanıl/ı •Ayaş -Ank.; •Hekimhan, •Maden, -El.; Akçaçam •Erfelek -Sn.) Ağlayanın malı gülene kalmaz. (Kayadlbl, •şavşat -Ar.) Ağlını başına çağır. (Taşdeflrmen, •çıldır -Kr.) Ağ mal, kara gün içindir. (Yavuz •Şavşat -Ar.) Ağmansız kul olmaz (•Ilgın -Kn.) Ağ ottan' balta sapı olmazsa birini yine yap. (Taşdefirmen •Çıldır -Kr.) Ağrımadık başa çabut sarma. (•Bünyan -Ky.) Ağrımadık başa mendil bağlanmaz. (•Niksar -To) Ağrımayan başına çelgi çelme. (Dlrm// •Gölhisar -Brd.) Ağlaya ağlaya (ağlayarak) eken, güle güle (gülerek) biçer.



.



S Memu l : Ü mit .



6



Al ot : Kalın, sert ot.



BÖLGE A�IZLARJNDA Ağrısız başım, kaygusuz aşım.



(•Beyşehir -Kn.) (•Eref/I -Kn.)



Ağrısız baş, mezardaki taş.



Ağustosta beyni kaynamayanın, zemheride kazanı kaynamaz.



(Gündüzbey •Yeşilyurt-MI.) Ağustosta beynin kaynasın, kışın da tencere kaynasın.



(Avdan



•Çamlıdere -Ank.) Ağustosta ya bal, ya balık.



(•Güdül -Ank.)



Ağustosta yatanı zemheride bünelek tutmuş.



(Çayköy •Niksar



-To.) Ağzı açığın malını gözü açık yer.



(•Gevcüş -Md. ; Baltalı •Çıldır



-Kr.) Ağzı kana değen kurt daha (da) çok azar.



(Canlk •Mazgirt -Tn.) Ağzında bal olan arının, kuyruğunda iğnesi vardır. (-Kn.) Ağzının höreğlne7 göre danış. (Alican •lfdır -Kr.) Ağzı yımbıldıyanın sırtı gümbürder. (-Sm. ; • Onye -Or.) Ahali ayaklanırsa padişahı tahttan indirir. (-Gaz.) Ahırda atı olan yaya da gezer. (• Onye -Or.) Ahmağın karnı doyunca çarığına bakar. (Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) Ahmet ölür, Mehmet gömülür. (•Bulancak -Gr.) Ahrazın dilinden sahibi anlar. (-Gaz.) Aka aka su deresini bulur. (Anamas •Eğridir -lsp.) Ak akçe ile ak baldıra güvenç olmaz. (-Gaz.) Akan çay her zaman kütük getirmez. (•Germencik -Ay.) Akan sudan korkma, durgun sudan kork. (Şamani •Karakoçan -El. ; •Mazgirt -Tn.) Akan su haram kaldırmaz. (-Bt.) Akar akar da durulur. (Çanıllı •Ayaş -Ank.) 7



Hörek: Yiyecek.



ATASÖZLEBİ



35



Akara kokara bakma, çuvala girene bak.



(Gündüzbey • Yeşilyurt



-MI.) Ak curun akmazsa kara curun kol gibi ... Akça dll öğretir, don dokuz gösterir.



(-Gaz.) (Yukarı 8ozkuyu • Kadiri/



-Ada.) Akçalı adamdan dağlar korkar. Ak giyen ağa gerek.



(Ulaş ..-Sv.)



(-Gaz.)



Akı köpeğe atarlar, karayı yemeğe katarlar.



(Anamas •Eğridir



-lsp.) Akıl başta sermaye, bol kazanda helva ye, (acı soğan ye de ye).



(Seslikaya •Ardeşen -Rz.) (Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) çıkarır. (•Mudurnu -80.)



Akıllı her şeyi, kurnaz herkesi bilir. Akıllı hırsız, mal sahibini haksız Akıllı insan garip olmaz.



(-lsp.)



Akıllı oğlun varmış malı neylersin, akılsız oğlun varmış malı neylersin.



(-/z.)



Akıllı olsa her sakallı kişi, sakallılara danıwlardı her işi. (Akıllı



Akıllı sözünü dellllerle, dell



(•Mudurnu -80.) (•Karapınar -Kn.) yeminlerle. (-Ank.)



Akıllı, sözünü deliye söyletir.



(Çitne •Divriği -Sv. ; Yaka •Dazkırı



olursa sakallı kişi, keçiye danışır her işi.) Akıllı olsun, düşman olsun.



-Af.) (•Mudurnu -80. ; •Kuyucuk -Ay. ; -tsp. ; Çelenköy •Erfelek -Sn.) Akıllı yolunu şaşırınca deli sevinir. (*Mudurnu -80.) Akıl malı yer, mal aklı yemez. (*Karakoçan -El.) Akılsız baş, neyler tıraş. (-tsp.) Akılsız dişiler, bülbülü daldan kışılar. (-8a.) Akılsızın malını akıllı yer. (Seslikaya *Ardeşen -Rz.) Akıl toprak değll, herkes başına savura. (-Vn.) Akıllıyı arkada tutma, ahmağı kılavuz etme.



BÖLCE A�IZLARINDA



36



(•Gürün -Sv.) Ak it, kara it, hepsi bir it. (•Mudurnu -80. ; -Gaz.) Ak köpeğe koyun diye sarılma. (Çanıllı •Ayaş -Ank.) Aklı başında olan, eşeğini dağdan taştan indirir. (•E.mirdaf -Af.) Aklı kısayla, boyu köseyle arkadaş olma. (•Güdül -Ank.) Aklınla gör, elinle yap. (•Mudurnu -80. ; Aflı •Küre -Ks. ; Gündüzbey •Yeşilyurt -MI, ; Kocaözü •Hekimhan -MI.) Aklınla gör, kalbinle işle. (•Karapınar ·-Kn.) Aklın var parayı neynen, aklın yok gene parayı neynen. (•Gürün -Sv.) Aklı uyanık kişi, eliyle işler işi. (•Karapıoor -Kn.) Aklı yetmeyenin devesini gütme. (Yukarı Bozkuyu •Kadiri/ -Ada.) Akmayan sudan kork. (Şekere -Hat.) Akranı ile uçmayan kuş semada hu çeker. (•Suşehri -Sv.) Ak sakallıya da korku gerek. (-Ada.) Akşama kalma, çiftliğe varma. (Anamas •ffrldlr -lsp.) Ak itin, ayrancıya zararı var.



Akşam bulutu kızarırsa eynlne abayı al, sabah bulutu kızarırsa eline yabayı al.



(•Taşova -Ama.) (Karahüseylnli •Alaçom -Sm.) (kişinin ağzını) yakmaz. (Fandas



Akşamdan gelen sabah er gider. Akşamdan kalan aş (çorba), ağız



-lsp. ; Keşköyü •Ayancık -Sn.) Akşamdan sonra gelene (gelenin aşı) ya bir soğan, ya bir söğen.



(Anamas •Efridir -lsp.) Akşam güneşi hoşluk, sabah güneşi kışlık. Akşamı ye, sabahı düşünme.



(•Bor -Nf.)



(Mahmutören -Or. ; Davulkuyu •He­



kimhan -MI.)



p



Akşam ka ısı örtük, sabah kapısı açık gerek.



(Gündüzbey •Yeşil­



yurt -MI.) Akşamki aşını sabaha koy aş olur, akşamki işini sabaha koyma iş olur.



(•frefl/ -Kn.)



ATA.SÖZLERİ



37



Ak tumana (dona) gök mavi yamalık vurulmaz.



(Gündüzbey



•Yeşilyurt -MI.) (Anamas •E.fridlr -lsp.) Alaca bulutun sıcağı, topal kızın kucağı. (•Sor -Nf.) Alaca gömleğin ya yeni, ya yakası meydana çıkar. ( iğneciler •Mudurnu -8o.) Alacak kız ay görünür, evleri saray. (-Gaz.) Ak y�mak leke götürmez.



Alacaklı



camuştan



kuvvetlidir.



Ala kargada alacağın olsun.



(-Vn.)



(Anamas •E.fridlr -lsp.)



Ala kargada hakkım olsun, alamazsam gözümü oysun. Al alan iki bakar.



(-Gaz.)



(8otsa -Kn,)



Alanla satan bilir, kadınla (gelinle) yatan bilir.



(Çepnı •Gemerek



-Sv. ; Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) (Kuzköy •Akkuş -Or.) Alan satandan umar. (Anamas •Eğridir -lsp. ; Çay •Nıksar -To.) Al at, hem kapar hem teper. ( V n ) Alay ağız bir olunca bir ağız göt olurmuş. (8eyce// •Fatsa -Or.) Alay hesap, bir hesap. (-Gaz.) Alan olmayınca satan neylesin.



-



.



Alçacık eşek blnmeğe kolaydır, yünlüce koyun yolmaya kolaydır.



(•E.mlrdaf -Af.) (Çanı/lı •Ayaş -Ank.) (•Mudurnu -80.) / eşek her gün sıpa. ( slômbey •Pınarhisar -Krk.) gönül, yüce dövlettlr. (•Niksar -To.)



Aiçak deveye yan basma.



Alçak duvar olma, her gelen üstünden geçer. Alçak Alçak



Alçaklara ev yapma sel için, yükseklere harman yapma yel için, ihtiyarlıkta genç kadın alma el için. Alçak tavuk kendini ferik gösterir. Aldanan



kazanır,



aldatan



aldanır.



(Ulaş -Sv.) (Çanı/lı •Ayaş -Ank.)



(Aldatayım



diyen aldanır.)



(Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) (Anamas •E.fridir -lsp. ; -Sm. ; •Akçaabat -Sn.)



Aldatan aldanır.



BÖLCE A�IZLAll.INDA



38



AldıJını vermeyen, aradıJını bulamaz.



(•8af8 -Ank. ; •Erefll



-Kn.) Alece kertenin sözl oledl, dabah ayınde kar yaJerdl.



(-Bt.)



Alem kazanır, molla bezenir.



(-Vn.) (Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) (aldanmaz). (-Gaz. ; -Ada.)



Alet, sahibinin elinde işler. Al giyen aldanmamış



Al, gördüJün kızını, tuttur dolam dolam; al, görmedlJln kızını, tuttur dolanı dolanı.



(-Ada.)



Al, görmüşün kızını tutsun dolana dolana; al, görmemişin kızını



(Şıhlar •Alanya -Ant.) Alıcı, kesiciyi dinleme. (•Bor -Nf.) Alıcı kuş dlnd1Jlnden8 bellidir. (-Vn.) Alıcı kuş gözünden belll olur. (-Gaz.) Alıcı kuşun ömrü az olur. (•Gürün -Sv.) tutsun ilene ilene



•



Alıncaya kadar sen kendllerlne yalvar, aldıktan sonra kendllerl sana yalvarsın. Alın



(-Gaz.)



terlemeylnce



mal



(-Vn.) (•Bulancak -Gr. ; Mahmutören



kazanılmaz.



Alışık (alışan ) göt, töğbe tutmaz.



-Or.) (Kösten -Dz. ; -Af. ; Borcak •Söfüt -Bil. ; Serkeşgüvezı •Fatsa, Salman •Akkuş -Or.) Alışmak, kudurmaktan beterdir. (•Merzifon -Ama.) Alışmış göt taharet tutmaz. (-Çkr.) Alışverişte dostluk olmaz. (Gündüzbey •Yeşilyurt -MI.) Alız at da torbasından yer, yeğin at da. (Taraşçı, •Seydişehir -Kn.) Alızın çükü yengesine kalkarmış. (Anamas •Efrldlr -/sp.) Alı deyince derede sular kurur. (•Karakoçan -El.) Alışmadık (alışkın olmayan) götte don (tuman) durmaz.



8 Dindi: Gaıa.



"-TASÖZLEBİ



39



Alım olmak istersen al kalem! durma yaz, cahil olmak istersen al kalem! durma kaz.



(-Vn.)



Alım olmak istersen durma yaz, rençber olmak istersen durma kaz.



(Gündüzbey •Yeşllyurt -MI.: -Oy.) Al kahpenin kızını,



alma (kahpenin) kızının kızını,



-Kn.: Anamas •Efrldlr



(•Ermenek



-lsp.)



Allah adamı it etsin rut9 etmesin.



(-Vn.)



Allah adamı yolun alt yanına düşürmesin.



(-Vn.)



Allah ağız verene aş vermez, aş verene kaşık (ağız) vermez. Allah blllr çulunu.



(-Vn.)



kulunu, ona göre (dalına) verir (sırtına giydirir)



(Çitme •oıvrlfl -Sv.: •Beyşehir -Kn.: -Vn.)



(-El.) Allah .bir adamdan alırsa yel götürür, sel götürür, el götürür. (-8t.) Allah bir, işi bin. (-Gaz.) Allah dağı bulur, kar yağdırır. (•Karakoçan -El.) Allah deldiğl boğazı aç komaz. (-Gaz.) Allah diyen aldanmaz. (Yukarı Bozkuyu •Kadir// -Ada.) Allah diyen mahrum kalmaz. (Anamas •Efrldlr -lsp.) Allah hazinesinden versin. (-Vn.) Allah herkesin falına bakar, boynuna takar. (At/kar •Baskil -El.) Allah'ın emri olmasın daldan yaprak kopmaz. (Canlk •Mazgirt -Tn.) Allah'ın günü ufak darıdan çok. (•Kilis -Gaz.) Allah'ın işlyle eşeğin yaşı bilinmez. ( iğneci/er •Mudurnu -Bo.) Allah'ın verdiği taşar dökülür, kulun verdiği başa kakılır. (•Bor -Nf.) Allah itoğlitinl tanır. (-Vn.) Allah kemal, güzellik cemal. (•Havza -Sm.) Allah bir adama verirse, yel getirir, sel getirir, el getirir.



9 Rut: Aç ve çıplak.



BÖLGE A�IZLABll'IDA. Allah kimine bal verir parmak vermez, kimine parmak verir bal vermez.



(Hacı Ahmetler •Sütçüler -/sp.)



Allah köseğlnl10 köküne kadar yakmaz.



(• Kıııs -Gaz.) (•Ardanuç Ar ) Allah kusurlarını başına yazar. (Dofanbey •Benehlr -Kn.) Allah saklayanı kurt yırtmaz. (-Vn.) Allah'sız çöp başı teprenmez. (- Vn.) Allah süsücü hayvana boynuz vermez. (Kubadın •E.skicuma -Sm.)



Allah kulunu kesmeyince rızkını kesmez.



-



.



' Allah tan korkmayanın belasından, Allah'tan korkanın bedduasından kork.



(-Hat ) .



Allahümme pirden, kendini sakın kellnen körden, topal da geliyor



-Ank.)



çekil yoldan. (•Güdül Allah



verende Tıngo



Bağı'nda11 da verir.



(-8t.)



Allah yaparsa işini, mermerden geçirir dişini; Allah yapmazsa işini, muhallebide kırar dişini.



(Derekuşulu



-Gr.) (-Hak.) (Anamas •Efrld/r •Görele



Allah yar olduktan sonra, kılıcın ağaç olsa yine keser. Allah yazın ayransız, kışın yorgansız etmesin. -lsp.) Allı allıya,



morlu morluya. (Gündüzbey •Y eş lly urt



-MI.)



Allı gelin olmuş, pullu evlenmiş. (Gündüzbey •Yeşllyurt Alma ahı,



indirir şahı.



-MI.)



(-G az.)



-MI.) Alma alı, satma kırı, yağızın binde biri, ille doru, ille doru. (-Ada. ; -Gaz. ; •Bata -Ank. ; -Af.) Alma çengenden hamuru, laf eder samuru samuru. (Kızılağaç •Bucak -Brd.) Alma garibin ahını, çekersin günahını. ( iğne cile r •Mudurnu -80.)



Alma ahı, kulun asılı kalmaz vahı. (Gündüzbey •Yeşilyurt



10



Kösek : Yar ı yanmış odun. Tıngo Bağı : Bitlis'in Hersan yöresinde yoksul bir adamın bir küp altın bulduğu rivayet edilen baf. 11



ATASÖZLERİ



41



Alma kimi malım olsun, satılmazsa çlr12 ederim. (-Bt.) Al malın iyisini, çekme kaygısını. (*Kilis, -Gaz. ; •Suşehri -Sv.) Alma mazlumun (saçı kesiğin) ahını, gökten indirir şahini. (-Vn. ; *Merzifon -Ama. ; Çepnl •Gemerek -Sv.) Almanın biri bin kuruşa ise gene soy, hıyarın bini bir paraya ise gene soyma. (-Gaz.) Alma orospunun kızını, o da sürer anasının izini. (Mansurlu *Feke -Ada.) Almayı göğe (havaya) at, d üşünceye kadar (yere düşünce) Allah kerim. (-Gaz.) Alnı sakar kısrağın, ayağı sekili tayı olur. (*Mudurnu -Bo.) Al orospunun kızını, alma kızının kızını, sürer gider nenesinin izi ni. (-Hat. ; -Nğ.) Altı ay tavşan derisi dayan ı r. (Toto/it •Çıldır -Kr. ; Yavuz *Şavşat -Ar.) Altına at d üşenin, gönlüne murat düşer. (*Tirebolu -Gr.) Altına pul, esbaba çul derler. (Anamas *Eğridir -lsp.) Altın evi yıkılır, oğlan (erkek) evi yıkıl maz. (-Bt.) Altını zaptetmeye gümüşten el ister. (*Akseki -Ant.) Altın kapılının ağaç kapılıya işi d üşer. ( /sa Hacı *Alaca -Çr.) Altın kapının demir kapıya işi düşer. (Salman *Akkuş -Or.) Altın kılıç demir kapıyı açar. (-Ank.) Altın küçük ama değeri fazla. (Yukarı Bozkuyu *Kadirli -Ada.) Altın parayı gümüş parmak tutar. (*Lôdik -Sm.) Altın pula l