Azərbaycan dili [PDF]

Citation preview

REYHAN HaBİBLİ



YCAN



Bak12010



•'



AZ8RBA YCAN



RESPUBLİKASININ DÖVLaT HİMNİ



Musiqisi: Üzeyir Hacıbayovun, Sözl3ri: Bhmad Cavadındır



Az�rbaycan! Az�rbaycan! Ey q�hr�man övladın şanlı V�t�ni! s�nd�n ötrü can vermgy� cüml� hazırız! s�nd�n ötrü qan tökm�y� cüml� qadiriz! Üçrgngli bayrağıola ıngsud yaşa! Minl�rlg can qurban oldu! Singn h�rb� ıneydan oldu! Hüququndan keç�n gsggr, Har� bir qghraman oldu! San olasan gülüstan, San� h�r an can qurban! s�n� min bir m�habb�t Sin�md� tutmuş makan! Namusunu hifz etm�y�, Bayrağını yüks�ltmay�, Cüml� ggncl�r müştaqdır! Şanlı Vatan! Şanlı Vatan! Azarbaycan! Azarbaycan!



REYHAN



HaBİBLİ



AZaRBAYCAN DILI •



•



Ali nı�ktdb]grdg xarici tdldbJl;ır üçün hazırlıq kursu üzrd ddrslik



Surası (



bölmasinin



Elnıi-1Hetudik



Tdh5il



Nc.cirliı



03 /2 2005 -ci



i



ı-,ı



il



/Ori.r/i 0� nömra/i ic/U,\ protoko/11 i/;:ı dır\/;/.;



ki mi ( rl.\dilj edi 1 m iş·dir.



BAKI- 2010



414.1 1-1-47 dos.



H.ayçilar:



R.QULİYEV A



dos. Y .1\Ial\-tMaDLİ f.e.n.



R.QASil\tOVA



Y.SEYİDOV



Elmi redaktoru:



prof.



Kompüter dizayneri:



S. İBRAHİl\tQIZI



H8BİBLİ R.Y. AZaRBAYCAN DİLİ.



Ali mdktdbldrdd xarici tdldbdldr üçün hazırl ı� kursu üzrd



ddrslik .. Tdknülldşdiriln1iş V ndşri - . xalqın �n ağır giin!Jrindd bel;ı.



onun nıilli ınJnli) ini. xoşbJxt g�ldcJyJ olan inaınını qoruyub n1öhkJnıkmdirmişdir.



Az;,rba) can dili bu gün d Jri n ±ikirl�ri Jn incJ çalarlannaddk olduqca aydın bir şJkildJ



ifad� etnıJk qüdr:JÜnJ n1alik dill�rddndir. DüşüncdldrdJki ddrinliyi. hissldrddki incdlikldri bütünlükl� ifadd etn1Jk kan1illiyin� yetişJ biln1Jsi iiçün hdr hansı xalqa bir neçd miniilik tari\



yaşan1ası lazın1 g;ılir. i\z�rbaycan dilinin bugünkü inkişaf sJviyy;ısi göst;ırir ki. Azdrbaycan xalqı dünyanın dl1 qJdinl xalqlarındandır.



Az�rbaycan dilinin dünya dillJrİ arasında Jn kaınil di l!Jn.l�m biri olduğu h�KlİqJtini bir



yOX xalqların görkJınli nün1ay�nd;ılriri d� dön;ı-dönJ etiraf etn1işl;;ır. Onlar öz JSJrldrindJ bu



dili XIX ;ısrd;ı A \Topada geniş yayılmış fransız dili il ;;ı müqayisJ ed;,rJk� onu A vrasiyanın h�r t;ır0findd işbnil;m bir dil kiıni yüks;ık qiyın;ı11JndirnliŞIJr. Nlilyonlarla az.)rbaycanlının



hazırda ındcbni inkişaf vasit;ısi t'lan b:..ı dil



tarix;m n;ıinki Qafqazda ya� ılınışdır, hJtta



müJyy;ın dö\TlJrd:?ı daha geniş 111Jkanda ınüxt;ılif dilli xalqların da isti fad;ı etdiklJri üınun1i bır dil olmuşdur.



1'\eçJ-neçJ böyük ın;ıd�niyy;ıtin yaradıcısı olan xalqınuzın tarixi qddJr onun dilinin tJŞJkkülü tarixi d� olduqca qJdinıdir. Azdrbaycan dili türk ındnşdli ümun1xalq canlı danışıq dili z;ın1inindJ Jnl;ıld gJlib şifahi Jd;ıbi dil;ı \·evril;ınJd;ık Vri sonradan bu �sasda AzJrhaycan �d�bi dilinin yazılı qolu t;ış�kkül tapana qJd;?r yüz ill;ır boyunca nıürJkkdb bir)\)} ke fdnni müxtdlif fakültdldrd daxil olacaq xarici tdldbdldrd tddris edilir. Bu baxınıdan ggld cg k nıütdxdssis:·gr üçün AzJr­ baycan dilindd xüsusi dddbiyyatdan s ;:,rbdst istifadd etmgyi bacarnıaq çox vacibdir. Ona görd d� t�nnin tg dri si zanıanı nı J t nldri n (elde d dd xüsusi ındtnldr i n ) oxunması '� tdrcüıng sin d diqqJti daha çox yöndltnıJk lazımdır. Bu da tdldbdldrin p eşJ kar ha zırl ı ğı vd bir mütdxJssis kiıni formalaşınası, tddris pr es e s i ni n etiekti vliyin i n artırılması üçün faydalı olar. Xarici tJldbdldrJ bu fdnnin tddrisi BDU-nun Azdrbay can dili vg dddbi ; y atını n tddrisi nıetodikası kafedrası tdrdfınddn yerind yetiri li r Ona görd dd kafedra bu t�rınd aid ddrslik hazırlannıasını lazım bilnıiş vd onun y azıln1 ası n ı bir neçd illdr bu fgnni t dd ; is eddn vd bu sahddd tgcrübJsi olan filo logiy a elmlgri naınizddi� dosent Rcyhan Hdbibliyd hd vald etnı işdir. Bu ddrslik A zgrbay can dili ü zrJ ha z ır l ı q kursu keçdn xarici tJldbJlJr üçün ndzdrdd tutulnıu şdur . Dgrsliyin hazırlannıasında Jsas mdq sdd xarici tdldbJlJrg Az�rbaycan dilini öyrgtmdk bu dildJ düzgün oxunıaq, yazmaq, dan ı şma q vdrdişlgri y aratnı aqdı r Burada Azdr­ bay c an dilinin sgs sistemi. leksik tdrkibi, qranınıatik quruluşu haqqında m�lumat verilir. Ngzgrİ izahat vg mgtn ü zdr indd iş d gr s li kdd dsas yer tu tur. Qra nu nat i ma



�



>



�



şa



----)�· mıs



sa



Oxuyun. Sözlarin düzgün talaffzizünü öyranin.



isti, ipak, b iz, i l , it, gil, dib, iz, diz, diş, siz, b ir, vida, qiymat, kilim, ki n, min, fikir, hiyla, çinar, sinif, ş i r , dil, pişik, kitab, I i i



iiii iiiiiiii iii iiii iiii iii iii R ._ iii iiii iii iii H_ iii iii B/iiii ·B_ ii L_ İ iiiiiiii -a_



Çalışma 4. A şağıdakı söz/ari oxuyun.



y. .· '1 .



..



· .-iiiiiiii iii iiii iiii...ii.....iiii iii 2iiii iiii ii .iii iiii iii iii iii 1



AZaRBAYCAN n iLi



el, gee, sel , et beyin, qeyrgt, yeddi , kef. gen, ıneyvg, neft, pendir, sevıngk, tez, çe­ vik, ceyran, get, heybg, zehin, qeyd, deyiL vedrg, deyişıng, xeyir, yemgk



Çalışma 5.



Söz/ari oxuyun.



gt, gn, kgn1, qgzgb, gmgk, gl, bgla, ggl, ngrg [ ng :rg ], g l l i , hgya, g}gk, b grk, qgm, dgniz, zghn1gt, yghgr, ggn1İ, mgktgb, pgldng, rgng, sgn, ıngn, tgmiz, xgbgr, ŞJhgr, ngng ng



Na



Çalışma 6. Sözlari düzgün talaffüz edin.



�



ng



üfUq, könül, üz, ün, gül, düz, süz, sürü, düyü, ütü, müdrik, müflis, üç� üt, büz, üst, mülk, cürgt [ cü :rgt] , çürüıngk, güzgü, süngü, üzüm, bütün, süd, tüstü, bürümgk, tütün, bülbül, yüksgk, güınüş, şüşg, hündür



Çalışma 7.



Oxuyun.



göl , çöl, ötn1gk, öd, ölmgk, ön, bölıngk, sönn1gk, döl, öz, gör, dözüm, qövs, zöhrg, yönglıngk, köz, görıngk, möhkgın, nöqsan, pöhrg, söhbgt, tökmgk, töh fg, xörgk, hörmgt, şöhrgt, bütöv, bülöv, kösöv, ölkg, kölgJ



Çalışma 8. [l ] sasinin işlanm;:J nıö vq e}·ina diqqar edin.



81, g}g, g}a, Lalg, l�la, Altay, nal, nalla, XQl, yolla, tul la, ulu, yal, tglg�



ta



/



�



la TaLaT



ya



� yJn



Ç alışma 9. [ r] sasinin işianma mövqeyina diqqat edin.



Ay



/ nur � tg n



a



� �



lar



�t



ar



Tu



/



ral



> ran � tu



un lu



R.HiJBİBLİ



22



iiiii



r



·



iii iii � iiii iii iiii iii iiiiiiii iiii� ii ii iiii ii .--iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii A z a RB A Y C AN D İ L İ



Çalışma 10. Oxuyun. [m] sasinin işianma mövqeyina fikir verin.



aşı n



A



ı na



M



gding



Çalışma l l . [k] va [g]



ud



M gs



gmmgd usa



'1



Al



a ral



�



k gl;)



Tg



sgng



==�m /



Qo rx



saslarinin işlonma mövqeyino diqqat edin.



� ı



d



bg



xanı k;)la



ın



Niza



s ala



lg k



}g d gl



kg pg k



lg k



nar



tg



I [;] 0 ...



�



tir



-+



R.HaBİBLİ



�� gün d üz ')



ı



g



e



qe



1



Çalışma 12.



--



-� --- - ��- . . . .



,Y .__ _j



__



ül güc l ü



�:



1



gı



qı



StJslori düzgün tolCJ.ffuz edin.



nJr gız IJn



1



1



��



s gn , n a l , d an, dana, d g n , ana, Anar, sgmimi, ıniqdar, ınöhkgm, mgna [ ın g : n a] , Emin, cümhuriyygt, ngzın, N i gar , nar, ngğmg, lalg [ l a : lg] , nıgJgk, k glgm , övlad, leylgk, kül dk, aln1az, gözdl, q ara nlı q, il, xal, yol, Qulu, q u r u, nang [ na:n;) ] , Rgna [Rg :na] , Nuru , tar, tor, Tgrlan, Tural, rabitg [ra : bit g] , raz ı [ r a : z ı] , rayon, q ara� ruh, rahat, röya [ rö :ya] , rgng, rica, qar ın g n,



ıneydan , i mkan,



iki, gtgk, kgp dn g k, ç i ç g k , g k , ç g k, b i l g k, b i r l i k , gü l lük , k e ç i , k al, k ol, Ba k ı , 8 kbgr, hökm, ıngktgb, gks, tgklit: tdk, tgkrar, tdşkil , tdrkib, ölkg, içki , peyk, möhkdm, inkar, gözgl, i g i d , g d m i . g g l ın gk , gey im, geri, gaval ı, n igah, kanal, texn ik, klub, taksL yarpaq, ş d t� q , Oqtay , qı rı q , d d qiq, q üsur, q ön ç d , qgd gr, q e y rdt, qal, qad ir [ qa : d i r] , qu l , Q a fq az, nitq, eşq, xalq, şgrq, itt i faq, ındnti q , Ü?llCd, zgnggzur, G öy göl Çalışma 13.



Sözlorin tôlôffüzünü öyronin.



t� : � i



o



al



qo



lm



ar



no



F



int



al o



gtır



gtgli



F V



fal



val



va



ta



�



va



l" qon



VI



VI



ik r



fa - va fg - vg fo



�� l "\ o /



vu



--



ya �



v o fu - v u



�l a



v aş



fı -



vi



r·



R.HiJBİBLİ



24



oy



s



�ap



u il gr




KacHbiH



ujas nı y]



LÜGaT



o : ful]



İngilisc�



terri ble, awfu l [ter;)bl .



Fransızca



horrible Ri b})



[ ) R i b 1 ] , terr i b le [ t E ı



R.HiJBİBLİ



28



�iiiii�ii���ii---



gurultu



gürültü



Y �_ � 'i ·



iii --iii .iiiiiiii iii .... iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii · �iiiiiiii



AZ8RBA YCAN DİLİ



to nn e rre m. [ t J n E r 1 . bruit m. [ b r 4 i ] , fracas m. [ ı r a k a ], grondemen t m . [ g r S J m u ], chachut m . [ .! a l y ] t ap ge n { t a p a : 3 ], vacarnıe m. [ v a k a r ın ] somme i l m. [ s J ın E i ] chance ler, 1 gr. , (se) Jalancer, I gr. , b alott er , I gr. [ J ö s { ;l ) l e ] , [ s ( .;) ) b a l ü s e ] , [ b a 1 J t e ]



thunder, noise, crash, rumble [sand�, nouz, kr�ş, ram b I]



rpoM, wyM, rpoxoT [qrom, şum, qroxot]



,



yuxu yırğalan maq



1



sükan



uyku coH [son] yalpalanmak KaLJaTbC.H, pacKat.UfBaTbCH (kaçatsya, raskaçivatsya] d i reksiyon py11b [ru l ]



sak it



sak i n



s�h�r



sabah



dream [dri : m ] to rock, to swing [rok, svi nq]



cnoKoliHhiH [tixiy, spakoyn ıy] yTpo [utra] THXH H ,



m.



a



[v J lö]



rudder, h e l m [rad�, helm] qu iet (kvay�t]



volan t



morn i ng [mo : n inq]



matin m. [ m a t E: ]



doux [ J u ] , douce [ d u s ]



SA İTL8R



\. ; '/



Az�rbaycan dilind� 9 sait var. Saitl�r ağız boşluğunda s�rb�st v � ınan e�siz t�l�fftiz olunur. Buna gör� d� onlar aydın ş�kild� v� avazia s�sı�nir. Saitl�r heca :Jm�l� ggtirir. Saitlgrin bölgüsü belgdir: 1 . Yaranma yerin� gör� : 3 . Dodaqların v�ziyy�ting gör;} : Dodaqlanan saitl�r - o, c . u, ü Qalın saitl�r - a , ı, o, u ine� saitl�r - e, � ' i, ö, ü Dodaqlanmayan saitl�r - a, ı, e, �, i 2 . Yaranma üsuluna gör� : Açıq ( geniş) sait } gr - a, e, � ' o, ö Qapah (dar) saitl�r - ı, i , u, ü



ı



Dodaqlanmayan Dodaqlanan



1 1



Qahn a



o



Açıq



İ nca e. � ö



ı



Qailah İ nca Qahn ı



ı



u



ii



Qeyd. Azarbaycan dilinda saitlarİn uzanması hadisasi yoxdur, lakin başqa dillardan alı ­ nan bir sıra sözlarda saitlar uzanu·. Azarbaycan dilinda, asasan, ar;Jb manşali bir sıra sözlar var ki, onlarda bazi saitlar bir qadar uzun talaffüz olunur. Masa/an: Arif, alinı, Sa b ir, şikayat, afsaniJ söz/arindaki [a.'} sasi; Etibar, e/an, nenıat söz/arindaki [e :] sasi; möciiza, şöla, şöba, mötabar söz/arindaki [c•:} sasi: nıan a, bazi, tatil söz/arindaki [a.} sasi uzun talaffüz olunur. Bazi sözlarda [i]. [u} va {ö}, [o} sait/ari da uzun talaf(üz edilir. lviasal an: vasiqa, lıaq iq;)f, zinat sözltJrinda [i:} saiti; Fiizuli, musiqi, xüsusi sözltJrında [u :} saiti; dovşan, sonra, dovğa, lovğa va s. kimi sözlarda [o :} saiti; tövba, lı?vbar, banövşa vCJ s. kimi sözlarda {ö :} saiti uzun talaj(üz olunur. Bela sözlarda o vCJ ö harfiarindan sonra galan v samili ta/9_{(üzdCJ düşür: fdo:şanj, fso:raj, flo:ğaj, ftö:baj flö:barj fbanö:şaj.



R.HaBİBLİ



29



·



--------------------� " � .·



� · ----AZ3RBA YCAN D İ L İ



Ü NL Ü LER



Azericede 9 ünl ü harf vardır. Ünlüler ağ ı z bo ş l u ğ unda serbestçe telaffuz edilir. B unun için de açı k seçi k seslenir. Ünlüler hece m eydana getirir. Ünlüler k endi aralarında aşa ğ ıdak i b ö l ü m l ere ayrılır: 3 . D u da k ların d urum una gö re ı . Yerine g öre y uvarlak ünlüler - o, ö , u, ü k alın ünlüler - a , ı , o, u dü z ünlüler - a, ı, e , ;) , i ince ünlüler - e, ;), i, ö, ü 2 . U su lüne gö re genis (açık) ünlüler - a, e . ;) , o, ö dar (kapalı ) ünlüler - ı , i, u, ü Not: Azericede ünlü/erin



uzam as ı olayı yoktur, lakin başka dillerden alınan bazı sözlerde ünlüler uzar. Azericede daha ziyade Arapçadan alınan bazı kelimeler vardu·ki, o kelimelerde ünlüler uza r z iarak okunur. Örnek: A rif, aliln, Sabir, şikayat, iJfsana kelimelerindeki [a.] sesi, etibar, e/an, nemet kelimelerinde [e :} sesi, möcüztJ, şöla, şöba, mötabar sözlerinde (ö :) sesi uzatılarak okun ur. Bazı kelimelerde [i], [u], ve {ö}, [oj ünlüleri de uzun telaffuz edilir. Örnek: vasiqa, lıaqiqat, zinat kelimelerinde [i:} ünlüsü, Fiizuli, musiqi, xiisusi sözlerinde [u:} ünlüsü, dovşan, sonra, dovğa, Lovğa gibi kelimelerde [o :] ünlüsü, tövbtJ, lövbtJr, biJtıÖVŞiJ ve b. söz le rde (ö:) ü n l üs ü uzun telc{[fuz edilir. Bu gibi kelimelerde o ve ö harflerinden sonra v ünsüzii telaffuzda düşer: fdo:şanj, [so:raj, f/o:ğaj, ftö:baj,



fbanö: şaj.



rJIACHhiE



B



bi Ke 9 nı ac H bi X . npM o6pa3oBaHMH nıacHbiX B03.UYWHa51 C Tp y 51 npOXO.UHT ı.ıep e3 pOT C B0 60)l H O , He BCTpe1.1a51 H H Ka KHX npell51TCTBH H . fnaCHbie 3TO YHCTO TOHOBhi e 3 BY KH . fnaCHbie o6pa3yıoT CJlOf. K Ji a CCHddr yaşaya bilgr. Susuz isg üç gündgn artıq yaşaya bi lm;;>z. İ nsana bir şey çox lazım olanda deyirlgr: «Hava v� su kimi lazımdır». Yer üzünün böyük bir hiss;Jsi su ilg örtülmüşdür. Okean, dgniz vg çayların sah;Jsi qurudan üç d;;>f� çoxdur. Ç ayların, göll;Jrin suyu şirin, okeanların, d;Jnizl grin suyu şor, acı olur. Çalışma 34. Matni köçürün, dodaqlanan saitlarin altından bir, dodaqlanr.oıayan saitlarin altından iki xatt çakin.



Günaş sistemi Gec;J}gr göyg baxın . B u kghkgşandır. Gee;;> göydg çoxlu ulduz parlayır. Gündüz isg bircg ulduzu görürsünüz. O böyük� közdrmiş, qızmar, parlaq ulduz Gün�şdir. Güngş hgyatdı r. Planetlgr Güngşin İşığını ;;>ks etdirir. Kainatın biz;;> yaxın h iss;;>si Gün;;>ş s isteınidir. Ona xeyli planet daxildir. Yer d;;> planetdir. Ay Yerin pey ki dir. Çalışma 35. Şeiri köçürün, açıq saitlarin altından bir, qapalı saitlarin altından iki xatt



çakin.



Üz tutub el lgr ın;;>ng : «Ay xan Araz» demişl�r. s�rhgd boyu qıvrıl ıb Axan Araz deınişlgr.



İ ki yerg bölmüş;;>m Vahid Az�rbaycanı . Çoxdan ayrı salmışarn N eçg doğma insanı. (Bii Vakil)



S Ö ZLaRDa SAiTLaRİN YERİ a, a, i, u, ü saitl;Jri sözün h;Jr yerindd işlgnir: ata, adam, insan, alcak, taza, iki, uzaq, üzüm. e, o, ö sait}gri sözün, gsasgn, i lk hecasında i şlgnir: eşitmak, eniş, geniş, getmak, ocaq, dodaq, d ön üş, böyük. ı saiti sözün ;JVV;Jl ind;J işl;Jnmir: işıq, qaşıq, qırıq, qış, payız. e, o, ö saitl;Jri şgkilçilgrin t;Jrkibind;;> i şlgnmir, şdkilçilgrdg a, a, ı, i, u, ü saitlgri iştirak edir. M;Jsglgn, -lar, -lar: kitablar, d aftarlar; -maq, -mak: oxumaq, galmak; -dı, -di, du, -dü : aldı, galdi, oxudu, gördü ; -hq, -lik, -luq, -lük: d aşlıq, çamanlik, dostluq, üzü ınlük. S Ö ZLERDE ÜNLÜLERİN YERİ



i, u, ü ünlüleri kelimenin her yerinde kullanılır: ata, adaın, insan, alcak, taza, iki, uzaq, üzüm a, d,



ii Liiii ii iiii ii aiiii ii iiii iii iiii B /ii . iiii ii ii iiii /ii .Biiii ii ii iiii ii Hiiii ii R .iiii ii iiii ii iiii iii iiii iiiiiiii



. � �� .



··



ii 3 iii ii ii 3iiii ii jjji;iiii iiii ii jjjjiiii ii -ii iiii ____iiiiiiii i - iiii ::iiii iii __



AZ8RBA YCAN DİLİ



e� o, ö, ünlüleri kelimenin, genelde ilk hecesinde kullanılır: eşitmak, eniş, getmak, ocaq, dodaq, dönüş, böyük ı ünlüsü kel imenin başında kullanılmaz: işıq, qaşıq, q ınq, qış, payız e, o, ü, ünlüleri ekierin içinde kullanılmaz, ekierde a, d, ı, i, u, ü, ünlüleri kullanılır. Örneğin : -lar, -lar: kitablar, daftarlar; -maq, -mak: oxumaq, galnı ak, -dı, -di, -du, -dü : a ldı, galdi, oxudu, görd ü ; -lıq, -lik, -luq, -lük : d aşhq, çamanlik, dostluq, üzümlük. MECTO rJIACHhiX B CJIOBAX fnacHhle a, a, i, u, ü BCTpeqaıoTc� B nıo6oH: qacTH cnoBa: ata, adam, insan, alcak, taza, iki, uzaq, üzüm. fnaCHhie e, o, Ö BCTpeqaJOTC�, B OCHOBHOM, B nepBOM CJIOre CJIOBa: eşitmak, eniş, geniş, getmak, ocaq, d odaq, dönüş, böy ü k. fnaCHa� ı B Haqasıe CJIOB3 He ynorpeÔJUi eTc� : işıq, qaşıq, q ırıq, QIŞ, p a yız. rnaCHbie e, o, Ö B COCTaBe a�cp11KCOB He 11COOJib3YlOTC�, 3)leCb BCTpeııaJOTC� fJiaC­ Hhie a, a, ı, i, u, ü : -lar, -l�r - kita blar, daftarlar; -maq, -mak - oxumaq, galmak; -dı, di, -du, -dü - aldı, galdi, oxudu, gördü ; -hq, -lik, -luq, -lük - daşlıq, çamanlik, dostluq, üzünılük. THE PLACE OF VOWELS IN WO RD S The vowels a , a , i, u, i i are used i n any place of the word : ata, a d a m , insan, a lcak, taza, iki, uzaq, üzüm. The vowels e, o, ö are mainly used in the first syllable of the word: eşitmak, eniş, geniş, getmak, ocaq, dodaq, dönüş, böyük. The vowel ı i sn ' t used at the beginning of the word : işıq, qaşıq, qırıq, qış, pay ız. The vowels e, o, ö aren 't use d in the affixes. The vowels a, a, ı, i, u, ü are us ed in the affixes. For exaınple: -lar, -lar: kitablar, daftarlar; -maq, -mak: oxumaq, galmak; -dı, -di, -d u, -d ü : aldı, galdi, oxudu, görd ü ; -lıq, -lik, -luq, -lük: daşhq, çamanlik, dostluq, üzümlük. LA PLACE DES VOYELLES DANS LES MOTS Les voyelles a, a, i, u, ü se rencontrent dans toutes les positions des ınots : ata, adanı, insan, alcak, taza, iki, uz a q, üzüm . Les voyel les e , o , ö s e rencantre surtout dans la premiere syllabe du rnot: eşitmak, eniş, geniş, getmak, ocaq, dodaq, dönüş, böyük. La voyelle i ne se rencantre pas au debut du mot : işıq, q aşıq, qırıq, qış, payız. Les voyelles e, o, ö ne se rencontrent pas dans les suffixes ou dans les terıninaisons� ınais dans les suffixes et terminaisons les voyelles a, a, ı, i, u, ü se rencontrent. Par



34 R.H8BİBLİ ._._._._._._._._._._._.__



�



·-._-_________.__-.-._.__. A Z a RB A Y CA N Dİ L İ



exeınple: -lar, -lar: kitablar, dafta rlar; -maq, -mak: oxumaq, gal mak; -dil, -di, -du, d ü : aldı, gald i, oxudu, gördü ; -hq, -lik, -luq, -lüq : d aşhq, çamanlik, dostluq, özü rnlü k.



J



Çalışma 36. Şe iri oxuyun. Sözlarda saitlarin mövqeyina diqqat edin.



Payız Payız olur, gsir soyuq külgklgr, Solur dağda, çöldg glvan çiçgklgr. Gecg}gr uzanır, günlgr qısalır, Göy üzünü duman, bulud, çgn alır. Yağış yağır, duman çökür çölldrg, İ nildgyir çayır, çgmgn, çöl, dgrd. Ağaciarda ng meyvg var, ng yarpaq, B ağ-bağçalar olmuş bütün çıl-çılpaq. Quşlar uçub dgstg-dgstg gedirlgr, İ sti yerg köçüb qışlaq edirldr. (A bdulla Şaiq)



SAMİTLoR



Azgrbaycan dilindg 2 3 saınit var. S amitlgr sgs tellgrinin iştirakına görg iki yerg bölünür: I . Kar samitl dr. 2. C ingiltil i s amitlgr. Kar samitlgr tgkcg küydgn gmg}g gglir vg onların tglgfflizündg sgs t dlgri i ştirak etmir. C ingiltil i samitlgrin tglgffüzündg isd sgs tell gri iştirak edir vg onlar küydgn vg avazdan ibargt olur. Cingi ltil i vg kar samitlgrin çoxu cütlük tgşkil edir. Cingiltili samitl a r : Kar samitlar : I,



[b] ,



[c] ,



[d] ,



[ g] ,



[ğ] ,



[j] ,



[q] ,



[p] ,



[ç ]



[t] ,



[k ] ,



[x ] ,



[ş] ,



(k ' ] ,



[ 1] ,



[m ] ,



[ n] ,



[r] ,



[v ] ,



[ :v ] �



[z]



[f] ,



[x ' ] ,



[s] ,



[h]



m, n, r cingiltili samitldrinin kar qarşı lığı, h kar sarnitinin isg cingi lti li qarşılığı



yoxdur. [n] yg [ m ] sgslgrinin gnıglg ggJıngsindJ hava axını, gsasgn, burun boşlu��undan çıxır. Buna görg dg hgmin sdslgrg burun samitlgri deyi lir. Qeyd : Azarbaycan dilinda talaffüzda sözlarin sonunda cingiltili samitlarin karlaşması hadisasi müşahida edilir. ı\1asalan : kand (t), qand (t), dörd (t). Bu hai bazan harnin sözlarin qrafikasına da tasir göstarir. Masa/an, get, et. Lakin bu söz/ara saitla başlanan şakilçi alava etdikda hc-nnin saslar ilkin cingiltili mövq� ııina qayıdır. Müqayisa et: kan d - kand3, q3nd - qandi, dörd - dördii, gel - gedir, et - edir.



R. H aB/. B L İ iiiiii __iiiiiiii ii iii iiii iiiiii ii ii ii ii ii iii ii iii ii ii ii iii ii ii _



l



L



------



t



35 ii iiii ii iiii ii ii iii ii iii iiii ----iiiiiiii iii iiii i iii i iiiiiiii iii ii i iiii iii ii iii iiii iii iiii iii • iii iiii A z a RB A Y C A N D İ L İ



'• c



-



ı



Az�rbaycan dilind� q h�rfi ild bit�n sözl�r� saitl� başanan ş�kilçi qoşulduqda q - ğ gvgz}gnmgsİ baş verir. M�s�lgn, bulaq - bulağın - bulağa vg s. argb mgnşgli üfüq, şafaq, hüquq, axlaq, eşq, aşiq, : araq, ittifaq, m s � antiq, natiq, Faiq vg s. sözlgr isg bu qaydaya tabe olmur. Belg sözlgrg saıtlg başlanan şgkıl çı qoşulduqda da q i samiti olduğu kimi qalır. Mgsg}gn, şafaq - şafaqi, üfüq - üfüqa. _j



�



1 _j



Sonu k san1iti İ}g b itgn sözlgrg saitlg başlanan şgki lçi qoşulduqda k - y gygzlgnmgsi baş verir. Mgsg}gn, köynak - köynayi, çiçak - çiçaya. _



Azgrbaycan dilindg bgzj samitl�H sözdg işlgnmg yerind�n, qonşu sgs}�rdgn ası l ı olaraq incg vg ya qalın tglgffüz olunur. Mgsglgn, [1] sgsi bala sözündg qalın , ali sözündg nisbgtgn incg, ali sözündg is� incg tg}gffüz olunur.



ÜNSÜZLER



Azericede 23 ünsüz vardır. (Jnsüzler kullanımına göre iki gruba ayrılır: 1 . Sert ünsüzler 2. Yumuşak ünsüzler. Sert ünsüzler sadece ağız boşluğunda ıneydana gelir ve onların tel affuzunda ses telleri kullanılmaz. Yumşak ünsüzlerin telaffuzunda ise ses tel leri kullanılır, onlar ağız boşluğundan ve sesden ibaret olur. Sert ve yun1uşak ünsüzlerin çoğu çifttir. Y umuşak ünsüzler : Sert ünsüz ler :



[b] ,



[c] ,



[d] ,



[ g] ,



[ğ] ,



[j ] ,



[q] ,



[ 1] ,



[p] ,



[ç]



[t] ,



[k] ,



[ x] ,



[�] ,



[k ' ] ,



-



[m] ,



[n] ,



[ r] ,



[v] ,



[y] ,



[z]



[fJ �



lx' ] ,



[ s] ,



[ h]



1, m, n , r yumuşak ünsüzlerinin sert karşılığı, h sert ünsüzünün yumuşak karşılığı yoktur. [n] ve [m] seslerinin telaffuzunda hava akını genelde burun boşluğundan çıkar. Bu nedenlede bu ünsüzlere burun ünsüzleri denilir. N ot: Azericede kelimelerin sonunda yumuşak ünsüzlerin sertleşmesine tanık oluruz. Örnek: kand(t), qand(t), dörd(t). Bu durum bazen aynı kelimelerin yazdışını etkiler, örnek: get, et. Lakin bu sözlere ünlü harflerle başlayan ekler getirildiğinde, bu sesler sert durumuna geri döner. Kıyasla: ktJnd - ktJndtJ, qtJnd - qandtJ, dörd dördii, get - gedir, et - edir.



Azericede q harfi i le biten kelimelere ünlü harfle başlayan ek i l av� edildiğinde q-ğ' y dönüşür. Ön1ek : bulaq , bulağın, bulağa vb. Arapça kökenli : üfüq, şafaq, h üquq, axlaq, eşq, aşiq, 1 ittifaq ve b. sözler bu kurala uyınaz._ Ye g ünsüzü olduğu gibi kal ır: Ş3faq - şafaqi, üfüq - üfüqa. .



1 :



�



1



36



A ZaRB A Y CA N DİLİ



Sonu k ünsüzü ile biten kelimelere ünlüyle başlayan ek ilave edildiği nde k -y ' ye dönüşür. Örnek: köynak - kö nayi, çiçak - çiçaya ve b. Azericede bazı ünsüzler kelimede kullannıa yerine göre ve diğer sesiere bağ· ı olarak ince ve ya kalın telaffuz edilir. Ö rnek : (l) sesi bala sözünde kalın, ali sözünde biraz daha ince, ali sözünde se ince telatTuz edili or.



corJIA C HhiE



B a3ep6ai1:n)l(aHcKoM H3hiKe 23 cornacı-ıhıx. no yt.ıacTıno ronoca co:�nacHhıe neIl»Tc» ı-ıa: 1 . 3BOHKHe. 2 . rııyxHe . 3BOHKHe COrJ1aCHbie COCTOHT 113 rOJlOCa If ınyMa, npii HX npü113HOIII �HHH yt.ıaCT­ BYIOT ronocoshıe CBH3KH . fJiyXHe COfJ1aCHbie COCTOHT TOJlhKO H3 IIIyMa, npH IIX npOH3HOII1eHIIII rOJlOCOBbie CBH3KH He yt.ıaCTBYIOT. EonhıınıncTBO cornacı-ıhıx 3BYKOB o6pa3yıoT nap hı : 3sonKu e co-



[b] ,



[c ] ,



[ d] ,



[ g] ,



[ğ] ,



[j ] ,



[q L



[ l] ,



[ m] ,



[n] ,



[r] ,



[v] ,



[y] ,



[z]



rJiacu hı e :



rJJyxue co-



[ ş] , [ k ' ] , [ fJ , [x' ] , [ s] , [h ] HeT nap y 3BOHKHX conıacı-ıhıx 1, m, n, r, a TaiOKe rnyxoH: cornacı-ıo:H h. f1pH o6pa30BaHHH cornaCHbiX (n) H ( m ) B03LlYX npOXOllMT t.ıepe3 HOCOBYIO llO­



rJiaCHhle:



[p] ,



[ç ]



[ t] ,



[ k] ,



[x] ,



J10CTb, B CHJIY qero OHM Ha3biBaiOTCH



HOCO B hl l\I H .



llpnMeqauue. B a3ep6audxaHcKoJı1 .R3bıKe 6 KOHtfe c.rıo6a Ha6.ruoiJaemcR 1a.\1e1-1a 360H­ Kux cozJZaCHbtX 2JZyxu.Mu (o?JZyw.eHue): kand (t), qand (t), dörd (t). HHozda 3mom npotfecc OKG3bı6aem BJZURHue Ha 2parjJuKy HeKomophıx cJZoe: gel, et. OiJHaKo npu npucoeiJuHeHuu K maKUJI-t cJıoeaM aqHjJuKca, HQIJUHG10Uie­ ?OC.R C ?llGCHOU, 3mU 36YKU 6036paUJG10mCR Ha C6010 nep6U'1 '-IY10 n03UlJU10 360HKUX co?.rıaCHbıx: kand - kiJndiJ, qCJnd - qCJndi, dörd - dördü, gel gedir, et - edir.



B a3ep6aH:.n)l(aHcKOM 5r3hiKe npH npucoe.nııHeHHH: acpcpHI



ggzdi



Çalışma 68. Eyni suala cavab olan söz/ari qruplaşdırıb yazın.



övlad, p�ncgr�, yamacın, tüt�kddn, ş�h�r, atada, palıdı, nağaradan, d�ni:ıd�, pencgk, anadan, parkda, cığırın, küçgy�, cökgni, göld�, fdhl�ni, qarınaqdan, yoxuşun, s�kiy�, çayda , dövl�t, pendir, çinarı, d�r�d�, tarlanın, k�rpic, dayanacağa, k�ndin, adama, meydana . , ·ı



Oxuyun, yarılük ha/da işianan isim/ari seçib yazın. Har birin.;n qarşısında mötarizada sualını göstarin. I . Atası Nazil�y� ç�km� alınışdı. 2 . Quzu sürüy� t�rgf qaçdı . 3 . Dün�n dağlara, ..,;v. _::;.



-



- The pronouns of the fırst and second persons ındıcate only persons ; the pronouns of - _ -



the third person indicate both persons and animals, indicated things. If the pronoun of the third person is related to animals and inanimated things, it answers the question na? Personal pronouns are declined and don ' t change by their belonging. PRONOM PERSONNEL



Les pronoms personnels sont man, san, o, biz, siz, onlar. Le s pronoıns personnet s repondent aux questions kim ? na? I et ll personnes n' expriment que des etres vivants (des personnes ), III personne peut exprimer et des etres vivants, des choses et des animaux. Quand ils expriment des animaux et des choses, I I I personne reponde a la question na? Les pronoms personnels peuvent changer selon les cas du noın, ınais ils ne changent pas suivant la possession. Azarbaycan ca m m E l // '--



Çalışma 96. Mötarizadaki avazliklari uyğun hallarda işiatmakla köçürün. Ovazliklarin altından xatt çakin. Har birinin üstünda sualınz göstarin. D a ğ ı n zirv�sind�n yenic� enınişdik ki, u ş aq l ar (biz) qarşıladılar. Hi ss etdim ki, ba­ l aca Di I bdr (mdn) nd is� soruşmaq ist�yir. Mdn (o) yaxınlaşd ıın . B u vaxt u�.aqlar ( m � n) dövrdyd aldı lar. (On lar) ınaraqlı suallarına c av ab verdim. U şaq lar (mdn) tdşdkkür etdil�r.



R.HiJBİBLİ



iiiiiiii-



t



___



__



-_._iiii.... ii � .



ii iiiiii iiiiiiiiiiii _iiiiii ii A Y C A Niii D İ L İ A Z aiiiiRB :J



65



Çalışma 97. Siz şaxs avazliyini uyğun hallarda işiatmakla nöqtalarin yerina z,/ava edib kö­



1 . . . . onlardan ayrılanda saat n eç� idi? 2 . Biz bunları . . . öyr�ndik. 3 . Ataın . . . ç ağırır . 4 . Haınının . . . böyük hörtn;)ti var. 5 . . . . maraqlı kitabl ar çoxdur.



çürün.



Çalışma 98. San ŞCJXS avazliyini uyğun hallarda işiatmakla nöqtalarin yerina alava edib kö­ çürün.



1 . . . . tdtildd hansı kitabiarı oxudun? 2 . . . . dn çox sevdiyin kitab hansıdır? 3 . hansı ki tabl ar var? 4 . . . . hansı dyldncdldr daha çox ınaraqlandırır?



Çalaşma 99. Man şaxs avazliyini hallandırın va cümladCJ işladin.



QO Ş ASAİTLİ Va Q O Ş ASAMİTLİ SÖZLaRİN Y AZILI Ş I va TaLaFFÜZÜ Azdrbaycan dilindd eld sözl�r var ki, onlarda i ki sait sdsi ifadd eddn hdrfldr yanaşı gdlir. B eld sözidr qoşasaitli sözid r adlan ır. Hdmin sözldrdd iki hdrf bir uzu n sait kimi tdldffuz olunur. Mdsdldn : saat - [sa : t] , maaş - (ma : ş] , camaat - [ca ma : t] , taassüf.::·.�,> [ta : ssüf] , m atbaa - [ matba : ] , badii - [hadi: ] , tabii - [tabi: ] vd s . ;:··p}�;:t:f. :�f Bdzi sözldrdd eyni sarnit qoşa i şldnir.Bunlara qoşasamitl i sözidr deyilir. Bel� sözldrin bir çoxunda samitldrddn biri digdrinin kar Vd ya cingiltili qarşılığı kimi tdldffuz Q�URlJ.f,., M�s�ldn: sakkiz - [ s� kgiz] , m ü ra �,�.�t>:· · - [mürakgab], al hatta - [albatde}] ,�. d iqqat - [dikqat] , doqquz - [dokq uz] , toqqa - (tokqa]. Hdmin sözldrin bir qisınindd i sd samitldrin tdldffuzündd heç b ir fdrq olmur. Mdsdl�n: yeddi, lazzat, alli, rassam, tan affüs� "' avval Vd s . . •



ÇİFT ÜNLÜ VE ÇİFT ÜNSÜ Z KELiMELERiN YAZILI Ş I VE TELAFFUZU Azericede bazı sözler var ki. bu sözlerde iki ünlü sesi i fade eden harfler yanyana bulunur. Bu tip sözlere çift ünlü sözler denir. Ö rn ek : saat - [sa : t] , maaş - [ma:ş], camaat - [cama : t] , taassü f - [ta : ssüf] , m atbaa - [ matba: ], badii - ( had i : ] ve b. B azı sözlerde aynı ünsüz yanyana kullanılır. Bu tip sözlerin bir çoğunda ünsüzlerden biri digerinin sert ve yumuşak karşılığı gib i telaffuz edilir. Örnek: sakkiz sakgiz, m ü rakkab - nı ü rakgah, alhatta - albatda. A ynı sözlerin bir kısınında ise hiç bir fark bulunmaz. Ö rnek: yeddi, lazzat, alli, rassam, tanaffüs, avval ve b. OP�OrPA E l ], le jour de l'an ,



[ l (a) -3 u R-d(a) - l ö] Bonnc Annee! [ b :> - n a -



n e//] a la ve lle du Nouvel An ( a - I a - v E j -d y - n u V E-lü) l'annet passee [ 1 a n e pase.



The next year [ ze nekst yi�]



l ' annet· prochaine [ 1 a n e



In the fıfties [in ze fı fti :s] In a year (In a year' s time ) [in e yi� ( in e yi�z tayın)]



au cinq uantieme annee [ o -s t - k ü - t j E -m a - n e ] au cou:·s d' une annee [ o k u R - d y - n a - n e], pour un e an : 1 ee [ p u - R y - n a -



In what year? [ in vot yi�]



quand�· [ k G. ] en quelle annee? [ ü - k c - l a - n e/1]



I n w hat month of the year? [in vot man s of ze yi�]



p R :> .I E 11 )



n e]



,



A quel mois de l'annee? [ a - k E 1 - ın w a - d ( a ) I a - n e l/)



HECA



T�l�ffliz zamanı sözün asanlıqla bölün�n hiss�l�rin� heca deyilir. M�s�ll�n: va-tan, a-zad-lıq, mak-tab va s. Hecanın �sasında saitl�r dayanır. Sözd� neçg sait varsa, o q�dgr heca olur. Heca bir saitd�n d� ibarJt ola bil�r. M�s�l�n : a-na, ü-rak, a-ta. Az�rbaycan dil ind� sarnit s�s, ad�tgn, özünd�n sonrakı saitin yaratdığı hecaya daxil olur. MgsJlJn: o-xu-yur, d a-nı-şır, q a-pı, ta-rix va s. S aitl� bit�n heca açıq (bu, o, a-ta, qa-ra, y u-xu), samitlJ bitgn heca qa palı ( daşlıq, bay-ram , at, üz) adl anır. /; HECE Telaffuz zamanı kelimenin kolaylıkla ayrılan bölümlerine hece denir. Örnek: va­ tan, a-zad-lıq, mak-t�b. Hece ünlülerden oluşur. Bir sözde kaç ünlü varsa o kadar da



R



ii iiii iii İiiii i iiii i /iiii i iiii iiii i a i B B L iiii ii iiii ii ii .i iiii iiiiiiii iii iiii ii iiii iii iiii iii iii iiii iii . H



3h· �·



. -1._ · - iiiiiiii iii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii ii 7ii iiii 1 ii A ZaRBAYCA N DİLİ



hece vardır. Hece bir ünlüden de ibaret olabilir. Örnek: a-na, a-ta, ü-rak. Azericede ünsüz ses, genelde kendinden sonrakı ünlünün yarattığı heceye dahildir. Örnek: o-xu-yur, da-nı-şır, qa-pı, ta-rix ve b. Ünlü sesle biten hece açık, (bu, o, a-ta, qa-ra, yu-xu) ünsüz sesle biten hece kapalı (daş-lıq, bay-ram, at, üz) hecedir. CJIOr CJio r - JTO ııerKo pa3,UeJuııomHecsı npM npoH3HOUieHHM qacTHUhi cııoaa. ÜCHOBY



H CJIOfOB: va-tan, a-zad-Jıq, mak-tab. Cnor M O)I(eT COCTOHTb H3 O,UHOM TOJibKO rnaCHOH : a-na, Ü-rak, a-ta . B a3ep6aif.u)l(aHCKOM H3biKe cornacHa», KaK npaBHJIO, BXO,UMT B cn o r , o6pa3yeMhiH cn e.uyıoıue ü nocne Hee rnacHoü : o-xu-yur, da-nı-şır, qa-pı, ta-rix. Cnor, oKaHqHBaıoıuHHC11 rnacHhiM 3BYKOM, Ha3biBeTCSI OTKpbiTbiM (bu, o, a-ta, qa­ ra, yu-xu), a corııacHbiM - JaKpbıTbiM (daş-hq, bay-ram, at, üz).



CJIOra COCTaBJIHIOT rnaCHble. CKOJlhKO B CJIOBe rJiaCHbiX, CTOJibKO



SYLLABLE During the pronunciation words are easily divided into parts. Such parts are called syllable, for example : va-tan, a-zad-lıq, mak-tab and ete. vowels form the basis of the syl lable. The number of vowels is equal to the number of syllables. Syllable can consist of one vowel, for example: a-na, ü-rak, a-ta. In the Azerbaijani an language the cansonant is usually included in the syllable formed by the next vowel, for example: o-xu-yur, da-nı-şır, qa-pı, ta-rix and ete. The syllable with the end vo\vel is called open (bu, o, a-ta, yu-xu); the syl lable with the en d cansonant i s called closed ( daş-lıq, bay-ram, at, üz). SYLLABE Syllabe c ' est la parti e du m ot divisee librement pendant la prononciation. Par exem­ ple: va-tan, a-zad-lıq, mak-tab ete. C ' est la vayelle qui constitue le noyau de la syllabe. Autant de voyelle, autant de syllabe dans un mot. La syllabe peut constituer d ' une voyelle. Par exemple: a-na, ü-rak, a-ta . En azerbai'dj anais, en general, la consonne appartient a la syllabe construite a l ' aide de la vayelle suivante. Par exempl e : o-xu-yur, da-nı-şır, qa-pı, ta-rix ete . La syllabe qui se termine par une vayel le est la syllabe ouverte (bu, o, a-ta, qa-ra, yu-xu), la syllabe qui termine par une consonne est nommee la syllabe fermee (daş-lıq, bay-ram, at, üz). Çalışma l 02. Söz/ari hecalarla oxuyun. Har sözda neça heca olduğunu deyin.



alma, s�dr, nağıl, araba, f�hl�, toxucu, sünbül, k�p�n�k



72



R.HaBİBLİ



t ··,



_.__.iii



__._



iii iii iiii iii ii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii ii iii iiii ii ii iiii ii ii ii iiii iiiiii .iii ii A Z a R B A Y CA N D İ L l



Çalışma ı 03 . Söz/ari hecalara ayırıb köçürün.



qapı, gün�ş, m�kt�b, qarışqa, badımcan, qarğıdalı, gün�baxan, taxıl, taxta, tarix, tarla Çalışma ı 04. Şeirdaki Söz/ari heca/ara böfün. Bvva/ca bir, sonra iki, daha S ?nra ÜÇ heca/ı söz/ari göstarin.



Qoy c�bh�d� qurban gedim m�n �sg�r, T�ki anam yadlara baş �ym�sin. Yağış kimi yağan o d lu güll�l�r, M�n� d�ysin, V �t�nim� d�ym�sin ! (Süleyman Rüstam) Çalışma ı OS. Oxuyun. Uyğun galan he caları birlaşdirib sözlar düzaldin.



al, la, cü, ta, ma, kü, qu, ki, c�, sü, ya, s� � tu, ı�, ya, ç�, ba



Çalışma ı 06. Köçürün. Eyni hecaların altından xatt çakin.



araba, hacı, soba, balıq, yaba, bala, torba, badam, Quba, baba, bahar Çalışma ı 07. Oxuyun. Sözlarda hecaların yerini dayişin Har bir sözün qarşrsznda alınan sözü yazın.



düzgün, dayaz, kis�, çapar, dayan SÖZLaRİN S8TİRD8N-S8TR8 KEÇ İRİLM8Sİ Sözl�r bir s�tird�n dig�rin� hecalarla keçirilir. M�s�l�n : ma-la, al-ma, çö-rak, par­ ta, mak-tab, ki-tab. B ir saitd�n ibar�t hecanı s�trin sonunda saxlamaq v� ya yeni s�tr� keçirm�k olmaz. //



KELiMELERiN SATlRDAN SATIRA GEÇİRİLMESİ Sözler bir satırdan diğerine hecelerle geçiriliyor. Örnek: ma-la, al-ma, çö-rak, sı­ ra, mak-tab, ki-ta b. Tek ünlüden oluşan hece satırın sonunda tutolamaz ve ya yeni satıra geçirilemez. llPABHJIA llEPEHOCA CJIOB Cnosa nepeHoc�TC51 Ha cnenyıomyıo cTpoKy no cnoraM : ma-la, al-ma� çö-rak, par­ ta, mak-tab, ki-tab . HeJib3� OCTaBJI�Tb B KOHUe CTpOKM 11J1 11 nepeHOCllTb CJIOr, COCTO�ll.liiM TOJibKO M3



O.[(HOH rJiaCHOH .



DIVISION OF WORDS Words are carried from one line over the other l ine by syllables, for example: ma­ la, al-ma, çö-rak, ı.;ar-ta, mak-tab, ki tab -



.



R.HaBİBLİ iiii iiiiiiii i:iii i:iii iiii ii iiii i:iii __.__.iiii.. i:iii iiii iii iiii iii i:iii iiii i:iii ii iiii



t "-· .



.



-



ii iiii iiii_. iii iiii iii iiiiiiii iii iiii ii iii ii _. i iiii i İiiii i iiii i iiiiiiii i iiii i iiii i iiii i iiii İL A z a RB A Y C A N D 73



The word that consists of one vowel cannot be left at the end of the line or carried over the new line. LA SYLLABATION DES MOTS



Les mots se passent d'une ligne a l ' autre par les syllabes. Par exemple: ma-la, al­ ma, çö-rak, par-ta, mak-tab, ki -ta b ete. On ne peut pas garder o u passer a 1 ' autre· ligne la syllabe a la fin de la ligne conte­ nant d ' une voyelle. Çalışma 1 08. Oxuyun. Sözlarin yeni satra keçiri/masina fikir verin. 1 . Vaxt qızıldan qiym�tlidir. 2 . H�r ddqiq�nin qddrini bil. 3 . Vaxtını boş, m�nasız



keçirmd.



4.



Başqalarının vaxtını alma. 5 . Vdd� verdin, gecikmd.



Ç alışma 1 09. Sözlari satirdan-satra keçirila bi/an hissalara ayırıb yazın.



m�kt�bin, müdllim;;), şagirdl;;)r, d�rsd;;)n, yoldaşından, görünmdyir, dadlıdır Çalışma 1 1 0. Oxuyun. Bu söz/ari na üçün satirdan-satra keçirmak olmaz?



ana, oxu, uzun, iki, dkiz, eşik, uca, dla, özdk, ütü, Anar Çalışma l l l . Oxuyun, har bir sözü birinci sütünda hecalara, ikinci sütünda isa safirdan­ saira keçirila bilan hissalara ayırıb yazın.



sdngt, aild, radio, İradd, oyuncaq, uşaqlar, mdktdblildr, üzüm, quzu, nar� kök, heyva,



turp Çalışm a 1 1 2 . Söz/ari satirdan-satra keçirila bi/an hissalara ayırıb yazın. Sonra har birina bir sait alava edib, ye na harnin işi yerina yetirin. Niimuna: daf-tar --:) daf-ta-ra



ddftar ağac ulduz q�ldm



q;;)zet gilas kitab saat



VURGU



Sözd� hecalardan birinin o birind nisbdtdn daha qüvvdtld deyilmdsi vurğu adlanır. Azarbaycan dilindd vurğu çox zaman sözün son hecası üz�rin� düşür. Üzarind vurğu düşdn heca vurğulu heca adlanır. Vurğu qdbul etmdy�n b�zi ş�kilçildr müstdsnalıq tdşkil edir. Mgsgldn, -dır, -dir, -dur, -d ür; -ma, -ma; -madan, -madan; -kan vd s. B�yaq, dÜnan, bildir, neca, sanki, a n c a q Vd S . sözldrdd, eldcd dd üstünlük ddrdcdsindd olan sifdtlarda (gÖmgöy, s�psarı, q�pquru va s.) vurğunun ilk hecanın üzdrina düşmas i istisnadır. ,� ,� Bdzi sözldrda vurğunun yerini ddyişmasi ild mdna da dayişir. Masalan : a l ı n alın, / ;' ,/ ,/ güldür - güldü r, galin - galin va s.



74 R.HBBİBLİ iiiiiiii----



r· ·-· ..



.



AZflRB AYCA N DİLİ



iiiiiiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iıiii iii iiii ii iiii iii iii iiiiiii



VURGU



Kelimelerde hecelerden birinin diğerine oranla daha kuvvetli telaffuz edilmesine vurgu denir. Azericede vurgu çoğu zaman kel imenin son hecesine düşer. ( zerine vurgu düşen heceye vurgulu hece denilir. İstisna olarak bazı ekler vurgu kabul etmez. Örnek: -dır, -dir, -dur, -dür; - ma, -ma; -madan, -madan, -kan ve b. Bayaq,, dÜnan, bildir, neca, sanki, a nc a q ve b. üstünlük derecesi olan sıfatiarda , , (gömgöy, sapsarı, qupquru ve b.) vurgunun ilk heceye düşmesi istisna duntmdur. Bazı sözlerde vurgunun yer değiştirilmesi ile anlam da değişir. Örnek : ali n - alın, gÜldür - güld Ür, galin - g�lin. Y,[(APEHHE Y,[(apeHHe - Bbl,[(eJieHHe O,[(HOfO 113 CJIOfOB npH npOH3HOIII e HHH C 60J1 hlll e M CHJIOM. B a3ep6aM,[()I(aHCKOM H3hiKe y,napeHHe rrpHXO,[(HTCH, B OCHOBHOM, Ha llOCJie,[(HHM CJIOr cnoBa. TaKoM: cnor Ha3hiBaeTCH y.ıı. a pnhrM. PH;:ı: 6e3y;:ı:apHbiX a>, - deyg fitva verir. NJsiminin dJrisini soyduqları zaman onun qanından bir damla tgsadüfgn hJmin zahid in barınağına düşür VJ onun öz fitvasına gsasJn barınağı kJsilib atılınalı olur. Lakin zahid müxtJlif bJhanJlJrlJ öz fitvasını lJğv edir. NJsimi bu zaman deyir: «Zahidin bir barınağın kJSSJn, dönüb hJqdgn qaçar, Qgr bu miskin aşi qi s�rpa soyari ar, ağlamaz! » SÖZ BİRLaŞMüLüRİ



İki vg daha artıq sözün mJnaca vg qrammatik cJhJtdgn birlJşmgsİng söz bi rtaşınasi deyi lir. Mgsg}gn: ağıllı uşaq, ana laylası, v�t an i sevmak, vatanİ şarafla qoruyanda vg s . Ayrı-ayrı sözlgr kimi, söz birlJŞmJlgri d J Jşyaları, hadisJlJri vg onların JlamJtlJrini ad­ landırır.



__.__.__.__.__.. li . iiii li . --. iiii iiii ii i ii Riiii i aiiii i iiii i Hiiii Bi Liiii B __.



� . �� .



•



8 iii iiii• iiii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii ii 1 ii AZaRBAYCAN DİLİ



,_ _



Söz birl�şm�l�ri asas v� asılı t�r�fl�rd�n ibar�t olur. M�s�l�n: yaşıl yarpaq, dağ meşasi, tarlada işiayan birl�şm�l�rind� yarpaq, meşasi, işiayan sözl�ri �sas, yaşıl, dağ, tarlada sözl�ri asılı t�r�fl�rdir. KELIME T AKIMLARI



Iki ve daha fazla sözün anlarnca ve gramatİk yönden birleşmesi, kelime takımıdır. Ö r: ağıltı u şaq, ana laylası, vatanİ sevmak, vatani şarafla qoruyanda ve b. Ayrı-ayrı sözler gibi kelime takımları da eşyaları, olayları ve onların alametlerini adlandırır. Söz takımları esas ve yardımcı taraflardan oluşur. Ö r: yaşıl yarpaq, dağ meşasi, tarlada işiayan söz takımlarında yarpaq, meşasi ve işiayan sözleri esas, yaşıl, dağ, tarlada sözleri yardımcı taraflardır. CJIOBOCOqETAHll$.1



Cnoaocoqerauue npencraan�eT co6ow coqeTaHHe nsyx HnH uecKonhKHX caMo­ cro»renhHhiX cnos, CB}13aHHhiX npyr c npyroM no CMhıcny H rpaMMaTHqecKH. HanpHMep: ağdh uşaq, ana laylası, vatani sevmak, vatanİ şarafla qoruyanda H np. KaK u ornenh­ uoe cnoao, cnoaocoqerauHe HaJhıaaer npeı:ı;MeThi, neücTBHH u HX npH3HaKH. Cnoaocol.leTaHHe cocTOHT H3 rnasuoro H 3aBHCHMoro cnosa. HanpHMep, s cnoso­ coqeraun}1X yaşıl yarpaq, dağ meşasi, tarlada işiayan cnosa yarpaq, meşasi, işiayan HBR}110TC}1 fJiaBHhiMH, a CROBa yaşıJ, dağ, tarlada 3aBHCHMhiMH. -



COMBINATIONS OF WORDS



Sernantic and grammatical unifıcation of two or more words is called combination of words, for example: ağıllı uşaq, ana laylası, vatani sevmak, vatanİ şarafla qoru­ yanda and ete. Combinations of words like a word indicate things, phenomena and their signs. Combinations of words consist of the main and dependent components, for exam­ ple: in the combinations of words yaşıl ya rpaq, dağ meşasi, tarlada işiayan the words yarpaq, meşasİ, işiayan are main components, and the words yaşıl, dağ, tarlada are de­ pendent components. LES GROUPES DE MOTS



Les groupes de mots sont des combinaisons de deux et plus de mot unis, entre eux de point de vues semantiques et grammatiques. Par exemple: ağıllı uşaq, ana laylası, vatanİ sevmak, vatanİ şarafla qoruyanda ete. Comme des mots isoles, les groupes de mots nomınent les objets, les evenements et leurs qualites ; Les groupes de mots se composent de parties principales et de parties subordonnees.



R.HaBİBLİ



82



iiiiiiii--



3h . '1 '



AZ8RBA YCAN DİLİ



. . : , iiiiiiii;ii;iii--



Par exemple: dans les groupes yaşıl yarpaq, dağ meşasi, tarlada işlayan, les mots yapraq, meşasi, işiayan sont des mots constituant les parties principales, les mots yaşıl, dağ, tarlada sont des mots constituant les parties subordonnees. Çalışma



127.



Sözlardan söz bir/aşmalari düzaldib yazın.



d�mir, qızıl, yaraşıqlı, qaşıq, dörd, istedadlı, diş, bina, kitab, qocaman� gülün, uşaq, doqquzuncu, �tri, h�kim, m�rt�b� Çalışma



şırı n



Çalışma



1 28 .



Oxuyun, sxem asasında söz bir/aşmalari düzaldib yazın.



K 129.



çay



çörd k



n�ğmd



k ül�k Sdfln



hava



ağı r




KHBeM B .uepesue. Haıııa .uepeBHSI 6onhıııaSI. B uaııı e i1 .uepeBue MHoro ca.uoB, oropO,UOB. B ca.z:ı.ax paCT)'T S16JIOKH, rpyııı H , BHIII H H, rpaHaT, HH:>KHp, BHHOrpa.z:ı. H .z:ı.pyrHe PYKTbi. B oropo.ı:ı.ax pacryT KapTo l j c R ] etudiant m. [ e t y d j ü ] , etudiante f [e t y d j ö : t ] universitef [y



nivc



R s i t e]



auditoire m. [ o d i t w a: R ], sa lle 1 de conference f [s a ı d ( � ) k :> n f e R ö : s ], sa lle f de cours m. [ s a ı d ( J ) k u : R ] facultef [ f a k y ı t e ] chairef [J E : R ] recteur m. [ R E k t � : R ] doyen m. [d w a j c ] doyen - assistant m . [ d w a j E a s i s t ö ], doyen - assistante 1 [u w a j c a s i s t ü : t ] examen m. [ e g z a m ( ] pointf [ p w c ] note f [ n :> t ] l ivre m . [ 1 i : v R ] cahier m. [ k a j e ] stylo m. [s t i l o ] crayon m. [k R E j 5 ]



R.HaBİBLİ



88



--------------------� � � �.



AZ8RBA YCAN DİLİ



�- · --------------------�



çanta tapşınq, çal ışma



çanta ödev



kurs maarif



sınıf öğren im



t;.:)hsil



cyM Ka [sumka] Jaı:ı.aHMe, ynpa)l(HeHHe [zadaniye, upraj nen iye] Kypc [kurs] npocseıueHHe [prasveşşen iye]



bag [b;.:)q] task, exercise [ta: sk, eks�sayz]



o6pa3osaHI1e [abrazavan iye]



al i m;.:)kt�b



öğreti m, tahsi l yüksek okul



education [ edyukeyşn] h igh school [hay sk u : l ]



inst itut



enstitüt



11HCTHTYT



institute [i nstityu :t]



kollee l itsey ibtidai m�kt;.:)b orta m�kt�b d iplom



kolej l i se ilkokul



[ institut] Konne.n)l( [koledj ] n H ueii [litsey] Ha'-laJlbHaH WKOJla [naçal naya şkola] spe.LJ.HHH WKOJla [srednyaya şkola] .LJ.HnlloM [ diplom]



college [kol ic] lyceum [laysi�m] elementary school [el i ment�ri sku : l ] middle school [midl sku: l] d ipioma [dip l�um;.:)]



orta oku l d iploma



Bhıcwee yye6Hoe Jaseıı.eHHe [ v ışşeye uçebnoye zaveden iye]



course [ko:s] en l ightenment, education [in laytnment, edyukeyşn]



sac m. [ s a k ] devoir m. [ d ( a)v



w



a:R]



cours m. [k u R s ] instruction f [ E s t R y k s j 5] educationf [ e d ) k a s j 5] ecole f superieure [ e k J 1 s y p e R j � : R] institut m. [E s t i t y ] college m. [k J ı c : 3 ] lycee m. [ ı i s e ] ecolef primaire [ e k J ı p R i lTI E : R ] ecole f secondair;! [ e k J ı z g 5 J E : R] diplôme m. [ d i p ı o : m ]



SAY Miqdar v� s ıra bildir�n sözl�r



say adlanır. Say neça? na qadar? neçan ci? sualların­ dan birin� cavab verir. M�s�l�n : iki (uşaq), beş (kitab), birinci (sinif) v� s. Sayın m�naca iki növü var: miqdar sayları ; sıra say l arı . Miqdar sayları da üç yer� bölünür : mü�yy�n miqdar s ayları ; qeyri-mü�yy�n miqdar say ları ; k�sr say ları .



Müayyan m iqdar sayları �şyanın konkret migdarını bi l dirir v� neç�? n� q�d�r? su­ allarına cavab verir. Mü�yy�n miqdar saylarından sonra g�l�n isiml�r yalnız t�kd� işl�nir. M�s�l�n:



beş qalam, on beş daftar v� s. İki v� daha artıq sözd�n ibar�t olan miqdar say­ ları ayrı yazılır: on doqquz, yüz qırx iki v� s . Mü�yy�n miqdar sayları rdq�mı� yazıldıqda r�q�md�n sonra, ş�kilçid� n �vv�l defıs işarJsi (-) qoyulur : mayın 6-da, saat 7-d� v� s . B�zi k�miyy�tl�ri bildirrr. �k üçün say



birl�şm�l�rind�n istifad� edilir:



on beş, iki yüz, beşda bir. Mü�yy�n miqdar sayları il� isiml�r arasında numerativ sözlar işl�nir. 1-I�min sözl�r



aşağıdakılardır:



Nafar - insan bildir�n isiml�rl� işl�nir: on n� f�r adam Baş �sas�n, heyvan bildir�n isiml�rı� işl�nir: yüz baş öküz ( danışıq zamanı baş -



sözü ailJ üzvl�ri üçün d� i şlJnir: iki baş ai l� üzvü).



adad, dana cansız �şya bildir�n isiml�rl� işl�nir: beş d�n� nar Cüt, d ast - qoşalıq b i ldirm�k üçün isimlJrin �vv�lind� i şl�nir : bir cüt ayaqqabı, iki -



d�st paltar v� s .



__.__.iiiiiiii iii iiii iii iiii iii R._ iii H_ iiii iii iiii a_ Bi iii iiii ii .Biiii ii LJ ii ii iiii ii . iiii ii



t



9 8 ı..iiiiiiii ii iiii ii iiii ii i ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii ii iiii iii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii A z a RB AY C AN D İ L İ -



Göz, tika, parça, dasta, top, nüsxa, cild, qatra, qalib v� s. numerativ sözl�ri d� mü�y­ y�n miqdar sayları il� isiml�r arasında işl�nir: üç göz otaq, bir tik� q�nd, bir parça çör�k, iki d�st� gül, bir top çit, beş nüsx� q�zet, üç cild lüğ�t, iki q�tr� göz yaşı, üç q�lib sabun v� s .



Qeyri-müayyan miqdar sayları �şyanın d�qiq olmayan miqdarını bi ldirir v � na qadar? sualına cavab verir. M�s�l�n: beş-altı (kitab), üç-dörd (uşaq) v� s . Az�rbaycan di lind� işl�n�n qeyri-mü�yy�n miqdar sayları aşağıdakılardır: az, çox, xeyli, bir qadar, bir çox, bir az, bir sıra, az-çox, çoxlu, onlarla, yüzlarla, minlarla, bir-iki, on-on beş v� s. Az v� çox sayları an, I ap, daha �d atları il� d� i şl �n� bil�r: an az ( otaq), lap çox (adam), daha çox mahsul v� s . A z s ayından sonra g�l�n isim t�kd� işl�nir: a z adam. B i r çox, b i r sıra birl�şm�l�rd�n sonra g�l�n isiml�r is� c�md� i şl�nir: bir çox alimlar, bir sıra şahartar v� s . Çox, onlarla, yüzlarla, minlarca v� s . tip l i sözl�rd�n sonra g�l�n isiml�r is� h�m t�kd�, h�m d� c�md� işl�n� b ilir: çox uşaq, çox adamlar, onlarla şagird, yüztarla ta­ laba v� s. B aşqa qeyri-mü�yy�n miqdar saylarından sonra g�l �n isiml�r is� t�kd� işl�nir: xeyli adam, bir qadar odun v� s . B ir-iki, üç-dörd, beş-altı tipl i qeyri-mü�yy�n miqdar sayları i l� isiml�r arasında da



nafar, baş, adad, dana, dast, dasta kimi numerativ sözl�r işl �dil ir: üç-dörd n�f�r uşaq, bir-iki d�n� alma, beş-altı d�st� gül v� s .



Kasr sayları ya tarnın (bütövün) hiss�sini, y a d a tam v � hiss�ni bi ldirir v � n a qadar? neça hissa? suall arına cavab olur. K�sr sayları mü�yy�n miqdar say ları v � -da, d� ş�kilçisinin köm�yi i l � yaranır. M�s;.:>l�n : beşda üç (3/j), iki tam onda beş (2,5) VJ s . Az�rbaycan dilind� onluq k�srl�rd� tam i l � k�sr arasında vergül qoyu lur:



O, 452 (sıfır tam



Azarbaycan ca



m ind� dörd yüz �Il i iki)



O, 625 (sıfır tam



Türkca sıfır nokta binde dört yüz e l l i iki



Rusca HORb uenbıx ı.ıeTbıpecTa n�TbAeCHT ,UBa TbiCHLJHbiX [nol tselıx çetıresta p�tdes�t dva tıs�çnıx]



İngilisca nought point four five two [no:t point fo: fayv tu : ]



mind� altı yüz iyirmi beş)



sıfır nokta binde altı yüz yinn i beş



2,20 (iki tam yüzd� iyirmi)



H OJl b UeJl biX WeCTbCOT ıı.saıı.uaTh nHTb Tbıc�ı.ıH bJX [nol tselıx şestsot d vadtsat p�t tıs�n ıx]



nought point six two five [no:t point siks tu : fayv]



iki nokta yüzde yirm i



.use uenhıx .nsa.nuaTb COTbiX (dv e tse) I X dvadtsat sotıx]



two point twenty [tu: point tventi]



Fransızca zero virgu le, quatre cent cin-



quante deux



(z e R O - V İ R g y 1 - k a t R ( � )s ö - s E: - k ö t d 0] zero virgule, six cent vingt cin q



(z e - R O - V i Rg y l - s i -s ö v € t - s E: : k ] deux vi rgu l e , v i ngt [d 0 - v i R g y l - v E: : t ]



Adi k�srl�rd;} ffi;}XfJC birinci, sur;}t ikinci oxunur:



2/4 (dördd� iki)



Azarbaycan ca



T ürkca dörtte iki



Rusca )],Be t:ıeTBepnı [dve çetverti]



İngilisca two quartes (fourth) (tu: kvot�z (fo:s)]



Fransızca le quart deux [l( d) k a R d 0]



_ ii iiii ii .ii H_ iii iiii iii R_ iii iii iiii /.Biiii iii iiii 9 0iiiiiiii iii Liiii iii iiii iii iii iii iiii Bii a_ İiii iiii



--



-,-----



y. � � ..



.



. ii



· ·- - - ----



3/5 (beşd� üç)



beşte üç



3/4 (dördd� üç)



dörtte üç



-rp H



1 /2 (ikid� bir) (yarım)



ikide bir



o.n. Ha BTopaH [ad na vtaraya]



AZoRBAYCAN DİLİ



TPH nHTbiX [tri p�tıx]



three fıfth [sri : fifs]



"'eTsepn1 [tr i çetverti]



three quartes (fourth) [sri : kvot�z (fo:s)] a half one second [� ' ha:f van sekon d]



l e c� nqui me tro i s [ 1 ( � ) s E: k j E ın t R w a]



[ ı ( ;ı ) k a r t R w a ]



le q u art trois



l a n ıoitiO [ l a ın w a t j e ]



Sıra sayları �şyanın s ırasını bildirir v� neçanci? sualına cavab verir . Sıra sayları mü�yy�n migdar sayiarına -ıncı, -inci, -uncu, -üncü ş�kilçisini artırmaqla düz�lir: altmışıncı, saksaninci, doqquzuncu, dörd üncü. Kökü saitl� b it�n say i ara qoşulduqda bu ş�kilçinin ilk s aiti düşür: altıncı, ikinci v� s. avval, axır, filan, son sözl�ri d� -ıncı, -inci, -uncu, -üncü ş�kilçisi i la işl�ndikd� sıra sayı m�zmununu bildirir: �vv�linci (sıra), axırıncı (d�rs), sonuncu (z� ng), tilanıncı ( i l) V� S . S ıra sayları b �z�n



hansı? sualına d a cavab olur. M�s�l�n : birinci (hansı?) martaba, axırıncı (hansı?) carga, onun cu (hansı?) sinif v� s. S ıra say l arından sonra g�l�n i s iml�r b�z�n c�m ş�kilçisi q�bul ed� bi I ir. M�s�l�n : beşinci siniflar, 30-cu illar, birinci sıralar v� s . S ıra sayları başqa say iara nisb�t�n daha çox isiınl�şir: O n u neolar iralidadir. S ıra sayları üç cür yazı l ır :



1 . Sözl� : birinci, üçüncü, onuneo v � s . Qeyd: İki va daha çox sözdCJn ibarat olan sıra say birlCJşmalCJri ayrı yazılır: o r. birinci, iyirmi altıncı, yüz otuz ikinci va s. 2 . ordb r�q�ml�rİ V� -ıncı, -inci, -uncu, -üncü şakilçisinin ixtisar forması olan -cı, ci, -cu, -cü ş �kilçisi i l � :



S-ci, 9-cu, 33-cü v� s .



S ıra say ları r�qdmld yazıldı qda saydan sonra, ş�kilçiddn dVVdl defıs ( - ) işar�si qoyulur. Sıra saylarını �r�b r�qaml�ri il� yazıb, onl ardan sonra nöqt� v� ya yarımmöt�riz� (nöqt�siz) işar�si qoymaqla da göst�rm�k olar. Mdsdl�n :



1 . va ya 1 )



XX asr, VI fasil v � s . Roma r�q�mldrinddn �onra heç bir ş�kilçi işl�dil mir v� de fis işar�si d� qoyulmur. Roma r�q�mldri 7 işard il� göst�rilir: I, V, X, L (SO), C ( 100), D (SOO), M (1 000). B unların müxt�l i f ş�kild� birl�şnı �si il� qalan rdq�ml�r d� yazıl ır: XIX ( 19-cu), XL(40-cı), LX(60-cı) Vd s . 3 . Roma rdqdml �ri i l � :



SAYI SlFATI Miktar v e sıra belirten sözlere



sayı denir. Say ı neça? na qad�r? neçanci? sorularından b irine cevap verir. Ör : iki (uşaq), beş (kitab), b irinci (sinif) Vt' b. Say ının an l arn c a iki tü rü var: miktar sayısı, s ıra sayısı. Miktar sayıla rı da üç yere



ayrılır: belirl i miktar, b el irsiz miktar, kesir sayıları .



iii



a B L iiiiiiii iii iiii iii R ._ iii iiii iiiiiiii ii iiii iii iiii ii ii H_ ii iii ii iiii B/ii . iiii iii ii /iii . iii _ iiii



9l



t ı.·.-



ii ii ii iiii ii iiii iii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iiiiiiii iii iiii A Z a R B A Y C AN D İ Lİ



Belirli miktar sayıla rı eşyanın özet miktarını belirtir ve neça? na qadar? sorularına cevap bulur. Belirli miktar sayılarından sonra gelen isimler sadece tekil olarak kullanıl ır. Ör:



beş qalam, on beş daftar ve b . Iki ve daha fazla sözden oluşan miktar say ı ları ayrı yazılır: on doqquz, yüz qırx iki ve b . Belirli m iktar sayıları rakam la yazıldığında rakamdan sonra, ekten önce · kısa çizgi ( - ) kul lanılır:



mayın 6-da, saat 7-da ve b. Bazı miktarları belirtmek için sayı birleşmeleri kullanılır: on beş, iki yüz, beşda bir. Belirli miktar say ıları ile adlar arasında numoroloj i sözler kul lanılır. Bu sözler aşağıdakilerdir:



Nafar - insanı belirten isi mlerle kullanılır: on n�f�r adam Baş genelde hayvan belirten isimlerle kullanılır: yüz baş öküz (bazen baş sözü aile -



üyeleri için de kullanılır: iki b aş ail� üzvü)



8dad, dan a - cansız eşya belirten isimlerle kul lanılır: beş d�n� nar ve b . Cüt, dast beraberliği belirten adların önünde kullanılır: bir cüt corab, iki d�st -



paltar.



Göz, tika, parça, dasta, top, nüsxa, cild, qatra, qalib ve b. numoro l oj i sözleri de belirli miktar sayı ları ile isimler arasında kul lanılır: üç göz otaq, b ir tik� q�nd, bir parça çör�k, iki d�st� gül, bir top çit, üç cild lüğ�t, iki q�tr� göz yaşı, üç q�lib sabun ve b .



Belirsiz miktar sayıları eşyanın kesin olmayan miktarını bildirir v e n a qadar? sorusunu cevapl ar. Ör : beş-altı kitab, üç-dörd uşaq ve b. Azericede kullanılan bel irsiz miktar sayıları şunlardır: az, çox, xeyli, bir qadar, bir çox, bir az, bir sıra, az-çox, çoxlu, onlarca, yüzlarca, minlarca, bir-iki, on-on beş ve b. Az ve çox sayıları an, lap, daha edatları ile de kul lanılabilir: an az, lap çox, daha çox ve b . A z sayısından sonra gelen a d tekilde kul l anılır: az adam. B ir çok, bir sıra birleş­ melerinden sonra gelen adi arsa çoğulda kull anılır:



bir çox alimlar, bir sıra şahartar ve



b.



Çox�· onla rca, yüzlarca, minlarca ve b. tip li sözlerden sonra gelen adlar hem tekilde, hem de çoğulda kul lanı labilir: çox uşaq, çox adamlar, onlarca şagird, yüzlarca talaba ve b. Diğer belirsiz miktar sayılarından sonra gelen adl ar ise tekilde kullanılır: xeyli adam, bir qadar odun ve b . B ir-iki, üç-dörd, beş-altı tipli belirsiz miktar sayılarıy la adlar arasında d a nafar, baş, adad, dana, dast, dasta gibi numerativ sözler kullanılır: üç-dörd n�f�r uşaq, bir-iki d�n� alma, beş-altı d�st� gül ve b .



Kesir (küsür) s ay ıları ya bütünün hissesini ya d a tam ve h isseyi belirtir v e na qadar? neça hissa? sorularına cevap olur. Kesir sayıları belirli miktar sayıları v e -da, -d� eklerinin yardımı ile meydana gelir. Ör: beşda üç (3/5"), iki tam onda beş (2,5) ve b .



Azericede onluk kesirlerle tam kesir arasına virgül konur. S ıradan kesirierde payda



birinci, pay ikinci okunur.



Sıra sayıları eşyanın s ırasını belirtir ve neç�nci sorusunu cevaplar. S ıra sayıları be­ -ınca, -inci, -uncu, -üncü eki artırılarak yazı lır: altmışancı, saksaninci, doqquzuncu, dördüncü. Kökü ünlüyle biten sayılara eklenince bu ekin ilk ünlüsü düşer: altanca, ikinci ve b. avval, axar, filan, son sözleri d e -ıncı, -inci, -uncu, ü n c ü ek i ile kullanıldığında sıra sayı konumunu belirtir: �vv�linci (sıra), axınncı (dars), sonuncu (zang), tilanancı (il) ve b. lirli miktar sayılarına



-



9 2iiiiii .B a L ii iiii iii iiii ii iiii ii ii iii ii ii Riiii iii .H ii iii B ii iii /iiii iii iiii iii /ii iii . iiii iii iiii ii iiii iii ii



y..



�



·,;; - iiiiiiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii ii ii iiii ii iiii iiiiiiii ii .... ii iiii iii -



AZaRBAYCAN DİLİ



Sıra sayıları bazen hansı? sorusunu da cevaplar. Ör:



birinci (hansı) m a rtaba, axı­



rıncı (hansı) c3rg3, on u ncu (hansı) sinif ve b. S ıra sayılarından sonra gelen adlar bazen çoğul eki kabul edeb ilir. Ör:



beşinci sinifl3r, 30-cu illar, birinci sıralar ve b. Sıra sayıları başka sayılara oranla daha çok adlaşır: Onuneolar i ralidadir. Sıra sayılarının yazılışı üç türlüdür:



1 . Sözl e : birinci, üçüncü, onuneo ve b. Not: iki ve daha fazla sözden oluşan bileşik sayılar ayrı yazılır: on birinci, iyirmi altıncı, yüz otuz ikinci ve b. 2. Arap rakamları ve ıncı, inci, uncu, üncü eklerinin kisa forması olan -cı, -ci, -cu, -cü ekleriyle :



5-ci, 9-cu, 33-cü ve b .



Sıra sayı ları rakamla y azıldığında sayıdan sonra, ekten önce kısa çizgi ( - ) konur. S ıra sayıları Arap rakamlarıyla yazılarak, onlardan sonra nokta veya yanın parantez



3 . Roma rakamlarıyla: XX asr, V I fasil v e b . Roma rakamlarından sonra hiçbir ek



gösterilebilir. Ör:



1 . veya 1 )



kullanılmaz ve kısa çizgi de konulmaz. Roma rakamları



7 i şaretle gösterilir: I, V, X, L



(50), C ( 100), D (500), M(1 000), bunların çeşitli şekilde b irleşmesiyle diğer rakamlar XIX ( 1 9-cu), XL (40-cı), LX(60-cı) ve b .



yazıl ır:



IlM� qucJIUTEJihHOE Cnoaa, o6o3Haqaıoıı.uıe KOJnfqecTao H



nop.H.UOK npenMeToa np11 cqere, Ha3b1BaiOTC» qucıınTeııı.ubi M H . qHCJIHTeJibHhıe oTaeqaıoT Ha aonpocbı neça? n a qadar? neçanci? Ha np HMep : iki (uşaq), beş (kitab), birinci (sinif) H ıı:p. no 3HaqeHHIO 11 rpaMMaTHqec­ KllM npH3HaKaM qHCJIHTeJihHbıe nen»TC.H Ha KoııuqecToeuubıe H nopHJJ.KO BhJe. B bııı:e­ ;uııoT TP" rp y n nbı KonuqecTBeHHhiX qHcnuTeJibHbıx: onpe.ıı. eııeuuo-KoJi n •ıecTBeHHbıe IJHCJIHTCJibHble, ueonpeJ).eJieHHO-KOJIHqecTBeHHhle qucJIHTeJihHble H JJ.p06Hble quc­ JIHTeJibHble. OnpeneneHHO-KonuqecTaeHHble qucnHTenbHbıe o6o3HaqaıoT KOHKpeTHoe Konnqe CTBO H OTBeqaıoT Ha BOIIpOCbl neça? na qadar? TIOCJie 3THX qHCJI HTeJibHbi X cyı..u;e CTBH­ TeJibHOe ynoTpe6nsıeTc.H acerna B enuHCTBeHHOM q11cne. HanpHMep : beş qalam, on beş daftar 11 .Up. K on u q e CTBe HH bie qlfCJIHTeJihHbie, COCTO.HIUHe H3 .ll B YX H 60JI •�e CJIOB, IIH­ IIIYTCSI pa3ıı.enhHO, HanpHMep : on doqquz, yüz qırx iki H ıı.p. ­



EcnH qHCJIHTeJibHoe 3anHCbiBaeTc.H UHcppoH:, TO nocne BHTC}] .zı:e$HC, HanpHMep :



ı-ı e ro



nepeıı. acp � liKCOM cTa­



mayın 6-da, saat 7-d3 H ,Up . �JJ}] 0603HaqeHH}] KOJJlflieCTBa on beş, iki yüz, beşda bir.



MoryT ynorpe6n.HTbC.H coqeTaHH.H qHcJIHTeJihi-IbiX, HanpuMep:



Me)l(ıı.y onpeneneHHO-KonırqecTaeHHhiMH l.lHCJIHTeJibHbi M H H cyıuecTBHTeJibHhiMH MOryT ynoTpe6JI.HTbC.H CJIOBa:



nafar - ynorpe6n51eTc» c cymecTBHTeJibHbiMH, o6o3HaqaıoıuHMH nıo.ı:ı.eH: : on nafar adam; baş ynoTpe6JI51eTC.H, B OCHOBHOM, C cymecTBHTeJibHbiMH, 0603HaqaJOll(HMH )I(HBOTI-IbiX: yüz baş öküz (B pa3rOBOpHOH peı.nı 3TO CJJOBO MO)I(eT yrrorpe6JI.HTbCSI 11 TIO -



ii ii



OTHOIII e HHIO K ııneHaM CeMbH :



adad, dana



t �.·



R.HBBİBLİ



93 -= iiii -= iiii iiii iiii iiii iiii iiii iiii iiii iiii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii , _ iiii iiii _ A Z a RB AY C A N D İ L İ -=---=-=--



iki baş aiJa ÜZVÜ ) ;



- ynoTpe6JI51IOTCH C cyııı. eCTBHTeJi bHbiMH, o603Haııa10IIJ.HMH HeO,lly ­



beş dana nar; cüt, dast - ynoıpe6nS�ıoTC51 nepe.Ll cymecTBHTen hHhiMH .un» o6o3HaııeHHSI nap­ npe,ll M eToB : bir cüt ayaqqabı, iki dast paltar H .up . Cnosa göz, tika, parça, dasta, top, nüsxa, cild, qatra, q alib TaiOKe y no-rpe6JIS�IOTC51



ıueBJICHHbie npeııMeThı : HhiX



MeJK.uy onpe.neneHHO-KonHııecTBeHHhiMH ııucnuTeJibHbiMH H cymecTBHTenhHhiMH. Ha­



üç göz otaq, bir tika qand, bir parça çörak, iki dasta gül, bir top çit, beş nüsxa qazet, üç cild lüğat, iki qatra göz yaşı, üç qalib sabun H .up .



npHMep :



Heonpe.n.eneHHO-KOJIHııecTBeHHhıe ııucnHTenhHhıe o6o3HaııaıoT Heonpe.ueneHHoe Ko­



beş-altı (kitab), üç­ dörd (uşaq) H ,Up . K Heonpe,UeJieHHO-KOJIHııeCTBeHHbiM qHCJIHTeJibHbiM OTHOCHTCH : az, çox, xeyli, bir qadar, bir çox, bir az, bir sıra, az-çox, çoxlu, onlarla, yüzlarla, minlarla, bir-iki, on-on beş H ı:ı:p . qHCJIHTeJibHbıe az, çox MOryT ynoıpe6nHTbCSI c ııacTHQaMH an, lap, daha, HanpHMep : an az (otaq), lap çox (adam), daha çox (mahsul) H .up. Ilocne ııucnınenhHoro az cymecTBHTeJihHoe y noıpe6nsıeTcsı B e)lHHCTBeHHOM ııucne : az adam. Ilocne coqeTaHHH bir çox, bir sıra cymecTBınenhHhıe ynoıpe6JIS�IOTC51 BO MHO­ JKeCTBeHHOM ııMcne: bir çox alimlar, bir sıra şahartar H ııp. A nocne cnos çox, onlarla, yüzlarla, mintarla H .n.p . cymecTBHTenhHbie MOI)'T ynoıpe6nsıTbC.H 11 B e,ıı: HHCTBeHHOM, H so MHO)I(eCTBeHHOM qucne: çox uşaq, çox adamlar, onlarla şagird, yüztarla tataba H ııp .



nuqecTBo npe.LlMeTOB



n



oTseqaıoT Ha sonpoc



na qadar?



Hanpu M ep :



llocne OCTaJibHbiX Heonpe,UeJieHHO-KOJIUqeCTBeHHbiX ııHCJIHTeJibHbiX cymecTBHTeJibHbie



ynorpe6JIHIOTC51 B e)lHHCTBeHHOM qHcne :



xeyli adam, bir qadar odun



H .n.p.



Me)l(.uy Heonpeı:ı:eneHHO-KOJIHqecTBeHH hiMH ııucnuTeJibHLIMH THna bir-iki, üç­ dörd, beş-altı H TOMY llO.Ll06Hbi M H H cyıueCTBHTeJibHbiMH MOryT yno1pe6JISIThC.H CJIOBa nafar, baş, adad, dana, dast, dasta, HanpwMep : üç-dörd nafar uşaq, bir-iki dana alma, beş-altı dasta gül H .up . ;:::(p o 6Hbıe qHcnHTeJibHhıe o6o3naqaıoT ııacTb uenoro H oTneııaıoT Ha aonpochı na qadar? neça hissa? ,Z:Wo6Hbie qucnHTeJihHbie o6pa3yıoTcS� OT onpe.ueneHHO­ KonuqecTBeHHhiX q ucnuTeJILHLIX 11 npH noMOIUM acpcpHKCOB -da, -da. HanpHMep : beşda üç (3/5), iki tam onda beş (2,5) H .up . B a3ep6ati.u)l(aHcKoM S�3hiKe B .uecsıTHqHhiX ,apo6sıx MeJK.UY uenbi M H qHcnaMH H .n.po6hıo cTaBHTCH 3an.HTası . B o6hıqHbiX .llp o6S�x nepBhiM ııu­ TaeTcsı 3HaMeHaTeJib, a BTOpbiM - ııHCJIHTeJib . IlopS�.IJ.KOBhie qJ1CJIHTeJibHhi e 0603HaııaıoT nOpH.IJ.OK npe.z:ı.MeTOB npH ClJCTe H OTBe­ qaıoT Ha sonpoc



neçanci?



Tiopsı,r:ı;KOBhıe ııHcJIHTeJihHble o6p8.3yıoTcsı OT onpeı:ı.eneHHO­



KOJIHııecTBeHHhiX l:IHCJIHTeJihHbiX npHCOeL(H HeHHeM K HHM acpcpUKCOB



-InCI, -inci, -uncu,



-üncü,



EcnH KopeHh ııHc­



Hanp uMep :



altmışıncı, saksaninci, doqquzuncu, dördüncü.



JIHTenhHoro OKaHııHBaeTCH rnaCHhiM 3BYKOM , TO nepBhiH rnaCHbi M a f 5 : J ], la nuit voz leyt �t nayt] c lose [l a n q i k ı o: ı ] tard dans la nu it [ t a R t i l l late into the n ight [ti l _le� i_!lt? ?:_e n�l._ . �-� l a n 4 �)_ J . __



··----



I 08



R.HaBİBLİ iii;i



;i



� e J;ıi g c� gec�y�



-



--- -



- --



geceden geceye



-·



- - - ·--



- - --- -



t



�



ii ii ii ii iiii ii iiii ii ii ii iiii iii ii ii ii ii ii iiii iii iiii iii iiii iii ii iii ii iii iiii ii iiii ii Aiiii iiii za RB A Y C A N D İ L i



---------·-- - �-- - --,.-- · K



OT H04 H H04H [at noç i k noçi]



bu gee�



bu gece



Biz bu gee� yola düşürük



Bu gece hareket ediyoruz



gee� yarısı



gece yarısı



Biz sabah s�h�r yola düşürük



B iz yarın sabah hareket ediyoruz



bu gün sabah dün�n



bugün yar m dün



srağagün



bir onceki gün



no3aB4epa [pozavçera]



birisigün



bir sonraki gün



nocne3aBTpa [poslezavtra]



ert�si gün



ertesi gün



har gün



her gün



bütün günü



tam gün



Ha cneıı.yıou.nıi1 ıı.eHb [na sleduyuşşiy den] Ka)K,LJ,bi H )leHb (kajdıy den] see b .ne H b [ ves den]



bir neç� günd�n sonra axşam saat s�kkizd�



bir kaç gün sonra akşam saat sekizde



gee� saat birda



gece saat b i rde



ı.ıepe3 HeCKOnbKO .IJ.HeH [çerez neskolka d ney] B BOCeM b 1.faCOB Be4epa [v vosem ç isov veçera] B a.:ıac H01.fH [ v ças n oç i]



s�h�r saat yeddid�



sabah saat yedi de



B ceM b 4acos YTPa [ v sem çisov utra]



3TOH H04bJO [ etoy noçyu] Mbı oTnpasmıeMcsı s nYTb :noi1 H04bl{) [mı atpravlayemsya v put etoy noçyu] (s) noJI HOLib - [(v) poJnoç] Mbı oTnpasnsıeMcsı 3asTpa yTpoM [mı atprav l�yemsya zavtra utrom] cero,nHR [ sevodnya] 3aBTpa [zavtra] B 4epa [ vçera]



� ...____



n ight after n ight (night by n ight) [nayt aft� nayt (nayt bay nayt)] th is n ight [zis nayt]



de nu it .lusqu'a nu it [ J ( d ) ıı q i 3 y s k a n 4 i]



We are leaving (on) th is n ight [vi a: l i :vinq (on) zis nayt]



Nous partons cette nuit [ n u - p a R - t 5/s E t n lf i//)



midnight [midnayt] We leaving tornorrow mom ing [vi : l i :vinq tuınoro moninq]



m inuit, m [ ın i n tt i ] (le milieu de la nuit) Nous partirons dern a in rnatin [ n u - p a R- t i -R 5J (d) - ı n [ - ın a-t El/]



today [tu d ey] tomorrow [ turnorou] yesterday [yest�di]



aujourd 'hui [ o J u R d tt i ] dernain [ d ( � ) ın f ] hier, l a vei lle [ j E : R ], [ l a



the day before yesterday [ze dey b ifo yest�d i] the day after tomorrow [ ze dey afta tumorou] the next day [ze nekst dey] every day [ evri d ey] the whole day (the a l l day) [ze houl dey (ze ol dey)] in a few days [in � fyu deys] at eight o' clock in the evening [�t eyt oklok in ze ivn inq] at one o'clock in the night [ �t van oklok in ze nayt] at seven o' clock in the morn i ng [�t sevn oklok in ze mo:n inq]



TESTLaR 1 . Neç� sözd� d s�si t s�si kimi t�l�ffıiz olunur: qurd, dörd, k�nd, q�nd, adan1, qida, day ı � qadın, t�dris



cette



m..



it [ s t t n 4 i 1



surlendernain [s y R l ü o ( d ) ın f ]



V E j]



fendernain [ l ö o ( a ) m f ]



l e jour :Jrochain [ 1 a 3 U R p R o .f ( ] l e jour, chaque jour [ 1 a J U : R ], ( J a k J U : R ] toute l a joumee [ t u t l a 3 U R n e) apres q LJelque jour [a p R E k E l k a J U :R] a h u i t heures d u soir [ a q i t re R J y s w a : R] a une h .!ure du rnatin [ a y n ce ı< tl y m a t E:]



s t t re :� J y m a t ( ]



a sept t e u res du mat in [ a



� �



R.HaBİBLİ ._._._._._._._._._._._._.



� �;-



'



.__.____._____._-.-.-.-.A Za RB A Y C A N D İ L İ



d) 9 e) 5 b) 4 c) 6 a) 3 2. Eyni sait neç� sözd� işl�nmişdir? t�til, bahar, bülbül, gün�ş, quzu, hazar, qorxu, oğlan a) 4 b) 3 c) 6 d) 8 e) 2 3 . N eç� sözd� a saiti uzun t�l�ffiiz olunur: alim, ata, Arif, hacı, al�m, parça a) 3 b) 4 c) 5 d) 2 e) 6 4. Neç� sözd� a saiti uzun t�l�fftiz olunur: ş�lal�, �la, t�lim, t�til, q�l�b�, k�l�m, t�mir a) 3 b) S c) 7 d) 4 e) 6 5 . Neç� sözd� e saiti uzun t�l�fftiz olunur: edam, geniş, yeddi, elan, etiraz, yerli, şeir, heyk�l, memar e) 9 a) 2 b) S c) 4 d) 3 6. Neç� sözd� ine� sait var: yeşik, ip�k, qaşıq, körpü, q oyun, çaqqal, çiç�k , otlaq, meş�, enli d) I O e) 8 a) 4 b) 6 c) 7 7 . N eç� sözd� yalnız qalın sait var: �laçı, qarpız, ovçu, s�liq�, mahnı, alim, �lifba, qoruq, palıd a) S b) 6 c) 7 d) 9 e) 3 8. T�rkibind� h�m qalın, h�m d� ine� sait olan sözl�r hansı sıradadır: 1 ) örd�k, balıq, qoca 2) şair, dünya, Samir 9. Nöqt�l�rin yerin� hansı saiti artırmaq olar: . . . lan, . . . ldırım, . . . lxı, . . . lıq, . . . şıq a) i b) ı c) e d) � e) ü 1 O. Nöqt�l�rin yerin� hansı saiti artırmaq olar: p . . . ndir, . . . rk�n, . . . rk�k, d . . . yil, s . . . vinc e) ö a) i b) � c) e d) ı 1 1 . ine� saitli sözl�r hansı sıradadır: 1 ) t�r�zi, x�mir, m�nzil, m�tb�x 2) nağıl, taxta, odun, balıq 1 2 . Neç� sözd� eyni sarnit işl�nir: bülbül, s�s, bıçaq, kök, �Ili, şiş, �la, ı�ı e) 2 d) 8 b) S c) 6 a) 4 1 3 . Qoşasamitli sözl�r hansıdır: sirr, s�kkiz, qoruq, qüll�, k�l�m, toqqa, güll� e) 7 d) 3 c) 6 a) 4 . b) 5 1 4. Hansı sütundakı sözl�rin yazılışı düzdür: 2) plov 1 ) pulov dovşan doşan haqq haq ı�z�t



adtım



ı�zz�t



addım



1 09



ı 5 . N eç� sözd� d s�sini t s�si il� d�yişs�k, yeni söz alınar: ad, od, yad, dörd, d�li, palıd, polad, daş, qurd a) 4 b) 3 c) 6 d) 5 e) 8 ı 6. Neç� söz s�hv olaraq x samiti ilg yazılmışdır: Qazax, dax, Yevlax, vaxzal, işxal, r�xbgt, pambıx a) 2 e) 5 b) 6 c) 7 d) 3 ı 7. Sözl�rdgn hansı sarnit düşmüşdür: toqa, çaqal, baqal, doquz, haq, r�qas�, n�qaş e) �� a) q b) k c) x d) g ı 8 . Hansı sıradakı sözl�rd� q samiti ğ samiti il� �v�z olunur: ı ) bağın, dağın, yağın 2) qaşığın, torpağın, bayrağın ı 9. K samiti neç� söz� artırılır: kül� . . . , k�p�n� . . . , ki rp i . . . , düş�r . . . �, p�l�n . . . , tüf�n . . . , hörümç� . . . e) 5 a) 7 b) 4 d) 6 c) 3 20. Hansı sütundakı sözl�r düzdür: 2) in�k� ı ) in�y� in�kd� in�yd� beşiyin beşikin beşikl�r beşiyl�r 2 ı . Hansı sırada vurğu düzgün qoyulmayıb : ı ) t axta, q �hr�man, mür� bb� 2) taxta, q�hr�mcfn, mürgbb � 22. Neç� sözd� vurğunun yerini d�yişmgkl� sözün mgnası d�yiş� bil�r: süzm�, alma, maşın, körpü, çgkm�, bağlama a) ı b) 3 c) 4 d) 6 e} 2 23 . Hansı sıradakı sözl�r birhecalıdır: ı ) alma, dovşan, oxu, bülbül 2) göl, klub, qurd, k�nd 24. Hansı sıradakı sözl�r ikihecalıdır: ı ) baba, qardaş, m�kt�b, d�ftgr 2) d�mirçi, dörd, söz, şkaf 2 5 . Verilıniş sözl�rd�n neçgsini hecaya ayırmaq mümkün deyil : kran, beş, alça, b�rk, çinar, h�rf, zülm, atlaz a) 2 b) 3 c) 5 d) 6 e) 7 26. Hecası saitl� başlayan sözl�rin sayını göst�rin: Sevda, ağıl,�kiz, ütü, daş lıq, işıq, in�k a) 3 b) 5 c) 7 d) 4 e) 6 27. Hansı sıradakı sözl�ri sgtirdgn-sgtrg keçirmgk olmaz: ı ) ata, e lan, �mir, üzüm 2) yağış, kürgk, pgrdg, meşg 2 8 . Hansı sıradakı sözl�ri sgtird�n-s�tr� keçirm�k olar: ı ) tgl�, qartaı, pgncar�, altı



R.HaBİBLİ ._.__.._._._._._._._._._.



� • -



ı



.__.__-_._____.___._._._. A Z· a RB A Y C A N D İ L İ



2) arı, ütü, ata, in�k 29. Hansı sıradakı üçhecalı sözl�r s�tird�n-s�tr� s�hv keçirilmişdir: ı ) gün-�ş-l i , çal-ış-ma, k�-p�n-�k 2) qon-şu-luq, tu-ta-caq, s�r-h�d-çi 30. Neç� söz hecalara ayrılır, a·mma s�tird�n-s�tr� keçirilmir: ç�kic, yağış, ata, uşaq, odun, öküz a) 3 b) 4 c) 6 d) 2 e) 5 3 ı . Sözl�rd�n birinin t�rkibind� yalnız dodaqlanan ine� saitl�r işl�nib : e) ümid d) uşaq a) uzun b) gülüş c) ordu 32. T�rkibind� yalnız dodaqlanmayan ine� saitl�r olan sözü göst�rin: a) qutab b) sarnit c) �rik d) ocaq e) ürk�k 3 3 . Hansı sözd�ki bütün saitl�r açıqdır: a) hacı b) çör�k c) d�niz d) qohum e) hün�r 34. T�rkibind� yalnız qapalı saitl�r olan sözü göst�rin: a) işıq b) ür�k c) arzu d) qapı e) qonaq 3 5 . Sözl�rd�n birinin t�rkibind� h�m açıq, h�m d� qapalı sait işl�nmişdir: a) qovaq b) çör�k c) söhb�t d) m�kt�b e) m�nzil 36. Cingiltili qarşılığı olmayan kar samiti göst�rin. a) x b) ş c) h d) c e) t 3 7 . Hansı c�rg� yalnız kar samitl�rd�n ibar�tdir: b) s, d, t, m a) b, p, ş, g c) j , ş, x, ğ d) p, f, s, t e) 1, m, k, h 3 8 . c�rg�l�rd�n biri yalnız cingiltili samitl�rd�n ibar�tdir: a) b, v, d, y b) p, r, s, t, c) ç, c, h, t d) f, ğ, ş, k e) ç, h, c, m 39. Hansı sözd� ah�ng qanunu pozulmuşdur: a) şadlıq b) z�f�r c) irad� e) sonra d) b�ş�r 40. Hansı sözd� dodaqlanan ine� saitl�rin ah�ngi var: a) övlad b) ömür c) ine� d) maşın e) işıq 4 1 . Ah�ng qanunu pozul muş sözl�r c�rg�sini göst�rin: a) otlaq, gün�ş, qayğı c) i tki, qüvv�, hakim e) vüsal, i lxı, h�yat b) �l�k, gümüş, durğu d) �m�k, s�pin, im la 42 . Açıq heca n�dir: a) saitl� başlayan he ca d) saitl� bit�n heca b) sami tl� başlayan heca e) sami tl� bit�n heca c) saitl� başlayıb, samitl� bit�n heca 43 . Sözl�rd�n birind� uzun saitl� vurğu eyni hecadadır: c) b�z�n d) riya e) xüsusi a) S ab ir b) e lan 44 . Vurğusu �vv�ı� düş�n sözü göst�rin: a) sapsarı b) qonşu c) sabit d) nem�t e) rahat



ı1ı



1 I2



R.HaBİBLİ



iiiiiii



t



.



ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii iiiiiiii ii � iii iii iiii iii iiii A za RB A Y C A N D İ L i



iş A Ra avazLiKLaRi



Az�rbaycan dilind� işar� �v�zlikl�ri bunlardır: bu, o, hamin, ela, be13. Bu �v�zlikl�r işar� m�qs�dil� işl�dilir. O �v�zliyi eyni zamanda h�m ş�xs, h�m d� işar� �v�zliyi kimi işl�nir. Bu �v�zliyi b�z�n ş�xs d� bildirir. Bu zaman o v� bu �v�zlikl�rind�n sonra vergül qoyulur. Onlardan sonra fel, qoşma, �dat, bağlayıcı işl�ndikd� is� vergül qoyulmaz. iŞ A RET ZAMİRLERİ



Azericede işaret zamirieri şunlardır: bu, o, hamin, eta, bela. Bu zamirler işaret maksad ı ile kullanılır. O zamiri aynı zamanda şahıs zamiri gibi de, işaret zaıniri gibi de kullanılır. Bu zamiri bazen şahıs da belirtir. Bu durun1da o ve bu zamirinden sonra virgül kullanılır. Onlardan sonra fıil, son takı, edat, bağtaç kullanı ldığında virgül konınaz. YKaJaTeJibHbie MeCTOHMeHHH



B a3ep6aH,U)I(aHCKOM 513hiKe CJIOBa o, bu, eta, bela, harnin OTHOCSITCSI K yKa3aTeJih­ HhiM MeCTOHMeHHSIM H HCllOJih3YIOTC51 MSI yKa3aHHH. MecTOHMeHHe o MCIIOJih3yeTC51 H KaK JlHqnoe, H KaK yKa3aTeJihHOe MecroHMeHHe. MecTOHMeHHe bu HHor.ua o6o3HaqaeT JIHıı;o. EcnH B npe.uJio)l(eHHH MeCTOHMeHHH o HJIM bu 51BJI51eTc5� no,ıı;Ji e)l(all(HM, TO nocne HH:X CTaBHTCH 3ansı:TaSI. EcJIH llOCJie yKa3aHHbiX MeCTOHMeHHH CTOHT rnarOJI, llOCJieJIOf, qaCTHUa HJIH COI03, TO 3all51TaSI He CTaBHTCSI . DEMONSTRA TIVE PRONOUNS



There are following demonstrative pronouns in the Azerbaij anian language: bu, o hamin, e la, bela. These pronouns are u sed with the purpose of pointing. The pronoun o is used both as personal and as demonstrative pronoun. The pronoun bu sametimes indicate persons. In that case after the pronouns o and bu is put comına. When verbs, postpositions, particles, conjunctions are used after the o, bu comma i sn 't put. LES PRONOMS DEMONSTRA TI FS



En azerbaYdj anais les pronoms demonstratifs sont: bu, o, h a m i n , ela, bela. Ces pro­ noms s' emploient pour le but indiquer (afin d' indication) . En meme temps le pronom o s' emploie comme pronom personnet et pronom demonstratif. Le pronom bu exprime par­ fois la personne. Dans ce cas, on ınet la v irgule apres les pronoms o et bu . ()n ne met pas de virgule apres eux s' ils precedent le verbe, la preposition, la conjonction .



. ' ı.-._.__._._._._.._.__._1_1_3 ._._._.__R_.H_a_B_m_L_İ._._.__ � _ AZaRBAYCAN Dİ L İ ��



._



Az3rbay­ canca o



o



TOT, Ta, TO (tot, ta, to)



that [z�t]



bu



bu, şu



3TOT, 3Ta, JTO [etot, eta, eto]



th is [zis]



el� bel�



öyle böyle, şöyle



such [saç] such [saç]



h�min



ayn ı



TaK, TaKOH (tak, takoy] TaKOH, TaKaR, TaKoe [takoy, takaya, takoye] HaCTORIUHH, TOT caM hiM [nastoyaşşiy, tot samıy]



Türkca



Fransızca



İngilisca



Rusca



ce [ s d ], ce la [s d 1 a ], ça [s a ], ce­ lui-hi [s d l q i 1 a ] , eel le-la [s E l 1 a ] , ce [ s d ] , c et [ s E t ] , cette [ s E t ] , ces [ s e ), ce . . . -la [s d l a ], cette . . . - la [s E t 1 a ] ce [ s d ], eec i b d s i], ce lui-ci [s d l q i s i ] , eel le-c i [ s E 1 s i ] , ce [ s d ] , cet [ s E t ] , cette [ s E t ] , ces [ s e ] , ce . . . -ci [ s d s i ] , cette . . . -ci [ s E t s i ] , ces . . . -ci [ s e s i ] ainsi [ E s i ] tel, te lle [ t E l ], pareil pareille [ p a r E j]



same, that [seym, z�t]



meme



1



adj [ m E m ]



Çalışma 1 69. Oxuyun, qarşz-qarşıya yazılmış cümlalari müqayisa edin.



O, ağaciara qulluq etm�yi çox sevir. 2. O, m�kt�bd� müdHim işl�yir. 3. Bu, rayona dün�n g�lib 4. Bu, uşaqlar üçün çox gözdl hddiyy�l�r g�tirmişdir.



1. 2. 3. 4.



1.



O ağaciarı m�kt�blil�r �kmişl�r. O m�kt�b yarışda qalib g�ldi. Bu rayona qonaqlar gdl�cdk. Bu uşaqlar h�diyy�ni m�kt�b muzeyind verdildr.



Çalışma 1 70 . Oxuyun, o avazliyina sual verin, şaxs bildirmasini, yaxud işara avazliyi kimi işlandiyini deyin. ı . O yazıçı kimi şöhr�t qazanmışdır. 2 . O �s�r haqqında �traflı danışdı. 3 . O k�ndin



bağlarını g�zdi. 4. O k�m�ri belin� bağladı . 5 . O m�n� tar�f baxdı.



ı . O qız bizim küç�d� yaşayır. 2 . O malınılar çox göz� I s�sı�nir. 3 . Sam�d Vur­ ğun bu evdd yaşamışdır. 4. Bu meşdd� yırtıcı heyvanlar çoxdur. Çalışma ı 7 1 . Oxuyun, o, bu avazliklarina sual verin.



Çalışma 1 72. Oxuyun, o, bu işara avazliklarini sualın kömayi ila müayyanlaşdirin. I . O ağ köyn�k geymişdi. 2 . Bu kostyumu dün�n almışam. 3 . O çinarın kölg�sinda



çox dincalmişik. 4. O kitab çox maraqlıdır. 5 . Bu binada iclas keçirilac�k. 6 . Bu makt�bin idrnan zalıdır. 7 . O azadlıq va sülh üçün çalışır. Çahşma ı 73 . Oxuyun, işara CJvazliklarini göstarin. Sualını deyin.



Burda yolum oldu t�n, Varını bu yoldan öt�n? Dünyada �n şirin şey Bir anadır, bir Vat�n . (Bayalı)



Sanıram ki, dost giran O qapıdan çıxır qam, Axı �sı dostluğu M�n bu sayaq görmüş�m. (B. Ziyatay)



Çalışma 1 74. avCJzliklarin altından xatt çakin.



1 . El� danış ki, hamı sani maraqla dinlasin. 2 . Bel� dostu kim sevmaz. 3 . Maktubu el� yazmışarn ki, o, h;)r şeyi başa düş�c�k. 4. M;)n h�min adamı tanımıram.



• 1 1_ 4._._._._._ �_ H_ a_ BI _ B_ L_ i ._._._.



�



:· ._._._._._._.__._._._._.



�



A ZaRBA YCA N DİLi



Çalışma 1 75 . Oxuyun, avazliklari seçib deyin.



1 . Onlar oturuh dincalirdilgr. 2 . Uşaqlar bu yad adamları görarkan özl�rini itirdilar. 3 . Oğlan onlara qarşıdakı yolu gös tgrdi 4. Bu cığır düz o k()ndg gedir. 5 . O. sevincindgn rafiqasini qucaqladı. 6 . Bu geca bark şaxta oldu . 7 . Biz burada geoloqları axtarırıq. 8. O tayda ana ağlar. Baxar bu yana ağlar. Qorxuram bu nalgdgn Od tutub yana dağlar (M Dilbazi). .



İXT İ SAS Va PEŞaLaR Azarbaycanca alim mü31 l im



Türkca bi lgin öğretmen



h 3k i m



İngilisca scientist [say3ntist] teacher [ti : ç3]



savant nr. [ s a v ö ] professe ur m. [ p R J



doktor



doctor [ dokta]



medecir



müh3ndis



mühendis



HH/KeHep [injener]



en gi neer [ incin i 3]



zabit r3ssam v�kil



subay ressam vekil, avukat



ocpı-n.lep [ a fıtser] xy.ıı.o )f(HHK [xudojn ik] aıı.soKaT [ advakat]



offıcer [ ofis3] painter [peynt3J attorney [�tö:ni]



hüquqşünas müxbir



hukukçu m uhabir



tOp HCT (yu ri st) penopTep [repartyor]



lawyer [lo:y3] re porter [ ripo:ta]



red aktor



editör



peıı.aKTop [ redaktor]



editar [ed it�]



jumal ist



gazeteci



IKYPHaiiHCT üumal ist]



joumalist [cö:n�list]



KHHOpe)f(MCct!p [ kinorej isyor]



film director [film direkt�]



aKTep [ aktyor] aKTpHca [ aktrisa]



actor [ 3kt�] actress [ �ktris ]



musiq içi



oyu n cu oyuncu (kad ın) müzisyen



MY3bJKaHT [m u z ı kant]



musician [myuzi şn]



texnı"k



tekn isyen



TeXHHK (texn ik]



technician [tekn işn]



kino rej is sor



aktyor aktrisa



ı



Fransızca



Rus ca y4eHbıti [uçonıy] Y4HTenb(HHUa) [uçitel (nitsa)] ıı.oKTop [doktor]



yönet men



ç i l in g3 r f�h l�



çi l ingir i şçi



cnecapb [slesar] pa6oliHH [raboçiy]



locksmith [ loks m is] worker [ vo: k3]



mexanik



ma ki ne mühendisi, maki ni st, çarkçı



MexaHHK [me xan i k]



mechan ic [mik�nik]



f e s ee : ' ]



m.



[ m E o ( .})S E ] ingenietır m . [E 3 e n i j ce : f: ] offıcier '11. [ J f i s j e ] p ei n tre m . [ p E : t R ] avocat n r . [a v :> k a ], avocate.f.' [ a v :> k a t ] juriste m. [3 y R i s t ] reporter m.



[ R( �) p :) R t e] m. [ R e d a k t o� : R ] journaliste m. [3 u R redacteur



nalist)



metteur m. en scene



[ m e t ce R ö s e: n ], m. [ R e a l i z a t ce : R ] acteur m . [a k t ce : R ] actrice j. [ a k t R i s ]



realisateur,



musicien m . [m y z b j E ] , mus iciennef [ m y z i �- j E n ] technicien m. [ t E k n i s j E ], technicienne f



[ t e: k n i s j e: n ]



serrurier m. [s e R y R j E] ouvrier m. [u V R j e ], ouvriere f [u v R i j E : R ] ouvrier m. [ u V R j e ], ouvriere f [ u v R i j c R ]



t ı,·_.�-



R.HaBİBLİ iiii•



ii



iiiij;i iii iii ii iii ii iii iiii iii iiii iiiiii iii ii iii ii iii iiii iii ii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii A ZaRB A YCAN D İ L İ 1 15



fenner



çiftlik sah ibi



epMep [ fenner]



fanner [fa: m�]



sürücü



şöför



woep [şaför]



driver [ drayv�]



t�yyar�çi baytar



pi lot veteriner



OWJ10T [piJot] seTepwuap [ veterinar]



d�rzi



terzi



nopTHOH, nOpTHHXa [partnoy, partnixa]



pi lot [payl�t] veteranian [vit�rin�rian] tai lor, dressmaker [teyl�, dresmeyk�]



aş paz



aşçı



nosap [povar]



cook [kuk]



fermier m. [ f E R m j e ], fermieref [ f E R m i j E : R] chauffeur m. (J o f Cf : R ] pilote m. [ p i l :> t ] veterinaire m. [ v e t e



R i O E :R)



couturier m. [k u t y R j e ] , couturieref [ k u t y R j E : R ], tailleur m. ( t a j ce : R ] cu i s in ier m. [ k 4 i z i n j e ], cuisiniere f



[k q i z i n j E : R]



AZa R BA YCAN D İ L İ N İ N ORFOQRAF İ YA QA YDALARI



Saitlarin yazahşt I . Aşağıdakı sözl�r �d�bi t�l�ffiiz d� olduğu kimi, iki heca il� yazılır: qabir, qadir, eyib, atir, zehin, isim, nasil, ömür, sabir, satir, sinif, fasil, fikir, şakil, heyif, meyil, asil, şeir. Sarnitlarİn yazdaşı



2. Birinci hecasındakı samiti h�m n, h�m d� m il� deyil�n sözl�r n il� yazılır: an­ bar, qanbar, z�nbil, günbaz, sünbül, şan ba. Kombayn, kom binat, kömba, pam bıq sözl�ri istisnadır. 3. aslind� sonu qoşa samitl� bit�n iki v� ya çoxhecalı sözl�r bir sami tl� yazılır: ekspres, kilovat, kiloqram, konqres, metal, m ühüm, proses, sarhad, hüsnxat. Sözün m üxtalif yeriarindaki q oşa sait va sarnitlarİn yazdtşt



4. Qoşa saitl� deyil�n sözl�r qoşa saitl� d� yazılır: maaş, saat, camaat, badii, amtaa. 5 . T�khecalı sözl�rin sonunda qoşa samitin h�r ikisi yazılır: vatt, zann, zidd, küll, radd, sirr, fann, xatt, haqq, hiss. Bu sözl�r� samitl� başlanan ş�kilçi �lava olunduqda söz kökündaki qoşa sarnitdan biri düşür: zid-dir, sir-daş, fao-lar, xat-siz, his-siz. Mürakkab sözlarin yazalışı



Bir vurğu il� deyil�n mür�kk�b sözl�r bitişik yazılır: a ra bir, balacaboy, beşillik, beşmartaba, qalxanabanzar, qanunvericilik, qurultayqabağı, dilucu, günabaxan, gülarüz, müxtaliftarafli, özbaşınahq, soyuqqanlı, ümumbaşari, u cdantutma, bugün­ kü, hargecaki, ilbail, günbagün, qaçaqaç, Bülbüloğlu, Qanbarqızı, Hasanoğlu, Çarkazqtzl, aliağa. 6.



6iiii Bii L İii 1 1ii ii ii ii ii ii R. Ha Bii ii ii .. .. ii iiii iiii.. ii ii .. ii __/. iiii _



� .�, �



• , _, .



iiii iii iii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii AZaRBAYCAN DiLi



·,ii.. iii ..



7. T�rkibind�ki sözl�rin s�ciyy�sind�n asılı olaraq, aşağıdakı hallarda defısd�n istifad� edilir: 1) qoşa sözl�rd�: adda-budda, az-maz, qara-qu ra, qarma-qarışıq, qonaq-qara, dedi-qodu, azik-üzük, kağız-kuğuz, sür-süm ük, aşıq-aşıq, top-top; 2) t�rkibind� qeyri, �ks, külli, anti, eks, vitse, kontr, ober, super sözl�ri işl�ndikd�: qeyri-adi, qeyri-iradi, aks-inqilab, aks-hücum, külli-ixtiyar, vitse-admiral, kontr-admiral, ober-Ieytenant, super-market; 3) izaf�t t�rkibl�rind�: tarzi-harakat, nöqteyi-nazar, haddi-buluğ, tarcümeyi­ hal; 4) t�rkibind� m�naca bir-birinJ yaxın VJ ya zidd sözlJr işl�ndikdJ: ab-hava, alış­ veriş, ölüm-itim, kafe-restoran, kilovat-saat, canub-qarb, şimal-şarq, az­ çox, ela-bela, gee-tez, ağıllı-kamalh, ucs uz-bucaqsız, pis-yaxşı, fa brik-zavod, iki-üç, gedar-galmaz, yazar-yazmaz, bitmaz-tükanmaz, dinmaz-söylamaz. Kömakçi sözlarİn yazdışı



8. İ di, i miş, ikan köm�kçi sözl�ri adlardan (isim, sifJt, say, Jv�zlik) v� saitl� qurta­ ran fellJrd�n sonra ayrı, samitl� bitJn fellJrd�n sonra h�m ayrı, h�m d� ilk saiti buraxılaraq, ş�kilçil�şmiş variantlarda bitişik yazılır: ata idi, ata imiş, ata ikan, uşaq idi, uşaq imiş, uşaq ikan, galmali idi, galmali imiş, galmali ikan, galmişdi� galmişmiş, galirkan, galmiş imiş . . . 9. Qoşmalar iki c ür yazılır: 1) birhecalı qoşmalar (-can, -can, -dak, -tak) aid olduqları söza bitişik yazılır: dağacan, evacan, küçayadak, quştak; 2) ikihecalı qoşmalar ( qadar, kimi, ötrü, ta ki, ta kin, üçü n, ila) ai d olduqlan sözdan ayrı yazılır: eva qadar, adam kimi, ondan ötrü, sanin taki, şagird üçün. Qeyd. ila qoşması samilla bitan sözlarda ahang qanununa uyğun olaraq bitişik yazıla bilar.



-In·,



-la şaklinda



1 O . MJnŞJCJ mürJkkdb olan aşağıdakı bağlayıcılar bitişik yazılır: yainki, yaxud, nainki, habela, h albu ki, hamçinin, hargah, harçand, çünki. I 1 . İki sadd bağlayıcıdan Vd sadd bağlayıcı ila başqa nitq hissalarindJn am�la gdlan bağlayıcılar Vd bağlayıcı sözidr bir-birindJn ayrı yazılır: bela ki, buna göra d3, bununla da, bunun üçün, va ya, va yaxud, daha da, demak ki, yoxsa ki, guya ki, odur ki, ona göra, ona göra da, onun üçün da, tutaq ki, ham da. 1 2 . 8datlar sözlgrddn ayrı yazılır: di get, gör ha, dedim da, san ki, daha gözal, lap pis, an yaxşı. -mı, -mi, -mu, -mü vd -sana, -sana Jdatları istisnadır. Onlar aid olduqları sözldrd bitişik yazıl ır: Kitabdırmı? Qaşangdirmi? Oxudumu? A kos-kosa galsana, torbanı doldursana? Qeyd . -mı, -mi, -nıu, -mü sual odatı -da, -da adatından ayrı yazılır: San da mi gedirsan ? O yena da mi danışacaq? l 3 . Eyn i nidanın tdkrarından �ındı� g�l �n ni dalar defısl� yazılır: b 3 h - b � h , vay-vay, p3h-p3h, uy-uy, h a-ha-ha.



· . B ii ii Liiii ii a;;;; ii ii /Biiii iii iiii iii ;;;; iii l iiii iiiiiiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii R.ii iii Hiiii



� ,. �� .



.



AZ8RBA YCAN Dİ Lİ



iiii iiii ii iiii ii iiii ii ii lii . . , 1:- iiiiiiii liiii iii ? i iii iiii ii iiii iii iiii ii iiii iii iiii ii ii



ı 4. Müxt�1 if sözl�rd�n �m�ı� g�l�n nidalar ayrı yazılır: ay aman, ay ha ray. Birinci harfi böyük yazılan sözlar 1 5 . Xüsusi isiml�rin (yardımçı sözl�rd�n başqa) birinci h�rfı böyük yazılır: Samad Vurğun, Ü zeyir bay 8bdülhüseyn oğlu Hacıbayli, Uzun Hasan, Süleyman Rüstam, Süleyman Sani, Baxtiyar Vahabzada, İ sgandarlar, Mehdi Hüseynzadalar, Nizamilar, Hacı Qaralar . . . 1 6. B�dii �s�rl�rd� heyvanlar v� cansız �şyalar sur�t kimi işl�dildikd� onların adlarının birinci h�rfı böyük yazılır: Qırat, Alapaça, Bozdar, Mastan. 1 7 . Tarixi hadis�l�rin, dövrl�rin, sülal�l�rin, nomenklatur terminl� işl�n�n yer adlarının, el�c� d� q�dim yazılı abid�l�rin v� s. adlarının birinci sözünün birinci h�rfı böyük yazılır: Vatan m üharibasi, Yeddiillik mühariba, Versal sülhü, Damir dövrü, Orxon-Yenisey abidata ri, Çaldıran döyüşü, Sasanilar dövrü, Safavilar sülalasi, Xazar d anizi, Azadlıq meydanı, Şuşa qalası . . . Bel� mür�kk�b adiara f�rql�ndirici söz �lav� olunduqda onun da birinci h�rfı böyük yazılır: Orta Paleolit dövrü, Son Paleolit dövrü. ı 8. Ölk�l�rin, muxtar respublikaların, vilay�t v� diyariarın r�smi adlarının t�rkibind�ki bütün sözl�rin ilk h�rfi böyük yazılır: Azarbaycan Respublikası, Naxçıvan Muxtar Respu blikası, Bakı Şahar İ cra Hakimiyyati. ı 9. Yüks�k dövl�t v�zif�l�ri (Az�rbaycan Respublikasının Prezidenti, Az�rbaycan Respublikasının Baş naziri, Az�rbaycan Respublikası Milli M�clisinin S�dri), f�xri adlar, habel� nazirlik, komit�, birlik, c�miyy�t, qurum, akademiya, universitet, texnikum, teatr, fılarmoniya, siyasi partiya, el�c� d� tarixi günl�rin v� s. adlarının t�rkibind�ki bütün sözl�rin (yardımçı sözl�rd�n başqa) birinci h�rfi böyük yazılır: Azarbaycan Respublikasnıın Milli Maclisi, Azarbaycan Respublikasının Nazirlar Kabineti, Azarbaycan Respu blikasının Xarici İ şlar Nazirliyi, Azarbaycan Milli Elmlar Akademiyası Nasimi adına Dilçilik İ nstitutu, M.Maqomayev adına Azarbaycan Dövlat Filarmoniyası, Heydar 81iyev adına Bakı Beynalxalq Aeroportu, Azarbaycan Dövlat Naşriyyatı, M.Mirqasımov adına Respublika Klinik Xastaxanası, Beynalxalq Qadınlar Günü, Ağstafa Ray on Tahsil Şöbasi . . . 20. Orden, medal, b�dii �s�r, opera, balet, kinofilm, q�zet, jurnal, kinoteatr, mehmanxana, nJşriyyatl ,kafe, restoran, düş�rg�, yem�kxana, mağaza v� s. adları dımaqda v� böyük hdrfl� yazılır: « İ stiqlab> ordeni, «Azarbaycan Bayrağn> o rdeni, «Ata va oğul» povesti, «Yeddi gözab> baleti, «Uzaq sahillarda>> filmi, «Azarbaycan» qazeti, «Cücalarim» kafesi, «Bahar» mağazası, «Badamlı», « İ stisu» mineral suları . . .



Qeyd. Dırnaqda yazılan bela adiara artırılan şaki/çi dırnaqdan kanarda yazılır: «Xalq qazetb;nilı bugünkü nömrasi, « Yeddi gözab;ilı ilk tamaşası. 2 1 . Mirz�, hacı, şeyx, seyid, şah� soltan, ağa, bJy, b�yim, xan, xanım vd s. sözl�r rütb�, l�q�b v� titul bildirib sözldrd�n �vv�l gdldikd� böyük, sözl�rd�n sonra gdldikd� is� kiçik h�rfl� yazıl ır: Mirz� F�t�li, Hacı Qara, Şeyx Ndsrullah, Seyid 8zim, Şah İsmayıl, Soltan Mahmud, Abbas mirz�, Nadir şah, Abbasqulu ağa, F�t�li xan, Heyran xanım.



ii iiii 1 1ii 8iiii iii iiii ii iiii ii iiii ii ii ii Riiii iiii iii . H ii fJii ii a ii iii İB ii iii Liiii iii İiiii ii iiii ii iiii ii iii



y. �. '1: .



. .



A ZaRB A YCAN Dİ Li



; :1:·.. iiiiiiii ii iiii iii iiii iii iiii ii iiii iiii ii ii iiiiii iiii ii iiii iii iiii iii iiii iii iii



İ xtisarlar (abreviaturlar)



22 . İxtisarlar üç c ür yazılır:



a) tam ixtisarlar aid olduqları sözl�r� (xüsusi v� ya ümumi isiml�r) uyğun olaraq böyük v� ya kiçik h�rfl� yazı lır: AR (Az�rbaycan Respublikası), BMT (Birl�şmiş Mill�tl�r T�şki latı)� MM (Mil li Mdclis), m. (metr), c. (cild) .. ; b) yarımçıq ixtisarlar ai d olduqları sözl�r� uyğun olaraq. böyük v� kiç ik h�rfl�rl�, mür�kk� b adların t�rkib hiss�l�ri is� bitişik yazı lır: akad . (akademik), prof. (professor), Az�rkitab (Az�rbaycan kitabı), AzJrTAc (Az�rbaycan DövlJt Teleqraf Agent 1 iyi) . . . c) sözün orta hissJsinin düşm�si il� yaranan ixtisarlar defisl� yazı lır: d-r (doktor), z­ d (zavod). İxtisarlara �lav� edil�n ş�kilçilar onların son hecasına uyğun olaraq yazılır: MEA­ dan, BMT -y�, MD B-nin Sözün satirdan-satra keçirilmasi



Sözl�r yeni s�tr� hecalarla keçirilir: v�-tan, mJk-tab-li-l�r. B ir saitd�n ibar�t hecalar istisnadır: ai-1�-l i . . . 23 .



AZERBAYCAN D İ L İ N İ N YAZlM KURALLARI Ü nlüterin Yazılması



1 . Aşağidaki kelimeler edebi telaffıizde olduğu gibi, iki hece ile yazılır: qabir, qadir, eyib, atir, zehin, isim, nasil, ömür, sabir, satir, sinif, fasil, fikir, şakil, heyif, meyil, asil, şeir. Ü nsüzlerin Yazilmasi



2. Türkçeden farklı olarak ilk hecedeki ünsüzü hem n, hem de m ile deni len sözler n ile yazılır: anbar, qanbar, zanbil, günbaz, sünbül, şanba. Kom bayn, kombinat, kömba, pambıq sözleri istisnadır. 3 . Orj inal bişimde sonu çift ünsüzle biten iki ve ya çok heceli sözler tek ünsüzle yazılır: ekspres, kilovat, kiloqram, konq res, metal, mühüm, proses, sarhad, hüsnxat.



Sözün Değişik Yerlerinde Çift Ü nlü Ve Ü nsüzleri n Yazim Kurali



4. Çift ünlüyle söylenen sözler çift ünlüyle de yazılır: maaş, saat, camaat, badii, amtaa. 5 . Tek heceli sözlerin sonunda çift ünsüzün ikisi de yazılır: vatt, zann, zidd, radd, sirr, fann, xatt, haqq, hiss. Bu sözlere ünsüzle başlayan ek ilave edildiğ inde ünsüz harflerden biri düşer : zid-di r, sir-daş, fan-lar, xat-sız, his-siz. Bileşik Sözlerin Yazım Ku ra lı 6.



Tek vurgu ile söylenen bileşik sözler bileşik yazılır: arabir, balacaboy, beşillik,



İ İ ----� - ��iiiiiiii iii Riiii iiii ii L-iiiiiiii ii B • ii . H ii iiii iii iiii ii ii iiii ii Biiii ii a



Y. �_ · . � �-



l l9 �- _..iiiiiiii iii iiii ii iiii ii iiiiii iii iiii ii iiii ii iii iiii ii iiii ii iiii ii ii •



AZaRBAYCAN DİLİ



beşmartaba, qalxanabanzar, qanunvericilik, qurultayqabağı, dilucu, günabaxan, gülarüz, müxtaliftarafli, özbaşınahq, soyuqqanlı, ümumbaşari, ucdantutma, bugünkü, hargecaki, ilbail, gün bagün, qaçaqaç, Bülbüloğlu, Qanbarqızı, Hasanoğlu, Çarkazqızı, aUağa. 7. içeriğindeki sözlerin özelliğine bağlı olarak, aşağıdaki durumlarda tire ( - ) k u l l anılır: 1 ) Çift sözlerde: adda-budda, az-maz, qara-q ura, qarma-qarışıq, qonaq-qara, dedi-qodu, azik-üzük, kağız-kuğuz, sür-sümük, aşıq-aşıq, top-top; 2) İçeriğinde qeyri, �ks, külli, anti, eks, vitse, kontr, ober, super sözleri kul l anıldı kta : qeyri-adi, qeyri-iradi, aks-inqilab, aks-hücum, külli-ixtiyar, vitse-admiral, kontr-admiral, ober-leytenant, super-market; 3) İ lave ya da fazla içeriklerde : tarzi-harakat, nöqteyi-nazar, haddi-buluğ, tarcümeyi-hal; 4) İçeriği anlarnca yakın ve zıt olan sözler kullanıldığında: ab-hava, alış-veriş, ölüm-itim, kafe-restoran, kilovat-saat, canub-qarb, şimal-şarq, az-çox, ela­ bela, gee-tez, ağılh-kamallı, u csuz-bucaqsız, pis-yaxşı, fabrik-zavod, iki-üç, gedar-galmaz, yaza r-yazmaz, bitmaz-tükanmaz, dinmaz-söylamaz ve s. Yardımcı Sözlerin Yazım Kuralı



8. İ d i, imiş, i kan yardımcı sözleri adlardan ( isim, sı fat, say, evezlik) ve ünlüyle biten fiillerden sonra ayn, ünsüzle biten fiilerden sonra hem ayrı, hem de ilk ünsüzü bırakılarak eklenıniş, seçeneklerde beraber yazılır: ata idi, ata imiş, ata ikan, uşaq idi, uşaq imiş, uşaq ikan, galmali idi, galmali imiş, galmali ikan, galmişdi, galmişmiş, galirkan, galmiş imiş. 9. Sondaki takı i ki türlü yazılır 1 ) Tek heceli sondaki takı ( -can, -c�n, -d�k, -t�k,) ait oldukları sözle beraber yazılır: dağacan, evacan, küçayadak, quştak. 2) İ ki heceli sondaki takı (qadar, kimi, ötrü, taki, takin, üçün, ila) ait olduklan sözden ayrı yazılır: eva qadar, adam kimi, ondan ötrü, sanin taki, şagird üçün. Not: ile sontakısı ünsüzle biten sözlerde ünsüz uyumuna uygun olarak -la, -1;,, şeklinde



1 O. B ileşik kökenli şu bağlaç birarada yazılır: ya in ki, yaxud, nain ki, ha bela, halbuki, hamçinin, hargah, harçand, çünki. ı ı . İki basit bağlaçtan ve basit bağlaçla diğer kelimelerden oluşan bağlaçlar ve bağlaç kelimeler birbirinden ayrı yazılır: bela ki, buna göra da, bununla da, bunun üçün, va ya, va yaxud, daha da, demak ki, yoxsa ki, guya ki, odu r ki, ona göra, ona göra da, onun üçün da, tutaq ki, ham da. 1 2 . Edatlar sözlerden ayrı yazılır: di get, gör ha, dedim da, san ki, daha gözal, tap pis, an yaxşı. -mı, -mi, mu, - mü, ve -sana, -s�n� edatları istisnadır . Onlar ait oldukları sözlere bitişik yazılır: Kitabdırmı? Qaşangdirmi? Oxudumu ? beraber yazı/abi/ir.



1 20



R.HaBİBLİ



iiiiiiii--



� -,_ �� , '



- ..



AZ8RBA YCAN Dİ L İ



� iiiiiii;;ii;i



A kos-kosa galsana, torbanı doldursana?



Not: -mı, -mi, -mu, -mü, suat edatı -da, -da. edatından ayrı yazılır: San da mi gedirsan ? O yena da mi danışacaq? I 3 . Aynı ünlernin tekranndan meydana gelen ünlemler tire ile yazı l ır. B3h-b3h, vay-vay, pab-pah, uy-uy, ha-ha-ha. 1 4 . Çeşitli sözlerden meydana gelen ünlemler ayrı yazılır: ay aman, ay haray. İ lk Harfi Büyük Yazılan Sözler 1 5 . Özel isimlerio ilk harfleri büyük yazılır: Samad Vurğun, Ü zeyir bay 8bdülhüseyn oğlu Hacıb3yli, Uzun H3s3n, Süleyman Rüst3m, Süleyman Sani, Baxtiyar Vahabzad3, İ sg3ndarlar, Mehdi Hüseynzadalar, Nizamilar, Hacı Qaralar . . 1 6. Bedii eserlerde, hayvanlar ve cansız eşyalar suret gibi kullanıldıi�ında onların adlarının ilk harfleri büyük yazılır: Qırat, Alapaça, Bozda r, M3stan. 1 7 . Tarihi olayların, devrelerin , sülalelerin, bilim dalı terimiyle işlenen yer .



adlarının, eski yazılı kİtabelerin ve s. adlarının ilk sözünün birinci harfi büyük yazıl ır:



Vatan müharibasi, Yeddiillik m ü ha riba, Versal sülhü, Damir dövrü, Orxon-Yenisey abidalari, Çaldıran d öyüşü, Sasanilar dövrü, Safavilar sülalasi, Xazar danizi, Azadlıq meydan ı, Şuşa qalas ı . o .



Bu gibi birden çok kelimeden oluşan adiara ayıncı söz i lave edildiğinde onun da ilk harfi büyük yazılır:



Orta Paleolit dövrü, Son Paleolit dövrü.



1 8. Ülkelerin, otonom cumhuriyetlerin, vilayet ve kazaların, nahiyel erin, kasaba­ ların resmi adlarının içeriğindeki tüm sözlerin ilk harfleri büyük yazılır: Azarbaycan Respublikası, Naxçıvan Muxtar Respublikası, Bakı Şah3r İc ra Hakimiyyati. 1 9 . Yüksek devlet vazifeleri (Az�rbaycan Respublikasının Prezidenti. Az�rbaycan Respublikasının B aş naziri, Az�rbaycan Respublikası Mill i M�clisinin S�dri ), fahri adlar, bakanlık, cemiyet, kurum, akademi, üniversite, siyasi parti ve de tarihi günlerin (özel günler) içeriğindeki tüm sözlerin i lk harfleri büyük harflerle yazılır:



Azarbaycan Respublikasının Milli Maclisi, Azarbaycan Respu blikasının Nazirlar Kabineti, Azarbaycan Resp u blikasının Xarici İ şlar Nazirliyi, Az3rbaycan l\1illi Elmlar Akademiyası Nasimi adına Dilçilik İ nstitutu, M.Maqomayev adına Azarbaycan Dövlat Filarmoniyası, Heydar aliyev adına Bakı Beynalxalq Aeroportu, Azarbaycan Dövlat Naşriyyatı, M.Mirqasımov adına Respublika Klinik Xastaxanası, Beynalxalq Qadınlar Günü, Ağstafa Ra yon Tahsil Şöbasi . . . 20. Nişan, madalya, bedii eser, opera, bale, film, gazete, dergi, sinema, otel, matbaa, kafe, lokanta, kamp, mağaza adları tırnak içerisinde ve büyük harfle yazı l ır. «İ stiqlab> ordeni, > filmi, «Azarbaycan)) qazeti, «Cücalarim» kafesi, «Bahar» ınağazası, «Badamh», « İ stisu» m ineral suları ve s. . . o



Not: Tırnakta yazılan böyle adiara ilave edilen ek tırnak dışında yazılır: «Xalq qazeti))nin bugünkü nömrCJsi, « Yeddi göza/))in ilk tamaşası. 2 1 . Mirz�, hacı, şeyx, seyid, şah, soltan, ağa, b�y, b�yim, xan, xanırrı ve s . rütbe, lakap belirten sözler isimden önce gelirse büyük, isimden sonra gelirse k üçük yazılır :



ii iiii ii iiii iii iii � ii iiii iii İiiii iii iiii iii Liiii iiii iii İB iii Biiii iii aiiii iii . Hiiii iii Riiii iii iiii ii iiii iiiiiiii



t



l2l iii iiii ii iiii ,_ iiiiiiii ı_ ii iiii iii iiii i iiii ii iiii ii iiii iii iiii ii ii iii iiii ii iiii i iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii a A Z RB A Y CA N D İLİ



Mirza Fatali, Hacı Qara, Şeyx Nasrullah, Seyid 8zim, Şah İ smayıl, Solta n Mahm ud, Abbas mirza, Nadir şah, Abbasq ulu ağa, Fatali xan, Heyran xanım. Kısaltınalar (Bileşik Adlar) 22. Kısaltınalar üç türlüdür: a) Tam kısaltınalar ait olduklan sözlere (özel ve genel isimler) uygun olarak büyük ve ya küçük yazılır: AR (Az�rbayc_an Respublikası), BMT, MM (Mi l l i M�clis), m (metr), c . (cild) . . . ; b) Yarım kısaltınalar ait oldukları sözlere uygun olarak, büyük ve küçük harfi e, bileşik adların



terkib



hisseleri



bitişik yazılır:



akad.



(akademik), prof.



(professor),



Az�rkitab, Az�rTac; c) sözün orta kısmının düşmesi ile ın eydana gelen kısaltınalar tire ile yazılır: d-r (doktor), z-d (zavod) . Kısaltmalara ilave edil en ekler, onların son hecesine uygun olarak yazılır: MEA­ dan, BMT-y�, MD B-nin.



Sözün Satırdan Satıra Geçmesi 23 . Her bir söz yeni s atıra hecelerle geçiri lir: v�-t�n, m�k-t�b-li- l�r. Bir ünlüden oluşan ünlüler istisnadır: ai-l�-1i . . .



IIP ABliJI A OP$OrP A $Hli A 3EPiiA U,n:JK AHCKOrO 513hiK A llp a oonuc a u u e rnacu bıx



1 . Cne,nyıoıuHe cnosa, B cooTBeTCTBMM c JI HTepaTypHbi M npoM3HoıııeHHeM,



nw­



ıııyTc51 c ,nByM.H cnoraMM :



qabir, qadir, eyib, atir, zehin, isim, nasil, ömür, sabir, satir, sinif, fasil, fikir, şakil, heyif, meyil, asil, şeir. llp a oonuc a u u e cornacubı x



c



2 . CnoBa, r,ne B nepBOM CJIOfe COfJiaCHa.H IIOH3HOCHTC51 H KaK n, l1 KaK m, IIHiliYTC51 n : anba r, qanbar, zanbil, günbaz, sü nbül, şan ba. Cnosa kom bayn, kombinat, kömba, pam bıq .HsnsııoTcsı HCKJiıoqeHHeM . 3 . Cno:>KHhıe cnosa, KOTOphıe nHııı yTc.H B pyccKOM .H3hiKe c ,nsyMsı cornacHhiMM Ha



KOHUe, B a3ep6ai1,n:JKaHCKOM 513hiKe IIHWYTC51 C O.[(HOH cornaCHO H : ekspres, kilovat, kiloqram, konqres, metal, mühüm, proses, s�rh�d, hüsnx�t.



llpaso nucauue Y.ll B OeHHhiX rJi a C H bi X u corn a cu hı x B palıınq u hıx qacTHX cııosa



4. CnoBa, rrpoH3HOCHMhie c LlBYMSJ. rnacHhiMH� nıuıı yTc.H c .ll B YM» 3THMH rnacHhiMH : maaş, saat, camaat, b�dii, �mt�� .



5 . B KOHU:e O.LlHOCJİO)I(HhiX cnos IIHlliYTC51 y;ıBoeHıihıe cornacHbıe : vatt, z�nn, zidd, küll, r�dd, sirr, f�nn, xdtt, haqq, hiss.



1 2ii2ii ii ii ii ii ii ii ii Riiii iii ii iii .H ii ii ii ii ii iii aii ii iii Biiii iii ii iii İii iii İB iii Liiii 6



� �- . .. . ��



AZaRB A YC A N DiL i



, ii



cpcp MKca,



Tip:u npıı coe.n:u H e HMM K no.ıı o HbiM cnosaM a



iii--



3ByKoM, o,ı:ı;ı-ıH 113 ynsoeHHhiX cornacHhiX Bhı nanaeT : zid-dir, sir-daş, fJn-lJr, XJt-siz, his-siz.



Ilpasonucanue



Haq:uHaıomerocH cornacHhiM



CJIOiKH biX CJIOB



6. CJIO)I(Hhıe cnoBa, KOTophıe npH3 H O C» Tc .sı c O,ll H H M y.uapeHHeM, n :u u ı yTc.sı CJIMTHo : arabir, balacaboy, beşillik, beşmartaba, qalxanabanzar, qanunvericilik, qurul­ tayqabağı, dilucu, günabaxan, gülarüz, müxtalift3rafli, özbaşınahq, soyuqqanlı, ünıumbaşari, ucdan tutma, bugünkü, hargecaki, ilbail, günbagü n, qaçaqaç, Bülbüloğlu, Qanbarqızı, Hasanoğlu, Çarkazqızı, illiağa . 7 . � e cp:uc ııcnoJi h3yeTc.sı B cJie.nyıoıınıx cn y qa.sıx : 1 ) B n ap H bi X cnoBax : adda-budda, az-m az, qara-qura, qarma-qanşıq, qonaq­ qara, dedi-qodu, azik-üzük, kağız-kuğuz, sür-sümük, aşıq-aşıq, top-top; 2) B cn o Bax , HMeıoıunx B cocTaBe qacTM qeyri, aks, külli, anti, eks, vitse, kontr, ober: qeyri-adi, qeyri-iradi, aks-inqila b, aks-hücum, külli-ixtiyar, v itse-admiral, kontr-admi ral, o ber-leytenant, super-ma rket; 3) B cJioBax c H 3a cp eTHhi M II coe.nııHeHM.sı:MH : tarzi-harakat, nöqteyi-nazar, haddi­ buluğ, tarcümeyi-hal; 4) B CJIOBaX, COCTaBHhi e qacTM KOTOpbiX 6JI H 3 KI1 HJIM npOTHBOllOJIO)I( H hl .llpy r .npyry no 3HaqeHMıo : ab-hava, alış-veriş, ölüm-itim, kafe-restoran, kilovat-saat, cJnub-qJrb,



şimal-şJrq, az-çox, elJ-belJ, gee-tez, ağıllı-kamal lı, ucsuz-bucaqsız, pis-yaxşı, fabrik­ zavod, iki-üç, gedJr-gJlmJz, yazar-yazmaz, b i tnlJz-tükJnm JZ, dinınJz-söylJınJZ.



llpaoonucauue



scnoMoraTeJibHbi X



8 . B cnoMoraTeJihHbıe cnoBa idi, imiş, i kan



n oc n e



qacTeii pequ n p w­



naraTeJihHhıe, q.HCJIMTeJihHhie, M eCTOMMeHH.sı: ) , a TaiOKe rJi afOJIOB, OKaHqHBaiOII.J,HXC.si Ha



corn acH yıo , n ıı lll yTc .sı: pa3,ll eJi h H O H CJIHTHO



MMeH



( cymecTBHTtJi bHhıe,



( noTep.sı a n ep a yıo rJiacHyıo 11 npe spaTHB­ III H Ch a a ordeni, baleti, «Uzaq sahillarda» filmi, « Azarbaycan>> qazeti, «Cücalarim» kafesi, «Bahar» mağazası, «Badamlı», « İstisu» min eral suları . . . KaBbıqKax :ıı c JarnaBHOM 6yKBhi :



llpnMeqauue: npucoeôuHReMbıe K maKUM C!lOBGM aqHjJ uKcbı nuwymcR noc!le KG6bZ 'leK: «Xalq qazeti»nin bugünkü nömrasi, « Yeddi gözal»in ilk tamaşası.



2 1 . B cnyqae, ecJIH o6o3HaqaıomHe 3BaHHe, THT)'JI, n ce s.u oHHM, npo3a:ıı me cnosa mirza, hacı, şeyx, seyid, şah, soltan, ağa, bay, bayim, xan, xanım H np . cn e.uyıoT sne­ pe,nH CJIOBa, K KOTOpOMY OHH OTHOC.HTC.H, OHH OHIIIYTC.H C 3arJiaBHOM 6yKBbl, a nocJie C Ma.JieHbKOM : Mirza Fatali, Hacı Qa ra, Şeyx Nasrullah, Seyid azim, Şah İ smayıl, Sol­ tan Mahmud, Abbas M irza, Nadir şah, Abbasqulu ağa, Fatali xan, Heyran xanım . -



CoKpamenuH ( a66pesnayYpbı) 22.



HMeıoTC5l



3



aap:ıı aHTa HanHcaHH51 coKpaıueHHM: :



a) B COOTBeTCTBHH C TeM, K KaKOH rpy nne HMeH ( C06CTBeHHbie HJIH HapHIJ;aTeJib­



6y KB aMH : AR (Azarbaycan Respublikası), BMT (Birlaşmiş Millatlar Taşkilatı)� MM (Milli Maclis), m. (metr), c. (cild). 6) B C OOTBe TCTB H U C TeM, K KaKOH rpynne :HMeH OHH OTHOCHTCH, COKpaı:.ıı; eHUJI llH­ IIIYTCH 3arJiaBHblMH IDIH nponHCHbiMII 6yKBaM H , a COCTOHIUHe H3 qacTeÜ CJIOB OIIIII)'TCJI CJI HTH o : a kad. (akademik), prof. (professor), Azarkitab (Azarbaycan kitabı), AzarTAe (Azarbaycan Dövlat Teleq raf Agentliyi) . . . B) BMeCTO onymeHHOM cpe,UHeH qacTH CJIOBa llHIII eTC� .z:ı.ecp:ıı c : d-r � doktor), z-d (zavod). f1pHcoe,nHH.HeMbie K COKpaıueHH�M acpcpHKCbl llliiiiY TC.H B COOTBeTCTBIUI C HX no­ CJie)l.HHM cnoroM : MEA-dan, BMT -ya, MD B-nin. Hbie) OTHOC.HTC51 COKpameHIUI, OHH 01-HUYTC.H 3arJiaBHbiMH HJIH MaJieHhKH \HI



llepeuoc cJiona na uonyıo cTpoKy 23 . C nos a



nepeHOC51TC� no cJioraM :



HeJib3� ocTaBJI�Tb Ha



cTpoKe H JI H



va-tan, mak-tab-li-lar.



nepeHOCHTh H a ,npyryıo oı:ı;Hy rnaCH)' IO :



ai-la-li ...



THE SPELLING RULES OF THE AZERBAIJANIAN LANGUAGE ORTHOG­ RAPHY OF VOWELS I . The fol lowing words are written according to their l iterary pronunc:ıation: qabir, qadir, eyib, atir, zehin, isim, nasil, ömür, sabir, satir, sinif, fasil, fikir, şakil, heyif, meyil, asil, şeir. Orthography of consonants 2. The word in which the consonant of the fı rst sy l l able is pronounced both as n, and ın are written \Vith n: an bar, qan bar, zan bil, günbaz, sünbül, şanba.



iiiiiiii iii iiii iiii iii ii iii



Bii İiii iii _ a_ iiiiiiii ii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii R._ iii H /.Biiii iii liiii



ih : �



iii iii ii iiii liii ıiiii ii s ii iiiiiiii ii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iii iiiiii



AZa RBAYCAN DİLİ



The words kombayn, kom binat, kömba, pa mbıq are exception to the rule. 3. Actually two-syllables and polysyllables with the end twin consonants are written with one consonant: ekspres, kilovat, kiloqram, konqres, metal, mühüm, proses, sarhad, h üsnxat. Orthography of twin vowels and consonants in the different places of the word 4. The words that are .pronounced with twin vowels are aıso written with twin vow­ eıs : maaş, saat, camaat, badii, amtaa. 5 . Both of the twin consonants at the end of the monosyllab les are written: vatt, zann, zidd, küll, radd, sirr, fann, xatt, haqq, hi.s s. When j oining the suffıx with the first consonant these words one of the twin conso­ nants of the root falls out: zid-dir, sir-daş, fan-lar, xat-siz, h is-siz.



Orthography of compound words 6. Monostressed compound words are written together: arabir, balacaboy, beşillik, beşmartaba, qalxana banzar, qanunvericilik, qurultayqabağı, dilucu, günabaxan, gülarüz, m üxtaliftarafli, özbaşınalıq, soyuqqanlı, ümumbaşari, ucdantutma, bugünkü, hargecaki, ilbail, günbagün, qaçaqaç, Bülbüloğlu, Qanbarqızı, Hasanoğlu, Çarkazqızı, aliağa. 7. Depending on the words in the composition hyp hen is used in the following cases : ı ) in the twin words : adda-budda, az-maz, qara-qura, qarma-qanşıq, qonaq­ qara, dedi-qodu, azik-üzük, kağız-kuğuz, sür�süm ü k, aşıq-aşıq, top-top; 2) when using the words with the following words in their composition : qeyri, aks, külli, anti, eks, vitse, kontr, ober, super: qeyri-adi, qeyri-iradi, aks-inqilab, aks­ hücum, külli-ixtiya r, vitse-admiral, kontr-admiral, ober-leytenant, super-market; 3) in the izafet constructions : tarzi-harakat, nöqteyi-nazar, haddi-buluğ, tarcümeyi-hal; 4) when using the words w ith identical, s imilar opposite meanings in the composi­ tion : ab-hava, alış-veriş, ölü m-itim, kafe-restoran, kilovat-saat, can ub-qarb, şimal­ şarq, az-çox, ela-bela, gee-tez, ağılh-kamallı, ucsuz-bucaqsız, pis-yaxşı, fabrik-zavod, iki-üç, gedar-galmaz, yazar-yazmaz, bitmaz-tükanmaz, dinmaz-söylamaz.



Orthography of a uxiliary words



8. The auxiliary words idi, imiş, ikan are written separateıy after nouns. adj ectives, numerals, pronouns� they are written both separately and without the fırst vowel after the verbs with the end consonant; they are written together un the suffıxal variants : ata idi, ata inı iş, ata ikan, uşaq idi, uşaq imiş, uşaq ikan, galm ali idi, galm ali imiş, galmali i kan, galmişdi, galmişmiş, galirkan, galmiş imiş . . . 9. Postpositions a re written in two ways: ı ) monosyllable postpositions (-can, -can, -dak, -tak) are written together with the word : dağacan, evacan, küçayadak, quştak;



1 2iiii 6iiii iiii iiii ii iiii iiii iiii ii ii ii R_ ii .ii H_ ii /. Biiii iii iii Liiii iii iiii İiii iiii ii a_ Biiii



� � 'i ..



·



. �.• ·



A ZaRBAYCAN DiLi



:iiiiii­



2) two - syllable postpositions ( qadar, kim i, ötrü, ta ki, ta kin, üçün, ila) are written separately : eva qadar, adam kim i, ondan ötrü, sanin taki, şagird ü çün. Note : the postposition iliJ according to the harmony law can be wtitten as -la, -liJ together with the words with the end consonant. ı O.The



following compound conjunctions are wtitten together: yainki, yaxud, nainki, habela, halbuki, hamçinin, hargah, harçand, çünki. ı 1 .The conj unctions and conjunctive words formed from two s imple conjunctions or from the other part of speech by a simple conjunction are written separately: bela ki, buna göra da, bununla da, bunun üçün, va ya, va yaxud, daha da, dern ak ki, yoxsa ki, guya ki, odu r ki, ona göra, ona göra da, onun üçün da, tutaq ki, ham d a. 1 2. Particles are written separately: di get, gör ha, dedim dJ, SJn ki, daha gözJl, lap pıs, �n yaxşı . The particles -mı, -mi, -mu, -mü v � -sana, -sana are exception to the rule. They are written together with the words : Kitabdırmı? Qaşangdirmi? Oxudumu? A kos-kosa galsana, torbanı dold u rsana? Note: The interrogative partic/es -nıı, -nıi, -mu, -mü are written separate/J from the par­ tic/es -da, -diJ. SiJn diJ nı i gedirsiJn ? O yeniJ diJ mi danışacaq ? 1 3 . The interj ections formed from b y repetition o f the same interj ection are written with a hyphen: bah-b3h, vay-vay, pah-pah, uy-uy, ha-ha-ha. 1 4. The interj ections formed fron1 the different words are written separately: ay aman, ay haray. Words with the ca pital Jetter 1 5 . Proper names (except auxiliary \Vords) are written with the capital letter: Samad Vurğun, Ü zeyir bay ubdülhüseyn oğlu Hacıbayli, Uzun Hasan, Süleynı an Rüstam, Süleyman Sani, Baxtiyar Vahabzada, İsgandarlar, Mehdi Hüseynzadala r, Nizamilar, Hacı Qaralar . . . 1 6. When using ani mals and inanimate things as characters in belles-lettres their names are written \Vİth the capital letter: Qırat, Alapaça, Bozdar, Mastan. 1 7 . The fırst word of the names of histerical events, epochs, dynasties, places used with nomenclatural terms, ancient monuments and ete. is written with the capital letter: Vatan müharibasi, Yeddiillik m ühariba, Versal sülhü, Damir dövrü, Orxon-Yenisey abidalari, Çaldıran döyüşü, Sasanilar dövrii, Safavilar sülalasi, Xazar danizi, Azadlıq meydanı, Şuşa q alası . . . When j oining such compound words distinctive word its fırst letter is also capital : Orta Paleolit dövrü, Son Paleolit dövrü. 1 8 . All the words in the naınes of countries, autonomous republics, regions and ter­ ritories are written with the capital letter: Azarbaycan Respu blikası, Naxçıvan Muxtar Respublikası, Bakı Şahar İ cra Hakimiyyati. 1 9 . All the words ( except auxiliary word s) in the names of high s tate posts (AzJrbaycan Respublikasının Prezidenti, Az�rbaycan Respublikasının Baş naziri, AzJrbaycan Respub­ likası Milli MJclisinin SJdri), hononarry titles, and also ministries, committees, associa-



;;;;;;;; ;; iiii ;;; iiii BJ ;; ·Ba_ ;;; L/. iiii� iii iiii iii iii iiii iii R ._ ii iiiiii H_ _



�· ��



� ·- iiiiiiii iii iii _._ ______iiii_._ -ii lii 2ii ii7 ii iiiiiiii



A ZilRB A YC A N D İ Lİ



tions, societies, academies, universities, technical secondary schools, theatres, philhar­ monic societies, political parties, histarical dates: Azarbaycan Respublikasının Milli Maclisi, Azarbaycan Respublikasının Nazirlar Kabineti, Az.ırbaycan Respublikası­ nın Xarici İ şlar Nazirliyi, Azarbaycan Milli Elmlar Akademiyası N.ısimi adına Dilçilik İ nstitutu, M.MaqomayeV' adına Azarbaycan Dövlat Filarmoniyası, Heydar aliyev adına Bakı Beynalxalq Aeroportu, Az.ırbaycan Dövlat N.ışriyyatı, M.Mirqasımov adına Respublika Klinik Xastaxanası, Beynalxalq Qadınlar Günü, Ağstafa Ray on T.ıhsil Şöb.ısi . . . 20. The names of orders, medals, works of art, operas, ballets, films, newspapers, journals, cinemas, hotels, publishing houses, cafes, restaurants, camps, canteens, shops and ete. are written with quotation marks and with the capital letter: « .İ stiqlal» ordeni, «Azarbaycan Bayrağı» ordeni, «Ata va oğul» povesti, «Yeddi g9z�b� baleti, «Uzaq sahillarda» filmi, R u R ], s e crisper, I gr_ [ s ( d ) k R i s p e ] s e battre, I I I gr. [ s ( cı ) ba t R] frapper, I gr. [ f R a p e] attaquer, ı gr. [ a t a k e ] , tomber, ı gr. [ t 5 b e ], se j eter, I gr. [s( d ) 3(d ) t e ] chanceler, ı gr. [ J ü s( d) l e ], t ituber, I gr. [ t i t y b e ], vacitıer, I gr. [ v a s i 1 e ] balancer, ı gr. [ b a ı ü s e ], ballotter, I gr. [ b a ı ::> t e ], agiter, I gr. [a g i t e] balancer, ı gr. [ b a ı ü s e ] , b a l l otter, 1 gr. [ b a ı ::> t e ], agiter, I gr. [a g i t e] trembler, I gr. [ t R ü b 1 e] , secouer, I gr. [ s d k u e ] , grelotter, 1 gr. [ g R ( J) ı ::> t e ) se ıutter, I gr. [ s ( ;;) ) ı u t e ] , se battre, l l l gr. [s(d) b a t R ] rentrer, 1 gr. [ R ö t r e ]



to di ve [dayv]



plonger, ı gr. [ p l S 3 e ]



to turn [t�:n]



tourner, I



gr.



[t u R n e]



..



R.H8BİBLİ



1 48



iiiiiii-



t



·



ii iiii ii iiii _.iiii_ iii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii ii ii __iiiiiiii ii iiii ii iiii A Z a RB A Y C A N D İ L İ.



TaY İ N avaZL İ KL8Rİ



T�yin �v�zlikl�ri har, bütün, öz, filan, eyni, bazi sözl;;)rind;;)n ibar;;)tdir. Onlar hansı? sualına cavab verir. BEL i RS i Z ZAM İRLER Belirsiz zamirler har, bütün, öz, filan, eyni, bazi sözlerinden ibaretdir. Onlar hansı? sorusunu cevaplar. OllPE�EJIHTEJibHbiE MECTOHMEHIIH K onpe.rı;eJIHTeJibHbiM MeCTOHMeHHSIM B a3ep6aH,U)KaHCKOM S13biKe OTHOC51TCSI CJIOBa öz, har, bütün, filan, eyni, bazi. ÜHH OTseqaıoT Ha sonpoc hansı? ATTRIBUTIVE PRONOUNS Har, bütün, öz, filan, eyni, bazi are attributive pronouns. They answer the ques­ tions hansı? LES PRONOMS ATTRIBUTIFS



Les pronoıns attributifs sont: har, bütün, öz, filan, eyni, bazi. l ls repondent a la questıon h ansı" ?. Az;,rbaycan ca



h�r



Tü rkc;,



her



Rus ca



Frans1zca



İngilisc;,



Ka)l(,ll biM, BC.H KHH



every, each [evri , i : ç]



chaque (J a k ]



al l, who le [o : l, hou l ]



tout [ t u ] , t ou s [ t u s ] , toutes



[kajdıy, vs�kiy] bütün



ÖZ



l



tüm



kendi



I ) see b, sc.s�, see ; 2 ) uenhı H [ ves, vsya, vsyo, tse l ıy ı CBOH [svoy]



filan



falan



TaKOH-TO, HeKTO [takoy-ta, nekto]



eyni



aynı



b:Jzi



bazı



H.UeHTHY H hl H, OAHH � KOBblH [ identiçnıy, adinakovıy] HeKOTüpb!H, l.fHOH, Koe-KaKoi1 [n ekatony, inoy, koye-kakov]



[t u t] mon [m 5], ma [ m a ] , ton



my, h i s, her, its [may, hiz, hö:, its]



ı



[ t 5 ] , ta [ t a ], son [ s 5], sa



somebody, someone [sambad i, samvan], such-andsuch, so-and-so [saç �nd saç, so Jnd so] identical , same [aydentika l , se y m ] certain, another, s om e [ s ötn �naz:.J, s am]



,



[ s a ı , notre [ n : H R ] , votre [ v ::>t R], ses [ s e ] quelques [k E 1 k d ı



meme [ m E 111) certain [ s E R t E ], certaine [S E R t E n ]



. R. H aB/.BL/ iii __iiiiiiii iii • ii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii _ iiiiiiii iii iiii



t·



l 49



ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii ii iiiiiiii ii iiii ii iiii İ İ z D L A a RB AY CA N



1'- iiiiiiii ii iiii ii ii



1 . HJr çiçJyin öz �tri var. 2 . O, bütün dJrsldrindJn yüks�k qiymJt alır. 3 . Biz bütün qüvv;;,mizi V ;;,t;;,nin müdafı�sin;;, h;;,sr edirik. 4 . Şairl�r oy la ğı bu �ziz vJtdn ŞikayJt e l;;,yir öz keçmişindJn . . . HJr soyuq daşına bir ox sancılmış, Onun xdyalıdır h�r küskün baxış . 5 . B�zi şagirdlJr d�rs� yaxşı hazırlaşa bilmirl;;,r. Çalışma 1 94 . Oxuyun, tayin avazliklarini göstarin.



Çalışma 1 95. Buraxılmış sözlari artırmaqla köçürün.



1 . MJn . . . adama sirr vermJrJm. 2 . Bülbül . . . göz�l vilay;;,tini buraxıb, bir bağa köçdü, . . . quşları . . . dtrafına yığıb onlara ndğm� öyrdtm�k istddi . Amma . . . quş . . . ana­ sının öyrdtdiyi sdsld oxudu. B ircd tutuquşu onu tdqlid ed� bildi. Sözlar: har, öz, bütün Çalışma 1 96 . Köçürün, tayin avazliklarinin altından xatt çakin.



1 . Mdn sdni öz evimiz� aparacağam. 2 . Eyni vdziyydt yend tdkrar olundu. 3 . Fdrhad hdr gün Aslana deyirdi ki, mdnd filan kitab lazıındır. 4 . Bütün kJndl ildr böyük fddakarlıqla çalışırlar. 5 . Sanki bir şeirdir hdr şux mJnzJrd, hdr yosunlu qaya, hdr sdrin ddrd. 6. Bu zarafatlara KJrim gülümsdydrdk hdmişd eyni cavab ı verirdi . G EY İM



Azarhaveanca



Ru s ca



Tü rkca



İ ngilisca



geyım



elbise



oı::ı.e)f()J.a (adejda)



c l ot hes [klouzs]



pal to



pal to



na.rıhTO (palto)



plaş



mıaıu. (plaş)



kürk



yağmur l uk, pardösü kürk



ı::ı.y6neHKa (dublönka)



over coat [ ouv� kout] raincoat, cloak [reynkout, klouk] sheepskin coat [şi : pskin kout]



kostyum



takım elbise



KOCTJOM (kastyum)



penc�k şalvar



ceket p anta l on



nHı::ı.)l( aK (pidj ak) 6plOKH (bryuki)



�t�k, yubka alt paltan



etek iç çamaşırı



köyn�k



göm l e k



J06Ka (yubka) H mKHee 6en be ( n ij neye be lyo) py6arnKa (rubaşka}



yun köyn�k, cemper



kazak



CBHTep (sv iter)



kravat



raJı cT_yK



qalstuk



(qalstuk)



costume, suit [kastyu : m , syu : t] coat [kout] trousers [trauz�z] skirt [sk�:t] underwear [and�ve�] sh i rt, chem i se [ş�:t, çimi : z] sweater [ svetg]



tie [tay]



Fransızca



vetement m. [v E t mü] man teau m. [ m ü t o ] impermeable m. [E p E R m e a b l ] fou rruref [ f u R y : R ], manteau (m. ) de peau de mouton [mo t o u(J) p o m u t 5] costume m. [ k :ı s t y ın ]



veste.f [ v E s t ] pantalon m [ p u t a l 5] j up e .f [ 3 y p ] sous-vetement m. [S U V E t tn Ü ]



chern isef [J ( d ) m i : z ] le putl-over en laine [ p y } ::ı V E R Ö l E n] cravatef [ k R a v a t]



iiii-



R.HaBİBLİ



1 50



�i



t ·



iii iii � iii ii iii iiii ii iiii iii ii iii ii iii iiii iii iiii iii iiii iii ii iii iiii iii ii iii iiii iii iiii iiiiii ii iiii A Z a RB A Y C A N D İ L İ



·-



�le� k xalat



e ldiven bornoz, göm lek, sabah l ık



nep4aTKa (perçatka) xruıaT (xalat)



co rab



çorap



göd�kç� kofta



b l üz



l.fYI10K, HOCOK (çulok, n aso k) KYPTKa (kurtka) 6ny3Ka, KOcpTa ( b luzka, kofta) nnaTbe (platye) o6y sb , ryq)Jul (obuv, tuflya) canor (sapoq)



mo nt



paltar ayaqqabı, ç;,km� uzunboğaz ç;,km;, yay ayaqqabısı



giysi, e lbise ayakkabı



ev ayaqqabısı



çizme



glove [ q lav] dressing-gown [ dresinqqaun]



·



stocking, sock [ stokinq, sok] jacket [ c�kit] blouse [blauz] dress [dres] shoes [ şu:z] boot [bu :t] sandal s [s;,ndlz]



terl i k



60COHO)I(KH ( basanojki) Tano4KH (tapıçki)



papaq x�z kürk



şapka kürk mont



wan Ka (şapka) wy6a (şuba)



cap [k�p] fur coat [fö: kout]



ş�rf



atkı



wapcp (şarf)



scarf [ska:fJ



terl ik



slippers [sl i p�z]



gant 1 '1. [ g ü ] peign oir m. [ p E Jl w a : f: ] , chemise ([.) de nu it (J d m i i : z J ( b ] c hau �.sures p l. f [J o s y :R] botte: ) pl. f [ b :> t ] nu-pi eds p/. P i e]



m.



[n y



souliı!rs pi. m. [s y 1 i e ] ch apı!au m. [ .f a p o ] fourr uref [ f y R y : F: ] echar-pe f [e J a R p ]



İ SM İ XaBaR



İsmi x�b�r dedikd�, isim, sif�t, say , �v�zlik, el�c� d � m�sd�r, feli sif�tl� ifad� olunan cüml� üzvü nJz�rdJ tutulur. AzJrbay can dilind� adlar xüsusi ŞJkilçilJr - XJbJrlik ŞJkilçil�ri vasitJsilJ qrammatik cJhJtd�n forn1alaşınış XJbJr kimi çıxış edJ bil ir. XJbJrlik ŞJkilçil�ri aşağıdakılardır: ŞJXS II ŞJXS III ŞJXS I



I ŞJXS II ŞJXS III ş�xs



-am , -Jm, - y an1, - y Jm -san, -sJn -dır, -dir, -d u r, -dür -ı q , i k , - uq , ü k ; - y ıq, - y ik, - yuq , y ü k -sınız, -sınız, -s un uz, -s ünüz -dır(lar) , -dir (lJr) , -dur(lar), -dür(l�r) -



-



-



XJbJrlik ş�kilçilJri vurğu qJbul etmir. Saitl� bit�n isimlJrd� I ş�xs� ai d ş�kilçilJrin (t�kd� v� c�mdJ) JVVJlin�' y bitişdiri ci samiti artırılır. M�sJI�n : Man balıqçı-y-am. B iz danizçi-y-ik. İsmi x�bJrin tJsdiq forması adiara x�b�rlik ş�kilçil�ri bitişdirilmJkl � düz�ldil ir. MJsJl�n : Biz insanıq M�n insanarn Siz insa nsı n ı z s�n insansan



R.HBBİBLİ iii:ii-



__.i



151 i ii iii iiii iiiiii iii;i ii iii iiii ii iiii ii iiii ii iiiiiiii ii ii ii ii ii iiii ii ii ii iiii ii • ii iiiiiiii ii iiii A z a R B A Y CA N Dİ L i



t 1,-·-



O insandır Onlar insandır (lar) İsıni x�b�rin in kar forması deyil sözünün köm�y i il� düz�lir. Deyil sözü qoşulduğu addan ayrı yazılır. X gbg rl i k ş �ki lçi lgri deyil sözüng bit işdirili r . M�n t g l�bg deyilgnı Biz t�bb� deyi lik Sgn t�l�bg deyil sgn Siz tgl�b� dey i l siniz O t�l�b� deyil(dir) Onlar t�l�b� deyildir(l�r) (deyill�r) Var, yox, bas, m ü m kün, lazım, garak sözl�ri dg ismi x�bgr kimi i şl g n i r v� heç b ir sua la cavab vermir. Mgsdlgn: Mgnim sizdg n b i r xahişi m var. Orada heç k im yoxdur. H�lglik bunlar hasdir vg s . İ di, i miş k ö ıngk ç i sözl�ri aid olduğu söz v g söz bir lgş m g} gri ilg birg;l i s mi xgbgr olur. Mgs � l g n : Galanh:ır talabalar idi. İ SM İ HABER (ADFİİL) İsmi haber d enildi ğ in de , isin1, sıfat, sayı, zamir, ve mastar, sıfat fi i l l e ifade edilen cümle öğeleri dikkatte tutulur. Azericede adlar özel ekler - haberlik ekieri a ra c ılığıyla gramatİk açıdan kalıplaşmış haber (yüklem) gibi mey dana gelebilir. Haberl ik ekieri şun l ardır :



ş�xs II şgxs lll şgxs I



I ş�xs II şgxs III şgxs



-san, -sgn



- aın , -gm , -yam , - y gm -·



d ı r , -dir, - d ur , - d ür



�



ü k ; -yıq, -yik , - yu q, - y ü k -sınız, -siniz, -sunuz, - sünüz - dı r(l ar) , -dir (lgr), - d u r(l a r) , - d ü r(lg r)



- ı q , -ik , - u q,



-



t:ı k



� c:ım



Haberlik ek i er i vurgu kabul etm ez . Ünlüyle biten isimlerde I şahsa ait ekierin (tekil ve çoğul) önüne y kaynaştırma ünsüzü eklenir. Ö rn e k : Man bahqçı-y-am. Biz danizçi-y-ik. İsmi haberin onay forması adiara haberl ik ekleri ni eklemekle meydana g e l i r . Örn ek : B iz insanıq M�n insanarn s�n insansan Siz insansınız O insandır Onlar insandır(lar) İ smi haberin olumsuzu d ey il sözünün yardımıyla meydana gelir. Deyi I sözü addan ayrı yazıl ır. Haberlik e k i eri deyil sözüne biti ştirilir . B gn tg}gbg deyilgm. B iz tgl�bg deyilik Sgn t�l�b� d ey i l s gn Siz t�lgbg degilsiniz Onlar tgl�bg deyildir(lgr) ( deyi l l�r) O tg}gbd dey i ldir Var, yox, bas, mümkün, lazım, garak sözleri de adfıil gibi kullan ı lı r ve hiç bir soruya cevap vermir. Ö nıek : Manim sizdan bir xahişim var. Orda heç kim yoxdur.



R.H8BİBLİ



1 52



iii;;;;ı;;;iii;



ii



t



.



ii ii ii iiii ii iiii iiii ii iiii . iii iii _. iii ii ii ii ii ii iii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii A Z a RB A Y C A N D İ L İ



Halalik bunlar hasdir ve b . İ di, imiş yardımcı sözleri ait olduğu söz v e söz takunlar ile beraber i sm�. haber olur. Örnek: Galanlar talabalar idi. HMEHHOE CKA3YEMOE liMeHHoe cKaJyeMoe



-



3TO CKaJyeMoe, Bhıpa)l(eHHoe cymecTBHTeJibHhi M , npunara­



TeJibHbiM, T.IHCJIHTeJibHbiM, MeCTOHMeHHeM, a TaiOKe HHcpHH HTHBOM H rrpH Y:acTHeM. B a3ep6aif,ı:pKaHCKOM 513biKe HMeHHbie t.ıaCTH pet.ıH rıpH TIOMOIUH a k ] chevre f [ J E : v R ] mouto n m . [ m u t 5 ]



AZaRBAYCAN Dİ Lİ in�k heyvan



i nek hayvan



Kopo sa ( karova) :>KHBOTHOe U ivotnoye)



COW [kau) animal [�n im� I]



quş örd�k s�rç�



kuş ördek serçe



nTHUa (ptitsa) yrKa (utka) sopo6ei1 (varabey)



bird [b�:d] duck [dak] sparrow [sp�rou]



bülbül



bülbül



coJJosei1 (salavey)



qaranquş



kırl angıç



naCTOl!Ka ( Jastıçka)



nightingale [naytingeyl] swallow [svolou]



i lan dovşan



yı lan tavşan



meymun bahq



maymun balık



3Mejl (zmeya) 3aHU, KpOJJMK (zayats, krolik) o6e3bHHa (abezyana) pbı6a (rıba)



snake [sney k] hare, rabbit [he�, r�bit] monkey [man ki] fısh [fiş]



h�ş�ra4 böc�k



böcek



qaz h ind toyuğu



kaz h indi



insect, beetle [insekt, bi:tl] goose [qu : s] turkey [tö:ki]



quzu ağbal ıq



kuzu mersin bal ığı



HaCeKOMOe (nasekomoye) rycb (qus) HH.IUOK, HH)leHKa ( i ndük, indeyka) HfHCHOK (yaqnönok) 6eJJyra (beluqa)



midi bahğı somğa bal ığı



midya balığı somom balığı



MH)lHH (midiya) ceMra (sömqa)



lamb [ l�m] white sturgeon [ vayt stec�n] mussel [masi] salmon [s�m�n]



yeng�c siy�n�k n�m bal ığı



yengeç ringa ba1 ığı mersin bal ığı



Kpa6 (krab) cene.uKa (selödka) oceTP (asötr)



crab [kr�b] herring [herinq] sturgeon [stec�n]



xanı bal ığı ay ı fı l



levrek ayı fı l



OKYHb (okun) Mense.nb (medved) CJJOH (slon)



perch [p�:ç] bear [be�] elephant [el if�nt]



tutuquşu



papağan



nonyraii (papuqay)



parrol [ p�r�t]



qarışqa b� bir



karınca leopar



Mypaseii (muravey) neonapn (leapard)



ant [�nt] leopard [ lep�d]



qurd, canavar



kurt



BOJlK (voJk)



wolf [vulf)



şaxs



1 57



vachef [ v a J ] an imal m. [a n i ma l] oiseau m . [ w a z o ] canard m. [ k a n a : R ] moineau m. [m w a n o] rossignol m. [ R :> s i n => l ] colombe m. [ k :> l :> m b ], hironde llef ( i R :> d E I ] serpent m. [s E R p E ] lapin m. [ 1 a p t ], lievre f [ l i j c v R ] s i nge m. [ s f: : 3 ] poisson m. ( p w a s 5] insecte m . [ E s E k t ] oief [ w a ] d inde m . [ d E : d ] agneau m . [a n o ] grand estu rgeon m. ( g R Ö t E s t y R J 5] moule m. [m u 1 ] coq u i l lage m. [ k :> k i j a : 3 ] crabe m. [ k R a b ] hareng m. [a R ö ] esturgeon m. [ E s t y R 3 5) perchef [ p E R J ) ours m. [ u R s ı elephant m. [e l e f ö] perroquet m. ( p E R :> k E ) fou rm if [ f u R m i ı leopard m. [ I e o p a :R] loup m . [1 u ]



KATEQORİ YASI



Ş�xs kategoriyası xüsusi ş�kilçil�r vasit�sil� �m�l� g�l ir. Bu ş�kilçil�r� şaxs şakilçilari dey ilir. Ş�xs ş�kilçilgri fell�r� qoşulur v� h�r�k�tin hansı ş�xs� aid olduğunu göst�rir. Mdsd}gn: yazıra m, aldı, danışırsan, dayanın, d inlayirik, oxusun, baxacaqla r v� s .



R.HaBİBLİ -..-.-.-.-.-.-.--.-.-.-.1 58



�



Tak I ş�xs: -am, -�m , -yam, -y�m; ım -im, u m, üm -



,



-



-



·-_.-___._____.____.._.__. A Z a RB A Y C A N D İ L İ Cam - ıq , - i k. -uq , -ük; -aq, -�k



I l şdxs: -san, -sd n : -n



-sın ız, -sin iz, -sunuz, -sünüz; nüz; -ın, -in, -un, -ün



nı ş�xs: -sm, -sin, -sun, -s ün (dmr formas ı).



-lar, -Idr



-n ı �� -



- n ı z, -n uz, -



başqa hallarda ş�ki lçisiz



ŞAHlS EKLERİ Ş ahıslar özel ekler alarak meydana gelir. Bu eklere



şahıs ekieri



denir. Şah ıs ekleri



fiiliere ilave edilir ve hareketin hangi şahsa ait olduğunu belirtir. Örnek:



danışırsan, dayanın, dinlayirik, oxusun, baxacaqlar



ya:zıram, aldı,



vb .



KATErOPII$1 JIIIU:A Kareropıuı n11:ua o6pa3yerc� c rroMOIUhiO crreUHaJihHhiX acpcpHKCOB. C•ın ı Ha3hiBa­



ıorc� JIUqHbiMH TOpOMY



a�«JıHKC3 M H .



OTHOCHTCJl



IlpHCOe,rı;HH��Cb K rnarony, OHH o603Ha'tJ.aiOT J1 HUO, K KO­



)leÜCTBHe.



dinlayirik, oxusun, baxacaqlar



HarrpuMep :



yazıram,



aldı, danışırsan, dayanın,



H ı:ı.p .



CATEGORY OF PERSON Category of person is formed with the aid of special suffıxes . They are called



son suffixes.



per­



Person suffıxes j oin verbs and indicates the belonging of action to the can­



crete person, for examp l e :



yazıra m, aldı, danışırsan, dayanın, dinlayirik, oxusun, ba­



xacaqlar. LA CAT E GORIE DE PERSONNE



La categorie de personne se form e a 1' ai de des terminaisons speciales. On I es



sonnelles expriment appartenance d ' action a quelle personne . Par exemp l e :



nomme des terminaisons personnelles. On les aj oute aux verbes et les term inaisons per­



aldı, danışırsan, dayanın, dinlayirik, oxusun, baxacaqlar



yazıram,



ete .



Çalışma 209. Şaxs şakilçilarini göstarin. Tüf�ngl�ri götürüb qatardan düşdük. Qaınışlığa tdrdf yönd ldik. Ataın m�n� bir t�r�fd� oturub gözl�m�yi tapşırd ı . M�n böyük bir ağacın altında uzandım . Alaın v� Sadıq dayı qamışların arası il� göl� t�r�f getdil�r.



Çalışma 2 1 0 . Oxuyun. Şaxs şakilçilarinin altından xatt çakin. 1 . M�n son d�f� ataının üzündJn öpm�k, sonra İsJ hJıniş�l ik ayrı lı b getm�k



R.HaBİBLİ



ii



iiii•



t



iii iii ii iii ii iiij;jii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii iii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ... A Z a RB A Y C A N D İ L İ 1 59



·



istgyiram. 2 . Hamı ondan istifadg etm�yg çalışacaq. 3 . Onu qaytarmağa zghmat� sarı, Çalışsan da birdir, çalışmasan da . . . 4 . Mani yadınızdan çıxarmayın, b�lka bir d� görüşm�dik. 5 . Onu tapın, bura g�tirin! 6 . Bu uşağın dedikl�rini yazarsan. 1 . She is a good woman. 2 . I am a student. 3 . They are teachers. 5 We are new students. 6. You are a doctor. 7. Those books are new. Çalışma 2 1 1 . Azarbaycan dilina tarcüma edin.



This text is good.



BaDaN Ü ZVL8Rİ



Azarbaycan ca baş saç alın göz



baş saç alın göz



ronosa ( qalava) BOJTOCbl (voJ ısı ) no6 ( lob) rmn (qlaz)



head [hed] ha ir [he�] forehead [fo ri d] eye [ay]



qaş burun kirpik ağız dodaq di l diş üz yanaq qulaq boğaz boyun çiyin qol �ı dirs�k



kaş burun kirpik ağız d udak dil diş yüz yan ak kulak boğaz boyun omuz kol el dirsek



eye bro w [ aybrau] nose [nouz] eyelash [ayl�ş] mouth [mauz] J ip [Jip] tongue [ tanq] tooth [tu :s] face [feys] cheek [çi : k] ear [i�] throat [ srout] neck [nek] shoulder [ şould�] arın [a:m] hand [h�nd] elbow [elbou]



bannaq



parmak



6posb (brov ) Hoc (nos) pecHHu,a (resnitsa) poT (rot) ry6a (quba) Jl3hi K (yazık) 3y6 (zub) JI H U.O ( l itso) ı.ueKa (şeka) yxo (uxa) ropno ( qorlo) rue11 (şeya) nneııo (pleço) pyKa (ruka) pyKa (ruka) JlO KOTb ( lokıt) nan e u (palets)



d ı rnaq d�ri



tırnak deri



nail [neyi] skin [skin]



bel



bel



HOrOTb (noq ıt) KO:>Ka (koj a) nmiCHHUa



qarın ayaq kür�k ür� k qa n böyr�k diz ağciy�r qaracıy�r m� d g



4.



Türkca



k ar ı n ayak, bacak sırt yürek, kalp kan böbrek diz ak ciğer kara ciğer m ide



Rusca



İngi l isca



fı nger c�ı barmagı) [fıng�] . toe (ayaq bann ağ ı ) [tou] 1oins [ loyns]



(poyasn itsa)



U ivot) Hora (naqa) cnHHa (spina) cep.nue (serdtse) KpOBh (krov) noııKa (poçka) KOlleHo (kalena) nerKHe ( l ök k iye) nel.feHb (peçen)



)KH BOT



)KCJTY.AOK (l_eludık)



stomach [stom�k] foot, leg [ fut, leq] back [b�k] heart [ha:t] blood [blad] kidney [kidni] knee [n i : ] l ung [ laq] l iver [ l iv ]



stomach [stam�k]



Fransızca tetef [ t E t ] ch eve u m. [J v 0 ] front m . [ f R 5] ceil m. , I es yeux p/. [ 0 j ], [ l e z j 0] sourcil m . [s u r s i ] nez m. [ n e ] cil m. [ s i l ] bouchef [ b u .f ] levref [ 1 E : v R ] languef [l ö : g ] dent m. [ u ö ] v isage m. [ v i z a : 3 ] jouef [ 3 u ] oreille f [ ::> R c j ) gorgef [ g ::> R 3 ] cou m. [ k u ] epaulef [ e p o l ] bras m . [ b R a ] main m. [ m E: ] co u de m . [ k u u ] doigt m. [u w a t ], ortei1 m . ( ::> R t E j ] clou m. [k 1 u } peau f [ p o ] 1es reins m. pl. [ l e R E ] ve n tre m. [ v ü : t R ] pied m. [ p j e ] dos m. [ J o ] cceur [ k ce: R ] san g m. (s ö ] re i n m. [r E: ] gen o u m. [ 3 ( J ) n u ] poumon m. [ p u m 5 ] fo i e m. [ f w a ] estomac m. [ c s t ::> m a ]



R.HaBİBLİ ._._._._._._._._._._._.__ 1 60



� ·



·



._._____________________. A Z a RB A Y C A N D İ L İ



QEYRİ-M Ü 8YY8N 8V8ZL İ KL8R



Az;)rbaycan dilind;} işl;}n;}n qeyri-mü;}yy;}n ;}V;}Zlikl;}r bunlardır: kimsa� biri, kimi, filan kas, ham ı, h ara, bazisi V;} s. Bunlar ki ın? n;}? suallarına cavab verir. K i nı, na, har �v�zlikl�ri isa, kas �datları v� b�zi başqa sözl;)rla işianarak qeyri-müayyanlik bildirir. Masalan : kim isa, na isa, har kas. BEL İ RS İ Z ŞAHlS ZAM İ RLERİ



Azericede kullanılan belirsiz zamider şunlardır: kimsa, biri, ki m i, filankas, hamı, hara, bazisi ve b. Bunlar kim ? na? sorularını cevaplar. Kim , na, har zamirieri isa, kas edatları ve bazı bu gibi sözlerle kullanılarak belirsizlik belirtir. Örnek: kim isa, na isa, har kas. HEOUPEAEJIEHHhiE MECTOUMEHUR



Heonpe,ueJieHHhiM MeCTOHMeHIUIM B a3ep6aH,U)I(aHCKOM R3hiKe OTHOCSITCR CJIOBa kimsa, biri, kimi, fila n kas, hamı, hara, bazisi H np. 3TH MeCTOHMeHHR oTseqaıoT Ha sonpocLI kim ? n�? MecTOHMeHHR kim, na, har, coeıı.uHUBIII H Ch c qacruQaMH� is�, k3s H pRJJ.OM ,npyrMx CJIOB, TaiOKe o6pa:ıyıoT Heonpe,neJieHHhle MecTouMeHu11 : kim is�, n� is3, har kas. K



INDEFINITE PRONOUNS



There are following indefınite pronouns in the Azerbaijanian language: kimsa, biri, kimi, filankas, ham ı, hara, bazisi. They answer the questions ki m ? na? The pronouns kim, na, har when using with the particles isa, kas and some other words ınean uncer­ tainty, for example: kim isa, na isa, har kas. LES PRONOMS IND E FINIS



Les pronoms indefınis employes en azerbai'djanais sont: kimsa, biri, kimi, filankas, hamı, hara, bazisi ete. lls repondent aux questions kim? na? Les pronoms kim, na, har employes avec les prepositions isa, kas et avec les autres mots expriment l ' indetermination. Par exemple: kim isa, na isa, har kas . Az�rbav c anca



kim s� (kim is�) ı



T ü r kc�



kimse



Rus c a



HeKTO, KTO-TO [ nekto,



kto-ta]



İ n ei lise�



someone, somebody [samvan, sambad i]



l'ransızca un certain [ � s E R t � ] , quelqu' un



[ k E 1 i< ce ]



biri



biri , birisi



HeKTO, HeKH H (nekto, nekiy]



kimi



k im i( si)



KTO-TO (kto-ta]



filan k� s



kimse



TaKOH-TO (takoy-ta]



ham ı



hepsi



n � i s� ( n�s�)



ne ise



ıno-To [ şto-ta]



someth ing [samsinq]



h�r�



herkes



KIDK)J.biH [kajdıy]



every [ev ri]



b�zisi



bazısı



KOe-KTO (koye-kto]



some [sam]



h�r k�s



herkes



h�r şey



her şey



BCj{KJ.iH, KIDK)l.biH [vs�kiy, kaj dry] see [vsyo]



anyone, everyone [en ivan, evrivan] everyth ing [evrisinq]



see [vse]



someone, somebody, certain [ samvan, sambad i, sötn] someone, somebody [sam van, sambad i] such-and- such, so-and-so [saç �nd saç, s o �nd so] everybody [ evribad i ]



que lqu 'un [k E l k ö: ], un certain [cr � E R t E ] quelqu 'un [k E l k �] un te) ( re t E ı ) tout, t ou s [ t u ] , to ute, toutes [ t u t ] que1que chose [k c ı k a J o:z] chaqu'un [ J a k ce ] , chaqu'une [ J a k y n] certain [s E R t E ], certaine [s E R t E n ] chaque personne [Ja k p E R S J O] tous les choses [ t u ı e J o : z ], toutes les choses [ t u t ı e J o:z]



Çalışma 2 1 2 . Köçürün, qeyri-nıüCJyyCJn CJVCJzliklCJrin altından xCJtt çakin. 1 . Qatarı yola salan h�r bir k�s �lini qaldırıb yell�yirdi . 2 . P�nc�r�nin qabağından



kim is� keçdi. 3 . O, m�n� n� is� dem�k ist�yirdi . 4. Mirz� S�f�ri ham ı tanıyırdı. 5 . H�r� öz işi il� m�şğul idi . 6 . Filank�s s�ninçin filan söyl�di. 7. Kimi yem�k yeyir, kimi içir, kimi q�lyan ç�kirdi. 8 . H�r k�s g�r�k öz sözünün yerini bil�. Çalışma 2 13. Oxuyun, qeyri-müayyan avazliklari tapıb göstarin.



Biri Ayı il� dost olur. Onu evin� qonaq d�v�t edir. Bütün dostlarına, qohum­ �qrdbasına da x�bdr verir. Hamı kişinin evind top laşır. Qızğın mdclis başlanır. Kimi maraqlı söhbgt}gr edir, kimi keçmişddn danışır . Bgzildri isg sakitcg qulaq asırlar. Ş�n m�clis başa çatır. Hdr� bir t�r�f� yollanır . . . FEL İ N ZAMANLARI İ ndiki zaman



İndiki zaman iş v� h�r�k�tin danışılan zaman baş verdi yi ni bildirir. F elin indiki zamanı -ır, -ir, -ur, -ür ş�kilçisi ild �m�ı� g�lir: yazır, tikir, quru r, görür. İndiki zaman fell�ri na edir? na olur? suallarına cavab verir. Sonu saitl� bit�n fell�r� indik i zaman ş�kilçisi artırdıqda söz kökü il� şdkilçi arasına bitişdirİcİ y s am i t i �lav� olunur: başlayır, işlayir, qoruyur, bürüyür. İndiki zaman fel l�ri zaman ş�kilçil�rind�n sonra ş�xs ş�kilçil�ri q�bul edir.



1 62



R.HaBİBLİ



iiiiiiii-



t



_____iiiiiiii i iiii iii iiii iii iiii iii -iii iii ii iiiiiiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii i İ a N L Y C Z A RB A A D ı.·-



F İİ L İ N ZAMANLARI Şimdiki zaman



Şimdiki zaman iş ve hareketin konuşulan zaman yapıldığını belirtir. Fii lin şimdiki zamanı -ır, -ir, -ur, -ür ekli ile meydana gelir: yazır, tikir, q u ru r, görür. Şimdiki zaman fiilieri na edir? na olur? sorularına cevap verir. Sonu ünlüyle biten fiiliere şimdiki zaman eki eklenince söz kökü ile ek arasına kaynaştırıcı y ünsüzü eklenir: başlayır, işlayir, qoruyur, bürüyür. Şimdiki zaman fiilieri zaman eklerinden sonra şahıs eklerini alır. BPEMEHA rJIArOJIA HacToHmee BpeMH



rnaron B HacTo.sımeM BpeMeHM o6o3HaqaeT .ue:HcTBMe, KoTopoe coaepıııaeTc.sı B Mo­ MeRT peliM. HacTo.sımee apeM.sı rnarona o6pa3yeTc.sı c noMomhıo acpcpHKca -ır, -ir, -ur, Ür: yazır, tikir, quru r, görü r M ,Up. fJiafOJlhl B HaCTO.sii.UeM BpeMeHH OTBellaiOT Ha BOll­ pOChi na edir? na olur? TipH npHCüe)::Ui H eHUH K rJiafOJlaM C fJiaCHhiM Ha KOHUe a4l4lHKCOB HaCTO.SIIUero BpeMeHM Me)I(,Uy KOpHeM H acpcpHKCOM yrroTpe6n.sıeTC.sl COfJiaCHhiH y, HanpHMep : başlayır, işlayir, qoruyur, bürüyür H .up. TENSES OF VERB The Present Tense



The Present Tense indicates action that takes place at the time of speaking. This tense is formed by the suffıx -ır, -ir, -ur, -ür: yazır, tikir,q u rur, görür. In the Present Tense verbs answer the questions na edir? na olur? When verbs with the end vowel join the suffix of the Present Tense, the connecting consonant y is added between the root and suffix of the word: başlayır, işlayir, qoruyur, bürüyür. Verbs in the Present Tense j oin person suffixes after the tense suffixes. LES TEMPS DU VERBE LE PRE SENT



Le present indique le travail et 1 ' action qui a lieu dans le meme temps du discours . Le present du verbe se forme a l ' aide des terıninaisons -ır, -ir, -ur, -ür: yazır, tikir,



t , _



R.HaBiBLİ iii;i



ii



iii iii iii ii ii ii ii ii ii iiiiiiii ii A z aRB A Y CA N D İ L İ



ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii ii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iiiiii



1 63



iiiii



·,_



qurur, görür. Les verbes employes au present repandent aux questians na edir? na olur? On aj aute la cansanne y unifiante entre le radİcal et la terminaisan aux verbes se terminant par une vayelle quand ils prennent la terminaisan du present: başlayır,. işlayir, qoruyur, bürüyür. Les verbes employes au present prennent les terminaisons personnelles apn!s les terminaisons temporel les. Çalışma 2 1 4 . Köçürün, fellarin altından xatı çakin. Üstünda sualını göstarin.



Yaxşını da, yamanı da tez görür. Gördüyünü düz tanıyır, düz görür. Ağıl k�sir, könül duyur, göz görür. Sözmü çatar qüdr�tin� bu xalqın? (Zalimxan Yaqub)



Fe/lar hansı zamanda işlanmişdir ? Zaman şakilçilarini deyin.



Çalışma 215. Oxuyun.



aJ.. ı aJ.. ı �ı i �ı i �ı i i J.. � a ı ı yaği . . . yır, başi . . . yır, işi . . . yir, parçaL . . yır, dini . . . yir, dişi . . . yir, r�ngl . . . yir Çalışma 2 1 6. İsimlarİn son harfini dayişmakla indiki zaman jel/ari düzaldib yazın.



üzük, hörük, bilik, uçuş, yağış



Çalışma 2 1 7. Oxuyur, yazır indiki zaman fellarini şaxsa göra dayişib yazın. Şaxs şakilçilarinin altından xatt çakin. Çalışma 2 1 8. Üzür, kilsir indiki zamanfe/larini şaxsa göra dayişin.



İND İ Kİ ZAMAN FELLaRİ N İ N şaxsa G Ö Ra DaY İ ŞMas i Şaxslar I şaxs



II şaxs



III şaxs



Tak m�n alır-am ın�n g�lir-�m m�n oturur-am m�n görür-�m s�n alır-san s�n g�lir-s�n s�n oturur-san s�n görür-s�n o alır o g�lir o oturur o görür



Cam



biz alır-ıq biz g�lir-ik biz oturur-uq biz görür-ük siz alır-sınız siz g�lir-siniz siz oturur-sunuz siz görür-sünüz onlar alır-lar onlar g�lir-l�r onlar oturur-lar onlar görür-l�r



Çalışma 2 1 9 . Oxuyun, nöqtalarin avazina şaxs şakilçilarindan uyğun galani alava edib köçürün. ı.



B iz h�r il k�nd� köm�y� gedir . . . 2 . Sintimizi özünlÜZ t�mizl�yir. . .



3.



s�n hansı



kitabiarı oxumağı sevir . . . ? 4 . M�n ev işl�rind� anama köm�k edir. . 5 . Siz n� vaxt yola düşür . . . ? 6. Onlar d�rs� birlikd� hazırlaşır . . . 7. O, hansı küç�d� yaşa . . . ? .



Çalışma 220. 8kir, qurur indiki zamanfe/larini şaxsa göra dayişib yazın. Çalışma 221 . Birinci sütundakl har bir söza ikinci sütundakl şakilçi/ardan birini alava etmakla söz düzaldib yazın.



-yür -yır -ır -ır -yur -ür -yır -ur



ç�k qoru gör bil sürü dur dara �rı



Çalışma 222. Oynayır, gözltJyir Jellarini şaxsa göra dayişib yazın. Çalışma 223. Aşağıdakz jel/ari kök va şakilçilara ayırıb yazın. Neca dayişiklik baş vermasina diqqat yetirin.



edir, gizl�dir, oynadır, söyl�dir, qaynadır, gözl�dir, titr�dir, t�rp�dir. Çalışma 224. Fellari indiki zamanda birinci şaxsin caminda va ikinci Ş:JXsin takinda işladin.



·



axtar, bil, öyr�n, maraqlan, ötür, qoru Çalışma 225. Fellara indiki zaman va cam şaxs şakilçilarini alava edib yazın. xoşla, ütülg, soruş, dinc�l Keçmiş zaman



İş v� h�r�k�tin danışılan vaxtdan �vvgl baş verdiyini bildirir. Keçmiş zamanın iki növü var: şühudi keçmiş zaman vg ngqli keçmiş zaman. Şühudi keçmiş zaman -dı, -di, -du, -dü şgkilçisi ilg düz�l ir. Bu keçm iş zaman ng etdi? ng oldu? suallarına cavab verir: yazdı, galdi, oxudu, görd ü . Naqli keçmiş zaman -mış, -n1iş, -muş, -müş ş�kilçisi il� düz�lir. Bu kcçıniş zaman n� etmiş? n� olmuş? suallarına cavab verir: baxmış, arimiş, oturmuş, görmüş. Keçmiş zaman fellgri şgxsl�r� gör� d�yişir. Qeyd :



Il şaxsin



takinda va caminda -mzş, -miş, -muş, -müş şakilçisinin son samili buraxıla bilar, masalan: alnıışsan - almı-san, alnıışsınız - almı-sınız.



Qeyd: Naqli keçmiş ikinci va üçüncü şaxsda -ı b, -ib, -ub, üb şakilçisi vasitasila da arnala galir: allhsan, durubsunuz, görübsünüz; alt b(dır), göriib(dür), durub(dur), gi,fih(lar). Geçmiş zaman



İş ve hareketin konuşulan zamandan önce yapıldığını belirtir. Geçmiş zamanın iki çeşidi var: -di ' li geçmiş zaman, -miş ' li geçmiş zaman.



B/ ii ii ii .Biiii ii aiiii ii Liiii ii iiii iii iiii iii iii Hiiii iii �iiii ��iiii� iii R.ii İii iiii



Y& ,ı.. • .. .



iiii iii ii iii ;· iiiiiiii iiii iii ii iiii ii iiii ii iiii iiii ii � ii iiiiiiii ii lii 6ii 5



AZaRBAYCAN DİLİ



.



-di'li geçmiş zaman -dı, -di, -du, -dü eki ile meydana gelir. Bu geçmiş zaman n3 etdi? na oldu ? sorularına cevap verir: yazdı, g�ddi, oxudu, gördü. -miş'li geçmiş zaman -mış, -miş, -muş, -müş ekli ile meydana gelir. Bu geçmiş zaman na etmiş? na olmuş? sorularına cevap verir: baxmış, arimiş, oturmuş, görmüş. Geçmiş zaman fiilieri şahıslara göre değişir. Not:



şahıs tekil ve çoğul haldeyken -mış, -miş, -muş, -müş ekinin son ünsüzü düşebilir, ör: almışsan - almısan, alnıışsınız - almısınız.



ll



N ot: -miş 'li geçmiş ikinci ve üçüncü şahısda -ı b, ib, -u b, -üb eki aracılığıyla meydana gelir: alıbsan, durubsunuz, görühsünüz, alıb(dır), görüb(dür), durub(lar), galib(lar) -



llpome,[J,mee opeMıı



fnaron B npoiii e,ı:uıı e M BpeMeHH o6o3Haı.ıaeT ..ueücTBHe, KOTopoe coBepmruıoch ı:ı;o MOMeHTa peq11. Tipoiii e..uınee BpeMH HMeeT JJ.Be rpaMMaTwqecKHe



1



ı



koup, ouvJkam ]



: can, to co pe [kan, koup]



deplacer, ı gr . [d e p 1 a s e ] , tran sferer, ı gr. [ t R ö s f e R e] chercher, 1 gr. [ J E R J e ] , foui l ler, 1 gr. [ f u i e ] trouver, I gr. [ t R u v e]



faire, I gr. [ f E : R ] , former, gr. [ f J R m e ], creer, I gr. [k R e e ], construire, I I I gr. [ k 5 s t R 4 i : R ], preparer, I gr . [ p R e p a R e ] acheter, 1 gr. [ a J( J ) t e ] . prendre, I I I gr. [ p R ö : d R ] augmenter. 1



gr.



[o g mö t e] ı ı



pendre, l l l gr. [ p ö : J R 1 c hass er, ı gr. l J a s e ] preciser, 1 g r. [ p R e s i z e ], spec ifıer, I gr. [ s p e s i f j e ] li er, 1 gr. [ I j e ]



im primer 1 gr . [ E p R i m e ] obtenir, l l gr. [ J b t d n i : R ], attei ndre, l l l gr. [a t r : d R ] , arriver (I gr . ) a . . . +infın itif



=



[ a R i v e a ] . parvenir ( l l l



gr.) a . . . [ p a R d n i R a ] pouvoir, l l l gr. [ p u v w a : R ]



�----------------�------------_J__________



----



1



1



1 74



R.HfJBiBLİ



müraci�t etm�k



başv urm ak



-.-..--.-.-..--.-.-..-.-



m�n i m s �m �k b��m�k



_



'_ , _____________.�__.._.__.



o 6p aT HTb c� , o6 pa ll.{.HTbc� (a b rat i t sy a, o b raşşyat sya )



be n i m s e rn e k npHCBOHTb (prisvoiQ s ü s l emek



H ap � )l(aTb, ( n a r�j at,



yığ ı lmaq



� •



biri kmek



y KpawaTb uk raş at)



C06H paTbC�, C KanJI H BaTbe� ( sab i rat sya, s kap l iv at sya)



A Z a RB A Y CA N D İ Lİ



to ad d res s , to appeal, to app l y [ �d re s, �pi : l, �p lay ] to ap p ro pr iate [ �prouprieyt] to ad orn , to dec orate [�d o : n, dek�reyt] to collect, to gat h er, to save u p [ k � l e kt , q �z� , seyv]



bitm�k, qurtarmaq, tamam l anm aq



bitmek



xı rda lamaq



po zm a q



to end, to expire [en d , i k spay�]



bozdurmak



KO H l.f aThC � , J as ep uı aTb c.H (kançatsya, zaverşatsya) p aJ M e H � T b ( ra zme n �t)



bozmak



n o p THTb ,



to sp oi l , to destroy, to break, to v i o l ate [ spoy l , distrou, breyk, vay�leyt] to work [v� : k] to steal [ st i : l ]



p3.3 py W HTb ,



H apywaTb (partit,



razruşit, naruşat)



çalışmaq, işl�m�k oğurlamaq



ç al ış mak ç al m ak



toqquşmaq



çatı ş mak , çarpışmak



t�rcüm3 etm�k



çe v irmek



nepeBOJJ.HTb (perevad it)



çeyn�m � k x�tt, cızıq ç�km�k



ç i ğn eme k çizmek



)l(eBaTb (jevat)



aç maq , aydı nlaşdı rmaq



çözmek



p3.3B�3biBaTb, pacnyTbt-



idar� etm3k



yönetmek



yumaq



y ıkamak



y e m�k yazmaq



yazma k



pa6oTaTb (rabotat) KpaCTb, BOpOBaTb, noX H I.l.J.aT b ( k rast , v ar avat , p ax i şş at) CTanKH83TbC.SI, CTOn KHyThC� (stalkivatsya, stalknutsya)



'-lepTHTb ( çertit)



(razv �zıv at , raspu tıvat) pyKosoaHTh, ynpasn�Th (rukavadit, u prav l� t) CTHpaTb, MbiTb ( st i rat , m ı t) saTb



yemek



ecTb, KywaTb (yest, kuşat) n HcaTb (pi sat)



to change [ çeyn c]



to col l ide with [ k� l ayd v i z]



to tr an s iate [tr�n s l eyt ] to chew [çu: ] to draw [dro : ]



to undo, to d i sentangle [andu: , d s i n t3 n q l ] to manage [ m�n i c] to was h [ voş ]



i



to eat



[ i :t]



to write [ ray t l



adresser, 1 gr. [ a d R e s e ] , s'ad resser, 1 gr. [s a u R e s e )



s 'approprier, 1 gr. [ s a p R :> p R j e ), s'emparer, I gr. (s ö p a r e ] omer, l gr. [ :> R n e], decorer 1 gr. [ u e k ) R e ] se reunir, l l gr. [s( a ) R e y n i : R ] , se ramasser, 1 gr. [ s ( a ) R a m a s e ], s'accumuler, 1 gr. [ s a k y m y l e] fınir, II gr. [ f i n i : R ] , terminer, I gr. [ t c R ın i n e], expirer, 1 gr. [ E k s p i R e ] fa i re { l l l gr. ) de la monnaie [ f E R U ( � ) } a In :> O E ) , changer d e 1 'argent [ J ö 3 e d (�) l a R 3 ö] gater, I gr. [ g a t e], abimer, gr. [ a b i ın e]. detruire, I I I gr. [ J e t R q i R ]



I



travailler, ı gr . [ t R a v a j e ) vol er, 1 gr. [ v :> l e ] se rencontrer, I gr. [ s ( � ) R u k 5 t R e J, se heurter, 1 gr. [s ( d ) ce R t e ] , entrer en co 1li si on (avet), [ ö t r e ö k ::> l i z j 5 n ( a v E k )] traduire, l l l gr. [ t R a d tt i : R]



macher, I gr. [ m a J e ] soul igner, 1 gr. [s u l i 11 e ], tirer (I gr.) un tirait sur un mot, ete. ( t i R e re t İ R E /s y R O� tn O / E t S e t R a ] preciser, l gr. [ p R e s i z e J, se defaire, l l l gr. [s( � ) d e f E :R] diriger, 1



gı.



[ J i R i 3 e]



la ver, ı gr. [ I a v e ] manger, I �.r. [ m ö 3 e] ec ri re, [ e k R i : R ]



iiii-



ii



yayımlamak H3�aBaTb, Ony6nHKOsaTb, nepe�aBaTb (izdavat, apublikavat, peredavat)



yandınnaq



yakmak



üretmek



hayata keçirrnak, tatbiq etmak, uzlaşdınnaq



uygulamak



yola salmaq, ötünnak maşğu l olmaq ölçmak, çakmak, ölçüb-biçmak (düşünmak) mişarlamaq qaydaya salmaq, yığışd ırmaq



köçmak örtmak, qapamaq, bağlamaq qatılmaq, iştirak etm ak



qovurmaq



pa3:>ıotraTh, C:>KH raTb (razj iqat, sj iqat)



yağmalamak rpa6HTh (qrabit)



istehsal etmak



çatmaq, yetişmak, alda etmak, nai l olmaq



ı



�



naşr etmak, yaymaq, ötürmak



qarat etmak, talan etmak



ii iii ii iii iii ii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii ii iiiiiiii ii ;;; ii iiii iii iiiii ii i ii ii iiii iiiiii A z a R B A Y C A N. D İ L i



t "-··-



R.HaBİBLİ



u laşmak



npOH3BO)l,HTb (praizvadit) npH MeH.SITb, ocyıuecTB HTb, cornacosaTb {primenyat, asuşşestv it, saqlasavat)



.LJ.OCTHrHyTh, .LJ.OCTHraTb, �06HBaTbCH ( dastiqnut, dastiqat, dabivatsya)



npOBO:>KaTb, OTnpaBJIHTb (pravaj at, atprav Iyat) uğraşmak 3aHHMaTbC.SI (zan imatsya) tartmak MepHTb, H3Mep.S1Tb, B3BeCHTb, o6.nyMbJ BaTb (merit, izmeryat, vzvesit, abdumıvat) törpülemek nHJTHTb (piJit) toparlamak HaBO.lJ.HTb nOp.SI)l,OK, npHBO.LJ.HTb B nopH.UOK, y6HpaTh, npH6HpaTb (navadit paryadık, privadit v paryadı k, ubirat, pribirat) taş m mak nepee3:>KaTb (pereyezjat) kapamak 3aKphı BaTb (zakrıvat ) katılmak



y4aCTBOBaTb ( uçastvavat)



kavurmak



:>KapHTb, 3a:>KapHTb (j arit, zaj ar it) rpbl3Tb (qrızt) -



-



to publish, to broadcast [pabl i ş, bro:dka:st] to burn [ba : n] to rob, to p l under [rob, planda]



uğurtamak



gaminnak � - - l�:minnek



1 75



· - · -- ----·



to produce [pr�yu:s] to apply, to carry out, to realize, to coordinate [aplay, kari aut, rialayz, kouo:dineyt] to reach, to achieve, to attai n, to get [ri :ç, açi :v, �teyn, get] to see off, to dispatch [si : of, dispaç] to be engage i n [bi: ingeye in] to measure, to weigh, to think over [meja, vey, sink ouva] to saw [so: ] to put i n order, to take a w ay, to tidy [put in o:da, teyk e vey, taydi] to move [mu:v] to close, to shut [klouz, şat] to take part (in), to partici pate [teyk pa:t ( in), pa:tisipeyt] to roast, to fry [ro u st, fray] to gnaw [no : ] '-- - -- -



--



-



·-



- -



imprimer, ı gr. [ E p R i m e ] , publier, ı gr. [ p y b l j e ] , edi ter, 1 gr. [e d i t e ] , faire paraitre en l ibrairie [ f E R p a R E t R U l i b R E R i) allumer, 1 gr. l a 1 y m e ], enflammer. 1 gr. [u f 1 a m e ] , brGier, 1 gr. [ b R y l e ] piller, 1 gr. [ p i l e ], cambrioler, I gr. [ k ö b r i ::> l e ] produire, l l l gr. [ p R J k e ] - - -- -



- -- -



R.HaBİBLİ



1 76



azaltmaq, qısmaq



- -·



burmaq



·



.



- ·· - - ---



·-



kısmak



·-·



-



kilitiemek



qoyulmaq, sal ı n m aq



kon mak, koyulmaq



başlamaq, giri şm �k



başlamak, g i rişrnek



boşa lm aq



b oşa l m ak



işlatmak, istifada etmak, faydalanmaq qurtarmaq, xilas etm ak



kullanmak



qurşanmaq



kuşanmak (silah)



mühasi r� etınak



kuşatmak



tahrik etm�k



kutlamak



kurtarmak



naq l etmak, köçürm�k



nakletmek



t�mir etm�k, dü�ltm�k



on arm ak



q ab l aşd ı rmaq, yığıb bağ l amaq poçtla gönd�rmak



.



k ı v ı rm ak



k i l id l amak , qıfıllamaq



sas ve nnak taşki l etm�k



t·



oy vermek örgütlernek paketlernek postalamak



-



- ··-



- - - -- .



yMeHbWaTb (umenşat)



AZaRBAYCAN DiLi to decrease, to d i m i n is h , to re-



duce [dikri : s, d i -



diminuer, (gr. [ i m i n y e ], n!duire, l l l gr. [ R e d 1..{ i : R ]



m inish, ridyu : s]



Kpynnb, 3aKpy4HBaTb, JaBHBaTb [krutit, zakruçivat, zavivat] 3anHpaTb Ha 3aMOK, 3aMKH)'Tb (zapirat na zamok, zamknut) KJJ aCTbCJI, noMei..QaTbCJI (klastsya, pameşşatsya)



to wave, to curl [vayv, ka: l]



serrer, 1 gr . [s e R e], v i sser, 1 gr. [ v i s e ] . enrouler, ı gr. [ü R u l e ]



to lock [lok]



se fenner, l



t o place, to put [pleys, put] to begin, to undertake, to set to [ b ig in , andateyk, set tu ]



OnOpiDKHJITb, OCBO6o)l(,llaTb (ap araj nyat, asvab ojd at)



to free, to l iberate, to release [fri : , l ibareyt, ri l i : s] to use [yu : s]



nepeoo3MTb, nepeMeLUaTb, nepeHOCHTb (pere vazi t, peremeşşat, p e ren a s i t) peMOHT"POBaTb, �HHHTb (remantirovat, çinit) ronocosaTb (qalasavat) opraHM30BaTb (orqan izavat) ynaKoBaTb (upakavat) OTnpaBHTb nO'-ITOH (atpravit poçtıy) · --· ·



-··



gr. [s(�) f E R ] , se re ı fermer, I gr.



[s(�) R ü f E R m e]



Hal.fHHaTb, 6 paTbC JI , B3JITbCJI, npHCTynHTb (naç inat, bratsya, vzatsya, pristupit)



ynoTpe6nHTb, nOn b30saTbC.A ( u potre b l y at, polzavatsya) ocso6o�aTb, cnacaTb, CnaCTH, H36aBHTb ( as v abaj dat, spasat, spasti, izbavit) OOOSICbiBaTbCJI, cuap.sı)f(aTbc.sı (apayasıvatsya, snaraj atsya) ono.sıcbısaTb, oKpy)f(aTb (apayasıvat, akruj at) no3.npasn.sıTb (pazdravlyat)



me



to free, to save, to rescue, to deliver [fri : , seyv, re sky u : , d i J i v�] to equip [ i kvip]



1 gr. [ s ( � ) p l a s e ], se s itu er, I gr. [ s ( ;} ) s i t y e] commencer, 1 gr. [ k : nn ö s e ], se mettre (III gr.) a . . . [ s ( ;} ) m E t R a ]



se placer,



[ J e ı i v R e ], ı gr. [ l i b e R e ], vid e r, 1 gr. [ " i J e ] l i berer,



del i vrer, r gr.



util i se r, I gr. [ y t i ı i z e], p ro fıter, 1 gr. [ p R :l f it e], user, I gr. [ y z e ]



sauver, ı gr. [s o v e], 1 gr. [ l i b e R e]



liberer,



ce in d re , ı n S E : O R]



gr.



t o surround [s�raund] to congratulate [k�nqratyuleyt]



occuper,



[ :l k y p e ]



t o transport, to carry, to transfer [transpo:t, k ar i , tra n sfa : ] to repair, to mend [ripea, m e n d ]



reciter,



to vote [ v o u t] t o orga n i ze [ o : q �nayz] to pack [pak]



to send by post [ sen d bay poust]



se



1 gr.



[ s ( ;})



fe ı i c i ter, 1 gr. [ f e ı i s i t e ], congratuler, ı gr. [k 5 g R a t y ı e]



ı



eri re, l l l



gr . [ R e s i t e ], degr. [ J e k R i: R]



n!parer, 1 gr. [ R e p a R e ] voter, 1 gr. [ v :l t e ] organ i ser, 1 gr. [ :l R g a n i z e ]



em b a l l e r, 1 gr. [ ö b a 1 e ] , paqueter, 1 gr. [ p a k e t e ] envoyer, 1 gr. [ ö v w a j e ]



. H R iiii iiii i ii i ii iiii /iii . iiii i ii B iiiiiii .ii /iii Biiii iiiiiiii iii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii ii iii iii iii Liiii iii aiiii



b�rkitrn�k



ra p t e t m e k



tamaşaya qoymaq



sa h n e l e mek



s� pm ak



serpmek



np H K p e nJUIT b (prikreplat)



!h �._ "� · .



.



·



,



_-�



CTaBHTb Ha CUeHe (stavit na sts e n e ) cejfTb, pacceH B aTb , pa36pac b m aT b (s eyat,



rasseivat, razbras ıvat) yükl�mak



sırtlamak



lii ?i? iii iiii iii iiii iii ii ii iiii ii ii iii iiii iii iiii iii iiii ii iiii iiiiiiii ii iiii A Z8RB A YC A N DİLİ



-� -



rpy3HTb, 06peMeHjiTb



to fasten, to attae h [fa: sn, at�ç] to stage, pro d u ce , put on [ steyc, pr;)dyu : s , put on] to sow, to disperse, to seatter [ sou , di sp a: s , skata]



to load [loud]



(qruzit� a bremen at)



taqdim etmak



sun ma k



düymalam�k



i l i klemek



çatd ı rm aq,



i let m e k



b i l d inna k,



yet i rm�k , gönd�rmak



qanşdınnaq otarmaq



rrpeacTaan�Tb, npenonHoCHTb (predstavlat, pre pad nas i t) 3acTerHBaTb, 3acTerHyTb (zast ögivat, zasteqn ut) .LJ.OBO,llH Tb, C006UlaTb, ,llO BeCTH ( da vad i t, soobşşat, d a ve sti )



harman lama� M e W aTb , CM e W H B aTb kar ış d ırm ak ( meşat, smeş ivat) gütm ek nacn1 (pasti )



to present [preznt]



to button [batn] to report, to infonn, to communicate [ ripo:t, info:m, kamyu:nikeyt] to stir, to m ix



[st� : , m iks] to graze [ qreyz]



(hayvan) görnma k,



göm mek



basdırmaq



3aKan bi saTb, 3ap bı saT b B



to bury [b e r i]



3eMntO, XOpOHHTb



(zakapıvat, zanvat v zem lü, xaro n i t )



1 to sew [sou]



t İ km a k basdırmaq, s anc m aq



(direk)



ağac akma k



d i km e k



ca)f(aTb (sajat)



to p l a n t [plant]



toxu m aq



(ağaç) dokumak



TKaTb, 8ji3aTb (tkat,



yığmaq, toplamaq



d er i em ek



vyazat) co 6 H p aT b (sab irat)



to weave, to kn it [vi :v, n i t] to col lect, to gather [ ka l akt,



sınamaq, tacrüba



denemek



11CflbtTaTb, npo60B3Tb, nposepjfTb (isp ı t at , p r ob ı vat, p rav e rat )



qaza] to test, to try, to check, to verify [ te st , tray, çek, ver i fay]



telefon



3BOH HTb no Ten e cpoHy (zvan it po telefonu)



to ring up [ r in q ap]



peBHJOBaTb, OCMaTpMBaTb (revizıvat, asmatri vat)



to inspect [in-



d i km e k



d i kmek



etmak, yoxlamaq



z�ng etmak



etmek tafti ş etmak



denetlernek



W HTb (şit) BTbiK3Tb (vtıkat)



to ask, to couse, to plant, to stick, to drive [a:sk, p l�nt, stik, d ray v]



spekt]



fıxer, 1 gr. [ f i k s e ], attacher, I gr. [ a t a J e]



mettre ( I II gr.) en scene [m E t R ü s E n] semer,



1 gr.



[ s ( ;} )m e ]



ch arger , I gr. 1 J a R 3 e], embarq uer, 1 gr. [ ö b a R k e ] p n! sente r, 1 gr . [ p R e z ö t e ] boutonner ı gr. [ b u t J n e ]



i nfor m er, I gr. [E f J R m e ] , m ener, 1 gr . [ ın( ;} ) n e ], accompagner, I gr. [ a k 5 p a n e] m e)er, 1 gr. [ m E l e ], melanger, I gr. [ m e l ü 3 e] gard e r , 1 gr. [ g a R d e ]



enterrer, ı gr. [ ü t e r e ]



coudre, ı ı ı gr. [k u d R ] enfonc e r, ı gr. [ ö f 5 s e ] , fıcher, 1 gr . [ f i J e ], p i q uer , I gr; [ p i k e ] planter,



J



tri cote r, I ramasser,



gr. [ p 1 ü t e ] gr. 1



[ t R i k J t e]



gr. ( R a m a s e ]



experimenter, 1 gr. [ E k s p e r i m u t e ] , essayer, I gr. [ e s E j e ], tester, I gr. [ t E s t e ), ver i fıer, 1 gr. [ V e R i f j e] te l ephone r , ı gr. [ t e 1 e f J n e ], donner (I gr.) un coup de tele p h o n e [ J J n e � k u d(d) t e l e f J n] inspecter, 1 gr. [ E: s p E k t e ], control ler, I gr. [ k 3 t r J l e ]



1 78 R.HaBİBLİ ._._._._._._._._._._._.__



� • -



·



-------------.__-------.A Za RBA Y CA N D İ Lİ



İ N KAR avaZL İ KL8Rİ İnkar avazliklarinin çoxu heç sözünün kömayi ila düzalir: heç kim, heç na, heç kas, heç bir şey, kirnsa (heç kim manasında). İnkar avazliklari kim ? na? suallarına cavab verir. Qeyd : KimstJ avazliyindan sonra galan fe/ tasdiqda olduqda o, qeyri-müayyan avazlik olur. Masala n: Kirnsa san i soruşurdu. Bu avazlikdan sonra galan Jel inkarda olduqda isa o, inkar avazliyi olur. Masa/an: Kirnsa bu sualzn cavabını tapmadı.



OLUMSUZLUK ZAM İ RLERİ



Olumsuzluk zamirieri genelde heç sözünün yardımı ile meydana gel ir: heç kim , heç n a , heç kas, heç bir şey, kim sa. Olumsuzluk zamirieri ki m ? na? sorusun u cevaplar. Not: Kirnsa zamirinden sonra gelen jiil olumlu olunca o, olumsuzluk zamiri olur. Örnek: Kirnsa sani soruşurdu, bu zamirden sonra gelen jiil olumsuz olursa olumsuzluk zamiri olur. Örnek: Kirnsa bu sualın cavabını tapmadı.



OTPHQATEJibHbiE MECTOHME HIUI Eoııhiii H HCTBO



o6pa3yercR npH



OTJlHQaTeJILHhiX



noMOW:H



en



MeCTOHMeHHH



o aa h eç: h eç



ki m,



h eç



na,



o



h eç



aJep 6aif,LVKaucı f E R - l a - k Jn E -S Ö : ! ) 1 a - V E k - V U//]; [ ö - J ö - t e - d ( � )- v u - k J n E t R I/] Mois au:;si [ m w a - o - s i //]



Comment - allez vous? [ k J - m ô - t a - 1 e-v u//] Bien, merci [ b j f/m E R s i //] Et vous 'i [ e - v u/1)



M ere i, mo i aussi, j e va is bien [ m r R -s i/m w a -o s i 11 3 ( � ) - V E - b j E 1/]



Pas mal, comme ci, comme ça [ p o m a ll k :Hn - s il k ::> m s a//]



R. HaBfflL İ _.._._._.________._._._-



Xudahafız



Hoşça kalın



Sağ olun



Güle güle



Görüş�n�d�k. Görüş�rik



Al lahaısmarlad ık. Görüşmek üzere. Görüşürüz. Yarına kadar hoşça kalın



Sabaha q�d�r



�·.



fl



1 83 ·ı, � ---------------------•-



Bcero xopowero [Vsevo xaroşeva] ):(o CBH.IJ.aHH11 (Da svidaniya] ):(o scı-peYH [Da vstreçi]



Good bye [ Qud bay] Good bye [Qud bay] See you later [Si: yu leyt�]



Au revoir [ o - R ( a )V W a : R] Au revoir [ o - R ( a )v w a :R] A tout a l ' heureı [ a - t u ta-l �:R]



Jlo JaBTpa [Da zavtra]



See you tomorrow [Si: yu tumorou] Good bye! [Qud bay] Good bye ! (Qud bay]



Au revoir! [ o - R ( a )v w a : R] Au revoir! [ o - R ( a )v w a : R]



X udahafiz. Sağ olun Salamat qahn Sağlıqla qal ın



A l lahaısmarladık



Gec�niz xeyr� qalsın 8lvida



İ yi geceler



Yaxşı yol!



İ yi yolcu luklar!



Uğur olsun !



Yı:ı.aYH ! [Udaçi]



H�l�lik!



İ yi şanslar! Bol şan s ! Görüşürüz!



aziz dost(lar)!



Değerli dost(lar)!



,[(oporHe .upy3hSI ! [Daragiye druzya]



c�nab



Bay



B�y



Beyefendi



X anı m



Hanı mefend i . Bayan



Hörm�tıi xanımlar v� c�nablar!



Say m bayan lar ve baylar !



T�brik edir�m!



Tebrik ederim ! Kutlarım ! Sizi tebrik ederim ! Kutlarım ! İ yi bayramları



S izi t�brik edir�m !



Bayramımz mübar�k! Ad gününüz mübar;.)k !



Hoşça kalın



Elveda



Doğum gününüz · kutlu o lsun !



AZaRBAYCAN DİLİ



,[(o CBH.IJ.aH HSI [Da svidaniya]



Ey.nbTe J.nopOBbı ! C�aCTJl HBO OCTaBaTbC� [Budte zdarovı. Şastl ivo astavatsya] CnoKOHHOH HOYH



[Spakoynoy noçi] flpomaii(Te) [ Praşşay(te)]



CLlaCTJl Maoro nyTH ! [Şastlivova puti]



noKa ! [Paka]



foc nO)l H H [Qaspad in] fOCllO.L\HH [Qaspadin] rocno>Ka [Qaspaja] Y aa)f(aeMbıe .naM bl H rocno.na! [Uvajayemıye damı i q aspad a ]



Good n ight (Qud nayt] Good bye! (Qud bay] Bon voyage! [Bon voyaj ] Good luck! [Qud l ak] See you soon ! [Si: yu su:n] Dear friend(s)! [Di� frend(s)] Mr [Mist�] Mr [M ist�] Mrs (�rJi) M iss (subay) [ M i siz. Mis] Ladies and gentlemen ! [ Leydiz �nd cent! men]



A demain! [ a - d ( a ) - m E ]



Bonne nuit! [ b J n - n



Adieu ! [ a -J j 0]



4



i]



Bon voyage! [ b 5 - v w a j a :3]



Bonne chance ! [ b J n J ö : s] A bientôt! [ a - b j E: - t o ]



C her (c here, chers, cheres) ami (am ie, amis, amies) ( J E R a m i //], ( J E R Z a ın i //] Monsieur [ m a s j 0]



Monsieur [ m a s j 0 ]



Madame, MademoiseiJe [ m a J a m ], [ ın a d ( a )ın w a z E l ] Medames et messieurs ! [ m e - d a m /e - m e - s j 0 //] Felicitation ! [ f e - I i -s i t a -s j S l



no3;::ı;paBJUHO ! [Pazdrav l;.)yu]



Congratu lations! [ Konqratyu leyşnz]



51



aac no3.n.pasJl�IO! (OoJ.upaamııo !) [Ya vas pazdravlayu]



1 congratulate you ! [Ay konqratyuleyt yu]



Je vous fel icite ! [3 � - v u f e - l i -s i t l/]



C npa3)J.HHKOM ! (S



Happy hol iday! [H�pi holidey] Happy birthday! [H;.)pi bö:zdey]



Bonne fete ! [ h :> n - f E t //]



prazdnikom] C ı:ı.HeM po)I()J.eHH}l ! (S dnöm rajden iya]



Bon ann iversaire! [ b 5n a - n İ - V E R -S E : R//)



1 84



iiii;ii.._.._ii;i



--i



Yeni i l iniz mübar�k! Buyurun. Z�h m�t olmasa



Yeni yılınız kutlu olsun ! Mutl u yı llar ! Buyurun. Lütfen .



t � .-



R.HaBİBLİ



ii iiii ii iiii iiiiii ii iiii ii ii ii ; ii iii ii iiii ii ii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii ii ii iiii ii iiii ii ;;;; z A a RB A Y C A N Dİ L İ



�-



C HOBbl M fO,ll O M ! [S novım qodom] npoıny. no)l(anyi1cTa [Praşu. Paj aluysta] Eonbınoe cnacH6o [Balşoye spasiba]



Happy New Year! [ H�pi nyu ye�] Please [Pl i : z]



Bonne an nee ! Joyeuse annee ! [ ) ::> - n a n e//3 w a - j 0 - z a - n e//]



Th an k you very much [S�nk yu veri maç] Th ank you [S�nk yu] Please, give me . . . [Pl i : z giv mi]



M ere i btaucoup [m e r s i - b o - k u //]



Çox sağ o lun



Ço k sağolun



Siz� t�ş�kkür edir�m Z�h m�t o lmasa, . . . m�n� verın



Size teşekkür ederim Lütfen, . . . bana verir misiniz?



İcaz� verin i ç�ri girim



Girebilir m iyim?



Diqq�tiniz� gör� t�ş�kkür edirik



Di kkatiniz için teşekkür ederiz



OJiafO)lapHM BaC 3a BHHMaH He [Biaqadarim vas za vn iman iye]



T h an k you for your attention [S�n k yu fo: yo: �tenşn]



D�v�t� gör� (köm�k üçü n) çox sağ olun



Davetin iz (yardı mınız) için teşekk ür ederiz



Th anks for invitation (help) [S�nks fo: inviteyşn ( h elp)]



D�ym�z



B ir şey değil



Xahiş edir�m, bağışlayın



Lütfen, affedersiniz



CnacH6o 3a npHrnaıneHHe (noMOW,b) [Spasiba z a priqlaşeniye (pomoşş)] He CTOHT (He 3a ıtTo) [Ne stoit (ne za şto )] J13BHHHTe, no/Kanyi1cTa [ İ zvin ite, paj al uysta]



T��ssüf edir�m



Yazıklar o lsun



Bu d�qiq�. B ir



Mütl�q



d�qi q�



Enaro.napıo sac [Blaqadaryu vas] EyJlbTe .no6pbl, .nai1Te M He . . . [Budte dabrı, dayte mne . . . ] Pa3pewıne soi1TH [Razreşite vayti]



May I come? [Mey ay kam]



S ' i l vou� plait! [s i 1 - v u p ı E l/]



J e vous r emercie [ 3 � - v u R � -m E ı� -s i //] Pourriez vous me donner ... , s' i l vous plait [ p u R - j ·� - v u - m �-d :)n e / s i l · v u - p ı E II] Permettriez vous moi d'entrer; Puis-je entrer! [ p E R - ITl E t -R j e v u /ın v. a J ö t R e/I p q i -3 ( � )-ö - t R e/1] Merci pour votre attention; Nous sommes tres reconnaissante pour votre attention [m E R -s i l p u R v ::> t R a - t ü - s j 5// n u S J ın - t R E - R � - k :) - n E S Ö : t/ p ll R - V J t R a - t ö s j 5//] M erci pour votre invitation (aide) [ m E R -s i p U R - V H - R E n - v i-t Ö s j 5//]



Not at all [Not �t ol]



De rien; Ça ne fait rien [ d ;) - R j f/s a - n ( ;) ) - f E R j f//]



Pardon (Excuse) me, please [Pa:dn (ikskyu:z) mi, pl i:z]



Pardonn·!Z moi, s'il vous plait! [ p a R - U :) - n e ın w als i I - v u-p ı E l/]



Co)l(arteıo [Saj aleyu]



I am sorry [Ay �m sori]



B i r d ak i k a



Cei1lJac . OıiHy M M HYTY [Seyças. Adnu m inutu]



Just a moment [Cast e mo u m e nt]



Je regrette; malheureusement; a ınon grand regret [ 3 �-r ( ;) ) - g R E t/m a 1 cr - R 0 ;: - m ö 1 a - m 5 g R ö - r ( .) ) - g r E l/] Un (peti·�) instant ! [ 6e p ( � )- t i - E s - t ü ]



Mutlaka



Ü6.H3aTeJI bHO [Ab�zatel na]



Surely [Şu�li]



Absolument; surement; certaineınent [a b - s ::> - 1 y m ü/s y - R ( J ) - m o ] ; [ s E R - t E - n J -ın ö/1]



R.ii iii /Jiiii iiiiiiii iii iiii iii iiii iii .__ ii aiiii iii iiii ii ii fl/ ii Biiii ii LJ ii ii . iiii ii iiii iii iiii iii iiii iii ii



Vaxtım yoxdur



Yaktim yok



l 3J. . :ı�_iiiiiiii iii iii iiii iii iiii iii iiii iiiiiiSiii S ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii ii iiii İ İ AZaRBAYCAN D L •• '



H eT BpeMeH H [Net



v remeni]



I have no time [Ay h�v no tayın] 1 agree (don't agree) [Ay �qri: ( dount �qri)]



Je n'ai pas de temps! [ 3 ( ;J )- n E - p u - d ( ;J ) - t ü //]



Good. Fine. Okey. [Qud. Fayn. Okey. Ol



Bien



Je suis d'accord Ge ne suis pas d'accord) ( 3 ( ;J )-s ll i d a - k :> : R 11 3 ( ;J ) - n ( ;J )s ll i - p a - J a-k :> : R ]



M�n razıyam (razı deyil�m)



Ben razıyım (razı değil im)



Jl conıaceH ( ..R He



Yaxşı ( çox yaxşı)



İ yi (Pek iyi)



Xopowo. Jlaıı.Ho. xopowo) [Xaraşo. Ladna. ( Oçen xaraşo]



aıb�tt�. Şübh�siz



Elbette. Şüphesiz



Ko Helf HO . HecoM HeHHO [Kaneşna. Nesom n enna . ]



Of course. U n doubted ly. Be sure to [ Sö : tn l i . Of ko : s . Andauti d li . Bi şu� tu ]



Sans doute. Assu re ment. Bien sur. Certainement. [ s ö - d u t//], [ a -s y -R e mö/1], [ b j E: -s y : R/1), (S E R- t E - n( ;J )-m ö//]



Memnuniyyetle



C Y.UOBOJlbCTBHeM [S udavolstviyem]



With pleasure [Viz plej�]



Avec plaisir [ a - v E k p ) E -Z i : R //} Vous etes tres gentils [ V U - Z E t - t R E -3 Ö - t i//] Tres bien, parfaitement, parfait [ t R E -b j E 1 p a Rf E t - m u / p a R- f E l/] Ça ne fait rien [s a - n ( ;J )-



M�mnun i yy�tl�



co rn aceH) [Ya saq lasen (Ya ne saql asen)] (04eHb



All right.



rayt] Certainly.



Siz çox n�zak�tJisiniz



Siz çok naziksin iz



Bhl o 4e H b (TaK) mo6e3Hbl [Vı oçen



Çox göz�)



Çok güzel



OpeKpaCHO [ Prekrasna]



Splendid [Splendi d]



Eybi yoxdur



Önem l i değil



HHtJero [N içevo]



Never mind. Don 't mention [Neve maynd. Dount menşin]



O ldu



(tak) ltibeznıJ



Tamam



EcTb [Yest]



Narahat olmayın



Merak etmey i n



He 6ecnoKOHTeCb [Ne bespakoytes]



M�n gözl�yir�m



Ben beklerim



..R no,no)I(Jly [Ya p adaj d u ]



H�r şey yaxşıdır



Her şey yolunda



Qorxulu bir şey yoxdur



Korkacak bir şey yok



as�bil�şm�yin



Sinirleu rn eyin



İ n c im�y i n



A l ı nmayı n



Ola bilsin ki



Olabilir



Bce B nopH,nKe [Vsö v par�dke] HHtJero CTPaınHoro [N içevo straşnava] He He p BHW·taHTe [Ne nervniçayte]



He o6ınKai1Tecb



[Ne abijaytes]



Mo)J(eT 6btTb [ Moj et bıt]



You are very ki nd [Yu a: veri kaynd]



A l l right [ O l rayt] P lease, don 't worry [Pli:z dount vori]



1 can wait a l ittle



[Ay k�n veyt e l itl] That's all right [Z�ts ol rayt] N ever mind [Nev� maynd]



Please, don 't be angry [Pii :z, dount bi: �nqri] Please, don 't be offended [Pli:z,



dount bi : of�ndid] May be [ M ey bi]



(tres bi en )



[ b j f//t R E - b j E//)



f E - R j f//)



D'accord; oui [ d a k J : R ] , [w i] Ne vous inquietez pas! N 'ayez pas d' i nq uietude ( n( � ) - V U-ZE -k i -j e - t e p ul/n E -j e - p o - d E:-k j e t y d /1] J ' atte nd s [ 3 a - t ö /l]



Tout va bien [ t u - v a b j El/]



ll n 'y a rien d'horrible [i 1- n j a - R j E- d :>-R i b l 11] Ne vous fachez pas, s' il vous plalt [ n ( ;J) - v u - f a J E - p o/s i l - v u - p 1 E lf]



vous en faites pas! [ n ( � )- v u - z ü -



Ne



f E t V p o//)



Peut-etre [ p ce - t c t RI!]



1 86



.



R.HôBİBLİ iiii-



_,_i



B�li, el�dir



Evet, öyle



M�n im üçün f�rqi yoxdur



Fark etmez



Z�hm�t olmasa, takrar edin



Lütfen, tekrar edin



M�n ist�rdim ki . .



i sterdi m . . .



8ksin�



Tam tersi



Siz haq lısınız



Siz haki ı sınız



Siz yan ı l ırsınız



Yan ı lıyorsunuz



Bağışlayın, narahat edir� m



Ku s ura bakmayın, rahatsız ettim



Bu, m�n im günahımdır (günahım dey i l)



Bu, benim suçum (değil)



Etiraz etmir�m



i tirazı m yok



t -



iii iiii iii ii iii iii iiii iiiiii i ii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii i iiii i __. i iiii A Z a RB A Y C A N D İ L İ



:_



)l;a, 3TO TaK (Da, eta tak] MHe Bce paBHo [M ne vsö ravno] noBTOpHTe, no)l(aJiyikTa [Pavtarite, pajal uysta] Jl XOTe� 6 bl . . . [Ya xate J bı . . . ] Hao6opoT [Naabarot] B bl npaBbi [V ı pravı] B bi He n pashı [V ı ne pravı ]



�



YIJBMHHTe 3a 6ecnOKOHCTBO [ İ zvinite za bespakoystva] 3-fo (He) MOSI B IfHa [Eto ne maya vi na] J1 He npOTHB (Ya



ne protiv]



aıa fikirdir!



İ yi fi kir



Pis fikir dey i l



Fena fikir deği l



Bu mümkün dey i l



i mkansız



3To HeB03MO)f(H0 [Eta nevazmoj na]



Çox t��ssüf (heyt)



Maalesef



M�n bi lmir�m



B i l miyorum



Siz� . . . arzu edir�m (can sağl ığı, xoşbaxtlik,



Sağl ık, mutluluk, bol şans dilerim



Ot.teHb )f(aJib (){(anKa) [Oçen jal (Jalka)] Jl He 3Haıo [Ya ne znayu] 51 )f(eJiaıo . . . (3)1.0pOBb.SI, C '-laCTb.SI , yı:ı.at.tH) [Ya jelayu . . . ( zdarovya, şastya, udaçi)]



müvaffaqiyyat)



ÜTJI Hl-I Ha.SI H,lJ.eH [At l içnaya ideya] Hennoxa.s� H.IJ.e� [N ep laxaya ideya]



Y es, that' s true [Y es, z�ts tru :] It' s all the same to me [ İts ol ze seym tu mi] P lease, repeat [Pl i : z, ripit]



Oui, c'est ça [w i /s E s a //] Ça m ' est ega} ( s a -m E t e - g a l t!]



1 wou Id I ike . . .



Je voudrais que . . [3 � v u - J R c - k �//]



[Ay v u l d layk] On the contrary [On ze kontr�ri] You are right [Yu a: rayt] You are mistaken [Yu a: m isteykn] Exeuse me for troubling you [ İ kskyu : z m i : fo: trabli nq yu] If s (not) my fault [ İ ts (not) may fo: l t]



Repetez, s' i l vous plait [ R e- p e --t e/s i 1 - v u p 1 E //] .



Au contr aire [ o - k 5 t R E : R/(ı Vous avt!Z raison [ v u z a - v e - g E -z 5//] Vous n ' avez pas raison [v u - n a - v e - p a - R E z 5//]



Excusez-·moi de vous deranger [ c k s- k y -z e m w a - J ( d ) - v u -d e - R ö 3 e//] C' est mrl faute (Ce n ' est pas ma flute) [s E -m a f o : t ], [ :i( � ) n E - p o m a - f o : t//) Je ne su is pas contre [ 3 � n ( a ) -s q i - p u -k 5 : t R//] -



I have no obj ection [Ay h�v no obcekşn] Good idea [Qud ayd i�] It' s not a bad idea [ İts not e b�d aydi�] That' s impossible [Z�ts i m posibl] Too bad [Tu: b�d]



Malheureusement [ m a } � - R 0 - Z ( .1 ) - m ö.//]



I don 't know [Ay dount nou ] 1 wish you . . . (health, happiness, good luck [Ay viş yu . . . (hels, h�pinis, qud lak) ]



Je ne sai ) pas [ 3 ( a ) - n ( a ) -S E - p o;/] Je vous souhaites . . . (la sante, le bonheur, la chance, l e succes) [3( �) V U - S U - E t /l a -S Ö t e// l d - b ) - n � : R// l a J ö : s// 1 �ı - s y k -s e//]



C 'est un·� bonne idee ! [ s E - t y n - b ) n - i -d e//] Cette id{:e n' est pas mal [ s E t - i -d e - n E - p o m a l l/] lmpossible ! rı est impossible! [ f · p )·S i b l//], [ i l E -t E - Ç> ) -S i b l i/]



iiiiiiii iii iii iiii iii iii iiii iiii iii _ iiii iii a_ BI iii ·B_ l. iiiiiiii iii • H_ L_ R._



y.



'1



_ l 8iiii !._ - iiii_... iiiiiiii iii iiii_... iii; iii iiii iii; iii; _...iiii_... _... iii 7 iii



AZaRBAYCA N D İL İ



ÇOX İ ŞL8N 8N SUAL LA R Rusca KTo? [Kto] 4 eH�?. 4 b� ?. 4 be''?. [Ç ey, Çya, Çyo] KoMy? Koro? [Kamu, kavo] C KeM? [S k em]



İneilisc3 Who? [Hu:] Whose? [Hu :z]



Az3rbaycanca Kim? Kimin?



Türkc3 K im? Kimin?



K im�? Kimi?



Kime? Kimi?



Kimin i�?



Kimin le?



Kimd�n?



Kimden?



ÜT Koro? [At kavo]



Kimin haqqında?



0 KOM? [A kom]



Kimin üçün?



Kimin hakkında? Kimin için?



N� ?



Ne?



4To [Şto]



What? [Vot]



Hara? harada?



Nereye? Nerede? Nereden?



Ky�a? f.ne? [Kuda, qde] ÜTKyna? [Atkuda]



Where? [Ve�]



,[{ıl� Koro? [DI� kavo]



Whom? [Hu:m] With whom? [Viz hu:m] From whom? [From hu:m] About whom? [ Bbaut hu:m] For whom? [Fo: h u : m]



N� vaxt? N� zaman? Haçan? N iy�? N� üçün?



Ne zaman?



Kor�a? [Kaqda]



Where from? [Ve� from] When? [Ven]



N iye? N için?



3a�eM? [Zaçem]



Why? [Vuay]



N� s�b�b�?



Neden?



no�eMy? [Paçemu]



Neç�? (sayılan)



Kaç?



C KoJJbKo? [Skolka]



N� q�d�r? ( sayılmayan) Nec�? (sif�t)



Ne kadar?



CKOJibKo? [Skolka]



Nasıl?



KaK? [Kak]



Nec�? (z.)rf)



Nasıl?



KaK? [Kak]



Doğrudan?



Sah i mi?



Opaana? [Pravda?]



For what reason? [Fo: vot ri :zn] How many? [Hau men i] How much? [Hau maç] What kind of? [V ot kaynd of] How? In what way? [hau, in vot vey] Really? [Ri�li]



M�n� olarmı? Hansı müdd�t�? N� m�qs�dl�?



Olur mu? Nezamana kadar? Hangi amaçla?



Bu d oğru d urm u ?



Bu doğru mu?



Mo)I{HO? [Mojna?] Ha KaKoe apeMsı? [Na kakoye vrem�?] C KaKOH QeJl bi:O? ):(nsı l.fero? [S kakoy tselyu? oı� çevo] 3To npas.na? [ Eta pravda]



Bu doğrudanını bel�dir?



Bu gerçekten böyle mi?



Haradan?



3TO .ll.Ci:fCTB HTellbHO TaK? [Eta deystvitelna tak]



May I? [Mey ay] How long? [ Hau lonq] For what purpose? [Fo: vot pö: pos]



ls that right? [İz z�t rayt] Is that really so? ( İ z z�t ri� l i sou]



Fransızca Qui? [ k i //] De qui? [ J ( � )- k i //]



A qui? [ a - k i//], Qui?



[ k i//] Avec qui? [a v E k k i //] De qui? [ - m ö//]



Est-ce? [ E s ( ;} )//], Juste? [3 y s t//], Vraiment? [ v R E - m ö/1] Puis-je? [ p 4 i 3 ( ;} )//] Pour quel temps? ( p U R - k E 1 - t ö//] Pour quel but? [ p u R k E l - b y //]



Est-ce juste (vrai)?



[ E s ( � )- 3 y s t / V R E //]



C'est j ust, n'est-ce pas? [ s E - 3 y s t/ n E -s ( a ) p a//]



1



I 88



t �.



R.H8BİBLİ iii-



ii



ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii ii ii iiii iii -iii iii iiii ii iiii iiiiii ii iiii iii iiii iii iiii iii __. iii iiii A Z a RBA Y C A N D İ L İ



1-



Bu kişi ( qadın) kimdir?



Kim bu adam (kad ın)?



(Orada) kimdir?



Kim o?



KTo JTOT MYJK411 Ha (3Ta JKeHll{HHa)? (Kto etot muşşina( eta jenşin a)] KTo TaM? [Kto tam]



Onlar kimdir?



On lar kim?



KTo OH ( oHa)? [Kto on (ana)] KTo OHH? [Kto ani]



Siz kimsiniz?



Siz kimsin iz?



KTo Bbı? [Kto v ı]



B�s siz kimsiniz? Siz n�çisiniz?



Ya siz kimsin iz? Ne iş yapıyorsunuz?



Adınız n�dir?



İ sm iniz ne?



Nec�siniz?



Nasılsın ız?



KaK B bt? [K ak VI ]



İ şl�riniz nec�di r?



İ şleriniz nasıl?



Ka K .ı::ı;ena? [Kak de la]



Bu n�d ir?



Bu ne?



4TO JTO? (Şto eta]



O n�dir?



O ne?



4To JTo? [Şto eta]



Bu (bunlar) kimindir?



Bu (bunlar) kimin?



lJ be JTo? [Çyo eta]



N� ded iniz?



N e dediniz?



4To Bbi cKa3anH? [Şto v ı skazali]



What did you say? [V ot did yu sey]



Siz� n� lazımdır?



Ne istiyorsun uz?



4To saM HY)f(HO? [Şto vam nujna]



N� ist�yirsiniz?



N e istiyorsun uz?



4To Bbi xonne? [Şto vı xatite]



Bunu türkc� (ingil ise�) n ec� dem�k olar?



Bunu nas ı l Türkçe ( İngi lizce) söyleyebil i riz?



Bu n� dem�kdir?



Bu ne demek oluyor?



KaK JTo cKa3aTb noTypel\KH (no-aHrnHHCKH)? [Kak eta skazat pa-turetski (paanq l iysk i ] l.JTO JTO 3Hal.f HT'? (Şto eta znaçit]



What did you need? [V ot did yu n i : d] What did you want? [V ot did yu vont] How do you say that in Turkish (Engl ish)? [Hau du yu sey z�t in Tökiş ( i nql iş)] What does th is mean? [V ot daz zis m i :n]



O kimdir?



O kim?



A Bbl KTO? (A VI kto] KTo Bbı no npocpecCl111? [Kto VI pa prafessii] KaK oac 30ByT? [Kak vas zavut]



Who is that man (woman)? [Hu: iz z�t m�n (vu :m�n)]



Qui est cet homme (cette femm e )? [k i - E s E - t :: m/s E t- f a ın//]



Who's there? [Hu:z ze�) Who is he (she)? [Hu: iz h i : (şi :)] Who are they? [Hu a: zey] Who are you? [Hu a : yu] And who are you? [8nd hu a: yu] What are you? [V ot a: yu]



Qui es t la? [ k i -E - 1 a l/), Qui est-ce? [k i - E s//] Qui est-i l (elle)? [ k i - E t i l / E l l/] Qui sont-ils (elles)? [k i - s 3 - t i l lE } //] Qui eteS-VOUS? [ k i - E t v u//]



What's your name? [Vots yo: neym] How are you? [Hau a: yu] How are you doing? [Hau a: yu duinq] What i s this? [V ot iz zis] What i s that? [V ot iz z�t] Whose i s (are) thi s (these)? [ Huz iz (a:) zis (zi : s)]



Comment vous appe1!ez-vous? [k J - m ö v u - z .ı - p d - I e - v u //]



Et, qu ı e tes- vous? [ e k i - E t - v u /1] Quelk est votre profession? i- k E - l E - V J-t R dp R ) - f e - s j 5//]



Comment al1ez-vous? [ k J - r ı ö - t a - l e - v u //] Comment ça va? [ k :> m ü - s a - v a//] Qu 'esı -ce que c' e st? [k E s- k �-s E l/] Qu' esr -ce que c' e st? [ k E S- k .} -S E //) A q u i appartient cela ( ... appart iennent ceuxci)? [ n - k i -a - p a R t j f -s1 .J )- 1 a /. . . a - p a R t j E n --s o -s i //] Quoi? Qu'est-ce que vous d i tes? [k w all], [ k E s - k J - v u -d i t//] De quıJi vous avez besoin? l d ( J )- k w a - v u z a - v t' - h e - z w f//] Que vc>ulez-vous? [ k J v u - l e - v u //]



Comment on peut d i re ce la en turc (en anglais)i' [ k J-m ö - 5 - p 0 d i : R / :.; ( � )- l a -ö t y R k //u - ö - g } E //] Qu ' est que c'est que? [k E S- k .J - S E - k ( ;;) )//)



R Bi i ii i .Biiii iii Lii iiiiiiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii i .ii Ji . iiii iii iiii ii iiii iii iiii iii i iHiiii iii aiiii



l 9 i;iii iiiiSiiii i;iii iiii i;iii iiii i;iii iiii i;iii iiii iiiiiiii i;iii iiii i;iii iiii iii iii iiii iii iiii i ii iii iiii AZ8RB A YCAN D İ Lİ



Y& �_.• ·.



':



·, _ .



Bunu nec� t�rcüm� etm�k olar?



Bunu nas ı l çevirebiliriz?



K a K 3TO MO:JKHO nepeBecn1? [K ak eta m oj na perevesti]



How can 1 transiate it? [Hau k�n ay transleyt it]



Commen on peut tradu i re ce la? [k ) - tn ö - 5 -



N� olmuşdur?



Neler oluyor?



4To CllYLfl-inOCb? (Şto sluçi los)



Qu'est-ce qu i se passe? [ k E s- k i -s ( d ) - p a s 1/]



Siz� n� olmuşdur?



Neyiniz var?



4TO C Ba M H ? ( Şto vami]



What is the matter? [V ot iz ze m�t�] What is the matter with you? [Vot iz ze m�t� viz yu]



B iz haradayıq?



Biz neredeyiz?



f.11.e Mbı? [Qde mı]



M�n n� etm�liy�m?



Ben ne yapmalıyım?



Saat neç�dir?



Saat kaç?



4TO SI .llOJliKeH (.ll0J1)f(· Ha) c.uenaTb? [Ş to ya doljen (daljna) sde lat] KoTopbıi:f Lfac? [Katorıy ças] Kor.n.a? Bo CKOJlbKo? B KOTOpOM Yacy? (Kaqda? Va skolka? V katarım çasu?] 4TO 3HaLfHT 3TO CJ10Bo? [Şto znaç it eta slov a] Bbı OTKy.na? [V ı atkuda]



S



Saat neç�d�?



Saat kaçta?



Bu sözün m�nası n�dir?



Bu sözün an lamı ne?



Siz haradansın ız?



Nerelisiniz?



Neç� yaşını z var? Siz hansı ölk�d�nsiniz?



Kaç yaşmdasınız? Hangi ülkedensin iz?



C Kon bKO BaM neT? [ Skolka vam let] Bhı 111 KaKoi:f cTpaHbl? (V ı iz kakoy stran ı]



Siz harada yaşayırsınız?



Nerede oturuyorsunuz?



f.11.e BbJ )f(HBeTe? [Qde vı j ivöte]



Bu neç;}y�dir?



Kaç para? N e kadar?



C KOJ1bKO 3TO CTOHT? [Skolka eta stoit] XoTHTe? [Xatite]



Siz m�ni başa düşürsiinüz?



i stiyor musunuz? Ben i anl ıyor musunuz?



M�n sizi düzgün başa düşür�m?



Sizi doğru mu anladım?



Biz harada (n� vaxt) görüş� bil�rik?



Nerede (ne zaman) bu J uşabi I i riz?



0paBHJ1bHO JlH BaC noHHMaıo? [Pravi lna l i vas panimayu] f.ı:ı.e (Kor.na) M bl MO:JKeM BCTpenfTbCSI? (Qde (kaqda) m ı mojem vstretitsya]



i st�yirsiniz?



B bı MeHsı noH HMaeTe? [Vı men;} pan imayete]



Where are we? [Ve� a : vi] What must ı do?[Vot mast ay du] What time is it? (V ot tayın iz it] At what time? [8t vot tayın]



What does this word mean? [V ot daz zis vö :d, m i : n] Where are you from? [Ve� a: yu from] How old are you? [H au old a: yu] What country are you from? [Vot kantri a : y u from] Where do you live? [Ve� du yu liv] How much does it cost? [Hau maç daz it kost] Do you want? [Do yu vont] Do you understand me? [Do yu and�st�nd m i : ] Do ı understand you right? [Do ay and�st�nd yu rayt] When (where) can we meet? [V en (ve�) k�n v i m i :t]



p 0 - t R a - J 4 i : R /s ( d ) 1 a //]



Qu' est-ce qui se passe avec vous? [ k E s - k i s( d) - p a s - a - v E k v u /f] Ou sommes-nous? [ u s ) tn - n u //]



Qu ' est -ce que je do is faire? [ k E s - k d · 3 d d w a - f E : RI/] Quelle heure est-il?



A quelle heure? [ a - k E (k E - l ee - R E - t i l //] 1 ce : Ri/)



Qu 'est-ce qui c e mot sign ifıe? [ k E s - k i - s ( d ) - ın o - s i - J1 i - f i //] Ou etes-vous? [ U - E t v u //]



Quel age avez-vous? [ k E - l a 3 - a - v e - v u //]



De quel pays etes-vous? (o(d ) -k E l-p E i - E tv u //]



habitez-vous? [ u -a b i-t e - v u //]



Ou



Comb ien coOte cela? [ k 5- b j c-k u t-s(d) I a //]



Vou lez-vous? [ v u - l e v u //]



( V U - tn ( d )- k 5 - p R d-



Vous me comprenez? n e//]



Je vous comprends bien? [ 3 e - v u - k S p R Ö - b j E//] Ou (q uand) pouvonsnous nous rencontrer? [ u (k ü ) - p u -v 5-n u n U - R ü - k 5- t R e //]



1 90



R.HiJBİBLİ



iiii



t



iii iiii iii iiii iii iiii iii iiiii iii iiii iii RB iii iiii iii iiiiiiii iii iii iiii iii İ iiii iiii ii ii iiii iii iiii iiiiiiii iii iiii iii iiii AY CAN D L A Za



·-



Ora nec� getın�k olar?



O raya nasıl gidebil irim?



KaK npoi:fTH Ty.ıı.a ? [Kak prayti tu da]



S iz hara gedirsiniz? O haradadır?



Nereye gidiyorsun uz? O nerededir?



Ky.ıı.a Bbı H.UeTe? [Kud a VI İdöte] r.ıı.e :no? [Qde eto]



S iz haradan g�lmisiniz?



Nereden geldiniz?



ÜTKy.LJ.a Bhi npHwm-ı? Atkuda v ı prişli]



Sizin fikriniz nec�dir?



Ne düşünüyorsunuz ? Söyler misiniz?



4To Bbl .ıı.yMaeTe? [Şto v ı dumayete]



. . . isteyebilir m iy im?



Mo:>KHO sac nonpo[M oj na vas paprasit]



Dem�zsiz ki. . . ?



Sizd�n xahiş etm�k olarını ki . . . ?



B bı He CKruKHTe . . . ? [ V ı ne skaj ite]



CHTh . . . ?



How do I get there? [Hau du ay get ze�] Where are going? [Ve� a: yu qoinq] Where is that? [Ve� iz �t] Where did you come from? [Ve� did yu kam from] What is your opinion? [V ot iz yu opiny�n] Could you tel i me . . . ? [Kul d yu tel mi:] May I ask you to . ? [ M ey ay as k yu tu: ] . .



Comment on peut y al ler? [ k J -ın ö - 5 - p 0 i - a - J..� //]



l e -v ·J /1]



oı:.ı all ez-vous? [ u - a -



Ou es[-il (el le)? [ u - E t i l ( c ı )//]



D'ou etes-vous venus? [ d u - :: t - v u -v ( J ) n y //] Quel est votre avis? ( k E ! E -V ) - t R a -V i//) -



Si vous dites? Ditesvous . . . ? [s i - v u - d i t//], [ J i t - v u /1] Peut-on vous prie ... ? [ p 0 - t 5 - v u - p R j e //]



TESTLaR 1 . i smin hansı hal ş�kilçil�ri 2 cür yazılır: a) yiy�lik, yönlük d) yiy�lik, tasirlik e) yerlik, çıxışlıq, yönlük b) yerlik, t�sirlik c) t�sirlik, yönlük 2. T�yin �v�zlikl�rinin düzgün verildiyi sıranı göst�rin : d) öz, h�r, bütün, eyni a) san, biz, onlar b) ham in, el�, man e) h�rasi, o, kim c) ni ya, kiınisi, filan 3 . H�m insana, ham heyvana, h� m da cansız �şyaya ai d olan şaxs av�zhyi hansıdır: d) III şaxsin taki va cami a) I şaxs tak, III şaxs cam e) I şaxsin ta ki va c�mi b) II şaxs t�k c) II şaxs cam 4. Yiyalik halda olan neç� söz var: payız gün�şi , torpağın �tri, bu dünya, qayğısız illar, atalar sözü, körp�nin t�b�ssümü, beş d�ft�r, manim arzuın, soyuq külak, yaşıl otlar. a) 7 b) 5 c) I O d) 3 e) 4 5 . i smin hansı hal şakilçilari 4 cür yazılır: d) yerlik, çıxışlıq a) yiy�lik, tasirlik b) yi ya l ik, yönlük e) yönl ük, çıxışlıq c) t�sirlik, çıxışlıq 6. Sözl�rdan biri mansubiyy�t ş�kilçisi qabul edib : a) m�nim d) deyim b) kitabım e) s�nin



c) geyim 7. evazliklari seçin: 1 . eyni 4. har 2. başqa 5 . alava 3 . üçün 6. hamımız a) 2, 4, 5 d) 3 , 5 , 6 b) ı , 4, 6 c) ı , 2, 4 8. Qeyri-müayyan �vazliklar sırasını seçin: ı . kimsa, nasa, har şey 3 . fılankas, ham ı, birisi 2. har, bütün, filan 4. öz, ela, bela a) 2, 3 b) ı ,3 e) 1 ,2 c) 2,4 d) ı ,4 9. İşara avazliklari olan sıranı müayyan edin: a) bela, bu, harnin d) öz, san, na b) o, biz, ne ca e) neca, har kas, h eç kim c) hara, e la, fi lan I O. Hansı cümlada Q avazliyindan sonra vergül işarasi qoyulmalıdır: a) O qızın sözlarİ mani düşündürdü. b) O yerda ki, zülm ola, xeyir-barakat qaçar c) O maktab yoldaşı Kamalın küçadan keçdiyini gördü. d) O gündan bari heç görüşmadik. e) Malik o geeani saharadak yata bilmadi . ı ı . Hansı sıradakı sözlarİn hamısı yalnız isimlardir: a) su, kiçik, meşa d) yağlı, ağac, dinlamak b) maktab, tayyara, şah ar e) sassizca, içari, axşam c) güclü, gülarüz, ev I 2 . Biri feldan düzalmiş isimdir: a) gözallik d) vuruş b) igidlik e) çörakçi c) şanlik 1 3 . Hansı sırada yalnız şaxs avazliklari verilib: d) har, har şey, harnin a) man, biz, hamı b) hara, biri si, h eç kim e) filan, san, o c) biz, onlar, siz 1 4 . Aşağıdakı sözlardan biri avazlik deyil : a) harnin d) niya b) biri e) haram iz c) xeyr 1 5 . Sözlardan yalnız birina saitla başlanan hal şakilçisi artırdıqda söz kökündaki son sait düşmür: a) atir d) fasil b) satİr e) şakil c) beyin l 6. Hansı sıradakı sözl�rd�n xüsusi adlar düzaltmak olar: a) I ala, şahin, arzu, banövşa



1 92



R.HaBiBLİ iiii-



ii



t



ii iiii ii ii � ii iiii ii iiii iiiiii ii;iii ii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii ii ii ii ii ii ii iiii ii iiii ii ii A Za RB A Y C A N D İ Lİ



· ·-



b) kül�k, maşın, sinif, balıqçı 1 7 . Nöqt�l�rin yerin�- lar, yoxsa lar �lav� etm�k olar: adam . . . , aslan . . . , daş . . . , paltar . . . , cavab . . . , sual . . . a) -lar b) -l�r 1 8. Hansı sıradakı sözl�r böyük h�rfl� yazılır: a) qapı, q�zet, mü�llim, televizor b) q�m�r, vüsal, sev da, nizarnİ 1 9. Yalnız bir cüml�d� vergül işar�si düzgün qoyulub : a) Bu, ev daha göz�ldir. b) B u, adam atarnın dostu dur. c) Bu, donmuş bir qadının buzdan heyk�lidir. d) Bu, gölün adı dünyada m�şhurdur. e) Bu, gee� hava çox soyuq idi. 20. Bu sahar yuxudan ayılan kimi o, qardaşını fi kirlaşdi cüml�sind� �v�zliyin hansı növl�ri işl�nib? a) qeyri-mü�yy�n, sual d) işar�, şaxs b) işar�, qeyri-mü�yy�n e) ş�xs, su al c) ş�xs, t�yin -



Sİ FaT



Sif�t �şyanın �lam�t v� keyfiyy�tini bildirir, neca? na cür? h ansı? suallarından birin� cavab olur. atam at dedikd� �şyanın zahiri görk�mi , keyfiyyat dedikd� is� onun daxili xüsusiyy�ti n�z�rd� tutulur. Az�rbaycan dilind� sif�tl�r asli V� nisbi sİfatiara bölünür. eşyanın �ıam�tini bildirm�k m�nası �sli sif�tl�rin kökünd� olur. asli sif�tl�rin növl�ri bunlardır: 1 . R�ng bildir�nl�r: sarı, boz, ağ, qırmızı, göy, qara, yaşıl; 2. eşyanın fiziki c�h�td�n xüsusiyy�tini bildir�nı�r: soyuq, isti, ağır, yüngül, şirin, acı, qalın, nazik; 3. M�kan va hacm c�h�tddn �ıam�t bildir�nl�r: gen, dar, enli, uzun, gödak, kiçik, böyük, uca, alçaq, darin, d ayaz; 4. eşyaların v� insanların zahiri �ıam�tl�rini göst�r�nldr: cavan, qoca., ganc, arıq, kök, kar, kor, y umru, düz, ayri, yasta; 5 . İ nsanların (b�zan d� heyvanların) daxili, psixoloj i keyfıyyatini göst�r�nl�r: mehriban, kobud, madani, yaxşa, pis . Nisbi sif�tl�r �şyalar arasında münasib�ti göst�rm�k yolu il� �şyaların �laın�tini bildirir: yağlı, duzlu, dadsız, duzsuz, d a şlıq, maktabdaki , bağdakı, qışdakı, axşamkı. Sif�t nitqd� ism� aid olur v� ondan �vv�l işl�nir. Qeyd : Sifatlar isimdan va Jeldan da düzala bilir. isimdan sifat düzaltmak üçün -lı, -li, -lu, lü (ağı/lı, sadaqatli), -sız, -siz, -suz, -süz (günahsız, gücsüz), -dakı, dtJki (bağdakı), cıl, -cil, -cul, -cül (zarafatcıl, ölümcül), -ı, -i, -u, -ü (armudu, gümüşü), -i, -vi, -yi, -



yı (inqilabi, dairavi, xurmayı) şaki/çilarindan, Jeldan sifat düzaltm;;,k üçün isa -



� c:



R.HiJBİBLİ



.-.-.-.-.-.-.-.-�.-.-.--



1 93



�. �----••_._____._•_.._.__. A Za RB A Y C A N D İ L İ



ağan, -iJyiJn (qaçağan, gü/ayan), -qan (-kiJn) (çalışqan, sürüşkan), -ğın (-gin, -ğun, -gün) (azğın, gargin, yorğun), -qın (-kin, -qun, -kün) (satqın, küskün) . -ıq, ik, -uq, -ük (-q, -k) (açıq, azik, böyük), ıcı, -ici, -ucu, -ücü (alıcı, qurucu), -unc, -üne (qorxunc, gü/üne) şakilçilarindan istifada olunur. -



SIFAT



Sıfat eşyanın alarnet ve keyfiyelini bildirir. Nec�? ng cür? hansı? sorularından birine cevap bulur. Alarnet denilince eşyanın dış, keyfiyet (nitelik) denilince ise iç özellikleri dikkate alınır. Azericede sı fatlar aslı ve nisbi olmak üzere ikiye ayrılır. Eşyanın alarnetini bildirme anlamı aslı sıfatıann kökünde bulunuyor. Aslı sıfatıarın türleri şunlardır: 1 . Renk bildirenler: sarı, boz, ağ, qırmızı, göy, gara, yaşıl. 2. Fiziksel özelliklerini bildirenler: soyuq, isti, ağır, yüngül, şirin, acı, qalın, nazik. 3. Mekan ve hacim bildirenler: gen, dar, enli, uzun, gödak, kiçik, böyük, uca, alçaq, darin, dayaz. 4. Eşyanın ve insanın dış alarnetini gösterenler: cavan, qoca, ganc, a rıq, kök, kar, kor, yumru, düz, ayri, yastı. 5. İnsanların (bazan hayvanların) iç psikolojisini gösterenler: mehriban, kobud, madani, yaxşı, pis. Nisbi sıfatlar eşyalar arasında ilişkiyi göstermek yolu ile eşyaların alarnetini bildirir: yağlı, duzlu, dadsız, d uzsuz, daşhq, maktabdaki, bağdakı, qışdakı, axşamkı. Sıfat söylenişte ada ait olur ve ondan önce kullanılır. Not: Sifatlar addan ve fiilden de meydana gelebilir. Addan sifat yapmak için -lı, -li, -lu, -lü (ağı/lı. sadaqatli), -sız, -siz, -suz, -süz (günahsız, gücsüz), -dakı, -d;,ki (bağdakı), -cı/,



-



cil, -cul, -cü/ (zarafatcıl, ölümcül), -ı, -i, -u, -ü (armudu, gümüşü}, -i, -ı'i, -yi, -yı (in­ qilabi, dairavi, xurmayı), ek/eri, fiilden sifat yapmak için ise -ağan, -ilyiJn (qaçağan, gü/ayan), -qan, -kiJn (çalışqan, sürüşkan), -ğın, -gin, -ğun, -gün (azğın, gargin, yorğun), -qın, -kin, -qun, -kün (satqın, küskün), -ıq, -ik, -uq, -ük (açıq, azik, böyük), -ıcı, -ici, ucu, -ücü (alıcı, ..qurucu}, -unc, -üne (qorxunc, gü/üne) ekieri kullantlır.



HM.H UPHJI A rA TEJibHOE



YIMSI npHJiaraTCJihHOe 0603HaqaeT npH3HaK, KaqeCTBO npe,UMeTa H OTBCqaeT Ha BO­ npOCbi neca? na cür? hansı? Tio)l npH3HaKOM no)lpa3yMeBaeTCJI BHeııı H sısı J ] modele m. [m :ı J E 1 ] pas ·�her [ p a .l E : R] cher, chere ( .1 E:: R ) synthetique [ s E: t e t i k ] tricote [ t R i k ::> t e] coto n m. [ k ::> t 5 ] soie f [ s w a ] lainef [ l E n ) jean m . [ 3 i n ]



tissu m . [ t i s y ] moı.:.choire f [m u J w a :R]



ceinturef



E: ·:- y : R] --Us--



R.HimiBLİ ii



--i



d üy m �



1 düğme



ı--



••3). ,



iii iii iiii iii iiii iii _.� iii iiii iii iiii ii iiii iii iiiili i iiii ii iiii iii iiii iii iiii iiiiiiii iii iiii i iiii i iiii iii iiii A z a R B A Y C AN D İ L İ 22 1



�_.



nyroBMUa



button [bat n ]



( p uqav i tsa ) H ron Ka ( i q ol k a)



needle [n i : d l]



iyn �



iğne



sa p z�ncir b�nd



ipl ik fe rm uar



n i tka ( n i t k a ) 33CTe)KKa-MOJ1 H HSI (zastöj ka-mo l rı iya)



x�z



kürk



M ex ( m e x)



fur [fö:]



q ızıl gü m ü ş fı ru z�



al t m gümüş fı rü ze



3onoTo (zolota) ce p e6p o ( se re b ro) 6Hpf03a (biryüza)



gold [qoul d] si lver [si lv�r] t u rq uo i se [t� : k v a : z]



ı n cı



pearl [p� : l] c o ral [ kor� l ] dinner (tea, coffee) serv i ce /s e t ( d i n � (ti : , kofi) se : v i s/set ]



thread [sred] zi p-fastener [zipfa:sn�]



bo u ton m. [ b u t 5] aigu i l le.f [ e g 4 i i] fı l m. [ f i l ] fermeture (j.) eclair ( f E R tn E t Y R e k l c : R] fourrure f [ f u



R }' : R )



ı



m i rva ri m�rcan yem�k (çay, q �h v�) d �st i



yeme k (çay, kahve) tak ı m ı



)l(eMYyr (jemçuq) KOpailn (karai ) CTOJlOBbiH (l.faHHbiH, KOcpeHHb!H ) cepBH3



�tir



parfti m



ıı:yxu (duxi)



perfume [p� : fy u : m ]



odekolon



kolonya



cologne [ k � l � u n ]



sabun



sabun ş a mp u an



O.l{eKOJIOH ( adekal on) M btllO ( m ı l a) waMnyHb (şampun)



oyuncak bebek



H rpyw Ka ( i qru ş ka) KyK.Ila (kukla)



t o y [ to y ] dol l [dol]



buket



6yKeT (buket)



bo uq u et [bukey]



d�ft�rxana l �v azi mat ı



k ı rtas i ye



Kaı-ı ueıutpCKHe npHHaıı.n e)KHO CTH ( kan tsel�rs ki ye pri nad lej n ısti)



d ezodo ran t



deodorant



d i ş m�cunu



diş macunu



me rc a n



şampun oy u n c aq



gJ l in c i k gü l d�st�s i



1



ı



(sta lovıy (çayn ıy, kafeym y ) se rv i z )



soap (soup] shampoo [ş�mpu:]



stat i o n ery , officeequ ipment [ stey şn� ri , o fis - ikv i p m � n t ]



ı



ı



.ne3oı:ıopaHT ( de za d ar a n t ) 3y6 H ası n acTa



d e od o ra nt ( d i : ou d � m n t] tooth paste [tu : spey st ]



(zubnaya pasta) �- ·· --



or m. [ ) : R ] argent m. [ a R 3 ö ] turquo ise f (t y R k w a :z] perle f [ p c R 1 ] corail [ k :) R a i ] serv ice (m. ) de table b E R v i s u ( d ) t a b i ], serv ice (m. ) a the (S E R V i S a t e ] parfum m [ p a R t �] eau de cologne [ o J ( �} ) k J ı ) J1 ] savon m. [ s a v S] sham pooing m. [ r ü r) \v E ] jeu m. [ 3 0 ] p oupee f [ p u pe] bouquet m. [ b u k E ], bouquet (m. ) de tleurs ( b u k E d J f ! �:R) fourn iture (j.) d ' ecole ( de bureau) [ f u R n i t y R d e k :) l ( d ( J ) b y R o ) ] ,pa peteri e f [ p a p E tRi) deodorant m. [u e ) d ) R ô] dentifrice m.



[ J ü t i f R i s]



2 2iiii 2iiiiiiii ii iiii ii iiii ii ii ii Riiii ii .H iiiia iiii iii 'Bii ii İB ii ii Liiii iii İiiii ii iiii ii iiii iii iiii iii ii



Ya _- ·--· fl . ··



A ZuRBA YC A N D İLi



iiiiiiii ii iiii iiii ii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii ii ii iiii iiii iii iii iiii



.



3y6HaH IUeTKa ( zubnaya şötka) pac t.ıe cKa ( raşşö s ka ) cephra (serqa)



tooth brush [t u : sbra ş]



diş fırçası



d i ş fı rças ı



daraq sırğa



tarak küpe



üzük ey nJk gözlük



yüzük gözl ük



04KH (açki)



ring [rinq] eyeglasses [ayq la: sis]



alış-veriş



al ış-veriş



rroKynKH (pakupki)



purchases [p�: ş�sis]



mard1ej [ma R J e lcourses pl. f



alıcı



alıcı



noKynaTeJi b (pakupatel)



custom er [kastJm�]



ul



_pa ra



acheteur m. [ a J t cc : R ], achete use f [ a .f t 0 : z ] arg_ent m. [ a R 3 Ö ]



,



KOJlbUO ( kal tso)



)J.eHbfJ.-t ( dengi )



·-



-



- -



co m b [ ko u m ] e arr i n g [i�ri nq]



money [mani]



bros �e if.) a dents ( b R )S a dö] peigne m. [ p E 11 ] boude (f.) d ' orı!ille [ b u k 1



U )F E j]



bagucf [ b a g ] l une ttes pl. f



[l y n E t] [k u Rs]



Felin qram matik mana növlari Felin qramınatik mgna növlgri işin iş görgng (subyektg) vg üzgrindd iş görülgng ( obyektd) münasibgtini bildirir. Burada iş görgnin vg üzgrindg iş görülgnin fcldg necg gks olunınası gsas götürülür. Mgsglgn, subyekt obyekt üzdrindgki işi özü icra edir; işi başqas­ ına icra etdirir; işi başqası ilg b irgg İcra edir; iş subyektin öz üzgrindg İcra olunur vg s. Bu kateqoriya yalnız tgsirli fellgr gsasında formalaşır.



Eylem çatıları Fiilin gramatİk eylem çatıları işin iş görene (fail) ve üzerinde iş görülene (ıneful) münasibetini belirtir. B urada fail ve mefulun fiilde nasıl yansıması esas alını r. Ö rnek: fail meful üzerindeki işi kendisi yapar, işi başkasına icra yaptırır, işi başkas ı ile beraber yapar, iş failin kendi üzerinde yapılır. Bu kategori sadece geçişli fıiJ ler esasında formalaşır.



3aJior rJiaroJJa 3ruıor nıarona Bhıpa)KaeT pa3nHtıHhie onıoııı eHIDI Me)f{;:zy cy6neıcroM H o6neKTOM )l.eWCTBIDI. 3a OCHOBY B ,naHHOM cny-qae 6epeTC5l CllOC06 Bbipa)f(eHM.H 3THX OTHOliieHHH B rna­ rone. HanpııMep, cy6beıcr caM cosepııı aer ı.ı.elicTsHe Ha.n o6beıcroM, ııını cosepııı aer .ueiicT­ BHe COBMeCTHO C .npyrHM, HJIM )l.eHCTBHe COBepııı aeTC5l Ha)J. CaMHM cy6beKTOM H T.)J.. K aTe ropıuı 3aJiora o6pa3yeTc.sı Ha ocHoBe rrepexo,ı:ı,HhiX nıaronoB .



Voices of ver b Voices of verb indicate the attitude of action to a subj ect and to an ohject. Retlee­ tion of the subj ect and obj ect in the verb is taken as a basis. For example, subject does smth, that directs on object himself; subject makes somebody carry out action; subject



R.HaBİBLİ .iiiii---����ii�iii....._ii



-.



� i



ii ii.. ii ii ii ii iii ii __.__. ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii ii iiii ii ii · �ii Aii z a R B A Y C A N D İ L İ 223



does son1ething with somebody; action is carried out upon the subj ect and ete. This cate­ gory is formed only on the base of transitive verbs. La voix du verbe



La voix du verbe exprime I' attitude de 1 ' action a eel u i qui fait I' action ( le subj ectif) et sur lesquels ( l ' obj et) on fait l ' action. Ici on met en valeur comment le subj ectif et 1 ' obj et se refletent dans le verbe. Par exeınple: le subjectif lui-meme fa it I � action sur l' obj et; il fait faire l ' action une autre personne; il fait l' action avec les autres; l ' action se fait sur le subj ectif ete. C ette categorie ne se fonne que sur la base des verbes transiti fs . Malu m növ Felin m�lum növünd� iş gör�n m�lum olur: yaz, oxu, yazdım v� s. M�lum növün xüsusi ş�kilçisi yoxdur. M�s�l�n : yazmaq, bilmak, görmak va s. Etken eylem Etken eylemlerde işi gören bellidir: yaz, oxu, yazdım ve b. Etken ey lemlerin özel eki yoktur. Ö r: yazmaq, bilmak, görmak ve b. ÜCHOBHOÜ 3aJJor



B npe.UJIO)I(eHMJIX CO CKa3yCMhiM, Bhipa)KeHHhiM rnaroJiaMM OCHOBHOrO 3a.JIOra, cy6neKT L{eÜCTBI151 113BCCTeH, HanpMMep: yaz, O X U , yazdım H Jlp. )l,aHHhiM 3aJ10r He H:Me­ eT cneUHa.JihHoro 3a.Jiorosoro acpcpnKca, HanpHMep : yazmaq, bilmak, görmak n ,llp . Active voice In the active voice subj ect is known: yaz, oxu, yazdım and ete. There are no specisl sutlixes of the active voice . For example: yazmaq, bilmak, görmak and ete . La voix active Dans la voix active du verbe le subjective est connu : yaz, oxu, yazdım ete. La voix active n' a pas de suffixe special . Par exemple: yazmaq, bilmak, görmak ete . Machul növ Machul fellarda iş göran malum olmur. M�salan: Maktub yazıldı cüml�sinda maktubu kimin yazdığı biz� ınaluru olınur. M�chul fell�ri düz�ltmak üçün tasirli fellar� -ıl, -il, -ul, -ül, -ın, -in, -un, -ün, -n ş�kilçilarind�n biri artırılır. Masdlgn : 1 ) Kitab yazıldı . Yer �kildi . Qapı örtüldü. 2) Z�ng çalındı . Qab s ilindi . Pay bölündü. 3) Kitab oxundu. Kağız işl�ndi .



224



R.HiJBİBLİ



r ·



iiiii



iii ii • ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii .iiiiiiii iii iiiiliii iii iiiiiiiiiiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii iiii A z a R B A Y C A N D İ L i:



Edilgen eylem Edilgen eylemlerde işi gören belli değildir. Örnek: Maktub yazıldı türncesinde mektubu kimin yazdığı belli değil. Edilgen eylemleri yapmak için geçişli fiillere -ıl, -il, -ul, -ül, -ın, -in, un , -ün, -n ekieri eklenir. Örnek: I . Kitab yazıldı. Yer �kildi. Qapı örtüldü. 2. Z�ng çalındı. Qab silindi . Pay bölündü. 3 . Ki tab oxundu. Kağız işl�ndi . -



CTpa.ıı. aTeJibHhıii 1aııor



B npe,II,JI O)I(eHn.sıx co CKaJyeMbiM, Bbipa)l(eHHhiM rnaronaMH Cl]Ja.n.aTe.IhHoro 3aJIO­ ra, rosopHTC» o KaKoM-nM6o .ıı:e H:cTBMM 6e3 yKa3aHıuı Ha cy6oeıcra .ueücTBM5.l. HanpMMep : Maktub yazıldı. B .uaHHOM npe.uno)l(eHMH cy6'h eKT .ueücTBH» HeH3BecTeH. CTpa.rı:aTenhHhiM 3aJior o6pa3yeTc.sı npH noMoııı;H aKaTbOI



m�hdudlaşdırmaq k ı s ı tlamak , sınırlamak



İngilis�=-�,



Rusca YTOlfHHTbCJI



(serd itsy a , ab ij atsy a ) 1 orpaHH4 11Th (aq ran i çit )



to spec ify, to make smth.precise [spesifay, meyk prisays) to take offence [teyk � fe n s ] to l imit [ l im it]



q�z�b l�nm�k, h irs l;mm�k. �s�bil�şm�k



ötkeıenmek, sin irlenm ek



pa3.npa){ k u p e ] , oc c u p er (1 gr.) une place [ J k u p e y n p l a s] bleuir, I l gr. [ b l � i : R ], devenir ( 1 r ı gr. ) b l e u [ J ( d ) V d Il i R b l 0 ] se composer, 1 gr. [ s ( ;} ) k 5 p o z K HTbCR



ı



(zaverşatsya,



1



istismar etm�k



seıln i r, lı gr." lS(;::ı ) f i n i : R ] , se t � r ın i n er, 1 [ s ( ri ) t E R ın i n e ]



·-



pad itoj itsya)



sö m ürrn ek



3KCnJiyanıpoaaTb



to expJoit [ i kspl oyt]



e x p l orer, 1 gr. accuser,



(ekspl uatiravat) günahlandırmaq b ��n mak



OÖBH IDITb (abvin�t)



to accuse [�ky uz]



s il s l enm e k



HapsnKaTbc», yKpawaTbC» ( n arajats y a,



to be adomed, to be



ş a şırmak



çaşrnaq



ştınarmak ş aşmak,



ş a şınn ak



( s ( ri ) f E R b o i b E I ]



ado:ned, tu bi



d e k� reyt i d ]



to astonish [�ston i ş]



ınyMJJHTbCH



H3ÖaJIOBaTbCH



to be naughty, be noisy



(izbalavatsya)



[no : ti , b i : noyz]



pacTepHTbC»,



to lose one ' s head, to be



3a6JJy>K.lla TbC», OWH-



m i staken [lu:z van ' s



6aTbCH (raster�tsya, zab l uj datsya, aş ibatsya)



se parcr. 1 gr. r s ( d ) p a r e]. se fa i re heau (be l le)



decorated [tu bi



( izum l �tsya)



�rköyünlaşm�k



I gr. [ a k y z e ]



[E k s p l J R e l



suçlamak



u kraşat sya ) t��ccilbl�nm�k



gr.



hed, b i : m i st ey kn]



zaRF



1



etonner, ı gr. l e t J n e ] . s u rpre n d re , l l l gr. [s y R p R u : d R )



J gr. [ f.! a t e ), et re gate [ E t R g a t e ] se tro nı per, 1 gr . [ s ( ;::ı ) t R 3 p e ), s e rııe prendre, l l l gr. ( S ( rid;)



içeride



BHYTPH [ vnutri]



yaxın



yakın



ÔnH3KHH, ÔnHJ.KHHH ; 6n H3KO [bl i zkiy, bl ij n i y ; b l izka]



uzaq



uzak



nane KH H , ,l:lan b H H H ; nan e KO



A ZaRB A YC A N DİLİ de!iSOUS



(ö J ( ;) )� u }



below [bi lou]



en



from beh i nd [from bih ayn d] in front of [in front



devant [ J � v ö]



ot]



beforehand; in good time [bifo:h�nd; i n qud tay ın ] in, in to [in, i nto]



derriere [ J c R j c R ] a l ' avance [a ı a v ö : s ]



dans 1 J ü ] l ' interieur [ a l E t e R j � : R)



inside; i n [ i n sayd ; in] near; close; near (by), close (to) [n i�, klouz; n i� (bay), klouz (tu)] remote; far away [ rimout; fa : e vey ] there [ zee>]



a



pres de [ p R E d � ], proch e de [ p R J J J �], ııon loin de [ n 5 l w t J �] Join [



w



E]



[la1



ora



oraya



(dalökiy, daln iy; daleko] ryıı.a [tuda]



bura



buraya



cıoıı.a [süda]



here [hi�]



ici [ i � i ]



sağa



sağa



H a n p a so [naprav a]



a droite [ a J R w a : t ]



sola



sola



Hane so [ naleva]



q i s m�n



kısmen



tam am



tam, tamam



'-laCTH'-lHO, OT4aCTH [ çastiçna, atçasti] u;enbiH, nonHoCTbfO, uen HKOM , secb [tsel ıy, po l nostyu,



to (on) the right [tu (on) ze rayt] to (on ) the l eft [t u (on) ze left] p artly, in part [pa: tli, in p a: t] whole, fully, i n full, whol ly, all [hou l,



xeyli, çox



hay l i, çok



tsel i kom, ve s]



fu l i , i n fu l, hou l i, o l )



3Ha�HTeJibHO, H aM H O ro ; M HOro, nonro; o qe H b [zn açite l n a ,



az



az



Maııo, HeM Horo ; p e.n. Ko [ ma J o , nemnoqa; red ka]



b ir-bir



tek tek



no



d�f�l�rl�



defalarca



HeO.D.HOKpaTHO, M HOfOKpaTHO



considerable, m uch, lo ng, veru; veru much [kons id�r�bl , m aç , l on q , veri, veri m aç ] , sign i fıcantly [s iqnifik�ntli] not m uch; a l ittle, some; a few; seldam [not maç, e l itl, sam; e fyu; sel do m ] one at a t i me [van �t e taym ] repeated ly



[n eadnakratna, mnoqakratna]



[ri p i :tid l i ]



HeM Horo; Henon ro; HeKoTo-



a l ittle, some ; a few ; not long [e 1 i t l, sam, fy u , not lonq]



namnoqa; mnoq� dolqa,



oçen]



b ir az, b ir qad�r



biraz, az, b i r parça, kısa bir süre



onHoMy [po adnamu]



poe KOJI H4eCTBO; H e K OTOp oe speMsı [ ne m n oq a ; n edo lq a ; nekıtlnye kal içestvo; nekatora�e vrem�]



y,



la ( i ],



a gauchc [ a g o : J]



parti e ll ement [ p a R totalement [ t J t a l ( J ) ın ö ]



s i j c l ( � )m ü ]



beaUC•JUp ( b O k U ], plus [ p I y l



peu [ p 0 ]



seulement [s ee ı , � ) ın ö ]



tres scuvent [tr c s u v ü ] , plusieurs



[p l y ; j � R f wa]



fois



un peu [ ce p 0 ], n'est pas long [ n c p a I 5]



t



iii�ii__.ii�__.�ii



__.i



iii iii -iii ii iii iiii iii iiii iiiiii i ii i • i • i iiii i iiii i ii i iiii i iiii i iiii i iiii . iiiiii iiii Ai Z a RBA YC AN D IL İ



24 1



· -



R.HaBİBLİ



1-



TESTLaR ı . İsimd�n düz�l�n s i f�tl�r hansı sıradadır : a) çalı şqan, düzgün, bitkin



d) dolu, nam�rd, tarixi



b) süzgün, qorxaq, vurğun



e) açıq,



c) ağı ll ı , ş�k�rsiz, h�ft�lik 2. Hansı sıradakı sözlar sifatin



çoxaltma



k�sici,



itkin



dgrgcgsindadir:



a) kiçik, k�skin, al-qırmızı



d) sarımtı l , böyük, n�h�ng



b) b�növş�yi, açıq - sarı , g ömgöy



e) b al ac a ,



�n



böyük, soyuq



c) bapbalaca, yanıyaşı l , kiçikc� 3 . F eld�n düz�l�n s i f�tlar hansı sıradadır: d) susuz,



a) maraqlı, ensiz, yağlı b) qısqanc,



c) 4.



yorğun, kas ik



sadaq�tli,



bağdakı



e) yazan, solmuş, açı lan



böyük, ki çi k, duzlu



Hansı c�rg�d�ki sif�t



�ks



manalıdır: d) geniş, enli



a) isti , qaynar



e) böyük, iri uzun, q ısa c) balaca, kiçik 5. Yalnız saydan ibargt olan sıranı göst�rin: d) yaxşı, t utq u n , iki a) xey l i , yüz l �r l g , doqquzuncu e) hgrdgn, çox dank ı b) sonra, bütün, c�ld c) hamin, d örd 6 . Hansı sırada numerativ sözlar düzgün iş lanmay ib: 4. bir dasta gül ı . üç q�tr� çör�k 5 . yeddi cüt co rab 2. on nüsx� j urnal 6 . iki göz otaq 3 . dörd d�na in�k a) 4, 6 c) ı ' 3 b) 2, 3 d) ı ' 5 b)



7 . S ıra say l arının yazılışı a) V -ci, XIX-cu



verilm�mişdir: d) ı O-cu, XII e) VII, XXI



hansı sırada düzgün



b) 6-cı , 2 -ci c) ı 1 -ci, 3 -cü 8. Sif�tdan düzalmiş z�rfl�r hansı sıradadır: d) a) hayacanla, günla r l a



9.



dodaqaltı,



xdfif-xafif



e) çoxdan, sevi nc�k



b) insafs ızcasına, gizlica c) ci sman,



e)



gücsüz



Çoxaltma d�racasinda o l an



a ) qı rmı zımtı l , ağappaq b) xırdaca, bapbalaca



sifatlar hansı



d) gömgöy , aç ı q- n a nn c ı sırada düzgün veri lib :



e) açıq-qırınızı, göyümtül



3, 6



2 4..2iiiiiiii iii R iiii iii iii --. iiii .H ii ii a ii L ii B iiii ii İiiii ii: Biiii iii /ii iiii iii . iiii iiii ii ii ii ii iiii iiii ii ii



t



iiiiiiii ii ii � ii iiii iiiiii iiiiii ii iiii ii ii iiiiiiii ii i i ii iiii ii iiii iiiiiiii i iiii ii iiii ii iiii ii iiii ii ii l.ii Liiii A A za R B A YC N D



,_ .



c) bozumtul, qapqara 1 O. T�rzi-h�r�k�t z�rfl�ri sırasını göst�rin: d) çox, azacıq a) h�sr�tl�, sakit-sakit e) srağagün, axşam b) indi c�, birddn-bir� c) xeyli, o yan-bu yana



Gündan-güna, hamişa sözldri z�rfın hansı ın�na növün� aiddir: d) yer a) t�rzi-h�r�k�t b) k�miyy�t e) heç birin� c) zatnan 1 2 . Yer z�rfl�rind�n ibar�t sıranı göst�rin : a) dinm�z-söy l�m�z, günorta d) aralıqda, yuxarı b) öz-özün�, h�v�sı� e) çox, arada-b�r�d� c) bayaq, dün�n 1 3 . Numerativ sözl�r hansı sıradadır: a) s�kkiz. az, bir d) d�st�. beşd� üç, bir q�d�r e) baş, min, bir az b) milyonlarca, d�st�, çox c) tikd, n�f�r, parça 1 4. Sıra saylarının y azıhşı hansı sırada düzgün göst�rilmişdir: d) XX-nci, VI-cı a) 7 -nci, 2-ci b) XIII-cü, 1 7-ci e) 3 -üncü, l O-uncu c) XXI, 5 -ci 1 5 . Sif�tin azaltına dgr�cgsini düzgldgn şgkilçil�r hansılardır: 4. -cıl, -cil, -cul, -cül 1 . -hq, -lik, -luq, - lük 5 . -raq, -rgk 2. -ııntıl, -imtil, -umtul, -ümtül 6. -sov 3 . - sa, -s� a) l , 4, 5 d) ı ' 3 , 5 b) 2, 5 , 6 e) 2,3,6 c) 3 , 4, 6 1 6 . Hansı sırada sözlgrin hamısı sifgtdir: d) qaçağan, gülgygn, oxumuş a) bir, ıngn, gözgl e) düzgün, nat�miz, enl i b) qgşgng, ağlağan, deyilgsi c) d�ınir, getın�k, t�miz 1 7 . Sif�tin çoxaltma dgr�cgsi h ansı sözl �rl� düz�lir: a) tghgr, açıq, daha d) az, gn, tghgr b) al, çox, tgh�r e) lap, açıq, tünd c) dn, çox, lap



l l.



R.H8BİBLİ ........ .. .. iiii iiii iii iiii iii iiii iii --iii iiiiiiii ii iiiiiii



t·�



'



243 �iiiiiiii iii � ii iiiiiiii ii ii ii iii iii �- �iiii�



AZaRBAYCAN D İ Lİ



Qeyri-mü�yy�n ıniqdar sayları hansı sıradadır: a) s�ks�n, bir az, çoxlu d) dörd-beş, az, xeyli b) iki, on beş, bir ovuc e) sonuncu, onda beş, yeddi c) çoxları, üçüncü, otuz beş 1 9. Sıra sayı hansı ş�kilçi il� düz� I ir: d) -ca, -c� a) -tarla, -lgrlg e) -casına, - cgsin� b) -lıq, -lik, -luq, -lük c) -ıncı, -inci, -uncu, -üncü 2 0 . zgrfl�ri göstgrin : 4. anbaan 1 . üstdg 5 . uşaqlıq 2 . günd�lik 6 . yorulmaq 3. m�n�vi e) 2 . 3 d) 3 ,6 b) ı , 4 c) 1 , 5 a) 2, 6 2 1 . Zaman z�rflgrind�n ibar;}t sıra hansıdır: d) get-ged�, özbaşına, qism�n a) axşamüstü, bu gün, burada e) ürgkd;}n, dgf�l�rb, tezd�n b) arabir, günd�, çoxdan 1 8.



c) uzaqda, astaca, aşağı 2 2 . Hansı sıradakı sual z�rf� aid edi l� bilm�z : d) hara? a) n� t�rzd�? b) n� qgd�r? e) neç�nci? c) ng zaman? 23 . H ansı cüml�dgki altından x�tt ç�kiln1iş söz sif�t deyil: a) Göz�l gül l�r otağı b�zgmişdi. b) M�rd oğullar vgt�ni darda qoymaz. c) Yaxşı igidin adını eşit, üzünü görm�. d) Ulduzlar sayrışır ınayj göyl�rd�, İnsanlar çalışır, yaradır yerdg. e) O, n ec� d� gözgl danışırdı. 24 . Kgıniyygt zgrfldri sırasını göstgrin: d) �trafında, gee� a) ayrı, geri e) ağır-ağır, sak itc� b) xeyli, az c) indi cd, qabaq 2 5 . Altından xgtt çgkilmiş sözl�rin biri yer zdrfidir: a) Gün�ş artıq dgnizdgn aralanmış, yuxan qalxmışdı . b) Küldk yavaş-yav� gücldnirdi. c) Buranı bu gün tgrk etmgk lazımdır. d) Mgn onu çoxdan tanıy ı rdım.



244



R.HaBİBLİ iiij;jjii;ii--iiij;jj;ii�ii



ii



t



.



iii ii ii ii ii ii ii İ iiii ii ii ii ii ii ii ii iiii ii iiii ii iiii iiii ii iiii iiiiiiiiA ii ziiii ii Aiiii iiii aiiiiR B Y CA N D L İ



e) R�hiın b�yl� söhb�ti maraqlı alındı. 26. K�sr saylarının suatını göstgrin : a) neçg? n� qgd�r? d) neçgnci? b) ng q�d�r? e) neçg? c) neçg hiss�? ng qgd�r? 2 7 . z�rf hansı cüml�lgrd�dir: 1 . N�haygt, özümü saxlaya bilmgy�rgk başımı döndgrib geri baxdım. 2 . Dediyim odur ki, b�lk�, fıkirlgşgk, onlara bir köm�k el�ydk.



3 . Sgmada işıq olsa da, meşg tez qaranlıqlaşdı. 4 . Lakin qardaşının xahişing gmgl etmgyg mgcbur oldu. 5 . Üz-gözünü bulaşdırıb ki, tanıyan olmasın. a) 3 , 5 b) l , 3 c) 2 , 4 d) l , S 2 8 . Yazılışı vg t�lgfftizü fgrqlgn�n sayları göst�rin : 5 . Yeddi 3 . Dörd 1 . S�kkiz 2. B eş 6. Otuz 4 . Altı d) ı , 2 a) 1 , 3 b) 2 , 5 c) L 4 29. Cüml�lgrdgn birind� say işl�nınişdir:



e) 2 . 3



e) 3 . 6



a) Ü ftiq aydın, d�niz sakit idi .



b) B irdgn-birg sanki h�r şey alt-üst oldu . c) B ird�n düşüncgdgn ayrıl ılı otağı gözd�n keçirdi. d) Min acını yeygr}gr bir şirinin xgtring. e) Hgzin v� yanıqlı Qarabağ şikgstgsi pgrdg-pgrdg qalxıb ulduzlu gecgnın boşluqlarına yayıldı. 30. Hansı cüml�dgki sifgt azaltına dgrgcgsindgdir: a) Onun dümağ paltan var idi. b) Al-yaşıl geyinmiş u ca dağların Qartal lı qoynundan uzaqlaşmışaın. c) Otaq o q�dgr d d tdmiz deyildi. d) Toz basmış pgncgrgdgn zgif işıq düşürdü. e) Hgni fg açıq-qırmızı paltarını geyindi. F e l i n tas rifla n an v a tas rifla n m ayan fo rm ala rı



F e l l gr şgxsg v g kgmiyygt;} b ö l ün ür : I . Tdsri fl gn gn formalar 2. Tgsriflgnmgygn formalar F elin ş�xs� vg kgmiyygt�



görg



dgy işib-dgyişmgsi bax ı mından iki qrupa



görg d gy iş�n



formalarına



felin



tasriflanan



..y..



245



·-



R.HiJBİBLİ



.



iiiiiiii�ii�iijjj;iii;iii�__.�



iii iiii ii ii ii i iiii i iiii i iiii i iiii i iiii i iiii iii iiii i iiii iii iiii i iiii i iiii iii iiiiiiii " � - iiiiiiii ii iiii iii iiliii İ Y C A N Dİ L A Za R



BA



deyilir. Masalan: oxuyu ra m, oxuy u rsa n, oxum a l ıyıq, oxuyacaq va s . Pelin şaxsg vd kdmiyydtd görd dayişınayan formalarına felin tas riflan mayan formaları deyi lir Mdsgldn : oxu maq, oxuy a n , oxuy a n d a Vd s.



formala rı



.



Eylemsiler (Fiilimsiler)



Fiiller şahsa ve niceliğe göre değişip değişmemesi bakımından iki gruba ayr ı l ı r :



1 . Tasriflenen biçim 2. Tasriflenmeyen biçim



F ii lin şahsa ve niceliğe göre değişen biçimlerine fiilin tas rifle n e n biçimleri denir. Örnek: oxuyu ram, oxuy u rsan, oxum ahyıq, oxuyacaq ve b. F iilin şahsa ve nicel iğe göre değişmeyen biçimlerine fiilin tas riflenmeyen b içimleri denir. Örnek: oxumaq, oxuya n , oxuyan d a ve b . C n p H ra e M Lıe



u



u ec n p H raeMLıe «Jı o p M bi rJi a roJia



fnarOJibl, 113MeH�IOlltHeCSI II O JUUJ: aM ll qlfCJiaM , Ha3biBaiOTCSI CDpH raeMLI M H rn a ronaM H HanpHMep : oxuyu ram, oxuyu rsan, oxuma hyıq, oxuyacaq 11 ,ı:ı.p . rnaronbı, He H3MeHsııoııı:ı1 e csı no nwuaM u qwcnaM, Ha3hiBaıoTc.sı uecnpH­ raeMLI M H rnaronaMH. HanpHMep : oxum aq, oxuyan, o xuya n d a H .np. .



Conj ugation a n d non-conj ugatio n fo rm s of verb



According to the changing by persons and quantity verbs are divided into two group s : ı . Conj ugation forrus



2 . Non-conj u gation fo rms The form s of verb that change by persons and quantity are called conj ugation fo rms, for example : oxuy u ra m , oxuy u rsa n , oxum a l ıy ıq , oxuyacaq and ete . The forms of verb that don ' t change by persons and quantity are called non­ conj ugation fo rms, for exampl e : oxu m a q , oxuy a n , o x uy a n d a and ete . Les fo rmes p e rso n n el les et non - p e rson n e l les du ve rbes



Les verbes se divisent en deux groupes d' apres le changement de la personne et de nombre : ı . Les formes personnelles. 2. Les formes non p ersonnelles. Les formes des verbes qui changent selon la personne et le nambre sont nommees les forme s personnel les du verbe. Par exemple : oxuyu ram, oxuyu rsan, oxu mahy ıq , oxuyacaq ete .



246



R.HiJBİBLİ



iiiiii ii ii ii ii ii ii iiii iii � ii ii iii ii ii iii iii iii iii ....



t



iiiiiiii iii ii • iii iii iii iii iiii iiiiii iii iiiiiiii iiiiiiii iii ii iiii ii ii ii ii ii iiiiiiii iiii İii iiii a A z R B A Y Ciiii AN D L i



·-



Les formes des verbes qui ne changent pas selon la personne et le nombre sont nommees les formes non - personnelles du verbe. Par exemple: oxumaq,



ox u y an , ox uyand a ete .



F e l in şaki llari



Felin ş�kil l�ri danışan (haqqında danışılan) ş�xsın görül�n ış�, h�rak�t� münas ib�tini bild irir. Pelin altı şakli var: 1 . 8mr ş�kli 4. Vacib ş�kl i 2 . X�b�r şakli 5 . Lazım şakli 3 . Arzu ş akl i 6 . Şart şakl Eylem kipleri



Eylem kipleri konuşan (hakkında konuşulan) şahsın görülen ışe� harekete ilgisini belirtir. Fiilin altı kipi var: 1 . E m ir kip i 4 . Gereklik kipi 2 . Haber kipi 5 . Lazım kipi 6. Şart kipi 3 . Arzu ( istek) k ipi Ha Knoueuue rnarona



HaKnoHeHHe



rnarona Bbıp a)l(aeT OTHOIII e HHe rosopj{mero K .rı:eiicTBHIO .



B



a3ep6aM,U)I(aHCKOM .H3hiKe ıneCTh HaKJlOHeHMM : 4 . ÜÖ513aTeJ1bHOe HaKJIOHeH Me 1 . lloBeJJHTeJJbHOe HaKJIOHeHHe 5 . Heo6xo.nwMoe HaKJIOHeH He 2 . . 113'hHBHTeJihHOe HaKnoHeHHe 3 . )l{eJiaTeJihHOe HaKJIOHeHHe 6. Y CJIOBHOe HaKJIOHeHHe Mo o d



are



Mood indicates the attitude o f speaker to the action that is carried out. There s ix moods of the v e rb : 4 . Obligatory ınood 1 . Im perat İ ve mood 5 . Necessary mood 2 . Indicative mood 6. Conditional mood 3 . Desirable mo o d Les modes du verbe



Les modes du verbe exprin1e l ' attitude du suj et pariant (personne dont on parl e ) le travail et l ' action fait. Le verbe a s ix modes : ı . Mod e imp er atif 4 . Mode o b l igatoire 5 . Mode necessaire 2 . Mode indi catif



iiiiiiii ii iiii ii iiii iii iii aiiii iiii ii R .ii ii Hiiii B/ iii ii iii .Biiii ii L;;;; İii iiii ; -ii iiiiiii



....._



3 . Mode subj onctif



7 ii 4;;; ii 2 iiii i ii !h .· ·. · . :;;;;iiii iiii __.iiii i ii i ii ;; iiii iiii i ii iiii ii ii ii ii iiii ii ii iiii ii AZflRBAYCAN DİLİ fl · .- . .



6. Mode conditionne l



a m r şakli



Felin g m r şgkli gmr, xahiş,



mgs}ghgt, tgklif,



ngsihgt vg s . bild irir.



8nır forması



belg düz�lir : mgsdgr ş�kilçisi atı l ır vg onun yering şgxs ş�kilçis i artırı l ır.



Samitla bitanlarda



I şgxs II ş�xs III şgxs



al --




R e ], app ren d re , lll gr. [ a p R ü : d R ] , enseigner, 1 gr. [ ö s E 11 e ], examiner, 1 gr. [ E: g



z a m i n e]



gagner ( I gr.) du temps [ g a .n e d y t ö ], prevoir I I I gr . [ p R e v



hesablamaq, nO)z;,rO) almaq



zaman lama k



paCC4 HTaTb speMSf ( r as ş itat vremya)



to gauge tim e [geyc tayın]



sübut et m ;, k , isbat etmO)k



kamtlamak



Jl.OKa3aTb, apryMeHTHpOBaTb ( dakazat, arq umentirıvat)



to prove [pru :v]



müşah id;) etmgk



gö z l e rn ek



Ha6Jl tOJJ.aTb (nab 1 üda t)



to watch, to observe [ voç, ;)bZO):v]



düşünm�k, fikiri;)ŞffiO)k



d ü şü n me k



.D,yMaTb, M blCfl HTb, pa3-



M blWJlSITb, C006piDK3Tb



to think, to reflect, to consider [sin k, r i fl e kt , k;) n si d ;)]



panser. ı gr. , retıechir, l l gr. [ p u s e], ( R e f 1 e .1 i : R ]



hiss etmgk,



h issetmek, duymak



4YBCTBOB3Tb, OUlyW.aTb



to fee l [ fi : l ]



sentir, l l



argumenter, I gr ( a R g y m ô t e ] , prouver, I w a:R]



gr. [ p R u v e], dem on� trer, ı gr. ( J e m 3 t R e ] suivre, l l l gr. [s ll i : v R ], contrôler, l gr. [k 5 t R ::> I e ]. surveil lcr, ı gr. (s y R V C j c )



d u y maq



�sas l an dı rmaq



temel lendirrnek, gerekçelendirmek,



(dumat, m ı s l it, razm ış lat, saab raj at ) (çuvstvovat, oşşuşşat)



o60CHOBb! BaTb, y6e)l(,llaTb (abasnovı vat, ubej dat)



inandırmak,



i k n a e tm e k



göstgnnak



göstermek



noKa3biB3Tb, yKa3bt BaTb, OKa3biB3Tb, npOSIBJlSITb ( pakazıvat, u kazıvat, akaztvat, prayav lat)



hall etmak



h al let me k



gürnan etm�k, ehtimal etm�k. z�nn etm�k



san m a k , npe,ll n OJlO)I(HTb (predpalaj it) düşünmek, va rsaym a k , tahmin ler yürütmek, za n ne tm e k - -- -- - ------



- - - - --------



pewaTb (reşat)



·-



to persuade, to conv ince, to ground, to base, to substantiate [p�sveyd, k�nvins, qraund, beys, s � bst �n ş ieyt] to show, to point out, , t o indicate, t o render, to display [şou, point aut, i n d i keyt , r�nd�. di s p ı ey ]



gr.



[sö t i : R]



convaincre, l l l gr.



argumenter, ı gr. [ a R [ k 5 v f : k R ], g



y ın ü t e ]



montrer. 1 gr. [m 5 t R e ]



to decide, to sol ve[ d i sayd, so lv]



dec ider, ı gr. [ J e s i d e ] , resoudre, l l l gr.



to suppose, to assume, to conjecture [s�pouz, �syu:m, k�ncekç�]



[ p R e z y m e]



( R e z u d R] supposer, 1 gr. [s y p o z e ], presumer, I gr.



2 6 8iiiiiiiiii iii Rii ii ii ii ii ii İii ii ii ii ii ii lii iiiiii B ii .iii Hiiii ii aiiii ii /ii · Biiii iiii



hesab etm�k qavramaq



y.· , · fl . . .



. ..



·



A ZaRB A YC A N D İ L İ



. ii



-- - -



saymak, sanmak



C411TaTb ( ŞŞ İtat)



kavramak



socnpHHHMaTh, ycsawsaTb (vasprinimat, usvaivat)



iiii­



considerer, I gr. [k 5 s i d e R e ], trouver, I gr.



jto consider [k�nsid�]



to perceive, to comprehend, to grasp [p � si : v kam­ prihend. qra: sp] ,



(tR U V e] comprendre, 1 gr. [ k 5 p F: u : J R], enten­ dre, l l l gr. [ö t ü : d R ], percevoir, l l l gr. [ p E R S ;} V W a : R ]



Felin tasriflanmayan formaları Pel in tgsriflgnmgygn formaları ş�xsg vg kgmiyygtg görg dgyişmir. B u formalara



masdar, feli sifat, feli bağlama



daxildir.



Eylemsiler Eylemsiler şah s a ve kemiyete göre hildir.



d eğiş m ez . Bu biçimlere mastar, o rt a ç , ula ç da­



HecnpsıraeMble lJlopM bl rJiaroJia Hecnpsı:raeMbi e cpopMbi nıaroJia He 113MeH.HIOTcsı: no MaM OTHocsı:Tcg



JI M Qa M



11 qııcJiaM . K 3TH M cpop­



ueonpe,ı:ı;eJieunaH (jıopMa (uulJluunTHB), npuı:ıacTue u .ıı; ee rıpuı:ıacTue. Non-conj ugated forms of verb



Non-conj ugated fonns of verb don ' t change by persons and quantity Such forms are



infi n itive , participle, adverbial participle. Les formes non - personnelles du verbe Les formes non - personnelles du verbe ne changent pas suivant la personne et le



nombre. Ces fonne s sont infinitif, participe et gerondi f.



Masdar Mdsd�r fel lgrin adını b i ldirir,



-maq, -mak şdkilçisinin



köm�yi i ld düz� l i r.



Mastar Mastar fiilierin adını belirtir,



-maq, -mak ekinin yardımı



i le meydana gelir.



U:nlJlunnTHB



11H qHI HMTI1B Ha3biBaeT ,n:eiİCTBlle 11 o6pa3yeTC.H np11 llOM OllUI acpcpHKCa



-nıaq, -mak.



Infınitive mak.



Infınitive indicates the names of verbs and is formed with the aid of the suffıx - maq , -



R. HaBiBLJ



iiii...._ iii iiiiiiii ii ...._...._iiii...._ iiii iii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii ...._ iii iiiiiiii iii ii •



t



.



269 iiii ii iii iiii iii iii iiii iiiiiiii iii ii iiii ii ii iiii iiii iii ii iiii ii iiii ii iiii iii iiii ii iiii ii iiii iiii iii iiii ii iiii ii iiii ii iiii . a İ A Z RB A Y C A N D l L



L' infinitif



L ' infınitif exprime le nom du verbe et il se fonne a l ' aide des suffıxes



-maq, -mak.



Feli sifat Feli sif�t h�m fel in, h�m d� s i f�tin �lamgtini daşıyır.



Feli sifatin fela aid xüsusiyyatlari: ı . T�sdiq v� inkarda i şl�nir : oxuyan - oxumayan. 2. T�sirli v� t�sirsiz olur: yazan (tasirli), qaçan (tasirsiz) 3 . Növ ş�kilçil�ri q�bul edir: yazan - yazılan, yazışan Feli s i fgtin sifata aid xüsusiyygtl�ri : ı . eşyanın �ıam�tini bildirir.



2. 3. 4.



Nec�? n� cür? hansı? sual larına cavab verir.



ı.



-an, -an :



Cün1 l�d� t�yin o lmaqla �şyanın �ıam�tini bildirir. Substantivl�ş� b i l ir.



Feli sif�t ş �kilçil�ri aşağıdakılardır : qaçan, açı lan, g�l�n. Fel kökü saitl� b itdikd� b itişdirici



y



samiti



�lav� o lunur: oxuyan, m�l�y�n



2. -mış, -miş , -muş, -müş : yatmış, yuyulmuş, bükülmüş 3 . -dıq, -dik, -duq, -dük +m�nsubiyy�t ş�kilçisi : yazdığım, 4. -acaq, -acak: yazılacaq, görül�c�k 5 . -ası, -asi : deyil�si 6. -malı, -mali: g�zm�li



ç�kdiyiın



Ortaç (Sıfat Fiil) Ortaç hem fı i lin, hem de sıfatın özell iklerini taşır.



Ortacın fiile ait özellikleri : 1 . O lumlu ve olun1suz biç imde kullanılır: oxuyan - oxumayan. 2. Geçi ş l i ve geçişsiz olur : yazan (etkili), qaçan (etkisiz). 3 . Eylem çatılarının ek lerini kabul eder : yazan - yazılan, yazışan. Ortacın sıfata ait öze l likleri : I.



2. 3. 4.



Eşyanın alarnetini bi ldirir. Nec�? n�? cür? hansı sorularını cevaplar. Cün1lede belirten olmakla eşyanın alarnetini bi ldirir. Substantivleşe bilir (Adlaşabilir).



Ortaç ekieri şunlardı r :



1 . -an, -an : qaçan, açı lan, g�l�n. F i i l kökü ünlüyle bittiğinde kaynaştı rma harfi y ünsüzü i l ave edilir: oxuyan, ın�l�y�n



-mış, -miş, -muş, -müş : yatmış, yuyulmuş, bükülmüş 3 . -dıq, -dik, -duq, -d ü k + iyelik eki : yazdığım, ç�kdiyim 4 . -acak, -acak: yazılacaq, görü l�c�k 2.



270 R.HBBİBLİ -..--. -..-.--. -.-..--. -. -.



5. 6.



-malı, -mali: g�zm� l i



-ası, -asi: d ey il gs i



�



'



-.---�-____._____ _ •İ.-.-.-.A Z� a RB A Y CA N D I L



llpuqacTne fip ıP-ı a cTMe



o 6n aı:ı; aeT rrp ı-n !-ıa Ka MH rJıa roJıa ıı npıın araTCJibHoro . rJiaroJia y np Mq acTM M : ı . MoryT 6biTh yTs ep.U MTeJi hH hi M H 11 oTp ın..ı;aTeJihHhiMM : oxuyan - oxumayan. 2. MoryT 6biTb n ep exoı:ı;H bi MH n ııenepexo.rı:HbiMH: yazan (nepexo):lnoe), q açan (uenepexo.ı:.uoe) 3. 11MeıoT 3anor: yazan - yazılan, yazışan. Ilp M3 H aKM npHJiaraTeJibHOrO y npH43CTMM : 1 . 06o3HaqaıoT npH3H a K np e.rı:M eTa 2 . Orseq a ıo T H a sonpochı neca? n a cür? hansı? 3 . B npe.rı:no)l(eHMH 51BJHIIOTC51 onpe.ueneHHeM 4 . MoryT cy6cTaHTH:BwposaThC�. IlpHqaCTH� o 6p a 3yJOTC 51 npH IIOMOI..ll:M CJJC.UYJOI..ll:MX acpcpHKCOB: - an, -an : qaçan, açılan, gg}gn; nocne KOHeqHoro cornacHoro KopH51 rıepe.u acpcp H KCOM y rı orpe 6n 5l eTC51 cornaCHhiH y : oxuyan , m g l gy g n - mı ş, -mi ş , -muş, -müş: yatmış , yuyu l m u ş � bükül müş - dıq, -dik, -duq, -dü k + ac�JciJuKc npuna):lJiemnocTu : yazdığım, çdkd iyim - acaq, -acak: yazılacaq, görü l g c gk - ası, -asi: d ey i l gs i - malı, -mali : yazmal ı , ggzmgl i . fipıı3 H aKH



Participte P articip l e has the s i gn s both of the verb and adj ect ive . The verbal peculiarities of the participle: ı . It is used in the affirmative and n e g at i v e forms : oxuyan - oxumaJ'an. 2. It can be t ran s i t ive and intransitive: yazan (tra nsi tive), q açan (intransitive). 3 . It j oins the suffixes of voice: yazan - yazılan, yazışan. The adjective peculia rities of the participle : 1 . lt indicates the sign of the thi ng.



2 . It answers the questions necd? fl;) cü r? h ans ı? 3 . Be ing attr i bute i n a s e nten ce it indicates the s ign of the thing. 4 . It can be substantivated . The suffıxes of the participle are the fol l o w i ng : 1 . -an, -an : qaçan, açılan, gg}�n. The verbs with the end vowel j oin the connecti n g cansonant y : oxuyan, m;)l;)y;)n . 2 . -mış, -mi ş, -mu ş, -müş: y atmış, yuyu lmuş, bükü l ınüş . 3 . -dıq, -dik, -d uq, -dü k +suffix o f be l ong i n g : yazdığı m, ç�kdiyim 4 . -acaq, -acak: y a zı l a c aq , görül;)cgk



a_ R_ . H_ Bl·B_ L_ İ .__._._ ._.__.._._._



5. 6



�



fl



ı- _.-.-.-.-.-.-..-.-.-.-21• 1



AZaRBAYCAN Dİ L İ



-ası, -asi : deyil�si -malı, -mali : g�zmgli . Le participe



Le partic i pe porte les caracteres du verbe et de 1' adjecti f.



ı . Il peut etre a l a forme affınnative et negative : oxuyan - oxum ayan. 2 . Il peut etre transitif e t intransitif: yazan (tasirli), qaçan (tasirsiz) . 3 . I l peut prendre les term inaisons des modes du verbe : yazan - yaziian, yazışan . Les particularites du parti ci pe appartenant a 1 ' adj ectif: ı . I l exprime l a qualite des choses . 2. Il repond a u x questions Neca? Na cür? Hansı? Les particularites du participe appartenant au verbe :



3 . Jouant l e rôle de l ' attribut (epithete) dans la phrase i l exprime l a qualite des objets.



4 . I l peut substantivi ser. Les suffıxes du p articipe sont le s suivantes :



1 . -an, -an : qaçan, açılan, galan. Au radical du verbe se terminant par vayelle on aj oute la consonne y unifı ante : oxuyan, mglgygn. 2 . -mış, -miş, -muş, -müş : yatmış, yuyulmuş, bükülmüş . 3 . -dıq, -di k, -duq, -dö k + les terminaisons possessives : yazdığım, çgkdiyim . 4 . -acaq, -acak: yazılacaq, görül�cgk. 5 . -ası, -asi: deyilgsi . 6 . -malı, -mali: ggzm�li



une



Çalışma 358. Oxuyun, jidi sifatlari tapın. l .Mgl�şgn qoyunl arın sgsi eşidi lirdi . 2 .Bu yaxınlarda qazı lmış quyu bol su v erir. 3 .Rasimin ç�kdiyi ş�k i l xoşuma g�lir. 4 .Uzaqda şumlanmış çöllgr görünürdü . 5 .Atana deyil�cgk sözüm var.



6 . B u gün çoxdan tanıdığım adama rast ggldim.



7 . Pambıqla



yükl�nmiş rnaşınlar sür�tlg hgrgkgt edirdi . 8 .Azgrbaycanda istirahgt etmgl i yerlgr çoxdur. 9 . B izim görülgsi i ş imiz çoxdur.



Çalışma 359. Fellôra -mzş4 -şakilçisi artırıb, fe/i sifatlar düzaldin va müvafiq isimlarin avvalinda işladin. NümuntJ: tikilmiş ev tikilmdk, köçürmgk, baxı lmaq, bgzgnmdk� daranmaq, qorunmaq, sulanınaq, atılmaq, qarışmaq, dağlanmaq



Çalışma 360. Verilmiş cümlalrJrdaki keçmiş zaman fe/larini fe/i sifat kimi işladin. Yol çgkilmişdir. Dgmir paslanmışdır. Paltar sgrilmişdir. Şdhdr dağılmışdır. M�ktub yazılmışdır.



Çalışma 361 . Oxuyun, fe/i sifatlari göstarin. l .Moskvaya çatan tdyyardm i z yavaş-yavaş



aşağı enmdya



b aş l am ı ş d ı .



2 . Uzaqlarda



görün�n yüksdk qarlı dağları qarış-qarı ş ggzm iş�m . 3 .Kino üçün musiqi yazan ilk Azdrbaycan



bdstdkarı



mdnzillgrinddn çıxdı l ar.



Müslüm



Maqomayevdir.



4 . F ghJgldr



atı lan



gü l lg



sdsıng



2 2 ii iii Lii /ii B iii iiii ii a iii iiii iii iiii iii Riiii iii . H -7iiiiii iiii i iiii .ii iiii ii iiii iiii ii ii B iii İiiii iii iiii iii iiii iii iiii



iii iii iiiiii iii iiii ii iiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii !h ·:-·iiiiiiii iii iiii iii iiii iii iiii iii iiii AZaRBAYCAN DİLİ '1



Çalışma 362. Lazım şaklinda olan fellarifeli sifatlara çevirib yazın.



l . İ n�kl;}r sağılasıdır. 2 . Yük qaldırılasıdır. 3 .G�mi yükl�nasidir.



4.Bu



gün iclas



keçirilasidir. 5 . Yoldaşım biza gal�sidir.



Çalışma 363. Çalışmaq, ütülamak,



yazmaq,



şakilçilari artırmaqla fe/i sifatlar düzaldin.



görmak Jellarina -dıq 4



va



mansubiyyat



Çalışma 364. Fe/i sifatlari seçin, uyğun şakilçilifeli sifatlari ayrı-ayrı sütunlarda yazın. l .M�ktabin



yerlaşdiyi



ikimartdbali



daş



binanı



meyva



ağaclan



dhata



etmişdi.



2.Verilac�k konsertİn proqramını dostuınla man hazırladıq. 3 .Rüstam kişi görülm�li iş b ar�dd xeyli danışdı . 4 .Ç�kdiyiniz arx k�ndimiz� yeni h�yat g�tir�c�k. 5 .Qırmızı rdng



7 .Memar xanım qurulası şdh;}rciyi, bahan, balaları görürdü. 8 . 0 i ç m a l i sudan bir s tdkan ver. 9.K;}nddan dağlara qalxan yola düşanda, artıq göyda titr;}Ş;}n ulduzlar bir-birinin dalınca yox çakilmiş döş�ma güzgü kimi parıldayırdı. 6. Sanki bad�nina yanar iynalar batırd1 lar.



olurdu. 1 0 .0, bu parçalanmaz, bölünınJz qayanın bir hissdsi idi. 1 1 . 8kin keçirilacJk sahJlar gübrJlJnmişdi. 1 2.Bu dJfJ onlar işıqlanmış cığırla tazadan yola düşdülJr.



Çalışma 365. Oxuyun, tarcüma edin. B ahm�nyar XI �srd� y aşamış 8bu



8li ibn Sinanın şagirdi VJ davamçı sı olmuşdur.



O, bir sıra elıni asarl�r yazmışdır. H;}min ;}Sarlar Tehranda, Leypsiqdd, Qahirada, Mosk­ vada v� B akıda ndşr olunmuşdur. Az;)rbaycanda B dhtn;}nyarın elmi irsinin öyr;}nilmdsina geniş yer verilmişdir.



Feli bağlama F e l i bağlam a hJm felin, ham d;} zJrfin



xüsusiyydtldrini daşıyır.



1 . Tdsirli Vd t�sirsiz olur: yazanda (tasirli), baxanda (tasirsiz) 2 . T�sdiq v� i nkar da olur: oxuduqda - oxumadıqda



Feli bağlaınanın



fela



aid xüsusiyyatldri :



yazanda, yazılanda, yazışanda Feli bağlaınanın zarfa a i d xüsusiyyatlari : 1 . H�rak�tin ta rz i n i , zamanını bildirir. 3. Növ şdkilçilari qdbul edir:



2. Zarfin suallarına cavab verir. 3 . C ü mlada zarflik olur.



1 . -ıb, -ib, -ub, -üb (-yıb, -yib, -yub, -yüb) : alıb, başlayıb, i ş layib 2. -araq, -arak (-yaraq, -yarak) : gdlar�k, qoyaraq, işldyar�k 3. -madan, -madan : almadan, görmJd�n 4 . -a 2 , -a 2 : qaça-qaça, gu" 1 J-gu·· ı d



F eli bağlama ş�kilçil�ri aşağıdakılardır:



-anda, -anda (-yanda, -yanda): alanda, dinldy;)ndd 6 . -dıqda, dikda, -d uqda, -d ükda: galdikda, oxuduqda 7. -arkan, -arkan : alarkgn, ge d Jrk g n 8 . -dıqca, -dikca, -duqca, -dükca: gördü kc J , baxdıqca 9. -ınca, -inca, -unca, -ünca (-yınca, -yinca, -yu nca, -yünca): verinc�. oxuyunca 1 O. -ar, -ar, -m az, -m az: çat ar- ç atmaz , galgr-galmaz



5.



R.H8BİBLİ



� r-



.-.--.-..-.-.-.-.--..-.- -



�



273 -----_________.___..__.._ A Za RBA Y C A N D İ L İ



Ulaç (Zarf Fiil)



Ulaç hem fiilin, hem de zarfın öze l likl eri n i taşır. Ulacın fiile ait özellikleri : 1 . G eçiş l i ve ge ç i ş s i z o lur: yazanda (geçişli), baxanda (geçişsiz) 2 . O lumlu ve olumsuz olur: oxuduqda - oxumadıqda 3. Çatı ek leri kabul e d i r : yazan da, yazılan da, yazışan da Ulacın zarfa ait özellikleri: 1 . H areke t in durumunu, zamanını belirtir 2 . Zarfın sorularına cevap verir 3 . Cümlede zarf olur. Ulaç ekieri şunlardır: 1.



3.



2.



4



. 5. 6. 8.



7. 9.



-ı b, -i b, -u b, -üb (-yı b, -yi b, -yu b, -yü b): alı b, başlayı b, işl�yib -araq, -ara k (-ya raq, -yarak): g�l�r�k, qoyaraq, işl�y�r�k -madan, -madan: almadan, görm�d�n -a 2 , -a 2 : qaça- qaça, gu· · ı ;;,- gu· · ı � -anda, -anda (-yanda, -yanda): alanda, dinl �y�n d � -dıqda, dikd a, -duqda, -dükda: g�ldikd�, oxuduqda -arkan , -arka n : al ark � n , ged�rk�n -dıqca, -dikca, -duqca, -dükca: gördükc�, baxdıqca -ın ca, -in ca, - u nca, -ün ca ( -yınca, -yinca, -yonca, -yünca ) : veri ne�,



1 O. -ar, -ar, -maz, -m az: çatar-çatmaz, g � l �r- g�l m �z . oxuyunca



�eenpuqacTue



�eerrpı�P-ıacTHe o6na,naeT npH3HaKaMM nıarona M Hapel.J.HSI. TipH3HaKH rJiaroJia y .ıı. eenpııqacTwi1: 1 . MoryT 6biTb nepeXO.lJ.HbiMH H HenepexoAHbiMM: yazanda (nepexo}luoe), baxanda (uenepexo}lnoe) 2 . Mo ryT 6biTh YTBep,ı:ı:HTeJibHbiMH H OT}JHUaTeJihHhiM.H : oxuduqda oxumadıqda 3. Tip.HHHMaıoT a