Ngelala Kosmologi Bansa Iban [PDF]

  • 0 0 0
  • Suka dengan makalah ini dan mengunduhnya? Anda bisa menerbitkan file PDF Anda sendiri secara online secara gratis dalam beberapa menit saja! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

Ngelala Kosmologi Bansa Iban (Timpai Dunya/ Welstanchauung) Kosmos    



Langit Entara langit enggau bumi (Panggau Libau, Gelung, Tansang Kenyalang) Bumi Dunya sebayan



Reti Kosmologi  Siti bidang pansik falsafah ti mansik pasal asal penatai, proses enggau struktur perampa dunya (alam semesta)  Kosmos reti iya perampa dunya (alam semesta)  Masik tauka beratika penemu Iban senentang perampa dunya Dunya Iban  Dunya dipeda  Dunya enda dipeda Mitos Penyadi Dunya  Berasal ari cherita Tuk Tungguk  Endu Dara Cherira Bulan Mansang nurun ke tanah lalu jadi enggau Tuk Tungguk  Endu Dara Cherira Bulan Mansang enda ngasuh Tuk Tungguk meda iya mandi malu ke diri bisi kurap dulang  Tuk Tungguk meda bini iya mandi  Bini Tuk Tungguk malu lalu terebai ke langit narit lengan anak iya sepiak. Sepiak agi tarit Tuk Tungguk. Ke ditarit Endu Dara Cherira Bulan Mansang lalu nyadi leman bintang. Enggi Tuk Tungguk nyadi utai tumbuh. Lapis Kosmos ba Pengarap Asal Iban 1. Dunya langit  Diuan bunsu petara  Singalang Burung – bisi rumah panjai. Aki Lang Nyakai ke berumah di selepai langit landai baka Bingkai Gelung Tibang, Aki Lang Singalang Burung ke berumah di kebung langit ngeruang.  Ini Andan  Ba Bulan – bisi Aki Ungkuk. Menua Aki Ungkuk tu di baruh Pintu Langit.  Nya baru manggai di ambun nurun nali guluk Nya baru manggai di remang ke begitang baka sampuk Nya menua ke dipangkang Aki Ungkuk ngemataka rayuk bulan mandang Nya orang ke nakal jaga enda tinduk duduk nali guluk buk datai ke siang



 Pintu langit – Peda pintu langit tak rapit enda ulih selit lalang bulu, peda pintu remang tak enda sawang nadai bepesu  Muka Pintu Langit  Anang guai dulu bapa, ku Ketupung Manuk biring tu nyau kekinding angkat mintis Kaki tu nyau deka bekenji angkat begelih Nya baru ngentaj ngena bujak burak kechapak linang-linang Lalu kepai enggau terabai bedilah munsang Lalu disakang ngena sanga ulu tulang Peda tak tebuka pintu langit lada tau alai tama sereta dua Peda tak tetukang pintu remang tau alai ngabang sama sereta  Pengibun Pintu Langit – Keling Nyeling Hari Ngibun Kunchi Pintu Langit, Bujang Nyeling Remang Pengibun Selambang Bintang Berakit  Nurun ari langit  Uji jengkau enggau ensirau hari Peda tak tebuka sengkilung sawa Tau ke tangga kebut-kebut Peda tak genarau likau nabau Tau ke lalau berenyut-renyut Nya baru sida betusun baka daun tapang ditebang Nya baru sida beapit-apit baka anak itit mansang nyemerang  Gaya pendiau Langit – langit ngit mesai kepit bingkai tanggi, Langit mit baka tambit kapir lelabi  Gaya menua di langit sebaka baka menua di dunya tanah (dunya nyata)  Gaya budaya orang ke nguan langit – baka pendiau mensia ke ba dunya  Orang ke nguan dunya langit enda tau lama diau ba dunya nyata. Baka nya mega mensia ke ngua n dunya nyata enda tau lama mendam di langit  Ba Bintang – bisi Bintang Tujuh enggau Bintang Tiga  Apai Sabit Bekait – orang panggau pindah ke langit 2. Entara Langit enggau Bumi (Dunya Panggau, Gelong, Tansang kenyalang)  Orang Panggau Libau – keling, Laja, Sempurai, Pandak Segatak, Pungga, Kumbu Rayong, Chaing Kechendai, Sang Gima, Jangkam Bulan  Orang Gelong – Kumang, Lulong  Ngimbai Panggau Libau – menua Apai Saloi ke dikumbai Nanga Engkeramoh (Raja Baginda Bujang)  Orang tu bisi kuasa ajig tang taja pia sida ngumbai diri empu mensia  Orang ditu mega bisi semengat  Ngena jalai manang  Nemu mali diri  Menua orang Panggau Libau  Panggau Libai lendat Dibiau Takang Isang Panggau Baruh Munyi Ningkoh Gading Tulang – ngaga ulu ari tulang Panggau Tinggi Begeri Tangkong Kenyalang  Daun isang – simbol ngagai peninggi enggau pengaya laban selalu begawai. Daun isang diengkah ke ba antu pala.



 Mitos Menua Panggau  Kelia kitai Iban diau serumah enggau sida Apai Keling @ Chung Chululong. Lebuh iya ngiga kayu api tepedaka ular tedung lalu dibai pulai. Dagin ular tedung nya tadi lalu dibagi. Orang ke makai nya lalu lesap. Sida tu lalu nguan Menua Panggau Libau enggau Gelong. Iban ke enda makai ular tedung lalu pindah ari Panggau Libau (Buntak & Sali) ke Empanang, Merakai, Kumpang, Batang Ai  Orang Gelong Batu Nakong Nyingit Nyingung Nyadar Nerabang



3. Bumi (dunya nyata)  Bumi tu diuan mensia, jelu enggau utai tumbuh (nyata dipeda)  Dunya tu mega diuan antu enggau bunsu jelu, bunsu burung ke edna dipeda mata mensia (dunya enda dipeda)  Gaya dunya – baka rungkup langit lalu langit nya baka tanggi  Tisi langit – baka ujung dunya 4. Menua Sebayan  Dalam tanah lalu alai semengat orang ke udah mati  Tuai sebayan – Raja Niram  Bisi mega Enda Dara Rambai Geruda, Ini Inan, Indai Bilai  Iban kelia ulih meda sebayan, udah ke makai buah lemayung sebayan lalu enda ulih peda agi  Tukang Sabak – nganjung semengat mensia ari dunya nyata ngagai Menua Sebayan  Lemambang – lebuh gawai antu ngambi sebayan ngabang ari menua Sabayan ngagai dunya nyata  Manang – ulih meda alai semengat mensia  Timang Jalung – raja Berani nyadi pengirup jalung (ai sebayan). Indu ti nyuaka jalung ngagai lemambang ke ngarika sebayan  Leka Sabak (Titi Rawan)  Lengkaka ari nya Yau manggai di tanah ke nempuah bau rajah minyak menyan Besenentang enggau batang bindang ensebam Sapa mangkang menua ditu? Tu menua dipangkang Endu Dara Tuyu ke bejaku tau bejeretan. Dipangkang Kumang ke tukang nyabak nyedan. Nya ga Bunsu Bubut Buban. Orang ke ngibun Titi Rawan. Anang nuan kakang kaju rawan. Uji singkang ke bulang kaki kanan ngindik papan titi rawan. Peda nuan udah bejengam berakit punggang.  Pintu Tanah  Deka merau nadai berangai Deka bedarat enda nemu pelimpat arung jalai Deka ngelaung ari tinting disempal naning ke bepeling mintih rari.



Deka muntang ari tebiang takutka gamang ke betansang mesai kendi Deka muntang ari lebak takutka anak rutan wi. Deka ngelaung ari munggu sempal gerugu indu galang  Ai Mandai  Nya menua Endu Rudi Tali Terikan Sindong ke Terupung Buluh Ayam Bunsu Raja Jinggan Orang ke ngibun pengkalan ai limban Setaun sedum-sedum Sebulan deram-deram Ke berangangan besintak langkang Nya orang ke ngibun pengkalan dipungkal Natu ke datai ari ulu Mandai Midang Keba deh Natu bejuluk nyepu begulang galu besundang luntang Nya orang ke ngemataka pengkalan lama ke dipungkal Raja Suga-uga ke burak baka pala lempunga bunga lalang  Ranyai  Lalu duduk begempuru meh bala kaban indu bulih sekayu pengerawan tumbang Ngilaka kampung ranyai rinda ke tumbuh di langgung entap raya. Ditanam Niram seduai Raja Kendawa Dinga tak gurak-gurak ai nanak ngampuhka lebak puting kerapa Tak gurung-gurung ranyai nyerayung munyi wung beranggung tiga Pun iya nadai uras mesai pemandang Remias Dara Melisa Peda pemanah batang ranyai nunggang tak gedang-gedang baka chagak bedil temaga Peda pemanah bungkung ranyai chundung baka padung tegung remaung sana Rajang iya ke nunggang wan tansang kenyali banda. Betansangka sinang rampang bunga Dan baruh chapuh riuh munyi tabuh maloh Lubang Baya Dan pating mening-ning munyi kesuling buluh bala Dan lebat besapak empat munyi sida Melanyi bujang sigat nyayat ngerebap nyiur rinda.



 Simpul  Mensia bekaul enggau entiti ari lapis kosmos bukai ngena: 1. Manang 2. Lemambang 3. Tukang sabak 4. Tukang sampi