Fatawa-e-Razvia (Fatava Razawiyya) [28] 2745172042 [PDF]

Citation preview

‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪Contents‬‬ ‫اامجیل رہفيت ‪4 ................ ................................ ................................ ................................‬‬ ‫پیشلفظ ‪5 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫اٹھائیسویٍ۽‪۷‬جلد ‪9 ................................. ................................ ................................‬‬ ‫ضروزیبات ‪01..................................... ................................ ................................‬‬ ‫فہرستمضامیًمفصل ‪00......................... ................................ ................................‬‬ ‫فہرستضنيیمسائل ‪40....................... ................................ ................................‬‬ ‫اذاٌوىنازومساجد ‪50................................... ................................ ................................‬‬ ‫زسالہ ‪55................... ................................ ................................ ................................‬‬ ‫زسالہشنائهالعيبرفیادباليداءاماوالنيبر ‪55................................. ................................‬‬ ‫(ٕزضؾ ےك وا ےنم دن ا ء ےك ایبط ںیم ربنع ےك امش ےم) ‪55............ ................................ ................................‬‬ ‫ٰ‬ ‫الشنامۃاالولیمًعيبرالحدیث ‪65............... ................................ ................................‬‬ ‫(ربنع دححث اكامشہمٔ اویٰل) ‪65.................................. ................................ ................................‬‬ ‫الشنامۃالثاىیہمًصيدلالفقہ ‪005 .............. ................................ ................................‬‬ ‫(امشہمٔ جاہین اػ دنصل ہقف) ‪005 ............................... ................................ ................................‬‬ ‫الشنامۃالثالثۃمًمسكالقراٌالعظیه ‪056 .................................. ................................‬‬ ‫(قؽاط رك می ےك كشم ےس شیتا امشہم) ‪056 ................... ................................ ................................‬‬ ‫الشنامۃالرابعۃمًعوداحراقالخالف ‪074 ....................................... ................................‬‬ ‫(اٌزالف وك اخرتسك رك دےنی واےل وعد و ربنع اك وچاھت امشہم ) ‪074 .................................. ................................‬‬ ‫اضافاتافاضات ‪555 .................................. ................................ ................................‬‬ ‫فضائلومياقب ‪560 ...................................... ................................ ................................‬‬ ‫زسالہ ‪567 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫طرداالفاعیعًحنیھادزفعالرفاعی‬



‫ۻ‪۶۸۸‬ھ‬



‫‪567 ..................................... ................................‬‬



‫(واوپنط(ومدویط)وك دوػركجا ان اہدی یک جاػاگہ ےس سج ےن اامّ ػافیع وكػتعف یشخب) ‪567 ............ ................................‬‬ ‫‪Page 1 of 686‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫زسالہ ‪415 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫ٰ‬ ‫فتاویکراماتغوثیہ ‪415 ............................... ................................ ................................‬‬ ‫خالصہجوابتھاىویدیوبيد ‪450 .................. ................................ ................................‬‬ ‫زسالہ ‪455 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫تيزیہالنکاىۃالحیدزیہعًوصنۃعھدالجاھلیۃ ‪۶۸۶۷‬ھ ‪455 .......................... ................................‬‬ ‫(ػامنٔ اجتیلہ ےك بیع ےس اقمّ دیحػی یک جایک اك ایبط) ‪455 ....................................... ................................‬‬ ‫زسالہ ‪469 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫غایۃالتحقیقفیامامۃالعلیوالصدیق‪۶۸۸۶‬ھ ‪469 ..................................... ................................‬‬ ‫(قیقحت یک ااہتنء رضحت یلع رمخضی اوػرضحت دصقی اربک ػیض اهلل امہنع یک اامٕت ےك جاػعںیم) ‪469 ....................................‬‬ ‫زسالہ ‪490 ................. ................................ ................................ ................................‬‬ ‫الزاللاالىقیمًبحرسبقۃاالتقی ‪490 ................. ................................ ................................‬‬ ‫(يت(ٓصشوط)ےس حؼع رپ زیہ اگػ یک تقبس ےك دػجا ےس اصف رھتسااھٹیم جاین ‪490 ..................... ................................‬‬



‫‪Page 2 of 686‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫ذ‬ ‫عمۿ ِؼجیۿوۿرتہمجۿرعَیبۿابعػات‬



‫اامّۿادمحۿػاضۿحؼولییۿدقنۿرسہ‬ ‫ػاضۿافوجڈنشی‬ ‫اجہعمۿاظنہیمۿػوضہی‬



‫ادنػوطۿولاہػیۿدػواػہۿالوہػ ربمن؀ ۽‬ ‫جااتسكطۿ(‪۹۵۵۵‬ۺ)‬



‫‪Page 1 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یاْ ُّی َق ِِّ‬ ‫لل ِب ٖہْ َخ ْ رْ‬ ‫َم ْنْ ُّی ِر ِدْا ُْ‬



‫ن(ادحلحث)‬ ‫الد ْی ِ ْ‬ ‫ْْ ُہ ِْف ْْ ّ ِ‬



‫ض ِو َّی ِۃْ ْ‬ ‫ْالر ْ ْ‬ ‫ا َ ْلْ َع َط َ‬ ‫ایاْال َّن َب ِو ّیَۃْ ِفْا ْلْ َق َتاوی ِّ‬ ‫ذ‬ ‫عمۿ ِؼجی وۿرتہمجۿرعیبۿابعػات‬



‫دلج ۽‪۷‬‬ ‫اقیقحتتۿجادػہۿرپۿلمتشمۿوچدوہںیۿدصیۿاكۿ میظۿاشط‬ ‫یہقفۿاخساولكیئپجا‬ ‫اامّۿادمحۿػاضۿحؼولییۿدقنۿرسہۿازعلحؼ‬ ‫‪۷‬ۼ‪۶۷‬ھ_________‪۶۸۹۵‬ھ‬ ‫ۻۺ۽‪۶‬ء_________‪۷۶‬۾‪۶‬ء‬ ‫ػاضۿافوجڈنشی‪،‬اجہعمۿاظنہیمۿػوضہی‬ ‫ادنػوطۿولاہػیۿدػواػہ‪،‬الوہػ۽‪،‬جااتسكط(‪۹۵۵۵‬ۺ)‬ ‫وفطۿ‪۸۶۹:‬ۼۺۻۼ‪،‬‬



‫‪۷‬ۼۼۺۻۻۼ‬



‫‪Page 2 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(ہلمجۿوقحقۿقحبۿجارشۿوفحمعۿںیہ)‬ ‫جاّۿاتكت____________________اتفویۿػوضہیۿدلجۿ۽‪۷‬‬ ‫فینصت___________________خیشۿاالوالّۿاامّۿادمحۿػاضۿاقدػیۿحؼولییۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلع‬ ‫رتہمجۿرعیبۿابعػات___________ احظفۿدبعۿااتسلػۿدیعسی‪،‬جامطۿامیلعتتۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہی‪،‬الوہػ‬ ‫شیپۿظفل___________________احظفۿدبعۿااتسلػۿدیعسی‪،‬جامطۿامیلعتتۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہی‪،‬الوہػ‬ ‫رتبیتِ رہفيت_______________ احظفۿدبعۿااتسلػۿدیعسی‪،‬جامطۿامیلعتتۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہی‪،‬الوہػ‬ ‫ذ‬ ‫ِؼجیۿوۿحیحصت________________ ومالجاۿجڈریۿادمحۿدیعسی‪،‬ومالجاۿدمحمۿاركّۿاهللۿحث‪،‬ومالجاۿكالّۿنیسح‬ ‫جاامتہّۿوۿرسرپیتس_____________ ومالجاۿیتفمۿدمحمۿدبعۿاویقلّۿہؾاػوی جامظۿاٰیلعۿمیظنتۿادملاػنۿاتّنسلہ‪،‬جااتسكط‬ ‫اتكحث____________________ۿدمحمۿرشفیۿلگ‪،‬كؼجالۿكالط(وگرجاوناال)‬ ‫ۿہبعشۿافػیسۿاجہعمۿاظنہیمۿالوہػ‬ ‫گنٹسیپ___________________ومالجاۿدمحمۿاشنمۿجاشبۿوصقػیۿملعم ٔٔ‬ ‫احفصت____________________‪۹‬۽ۻ‬ ‫اوامتۿ___________________ رحمّۿارحلاّۿۺ‪۶۹۷‬ھ‪/‬امػوۿ‪۷۵۵۹‬ء‬ ‫عبطم______________________‬ ‫جارش______________________ۿػاضۿافوجڈنشیۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہی‪،‬ادنػوطۿولاہػیۿدػواػہ‪،‬الوہػ‬ ‫تمیق_____________________‬



‫ےنلمۿےكۿےت‬ ‫*ۿػاضۿافوجڈنشی‪،‬اجہعمۿاظنہیمۿػوضہی‪،‬ادنػوطۿولاہػیۿدػواػہ‪،‬الوہػۿ‬ ‫‪۸۵۵‬ۺ‪۹۶‬۾ ‪۵۸۵۵/‬‬



‫‪۷‬ۼۼۺۻۻۼ‬



‫*ۿہبتكمۿاہتسصتۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہی‪،‬ادنػوطۿولاہػیۿدػواػہ‪،‬الوہػ‬ ‫*ۿایضءۿارقلآطۿزنشیكیلبپ ‪،‬جنگۿشخبۿػود‪،‬الوہػ‬ ‫*ریبشۿحؼادػػ‪۹۵،‬ۿیب‪،‬اػدوۿجاػاػ‪،‬الوہػ ْ‬



‫ْ‬



‫‪Page 3 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اامجیلۿرہفيت‬ ‫شیپۿظفل_________________________________________________________ۺ‬ ‫رہفيتۿلصفم________________________________________________________‪۶۶‬‬ ‫رہفيتۿسملئۿہمیمض__________________________________________________‪۹۶‬‬ ‫اداط‪،‬امنػ‪،‬سميڈ_____________________________________________________‪۶‬ۺ‬ ‫اضفلئۿوۿانمقث______________________________________________________‪۶‬ۻ‪۸‬‬



‫رہفيتۿػوالئ‬ ‫شمائمْالعنرب________________________________________________________‪۸‬ۺ ْ‬ ‫طردْاالفایع__________________________________________________________ۼۻ‪ْ ۸‬‬ ‫فتاویْكْراماتْغوثیہ_________________________________________________‪ْ ۹۵۸‬‬ ‫ٰ‬



‫تزنیہْالمْكانۃْالحیدریہ_______________________________________________‪ْ ۹۸۸‬‬



‫غایۃْالتحِیق________________________________________________________۾ۻ‪ْ ۹‬‬



‫الزاللْالنیقْ__________________________________________________________‪۶‬۾‪۹‬‬



‫‪Page 4 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بسمْاللْالرحمنْالرحیمْط ْ‬



‫پیشلفظ‬



‫لمسل‬ ‫س‬ ‫مص‬ ‫ً‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ق‬ ‫ہ‬ ‫ن‬ ‫الحمدْالل! اكت ِظؾتۿاامّۿا ظۿومالجاۿواہۿادمحۿػاضاخطۿ ؼولییۿػ مۃۿاهلل ۿاعتیٰلۿہیلعۿےكۿازا نۿ ہیملۿاوػۿداخ ؼۿ ز ۿوكۿيڈجڈۿ‬ ‫ادناػ ۿںیم ۿرصع ۿاحرض ۿےك ۿضاقوضط ۿےك ۿ نی ۿباط ق ۿ رظن ۿماّ ۿرپ ۿالےن ۿےك ۿ ےئ ۿداػامولعّ ۿاجہعم ۿاظنہیم ۿػوضہی ۿالوہػ ۿںیمۿ‬ ‫ػاضافوجڈنشیۿےك ۿجاّۿےسۿ وۿاداػہۿامػوۿ۽۽۾‪۶‬ءۿںیمۿاقمئۿوہاۿاھتۿوہۿااہتنیئۿاكبایمیبۿاوػۿحؼقۿػاتفػیۿےسۿوجػہۿوصنمہبۿےكۿاػضاقیئۿ‬ ‫رمالحۿوكۿےۿرك ےتۿوہ ےۿا ےنۿفدفۿیکۿفرفۿحؼھۿػاہۿ۔ے ۿاتۿجكۿہیۿاداػہۿاامّۿادمحۿػاضۿیکۿددعتدۿناص فیۿواعۿركاكچۿ۔ےۿ‬ ‫نجۿںیمۿنیبۿاالوقایمۿایعمػۿےكۿباط قۿواعۿوہےنۿوایلۿردنػ ہۿد لۿرعیبۿناص فیۿاخ ۿاتیمۿیکۿاح لۿںیہ ‪:‬‬ ‫(‪ )۶‬الدولۃْالمكیۃْبالمادةْالغیؽیۃ‬



‫معْالقیوضاتْالملكیۃْلمحبْالدولۃْالمكیۃ‬



‫(‪ )۷‬انباءْالیحْانْكالمہْالمصونْتؽیاناْلْكْلْشیئ‬ ‫عمۿالتعلیِاتْحاسمْالمقرتیْعیلْالسیدْالربی‬



‫(‪ )۸‬كْقلْالقِیہْالقاھمْفْاحْكامْقرطاسْالداراھم‬



‫(‪۶۸۷۸‬ھ)‬ ‫(ۻ‪۶۸۷‬ھ)‬ ‫(ۻ‪۶۸۷‬ھ)‬ ‫(۽‪۶۸۷‬ھ)‬ ‫(‪۶۸۷۹‬ھ)‬



‫حكامْمجاورةْالحرمنی‬ ‫(‪ )۹‬صیِلْالرینْعنْا ْ‬



‫(ۺ‪۶۸۵‬ھ)‬



‫(ۺ) ھادیْاالضحیۃْبالشاةْال ندیۃ‬



‫(‪۶۸۶۹‬ھ)‬



‫(ۻ) الصافیۃْالموحیۃْالموحیۃْلحكمْجلودْاالضحیۃ‬



‫(ۼ‪۶۸۵‬ھ)‬



‫‪Page 5 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(ۼ) االجازاتْالمتؼنۃْلعلماءْبكۃْوالمدینۃ‬



‫(‪۶۸۷۹‬ھ)‬



‫ذ‬ ‫رگمۿانۿاداػعۿاكۿ میظۿرتنۿاكػجاہمۿالعطایاْالنبویۃْف‬ ‫ْالقتاویْالرضویہ ارعملوفۿہبۿاتفویۿػوضہیۿیکۿ ِؼجیۿورتہمجۿےكۿواھۿ‬ ‫ٰ‬ ‫دمعہ ۿووخوصبػت ۿادناػ ۿںیم ۿاوامت ۿ۔ے ۿاتفوی ۿذموكػہ ۿیک ۿاوامت ۿاك ٓا زاػ ۿ ابع ۿط ۿامظعم ۿ‪۶۹۶۵‬ھ ۿ‪/‬امػو ۿ‪۵‬۾۾‪۶‬ء ںیم وہا ۿاھت اوػۿ‬ ‫ہلضفبٖۿاعتیٰلۿلجۿدجمہۿوخعزاحثۿػوسہلۿاركلمیۿیرقحزاۿوچدہۿوالۿےكۿ رصتخۿرع ہۿںیمۿااھٹوسیئںیۿدلجۿ ٓا تۿےكۿاہھۿںیم ۔ے انۿ‬ ‫ي‬ ‫ےسۿلبقۿواعۿوہےنۿوایلۿاتسسیئ ۿدلجوطۿیکۿومشمالتۿیکۿلیصفتۿ زصظۿاوامت‪،‬ۿبتك ۿواباات‪،‬ۿیعومیعۿاحفصت‪،‬ۿدادادۿوساالتۿ‬ ‫و واجاتۿاوػاطۿںیمۿوا لۿػوالئۿیکۿدادادۿےكۿارابتػۿےسۿٌبتۿد لۿ۔ے‪:‬‬ ‫دلج‬



‫ونعاط‬



‫دادادِۿ‬



‫تۿ‬ ‫ واجا ِ‬ ‫ايزل‬



‫ػوالئ‬



‫ي‬ ‫زص ِظۿاوامت‬



‫احفصت‬



‫‪۶‬‬



‫كتابْالطہارة ْ‬



‫‪۷۷‬‬



‫‪۶۶‬‬



‫ ابعطۿامظعمۿ‪۶۹۶۵‬ھۿ______امػوۿ‪۵‬۾۾‪۶‬ء‬



‫۽‪۸‬۽‬



‫‪۷‬‬



‫كتابْالطہارة ْ‬



‫‪۸۸‬‬



‫ۼ‬



‫‪۸‬‬



‫كتابْالطہارة ْ‬



‫۾ۺ‬



‫ۻ‬



‫ػعیبۿااثلینۿ‪___________۶۹۶۷‬ونربمۿ‪۶‬۾۾‪۶‬ء‬ ‫ ابعطۿامظعمۿ‪_________۶۹۶۷‬فؽوػیۿ‪۷‬۾۾‪۶‬‬



‫‪۶۵‬ۼ‬ ‫ۻۺۼ‬



‫‪۹‬‬



‫كتابْالطہارة ْ‬



‫‪۶۸۷‬‬



‫ۺ‬



‫ػٌتۿارملٌتۿ‪________ ۶۹۶۸‬ونجػیۿ‪۸‬۾۾‪۶‬‬



‫‪۵‬ۻۼ‬



‫ۺ‬



‫لوة ْ‬ ‫كتابْ ّ‬ ‫الص ٰ‬



‫‪۶۹۵‬‬



‫ۻ‬



‫ػعیبۿاالوّلۿ‪___________۶۹۶۹‬ربمتسۿ‪۸‬۾۾‪۶‬‬



‫‪۷‬۾ۻ‬



‫ۼۺ‪۹‬‬



‫‪۹‬‬



‫ػعیبۿاالوّلۿۺ‪___________۶۹۶‬اتسگ‪۹‬۾۾‪۶‬‬



‫ۻ‪۸‬ۼ‬



‫۾ۻ‪۷‬‬



‫ۼ‬



‫ۼ‪۸۸‬‬



‫ۻ‬



‫ػٌتۿارملٌتۿۺ‪_________۶۹۶‬دربمس‪۹‬۾۾‪۶‬‬ ‫رحمّۿارحلاّۻ‪ٌُ ___________۶۹۶‬وطۺ۾۾‪۶‬‬



‫‪۷۵‬ۼ‬ ‫‪۹‬ۻۻ‬



‫‪۸‬ۼ‪۷‬‬



‫‪۶۸‬‬



‫ددعقیہۻ‪______________۶۹۶‬ارپ لۻ۾۾‪۶‬‬



‫ۻ‪۹‬۾‬



‫ۻ‪۸۶‬‬



‫ۻ‪۶‬‬



‫ػعیبۿاالوّلۼ‪___________۶۹۶‬اتسگۻ۾۾‪۶‬‬



‫‪۸۷‬۽‬



‫۾ۺ‪۹‬‬



‫ۻ‬



‫رحمّۿارحلاّ۽‪___________۶۹۶‬یئمۼ۾۾‪۶‬‬



‫ۻ‪۸‬ۼ‬



‫۽‪۸۷‬‬



‫‪۸‬‬



‫ػٌتۿارملٌت۽‪_________۶۹۶‬ونربمۼ۾۾‪۶‬‬



‫۽۽ۻ‬



‫‪۸‬۾‪۷‬‬



‫‪۷‬‬



‫ددعقیہۿ۽‪_____________۶۹۶‬امػوۿ۽۾۾‪۶‬‬



‫۽۽ۻ‬



‫۾‪۸۸‬‬



‫ۼ‬



‫امجدیۿاالرخیۿ۾‪_________۶۹۶‬ربمتسۿ۽۾۾‪۶‬‬



‫‪۶۷‬ۼ‬



‫ۻ‬ ‫ۼ‬ ‫۽‬ ‫۾‬ ‫‪۶۵‬‬ ‫‪۶۶‬‬ ‫‪۶۷‬‬ ‫‪۶۸‬‬ ‫‪۶۹‬‬



‫لوة ْ‬ ‫كتاب ّ‬ ‫ْالص ٰ‬ ‫لوة ْ‬ ‫كتاب ّ‬ ‫ْالص ٰ‬ ‫لوة ْ‬ ‫كتاب ّ‬ ‫ْالص ٰ‬



‫كتابْالجنائز ْ‬ ‫كتابْزك ٰوة‪،‬صوم‪،‬حج ْ‬ ‫كتابْال ْنكاح ْ‬



‫كتابْ ْنكاح‪،‬طالق ْ‬ ‫كتابْطالق‪،‬اامیط اوػۿدحودۿوۿزعتری‬ ‫كتابْالسی‬



‫ْ‬



‫‪Page 6 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ۺ‪۶‬‬



‫كتابْالسی ْ‬



‫‪۶‬۽‬



‫ۺ‪۶‬‬



‫رحمّۿارحلاّ‪__________۶۹۷۵‬ۿارپ لۿ۾۾۾‪۶‬‬



‫‪۹۹‬ۼ‬



‫ۻ‪۶‬‬



‫كتابْالشركۃ‪،‬كتابْالوقف ْ‬



‫‪۹۸۷‬‬



‫‪۸‬‬



‫ۼ‪۶‬‬



‫كتابْالؽیو ع‪،‬كتابْ‬



‫‪۸‬ۺ‪۶‬‬



‫‪۷‬‬



‫امجدیۿاالویٰلۿ‪__________ ۶۹۵‬ربمتس ۾۾۾‪۶‬‬ ‫ددعقی ‪_____________ ۶۹۷۵‬فؽوػیۿ‪۷۵۵۵‬‬



‫‪۸۷‬ۻ‬ ‫ۻ‪۷‬ۼ‬



‫۽‪۶‬‬



‫كتابْالش ادة‪،‬كتابْالِضاءْوْ‬



‫‪۷‬ۺ‪۶‬‬



‫‪۷‬‬



‫ػعیبۿااثلینۿ‪ ___________۶۹۷۶‬والیئۿ‪۷۵۵۵‬‬



‫‪۹۵‬ۼ‬



‫۾‪۶‬‬



‫كتابْالوكالۃ‪،‬كتابْاالقرار‪،‬كتابْالصلح‪ْ،‬‬



‫ۻ۾‪۷‬‬



‫‪۸‬‬



‫ددعقیہۿ‪۶۹۷۶‬ۿفؽوػیۿ‪۷۵۵۶‬‬



‫‪۷‬۾ۻ‬



‫الحوالہ‪،‬كتابْالكقالہ ْ‬ ‫الدعاوی ْ‬



‫كتابْالمضاربۃ‪،‬كتابْاالمانات‪ْ،‬‬ ‫كتابْالعاریۃ‪،‬كتابْال بہ‪ْ،‬كتابْ‬



‫االجارة‪،‬كتابْاال كْراہ‪ْ،‬كتابْالحجر‪ْ،‬‬



‫كتابْالغصب ْ‬



‫‪۷۵‬‬



‫كتابْالشقعہ‪،‬كتابْالِسمہ‪ْ،‬‬ ‫كتابْالمزارعہ‪،‬كتابْالصیدْوْ‬



‫‪۸۸۹‬‬



‫‪۸‬‬



‫رفصۿالمـلؽ______‪____ ۶۹۷۷‬یئم ‪۷۵۵۶‬‬



‫‪۸۷‬ۻ‬



‫الذبائح‪،‬كتابْاالضحیہ ْ‬



‫‪۷۶‬‬



‫كتابْالحظرْوْالباحۃ(ہصحۿاول) ْ‬



‫‪۶‬۾‪۷‬‬



‫۾‬



‫‪۷۷‬‬



‫كتابْالحظرْوْالباحۃ(ہصحۿدوّ) ْ‬



‫ػعیبۿاالوّلۿ_____‪_____ ۶۹۷۸‬یئمۿ‪۷۵۵۷‬‬



‫ۻۼۻ‬



‫‪۷۹۶‬‬



‫ۻ‬



‫‪۷۸‬‬



‫كتابْالحظرْوْالباحۃ(ہصحۿوسّ) ْ‬



‫۾‪۹۵‬‬



‫ۼ‬



‫امجدیۿاالرخی____‪___۶۹۷۸‬اتسگۿ‪۷۵۵۷‬‬ ‫دوۿاہجحل_____‪______۶۹۷۸‬فؽوػیۿ‪۷۵۵۸‬‬



‫‪۷‬۾ۻ‬ ‫۽ۻۼ‬



‫‪۷۹‬‬



‫كتابْالحظرْوْالباحۃ ْ‬



‫‪۹‬۽‪۷‬‬



‫۾‬



‫دوۿاہجحل_____‪______۶۹۷۸‬فؽوػیۿ‪۷۵۵۸‬‬



‫‪۷۵‬ۼ‬



‫ۺ‪۷‬‬



‫كتابْالمداینات‪،‬كتابْ‬



‫‪۸‬۽‪۶‬‬



‫‪۸‬‬



‫ػٌتۿارملٌت____‪___ ۶۹۷۹‬ربمتسۿ‪۷۵۵۸‬‬



‫۽ۺۻ‬



‫االشربہ‪،‬كتابْالرھن‪،‬بابْ‬ ‫الِسم‪،‬كتابْالوصایا ْ‬



‫ۻ‪۷‬‬ ‫ۼ‪۷‬‬



‫كتابْالقرائض‪،‬كتابْالشیتْ‬



‫ْاولْ ْ‬ ‫حصہ ّ‬ ‫كتابْالشیتْحصہْدوم ْ‬



‫ۺ‪۸۷‬‬



‫۽‬



‫رحمّۿارحلاّۿ_____ۺ‪۶۹۷‬ۿامػوۿ_____‪۷۵۵۹‬‬



‫ۻ‪۶‬ۻ‬



‫ۺ‪۸‬‬



‫‪۶۵‬‬



‫امجدیۿاالرخیۿ____ۺ‪___ ۶۹۷‬اتسگۿ‪۷۵۵۹‬‬



‫‪۹‬۽ۻ‬



‫ذ‬ ‫اتفویۿػوضہیۿدقمیۿیکۿ للیۿ ٓا ھۿدلجوطۿےكۿابااتۿیکۿرتبیتۿو یۿ۔ےۿ وۿورعوفۿوادتاولۿبتكۿہقفۿوۿاتفویۿںیمۿذموكػۿ۔ے ۿػاض‬ ‫افوجڈنشی ۿیک ۿفرفۿےس ۿواع ۿوہےن ۿوایل ۿ سی ۿدلجوط ۿںیم ۿایس ۿرتبیت ۿوك ۿظوحلع ۿػاھك ۿہ ا ۿ۔ے ۿرگم ۿاتفوی ۿػوضہی ۿدقمیۿیک ۿ ہیق ۿراػۿ‬ ‫وبطمہع(دلجۿمہن‪،‬ۿدمہ‪،‬ۿجاػدمہ‪،‬ۿدواػۿدمہ)ۿیکۿرتبیتۿابااتۿہقفۿےسۿمدّۿباطتقۿیک ۿو ہۿےسۿ لحۿ رظۿ۔ے ۿنان ہچۿاداػہۿاذاۿےكۿ‬ ‫رسرپيتۿایلعۿنسحمۿاہتسصت‬



‫‪Page 7 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یتفم ۿامظع ۿجااتسكطۿرضحت ۿكالہم ۿومالجا ۿیتفم ۿدمحم ۿدبعاویقلّ ۿہؾاػوی ۿاصٌت ۿاوػ ۿدرگی ۿااكحؼ ۿءاملء ۿوئاش خۿےس ۿاراشتػہ ۿو ۿاراسفتػ ۿےكۿ‬ ‫دعبۿاػانیكۿاداػہۿےنۿہلصۿایكۿہك وسیبںیۿدلجۿےكۿدعبۿوایلۿدلجوطۿںیمۿاتفویۿػوضہیۿیکۿدقمیۿدلجوطۿیکۿرتبیتۿےكۿئاج ےۿابااتۿ‬ ‫ذم‬ ‫ہقفۿیکۿورعوفۿرتبیتۿوكۿدایندۿیانجاۿاج ے‪ ،‬زیۿانۿ ہلسلۿںیمۿ رحۿامولعّۿرضحتۿومالجاۿیتفمۿدبعاانملطۿاصٌتۿایمظعۿدإتۿحؼاك ْۿ‬ ‫ۿیک ماّ ۿروػ ۿرپ ۿہقفۿ‬



‫ااعلہیل ۿیک ۿاراردقػ ۿقیقحت ۿاقی ۿوك ۿ یھ ۿمہ ۿےن ۿشیپ ۿ رظ ۿػاھك ۿاوػ ۿان ۿےس ۿوپر رػ ۿاہدافدہ ۿاوػ ۿػایئامیئ ۿاح‬ ‫ل‬ ‫واتفویۿیکۿبتكۿںیمۿاتكتۿاالہیۿےكۿدعبۿاتكتۿا ِـؽواالجايۃۿاكونعاطۿدركۿایكاججا۔ےۿاوػۿےراػعۿاداػعۿےسۿواعۿ ہۿوسیبںی‪۷۵‬ۿ‬ ‫ل‬ ‫دلجۿاكۿاماتتّۿوچہكۿاتكتۿاالیِزۃۿرپوہااھتۿللڈاۿاوسیكںی‪۷۶‬ۿدلجۿےسۿسملئۿٌـؽواجايۃۿیک ۿاوامتۿاكآ زاػۿایكہ ا ۿاتكتۿا ِـؽواالجايۃۿ‬ ‫( وراػدلجوطۿ‪،۷۷ ،۷۶‬ۿ‪ ۷۹ ،۷۸‬ۿرپلمتشمۿ۔ے)ۿیک ۿلیمك ۿےك ۿدعبۿاباات ۿاداتانت‪،‬ۿارشہب‪،‬ۿػ‪،‬ن‪،‬ۿ مسۿاوػ ۿواصجا ۿرپلمتشمۿ‬ ‫وسیچپںیۺ‪ ۷‬وسیبھچںیۻ‪ ۷‬دلجۿ یھۿٕش ّص ۿوہشدۿرپ ٓا یكچۿ۔ے ۿاتۿابااتۿقہنز ۿںیمۿےسۿفرفۿاتكتۿائاراب ۿجات ۿج یۿسجۿوكۿشیپۿ‬ ‫س‬ ‫ رظدلجۿںیمۿوا لۿركدجاہ ا۔ے ۿجات ۿػ۔ےۿسملئۿكالہیمۿودرگیۿرفتمقۿونعاجاتۿرپلمتشمۿابمٌتۿواتفوا ےۿاكت ِظؾتۿ واتفویۿ‬ ‫ػوضہیۿدقمیۿیک ۿدلجۿمہنۿودواػدمہۿںیمۿمریّوبّتۿومریّترتمحّثۿروػرپردنػوۿںیہ‪،‬ۿاطۿیک ۿرتبیتۿویوب بۿاار ہۿ ٓا واطۿاكّۿنۿاھتۿ‬ ‫س‬ ‫رگمػت ۿااعلنیمل ۿزعولج ۿیک ۿفو‪،‬قی‪ ،‬ۿػًمۃ ۿااعلنیمل ۿ یل ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿو ٓا ہلٖ ۿوااحصہبٖ ۿانیعمج ۿیک ۿ رظیانحث ۿ‪ ،‬ۿاكت ِظؾت ۿاوػ ۿیتفمۿ‬ ‫ل‬ ‫امظعۿػًمۃۿاﷲ امہیلعۿےكۿػواحینۿفرصفۿوركإتۿےسۿػامقۿےنۿہیۿٹاھ یۿ یھۿبػركیلۿاوػۿاتكتۿا ِـؽواالجايۃۿیکۿفروۿاطۿرھكعۿ‬ ‫وہ ےۿومویتطۿوكابااتۿیکۿیڑیۿںیمۿرپوركرمحشغۿوطبضنۿركدجا۔ےۿوللْالحمد‬ ‫انۿ ہلسلۿںیمۿمہۿےنۿردنػ ہۿد لۿاومػوكروطبػاخ ۿظوحلعۿػاھك‪:‬‬ ‫(ا)ۿاطۿامتّۿسملئۿكالہیمۿورفتمہقۿوكۿاتكتۿایتۿاكرمكؼیۿونعاطۿدعۿركۿ فلتخۿابااتۿرپمیسقۿركدجا۔ے‬ ‫(ب)ۿیوب بۿںیمۿوسالۿوااتفتسءۿاكارابتػایكہ ا۔ے‬



‫(ج)ۿاجكۿ یۿااتفتسءۿںیمۿ فلتخۿابااتۿےسۿقلعتمۿوساالتۿذموكػۿوہےنۿیکۿروػتۿںیمۿہؾہلئسۿوكیتفتسمۿےكۿجاّۿ تیمۿ ہقلعتۿابااتۿےكۿ‬ ‫تحتۿدالخۿركدجا۔ے‬ ‫(د)ۿذموكػہۿجاالدوونطۿدلجوطۿ(مہنۿودواػدمہۿدقمی)ۿںیمۿوا لۿػوالئۿوكۿاطۿےكۿونعاجاتۿےكۿباط قۿ ہقلعتۿابااتۿےكۿتحتۿدالخۿركدجاۿ۔ے‬



‫(ھ)ۿػوالئۿیکۿاادتاءۿوااہتنءۿوكزاتممػۿایك۔ے‬ ‫س‬ ‫كت‬ ‫(و) اتكت ۿایت ۿےك ۿاباات ۿےس ۿقلعتم ۿا ِظؾت ۿےك ۿ ضع ۿػوالئ ۿ واتفوی ۿػوضہی ۿدقمی ۿںیم ۿوا ل ۿن ۿوہےك ۿ ےھ ۿاط ۿوك یھ ۿومػوطۿ‬ ‫وانميتۿہگجۿرپۿوا لۿركدجا۔ے‬ ‫(ز) ۿیوب ب ۿيڈجڈ ۿےك ۿدعبۿوم ودہ ۿرتبیتۿوچہك ۿوا ق ۿرتبیت ۿےس ۿجالك ۿ فلتخۿوہ یئ ۿ۔ے ۿللڈاسملئۿیک ۿلمك ۿرہفيت ۿوم ودہ ۿاباات ۿےكۿ‬ ‫باط قۿےئنۿرسعۿےسۿرمحّثۿركجایڑی‬



‫‪Page 8 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ٕ‬ ‫(ح) اتكتۿایتۿںیمۿدالخۿامتّۿػوالئۿےكۿردنػاجتۿیکۿلمكۿو م ّصفۿرہفم ںیۿرمحثۿیکۿ یئۿںیہ‬



‫اٹھائیسویٍ۽‪۷‬جلد‬ ‫ہیۿدلجۿ‪۷۷‬ۿوسۿاالۿتۿےكۿ وۿاۿجاۿتۿاوػۿیعومۿیعۿروۿػۿرپۿ‪۹‬۽ۻاحفصۿتۿرپۿلمتشمۿ۔ےۿ‪،‬انۿدلجۿیکۿرعۿیبۿوۿافۿػیسۿابعػاتۿاكۿرتۿہمجۿػاۿمقۿ‬ ‫ارحلو ۿف ۿےن ۿایك ۿ۔ے ۿوس ۿا ے ۿػوا ۿہل ۿاالال ۿل ۿاال ۿ‪ ،‬ی ۿ‪،‬امش ۿمئ ۿانعزضؾاوػ ۿہیزہی ۿااك ۿجۃ ۿالِزڈػ ۿجۃےك ۿہك ۿاط ۿںیم ۿےس ۿاول ۿاذرك ۿاك ۿرت ۿہمجۿ‬ ‫خ‬ ‫ذم‬ ‫اج سصظۿیتفمۿامظعۿ‪،‬ۿہیقفۿاوالّۿرضحۿتۿكالۿہمۿومۿالۿجاۿیتفمۿدمحمۿارتخۿػاضاخطۿاصٌتۿحؼولییۿاػرھیۿداۿٕتۿحؼۿاكۿ ْۿااعلہیلۿاوػۿجاینۿ‬ ‫ذم‬ ‫اذركۿاكرتہمجۿ رحۿامولعّۿرضحۿتۿكالۿہمۿومۿالۿجاۿیتفمۿدمحم دبعاانملطۿاصٌتۿایمظعۿداۿٕتۿحؼۿاكۿ ْۿااعلہیلۿاوػ ٓا رخاذركۿاكرتہمجۿرضحتۿ‬ ‫ذم‬ ‫كالۿہمۿومۿالۿجاۿدمحمۿادمحۿابصمیحۿداۿٕتۿحؼۿاكۿ ْۿااعلہیلۿےنۿایكۿ۔ےۿہك ۿاتفۿویۿرك ۿاۿامۿتۿ وۿ ہیۿرپۿ وۿاۿ یۿرضحۿتۿكالۿہمۿومۿالۿجاۿيالۿلۿ‬ ‫ادلنۿاقۿدػیۿےكۿ رحۿریۿركۿدہۿںیہۿ‬ ‫شیپۿ رظۿدلجۿداینۿدیۿروػۿرپۿاتكۿتۿایتۿہصحۿوسۿّۿےكۿاباۿاۿتۿ‪،‬اداۿطۿ‪،‬امنۿػۿ‪،‬سمۿيڈۿاوػۿاضفۿلئۿوۿانمۿقثۿرپۿلمتشمۿ۔ےۿجاۿمہۿددعتۿدۿ‬ ‫درگیۿونعۿاۿجاۿتۿےسۿقلعتمۿریثكۿسمۿلئۿیمزا ػریۿثحبۿ ٓا ےۿںیہۿذہلاۿذموكػہۿجاالۿدایندیۿونعاجاتۿےكۿتحتۿردنػوۿسملئۿوػوالئۿ‬ ‫یکۿلصفمۿرہفيتۿےكۿكالوہۿسملئۿیمصز ۿیکۿا گۿرہفۿيتۿ یھۿایتۿػۿركۿدیۿ یئۿ۔ےۿجاۿہكۿاقۿػنیۿوكۿجالۿنۿسمۿلئۿںیمۿوہسۿنثۿػ۔ےۿ‬ ‫ااہتنۿیئۿوۿعیقۿاوۿػۿاراۿردقۿػۿاقیقحتۿتۿوۿقدیشااتۿرپۿلمتشمۿردنۿػ ہۿد لۿ ھۿػواۿلئۿ یھۿانۿدلجۿیکۿػ تنۿںیہۿ‪:‬‬ ‫(‪ )۶‬شماْئمْالعنربْفْادبْالندْاْءْاماْمْالمنرب (‪۶۸۸۸‬ھ)‬ ‫ۿدجسمۿےكۿادنۿػۿاداۿطۿہبطۿےكۿمدّۿ وۿاۿػۿرپۿااہتنۿیئۿ اققحۿنۿثحب‬ ‫(‪ )۷‬اتفۿوۿیۿركۿاۿامۿتۿ وۿ ہیۿ‬ ‫ۿ وۿتۿامظعۿػیضۿاهللۿ اعتیٰلۿمز ۿیکۿيتۿورعۿاوۿجاۿػۿاگۿہۿػواۿنثۿںیمۿاحۿرضۿیۿےسۿقلعتمۿ نیۿوسۿاۿولۿطۿےكۿ وۿاتۿ‬



‫(‪ )۸‬الزالْلْاالْنیقْمنْبحرْسبِۃْاالْتیق(‪۶۸۵۵‬ھ)‬ ‫اتیلضفۿدیسۿجاۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿ اعتیٰلۿمز ۿاكۿایبۿطۿ‬



‫(‪ )۹‬طرْدْاالْفاْیعْمنْحیمْھادْرفعْالرْفاْیع (‪۶۸۸۷‬ھ)‬



‫مس‬ ‫دیسۿجاۿاامۿّۿادمحۿػافیعۿاوػۿدیسۿجاۿ وۿتۿامظعۿػیضۿاهللۿ اعتیٰلۿ ھماۿیکۿتمظۿاكۿایبۿط‬



‫‪Page 9 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(ۺ)تزنیہْال ْمكاْنۃالحیدْریۃعنْوصمۃْعہدْالجاْھلیۃ(‪۶۸۶۷‬ھ)ۿ‬ ‫انۿارمۿاكۿایبۿطۿہكۿدیسۿجاۿرضحتۿدصقیۿاربکۿاوػۿدیسۿجاۿرضحۿتۿیلعۿارملۿر یۿػیضۿاهللۿ اعتیٰلۿمز ۿاكۿداۿ نۿ ہشیمۿ اجۿيتۿرشۿكۿےسۿ‬ ‫جاكۿػاہۿ‬



‫(ۻ)غاْیۃْاْلتحِیقْفْاماْمۃْالعیلْوالصدْیق (‪۶۸۸۶‬ھ)‬ ‫رضحۿتۿدصۿقیۿاربکۿوۿرضحتۿیلعۿارملۿر یۿػیضۿاهللۿ اعتیٰلۿامہنعۿیکۿيالۿتۿاكۿایبۿطۿ‬



‫ضروزیبات‬



‫وگ ۿیتفم ۿامظع ۿہیلع ۿارلًمۃ ۿےك ۿواصل ۿرپٓالل ۿےس ۿاجہعم ۿاظنہیم ۿػوضہی ۿوكجااقجف ۿحؼدايت ۿدصہم ۿےس ۿدوراػ ۿوہجایڑا‪ ،‬ۿرگمہی ۿانۿ‬ ‫لم‬ ‫رساجاركإتۿو ودۿجا ودۿاكناضیفطۿ۔ےۿہكۿاطۿےكۿفؽػدناػ دنمۿرضحتۿومالجاۿكالہمۿیتفمۿدمحمدبعا طـلیۿہؾاػویۿاد ہلۿ وكتوّۿدجصز ۿ‬ ‫ورصعہیۿےكۿ دنتسۿاف لۿاوػرضحتۿیتفمۿامظعۿیکۿ یملۿوبرججایتۿوتعسۿوفؽايتۿےكۿواػتۿوا نیۿںیہ‪،‬ۿیاہحثۿوربواماقتٕتۿاك‬ ‫اظمہؾہ ۿفؽام ےت ۿوہ ے ۿامتّ ۿہبعش ۿاجت ۿیک ۿرتوجی ۿورتت ۿےك ۿ ےئ ۿيت ۿوػوػ ۿاجك ےئك ۿوہ ے ۿںیہ ۿو ی ۿو ہ ۿ۔ے ۿہكۿومروف ۿےنۿ‬ ‫اجہعمۿےك ۿءابلءۿیک ۿداداد ۿںیمۿاخاصۿااض ہۿوہےنۿےك ۿجامت ۿددعتد ۿبرجہبۿاكػادػ نیۿقػےئك ۿںیہۿاوػ ۿاتفویۿػوضہیۿيڈجڈ ۿیکۿ‬ ‫اوامت ۿوابطمت ۿںیمۿ یھۿدبوتسػ ۿیتفمۿامظعۿہیلعۿارلًمۃۿےك ۿشوقن ۿ ہلیمۿرپاگٔؽط ۿںیہ ۿو یۿو ہۿ۔ےۿہك ۿٌبت ۿلومعلۿواالنۿ‬ ‫دودلجوطۿیکۿاوامتۿجااقمد یۿےسۿوہػ یۿ۔ے ۿ سۿ ٓا تۿرضحاتۿےسۿدػوخايتۿ۔ےۿہكۿدماوطۿےسۿوناػ ےتۿػ ےئۿجاہكۿرضحتۿ‬ ‫ح‬ ‫یتفمۿامظعۿہیلعۿارلًمۃۿےكۿنشۿوكۿاطۿےكۿنامسینۿوػواحینۿجا زصظۿ نسحۿووخیبۿرتت ۿےسۿانكمػۿركےنۿںیمۿاانركداػۿرسا اجّۿدےتۿ‬ ‫ػںیہ ۿطقف‬ ‫ۿددعقیہۿۺ‪۶۹۷‬ھ‬



‫احظفۿدمحمدبعااتسلػدیعسی‬



‫ونجػیۿۺ‪۷۵۵‬ء‬



‫جامظۿامیلعتتۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہی‬ ‫الوہػ‪،‬ۿوخیش رػہۿ(جااتسكط)‬



‫‪Page 10 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فہرستمضامیًمفصل‬ ‫اداط‪،‬امنۿػ‪،‬سمۿيڈ‬



‫افۿقسۿاارۿٕعتظۿوہۿفوۿانۿےكۿ ےھچیۿامنۿػۿیڑ انۿركۿوۿہۿ رحۿ یمۿواۿٌتۿ‬



‫‪۶‬ۺ‬



‫االۿماۿدہۿ۔ےۿوػنۿركوہۿہیزو ی‪،‬اوػۿانۿاكۿامادہۿ رتہۿ۔ے‬ ‫ہی ۿػوا ۿحث ۿضحم ۿےب ۿا ۿ۔ے ۿہك ۿاام ۿّ ۿػن ۿااعل ۿدب ۿن ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿمز ۿےنۿحؼۿجڈۿوكۿواۿ ےطۿ رفغۿتۿےكۿوكۿیئۿامنۿػۿئاتیئۿج ی ۿ‬



‫دقمۿہمۿفنصم ۿ‬



‫‪۸‬ۺ‬



‫دمحۿوۿولصۿہ ۿ‬



‫‪۸‬ۺ‬



‫‪۷‬ۺ‬



‫یسك ۿز ۿیک ۿوخ ۿیب ۿاوػ ۿرخ ۿاۿیب ۿاك ۿایعم ۿػ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاك ۿاےس ۿوخ ۿت ۿاوػ ۿجاۿ‬ ‫وختۿفؽامجاۿ۔ےۿ ٓا دیمۿیکۿ دنسۿاوػۿجاۿ دنسۿوكۿانۿںیمۿدلخۿ۔ںیہ ۿ‬



‫ۺۺ‬



‫ودلۿاالجاۿاارۿاحۿرضۿنۿےسۿملعۿںیمۿػادئۿنۿوہۿفوۿایكسۿاامۿٕتۿركۿوہۿ‬ ‫ہیزۿو یۿ۔ےۿوػنۿانۿیکۿاۿامۿٕتۿاویلۿ۔ے ۿ‬



‫‪۷‬ۺ‬



‫جاۿ دنسۿجڈۿہۿاومۿػۿیکۿاواۿمتۿےكۿا ابۿت ۿ‬



‫ۺۺ‬



‫ودلۿاالجاۿیکۿيالۿتۿوۿتعیۿاكۿمك ۿ‬



‫‪۷‬ۺ‬



‫اواۿمتۿٕزكؼۿےكۿ ےیۿيكوۿٕتۿیکۿيڈۿوۿ دہۿاوػۿانۿےكۿػوسۿوۿارۿاكۿ‬



‫ۺۺ‬



‫ػواۿہلۿشمائمْالعنربْفْادبْالندْاءْاماْمْالمنرب(ہبطۿہعمجۿےكۿ‬ ‫یسُ‬ ‫ ےئۿاداطۿدجسمۿےسۿجاۿہؾۿوصتۿ۔ےۿاوػۿانۿےكۿ ىۿوم ۿ عۿو ۿ لحۿ‬



‫‪۸‬ۺ‬



‫اامعتسل ۿ‬ ‫رمتمۿدنۿاكۿانۿوكۿػواۿوۿدےنیۿےكۿ ےیۿ ٓا امۿدہۿوہۿجا ۿ‬



‫اكۿاد لۿایبط ۿ‬



‫‪Page 11 of 684‬‬



‫ۺۺ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ءاملۿ ےۿػجاۿ زصظۿاكۿولۿوگۿطۿےكۿا ابۿفۿاوػۿ وبۿلۿ قۿےسۿامۿویۿنۿوہجا ۿ‬



‫ۺۺ‬



‫حس‬ ‫ادنۿػوۿطۿدجسمۿاداۿطۿدػۿجاۿػۿالمیۿیکۿ ِؼۿ یتۿ۔ے ۿ‬



‫‪۶‬ۻ‬



‫یسك ۿارم ۿےك ۿون ۿ دی ۿوہ ۿےن ۿیک ۿكال ۿٕت ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿاوال ۿّ ۿےك ۿاادتایئۿ‬



‫ۻۺ‬



‫ و ۿف ۿدجسم ۿںیم ۿادا ۿط ۿرشم ۿو ۿتیع ۿاداط ۿیک ۿتحلص ۿےك ۿيال ۿفۿ‬



‫‪۶‬ۻ‬



‫ح‬



‫دہعۿںیمۿانۿاكۿ اتۿنۿےلۿہكلبۿانۿےكۿيالۿفۿلمعۿدػۿ ٓا ادۿوہۿجاۿػاہۿوہ ۿ‬



‫انۿاكۿومۿيڈۿاوػۿدہعۿا اجۿدۿرپدہۿ افۿںیمۿوہۿجاۿ۔ے ۿ‬ ‫وقثۿےكۿواۿھۿحؼۿاۿیئۿا اھۿیئۿاوػۿا اھۿیئۿحؼایئۿ نۿاجۿیتۿ۔ے ۿ‬



‫۔ے ۿ‬ ‫ۻۺ‬



‫ادنۿػوطۿدجسمۿاداطۿرپۿقؽۿ ٓا طۿوۿدحۿحثۿےسۿوكۿیئۿد لیۿ۔ںیہ ۿ‬



‫‪۶‬ۻ‬



‫ۻۺ‬



‫اداطۿادنۿػوۿطۿدجسمۿ ٓا وۿلكۿ تہۿےسۿاقمۿامۿتۿرپۿواۿعۿوۿداعۿ۔ےۿ‬



‫‪۶‬ۻ‬



‫رگمۿانۿےسۿنۿاامجۿفۿوہاۿنۿفواػت ۿ‬ ‫یسكۿوقثۿوصتۿرپۿلمعۿركاجاۿ رطۿتۿدب ےنۿجاۿ اہۿػۿلقتنۿركۿےنۿجاۿ‬ ‫ا ےنۿجاۿنۿےسۿمكۿنڑھےنۿےكۿحؼۿاۿحؼۿ اھجمۿاجۿجاۿ۔ے ۿ‬ ‫ذ‬ ‫ِؼۿجیۿدحۿحث(احۿ)ہی) ۿ‬ ‫ماۿدتۿےكۿيالۿفۿ قۿجاۿتۿ یھۿولۿ ۿ میلسۿ۔ںیہۿركۿ ےت ۿ‬ ‫ وبۿلۿ قۿےكۿ ےیۿتقبسۿركۿلویولۿطۿوكۿخساۿػت ۿ‬



‫ۼۺ‬ ‫ۼۺ‬ ‫ۼۺ‬ ‫۽ۺ‬ ‫۽ۺ‬



‫ااصنۿفۿاوػ وبۿلۿ قۿیکۿدوعت ۿ‬ ‫ہلئسۿداۿحؼہۿاكۿاامجۿیلۿایبۿط ۿ‬



‫۾ۺ‬



‫اداطۿہعمجۿبیطخۿےكۿواۿےنمۿوم عۿولصۿہۿےسۿجاہؾۿدحوددجسمۿںیمۿ‬



‫۾ۺ‬



‫وہۿینۿراۿےیہ ۿ‬ ‫ہیۿدححثۿاباۿداۿوۿدۿےسۿجاۿحثۿ۔ے ۿ‬



‫۾ۺ‬



‫اطۿ ھۿرسفمۿنۿاكۿجاۿّۿ وھنۿطۿےنۿا ینۿا ینۿ افۿ ریۿںیمۿانۿدحۿحثۿ‬



‫‪۵‬ۻ‬



‫ددعتد ۿدح ۿوثی ۿط ۿےس ۿاایح ۿء ۿوصت ۿاك ۿ وب ۿت ۿاوػ ۿان ۿیک ۿتیلضف ۿرپۿ‬ ‫ذ‬ ‫ فلتخۿبتكۿدححثۿےسۿا یسۿدحوثیۿطۿیکۿ ِؼۿجی ۿ(احۿ)ہی) ۿ‬ ‫ان ۿجا ۿت ۿاك ۿاوا ۿػہ ۿہك ۿ ٓا ہدنہ ۿاحفص ۿت ۿںیم ۿ ونع ۿاۿط ۿخلَا ۿت ۿقؽ ۿ ٓا ط ۿوۿ‬ ‫دححثۿوۿہقفۿےسۿمہۿانۿاداطۿاكۿ ریۿوۿطۿدجسمۿوہجاۿجاحثۿركۿ۔ےگن ۿ‬ ‫ربنعۿدحۿحث ۿ‬ ‫امشۿہمۿاویلۿوۿخلَ ۿربمنۿاول ۿ‬ ‫دححثۿاباۿداودۿیکۿددعتدۿ دنۿںی ۿ‬ ‫نتمۿدححث ۿاوػ ۿانۿارمۿیک ۿواضۿٌت ۿہك ۿادۿاػ ۿدححث ۿدمحمۿ نۿ‬



‫‪۷‬ۻ‬ ‫‪۹‬ۻ‬ ‫ۺۻ‬ ‫ۺۻ‬ ‫ۺۻ‬ ‫ۻۻ‬



‫اقحسۿںیہ ۿ‬



‫رپۿارابتۿػۿایك ۿ‬ ‫اطۿاہقفۿءۿےكۿجاۿّۿ وہنۿطۿےنۿا ینۿاتكۿباۿطۿںیمۿوصنمۿ ۿروۿػۿرپۿہیۿ‬



‫ایفسۿطۿ نۿہینیعۿاوػۿاباۿاعمۿوہیۿےسۿا نۿاقحسۿیکۿفوۿ۔قی ۿ‬ ‫ا نۿاقحسۿےكۿيالۿفۿ دنۿاالۿاامۿتۿیکۿرتۿدجڈ(احۿ)ہی) ۿ‬ ‫اامۿّۿاباۿاثیللۿاامۿّۿہبعشۿیلعۿا نۿادۿینیۿاامۿّۿػہؾۿیۿےسۿا نۿاقحسۿ‬



‫ۼۻ‬ ‫‪۵‬ۼ‬



‫یکۿ دصۿقی ۿ‬ ‫‪۵‬ۻ‬



‫ہلئسۿدركۿایك ۿ‬



‫ماۿمصۿ ن ۿدبعۿاهللۿ نۿاقۿدئۿا ن ۿابحطۿاباۿیلعی ۿییحیۿ نۿنیعمۿا نۿ‬ ‫اربلۿت ۿاوػۿاامۿّ ۿاخبػیۿیکۿفو ۿحشااۿتۿاامۿّۿا ن ۿےراّۿاوػۿاامّ ۿاخب ۿػیۿ‬ ‫ومریۿہۿیکۿحیحصت ۿ‬



‫جاۿدیئاتۿٔؽجڈ ۿ‬



‫ۼۻ‬



‫‪۶‬ۻ‬



‫‪Page 12 of 684‬‬



‫‪۸‬ۼ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دػ ۿاج ۿت ۿنسح ۿںیم ۿػواحث ۿا ن ۿاقحس ۿایلع ۿدػ ہ ۿرپ ۿاف ۿحؼ ۿںیہ ۿاوػۿ‬



‫‪۹‬ۼ‬



‫ایسۿوكۿادینۿدػ ہۿیکۿحیحۿاہكۿاجۿجاۿ۔ے ۿ‬ ‫ ضع ۿاہمئ ۿےن ۿا ن ۿاقحس ۿیک ۿدحۿحث ۿوك ۿحیح ۿاوػ ۿ ضع ۿےنۿنسحۿ‬



‫ۺۼ‬



‫اہك ۿ‬



‫اط ۿاہمئ ۿاك ۿدرك ۿنج ۿےك ۿحؼ ۿدجك ۿا ن ۿاقحس ۿںیم ۿقد ۿسیل ۿےك ۿكال ۿوہۿ‬



‫ۻۼ‬



‫انۿػواۿحثۿںیمۿقدۿسیلۿ۔ںیہۿہكلبۿدحۿحسیۿػہؾۿیۿ۔ے ۿ‬



‫۾ۼ‬



‫ػاوی ۿیسك ۿخیش ۿےس ۿریثك ۿارلۿوا ۿجا ۿت ۿوہۿفو ۿظفلۿےسۿےسۿػوا ۿحثۿ‬



‫‪۵‬۽‬



‫ںیمۿ یھۿقدۿسیلۿ۔ںیہ ۿ‬ ‫ػواۿحثۿروطبۿػۿحؼۿولۿا نۿاقحسۿیکۿماۿدتۿج ی ۿ‬



‫‪۵‬۽‬



‫وكیئۿبیعۿ۔ںیہ ۿ‬ ‫ا نۿاقحسۿیکۿھچكۿرمۿوۿجاۿتۿاہمئۿدح ۿحثۿےن ۿنجۿیکۿجاۿدیئۿوفوۿ۔قیۿ‬ ‫فؽۿامۿیئ(احۿ)ہی) ۿ‬



‫ۻۼ‬



‫رمۿاۿلیسۿےكۿارابتۿػۿاوػۿمدۿّۿارابتۿػۿیکۿجاۿػۿخ ۿ‬



‫‪۶‬۽‬



‫دمحمۿا نۿدبعۿاهللۿ‪،‬وقعیتۿا نۿایبۿہبیش‪،‬ا نۿابحۿط‪ٕ،‬طعتۿػ ریۿیۿ‬



‫ۻۼ‬



‫اامۿّۿػنۿااعلۿدبۿنۿاوػۿاامّۿػجڈۿاكۿوۿا۔ہع ۿ‬



‫‪۷‬۽‬



‫اكۿا نۿاقحسۿیکۿفرۿفۿےسۿدافۿف ۿ‬ ‫خلَ ‪ ۷‬ۿ‬



‫ۼۼ‬



‫اےسیۿلیلجۿادقلۿػۿ۽‪ ۸‬اہمئۿدح ۿحثۿاك ۿدركۿنجۿیکۿماۿدتۿاػواۿلۿ‬ ‫دحۿحثۿیکۿج ی ۿ‬



‫‪۸‬۽‬



‫ا نۿاقحسۿرپۿعیشتۿےكۿاالۿاّۿیکۿ۔تقیق ۿ‬



‫ۼۼ‬



‫احصۿہبۿےكۿرماۿلیسۿٕؾتااۿوبقمۿلۿدورسۿوطۿےكۿرماۿلیسۿہبۿا افۿقۿاامۿ‬ ‫ّۿامظعۿوۿاامۿّۿامۿكلۿوۿا نۿيصزفۿوبقملۿںیہۿاہتبلۿػاہؾۿہیۿاوػۿوہمجۿ‬



‫‪۸‬۽‬



‫عیشت‪،‬ولغیفۿانسصعزۃاوػۿػضفۿیکۿ رعۿفی ۿ‬ ‫رتۿبیت ۿيالۿتۿوۿتیلضفۿیکۿ رشۿ حۿںیم ۿكال ۿہمۿ اتفۿػاۿین‪،‬ا نۿرجۿ‬ ‫مسھ‬ ‫یكمۿاوػۿاامۿّۿامۿكلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ْۿاكۿكلس ۿ‬



‫ۼۼ‬



‫ػۿدحمۿنیثۿ و‪۷۵۵‬ھۿےكۿدعبۿوہۿ ےۿ وبۿلۿ۔ںیہۿركۿ ےت ۿ‬ ‫ا نۿاقحسۿیکۿرمۿویۿدحۿحثۿوكۿاباۿداودۿےنۿحیحۿاہك ۿ‬ ‫يزل‬ ‫نشتۿا نۿ ْۿ وۿہقثۿادۿسلۿںیہۿاامۿّۿذنمػیۿےنۿاطۿیکۿ دنۿوكۿ‬



‫‪۹‬۽‬



‫امثعۿطۿینغۿاوػۿومۿیلۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےكۿدػبایمۿطۿاتیلضفۿ‬ ‫ںیمۿٓالۿیلعۿاقۿػیۿہیلعۿارلۿہمحۿاكۿوقۿل ۿ‬ ‫لص‬ ‫ظفلۿیعیشۿاوػۿػیمۿجا سصقۿںیمۿفؽۿقۿ۔ے ۿ‬



‫۽ۼ‬



‫نسحۿاہك ۿ‬ ‫ٕ‬ ‫اباۿػ ریۿیکۿ عشعظۿحؼۿواۿحثۿنشتۿوہۿفوۿوبقمۿلۿ۔ے ۿ‬



‫ۺ۽‬



‫۾ۼ‬



‫حیح ۿملسم ۿیک ۿ دن ۿدح ۿ ںیث ۿحؼ ۿو ۿا ۿحث ۿابا ۿػ ری ۿےس ۿنشت ۿ۔ںیہ ۿرگمۿ‬



‫ۺ۽‬



‫ػوۿاحثۿںیمۿدبۿیتعۿےكۿ وبۿلۿاوػۿػدۿاكۿایعمۿػ ۿ‬



‫۾ۼ‬



‫خلَ ‪ ۸‬ۿ‬



‫۾ۼ‬



‫۽ۼ‬



‫‪۹‬۽‬



‫اامّۿملسمۿےنۿا۔ںیہۿ یھۿوبقمۿلۿػاھكۿ۔ے ۿ‬ ‫ػجڈۿ نۿجاۿحثۿےسۿواۿدیۿ ہۿػاۿلویۿطۿےكۿػمۿیکۿػواحثۿ۔ےۿایسۿػواۿ‬ ‫حثۿںیمۿ۔ےۿہكۿ رمۿےنۿفؽۿامۿجاۿہكۿںیمۿ ٓا حثۿےكۿحؼوۿلۿےكۿوقثۿجاػاگۿہۿ‬ ‫ػواۿنثۿںیمۿاھت ۿ‬ ‫ذ‬ ‫انۿدححث ۿیک ۿیسك ۿ ِؼ ۿجیۿںیمۿہی ۿػوا ۿحث ۿےس ۿ رمۿےسۿػوس ۿلۿاهللۿ‬ ‫۔ںیہۿوساۿ ےۿذموكػۿػواحثۿےكۿاوػۿانۿںیمۿرضحۿتۿداتدہۿوكۿادسلۿاہكۿ‬ ‫ہ اۿانۿےكۿجاۿو وۿدۿػواۿحثۿوبقمۿلۿ۔ے ۿ‬



‫‪Page 13 of 684‬‬



‫ۺ۽‬



‫ۻ۽‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫حتفۿٓك ۿیکۿدوۿػواۿ ںیتۿ اعتۿػۿ ۿ عطقنۿوہۿےنۿےكۿجاۿوۿ وۿدۿوبقملۿوہۿ‬ ‫ںیئ ۿ‬ ‫ٕ‬ ‫عش‬ ‫اق ۿیض ۿابا ۿوی ۿفس ۿػًمۃاهلل ۿہیلع ۿےن ۿا ن ۿاقحس ۿیک ۿ عظ ۿاوػ ۿمریۿ‬ ‫ٕ‬ ‫عشعظۿدوۿون ۿطۿ یۿ مسۿیکۿػواۿںوتطۿےسۿا دت ۿالۿلۿایكۿاوػۿءامل ۿءۿےكۿ‬ ‫خطس‬ ‫حؼۿدجكۿدہتجمۿاكۿیسكۿدحۿحثۿےسۿا دتالۿلۿركۿجاۿانۿیکۿ ىۿ۔ے ۿ‬



‫ۻ۽‬ ‫۽۽‬



‫امونیلۿیکۿانۿجاۿو لۿاكۿػدۿ وۿبیطخۿیکۿ تشۿرپۿدػواۿػہۿوہۿجاۿایبۿطۿ‬



‫ۻ۾‬



‫ركۿ ےتۿںیہ ۿ‬



‫اتكۿتۿاا رۿاۿوۿیکۿاتیم ۿ‬



‫۽۽‬



‫خلَ ‪ ۹‬ۿ‬



‫۾۽‬



‫اباۿداۿودۿںیمۿانۿدحۿحثۿاكۿوہۿجاۿانۿیکۿتحۿیکۿد لیۿ۔ے ۿ‬



‫۾۽‬



‫اباۿداودۿیکۿتمظۿاوػۿانۿیکۿتحۿرپۿ ھۿاامۿومۿطۿےكۿ وصۿ‬



‫خلَ ۼ ۿ‬



‫ۻ۾‬



‫ و ۿدػوا ۿػ ۿہ ۿبیطخ ۿیک ۿ تش ۿرپ ۿاھت ۿوہ ۿوا ۿحث ۿا ن ۿحؼ ۿجڈ ۿیک ۿوال ۿدتۿ‬



‫ۻ۾‬



‫ےسۿوالۿدوۿوالۿےلہپۿدنبۿوہۿاكچۿاھت ۿ‬



‫ۿ‬



‫۾۽‬



‫اجمۿػۿدػۿاجمۿػ ۿ‬ ‫خلَ ۽ ۿ‬



‫خ ل‬ ‫یلعۿجا ۿت ۿادجسملۿےسۿیلع ۿاقمۿجفۿاابلۿت ۿ طشقۿا مزضؾ ۿرمۿاد ۿانیلۿ‬



‫ۼ۾‬ ‫ۼ۾‬ ‫ۼ۾‬



‫ػكیكۿدبتیلیۿ۔ے ۿ‬ ‫ٔؽجڈۿ ٓا ھۿاامۿومۿطۿیکۿفوۿ۔قی ۿ‬ ‫خلَ ۺ ۿ‬ ‫دححث ۿٕسِو ۿہث ۿںیم ۿاام ۿّ ۿػہؾ ۿی ۿےك ۿاكضؾ ۿوا ۿار ۿدوط ۿںیم ۿفرفۿ‬



‫‪۵‬۾‬



‫۽۾‬



‫‪۸‬۾‬



‫انۿرپۿ نیۿاریاۿدات ۿ‬ ‫خلَ ۿ۾ ۿ‬



‫۾۾‬



‫‪۸‬۾‬



‫انۿدحۿحثۿںیمۿاجمۿػۿجاۿذحلۿفۿیکۿاجكۿاوػۿػكیكۿجاۿو لۿاكۿػد ۿ‬



‫۾۾‬



‫ا نۿاقحسۿےنۿ یۿیلعۿجاۿتۿادجسملۿاوػۿنیبۿجڈۿہیۿاكۿااض ہۿایكۿل اۿنیۿ‬ ‫نیبۿجڈۿہیۿیکۿػجاۿدیتۿوكۿ میلسۿركۿ ےتۿںیہۿاوػۿیلعۿجاتۿادجسملۿیکۿػجاۿ‬ ‫دیتۿوكۿػدۿركۿ ےتۿںیہۿہیۿحؼیۿػجاۿدیتۿ۔ے ۿ‬ ‫ان ۿ مس ۿےك ۿاٌزال ۿف ۿےك ۿارابت ۿػ ۿرپ ۿوا ۿ ع ۿوہ ۿےن ۿوا ۿےل ۿ میظ ۿا رت ۿاۿ‬



‫‪۸‬۾‬



‫اجكۿاوػۿػكیكۿجاۿو لۿرپۿاقۿہؾۿػد(احۿ)ہی) ۿ‬



‫۾۾‬



‫ۿاكۿدركۿانۿےسۿاطۿدحمۿنیثۿرپۿا رتۿاۿ ۿوہۿاگۿ وۿ فلتخۿػواۿ ںیتۿ‬ ‫اجكۿ یۿایسۿقۿںیمۿدركۿركۿ ےتۿںیہ ۿ‬ ‫ان ۿےس ۿربمغیپ ۿيڈ ۿا ۿیک ۿاجك ۿدح ۿحث ۿرپ ۿا رت ۿا ۿ ۿوخ ۿد ۿقؽ ۿ ٓا ط ۿ میظۿ‬



‫‪۹‬۾‬



‫یلع ۿجا ۿت ۿادجسمل ۿوك ۿاكال ۿط ۿاوػ ۿنیب ۿجڈ ۿہی ۿوك ۿاداط ۿانہك ۿ یھ ۿفۿ‬



‫ںیمۿاجكۿ یۿواۿ۔ہعۿیمكۿیشۿےكۿواۿھۿیئكۿہگجۿرمۿویۿ۔ےۿانۿاكۿایكۿ‬



‫۔ے ۿ‬



‫ وۿاۿتۿوہاگ ۿ‬ ‫خلَ ۻ ۿ‬



‫ۺ۾‬



‫انۿرپۿ نیۿاریاۿداۿت ۿ‬



‫"نیبۿجڈۿہی"اوػ"یلعۿجاۿتۿادجسمل"ںیمۿاعتۿػۿ ۿےكۿيسل ۿاكۿ وۿات ۿ‬



‫ۺ۾‬



‫‪Page 14 of 684‬‬



‫‪۶۵۷‬‬



‫‪۶۵۸‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫خلَ ۿ‪ ۶۵‬ۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫‪۶۵۹‬‬



‫ػام ۿن ۿػوا ۿنث ۿںیم ۿٕزضؾ ۿےك ۿاح ۿدی ۿیسك ۿدػوا ۿػہ ۿےك ۿن ۿوہ ۿےن ۿاكۿ‬



‫‪۶۵۹‬‬



‫وقلۿاوػۿانۿاكۿػد ۿ‬ ‫ٔؽجڈۿدػواۿػوطۿیکۿلیصفتۿاوػۿاطۿاكۿدركۿاوػۿانۿارمۿیکۿہكۿدػواۿػوطۿ‬



‫دػۿافشۿف‪،‬رہنۿااملۿد‪،‬یرق ب‪،‬اشكفۿےسۿاوصزاد ۿ‬ ‫برج ۿجڈ‪،‬اشك ۿف‪،‬ن ریس ۿجصسا ۿ رػی‪،‬ن ریس ۿبیطخ ۿح و ۿاح ۿت ۿاا ہی ۿاوػۿ‬ ‫فشكۿانہم ۿےكۿ واےل ۿ‬



‫‪۶۵۹‬‬



‫دورساۿامشۿہمۿقہنز ۿ‬



‫۾‪۶۵‬‬ ‫‪۶۶۵‬‬ ‫‪۶۶۸‬‬



‫ےكۿجاّۿدعبۿںیمۿػےھكۿح(ے(احۿ)ہی) ۿ‬ ‫جاۿتۿامشۿیلۿےكۿٕزضؾۿےكۿواۿےنمۿوہےنۿیکۿاخبۿػیۿںیمۿفرصۿ ح ۿ‬ ‫خلَ ‪ ۶۶‬ۿ‬



‫ۺ‪۶۵‬‬



‫خلَ ‪ ۶‬ۿ‬



‫‪۶۶۸‬‬



‫ۺ‪۶۵‬‬



‫ وصۿ ۿاہقفۿءۿاداطۿ ریوطۿدجسمۿیکۿفرص ح ۿ‬



‫‪۶۶۸‬‬



‫اہیۿطۿدوۿںیتنسۿںیہ‪،‬اداطۿاكۿدجسمۿےكۿجاۿہؾۿوہجا‪،‬ہیۿامتۿّۿاداۿونۿطۿوكۿ‬



‫ۺ‪۶۵‬‬



‫دویاػۿاوػۿوكۿجاۿ ریۿوطۿدجسمۿ۔ے(احۿ)ہی) ۿ‬



‫‪۶۶۹‬‬



‫ماۿّۿ۔ےۿاوػۿاداطۿہبطۿاكۿبیطخۿےكۿواۿےنمۿوہجاۿہیۿاداطۿہبطۿےكۿ‬ ‫واۿھۿاخۿ ۿ۔ےۿػواۿحثۿػجڈۿںیمۿدوونۿطۿوتنسطۿاكۿایبۿطۿ۔ے ۿ‬ ‫اداط ۿہعمج ۿےك ۿ ےی ۿدػوا ۿػہ ۿیک ۿوك ۿیئ ۿ وص ۿ تی ۿ۔ںیہ ۿدح ۿود ۿدجسمۿ‬



‫ۻ‪۶۵‬‬



‫اداطۿاوػۿااقۿٕتۿےكۿاقمۿامۿتۿ فلتخۿںیہ ۿ‬



‫ۻ‪۶۶‬‬



‫ںیمۿبیطخۿےكۿواۿےنمۿوہےنۿیکۿ وصۿ تیۿ۔ے ۿ‬ ‫ل اۿفلۿےكۿا رتۿاوضطۿاكۿ وۿات ۿ‬



‫ۻ‪۶۵‬‬



‫دػواػہۿیکۿ وصۿ تیۿنۿوہۿےنۿیکۿدحۿحثۿاونۿػۿےس دصۿقی ۿ‬



‫ۼ‪۶۵‬‬ ‫ۼ‪۶۵‬‬



‫ہبطۿہعمجۿاوػۿدوونۿطۿںیمۿاہطۿػتۿونسمۿطۿ۔ےۿتلعۿاجعمۿدجسمۿ‬



‫ۻ‪۶۶‬‬



‫ںیمۿيڈۿاۿاكۿدركۿوہۿجاۿ۔ے ۿ‬ ‫ادلخۿیکۿابعۿػت ۿ‬ ‫خلَ ‪ ۷‬ۿ‬



‫ۼ‪۶۶‬‬ ‫ۼ‪۶۶‬‬



‫اداطۿہبطۿےكۿجاۿتۿہعمجۿںیمۿذموكۿػۿنۿوہۿےنۿیکۿو ہ ۿ‬ ‫خلَ ‪ ۶۷‬ۿ‬



‫ۼ‪۶۵‬‬



‫نہ‬ ‫انۿدحۿحثۿیکۿمدّ ۿ رہۿتۿےسۿانۿےكۿّترتمۿوكۿا مف ۿوہےنۿاكۿ‬



‫ہی ۿ وص ۿ ۿا ےن ۿومع ۿّ ۿو ۿاػال ۿق ۿرپ ۿںیہ‪،‬ركن ۿہ ۿتحت ۿانشلی ۿومع ۿّ ۿےیہۿ‬ ‫اوػۿاػالقۿمدۿّۿدیلقتۿ۔ے ۿ‬



‫ۼ‪۶۶‬‬



‫ۼ‪۶۵‬‬



‫ٕزڈنۿاكۿدركۿاداطۿہیفنۿےكۿاانثتۿےكۿ ےیۿ۔ے‬



‫ۼ‪۶۶‬‬



‫ا دتۿاللۿطلغۿ۔ے ۿ‬ ‫بتكۿ افۿ ریۿںیمۿانۿدححثۿےكۿ رۿراۿاكۿ وبۿت ۿ‬



‫۽‪۶۵‬‬



‫اخۿػط‪،‬ن ریسۿریبكۿاوػۿاشكۿفۿاكۿ واہل ۿ‬



‫۽‪۶۵‬‬



‫اداۿطۿٕزڈنۿجا ۿنحص ۿدجسم ۿںیم ۿوہۿانۿےكۿومعۿّۿےك ۿ ےیۿہؾۿہؾۿفؽۿدۿ‬ ‫اكۿمكۿںیمۿداۿلخۿوہۿجاۿرضوۿػیۿ۔ںیہۿہكلبۿدوونۿطۿفؽدوطۿںیمۿوكیئۿ‬



‫۽‪۶۶‬‬



‫اجكۿ یھۿمكۿںیمۿداۿلخۿوہۿہ اۿفوۿومعۿّۿجاۿحثۿ۔ے ۿ‬ ‫اداطۿ ریۿوطۿدجسماكۿمكۿ وجنۿ ہتۿامنۿػۿےكۿ ےئۿوہۿےنۿاكۿ وۿاۿت ۿ‬



‫‪Page 15 of 684‬‬



‫۾‪۶۶‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اہمئۿیکۿابع ۿػۿتۿیمہۿیکۿاقۿجفۿ رعۿفیۿٕزاۿلۿاوػۿایلعۿرضحۿتۿیکۿ‬



‫۾‪۶۶‬‬



‫دہقیقۿػیس ۿ‬ ‫خلَ ۿ‪ ۸‬ۿ‬



‫‪۶۷۵‬‬



‫وصتۿدبۿ ےنۿواولۿطۿےكۿےلۿ جڈۿو دیۿرضحۿتۿامثعۿطۿػیضۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿمز ۿیکۿفرۿفۿدبت لۿوصتۿیکۿ تبسۿ تخۿ حیبۿارمۿ۔ے ۿ‬ ‫خلَ ۿۼ ۿ‬



‫‪۶۸۷‬‬



‫اہقفۿءۿیکۿابعۿػتۿںیمۿ ٓا ےنۿواےلۿظفل"اقۿولۿا"ےكۿ فلتخۿاعمۿینۿیکۿ‬



‫‪۶۷۵‬‬



‫اداطۿہبطۿوكۿااكۿتۿاحۿرضۿنۿےكۿ ےیۿامۿجاۿاجۿ ےۿحثۿ یھۿانۿ‬



‫‪۶۸۸‬‬



‫خلَ ۿ‪ ۹‬ۿ‬



‫‪۶۷۷‬‬



‫یک ۿادن ۿػوین ۿاہل ۿےك ۿئاج ۿ ے ۿ ری ۿو ۿین ۿوا ۿ اب ۿط ۿںیم ۿػجا ۿدہ ۿرض ۿو ۿػتۿ‬ ‫۔ےۿفوۿالۿػّۿہكۿجاۿہؾیۿواۿنابطۿںیمۿوہ ۿ‬ ‫خلَ ۿ۽ ۿ‬



‫‪۶۸۹‬‬



‫ماّۿےسۿاخۿ ۿرپۿا دتۿالۿلۿاكۿدححثۿےسۿ وبۿت ۿ‬ ‫ہؾۿہؾۿزجیئۿےك ۿ ےیۿ دحیلۿہۿ دحیلۿہۿاخۿ ۿ صۿرضۿوۿػیۿ۔ےۿوػنۿرشۿ‬



‫‪۶۷۷‬‬



‫انۿ وۿاتۿرپۿااقۿٕتۿےسۿاعمۿػہضۿاكۿ وۿات ۿ‬



‫‪۶۸۹‬‬



‫‪۶۷۷‬‬



‫ااقۿٕتۿوكۿ یھۿاداطۿاہكۿاجۿجاۿانۿس اۿنۿےسۿاداطۿوكۿ یھۿادنۿػۿوہۿجاۿ‬



‫‪۶۸۹‬‬



‫دمعہۿلیصفت ۿ‬



‫تعیۿلطعمۿوہۿاجۿ ےۿ ی ۿ‬



‫‪۶۸۶‬‬



‫راۿےیہ ۿ‬



‫دجسمۿںیمۿاداطۿہعمجۿركۿوہۿوہۿےنۿاكۿدرك ۿ‬ ‫جاۿتۿہعمجۿںیمۿنۿوہۿےنۿاكۿٔؽجڈۿجڈركۿہ ۿ‬



‫‪۶۷۸‬‬



‫انۿس اۿنۿاكۿ یلیصفۿ وۿاتۿ‬



‫‪۶۸۹‬‬



‫‪۶۷۹‬‬



‫اجك ۿرم ۿ و ۿو ۿاوػ ۿل ا ۿفل ۿػوا ۿحث"االْقاْمۃْاحدْاْالْذاْننی"اكۿ‬



‫ۺ‪۶۸‬‬



‫خلَ ۺ ۿ‬



‫‪۶۷۹‬‬



‫اامۿّۿاقۿیضۿاخۿطۿاوػۿاطۿےكۿمہۿػ ہبۿاہمئۿیکۿرمۿ لۿػواۿحثۿ یھۿ‬ ‫سمۿلئۿذمہتۿںیمۿامشۿػۿوہۿیتۿ۔ے ۿ‬ ‫ہلئس ۿداحؼہ ۿاداط ۿاك ۿ یھ ۿو ی ۿمك ۿ۔ے ۿوػن ۿدو ۿ ثل ۿجا ۿ نی ۿػ ع ۿسمۿ‬



‫‪۶۷۹‬‬



‫اداطۿوۿااقۿہمۿںیمۿاغمۿریتۿےكۿو وۿہ ۿ‬ ‫خلَ ۾ ۿ‬



‫ۻ‪۶۸‬‬



‫ۺ‪۶۷‬‬



‫دجسمۿےكۿاػالۿاقۿتۿاكۿایبطۿ‬



‫ۻ‪۶۸‬‬



‫لئۿذمہتۿااكۿػتۿوہۿاجۿ۔ےگنی ۿ‬ ‫خلَ ۿۻ ۿ‬



‫ۺ‪۶۷‬‬



‫ل اۿنیۿاكۿاجكۿاوػۿہلیحۿہكۿاداطۿےكۿمكۿےسۿاخۿػوۿ۔ے ۿ‬ ‫اجك ۿاج ۿلہ ۿاك ۿوقل ۿہك ۿدہع ۿػوا ۿنث ۿںیم ۿادا ۿط ۿوہ ۿیت ۿ ی ۿ۔ںیہ ۿج یۿ‬



‫جڈركۿہ ۿ‬



‫ۺ‪۶۷‬‬ ‫ۻ‪۶۷‬‬



‫"انماْیعمرْمساْجدْاللْ"ےسۿایكۿرمۿادۿ۔ے ۿ‬ ‫قؽ ٓا طۿرشۿفیۿاوػۿدحۿحثۿوبنۿیۿےسۿانۿیکۿجاۿدیئ ۿ‬ ‫دجسمۿاكۿشیتاۿاػالۿقۿسجۿںیمۿنحصۿاوػۿانمۿػہۿ یھۿداۿلخۿںیہ ۿ‬



‫اوػ ۿدورسع ۿاك ۿوقل ۿہك ۿدہع ۿػوا ۿنث ۿجك ۿفو ۿو ی ۿاداط ۿاداط ۿہبطۿ‬ ‫رگمۿدہعۿامثعۿطۿےسۿاكالۿطۿاحۿرضۿنۿ۔ے ۿ‬ ‫ل اۿنیۿیکۿاطۿجاۿفوۿطۿاكۿراۿػہۿو وۿہۿےسۿ یلیصفۿػد‬



‫۽‪۶۷‬‬



‫‪Page 16 of 684‬‬



‫ۺ‪۶۸‬‬



‫ۼ‪۶۸‬‬ ‫ۼ‪۶۸‬‬ ‫۽‪۶۸‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اداطۿیکۿدجسمۿیکۿفرۿفۿااضۿتۿایسۿاػالۿقۿےكۿ احۿعۿےسۿ۔ے ۿ‬



‫۾‪۶۸‬‬



‫دورسۿیۿابعۿػںیتۿظفل"الْینبیغ"ےسۿاخۿیلۿںیہۿاوػ ۿاہج ۿطۿہیۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬



‫دجسمۿےكۿادنۿػۿونكۿںیۿیکۿیڈنری‪ ،‬وبۿرتۿہ‪،‬انمۿػہ‪ ،‬وۿ ۿیکۿرگكۿرپۿاداطۿ‬ ‫انۿوقثۿاجۿحؼۿ۔ےۿہكۿاطۿیکۿیانۿدجسمحثۿےسۿےلہپۿوہ ۿ‬



‫‪۶۹۵‬‬



‫ظفل"الْیؤذن"رپۿداۿلخۿ۔ںیہ ۿ‬ ‫ظفل"ینبیغ"ےكۿ ینعۿ بحتسۿقؽاۿػۿدتانۿاہمئۿ اتۿرخۿنۿیکۿایؾالۿوۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬



‫امتۿّۿدجسمۿحثۿےكۿدعبدجسمۿںیمۿانۿیکۿدویۿاۿػۿجاۿ تھۿرپۿوكۿیئۿاوػۿ‬



‫‪۶۹۶‬‬



‫۔ے‪،‬دقتمۿ نیۿےكۿاہیطۿہیۿظفلۿماۿّۿ۔ے ۿ‬ ‫ايسِزا ۿت ۿںیمۿوصت ۿ یھۿدا ۿلخۿ۔ےۿاوػ ۿوصت ۿاك ۿاعمۿٓل ۿ ٓا وا ۿطۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬



‫۔ںیہ ۿ‬



‫ریمعتۿعنمۿ۔ے ۿ‬ ‫ہلئسۿیکۿاوػۿواضۿٌتۿاوػۿ عطۿفۿاكۿہلئس ۿ‬ ‫ٕسَۃۿااخلۿقلۿاوػۿادۿلخۿیکۿابعۿػںیت ۿ‬



‫‪۶۹۸‬‬



‫اسبۿاواقۿت"ینبیغ"و وۿتۿےكۿ ےیۿ یۿ ٓا جاۿ۔ے ۿ‬ ‫و وۿتۿیکۿدوۿ نیۿٕزا۔ںی ۿ‬



‫‪۶‬ۺ‪۶‬‬



‫اامۿّۿاكۿیفۿےكۿوقۿلۿاكۿ۔لمح ۿ‬



‫ۺ‪۶۹‬‬



‫ابعۿػاۿتۿاخۿہینۿاوػۿيالۿ ہۿےسۿو وۿتۿاوػۿمریۿو وۿتۿدوۿونۿطۿػاۿہؾۿ‬



‫‪۷‬ۺ‪۶‬‬



‫ا نۿوعسمۿدۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿوقۿلۿیکۿفوۿ۔حی ۿ‬



‫ۺ‪۶۹‬‬



‫ںیہۿاوػۿرتۿحیجۿیفنۿوكۿوہۿیتۿ۔ے ۿ‬ ‫ا نۿاریمۿا احۿو‪،‬كصز ‪ ،‬رحۿارلۿاۿقئۿاوػۿٕسَۃااخلۿقلۿےسۿہلئسۿرپۿا دتۿ‬



‫‪۷‬ۺ‪۶‬‬



‫ظفل"قاْمْعیلْالمسجد"یکۿ رشۿ ح ۿ‬ ‫اخۿہینۿاوػۿيالۿ ہۿیکۿابعۿػتۿاكۿ۔لمح ۿ‬



‫ۻ‪۶۹‬‬ ‫ۼ‪۶۹‬‬



‫اجۿعمۿارلۿومۿػۿاوػۿيالۿیبۿابعۿػفوۿطۿںیمۿقیبطت ۿ‬



‫۽‪۶۹‬‬



‫قنبزاۿینۿیکۿػواحثۿیکۿ۔تیثی ۿ‬



‫۽‪۶۹‬‬



‫‪۶۹۶‬‬



‫الۿل ۿ‬ ‫كالۿہمۿؼِؾاۿیۿےسۿجاۿدیئ‪،‬‬ ‫اجكۿاوػۿػاہؾۿومۿاۿقفۿفنصم ۿ‬ ‫ركا ۿہت ۿٕؾتاا ۿوش ۿا ۿعف ۿےك ۿحؼ ۿدجك ۿہیزو ی ۿاوػۿاانحۿفۿےك ۿحؼدجكۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬



‫‪۸‬ۺ‪۶‬‬ ‫‪۹‬ۺ‪۶‬‬ ‫‪۹‬ۺ‪۶‬‬



‫ رحۿ یمۿ۔ےۿ‬ ‫ایبۿطۿ وۿاػۿےكۿ ےیۿالضۿاكۿرتكۿوضحۿػۿےسۿجاۿحثۿ۔ےۿہكۿاداطۿ‬ ‫اكۿدجسمۿںیمۿوہۿجاۿجاۿحثۿ۔ںیہۿ‬



‫‪۹‬ۺ‪۶‬‬



‫وقۿلۿرمۿ وۿوۿرپۿح وۿیۿلہجۿاوػۿرخۿقۿاامجۿفۿ۔ے ۿ‬



‫۾‪۶۹‬‬



‫ وۿارمۿركۿاۿہتۿ رحۿ یمۿاوػۿہیزو یۿںیمۿداۿحؼۿوہۿانۿاكۿ وھۿػجاۿ یۿداۿ‬



‫ۺۺ‪۶‬‬



‫خلَ ۿ‪ ۶۵‬ۿ‬



‫۾‪۶۹‬‬



‫ۻۺ‪۶‬‬



‫اخۿہینۿاوػۿيالۿ ہۿےكۿظفل"ینبیغ"ےسۿل اۿنیۿاكۿ اہۿػا ۿ‬



‫۾‪۶۹‬‬



‫دنمشنیۿ۔ےۿ‬ ‫قؽ ٓا طۿرشۿفیۿےسۿشیتۿاۿامشۿہمۿ‬ ‫خلَ ۿ‪ ۶‬ۿ‬



‫ۻۺ‪۶‬‬



‫اوػۿفنصمۿےكۿ وۿاۿجاۿت ۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬



‫یبن ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملس ۿیک ۿآ وا ۿػ ۿرپ ۿا ین ۿ ٓا وا ۿػ ۿدنلب ۿركجا ۿعنم ۿاوػ ۿاےكۿ‬



‫ۻۺ‪۶‬‬



‫لعفۿرپۿو دیۿںیۿ‬



‫‪Page 17 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ہیۿاامتہّۿاصۿٌتۿاقمۿّۿیکۿ تبیۿاوػۿيالۿلۿےكۿ ےئۿ۔ےۿ‬ ‫دجسمۿدػجاػۿالمیۿ۔ےۿفوۿانۿیکۿ تبیۿوۿيالۿلۿےكۿ ےیۿااجۿػتۿجاۿح وۿطۿ‬ ‫ےكۿكالۿوہۿػعفۿروۿتۿ ونمۿفۿوہۿاگۿ‬



‫ۼۺ‪۶‬‬



‫دحۿحثۿا نۿامۿ ہۿےسۿانۿیکۿجاۿدیئۿ‬



‫۾ۺ‪۶‬‬



‫ا نۿمدی‪،‬ا نۿدبعۿارلػۿاۿق‪،‬دبعۿاهللۿ نۿابمۿػك‪،‬اامۿّۿامۿكلۿیکۿ‬



‫۾ۺ‪۶‬‬



‫ۼۺ‪۶‬‬



‫ققحمۿیلعۿاالۿػالۿقۿیکۿدوۿ ریظۿںیۿاوػۿ ہیلۿںیمۿانۿیکۿ رعۿفیۿ‬ ‫دححثۿرشۿفیۿےسۿایكسۿ دصقیۿ‬ ‫ذ‬ ‫انۿدححثۿاوػۿدحۿحثۿا نۿ رمۿیکۿ ِؼۿجیۿاوػۿلمكۿلیصفتۿ‬ ‫خلَ ‪ ۸‬ۿ‬



‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬ ‫ۻۻ‪۶‬‬ ‫ۼۻ‪۶‬‬ ‫ۼۻ‪۶‬‬



‫دحوثیطۿےسۿہلئسۿیکۿجاۿدیئۿ‬ ‫اامۿّۿامۿكلۿاوػۿاامۿّۿا نۿابمػكۿیکۿٔؽجڈۿ دصقیۿ‬



‫‪۵‬ۻ‪۶‬‬



‫دورسی ۿد لی ۿاك ۿ الہۿدقم ۿہم‪،‬اخسا ۿونط ۿےك ۿ رھۿںیم ۿا س ۿ دی ۿا ۿركۿ‬ ‫ےن‪،‬والّ ۿرك ۿےنۿاوػ ۿااجۿػ ۿت ۿےك ۿوا ۿھ ۿدا ۿہل ۿاك ۿمك ۿقؽ ٓا ط ۿیکۿ‬ ‫ٓا حثۿںیمۿ‬



‫ۼۻ‪۶‬‬



‫ہیۿدححثۿاہمئۿےنۿ وبۿلۿایكۿاہتبلۿاہقفۿءۿیکۿدینیۿجاۿفوۿطۿاكۿاانثتۿءۿ۔ے‬ ‫دجسمۿںیمۿدنلبۿ ٓا واۿػۿےسۿٌتۿدركۿالمیۿعنمۿ۔ےۿفوۿاداطۿ یھۿعنمۿوہۿجاۿ‬



‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬



‫دوۿرساۿدقمہم‪،‬ػ نیۿںیمۿاهللۿاعتیٰلۿاكۿ رھۿدجسمںیۿںیہۿ‬



‫۽ۻ‪۶‬‬



‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬



‫دوۿدحۿوثیۿطۿےسۿدقمۿہمۿدوّۿیکۿجاۿدیئۿ‬



‫۽ۻ‪۶‬‬



‫را ہصشغۿہكۿہیۿاخ صۿدركۿ۔ںیہۿ‬



‫اامۿّۿینیعۿیکۿرشۿوۿیانۿہیۿےسۿانۿیکۿجاۿدیئۿ‬



‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬



‫ہجیتنۿاوػۿاحۿ‬



‫ۿہكۿدجسمۿںیمۿداۿہلۿےكۿ ےئۿادطۿااجۿػتۿدبۿػ ہۿ‬



‫۽ۻ‪۶‬‬



‫اویلۿرضوػیۿ‬ ‫ رحۿارلۿاۿقئۿےسۿٔؽجڈۿجاۿدیئۿ‬



‫‪۶‬ۻ‪۶‬‬



‫خلَ ۿ‪ ۷‬ۿ‬



‫دقمۿہمۿس اۿنۿجاۿینۿےبۿااجۿػۿتۿداہلۿیکۿاجكۿروػۿتۿہیۿ یھۿ۔ےۿ‬ ‫ہكۿسجۿاكۿّۿیکۿااجۿػتۿ۔ےۿانۿےكۿيالۿفۿاكۿّۿایكۿاجۿ ےۿ‬



‫۾ۻ‪۶‬‬



‫‪۸‬ۻ‪۶‬‬



‫ےبۿااجۿػتۿداۿہلۿیکۿاجكۿروػۿتۿہیۿ یھۿ۔ےۿدجسمۿںیمۿمگۿ ۿہۿ‬ ‫زںیۿجالۿنۿیکۿاجۿںیئ‬



‫۾ۻ‪۶‬‬



‫جاۿدواۿوہطۿےكۿدػۿجاۿػۿےسۿہلئسۿیکۿفوۿ۔حیۿ‬ ‫وم وۿدۿرہچكۿویۿطۿےسۿانۿیکۿٕزاۿلۿ‬



‫‪۸‬ۻ‪۶‬‬



‫ نیۿدحوثیۿطۿےسۿانۿاكۿ وبۿتۿ‬



‫۾ۻ‪۶‬‬



‫‪۸‬ۻ‪۶‬‬



‫ٕزكؼۿنۿوكۿ یلمۿبرجۿہبۿیکۿفداۿحثۿ‬



‫ےبۿااجۿػت ۿدا ۿہلۿیک ۿاجكۿروػت ۿہیۿ یھۿ۔ےۿہك ۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫فحصمۿجالنۿركع‪،‬جالۿوتۿركۿےنۿےكۿ ےیۿ یۿویكۿطۿنۿوہۿط‬



‫‪۵‬ۼ‪۶‬‬



‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬



‫انۿ مسۿےك ۿاعم ۿٓل ۿٕظۿمك ۿوصنمۿ ۿن ۿوہۿفوۿاعم ۿٓل ۿئاشۿفدۿہۿرپ‬



‫ےب ۿااج ۿػ ۿت ۿداہل ۿیک ۿاجك ۿروػ ۿت ۿہی ۿ یھ ۿ۔ے ۿہك ۿوھك ۿیئ ۿوہۿیئۿاۿ‬ ‫امحثۿدجسمۿںیمۿجالۿنۿركۿعۿجاۿےنۿاكۿدقمۿہمۿجاۿدےنیۿاكۿدػہعۿ‬



‫‪۵‬ۼ‪۶‬‬



‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬



‫يالۿ ہۿكالۿّۿہیۿہك ۿاامۿحث ۿیک ۿجالۿن ۿوا ۿٌت ۿاوػ ۿاك ۿػ ۿ ٓا رخۿت ۿرگمۿ‬



‫‪۶‬ۼ‪۶‬‬



‫وموقفۿوہۿجاۿ۔ے ۿ‬ ‫حؼۿػۿوگۿطۿےكۿكالۿّۿےسۿانۿیکۿ ریظۿںی‬



‫‪۹‬ۻ‪۶‬‬



‫دجسمانۿاكۿػۿریۿےكۿ ےیۿ۔ںیہۿیانۿیئۿ یئ‬



‫‪Page 18 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ااحۿدحثۿےسۿانۿجاۿتۿاكۿ وبۿتۿہكۿدجسمۿدركۿاهللۿےكۿ ےیۿیانۿیئۿ یئ‬



‫‪۶‬ۼ‪۶‬‬



‫امتۿّۿماۿملۿاوالۿّۿںیمۿيتۿاكۿانۿرپۿاعتۿ لۿ۔ےۿہیۿاامجۿفۿ۔ےۿ‬



‫ۻۼ‪۶‬‬



‫اداطۿاخۿ صۿدركۿاهللۿ۔ںیہۿفوۿدجسمۿےكۿادنۿػۿانۿیکۿااجۿػتۿ۔ںیہۿاوػۿ‬



‫‪۷‬ۼ‪۶‬‬



‫ےلہپۿا رتاۿ ۿاكۿ وۿاتۿ ؤۿدطۿاكۿبیطخۿےكۿواۿےنمۿوہۿجاۿوصتۿ۔ےۿ‬



‫ۻۼ‪۶‬‬



‫نكیلۿظفلۿنیبۿجڈہیۿیکۿو ہۿےسۿومۿدونطۿےكۿ لصتۿوہۿجاۿرضوػیۿ۔ںیہۿ‬



‫انۿںیمۿاداطۿدتانۿےبۿااجۿػتۿداۿہلۿںیمۿداۿلخۿاوػۿ ونمۿفۿ۔ے‬ ‫وچۿاھتۿامشۿہمۿدعفۿا رتاۿ ۿےكۿ ےیۿ‬



‫‪۹‬ۼ‪۶‬‬



‫ان ۿہلئس ۿرپ ۿل ا ۿنی ۿےك ۿا رت ۿااض ۿت ۿدو ۿ ےن ۿواول ۿط ۿےك ۿےكن ۿےكۿ‬



‫‪۹‬ۼ‪۶‬‬



‫ظفلۿنیبۿجڈہیۿاكۿدافدۿےبۿاحۿلئۿ ؤۿدطۿاكۿػوۿبیطخۿیکۿفرۿفۿوہۿ‬



‫ۻۼ‪۶‬‬



‫جاۿ۔ےۿاوػۿ سۿ‬ ‫ اہۿػعۿیکۿفرۿوۿ۔ے ۿنجۿںیمۿجا ۿ چۿا رتاۿاض ۿتۿںیہۿفنصمۿیکۿ‬ ‫يتۿےسۿثحبۿ‬



‫ظفلۿنیبۿجڈہیۿادنػوطۿدجسمۿاوػۿ ریۿوطۿدجسمۿدوونۿطۿروػتۿوكۿواۿ‬



‫ۻۼ‪۶‬‬



‫ لۿ۔ے‪،‬اہتبلۿاہقفۿءۿےنۿادنۿػوطۿدجسمۿوكۿعنمۿایكۿ۔ے ۿ‬



‫ الہۿاامتج ۿیع ۿا رت ۿا ۿ ‪،‬اہقفۿء ۿےن ۿاداط ۿہبطۿےك ۿ ےئ ۿومعۿام ۿنیبۿ‬ ‫جڈہیۿاكۿظفلۿاامعتسۿلۿایكۿ۔ےۿسجۿےكۿػاہؾۿیۿ ینعۿقؽ بۿبیطخۿاوػۿ‬ ‫ٓالۿیقۿٕزضؾۿںیہۿ‬



‫ۺۼ‪۶‬‬



‫ظفلۿنیبۿجڈہیۿرتۿكصسیۿےكۿ ینعۿیقیقۿاكۿایبۿطۿ‬



‫ۻۼ‪۶‬‬



‫دورسا ۿا رتا ۿ ‪،‬اہقف ۿء ۿےن ۿان ۿےك ۿ ےی ۿظفل ۿ دن ۿ یھ ۿاامعتس ۿل ۿایكۿ‬ ‫۔ےۿانۿےكۿ ینعۿ یھۿقؽۿ بۿواقاصقۿےكۿںیہ‬ ‫ل‬ ‫شیتاۿا رتاۿ ‪ ،‬ضعۿاہقفۿءۿےنۿیلعۿا مزضؾۿاكۿظفلۿ یھۿاامعتسۿلۿایكۿ وۿ‬ ‫قؽۿ بۿےسۿ یھۿػاۿدئۿرپۿدالۿنثۿركۿجاۿ۔ے ۿ‬ ‫ن ل‬ ‫وچۿاھتۿا رتا ۿ ‪،‬اداطۿ طشقۿا مزضؾۿاك ۿلمعۿ وتۿاػتۿ۔ےۿل اۿنیۿیکۿ‬



‫ۺۼ‪۶‬‬



‫ہلئسۿٕسِوۿہثۿںیمۿظفلۿنیبۿجڈہیۿےكۿاجمۿػیۿ ینعۿرماۿدۿںیہۿ وۿظاحلعۿ‬



‫ۼۼ‪۶‬‬



‫ۺۼ‪۶‬‬



‫ ینعۿیقیقۿوہۿےگنۿ‬ ‫سپۿظفلۿنیبۿجڈہیۿقؽۿتۿوۿدعبۿےسۿ عطۿ رظۿواۿےنمۿےكۿ ینعۿںیمۿ‬



‫ۼۼ‪۶‬‬



‫ۺۼ‪۶‬‬



‫۔ےۿ‬ ‫اوػۿقؽۿتۿاكۿ احۿعۿوہۿفوۿاحۿرضۿاوػۿئاشۿفدۿےكۿ ینعۿںیمۿ۔ےۿ‬



‫ۼۼ‪۶‬‬



‫ریبعتںیۿ فلتخۿںیہ ۿ‬ ‫خلَ ‪ ۶‬ۿ‬



‫ۻۼ‪۶‬‬



‫وچ ۿہك ۿقؽ ۿت ۿارم ۿااض ۿیف ۿیلك ۿٕسكك ۿ۔ے ۿان ۿ ےیۿانۿیک ۿ نیعۿومۿ‬ ‫ عۿاوػۿ لحۿےكۿ احۿعۿےسۿحشااۿاضۿ ےۿ لقۿوہۿ یۿ‬



‫ۼۼ‪۶‬‬



‫ظفلۿنیبۿجڈہیۿاصالۿرظۿفۿاكمۿطۿاھتۿاتۿػامۿنۿےكۿ ےیۿ یھۿانۿاكۿ‬ ‫اامعتس ۿل ۿوہ ۿےن ۿاگل ۿھجم ۿوك ۿقؽ ٓا ط ۿںیم ۿہی ۿظفل(نیب ۿجڈ ۿہی)۽‪۸‬‬



‫۽ۼ‪۶‬‬



‫اقمامتۿرپۿٓالۿ‬



‫‪Page 19 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫‪۷۵‬اقمۿامۿتۿںیم ۿقؽۿتۿرپۿانۿیکۿوكۿیئۿدالۿنث ۿ۔ںیہۿاجكۿاقمۿّۿرپۿ‬ ‫قؽۿتۿیقیقۿرتۿكصسیۿےكۿ ےیۿ۔ےۿاوػۿۼ‪۶‬اقمۿامۿتۿرپۿقؽتۿےكۿ ےیۿ‬ ‫سجۿںیمۿاناصۿلۿیقیقۿےسۿجاۿ چۿوسۿحؼۿنۿیکۿػاۿہۿجكۿرپۿانۿاكۿاػالۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫۽ۼ‪۶‬‬



‫قؽۿتۿےكۿافؽاۿدۿہفلتخۿیکۿ ٓا جاۿتۿےسۿٕزاۿلۿ‬



‫‪۶‬۾‪۶‬‬



‫قۿوہۿاۿ۔ےۿ‬ ‫اطۿاقمامتۿیکۿقؽ ٓا ینۿ ٓا جاتۿاكۿ یلیصفۿایبط ۿ‬



‫۾ۼ‪۶‬‬



‫ٔؽجڈۿٕزاۿ۔ںیۿ‬



‫‪۶‬۾‪۶‬‬



‫ٓا جاۿتۿذموكۿػہۿیکۿدوۿںیمسۿ‬



‫۾ۼ‪۶‬‬



‫بیطخۿرشۿینیبۿیکۿاجكۿابعۿػۿتۿےسۿدعفۿاعتۿػۿ ۿ‬



‫ۺ۾‪۶‬‬



‫ مسۿاولۿ‬



‫۾ۼ‪۶‬‬



‫ہیبنتۿ‬



‫ۻ۾‪۶‬‬



‫ سیۿ ٓا جاۿتۿاكۿایبۿطۿ‬



‫۾ۼ‪۶‬‬



‫اح ۿ ۿكال ۿّ‪،‬قؽت ۿیک ۿآ ھ ۿون ۿذموكػہ ۿٕزاولۿطۿےسۿػاہؾ ۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫ضحمۿظفلۿنیبۿجڈہیۿےسیسكۿاخ ۿقؽتۿرپۿا دتاللۿجاہ ۿ۔ےۿ‬



‫۽۾‪۶‬‬



‫ مسۿجاین ۿ‬



‫‪۸‬۽‪۶‬‬



‫روػ ۿوئسمہل ۿںیم ۿ ؤ ۿدط ۿےك ۿقؽ ۿت ۿیک ۿدح ۿوضح ۿػ ۿ یل ۿاهلل ۿہیلعۿ‬



‫۾۾‪۶‬‬



‫ااھٹۿػہۿ ٓا جاۿتۿاكۿایبۿطۿ‬



‫‪۸‬۽‪۶‬‬



‫وملسۿےكۿلمعۿےسۿاخۿػوۿدجسمۿ نیعتۿ۔ےۿہكۿدحودۿدجسمۿںیمۿوہۿ‬ ‫فوۿانۿدحۿےسۿدوػۿاوػۿدجسمۿےكۿادنۿػۿدوونۿطۿافؽاۿعۿوۿ رفۿ طۿ۔ےۿ‬ ‫خلَ ‪ ۷‬ۿ‬



‫۾۾‪۶‬‬



‫اسیكۿاہمئۿو تۿوۿن ریسۿیکۿ اہۿدتۿ‬



‫۽۽‪۶‬‬



‫لیصفتۿجاۿالۿےسۿػاہؾۿہكۿظفلۿنیبۿجڈۿیۿالِـشت ۿیکۿدالۿنثۿادنۿػوطۿ‬ ‫دجسمۿرپۿ۔ںیہۿٕزضؾۿےكۿ لصتۿفوۿدوػۿیکۿجاۿتۿ۔ے‬



‫‪۵‬۾‪۶‬‬



‫نیب ۿجڈ ۿہی ۿےك ۿ ینع ۿقؽ ۿت ۿ میلس ۿرك ۿےن ۿرپ ۿ یھ ۿقؽ ۿت ۿ ینع ۿااض ۿیفۿ‬ ‫۔ےۿفوۿہؾۿزۿاكۿقؽۿتۿایسۿےكۿ اسۿتۿےسۿوہۿاگۿ‬ ‫رفمداۿتۿػاۿبغۿیکۿابعۿػۿتۿےسۿقؽۿتۿٓالۿیقۿرپۿا دتالۿلۿركۿلویۿ‬



‫‪۶‬۾‪۶‬‬ ‫۾۾‪۶‬‬



‫اےلۿاكۿػدۿوػریۿدػجاۿػیۿاوػۿوعاۿّۿیکۿٕزاۿلۿہكۿيتۿا ےنۿوكۿدػجاۿػۿ‬ ‫ےسۿ ٓا لویاےلۿئاتۿ ےتۿںیہۿ‬



‫ظفلۿنیبۿجڈہیۿقؽۿتۿیکۿدالۿنثۿےكۿ ےئۿ نیعتۿ۔ںیہ‬



‫‪۵‬۾‪۶‬‬



‫ػابغۿےسۿا دتاللۿركۿلویۿاولۿطۿرپۿدورسۿیۿفرۿوۿدقوۿ‬



‫‪۷۵۶‬‬



‫اہقفۿءۿیکۿرغۿ ۿفرۿفۿبیطخۿاكۿواۿانمۿئاتۿجاۿ۔ےۿ‬



‫‪۶‬۾‪۶‬‬



‫رفمۿداۿتۿػاۿبغۿاوػۿاامۿّۿدقوػیۿیکۿابعۿػفوۿطۿںیمۿدعفۿاعتۿػ ۿ‬



‫‪۷۵۷‬‬



‫اداۿطۿدجسمۿںیمۿوہۿجاۿجاۿہؾۿہیۿاجكۿدورساۿہلئسۿ۔ےۿ وۿجاۿتۿاالۿداۿطۿ‬



‫‪۶‬۾‪۶‬‬



‫یکۿاجكۿروۿػتۿ‬ ‫ںیمۿذموكۿػۿ۔ےۿ‬ ‫نیب ۿجڈ ۿہی ۿےك ۿ ینع ۿقؽ ۿت ۿ میلس ۿرك ۿےن ۿرپ ۿ یھ ۿقؽ ۿت ۿ ینع ۿااض ۿیفۿ‬ ‫۔ےۿفوۿہؾۿزۿاكۿقؽۿتۿایسۿےكۿ اسۿتۿےسۿوہۿاگۿ‬



‫اامۿّۿػاۿبغۿےنۿقؽۿآ طۿدیجمۿاوػۿفوۿػاتۿرشفیۿےكۿدػبایمۿطۿدوۿہؾاۿ‬ ‫ػۿوالۿیکۿادۿتۿوكۿ یھۿقؽۿ بۿ یۿئاتۿجاۿ‬



‫‪۶‬۾‪۶‬‬



‫‪Page 20 of 684‬‬



‫‪۷۵۸‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫رفمدا ۿت ۿػا ۿبغ ۿیک ۿابع ۿػت ۿےك ۿٔؽوع ۿہم ۿ ینع ۿرپ ۿاجك ۿاوػ ۿفر ۿوۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫‪۷۵۸‬‬



‫ٔؽجڈۿ ٓا جاۿتۿاوػۿااحۿدحثۿےسۿ ینعۿ دنۿیکۿلیصفت‬



‫‪۷۶۸‬‬



‫ےسۿػد‬ ‫ل اۿفلۿےك ۿانۿا رتۿا ۿےسۿہك ۿنیبۿجڈہیۿ ضعۿاقمۿّۿرپۿ ینعۿ‬ ‫قؽتۿےسۿاخۿیلۿ یھۿوہۿجاۿ۔ےۿل اۿفلۿرپۿػد‬



‫‪۷۵۹‬‬



‫دتسملۿاوػۿرتعمۿ ۿےكۿ ؤۿفۿاكۿفؽۿق‬



‫ۺ‪۷۵‬‬ ‫ۺ‪۷۵‬‬



‫ دنۿےكۿاامعتسۿلۿےكۿومۿا عۿ‬ ‫ٔ‬ ‫زنك ۿو ۿفد ۿاہی‪َ ،‬صسی‪،‬حتف ۿادقلری‪ ،‬رح ۿارل ۿاقئ ۿاوػ ۿدػر ات ۿػ ۿےس ۿ دن ۿےكۿ‬ ‫ ینع(ذِشتۿریاہ)اہجۿطۿےسۿداھكیۿاجۿےكۿ‬ ‫ دنۿےكۿ ینعۿنیبۿجڈۿہیۿےسۿػجاۿدہۿقؽۿ بۿےكۿ۔ںیہۿ‬



‫‪۷۶۸‬‬



‫‪۷۶۹‬‬



‫اولستۿایبۿطۿیکۿاجكۿاخۿیمۿرپۿل اۿفلۿوكۿہیبنتۿ‬ ‫خلَ ۿ‪ ۸‬ۿ‬



‫ۻ‪۷۵‬‬



‫ دنۿےكۿ ینعۿیکۿقیقحتۿ‬



‫ۻ‪۷۵‬‬



‫ومہۿیکۿ امیۿػیۿہؾۿ ہۿ دیۿایمۿوشۿداػۿدوػ دنۿاػّۿفویئۿ‬ ‫خلَ ۿ‪ ۹‬ۿ‬



‫ۺ‪۷۶‬‬



‫ فلتخۿءاملۿ ےۿارولۿےكۿایبطۿےسۿانۿارمۿاكۿ وبۿتۿہكۿ دنقؽۿتۿ‬



‫ۻ‪۷۵‬‬



‫ دن ۿےك ۿ ینع ۿرپ ۿرفم ۿدا ۿت ۿػا ۿبغ ۿاو ۿزبم ۿع ۿےس ۿل ا ۿنی ۿاكۿ‬



‫ۺ‪۷۶‬‬



‫یقیقۿاوػۿیمكحۿدوونۿطۿےكۿ ےیۿ ٓا جاۿ۔ے‬ ‫ دن ۿاك ینع ۿقؽت ۿدالخ ۿ۔ے ۿرگم ۿان ۿےك ۿ ےی ۿاناصل ۿرضوػیۿ‬



‫ۼ‪۷۵‬‬



‫ا دتاللۿ‬ ‫ دنۿاوػۿقؽۿ بۿدوونۿطۿےكۿ ینعۿددعتدۿںیہۿ‬



‫ۺ‪۷۶‬‬



‫ۺ‪۷۶‬‬ ‫ۺ‪۷۶‬‬



‫۔ںیہ ۿ‬ ‫ دنۿاكۿ ینعۿقؽۿتۿںیمۿنیبۿجڈۿہیۿےسۿػجاۿدہۿو عیۿ۔ے‬ ‫ دنۿاوػۿدلۿیۿاكۿفؽۿقۿ‬



‫ۼ‪۷۵‬‬ ‫۽‪۷۵‬‬



‫احۿتظفۿیکۿدحۿ‬ ‫خلَ ۿۺ ۿ‬



‫ دنۿدعبۿےكۿ ےیۿاوػۿدلیۿقؽۿتۿےكۿ ےیۿ۔ےۿ‬



‫۽‪۷۵‬‬



‫ػیضۿےكۿوقۿلۿےسۿا دتالل‬



‫۽‪۷۵‬‬



‫ دنۿرظۿفۿ۔ےۿ وۿػامۿطۿاوػۿاكمۿطۿدوۿونۿطۿےكۿ ےیۿ ٓا جاۿ۔ےۿ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫اداطۿ دنۿا مزضؾۿےسۿرمۿادۿاداطۿوقثۿا مزضؾۿویكۿطۿ۔ںیہۿوہۿیتۿ‬



‫ۺ‪۷۶‬‬ ‫۽‪۷۶‬‬ ‫۽‪۷۶‬‬ ‫۾‪۷۶‬‬



‫انْالذیْیغضوْنْاصواْتہمْعندْرسوْلْاللْیکۿن ریساوػۿقؽۿتۿوۿ‬ ‫دعبۿاكۿ ریۿج ۿ‬ ‫الۿحشمقو ۿا ۿیلعۿ نۿ دنۿػوسۿلۿاهللۿیک ۿن ریسۿاوػ ۿ دنۿےك ۿقؽت ۿیکۿ‬



‫۽‪۷۵‬‬



‫خلَ ۿۻ ۿ‬



‫۾‪۷۶‬‬



‫۾‪۷۵‬‬



‫ل‬ ‫اداطۿیلعۿا مزضؾۿیکۿثحبۿ‬



‫۾‪۷۶‬‬



‫وتعسۿ‬ ‫ فلتخۿقؽۿ ٓا ینۿ ٓا جاۿتۿےسۿ ینعۿ دنۿیکۿواضۿٌتۿ‬



‫‪۷۶۵‬‬



‫ل‬ ‫ل‬ ‫ ضعۿل اۿنیۿےنۿاداطۿیلعۿا مزضؾۿےكۿ ینعۿاداطۿ دنۿا مزضؾۿئاتۿجاۿاوػۿ‬



‫۾‪۷۶‬‬



‫وخۿدۿ دناكۿاحلۿ ولعۿّۿوہاكچۿ‬



‫‪Page 21 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وضعبۿطۿےنۿیلعۿوكۿجاۿءۿاقاصۿقۿےكۿ ینعۿںیمۿئاتۿجاۿ‬



‫۾‪۷۶‬‬



‫ہعمجۿےكۿ ےیۿیعۿاكۿومۿٌتۿاداطۿاولۿ۔ےۿجاۿاداطۿہبط‪،‬انۿںیمۿ‬ ‫ً‬ ‫اامۿّۿامظعۿاوػۿاامۿّۿؼِؾاۿویۿػ ممماۿاهللۿاكۿاٌزالفۿ۔ے‬



‫اوالۿاہیۿطۿیلعۿاكۿ ینعۿجاۿءۿںیمۿوہجاۿ لحۿ رظۿ۔ےۿ‬



‫۾‪۷۶‬‬



‫ان ۿاٌزال ۿف ۿےك ۿایب ۿط ۿیک ۿا‬



‫جاۿاینۿوخۿدۿاقاصۿقۿےكۿ ینعۿاناصلۿیقیقۿ۔ںیہۿاسیۿہكۿرمػۿتۿحؼجڈۿ‬ ‫ےسۿػاۿہؾۿ۔ے‬



‫۾‪۷۶‬‬



‫ۿابعۿػت ۿہیۿ۔ے"واالْماْمْعیلْ‬



‫‪۷۷۸‬‬ ‫‪۷۷۸‬‬



‫المنرب" (رشوۿاقنۿہیۿاوػۿرمۿاقۿتۿٓالۿیلعۿاقۿػی)‬



‫ ضع ۿ ات ۿرخن ۿےن ۿان ۿوك ۿا ےن ۿرو ۿػ ۿ رصتخ ۿایك ۿاوػ"اذانْعیلْ‬



‫‪۷۷۹‬‬



‫ل‬ ‫المنرب"یاندجاۿسپۿانۿوم عۿظفلۿاداطۿیلعۿا مزضؾۿےسۿا دتالۿلۿومہۿ‬ ‫۔ےۿ‬



‫انۿبلطمۿرپۿرمتۿوطۿاہیلعۿےسۿا دتالۿلۿ‬ ‫ل‬ ‫ ضعۿل اۿنیۿےنۿیلعۿا مزضؾۿےكۿ ینعۿاجمۿػیۿابمۿ ہغۿیفۿارقلۿتۿئاتۿجاۿ‬



‫‪۷۷۵‬‬



‫انۿارمۿیکۿجاۿدیئۿٔؽجڈۿ‬



‫‪۷۷۹‬‬



‫‪۷۷۵‬‬



‫ا ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿظفل ۿ دناوػ ۿیلع ۿيت ۿریبعت ۿو ۿط ۿاك ۿاٌزال ۿفۿ‬ ‫۔ے‪،‬ربعم ۿو ی ۿیلع ۿجا ۿت ۿادجسملۿ۔ے ۿاوػ ۿایسۿوك ۿوا ۿحث ۿا نۿحؼجڈۿ‬



‫‪۷۷۹‬‬



‫ وۿاتۿیلعۿےكۿیقیقۿ ینعۿٌبتۿ رحریۿفشكۿاالرساػۿوۿا نۿالمماۿّۿوۿ‬



‫‪۷۷۵‬‬



‫ػیضۿاالوّۿوۿازتلاّۿ۔ےۿ‬ ‫یلعۿےكۿانۿ ینعۿاكۿقؽۿ ٓا طۿ میظۿےسۿ وبتۿ‬



‫‪۷۷۶‬‬



‫فوۿل اۿنیۿاكۿ ینعۿیقیقۿدػيتۿوہ ےتۿوہ ےۿ ینعۿاجمۿػیۿرمۿادۿانیلۿ‬



‫‪۷۷۶‬‬



‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿایبۿطۿایك‬ ‫خلَ ۼ ۿ‬ ‫ہلئسۿیکۿواضۿٌتۿاجكۿاوػۿفر ۿوۿےسۿہكۿاط ۿامتۿّۿابعۿػفوۿطۿںیمۿ‬ ‫یلع ۿاانملػہ ۿجا ۿٕزضؾ ۿومری ۿہ ۿاافل ۿع ۿروطب ۿػ ۿاعت ۿػف ۿو ۿكالٕت ۿذموك ۿػۿںیہۿ‬ ‫اوػۿہلمج"الْیوذن"مكۿ۔ےۿارابتػۿمكۿاكۿ۔ےۿكالۿٕتۿاكۿ۔ںیہۿ‬ ‫كالۿٕتۿےكۿ ےیۿفوۿاجۿحؼۿوہۿجاۿ یھۿرضۿوػی ۿ۔ںیہۿاجكۿٕزاۿلۿےسۿ‬



‫ۺ‪۷۷‬‬ ‫ۺ‪۷۷‬‬



‫ۻ‪۷۷‬‬



‫ہلئسۿیکۿواضۿٌتۿ‬



‫طلغۿوہۿاۿ‬ ‫دورساۿ وۿاتۿیلعۿےكۿدورسۿعۿ ینعۿاجمۿػیۿ اصۿٌشتۿےكۿںیہۿویۿ‬ ‫یط‪ ،‬دححثۿابمۿػك‪،‬اقۿومۿنۿاوػۿح وۿاحۿتۿاا ہیۿےسۿانۿیکۿجاۿدیئۿ‬ ‫ل‬ ‫اداطۿہبطۿ اصۿٌتۿولجۿنۿیلعۿا مزضؾۿ۔ےۿسپۿل اۿفلۿاكۿا دتالۿلۿجاۿ‬



‫‪۷۷۶‬‬



‫رشتعیۿںیمۿارابتۿػۿمكۿ یقطنۿینمۿاكۿ۔ںیہۿمكۿیقیقۿا یلۿاكۿ۔ےۿ‬



‫ۼ‪۷۷‬‬



‫‪۷۷۷‬‬



‫ظفلۿكیلعۿانسالۿّۿاوػۿانسالۿّۿكیلعۿہلئسۿیکۿواضۿٌت‬



‫ۼ‪۷۷‬‬



‫فوۿ۔تقیقۿاجمۿػۿاكۿناصۿدّۿجاۿاجمۿػنۿاكۿا امتۿلۿ۔ےۿ‬ ‫یلعۿوقثۿاوػۿػامۿہینۿےكۿ ےیۿ یھۿ ٓا جاۿ۔ےۿفوۿہیۿ دنۿػامۿہینۿاكۿمہۿ ینعۿ‬



‫‪۷۷۸‬‬



‫۔ے‬



‫ل ا ۿنی ۿاك ۿا دتال ۿل ۿ ینع ۿاوا ۿػہ ۿانش ۿ۔ے ۿاوػ ۿہلمج ۿال ۿخو ۿدط ۿا ےنۿ‬ ‫ ینعۿرپۿابعۿػتۿانش ۿ۔ےۿفوۿا دتاللۿںیمۿارابتۿػۿایسۿاكۿ۔ے‬



‫‪Page 22 of 684‬‬



‫ۼ‪۷۷‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫ٔ‬ ‫ہملك ۿاداط ۿیلع ۿالمزضؾ ۿہلمج ۿ ِسمل ۿ۔ے ۿاوػ ۿالْیؤْذنْفْالمسجدْصرْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫۽‪۷۷‬‬



‫احۃْالنص ۔ےۿانۿيصشتۿےسۿ یھۿارابتۿػۿایسۿااكۿ۔ےۿ‬



‫۽‪۷۷‬‬



‫اامجۿفۿاوػۿاعتۿ لۿ‬ ‫خلَ ۿ۽ ۿ‬



‫۾‪۷۷‬‬



‫اداط ۿہعمجۿیک ۿجا ۿػخۿاػػو ےۿذمہت ۿاامۿّۿامۿكل ۿادۿلخ‪ ،‬وۿاہؾۿ‬



‫۾‪۷۷‬‬



‫دہیكۿاوػۿػػاقۿینۿیکۿابعۿػںیت‬ ‫اام ۿّ ۿام ۿكل ۿػًمۃاهلل ۿہیلع ۿیک ۿذم یب ۿػوا ۿجا ۿت ۿےس ۿادن ۿػوط ۿدجسمۿ‬ ‫اداطۿ وتۿاۿػتۿوہۿجاۿفوۿحؼیۿجاۿتۿ۔ےۿوصشتۿ یھۿجاۿحثۿ۔ںیہ‬ ‫ہیفن ۿان ۿوك ۿرك ۿوہ‪،‬ام ۿلكز ۿان ۿوك ۿدب ۿمت ۿےتہك ۿںیہ ۿاوػ ۿدورسعۿ‬ ‫اہمئۿےسۿيالۿفۿجا ۿحث ۿ۔ںیہۿفو ںیہك ۿانۿاداط ۿیک ۿرك ۿاہت ۿ یۿ‬



‫‪۷۸۶‬‬ ‫‪۷۸۶‬‬



‫اامجیعۿنۿوہۿیئۿ‬ ‫خلَ ۿ۾ ۿ‬



‫‪۷۸۸‬‬



‫اعتۿ لۿماۿّۿیکۿثحب‬



‫‪۷۸۸‬‬



‫دنكسػیۿۿاوػۿيقؿیۿیکۿػواحثۿ۔ےۿہكۿالہۿبرغتۿاكۿاعتوطۿ ریوطۿ‬



‫‪۷۸۸‬‬



‫اتفۿویۿاخۿہینۿیکۿاجكۿابعۿػتۿ‬



‫‪۷۸۸‬‬



‫ل‬ ‫ػدا مِزاۿػۿےسۿاعت لۿحیحۿیکۿ رعۿفیۿ‬ ‫اامجۿفۿاكضؾۿیۿےكۿد لیۿوہےنۿےكۿ ےیۿواۿ یعۿذمۿہتۿیکۿاجكۿرشعۿ‬



‫‪۷۸۹‬‬



‫انۿجاۿتۿ نیۿدجمۿدۿافلۿجاۿینۿاكۿاجكۿدػدۿجاكۿوتكمۿت‬



‫‪۷۸۹‬‬



‫احۿ)ہیۿوایمۿاتكۿتۿاالۿاجۿػہۿاكۿاجكۿ وۿاہلۿكالۿہمۿواۿیمۿاكۿوقۿلۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫ہیۿدقمیۿحؼۿایئۿ۔ےۿہكۿولۿ ۿ قۿجاتۿوكۿ یھۿجا قۿ ےنھجمۿ ےتگۿںیہۿ‬ ‫خلَ ‪ ۶۵‬ۿ‬



‫فوۿػاۿتۿیکۿثحبۿ‬ ‫فو ۿػات ۿامت ۿّ ۿقؽ ۿون ۿط ۿےك ۿاعت ۿ ل ۿاك ۿجا ۿّ ۿ۔ے ۿان ۿہلئس ۿںیم ۿما ۿّۿ‬



‫‪۷۸۹‬‬



‫ۼ‪۷۸‬‬ ‫۽‪۷۸‬‬



‫۽‪۷۸‬‬ ‫۽‪۷۸‬‬



‫قؽونطۿاكۿاعتۿ لۿےسیكۿجاۿحثۿوہاگۿٌتۿوم ودہۿػامنۿاكۿاعت لۿ یھۿ‬ ‫جاحثۿ۔ںیہ ۿ‬ ‫حتفۿادقلۿریۿےسۿفوۿػاتۿاكۿایبۿطۿ‬



‫۽‪۷۸‬‬



‫دجسمۿ۔ے‬ ‫دنہۿوۿاتسۿطۿےكۿاكضؾۿ رہۿوطۿیکۿواۿ یۿسمۿيڈۿںیمۿانۿاكۿّۿےكۿ ےیۿ‬



‫‪۷۸۸‬‬



‫ہلئسۿفوۿػاۿتۿںیمۿفنصمۿیکۿ میظۿقیقحتۿ‬



‫۾‪۷۸‬‬



‫ وبرتع ےنۿوہ ےۿںیہۿوہۿدجسموطۿاكۿہصحۿ۔ںیہ‬ ‫اجك ۿطلغ ۿیمہ ۿاك ۿاػاہل‪،‬اےسی ۿ وبرتوط ۿوك ۿ و ۿدػ ۿ۔تقیق ۿدجسم ۿےسۿ‬



‫‪۷۸۸‬‬



‫دحۿوۿتۿاكۿملعۿنۿوہ(و)دحوۿتۿاكۿملعۿ یلیصفۿوہۿہكۿبكۿزكۿےنۿا اجۿدۿ‬



‫یٰنثتسم ۿںیہ ۿدجسم ۿھجمس ۿرك ۿول ۿوگ ۿط ۿےن ۿما ۿّ ۿدجسمۿو ۿط ۿںیم ۿ یھ ۿاداطۿ‬ ‫دینیۿاجۿحؼۿھجمسۿیل‬ ‫يالۿفۿوصتۿاعتۿ لۿ وۿاػۿیکۿ دنۿ۔ںیہۿ‬



‫ا والۿیک ۿراۿػۿ مسۿ۔ے(ا)سجۿاكۿاحۿدتۿوہۿجاۿ ولعۿّۿوہ(ت)سجۿےكۿ‬



‫۾‪۷۸‬‬



‫ایك(د)دحۿوۿتۿاكۿملعۿوہۿرگمۿبكۿاوػۿےسیكۿیکۿلیصفتۿ ولعۿّۿنۿوہ ۿ‬ ‫‪۷۸۸‬‬



‫ہؾۿ مسۿیکۿٕزاۿلۿاوػۿانۿاكۿمك‪ ،‬مسۿػاۿ عۿاكۿرشۿیعۿمكۿ ولعۿّۿركۿےنۿ‬ ‫اكۿاقۿمدہۿہیلكۿ‬



‫‪Page 23 of 684‬‬



‫۾‪۷۸‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وصتۿجاۿہتبۿیکۿل اتفۿیکۿاجكۿاانثتۿیئۿروػۿتۿ‬



‫‪۷۹۶‬‬



‫خلَ ‪ ۶۸‬ۿ‬



‫۾‪۷۹‬‬



‫ہلئسۿاداطۿیکۿونۿتیعۿاكۿ نیعۿہكۿاداطۿادنۿػوۿطۿدجسمۿدبۿمتۿرمدودۿ۔ے‬



‫‪۷۹۸‬‬



‫فواػۿتۿ ضعۿمریۿربتعمۿ۔ے ۿ‬



‫۾‪۷۹‬‬



‫انۿاداطۿےكۿػامنۿامثع ۿط ۿینغۿیکۿا اجۿدۿاوػۿایس ۿوقثۿ وتۿا ۿػت ۿوہۿ‬ ‫ےنۿرپۿاھتۿونیۿاكۿىِش ۿا دتالۿلۿاوػۿایلعۿرضحۿتۿاكۿػدۿغیلب‬



‫‪۷۹۹‬‬



‫اامۿّۿینیعۿیکۿابعۿػۿتۿیکۿاھتۿونۿیۿےنۿ رحۿفیۿ ونعۿیۿیکۿ‬ ‫ن ل‬ ‫اھتۿونۿیۿاكۿاجكۿاوػۿاغمۿہطلۿاوػۿ طشقۿا مزضؾۿاداطۿیکۿا اجۿدۿاكۿ رہۿاۿہساّۿ‬



‫‪۷۹۹‬‬



‫اداط ۿرجف ۿلبق ۿرجف ۿرپ ۿاعت ل ۿرح ۿ نی ۿےراػع ۿاہمئ ۿےك ۿحؼدجك ۿمریۿ‬



‫۾‪۷۹‬‬



‫ربتعمۿوۿجاۿوبقمۿلۿ۔ے‬ ‫ۺ‪۷۹‬‬



‫رضحۿتۿالمكۿادلنۿجاۿحؼۿیتۿاكۿاػواۿدۿ‬ ‫خلَ ۿ‪ ۶۸‬ۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۷‬‬ ‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬



‫ا نۿدبعۿاكلملۿےكۿرس ۿ‬ ‫ایلعۿرضحۿتۿاكۿاراہػۿ۔تقیقۿہكۿہساّۿےنۿاداطۿاولۿوكۿاقمّۿػوػاۿءۿ‬



‫ۺ‪۷۹‬‬



‫رحّۿےكۿ ؤۿدطۿےكۿلعفۿےسۿا دتالۿلۿ یھۿطلغۿ۔ے‬



‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬



‫انمۿػہۿیکۿفرۿف ۿلقتن ۿایكۿاوػۿدورسیۿاداطۿا ےنۿاحلۿرپۿجات ۿػیھكۿ‬ ‫یسیجۿدہعۿػواۿنثۿںیمۿج یۿ‬ ‫ۿ۔تقیق ۿرپ ۿاوصہلاد ۿاھت ۿون ۿی ۿےكۿ‬



‫ۻ‪۷۹‬‬



‫وقلۿےسۿالۿػّۿ ٓا جاۿ۔ےۿہكۿاہمئۿفدۿیۿےنۿػوسۿلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ہیلعۿوملسۿیکۿوصتۿ وھۿػۿركۿہساۿّۿیکۿوریویۿیکۿ‬ ‫خلَ ‪ ۶۶‬ۿ‬



‫ۼ‪۷۹‬‬



‫ادۿایعۿطۿفوۿاػتۿیکۿ یلقۿوۿ یلقۿد لیۿاكۿػد‬



‫۽‪۷۹‬‬



‫دنہۿہیۿیکۿاجكۿابعۿػتۿےسۿل اۿنیۿاكۿطلغۿ اہۿػاۿ‬ ‫اداطۿنیبۿجڈۿیۿالِـشتۿںیمۿدہعۿػواۿنثۿےكۿدعبۿیسكۿ مسۿاكۿریغۿ‬



‫۽‪۷۹‬‬



‫اام ۿّ ۿػػاق ۿین ۿےك ۿایب ۿط ۿےس ۿا‬



‫ٓالۿیلعۿاقۿػیۿیک ۿفرصۿ ح ۿہكۿ ٓا و ۿ یھۿرحۿّۿںیمۿاداطۿوںیہ ۿوہ ۿػ یۿ‬



‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬



‫۔ےۿاہجطۿوضحۿػۿےكۿػامۿنۿںیمۿوہۿیتۿج ی ۿ‬



‫۽‪۷۹‬‬



‫جاۿػخۿےسۿجاۿحثۿ۔ںیہ‬ ‫مدۿّۿ وبۿتۿوكۿد لیۿ یلقۿقؽاػۿدتانۿےبۿ یلقۿ۔ےۿ‬



‫۾‪۷۹‬‬



‫د لیۿذموكۿػۿرپۿ ھۿواۿتۿا رتاۿاضۿتۿ‬



‫۾‪۷۹‬‬



‫فوۿ عیۿرحۿّۿیکۿو ہۿےسۿوہۿہگجۿااحۿػ ۿںیمۿوہۿ یئۿ۔ے‬ ‫راۿہۿػٔؽّ‪،‬دجسمۿوبنیۿںیمۿاداطۿےكۿ وبۿرتعۿےسۿلیثمۿ‬ ‫ذموكۿػہۿجاۿالۿاكۿيالۿ ہۿ‬ ‫ہبطۿہعمجۿےكۿا امتۿفۿیکۿ ومۿ یۿےكۿمكۿےسۿاوصہلاۿدۿ‬ ‫غیلبت ۿریبكت ۿےن ۿیک ۿٔما ۿ تع ۿےس ۿاوصہلا ۿد ۿاےسی ۿربك ۿیک ۿامن ۿػ ۿےك ۿافۿ‬



‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬ ‫‪۶‬ۺ‪۷‬‬ ‫‪۷‬ۺ‪۷‬‬ ‫‪۷‬ۺ‪۷‬‬ ‫‪۷‬ۺ‪۷‬‬



‫دسۿوہۿےنۿاكۿح وۿیۿدےنیۿواۿےلۿءاملۿءۿےكۿا امۿءۿ‬ ‫ءاملۿءۿدویۿدنبۿےكۿدوعۿیۿا ابۿفۿءاملۿ ےۿرحّۿیکۿ۔تقیقۿ‬



‫‪Page 24 of 684‬‬



‫‪۸‬ۺ‪۷‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫خلَ ‪ ۶۹‬ۿ‬



‫‪۸‬ۺ‪۷‬‬



‫ار وربیاكایبط ۿ‬



‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬



‫فوۿاػۿتۿجاۿہ ۿےكۿ ہلسلۿںیمۿشز ہتۿا احۿتۿاكۿاامجۿیلۿامادہۿ‬ ‫ل‬ ‫ارمۿجارعملۿوفۿاوػۿیہنۿےسۿا مزكؼۿےسۿوكستۿاكۿرشیعۿرذػۿ‬



‫‪۸‬ۺ‪۷‬‬



‫جاۿدواۿوہۿطۿےكۿالاعلۿرپۿءاملۿ ےۿ قۿیکۿاخۿومۿ یۿباۿ ہۿدعفۿہنتۿیکۿ‬ ‫ٕزال ۿ‬



‫ۻۺ‪۷‬‬



‫انۿارۿےسۿل اۿنیۿےكۿا دتالۿلۿیکۿیرقۿریۿ‬ ‫دجسمۿےكۿاػالۿاقۿتۿ ہثلۿےسۿانۿارۿاكۿ الہۿ وۿاتۿ‬ ‫اباۿداوۿدۿیکۿحیحۿدحۿحثۿےسۿانۿےكۿاعتۿػ ۿاكۿایبۿطۿ‬



‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬



‫‪۷‬ۻ‪۷‬‬



‫دجسمۿوبنۿیۿیکۿآ ػا شۿرپۿودیۿےكۿمریۿلومعیلۿ اصۿػفۿاكۿایبۿط‬



‫ۻۺ‪۷‬‬



‫دمحم نۿااحسۿقۿاوػۿ وربیۿاكۿضاقۿجفۿ‬



‫‪۸‬ۻ‪۷‬‬



‫ءاملۿءۿرپۿاعمۿٓل ۿہبتشمۿوہۿاجۿجا۔ےۿ‬ ‫ رم ۿ ن ۿدبعازعلحؼ ۿػًمۃاهلل ۿہیلع ۿاك ۿاایح ۿء ۿوصت ۿو ۿاامحث ۿدبمت ۿاقۿ‬ ‫جفۿادوۿ۔ےۿاوػۿاطۿےسۿدقمۿہمۿءاملۿءۿوكسۿتۿںیمۿوذعوػۿںیہۿ‬



‫ۼۺ‪۷‬‬ ‫ۼۺ‪۷‬‬



‫بتكۿس لۿےسۿ وۿربیۿرپۿ دنۿػہۿاامۿومۿطۿیکۿرجۿو‬ ‫ٕ‬ ‫ل ا ۿفل ۿیک ۿا یٹ ۿھجمس ۿہك ۿا ن ۿااحس ۿق ۿیک ۿ عشعظ ۿدح ۿحث ۿجا ۿوبقمل‪،‬‬



‫‪۸‬ۻ‪۷‬‬



‫دوونۿطۿفؽۿقیۿےكۿفرۿػۿلمعۿےسۿاجكۿدورسعۿرپۿاالاۿّۿ۔ںیہۿ‬



‫ۼۺ‪۷‬‬



‫وضحۿػ ۿ وۿتۿامظع ۿػیضۿاهلل ۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿيڈ ۿامۿتۿاایحۿ ے ۿوصتۿ‬



‫۽ۺ‪۷‬‬



‫‪۸‬ۺ‪۷‬‬



‫‪۷‬ۻ‪۷‬‬



‫‪۹‬ۻ‪۷‬‬



‫اوػ ۿ وربیۿا ۿ ےنۿفعضۿاوػ ۿانۿاك ۿارۿ عطقنۿوہۿےنۿےك ۿجا ۿو وۿدۿ‬ ‫وبقملۿ‬



‫اكۿدركۿ لیمۿاوػۿدرگیۿءاملۿءۿاكۿرذػۿ‬ ‫ارفناۿدیۿدالۿلئۿیکۿ ربۿ ریۿیۿ‬



‫‪۵‬ۻ‪۷‬‬



‫خلَ ۿۺ‪ ۶‬ۿ‬



‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬



‫ وۿربیۿےكۿاررپۿاصۿٌتۿحتفۿیکۿ نیۿرجۿ ںیۿارۿ وۿربیۿاۿ ےنۿادۿولۿلۿ‬ ‫رپ ۿاواػہانش ۿ۔ے ۿل ا ۿنی ۿاك ۿا دتال ۿل ۿار ۿ و ۿربی ۿےك ۿ وہف ۿّ ۿےسۿ‬ ‫۔ےۿ وۿجاۿوبقملۿ۔ے ۿ‬ ‫خلَ ۿۻ‪ ۶‬ۿ‬ ‫رضحۿتۿػتقۿ نۿیلعۿاوػۿرضحۿتۿدبعۿاهللۿا نۿوعسمۿدۿیکۿػواۿجاۿتۿ‬ ‫اوػۿدبعۿاهللۿ نۿ رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿارۿاكۿ واتۿہیۿ۔ےۿو یۿ‬



‫ۺۻ‪۷‬‬



‫ۻۻ‪۷‬‬ ‫ۻۻ‪۷‬‬



‫اصۿٌتۿحتفۿاوػۿاصۿٌتۿزاۿہیۿاایبلۿطۿیکۿیرقریۿاكۿدافۿد‬ ‫ارۿدبعۿاهللۿ نۿ رمۿںیمۿولصۿہۿوعسمدیۿےكۿطلغۿ وۿاۿہلۿےسۿظفلۿہیۿاكۿ‬ ‫ااض ہ ۿ۔ے ۿا ن ۿام ۿ ہ ۿیک ۿاجك ۿاوػ ۿیشع ۿػواحث ۿاوػ ۿان ۿےس ۿل اۿ‬ ‫نیۿاكۿطلغۿا دتالۿلۿ‬



‫‪Page 25 of 684‬‬



‫۽ۻ‪۷‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اجكۿدوۿرسیۿػواۿحثۿںیمۿػواۿحثۿجاۿالۿیکۿفوۿ۔حیۿوۿن ریس‬



‫۾ۻ‪۷‬‬



‫رضح ۿت ۿاباۿدػدا ۿء ۿػیض ۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿیک ۿػوا ۿحث ۿےس ۿادنۿػو ۿطۿ‬



‫۾ۻ‪۷‬‬



‫اهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿرضحت ۿاحؼا ۿمیہ ۿہیلع ۿانسال ۿّ ۿوك ۿاكال ۿط ۿج ۿاك ۿمك ۿدجاۿ‬ ‫ٓا تۿےنۿاقمۿّۿاحؼاۿمیہۿرپۿڑھكعۿوہۿركۿاكالۿطۿایك‬ ‫اكال ۿط ۿج ۿےك ۿوقث ۿوہ ۿ رھت ۿباط ۿف ۿںیم ۿدویا ۿػ ۿہبعك ۿےك ۿجا ۿن ۿاھتۿ‬



‫‪۹‬ۼ‪۷‬‬ ‫ۺۼ‪۷‬‬



‫ینعیۿدجسمۿرحاّۿںیمۿاھتۿفوۿاكالۿطۿادنػۿوطۿدجسمۿجاحثۿوہاۿ‬



‫دجسمۿرپۿا دتۿالۿلۿیکۿ ویۿوقۿیفۿ‬ ‫ایسۿنمضۿںیمۿدححثۿونۿاػۿیکۿواضۿٌتۿ‬ ‫خلَ ۼ‪ ۶‬ۿ‬



‫‪۵‬ۼ‪۷‬‬



‫وا۔ہعۿیکۿ فلتخۿػواۿ ںیتۿ‬



‫ۺۼ‪۷‬‬



‫‪۶‬ۼ‪۷‬‬



‫ل اۿنیۿےكۿانۿا دتۿالۿلۿرپۿایلعۿرضحۿتۿیکۿ دیقنۿںیۿ‬



‫ۻۼ‪۷‬‬



‫رضحۿتۿدبعۿاهللۿ نۿػجڈۿیکۿدححثۿہك"دجسمۿیکۿفرۿفۿاجۿو"انۿ‬



‫‪۶‬ۼ‪۷‬‬



‫(‪ )۶‬رھتۿاجكۿادرھۿےسۿادرھۿوہۿےنۿوایلۿزۿ۔ےۿ ھۿہؾاػ ۿوالۿ‬ ‫ےسۿحؼاۿحؼۿاجكۿہگجۿیڑاۿػانہۿجالكۿيالۿفۿس اۿنۿ۔ےۿػاۿہؾۿرتعمۿ ۿ‬



‫ۼۼ‪۷‬‬



‫ےس ۿل ا ۿنی ۿاك ۿطلغ ۿا دتال ۿل ۿاط ۿاد ۿ وی ۿط ۿوك"دجسم ۿںیم ۿاجۿ‬ ‫و"اوػ"دجسمۿیکۿفرفۿاجۿو"اكۿفؽۿقۿ۔ںیہۿ رظۿ ٓا جاۿ‬ ‫رضح ۿت ۿدبع ۿاهلل ۿ نۿػجڈوضح ۿػ ۿ یل ۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملس ۿیک ۿيڈۿ‬ ‫ٕتۿںیمۿػاتۿںیمۿجاۿقؽ بۿحبصۿےچنہپ‬ ‫وضحػۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿانۿوقثۿرجہۿرشہفیۿںیمۿػ۔ےۿوہطۿجاۿ‬



‫وكۿ دیفۿ۔ےۿدتسملۿوكۿ۔ںیہۿ‬ ‫‪۶‬ۼ‪۷‬‬



‫(‪)۷‬جاػخ ۿةطق ۿںیم ۿان ۿ رھت ۿےك ۿحث ۿےس ۿایس ۿہگج ۿیڑا ۿػےن ۿیکۿ‬ ‫فرصۿ حۿ۔ںیہۿ۔ےۿفوۿػواحثۿںیمۿانۿاكۿااضۿ ہۿطلغۿ۔ے‬



‫ۼۼ‪۷‬‬



‫‪۷‬ۼ‪۷‬‬



‫(‪)۸‬ةطقۿیک ۿػواحث ۿےسۿادنۿاػ ۿہۿوہجا ۿ۔ےۿہك ۿانۿ رھتۿاك ۿاكھ ۿجاۿ‬



‫ۼۼ‪۷‬‬



‫دجسم ۿںیم ۿرہب ۿرو ۿػت ۿرضحت ۿدبع ۿاهلل ۿان ۿوقث ۿدجسم ۿںیم ۿ ےھۿ‬ ‫ا یسۿروػتۿںیمۿوضحۿػۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےكۿفؽۿامۿط"دجسمۿیکۿ‬



‫واۿسپۿایكۿہ اۿ‬



‫فرۿفۿاجۿو"اكۿبلطم"دجسمۿںیمۿاجۿو"ہؾۿشزۿ۔ںیہۿوہۿاتكۿ‬ ‫دجسمۿےكۿ فلتخۿاػالۿاقۿتۿںیمۿ یھۿانۿاكۿ وۿاتۿ۔ے‬ ‫خلَ ۿ۽‪ ۶‬ۿ‬



‫‪۹‬ۼ‪۷‬‬



‫(‪)۹‬رحّۿرشۿفیۿےكۿٕزضؾۿاوػۿھڑییشوطۿےسۿانۿیکۿجاۿدیئ‬ ‫(ۺ) رھت ۿےك ۿدوی ۿاػ ۿہبعك ۿےك ۿجا ۿن ۿوہےن ۿےس ۿاكال ۿط ۿایس ۿرپ ۿوہ ۿجاۿ‬



‫اداطۿادنػوطۿدجسمۿوكۿقؽ ٓا طۿےسۿجاحثۿركےنۿیکۿيڈۿو دہۿ‬



‫‪۹‬ۼ‪۷‬‬



‫ںیہكۿاوػۿاھتۿرضوػہاہیۿطۿالۿجاۿاوػۿالۿػامۿاكۿّۿےكۿدعبۿا ےنۿاكھۿےنۿرپۿ‬



‫‪۷‬ۼ‪۷‬‬



‫ۼۼ‪۷‬‬ ‫۽ۼ‪۷‬‬



‫رضوػیۿ۔ںیہۿ‬ ‫(ۻ)انۿارمۿیکۿفرصۿ حۿہكۿاكالۿطۿجۿےكۿوقثۿ رھتۿدورسیۿہگجۿاھتۿ‬



‫‪Page 26 of 684‬‬



‫۽ۼ‪۷‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫(ۼ) رھتۿرپۿڑھكعۿوہۿركۿاكالۿطۿركۿےنۿیکۿػواحثۿارساۿ یلیۿ۔ےۿ‬ ‫رضحت ۿا نۿابعۿنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿارسۿا یلیۿػوا ۿحث ۿ وبلۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫۽ۼ‪۷‬‬ ‫۾ۼ‪۷‬‬



‫رك ےتۿ ےھۿ‬



‫ل‬ ‫دركۿجاۿ ُهؾۿیکۿٔماۿ تعۿدححثۿےسۿجاۿحثۿ۔ے‬ ‫ل‬ ‫دجسم ۿںیم ۿدرك ۿجا ۿ ُهؾ ۿیک ۿٔما ۿ تع ۿدػػ ۿكلس ۿٕشقبغ ۿومریۿہۿےسۿ‬



‫ۼ۽‪۷‬‬ ‫ۼ۽‪۷‬‬



‫ وبتۿ‬



‫دسػہ ۿایہتنمل ۿےك ۿقلعتم ۿارسا ۿ یلی ۿػوا ۿحث ۿرضح ۿت ۿوم ۿال ۿیلع ۿےسۿ‬ ‫انۿارمۿیکۿ یلیصفۿػواحثۿہكۿاكالطۿحزضؾۿیکۿ اہۿػیۿےسۿوہۿا‬



‫‪۵‬۽‪۷‬‬



‫ل اۿنیۿدركۿےنۿٔما تعۿیکۿ وۿو دیۿںیۿدركۿںیكۿذموكۿػۿہۿجاۿالۿءاملۿءۿ‬



‫ۼ۽‪۷‬‬



‫ہیۿػوا ۿحث ۿانۿےك ۿ ےیۿػا ۿ حۿ۔ےۿہك ۿومال ۿیلعۿارسۿا ۿویلیطۿےسۿ‬ ‫ػواحث ۿ۔ںیہ ۿرك ۿ ےت ۿ ےھ ۿاوػ ۿوا۔ہع ۿمری ۿس ا ۿیس ۿ۔ے ۿان ۿ ےی ۿال ۿػامۿ‬



‫‪۶‬۽‪۷‬‬



‫رپۿاصدقۿ۔ںیہ‬ ‫ل‬ ‫درك ۿجا ُهؾ ۿیک ۿل اۿتفۿںیمۿدبعۿاهللۿ نۿوعسمد ۿےك ۿاجكۿارۿیکۿ‬



‫۽۽‪۷‬‬



‫انۿوكۿوضحۿػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿانسۿ‬ ‫(۽)ا نۿابعۿنۿیکۿػواحثۿہكۿاكالۿطۿ لبۿاباۿ سیۿےسۿوہۿا‬ ‫(۾)اجكۿػواحثۿںیمۿوكۿہۿ افۿہۿاكۿ یھۿدركۿ۔ےۿ‬



‫ثحب‬ ‫‪۶‬۽‪۷‬‬



‫خلَ ۿ‪ ۷۵‬ۿ‬



‫۾۽‪۷‬‬



‫‪۷‬۽‪۷‬‬



‫اامّۿامكلۿ یھۿاداطۿوكۿدجسمۿںیمۿعنمۿفؽام ےتۿںیہۿفوۿایكۿاطۿرپۿ یھۿ‬



‫۾۽‪۷‬‬



‫وہۿو دیںیۿاصدقۿںیہ ۿ‬ ‫رضحۿتۿا نۿابعۿنۿیکۿػواحثۿںیمۿ نیۿجاۿدوۿاارطاۿتۿںیہ‬ ‫حؼۿدقتۿریۿاكالۿطۿیفۿادجسملۿارحلاۿّۿہیۿمكۿشز ہتۿرشۿتعیۿاكۿ۔ےۿ وۿمہۿ‬ ‫رپۿتجحۿ۔ںیہ‬ ‫(‪)۶۵‬اقمۿّۿاحؼۿامیہۿاكۿاتكتۿیکۿفینصتۿےكۿوقثۿباطۿفۿںیمۿوہۿجاۿ‬ ‫يالۿفۿئاشۿفدۿہۿ۔ےۿ‬ ‫(‪)۶۶‬باطۿفۿیکۿطلغۿ رعۿفیۿ‬ ‫خلَ ۾‪ ۶‬ۿ‬



‫‪۸‬۽‪۷‬‬ ‫‪۸‬۽‪۷‬‬



‫اداطۿہبطۿںیمۿااحصتۿامكلۿےكۿاٌزالفۿاكۿایبط ۿ‬ ‫ٓالیلعۿاقػیۿیکۿجاوجالتۿہدیعہۿاكدرك ۿ‬



‫‪۵‬۾‪۷‬‬ ‫‪۶‬۾‪۷‬‬



‫ۺ۽‪۷‬‬



‫ٓالیلعۿاقػیۿیکۿجاوجالتۿہدیعہۿرپۿ دیقن ۿ‬



‫‪۷‬۾‪۷‬‬



‫ۺ۽‪۷‬‬



‫خلَ ‪ ۷۶‬ۿ‬



‫‪۸۵۸‬‬



‫ۻ۽‪۷‬‬



‫اداط ۿہبطۿےسۿقلعتمۿقنبزا ۿین ۿاك ۿایبط ۿاوػ ۿانۿےك ۿلحۿےسۿل اۿ‬



‫‪۸۵۸‬‬



‫نیۿیکۿدػۿامۿدنۿ ی‬ ‫ادنۿػوۿطۿدجسمۿاداطۿرپۿل اۿنیۿاكۿقؽۿ ٓا طۿےسۿاجكۿاوػۿطلغۿا دتالۿلۿ‬ ‫دجسم ۿںیم ۿدرك ۿالمی ۿوك ۿػوانك ۿاػػو ے ۿقؽ ۿ ٓا ط ۿو ۿدححث ۿعنم ۿ۔ے ۿاوػۿ‬



‫ۻ۽‪۷‬‬



‫ دنۿفوۿیحیضۿدقمۿامۿت‬



‫‪۸۵۹‬‬



‫ۻ۽‪۷‬‬



‫دقمۿہمۿاویل‬



‫‪۸۵۹‬‬



‫ وۿات‪)۶(:‬اداطۿضحمۿدركۿالمیۿ۔ںیہۿ۔ےۿ‬



‫ۻ۽‪۷‬‬



‫ل‬ ‫اہقفۿءۿنیبۿجڈ ۿیۿا مزضؾ ۿےتہك ۿںیہۿنكیل ۿانۿومۿ عۿرپۿرما ۿد ۿاط ۿیکۿ‬



‫(‪)۷‬اداط ۿػوےنك ۿاك ۿبلطمۿدرك ۿالمیۿوك ۿػوانك ۿ۔ںیہۿہكلب ۿدجسمںیمۿ‬



‫ۼ۽‪۷‬‬



‫اداطۿدركۿالمیۿ۔ے‬



‫بیطخۿوہیتۿ۔ے‬



‫ٓا واػۿدنلبۿركۿےنۿوكۿػوانكۿ۔ے‬



‫‪Page 27 of 684‬‬



‫‪۸۵۹‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ رحارلۿاقئۿےسۿانۿجاۿتۿیکۿ دصقیۿاوػۿ لقۿےسۿایكسۿجاۿدیئ‬



‫ۺ‪۸۵‬‬



‫دقمۿہمۿجاۿہین‬



‫ۻ‪۸۵‬‬



‫دقمۿہمۿوغلۿہیۿوطسۿاوػۿوطسۿاكۿاػالۿقۿوطسۿجانسكوۿطۿےسۿداحؼہۿےكۿادنۿ‬ ‫حس‬ ‫ػاك ۿوكیئۿ یھ ۿاقمۿّ ۿاوػ ۿو َيغ ۿ ِؼجك ۿ نیۿےس ۿرم ۿاد ۿكیھٹ ۿوطسۿ‬



‫ۻ‪۸۵‬‬



‫دوونۿطۿ مسۿےكۿٓتشہیۿرپۿجصشوۿطۿػاۿوہیۿےكۿ دیۿاۿوہۿےنۿاكۿااكمۿط‬ ‫فواحیضۿتۿجاالۿیکۿػو ینۿںیمۿاقمّۿ ؤۿدطۿیکۿفو۔حی‬ ‫قنبزاینۿےكۿظفلۿقؽحزإز ۿیکۿواضٌت ۿ‬



‫ۼ‪۸۶‬‬ ‫ۼ‪۸۶‬‬ ‫۽‪۸۶‬‬



‫وہجاۿ۔ے‬ ‫ٓا جاۿتۿقؽۿآ ہین‪،‬احۿوػہۿاوػۿاحصۿوۿےسۿانۿیکۿجاۿدیئۿ‬



‫ۻ‪۸۵‬‬



‫دقمۿہمۿجاہثلۿ‬



‫ۼ‪۸۵‬‬



‫ػاوہیۿاقہمئ‪،‬رفنمۿ ہۿاوػۿاحۿدہۿاكۿاقمۿّۿدحۿوت‬



‫ۼ‪۸۵‬‬



‫اروۿہیلۿدنہۿہیسۿفوۿ۔حیۿدوعۿیۿ‬



‫۽‪۸۵‬‬



‫اقمّۿومۿدطۿیکۿ حیۿنییع‬ ‫قنبزاۿینۿابعۿػۿتۿاكۿاواۿػہۿ‬



‫‪۸۷۵‬‬



‫ وبۿتۿدوعۿیۿیکۿیرقریۿ‬



‫۾‪۸۵‬‬



‫لكشۿدنہۿیسۿےسۿاقمۿّۿومۿدطۿیکۿیوصری‬



‫‪۸۷۵‬‬



‫ػاوہیۿمریۿاحۿدہۿےكۿػاۿنۿےسۿانۿےكۿاقۿمدعۿرپۿجاۿػلۿوہۿےنۿواالۿ‬ ‫ومع ۿد ۿاق ۿمد ۿہ ۿاك ۿ فص ۿوہ ۿاگ ٌت ۿثلثم ۿیک ۿدوون ۿط ۿوا ۿ ںی ۿسم ۿویۿ‬



‫‪۸۶۵‬‬



‫اجكۿا رتاۿ‬



‫‪۸۷۸‬‬



‫ ؤۿدطۿےكۿنیبۿجڈۿیۿالِـشتۿوہےنۿاكۿبلطمۿ‬ ‫ابعۿػۿتۿقنبزاۿینۿیکۿیرقۿریۿل اۿفلۿیکۿطیلغ‬



‫۽‪۸۶‬‬ ‫۽‪۸۶‬‬ ‫۾‪۸۶‬‬



‫وہطۿ‬ ‫دوعۿیۿیکۿفوۿ۔حیۿاوػۿ وبۿتۿ‬



‫‪۸۶۶‬‬



‫ػاوہیۿ فلتخۿااسلنیقۿےكۿومعدیکۿدقماػۿاكایبط ۿ‬



‫‪۸۶۷‬‬



‫ا رتا ۿاكۿ وۿات‬ ‫ددعتدۿقؽاۿ نۿےسۿومۿدطۿےكۿػوۿخقزل ۿوہےنۿیکۿواضۿٌت‬



‫‪۸۷۸‬‬



‫ػاوہیۿرفنمۿ ہۿےكۿومعۿدۿیکۿدقمۿاػۿاكۿایبط‬



‫‪۸۶۸‬‬



‫اجكۿدورسۿاۿا رتاۿ ۿاوػۿانۿاكۿ وۿات‬



‫‪۸۷۸‬‬



‫فوۿ۔حیۿاوػۿ وبۿتۿ‬



‫‪۸۶۹‬‬



‫ل انیۿےكۿایبطۿےكۿباط قۿاقمۿّۿومۿدطۿاكۿدنہۿیسۿیوصریۿاوػۿانۿ‬



‫‪۸۷۹‬‬



‫دقمۿہمۿاخۿٕس‬



‫‪۸۶۹‬‬



‫اكۿػدۿ‬ ‫قنبزاۿینۿیکۿابعۿػتۿےسۿجاۿ چۿا دتالویلۿطۿیکۿكتٖغۿایبۿلویطۿیکۿلیصفتۿ‬



‫ۻ‪۸۷‬‬



‫‪۸۶۹‬‬



‫اجكۿجاۿّۿیاہۿدۿػاۿملعبلۿیکۿ رحۿفیۿیکۿلیصفتۿ‬



‫ۼ‪۸۷‬‬



‫ثلثمۿدو ۿواۿوخۿط ےكۿ فلتخۿٓتشہیۿرپۿ دیۿا ۿوہےنۿواےلۿػا ۿوویۿط ۿاكۿ‬ ‫ایبط‬ ‫فوۿ۔حیۿاوػۿ وبت‬



‫ۺ‪۸۶‬‬



‫قنبزاۿینۿےكۿایبۿطۿیکۿدنہۿیسۿ رشۿ احۿتۿركۿلویۿاۿولۿطۿیکۿطلغۿایبۿلویۿطۿ‬ ‫یکۿ رشۿ ح‬



‫‪Page 28 of 684‬‬



‫‪۸۷۸‬‬



‫۽‪۸۷‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫طلغۿایبۿلویۿطۿرپۿراۿػۿ دیقنۿںیۿ‬



‫۾‪۸۷‬‬



‫دقمۿہمۿومعۿدۿیکۿیقیقۿ تبسۿاكۿایبۿط‬



‫‪۸۸۵‬‬



‫ػاۿوہیۿاقۿہمئۿاوػۿرفنمۿ ہۿےكۿومعۿد ےكۿافۿےلۿاكۿایبۿطۿ‬



‫‪۸۸۵‬‬



‫دنہۿیسۿلكش‬



‫‪۸۸۶‬‬



‫دوۿٔؽجڈۿ دیقنۿںی‬



‫‪۸۸۷‬‬



‫اضفۿلئۿوۿانمۿقث‬



‫ػوا ۿہل ۿطرْدْاالْفایعْحیمْھادْرفعْالرفایع(دیسجا ۿاامّ ۿادمحۿ‬



‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬ ‫ۼۻ‪۸‬‬



‫ػافیعۿاوػۿدیسجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿیکۿتمظۿاكۿایبط)‬



‫وبقمۿالۿطۿجاۿػۿاگۿہۿادحۿحثۿںیمۿاجكۿوكۿالضۿدوۿرسۿعۿوكۿٕمطولۿ‬



‫۽ۻ‪۸‬‬



‫نۿئات ے‬ ‫رضح ۿت ۿدیس ۿی ۿادمح ۿػافۿیع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿرس ۿداػاط ۿاو ۿایل ۿءۿ‬



‫۾ۻ‪۸‬‬



‫ںیمۿےسۿںیہ‬ ‫وضحػۿ یلۿاهلل ۿہیلعۿوملسۿاكۿديتۿابم ۿػك ۿػوۿہضۿاونۿػۿےسۿباۿہسۿ‬



‫‪۵‬ۼ‪۸‬‬



‫ےكۿ ےئۿاكانل‬ ‫اماتتۿّۿاتكۿت‬



‫‪۸۸۸‬‬



‫وضحۿػۿرسۿاكػۿ وۿحشتۿاكۿيتۿےسۿ الہۿج ۿ‬



‫‪۵‬ۼ‪۸‬‬



‫ااضۿافۿتۿاۿاضۿافۿت‬



‫ۺ‪۸۸‬‬



‫رسۿاكۿػۿ وتۿجاۿكۿےنۿرضحۿتۿادمحۿػافۿیعۿےكۿاہھۿرپۿتعیۿیک‪،‬ۿ‬



‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬



‫خلَ ‪ ۷۷‬ۿ‬



‫ۺ‪۸۸‬‬



‫اجكۿرذػۿگنلۿ‬



‫ۻ‪۸۸‬‬



‫رعۿفۿیکۿثحب‪،‬ل اۿنیۿاكۿدوعۿیۿہكۿمہۿےنۿنیبۿجڈۿہیۿےكۿ وۿ ینعۿ‬ ‫ئات ۿ ے ۿہی ۿرعف ۿوع ۿاّ ۿ۔ے ۿان ۿ ےی ۿان ۿوك ۿیسك ۿایؾال ۿیح ۿاوػ ۿینفۿ‬



‫ۻ‪۸۸‬‬



‫طلغۿ۔ے ۿ‬ ‫رساكػۿ وحشتۿیکۿ اطۿےسۿدیسۿادمحۿػافیعۿتطقۿرپۿافۿحؼۿوہۿ ے‬ ‫ہؾۿ وتۿا ےنۿدوػۿںیمۿيتۿااطقۿتۿاكۿا رسۿ۔ے ۿ‬ ‫دیسجا ۿاامّۿنسحۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےك ۿدعبۿےسۿ وۿت ۿامظعۿ‬ ‫دیسجاۿخیشۿدبع ااقلدػۿٌزالینۿجاۿ وہۿػۿاامۿّۿ دہۿیۿ وتۿالكۿںیہ‬



‫‪۶‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪۸‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪۸‬ۼ‪۸‬‬



‫ رحۿریۿےسۿػدۿ۔ںیہۿایكۿاجۿاتكۿ‬ ‫ایلعۿرضحۿتۿیکۿ دیقنۿںیۿ‬ ‫ ینعۿقؽۿتۿاكۿایبطۿاوػۿٕزاۿ۔ںیۿ‬



‫ۻ‪۸۸‬‬



‫ۺۼ‪۸‬‬



‫‪۸۹۸‬‬



‫قؽۿتۿیکۿا اسۿّۿ‬ ‫قؽۿتۿقلطمۿیکۿن ریسۿںیمۿہ اۿػہۿیہقفۿابعۿػںیتۿ‬



‫وضحۿػۿ وۿتۿجاۿكۿیکۿركۿاۿامۿتۿےبۿامشۿػۿںیہ‬ ‫دیسۿجاۿ وۿتۿجاۿكۿیکۿركۿإتۿرمۿدعۿيالۿجاۿ یھۿ۔ے‬ ‫ذمَۃ االۿرسۿاۿػۿ دنتسۿوۿربتعمۿاتكۿتۿ۔ے‬



‫‪۵‬۽‪۸‬‬



‫‪۸۹۹‬‬



‫وضح ۿػ ۿ وت ۿامظع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿاك ۿفؽامجا ۿہك ۿریما ۿہی ۿدقّ ۿہؾۿ‬



‫‪۶‬۽‪۸‬‬



‫ٔؽجڈۿدو‪۷‬ۿ دیقنۿںیۿ‬



‫‪۷‬ۺ‪۸‬‬



‫زیماۿطۿمہفۿاكۿایبۿطۿاوػۿمتۿاتكۿت‬



‫‪۸‬ۺ‪۸‬‬



‫‪۸۹۸‬‬



‫ۻۼ‪۸‬‬



‫ویلۿاهللۿیکۿاردطۿرپۿ۔ے‬ ‫امتۿّۿاہجطۿےكۿاوایلءۿےنۿارۿدںینۿاكھجدںی‬



‫‪Page 29 of 684‬‬



‫‪۹‬۽‪۸‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫وضحػ ۿ وت ۿجاك ۿےن ۿفؽ ۿامجا ۿہك ۿںیم ۿنج ۿو ۿكل ۿو ۿاخسا ۿط ۿيت ۿاكۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫ۻ۽‪۸‬‬



‫ہلئسۿاویلۿ‬



‫‪۹۵۸‬‬



‫وریۿوہط‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿاوایلۿء ۿںیم ۿوضحػ ۿ وت ۿجاك ۿاك ۿ لث ۿن ۿ دیا ۿایك ۿنۿ‬



‫ۼ۽‪۸‬‬



‫یھبكۿ دیاۿركۿع‬



‫مظن‬



‫‪۹۵۸‬‬



‫۽۽‪۸‬‬



‫يتۿورعۿاوۿوضحػۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿیکۿوسۿاػیۿےكۿوقثۿحؼۿاقۿ‬ ‫اك ۿوشی ۿرك ۿجا‪ ،‬رب ۿ لی ۿہیلع ۿانسال ۿّ ۿاك ۿاےس ۿہیبنت ۿفؽام ۿجا‪،‬حؼ ۿاق ۿاك ۿرشۿ‬ ‫ردنۿ یۿےسۿہنیسپۿہنیسپۿوہۿجاۿجاحثۿ۔ے‬



‫وضحۿػۿ وۿتۿجاۿكۿرشتعیۿوۿفرۿتقیۿوۿ۔تقیقۿےكۿاامۿّۿںیہ‬



‫‪۵‬۾‪۸‬‬



‫داللئۿوۿ وۿاہلۿاجۿت‬



‫ۺ‪۹۵‬‬



‫اهللۿاعتیٰلۿےنۿوضحػۿ وۿتۿجاۿكۿےكۿل اۿفلۿےسۿیڑاۿیئۿاكۿاكالۿطۿفؽۿ‬



‫‪۶‬۾‪۸‬‬



‫یبنۿادقۿنۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿاكفؽۿامۿطۿہكۿریمۿاۿدقۿّۿ ریۿیۿارۿدطۿ‬



‫ۼ‪۹۵‬‬



‫امۿدجاۿ‬ ‫جڈحزف‬



‫‪۶‬۾‪۸‬‬



‫رضحت ۿادمحۿػافیعۿےنۿفؽ ۿامجا ۿہك ۿرضح ۿت ۿخیش ۿدبعۿااقل ۿدػٌزالۿینۿ‬ ‫امتّۿاوۿایلۿءۿےكۿرسۿداۿػۿںیہ‬



‫ۺ‪۹۵‬‬



‫رپۿاوػۿ ریۿاۿدقۿّۿاوایلۿءۿاهللۿیکۿارۿدونۿطۿرپ‬ ‫وضح ۿػ ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿ ٓا ام ۿون ۿط ۿںیم ۿاػواو ۿاجصزا ۿء ۿمہیلعۿ‬ ‫انسالّ‪ٌ ،‬شتۿںیمۿجالۿل‪،‬دعقمۿدصۿقۿںیمۿاۿوسیۿقؽۿینۿاوػۿتشہبۿ‬



‫۽‪۹۵‬‬



‫ںیمۿػو ہۿاباۿہحلطۿومریۿہۿوكۿداھكیۿ‬ ‫اامۿّۿا نۿرجۿیكمۿاوػۿٓالۿیلعۿاقۿػیۿیکۿہ اۿػہۿابعۿػاتۿ‬



‫‪۷‬۾‪۸‬‬



‫وضحػۿ وۿتۿجاكۿاوػۿامتۿّۿولخمۿاقۿتۿںیمۿػ نیۿوۿ ٓا امۿطۿاكۿفؽۿقۿ۔ے‬



‫‪۸‬۾‪۸‬‬



‫ػوۿوۿزغۿایلۿاكۿ انۿتۿمیلكۿاهللۿےسۿكالۿّۿركۿجاۿ‬ ‫خیشۿوجنگۿیۿیکۿزاۿ)ہیۿحؼداػۿیۿ‬



‫‪۹۶۵‬‬



‫ٓا ت ۿیک ۿ وہش ۿػ ۿركإت ۿہك ۿٌت ۿرا ۿںیہ ۿػاہؾ ۿوہط ۿٌت ۿرا ۿںیہ ۿ رظۿ‬



‫‪۹‬۾‪۸‬‬



‫دسػہۿایہتنملۿرپۿولجہۿاری ۿ‬



‫‪۹۶۵‬‬



‫وطۿےسۿپھچۿاجۿںیئ‬ ‫فؽۿامطۿ وۿتۿجاۿكۿ۔ےۿكشیبۿریمۿیۿ ٓا ھكنۿیکۿ یلتۿولۿوۿوفحمۿعۿںیمۿ۔ے‬



‫ۻ۾‪۸‬‬



‫رضحتۿدیسۿادمحۿػافیعۿےنۿدقۿیمۿاخلۿاػواۿدۿرپۿرسۿاكھجایلۿ‬ ‫اوایلۿءۿدقتمۿ نیۿےنۿ وۿحشتۿآمتۿیکۿوالدتۿیکۿ ربۿیرقۿ ابۿوسۿحؼنۿ‬



‫ۼ۾‪۸‬‬ ‫۽۾‪۸‬‬



‫ونۿػۿرعۿنۿںیمۿاپھچۿوہۿاۿصخش‬ ‫باطنثۿ دنۿ مسۿںیہ‪،‬ہؾۿ مسۿاكۿرمۿ ہبۿيڈۿاۿ۔ےۿ‬ ‫اوػۿہؾۿرمۿ ہبۿاكۿجاہیۿ وبۿتۿ دحیلۿہۿ۔ے‬



‫‪۹۶۵‬‬



‫‪۹۶۶‬‬ ‫‪۹۶۶‬‬ ‫‪۹۶۶‬‬



‫ےلہپۿدیۿج یۿ‬ ‫ا نۿااقسلۿاكۿا اجۿّۿاوػۿانۿاكۿوصت‬



‫۾۾‪۸‬‬



‫ػواہلۿاتف ۿوی ۿركا ۿامۿت ۿ و ۿ ہی( وۿت ۿامظع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیک ۿيتۿ‬



‫‪۹۵۸‬‬



‫ ضعۿباطۿنثۿاكۿااحۿدحثۿںیمۿ وہۿػۿنۿوہجاۿ رضۿ۔ںیہۿہكلبۿاملكۿتۿ‬ ‫ءاملۿءۿوۿئاشۿ خۿاكۿدركۿاكۿیفۿ۔ے‬



‫ورعاۿوۿجاۿػاگۿہۿػواۿنثۿںیمۿاحرضۿیۿےسۿقلعتمۿ نیۿوسۿاولۿطۿےكۿ‬ ‫ وات)‬



‫‪Page 30 of 684‬‬



‫‪۹۶۶‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دوۿػواۿںوتۿطۿںیمۿػاۿہؾۿانتۿیفۿاكۿ وۿاتۿ‬



‫‪۹۶۷‬‬



‫اومۿػۿاخۿػقۿاعللۿدہۿا ابۿتۿػاہؾۿرپۿومۿوقۿفۿ۔ںیہ‬



‫ۼ‪۹۶‬‬



‫ہلئسۿدوّ‬



‫‪۹۶۸‬‬



‫ػوۿوۿیفۿخمہلاۿامۿدہیۿنۿیہسۿجامہۿامۿدعۿےسۿانۿاكۿ قلعۿدبۿو یۿ۔ے‬



‫ۼ‪۹۶‬‬



‫اجكۿػواۿہلۿےكۿردنۿػاجۿتۿےكۿجاۿػعۿںیمۿجاۿ چۿوسۿاۿالۿتۿاوػۿاطۿ‬



‫‪۹۶۸‬‬



‫مسجۿمسجۿ اہۿدتۿںیمۿرصحنمۿ۔ںیہۿمسجۿٕزاۿیلۿ یھۿوكۿیئۿزۿ۔ے‬



‫ۼ‪۹۶‬‬



‫اكۿ وات‬ ‫ایك ۿ و ۿت ۿامظع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿيت ۿورعا ۿو ۿوضح ۿػ ۿ یلۿ‬



‫‪۹۶۸‬‬



‫اهللۿہیلعۿوملسۿوكۿدنكۿد ۿدجاۿ‬ ‫ایكۿوضحۿػۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿاكۿہیۿفؽۿامطۿ۔ےۿہكۿریمۿعۿدعبۿاارۿیبنۿ‬



‫‪۹۶۹‬‬



‫وہۿجاۿفوۿوہۿوریۿاطۿوریۿوہ ےتۿ‬



‫كشۿ۔ںیہۿہكۿػووۿدافۿػقۿیکۿفرۿفۿ وصۿ ۿ وتۿاۿرتۿہۿںیمۿحؼوۿلۿ‬



‫ذ‬ ‫وۿوعصدۿو عۿوۿ مكظۿومریہۿارعۿا ۿمسجۿوۿنامساینتۿاعطقۿوسنمتۿںیہ‬



‫اػواۿوۿدہشۿاۿءۿاكۿ ویۿہۿاہۿ ےۿٌشتۿاھكۿجاۿجاحثۿ۔ے‬



‫ۼ‪۹۶‬‬ ‫ۼ‪۹۶‬‬



‫ایك ۿاػوا ۿو ۿیک ۿػ لیب ۿ و ۿت ۿامظع ۿےن ۿزع ۿػا ۿ لی ۿہیلع ۿانسال ۿّ ۿےسۿ‬ ‫ً‬ ‫ھصسیۿج ی‬



‫‪۹۶۹‬‬



‫رضحت ۿاحؼ ۿامیہ ۿا ن ۿػوس ۿل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملسۿاك ۿٌشت ۿںیمۿ‬ ‫ادۿتۿػاضۿمتۿ رۿػیۿركۿجاۿ‬



‫۽‪۹۶‬‬



‫ایكۿاّۿام وۿس نیۿدیسۿہۿماۿص ہۿدصۿر ہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعۿےنۿػوۿوۿ‬ ‫ وۿتۿامظعۿوكۿدودھۿجالۿجاۿ‬



‫‪۹۶۹‬‬



‫ وۿاتۿوسۿالۿربمن‪ ۸‬ۿ‬



‫۽‪۹۶‬‬



‫وعۿاّۿےك ۿ دیقۿہۿںیمۿہی ۿجا ۿت ۿیمجۿوہۿیئۿ۔ےۿہك ۿ وۿت ۿجا ۿكۿاكۿ‬ ‫رم ہب ۿدص ۿقی ۿاربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿ یھ ۿػجا ۿدہ ۿ۔ے ۿان ۿیکۿ‬ ‫ایكۿٌزصشتۿ۔ےۿ‬



‫‪۹۶۹‬‬



‫ػ لیبۿاػواوۿنیھچۿانیلۿرخۿاۿافۿتۿرتخمۿہعۿاہجۿلۿےسۿ۔ے‬



‫۽‪۹۶‬‬



‫ وۿاتۿوساۿلۿربمن‪ ۷‬ۿ‬



‫‪۹۶۹‬‬



‫ػ لۿٓالۿہكئ‪،‬اوایل‪ ،‬رشۿےسۿجاالۿامجۿفۿالضۿںیہۿ‬



‫۽‪۹۶‬‬



‫ادقاۿّۿوبنۿتۿںیمۿمریۿیبنۿاكۿہصحۿ۔ںیہۿ‬



‫ۺ‪۹۶‬‬



‫ریمۿعۿدعبۿیبنۿوہۿجاۿفوۿ رمۿوہۿجاۿ‬



‫ۺ‪۹۶‬‬



‫ وۿاتۿوسۿاۿلۿربمنۿۺ ۿ‬ ‫وقث ۿػوك ۿت ۿحؼ ۿاق ۿجا ۿوعص ۿد ۿرع ۿن ۿ و ۿت ۿجا ۿك ۿاك ۿجا ۿ ے ۿػوس ۿلۿ‬ ‫ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےكۿ ےچیۿارۿدطۿػانھكۿنۿرشۿماۿاحۿلۿ۔ےۿنۿماالۿ‬



‫۾‪۹۶‬‬ ‫‪۹۷۵‬‬



‫اارۿاحؼاۿمیہۿےتیجۿفوۿدصۿقیۿوۿربمغیپۿوہ ےتۿ‬



‫ۺ‪۹۶‬‬



‫دسػہایہتنملۿجاۿرابتۿػۿااسجۿّۿےكۿٓصسلاۿ ےۿرعۿوۿوۿ۔ےۿنۿہكۿجاۿرابتۿػۿ‬



‫‪۹۷۵‬‬



‫اباۿدمحمۿ وۿینیۿاكۿاقمۿّ‬



‫ۻ‪۹۶‬‬



‫اػواۿوۿےكۿ‬ ‫ااكۿحؼۿاوایلۿءۿاكۿرعوۿوۿػوۿاحۿین‬



‫‪۹۷۵‬‬



‫ وۿاۿتۿوسالۿربمن‪ ۹‬ۿ‬



‫ۻ‪۹۶‬‬



‫‪Page 31 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دنبۿاگۿطۿيڈۿاۿاكۿوضحۿػۿػواحۿین‬



‫‪۹۷۶‬‬



‫اناْشیخْالْكْل ْ‬



‫‪۹‬ۻ‪۸‬‬



‫واۿطۿجالۿلۿوۿاّۿمیلسۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿ‬



‫‪۹۷۶‬‬



‫جڈركۿہۿوۿتمظۿاحۿػہثۿ نۿامعنۿطۿوۿنب مۿ نۿدبعۿاهللۿػۿیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫‪۹۷۸‬‬



‫رسۿاكۿػۿ وۿتۿامظعۿےكۿدوۿرصعمۿوۿویلۿطۿاكۿرخۿاوۿنیسحۿ‬ ‫دیسجاۿٌظؾۿہیلعۿانسالۿّۿاكۿاراہۿػۿمیظع‬



‫‪۹‬ۻ‪۸‬‬ ‫‪۹‬ۻ‪۸‬‬



‫امہنع‬ ‫ونۿػۿرعۿنۿںیمۿزاحثۿرمۿدۿ‬



‫‪۹۷۹‬‬



‫ وت ۿامظع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿا ےن ۿرم ۿجڈ ۿن ۿ تیم ۿرس ۿاك ۿػۿ‬ ‫دوۿماملۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےكۿ ےھچیۿيتۿارسۿیۿ تیۿا ومعمۿػۿںیمۿامنۿ‬



‫‪۹۷۹‬‬



‫اهللۿزعۿوۿلجۿےكۿجاۿومۿطۿاكۿامشۿػۿ۔ںیہۿہكۿانۿیکۿواۿںینۿمریۿدحمودۿ‬



‫ۺۻ‪۸‬‬



‫ںیہ‬ ‫ػوسۿلۿاهللۿ یلۿاهلل ۿہیلعۿوملسۿےكۿجاۿّۿرثكت ۿںیہ‪،‬فنصمۿہیلعۿ‬



‫ۺۻ‪۸‬‬



‫ارلۿہمحۿےنۿیرقۿ ابۿوچۿدہۿوسۿجاۿ ےۿںیہ‬



‫ػۿیڑیھۿ‬ ‫كضؾۿتۿا امۿءۿرشۿفۿیمسمۿےسۿجاۿ یۿ۔ے‬



‫رمۿ ہیۿافۿػوقۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز "جاۿیبۿاحثۿوایمۿجاۿػوسۿل‬ ‫رضحاۿتۿئاش خۿركۿاّۿےكۿكتوۿّۿ دنۿػا ۿہؾۿیۿدح ۿ انۿلالۿط ۿےس ۿلالۿطۿ‬



‫ۻ‪۹۷‬‬



‫ںیمۿرصحنمۿ۔ںیہ‬ ‫ذمَۃ ۿاال ۿا ۿرسا ۿػ ۿاوػ ۿان ۿےك ۿفنصم ۿےك ۿيال ۿف ۿاجك ۿ رح ۿینی ۿےك ۿػواۿ‬



‫ۻ‪۹۷‬‬



‫ےلۿاكۿدركۿ‬ ‫يالۿ ہۿكالۿّ(جاۿہلمجل)‬



‫ۼ‪۹۷‬‬



‫ہلئسۿجاۿہثل‬



‫ۼ‪۹۷‬‬



‫اتمعنۿمہیلعۿےكۿراۿػۿوطۿفؽۿوقطۿےكۿرسۿداػۿاجصزاۿءۿںیہ‬ ‫اجصزاۿءۿےكۿرسۿداػۿدمحمۿ یفطصۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿ‬



‫ۻۻ‪۸‬‬



‫ہفحتۿاقدػہیۿرشۿفیۿایلعۿدػۿ ہۿیکۿ دنتسۿاتكۿتۿ۔ےۿ‬



‫۾‪۹۷‬‬



‫اجك ۿن ریس ۿےك ۿباط ق ۿہؾ ۿآ حث ۿ تع ۿ یفطص ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملسۿ‬



‫ۻۻ‪۸‬‬



‫يالۿ ہۿ وۿاتۿاھتۿونۿیۿوۿدویۿدنبۿ‬ ‫اخۿفوۿطۿٌشتۿدیسۿہۿافۿہمطۿاالۿہؾۿاۿءۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعۿاخساۿینۿلكشۿ‬



‫‪۹۸۶‬‬



‫"ۻ‪۹۷‬‬



‫الصرْاْطْالمستِیم ایكۿ۔ے‬



‫ۺۻ‪۸‬‬



‫ۻۻ‪۸‬‬ ‫ۻۻ‪۸‬‬



‫۔ے ۿ‬ ‫‪۶‬ۻ‪۸‬‬



‫ںیمۿ وۿػۿںیہۿاوػۿضیحۿوۿافنۿنۿےسۿجاۿكۿںیہ‬ ‫ دیقۿہۿایكۿزۿ۔ے‬



‫‪۷‬ۻ‪۸‬‬



‫رضح ۿت ۿ و ۿت ۿامظع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿوك ۿط ۿوك ۿط ۿےس ۿاوایل ۿءۿ‬



‫‪۷‬ۻ‪۸‬‬



‫اےھچۿوخۿاتۿرپۿلمعۿوخۿتۿ۔ےۿاوػۿا اھۿوہۿہكۿومۿاقفۿرشۿفۿوہۿ‬ ‫ومۿالۿ ےۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿالۿلۿاكۿفؽۿوكۿامۿػےنۿوۿاالۿہصۿ‬



‫ۻۻ‪۸‬‬



‫ےبۿا ۿ۔ے‬ ‫انتسۿانحۿنۿوكۿٌشتۿاكۿدػٌتۿیانۿجاۿاجۿاگیۿ‬



‫ۻۻ‪۸‬‬



‫ػواہل ْتزنیہْالمْكاْنۃْالحیدْریہْعنْوصمہْعہدْالجاْھلیہْ‬



‫(رضحۿتۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿیھبكۿ یھۿرشۿكۿاكۿ‬



‫ےسۿالضۿںیہ‬



‫اػاكتۿتۿنۿركۿےنۿاكۿدمعۿہۿادۿ لۿایبۿط)‬ ‫انمۿقثۿ وۿتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫ۻۻ‪۸‬‬



‫‪۷‬ۻ‪۸‬‬



‫‪Page 32 of 684‬‬



‫‪۹۸۸‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫رضحۿتۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿینتكۿ رمۿںیمۿاامیۿطۿالۿ ے‬



‫‪۹۸۹‬‬



‫ٓا حث ۿرك ۿہم"ذلكْانْلمْیْكْنْربكْم لكْالِرْیْبظلمْوْاھل اْ‬



‫‪۹۹۷‬‬



‫غقلون"ںیمۿوكطۿےسۿرذاتۿیکۿیفنۿ۔ےۿاوػۿ تلفۿےسۿایكۿرماۿدۿ۔ے‬



‫ وۿماۿلقۿہچبۿاوالۿّۿالۿ ےۿمكۿاوالۿّۿںیمۿوہۿ لقتسۿجاۿذاتۿ۔ے‬



‫‪۹۸۹‬‬



‫لبقۿتثعبۿو وۿتۿاامیۿطۿاوػۿرحٕتۿرفكۿدوۿونۿطۿ۔ںیہ‬



‫‪۹۹۹‬‬



‫ہچبۿلبقۿولبۿفۿدنۿںیمۿا ےنۿواۿدلۿنۿاكۿجاۿ عۿ۔ےۿہكۿوخۿدۿاملسمطۿ‬



‫ۻ‪۹۸‬‬



‫ػوسۿلۿاهللۿ یل اهللۿہیلعۿوملسۿےكۿوۿادلۿنۿركۿنیمۿرفكۿےسۿزہۿ‬



‫ۺ‪۹۹‬‬



‫نۿوہاوہۿ‬ ‫رضح ۿت ۿدیح ۿػ ۿرك ۿاػ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیک ۿرپ ۿوػن ۿدیس ۿارل ۿ لۿ‬



‫ںیہ‬ ‫ۻ‪۹۸‬‬



‫ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےكۿانكۿػادقۿنۿںیمۿوہۿیئ‬



‫ػامۿنۿرتفۿتۿںیمۿرضحتۿافۿہمطۿتنبۿادسۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعومۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۹‬‬



‫دحۿہۿجاۿزاۿہلفۿںیھت‬



‫وتبۿطۿیکۿ اجۿيتۿےسۿ ٓا تۿاكۿداۿ نۿیھبكۿآ ولۿدہۿنۿوہۿا‬



‫ۻ‪۹۸‬‬



‫جاۿامجۿفۿاہمئۿاواۿرعۿہۿنسحۿوۿحبقۿٕؾتااۿرشۿیعۿںیہ‬



‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬



‫بقل"رك ۿّ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿوہہج"اك ۿوصت ۿدص ۿق ۿ قتش ۿس ا ۿّ ۿ دب ۿا ۿوكۿ‬



‫ۼ‪۹۸‬‬



‫نسحۿوۿحبقۿےكۿجاۿػعۿںیمۿ ضعۿاہمئۿامۿرتۿجڈۿہیۿاكۿومۿفۿ‬



‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬



‫زلتسمّۿ۔ے‬



‫ذ‬ ‫رفكۿذ بۿےبۿادػاۿكۿوۿ مزضؾۿجاۿوصتمػۿ‬



‫ۼ‪۹۸‬‬



‫ وبۿتۿاكۿیفۿےكۿ اتحۿوۿدواۿرمۿ‬



‫۽‪۹۸‬‬



‫نسحۿوۿحبقۿےكۿجاۿػعۿںیمۿ نیۿاوقاۿلۿںیہ‬ ‫رفكۿاٌشتۿاعمۿیصۿ۔ے‬



‫ارمۿاول‬



‫۽‪۹۸‬‬



‫ارمۿدوّ‬



‫۽‪۹۸‬‬



‫اافتنۿ ےۿماۿّۿزلتسمّۿاافتنۿ ےۿاخۿ ۿ۔ے‬ ‫جاۿھجمسۿےچبۿوكۿحشعشتۿواۿدلن"جاۿداػۿاكۿفؽ"ےنہكۿاكۿایكۿ ینعۿ۔ے‬



‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬



‫الہۿرتفۿتۿ نیۿ مسۿرپۿںیہ‪،‬ومۿدح‪،‬رشمۿك‪،‬اوػۿزاۿلفۿ‬ ‫ی ُهۿ نۿواۿمدۿہۿاوػۿػجڈۿ نۿ رمۿوۿ نۿلیفنۿاكۿجڈركۿہ(احۿ)ہی)‬



‫۽‪۹۸‬‬



‫ہلئسۿذموكۿػہۿںیمۿابعۿػاۿتۿءاملۿء ۿ‬



‫‪۹‬ۺ‪۹‬‬



‫۽‪۹۸‬‬



‫لیمك ۿ‬ ‫انمۿقثۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫دص ۿقی ۿاربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿیھبك ۿحث ۿرپ ۿیتس ۿ۔ںیہ ۿیک ۿہكلبۿ‬ ‫نپچبۿںیمۿ رھتۿامۿػۿركۿحثۿوكۿٕز ۿےكۿجفۿارۿدجا ۿ‬



‫ۻۺ‪۹‬‬



‫كالۿہمۿػػاقۿینۿاوػۿدرگیۿاہمئ(الہۿرتفۿتۿےكۿجاۿػعۿںیم)ابعػات‬ ‫ٓا حثۿركۿہم"وماْكناْمعذبنیْحیتْنبعثْرسوْال"یکۿن ریس‬



‫‪۹۹۶‬‬



‫یس‬ ‫مریۿیعطقۿادلۿالۿلۃۿ صۿےسۿااحۿدحثۿ َُ ۿےكۿػدۿاكۿاػاكتۿتۿ۔ںیہۿ‬



‫‪۹۹۷‬‬



‫۾‪۹۸‬‬



‫ایكۿاجۿاتكۿ‬



‫‪Page 33 of 684‬‬



‫‪۷‬ۺ‪۹‬‬ ‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬ ‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬



‫ۻۺ‪۹‬‬ ‫ۻۺ‪۹‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫با ۿقث ۿوال ۿدت ۿدصقی ۿاربک ۿ ٓا ت ۿیک ۿوا ۿدل ۿہ ۿام ۿيڈ ۿہ ۿوك ۿاہ ۿخ ۿیبی ۿیکۿ‬ ‫خساػت ۿ‬ ‫وس ۿہل ۿحؼ ۿن ۿیک ۿ رم ۿےسۿےل ۿرك ۿ ٓا رخ ۿدّ ۿجك ۿدص ۿقی ۿاربک ۿػیض ۿاهللۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫ۻۺ‪۹‬‬



‫فنصمۿہیلعۿارلۿہمحۿیکۿقیقحتۿاقیۿ‬



‫‪۷‬ۻ‪۹‬‬



‫ۼۺ‪۹‬‬



‫دصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿاتیلضفۿ‬



‫‪۷‬ۻ‪۹‬‬



‫اعتیٰلۿمز ۿیبنۿجاۿكۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوملس یکۿ تیعۿوۿوخۿ ونۿدیۿ‬ ‫ںیمۿػ۔ے ۿاوػ ۿس اۿٕت ۿجك ۿػںیہ ۿےگ ۿہكلب ۿوضح ۿػ ۿرپونػ ۿےك ۿواھۿ‬ ‫دلخۿحؼۿںیۿںیمۿدالخۿوہۿطۿےگ ۿ‬ ‫ان ۿوسال ۿاك ۿ و ۿات ۿہك ۿرضحۿت ۿیلعۿرمۿر یۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿ‬ ‫اار ۿ ہشیم ۿاملسم ۿط ۿ ےھ ۿفو ۿرھپ ۿ ری ۿہ ۿجا ۿدن ۿجا ۿون ۿجا ۿ ٓا ھ ۿحؼ ۿن ۿیک ۿ رمۿ‬



‫۽ۺ‪۹‬‬



‫ابعۿػاۿتۿءاملۿءۿےسۿجاۿدیئۿ‬



‫‪۸‬ۻ‪۹‬‬



‫ںیمۿاوالۿّۿالۿےنۿاكۿایكۿ ینعۿ۔ے ۿ‬ ‫۾ۺ‪۹‬‬



‫رضح ۿت ۿوم ۿال ۿیلع ۿرك ۿّ ۿاهلل ۿوہہج ۿاركل ۿمی ۿاوػ ۿدصقی ۿاربک ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿمز ۿ ہشیمۿےسۿاملسمۿطۿںیہۿاوػۿادبۿاۿالۿۤۿجاۿدۿجكۿػںیہۿےگ ۿ‬ ‫ذموكػہ ۿجا ۿال ۿدون ۿط ۿحؼػوگط ۿاك ۿما ۿمل ۿدػحث ۿےس ۿػوػ ۿوالدت ۿاوالّۿ‬ ‫ذ‬ ‫ذ‬ ‫ٓصزات ‪،‬نسۿوالدت ۿےسۿنس ۿ مزضؾ ۿجك ۿاوال ۿّ ۿ رطی ۿاوػ ۿنس ۿ مزضؾۿ‬ ‫ےسۿػوػۿتثعبۿجكۿاوالۿّۿفوۿدیحۿیۿاھتۿ‬



‫۾ۺ‪۹‬‬



‫لضۿزجیئۿاوػۿلضۿیلكۿںیمۿفؽۿقۿ‬



‫‪۹‬ۻ‪۹‬‬



‫مكۿےبۿیوصػۿوكحۿّۿہیلعۿاحۿلۿیعطقۿ۔ے‬



‫‪۵‬ۻ‪۹‬‬



‫سجۿزۿےسۿد‪،‬نۿاصالۿاخۿیلۿوہۿانۿیکۿ دصۿقیۿوۿذ بۿدوۿونۿطۿ‬



‫‪۵‬ۻ‪۹‬‬



‫لضۿزجیئۿٕمطوۿلۿوكۿ یھۿالضۿرپۿ لۿاتكۿ۔ےۿ‬ ‫رضحتۿیلعۿرمۿر یۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿدقۿمیۿاالۿوالۿّۿوہۿےنۿ‬ ‫ےكۿجاۿػعۿںیمۿاجكۿوسۿالۿاكۿ وۿات‬



‫‪۹‬ۻ‪۹‬‬



‫اعتیٰلۿامہنعۿاكۿاقمۿّۿورمۿ ہب‬



‫عنتممۿ یلقۿ۔ے‬ ‫ػامۿطۿرتفتۿںیمۿفرۿفۿفوۿدیحۿادۿاػۿاوالۿّۿانمعۿ اجۿتۿوجاۿیفۿرفكۿ‬



‫اریم ۿام و ۿس نی ۿاف ۿػوق ۿامظع ۿو ۿاریم ۿام و ۿس نیۿامثع ۿط ۿینغ ۿػیض ۿاهللۿ‬



‫ۺۻ‪۹‬‬



‫‪۵‬ۻ‪۹‬‬



‫ج یۿ‬



‫ٓا حث ۿرك ۿہم"ماْكنتْتدریْماالك ٰتبْوْالْاالْیماْنْوْلْكْنْ‬



‫جعلناْہْنورا"یکۿن ریسۿ‬ ‫ افۿتۿالمیۿیکۿدوۿںیمسۿںیہ(‪)۶‬وہۿنجۿیکۿورعۿتۿ یلقۿدولیلۿطۿ‬



‫دصقی ۿو ۿرم ۿر ی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع ۿیک ۿ تبس ۿہی ۿاافلع ۿہك ۿلال ۿطۿ‬ ‫دطۿاملسمۿطۿوہۿ ےۿانۿػوػۿاوالۿّۿالۿ ےۿاطۿےكۿاوالۿّۿوا قۿےكۿ‬



‫ےس ۿوہ ۿیت ۿ۔ے(‪)۷‬وہ ۿنج ۿیک ۿورع ۿتۿ یعم ۿدولیل ۿط ۿےك ۿریغۿ‬



‫ل اۿفلۿ۔ںیہ‬



‫نكممۿ۔ںیہ‬



‫فنصمۿہیلعۿارلۿہمحۿیکۿیرقۿریۿےسۿػواۿضف اكۿیفنۿيالۿتۿدصۿیقۿ‬ ‫رپۿاجكۿيمسلاۿنۿا دتالۿلۿاوػۿوییہنۿہیلیضفۿاكۿدقۿّۿاوالۿّۿوكۿاخۿ ہۿ‬



‫‪۶‬ۻ‪۹‬‬



‫‪۷‬ۻ‪۹‬‬



‫رضحۿتۿرمۿوضتۿیۿقؽۿاۿػۿدےنیۿاكۿجاۿہ ۿ ایۿلۿادۿوفۿفۿوۿ وہقۿػۿوہۿہ اۿ‬



‫‪Page 34 of 684‬‬



‫ۺۻ‪۹‬‬ ‫ۻۻ‪۹‬‬



‫ۻۻ‪۹‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫ػواۿہلۿغاْیۃْالتحِیقْفْاماْمۃْالعیلْوْالصدیق(رضحۿتۿاباۿركبۿ‬ ‫دص ۿقی ۿاوػ ۿرضح ۿت ۿیلع ۿرم ۿر ی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع ۿیک ۿيال ۿتۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫۾ۻ‪۹‬‬



‫اواۿػہۿربمن۽جاربمن۾ ۿ‬



‫ۻۼ‪۹‬‬



‫اكایبط)‬ ‫دوۿولئسمۿطۿرپۿلمتشمۿااتفتسء ۿ‬



‫۾ۻ‪۹‬‬



‫اواۿػہۿربمن‪ ۶۵‬ۿ‬



‫ۼۼ‪۹‬‬



‫ہلئسۿاولۿ‬



‫۾ۻ‪۹‬‬



‫ہلئسۿدوّۿ‬



‫۽ۼ‪۹‬‬



‫ػوس ۿل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿوقث ۿػيتت ۿجا ۿیسك ۿاوػۿ‬ ‫خ‬ ‫وقثۿا ےنۿدعبۿاانۿاجۿ سصظۿزكۿوكۿقػۿایك ۿ‬



‫۾ۻ‪۹‬‬



‫افلخءۿ ہثلۿػوضۿاطۿاهللۿاعتیٰلۿمہیلعۿےسۿ ٓا جاۿرضحتۿیلعۿػیضۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿمز ۿالضۿ ےھۿجاۿمك‬



‫۽ۼ‪۹‬‬



‫اجۿینیشنۿاوػۿاینۿحثۿدوۿ مسۿرپ۔ے ۿ‬



‫۾ۻ‪۹‬‬



‫اتیلضفۿافلخۿءۿاػہعب‬



‫۽ۼ‪۹‬‬



‫ مسۿاولۿزجیئۿدیقمۿہكۿاامۿّۿیسكۿاخۿ ۿاكۿّۿجاۿاخۿ ۿاقمۿّۿرپۿماۿػۿیضۿ‬ ‫روۿػۿرپۿیسكۿاخۿ ۿوقثۿےكۿ ےیۿدوۿرسۿعۿوكۿاانۿجاۿحثۿركۿع ۿ‬ ‫ح‬ ‫ ضعۿزجیئۿدیقمۿجاۿ زصظۿےكۿا امۿءۿارۿایم ۿ‬ ‫ مسۿدوّۿیلكۿقلطمۿہكۿایحۿتۿٕبسَت ۿےسۿ عمۿ۔ںیہۿوہۿیت ۿ‬



‫۾ۻ‪۹‬‬



‫افلخۿءۿںیمۿجاۿمہۿرتۿبیتۿتیلضف‬



‫۽ۼ‪۹‬‬



‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬



‫خ‬ ‫حشضِس‬ ‫اجۿ سصظۿیلكۿقلطمۿےكۿجاۿػعۿںیمۿیلعۿاالۿكالۿطۿ ىۿجاۿّۿیسكۿےكۿ ےیۿ‬ ‫ػوسۿلۿاركۿّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿ صۿفرۿ حۿ۔ںیہۿفؽۿامۿیئ ۿ‬



‫تیلضفۿنیخیشۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿرپۿ دنۿاػواۿدۿاہمئۿاہلصشت‬ ‫ دنۿدححثۿرمۿوضتی‬



‫‪۵‬۽‪۹‬‬ ‫‪۵‬۽‪۹‬‬



‫‪۶‬ۼ‪۹‬‬



‫دحۿحثۿاول‪،‬دوّ‪،‬وسّ‬



‫‪۵‬۽‪۹‬‬



‫ہلئسۿذموكۿػۿہۿیکۿجادیئۿااحدحثۿابمػہكۿےسۿافلخءۿ ہثلۿیکۿيالۿتۿ‬



‫‪۶‬ۼ‪۹‬‬



‫دححثۿاہچۿػّۿ‬



‫‪۶‬۽‪۹‬‬



‫ےكۿجاۿػعۿںیمۿاػواۿد ۿ‬ ‫افلخۿءۿ ہثلۿیکۿيالۿتۿےكۿجاۿػعۿںیمۿاػواۿدیلعۿرمۿر یۿػیضۿاهللۿ‬



‫‪۷‬ۼ‪۹‬‬



‫‪۶‬ۼ‪۹‬‬



‫دححثۿمجنپۿوۿمشش‬



‫‪۷‬۽‪۹‬‬



‫اعتیٰلۿمہنعۿ‬ ‫اینحث ۿیلك ۿقلطم ۿےك ۿجا ۿػع ۿںیم ۿػوس ۿل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملسۿ‬ ‫ےكۿاواۿداۿتۿ ہلیلۿواۿیَ ۿ‬



‫‪۸‬ۼ‪۹‬‬



‫دححثۿمتفہ‪،‬متشہ‪،‬مہن‬



‫‪۸‬۽‪۹‬‬



‫يالۿتۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز‬



‫‪۸‬ۼ‪۹‬‬



‫دحۿحثۿدمہ‬



‫‪۹‬۽‪۹‬‬



‫اواۿػہۿربمن‪ ۶‬ۿ‬



‫‪۹‬ۼ‪۹‬‬



‫اتكۿتۿب اطتۿت"س ع ۿانسۿجف"جا ۿػاگۿہ ۿػوانسم ٓاتۿںیمۿ وبۿلۿ میظۿ‬



‫ۺ۽‪۹‬‬



‫رپۿواۿ عۿوہۿیئ‬ ‫اواۿػہۿربمن‪ ۷‬ۿ‬



‫‪۹‬ۼ‪۹‬‬



‫ریمۿدبعۿاولۿادحۿرگلبۿایمۿہیلعۿارلۿہمحۿےكۿاضفۿلئۿوۿامكۿالۿتۿ‬



‫ۺ۽‪۹‬‬



‫اواۿػہۿربمن‪ ۸‬ۿ‬



‫‪۹‬ۼ‪۹‬‬



‫ہلئسۿلیضفتۿےك ۿجا ۿػعۿںیمۿاتك ۿت"اك ۿ فۿاالۿاتسػ"ےك ۿ دنۿ‬



‫ۻ۽‪۹‬‬



‫اواۿػہۿربمن‪۹‬جاۿربمنۼ ۿ‬



‫ۺۼ‪۹‬‬



‫اابتقوات‬



‫‪Page 35 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وكیئۿویلۿیسكۿیبنۿےكۿدػ ہۿجكۿ۔ںیہۿچنہپۿاتك ۿ‬



‫ۼ۽‪۹‬‬



‫واۿتۿاطۿاحصۿہب ۿركۿاّۿےكۿجاۿّۿنجۿوك ۿدصۿقیۿاربکۿےنۿ ٓا ػاۿدۿفؽامجا‬



‫۾‪۵‬ۺ‬



‫ػوا ۿہلۿالزالْلْاالْنیقْمنْبحرْسبِۃْاالْتیق(اقطزتت ۿدیسۿجاۿ‬ ‫دصقیۿاربکػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )‬



‫‪۶‬۾‪۹‬‬



‫(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنع)‬ ‫واۿطۿحؼوۿلۿاماْمنْاعیطْوا تیق‬



‫‪۶۵‬ۺ‬



‫ہبطۿاتكۿت‬



‫‪۶‬۾‪۹‬‬



‫دص ۿقی ۿاربک ۿےنۿرضح ۿت ۿجال ۿل ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿوك ۿےنتك ۿںیمۿ‬



‫‪۶۶‬ۺ‬



‫رعۿیبۿااعشۿػۿدػۿادۿوۿكالۿہمۿیتفمۿ‪ ،‬یۿیلعۿاخۿطۿہیلعۿارلۿہمحۿ‬



‫‪۷‬۾‪۹‬‬



‫رعۿیبۿااعشۿػۿدػۿادۿوۿومۿالۿجاۿواۿہۿػاضۿیلعۿدنبشقنیۿہیلعۿارلۿہمحۿ‬



‫ۻ۾‪۹‬‬



‫وصتۿفینصتۿاتكۿت‬



‫ۻ۾‪۹‬‬



‫جاۿػۿخۿفینصتۿ‬



‫۾۾‪۹‬‬



‫ہیۿاتكۿتۿفنصمۿیکۿ دنۿػۿ وۿںیۿفینصتۿ۔ے‬



‫‪۵۵‬ۺ‬



‫رخجڈا‬ ‫رضح ۿت ۿامع ۿػ ۿ ن ۿجا ۿرس ۿےك ۿااعش ۿػ ۿدص ۿقی ۿاربک ۿو ۿجال ۿل ۿےك ۿجا ۿػعۿ‬



‫‪۶۶‬ۺ‬



‫ںیم(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنع)‬



‫االتیق ےسۿوكطۿرمۿاۿدۿںیہ( افۿ ریۿیکۿػو ینۿںیم)‬ ‫ایقت ۿےس ۿدص ۿقی ۿاربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿمز ۿوك ۿرم ۿاد ۿ ےنی ۿرپۿد لیۿ‬



‫‪۶۷‬ۺ‬ ‫‪۶۷‬ۺ‬



‫ یلق‬ ‫رضح ۿت ۿوم ۿیل ۿیلع ۿرك ۿّ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿوہہج ۿاركل ۿمی ۿاك ۿ ٓا و ۿن ۿػوا ۿنثۿ‬



‫‪۶۹‬ۺ‬



‫ںیمۿرپۿوػنۿجاۿجاۿ‬ ‫وضح ۿػ ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملس ۿاك ۿفؽ ۿام ۿط"ےھج ۿیسك ۿےك ۿام ۿل ۿےن ۿاانتۿ‬



‫۽‪۶‬ۺ‬



‫افدئۿہۿنۿدجاۿانتجۿاباۿركبۿےكۿامۿلۿےن"‬ ‫ن ریسۿ ٓا حثۿركۿہمۿیاْای اْالناْسْاناْخلِنكم اخل‬



‫‪۵۵‬ۺ‬



‫وضحۿػۿاباۿركبۿےكۿامۿلۿےسۿقؽۿ ۿاداۿفؽۿامۿ ےتۿسجۿفرۿوۿا ےنۿامۿلۿےس‬



‫۾‪۶‬ۺ‬



‫تیلضفۿادۿاۿػۿوقتۿیۿرپۿ۔ے‬ ‫واۿطۿحؼولۿانْا كْرْمكمْعندْاللْاتِكم‬



‫‪۵۶‬ۺ‬ ‫‪۵۷‬ۺ‬



‫دصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿراۿسیلۿہؾاۿػۿدتانۿػۿرخۿوۿركۿجاۿ‬ ‫قطزتت ۿدصۿقیۿاربک ۿںیمۿاجكۿاامیۿط ۿافؽ ۿو ۿػ ۿدحۿحث(ػیضۿاهللۿ‬



‫۾‪۶‬ۺ‬ ‫‪۷۵‬ۺ‬



‫اعتیٰلۿمز )‬



‫واۿطۿحؼوۿلۿاذاْقیلْلكمْتقسحوْاْفْالمجاْلْس اخل‬



‫‪۵۷‬ۺ‬



‫بسنۿرپۿرخفۿاوػۿاومۿاۿلۿرپۿڈنمھگۿیکۿٔماۿ تع(دحۿحثۿےس)‬ ‫واۿطۿحؼۿوۿلۿوسیجنبہاْاالْتیق اخل ۿ‬



‫اباۿركبۿرپۿیسكۿاكۿااسۿا اسۿطۿنۿاھتۿسجۿاكۿدبۿہلۿدجاۿاجۿ ے(ػیضۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿمز )‬



‫‪۷۷‬ۺ‬



‫‪۵۸‬ۺ‬



‫دحۿحثۿںیمۿفوۿجاۿجصزاۿوہۿطۿاهللۿداتیۿ۔ےۿ‬



‫‪۷۸‬ۺ‬



‫ۺ‪۵‬ۺ‬



‫وۿادلۿنۿےكۿا اسۿطۿاوػۿوضحۿػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿ‬ ‫ا اسطۿاكۿفؽۿقۿ‬



‫‪۷۹‬ۺ‬



‫رضحتۿجالۿلۿیکۿ ٓا ػامۿ شۿاوػۿدصۿقیۿاربکۿاكۿ ٓا ػاۿدۿركۿجا(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )‬



‫ۻ‪۵‬ۺ‬



‫كالۿّۿوكۿ ٓا ۿػۿادۿركۿجاۿااسۿ۔ےۿ ےسیۿاےسۿػدنۿہۿركۿجاۿ‬



‫ۺ‪۷‬ۺ‬



‫رضحت ۿمارمۿاوػ ۿدرگیۿ ھۿاحصہبۿوك ۿدصۿقیۿاربک ۿاك ۿ ٓا ػا ۿد ۿرك ۿجا(ػیضۿاهللۿ‬ ‫مسھ‬ ‫اعتیٰلۿ ْ)‬



‫۾‪۵‬ۺ‬



‫‪Page 36 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ركشۿتمعنۿرپۿینعمبۿحؼاءتۿدہمۿاػۿركشۿماالۿاحۿلۿ۔ے‬



‫ۻ‪۷‬ۺ‬



‫وچاھتۿدقمہم‪:‬ایقتۿیک ۿن ریسۿیقتۿركےنۿواالۿفرفۿاباۿدیبعۿہۿاخۿ‬



‫ۻۺۺ‬



‫ػیجۿ۔ے‬ ‫تیلضفۿافۿػوۿقۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫فؽۿہقۿہیلیضفۿاكۿػدۿغیلب‬



‫ۻ‪۷‬ۺ‬



‫اباۿدیبعۿہۿاقۿمسۿ نۿوالۿّۿیکۿفوۿ۔قیۿ‬



‫ۻۺۺ‬



‫ۼ‪۷‬ۺ‬



‫جا ۿوچن ۿاط ۿدقم ۿہم‪:‬ایقش ۿیک ۿن ریس ۿیقش ۿےس ۿل اۿفلۿےك ۿا دتۿالۿلۿاكۿ‬



‫۾ۺۺ‬



‫قطزتت ۿدیسۿجا ۿابعۿنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاوػ ۿا۔ںیہۿالض ۿےنہكۿ‬



‫ۼ‪۷‬ۺ‬



‫ وات‬



‫واولط اكۿػد‬ ‫دص ۿقی ۿاربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿاك ۿرما ۿد ۿانیل ۿ ٓا حث ۿایقت ۿںیم ۿاامج ۿیعۿ‬



‫‪۸۵‬ۺ‬



‫۔ے‬ ‫ہیلیضفۿےكۿ نیۿ اہبۿتۿاكۿػدۿ‬



‫‪۸۵‬ۺ‬



‫ الہۿدقمۿہمۿہكۿاافلۿعۿوكۿا ےنۿػاۿہؾۿےسۿ ریھۿجاۿعنمۿرگمۿہبۿاحۿٌتۿ ۿ‬



‫‪۸۶‬ۺ‬



‫دبعۿارلۿنمحۿ نۿمجلمۿاخۿػیجۿاھتۿ‬



‫‪۷‬ۻۺ‬



‫نشم‬ ‫ہغیصۿالعفۿا طزفۿاكۿ ینع‬



‫‪۸‬ۻۺ‬



‫ن ریسۿجاۿػاۿجتؿیۿاوػۿااھنۿجتؿی‬ ‫نؾل‬ ‫واطۿحؼوۿلۿاطۿارشلۿكۿ ْۿ میظۿ‬



‫ۻۻۺ‬ ‫۾ۻۺ‬



‫جڈۿہۿ‬



‫دورسۿاۿدقمۿہمۿہكۿ افۿ ریۿںیمۿ وۿھچكۿ۔ےۿيتۿواۿٌتۿانقشوۿلۿ۔ںیہۿ‬



‫‪۸۷‬ۺ‬



‫اقۿیضۿاضیبۿوۿیۿاوػۿاقۿیضۿاباۿركبۿواۿ یعۿرپۿاریاۿدۿ‬



‫ۻۼۺ‬



‫ن ریسۿرمۿوفۿفۿ تہۿ وھۿػیۿ۔ےۿاوػۿملعۿن ریسۿیکۿاتیمۿ‬



‫‪۸۷‬ۺ‬



‫ن ریسۿےكۿراۿػۿاروۿلۿاوػۿومۿوضماۿتۿیکۿثحبۿ‬



‫‪۸۸‬ۺ‬



‫ن ریسۿا نۿابعۿنۿیکۿثحبۿ‬



‫۾‪۸‬ۺ‬



‫اباۿدیبعہۿاكۿایقتۿیکۿن ریسۿیقتۿےسۿركۿےنۿرپۿػد ۿ‬ ‫اباۿػاۿنثۿاكۿ ہیتعۿ دیصۿہۿاوػۿرذاتۿںیمۿفیفختۿاكۿایبۿط‬ ‫اامۿّۿػاۿػیۿےكۿوقۿلۿیکۿخطعش ۿ‬



‫۽ۼۺ‬



‫ومۿوضۿفۿاوػۿفیعضۿاوقاۿلۿےكۿناصقجاۿتۿ‬



‫‪۹۷‬ۺ‬



‫دححثۿدنۿاكۿاظنّۿ۔ے ۿرگمۿریقےكۿوساۿيتۿوكۿارما یۿاكادن ہشۿ۔ے ۿ‬



‫ۻ‪۹‬ۺ‬



‫ہقفۿاابثۿتۿ اہبۿتۿاوػۿجاۿداۿطۿ لقۿوكۿاحۿمكۿیانۿركۿ۔ںیہۿاحۿ‬ ‫رضۿوػۿیۿحزصسل ۿجاۿحثۿ افۿ ریۿقؽ ٓا طۿ‬



‫ۻ‪۹‬ۺ‬



‫وقتیۿےكۿدػۿاجۿتۿںیمۿ الہۿدػۿ ہۿرفكۿےسۿہ انۿ۔ےۿ‬ ‫ایقتۿےكۿاعمۿینۿرپۿٔؽۿجڈۿثحب‬ ‫ءاملۿءۿےنۿايسَڈۿاّۿاوػۿفوۿػہیۿوكۿدبۿعۿیکۿدمعۿہۿ مسۿامشۿػۿایكۿ۔ے‬ ‫ن ریسۿزعحؼیۿےكۿاجكۿوقۿلۿرپۿكالۿّ‬



‫ٕقشصاۿ ےۿو تۿےكۿباطۿ قۿن ریسۿركۿےنۿاكۿایبطۿ‬



‫۾‪۹‬ۺ‬



‫شیتۿاۿدقمۿہمۿو وۿہۿجاۿوۿ لۿےكۿایبۿطۿںیم‬ ‫و وۿہۿجاۿو لۿیکۿٕزاۿ۔ںی‬



‫۾‪۹‬ۺ‬



‫اباۿػاۿنثۿےكۿرذاۿتۿںیمۿفیفختۿےسۿقلعتمۿنیحیحۿیکۿدحۿحث‬ ‫رفكۿوۿاامیۿطۿاكۿمكۿػجاۿدہۿوہۿجاۿاامجۿیعۿ۔ےۿاوػۿاٌزالۿفۿ یظفۿ۔ے‬



‫ۿوہۿجاۿ‬



‫ۻ‪۹‬ۺ‬



‫‪۷‬ۺۺ‬



‫‪Page 37 of 684‬‬



‫۾ۼۺ‬ ‫ۺ۽ۺ‬ ‫ۻ۽ۺ‬ ‫ۻ۽ۺ‬ ‫۾۽ۺ‬ ‫‪۸‬۾ۺ‬ ‫ۺ۾ۺ‬ ‫۾۾ۺ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪۵۷‬ۻ‬



‫ایقتۿاوػۿاركۿّ(ینعمبۿالض)ںیمۿفؽۿق‬ ‫وقتیۿیکۿ رعۿفیۿ ٓا جاۿتۿوۿااحۿدحثۿیکۿػوۿ ینۿںیم‬ ‫و ہۿجانث(‪)۸‬‬



‫‪۷۹‬ۻ‬



‫ۻ‪۵‬ۻ‬



‫رطبػۿدرگیۿاابثۿتۿادۿیعۿرپۿ یقطنۿد لیۿ‬



‫ۺ‪۷‬ۻ‬



‫ۼ‪۵‬ۻ‬



‫و ہۿػاہعب(‪)۹‬‬ ‫دحۿحثۿہكۿ مۿںیمۿالضۿوہۿ۔ےۿ وۿ مۿںیمۿایقتۿ۔ےۿ‬



‫ۼ‪۷‬ۻ‬ ‫۽‪۷‬ۻ‬



‫۽‪۵‬ۻ‬



‫ہبطۿحتفۿٓك ۿ‬



‫‪۸۵‬ۻ‬



‫۾‪۵‬ۻ‬



‫ٓا دیمۿیکۿدوۿںیمسۿںیہۿحؼۿوۿیقتۿاوػۿافۿرجۿوۿیقشۿ‬ ‫دحۿحثۿمنْسرہْانْیكوْنْا كْرْمْالناْسْفلؼتقْاللْ‬



‫‪۸۶‬ۻ‬ ‫‪۸۷‬ۻ‬



‫‪۶۵‬ۻ‬



‫و ہۿاخۿزم(ۺ)‬



‫‪۸۷‬ۻ‬



‫تفصۿاكۿاػالۿقۿیسكۿرپۿآ ہدنۿہۿےكۿ احۿعۿےسۿاجمۿػ۔ےۿ‬ ‫نشم‬ ‫قیقحتۿػوضۿیۿجاۿحثۿالعفۿا طزفۿ‬



‫‪۶۵‬ۻ‬



‫اجكۿا رتاۿ ۿاكۿ وۿاتۿ‬



‫‪۸۸‬ۻ‬



‫‪۶۶‬ۻ‬



‫لمجمۿ ٓا حثۿاكۿاارۿایبطۿنۿوہۿاۿفوۿوہۿ اشتۿ اہۿتۿںیمۿامشۿػۿوہۿ ی‬



‫‪۶۷‬ۻ‬



‫و ہۿواۿدن(ۻ)‬ ‫دححثۿالْكْرمْالتِوْیْوْالشرْفْالتوْاْضع‬



‫‪۸۸‬ۻ‬ ‫‪۸۹‬ۻ‬



‫دصقیۿاربکۿاكۿےلہپۿاوالۿّۿالۿجاۿااعشۿػۿ اسۿطۿیکۿػوۿ ینۿںیم‬



‫‪۶۸‬ۻ‬



‫دحۿحثۿالحیاْءْزینۃْوْالتِوْیْكْرْم‬



‫‪۸۹‬ۻ‬



‫واۿطۿدصقیۿاربکۿااعشۿػۿ اسطۿیکۿػوۿ ینۿںیمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿ‬ ‫اتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػۿیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز‬



‫‪۶۸‬ۻ‬ ‫ۻ‪۶‬ۻ‬



‫دححثۿرمۿوۿءۿہتۿمال ۿ‬ ‫دحۿحثۿحسبہْخلِہْوْالشرْفْالتوْاضع‬



‫‪۸۹‬ۻ‬ ‫ۺ‪۸‬ۻ‬



‫ہیلیضفۿیکۿاجكۿ یقطنۿد لیۿاكۿػدۿباۿ وۿہۿ دنۿ‬



‫ۼ‪۶‬ۻ‬



‫دححثۿالْكْرمْالتِویْوكْرمْالمرءْدینہ ۿ‬



‫ۺ‪۸‬ۻ‬



‫و ہۿاول(‪)۶‬‬



‫ۼ‪۶‬ۻ‬



‫ومۿوضۿفۿوۿومحملۿاوػۿورع ہۿوۿركنۿہۿےسۿقلعتمۿاجكۿاضۿےطبۿاكۿاافۿدہۿ‬



‫ۺ‪۸‬ۻ‬



‫الہۿاجۿتیلہۿاكۿبسنۿرپۿرخفۿركۿجاۿ‬



‫۽‪۶‬ۻ‬



‫الۿّۿٌتۿدہعۿےكۿ ےیۿنۿوہۿا رغتۿاۿقۿےكۿ ےیۿوہۿاگ(اضۿ ہطۿ وحۿہی)‬



‫ۼ‪۸‬ۻ‬



‫و ہۿجاۿین(‪)۷‬‬



‫‪۷۵‬ۻ‬



‫ اہبۿتۿاكۿ واۿتۿ دنۿو وۿہۿےس‬ ‫ن ریسۿزعحؼیۿںیمۿوقنمۿلۿاجكۿيسل ۿاكۿ وۿات‬ ‫امسۿلیضفتۿیکۿلیصفتۿوۿ رشۿ ح‬ ‫كالۿہمۿاجۿیمۿہیلعۿارلۿہمحۿےكۿوقۿلۿےسۿا دتۿالۿلۿ‬ ‫ػیضۿارتساۿجاۿدیۿےكۿوقۿلۿےسۿا دتۿالۿل‬ ‫رضحتۿكصہیۿہیلعۿانسالۿّۿیکۿایحۿتۿےسۿاعمۿػہضۿاكۿ وۿاۿت‬ ‫دحۿحث"اخۿہمتۿاكۿارابتۿػۿ۔ے"ےسۿاعمۿػہضۿاكۿ وۿات‬ ‫واۿہۿدبعۿازعلۿحؼۿےكۿاجكۿاػۿواۿدۿرپۿكالۿّۿ‬ ‫ػا حۿذمہتۿرپۿدیسجاۿكصہیۿہیلعۿانسالّۿداینۿںیمۿػدنۿہۿںیہ‬ ‫دمتعمۿوۿر اتۿػۿہیۿ۔ےۿہكۿٌظؾۿہیلعۿانسالۿّۿیبنۿںیہ‬



‫‪۵۶‬ۻ‬



‫‪۵۷‬ۻ‬



‫۽‪۵‬ۻ‬



‫‪۶۵‬ۻ‬



‫‪Page 38 of 684‬‬



‫‪۷۵‬ۻ‬ ‫‪۷۵‬ۻ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫و ہۿواۿ ع(ۼ)‬ ‫دحۿحثۿاْحبْاالعماْلْایلْاللْالصلوْة اخلۿ‬ ‫ااحۿدحثۿاضفۿلئۿاامعۿلۿںیمۿرتۿبیتۿاكۿ ینعۿاوػۿػ مۿبیجۿاكۿػد‬ ‫جڈ لیۿانۿجاۿػعۿںیمۿہكۿكالۿّۿںیمۿ ربۿوكۿدقمۿّۿجاۿ ؤۿرخۿركۿجاۿایكۿ‬ ‫۔تیثیۿػكھزاۿ۔ےۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫ۼ‪۸‬ۻ‬



‫دحۿحثۿانْاویلْالناْسْیبْیوْمْالِیمۃْا كْثرْھمْعیلْالصلوْة‬



‫ۻ‪۹‬ۻ‬



‫۽‪۸‬ۻ‬



‫ءاملۿ ےۿدحۿحثۿیکۿقطزتتۿرپۿا دتۿاالۿلۿ‬ ‫دحۿحثۿاكضؾۿواۿ نۿانصتوۿہیلعۿیفۿلكۿویۿّۿہعمجۿاخل‬



‫ۼ‪۹‬ۻ‬



‫۾‪۸‬ۻ‬



‫لیمك‪،‬دۿاۿوكۿ ربۿرپۿدقمۿّۿركۿےنۿیکۿثحب‬



‫۾‪۹‬ۻ‬



‫ ربۿوكۿدقمۿّۿركۿجاۿكالۿّۿحیصفۿںیمۿجاۿدػۿ۔ںیہ‬



‫۾‪۸‬ۻ‬



‫ وتۿطۿاسبۿاواقۿتۿاػالۿقۿیکۿػاۿہۿ ےتلۿںیہۿاوػۿرضۿوػۿیۿ دیۿںیۿ وھۿػۿ‬



‫۾‪۹‬ۻ‬



‫دقتۿّۿ ربۿرپۿ ضعۿااحۿدحثۿےسۿا دتۿالۿلۿ‬



‫۾‪۸‬ۻ‬



‫دےتۿںیہ‬ ‫ملعۿہقفۿكضؾتۿرمۿاتعج‪،‬ابعۿػاتۿاہقفۿیکۿجالۿنۿےكۿریغۿاحۿ‬



‫‪۵‬ۺۻ‬



‫۽‪۸‬ۻ‬



‫ۼ‪۹‬ۻ‬



‫ۿ‬



‫۔ںیہۿوہۿجا‬ ‫دحۿحثۿخیْكمْالْھلیہ اخل‬ ‫دحۿحثۿخیْنساءْركنبْاالْبل اخل‬



‫‪۹۶‬ۻ‬



‫ دنۿطلغۿح وۿوۿطۿیکۿخساۿطۿد یۿ وۿجاۿ صۿ ویتفۿطۿےنۿاصۿدػۿےئك‬



‫‪۵‬ۺۻ‬



‫‪۹۷‬ۻ‬



‫دحۿحثۿخیْاالْصحاْبْعندْاللْخیْھمْلصاْحبہ اخل‬



‫‪۹۷‬ۻ‬



‫ ربۿوكۿدقمۿّۿركۿےنۿےكۿاكۿتۿوۿمك‬ ‫ٓا حث ۿان ْا كْرمكم ےس ۿقلعتم ۿاجك ۿا رتا ۿ‬



‫‪۷‬ۺۻ‬



‫دحۿحثۿخیْالذْكْرْالخیف‬



‫‪۹۸‬ۻ‬



‫دحۿحثۿافضلْالصدْقۃْسرْایلْفِی‬



‫‪۹۸‬ۻ‬



‫ۿاك ۿوا ۿیف ۿ وۿ‬



‫ات( یقطنۿثحب)‬ ‫جصسنز ‪،‬يللاۿءۿےكۿاجكۿاوػۿا رتاۿ ۿاكۿ وۿاتۿباۿ وۿہۿ ہثلۿ‬ ‫دححث ۿلؼسْالحدْفضلْعیلْاحدْاالْباْلدْین اخل(یسك ۿیکۿ‬ ‫یسكۿرپۿقطزتتۿ۔ںیہۿرگمۿدنۿےس)‬



‫‪۸‬ۺۻ‬



‫‪۵‬ۻۻ‬ ‫‪۶‬ۻۻ‬



‫ٓا حثۿوانْتخقوھاْوتؤتوھاْالقِراءْف وْخیْكم‬



‫‪۹۸‬ۻ‬



‫دحۿحثۿانْافضلْالضحاْیاْاغالْھاْوْاسمنہا‬



‫دححثۿفاْنكْلستْبخیْمنْاسودْوْاحمر اخل(ایسۿہۿافۿّۿاوػۿرسۿ‬ ‫وۿےسۿ مۿوكۿقطزتتۿ۔ںیہۿرگمۿوقتۿیۿےس)‬



‫‪۸‬ۻۻ‬



‫‪۹۹‬ۻ‬



‫دحۿحثۿہبطۿاولۿدافۿ‬



‫‪۸‬ۻۻ‬



‫دحۿحثۿافضلْالعماْلْاالْیماْنْباْللْثمْالجہاْد اخلۿ‬



‫‪۹۹‬ۻ‬



‫دحۿحثۿانْاشدْالناْسْتصدْیِاْللناْس اخل‬ ‫دححث ۿا كْثرْالناسْذنوباْیومْالِیامۃْا كْثرھمْكالماْفیماْ‬



‫ۺ‪۹‬ۻ‬



‫كْلْا كْرْمْا تیق ےكۿ ینعۿیکۿ لیلحۿ نیۿ ویض ۿطۿےسۿااعشۿػ‪:‬قد‬



‫قدرْاللْفالْتنْكْر اخل(اػۿایلعۿرضحۿتۿدقۿنۿرسۿہ)‬ ‫اخۿہمت‪،‬اتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿیکۿیـشعتۿرپۿثحب‬



‫ۺ‪۹‬ۻ‬



‫الیعنیہ ۿ‬



‫‪Page 39 of 684‬‬



‫ۺۻۻ‬



‫ۻۻۻ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫ملعۿنیقیۿاكۿٕزكؼۿاكۿفؽۿاوػۿملعۿ امۿتیۿاكۿٕزكؼۿارماۿہۿوۿدبۿذمہتۿ۔ے‬ ‫وػط ۿاامع ۿل‪،‬ػو ۿحث ۿو ہ ۿرك ۿمی‪،‬ہلئس ۿارس ۿاء ۿ ام ۿوا ۿت ۿومری ۿہ ۿیعطقۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫ۼۻۻ‬



‫امۿكلۿ نۿا سۿاوػۿاتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫ۻۼۻ‬



‫ۼۻۻ‬



‫اامۿّۿامظعۿاباۿہفینحۿاوػۿاتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫ۼۼۻ‬



‫ملعبۿ امۿتیۿںیہۿ‬ ‫زتعمۿہلۿاوػۿاےلگۿػواۿضفۿیکۿمدّۿریفكۿ‬



‫ۼۻۻ‬



‫اامۿّۿواۿ یع اوػۿاتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫ۼۼۻ‬



‫ہیلیضفۿیکۿمدّۿریفك‪،‬نكیلۿاادتۿاف(دبۿذمہتۿوہۿجا)جاۿحثۿ۔ے‬



‫۾ۻۻ‬



‫اتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿرپۿاامجۿفۿاحصۿہبۿ‬



‫۾ۻۻ‬



‫اام ۿّ ۿابا ۿانسحل ۿارعش ۿی اوػ ۿاتیلضف ۿدص ۿقی ۿاربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫مز ۿ‬ ‫اام ۿّ ۿًَۃ ۿاال ۿوالّ ۿزغ ۿایل ۿاوػ ۿاتیلضف ۿدص ۿقی ۿاربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬



‫۽ۼۻ‬



‫دركۿ علطۿا رمقۿنۿاكۿ‬



‫‪۵‬ۼۻ‬



‫اعتۿػۿ ۿ وصۿ ۿاكۿ ینعۿاوػۿانۿیکۿںیمس‬



‫‪۵‬ۼۻ‬



‫۽ۼۻ‬



‫مز ۿ‬



‫احظفۿا ن ۿرجۿمباالۿین ۿاوػ ۿاتیلضف ۿدصۿقی ۿاربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫مز‬ ‫اامۿّۿادمحۿ نۿدمحمۿیبؾالۿینۿاوػۿاتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫۽ۼۻ‬ ‫۽ۼۻ‬



‫مز ۿ‬ ‫ہلئسۿاتیلضفۿںیمۿاملكۿتۿءاملۿءۿےكۿدػبایمطۿقیبطتۿوۿفوۿ‪،‬قی‬



‫‪۶‬ۼۻ‬



‫اامۿّۿدبعۿاابلۿت ۿػػاقۿینۿاوػۿاتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫۽ۼۻ‬



‫ہلئسۿینظۿںیمۿ ٓا ػادیۿاایتخۿػۿركۿےنۿواولۿطۿوكۿہیبنتۿوۿ دہۿجڈۿ‬ ‫ ضعۿوك ۿاخ ۿیطۿاجۿ انۿ رتہۿانۿےسۿہكۿاہمئۿدن ۿںیمۿیسكۿفؽۿقیۿوكۿ‬



‫‪۷‬ۼۻ‬



‫رضحتۿٓالۿیلعۿاقػیۿاوػۿاتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫۽ۼۻ‬



‫‪۸‬ۼۻ‬



‫واہۿدبعازعلحؼۿاوػۿاتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫۽ۼۻ‬



‫اخۿیطۿرہھٹۿاۿجاۿاجۿ ے‬ ‫فؽامۿطۿیلع‪ :‬وۿھجمۿوكۿاباۿركبۿوۿ رمۿرپۿقطزتتۿدعۿاگۿانۿوكۿیرتفیۿیکۿ‬



‫‪۹‬ۼۻ‬



‫نض‬ ‫حس‬ ‫ہفیطل‪:‬دافۿ ىۿاامۿّۿػاػیۿےسۿوسػہۿو ۿا ُیۿاوػ ۿوالیللۿےك ۿاجكی ۿ‬



‫۾ۼۻ‬



‫دحۿاگلوۿط اگ‬ ‫دحۿحثۿادرؤاْالحدْود(دحۿوۿدۿوكۿػعفۿركۿو)‬



‫ۺۼۻ‬



‫وہےنۿرپۿاكتۿ۔ہبیج ۿ‬ ‫نض‬ ‫وسػہۿوا ُیۿوالیللۿےكۿےلسلسۿںیمۿاافۿداۿتۿاامۿّۿادمحۿػاضۿحؼۿولیۿیۿ‬



‫‪۵‬۽ۻ‬



‫دحۿحثۿافۿطۿاالۿامۿّۿاخل(اامۿّۿاكۿدػۿشزۿػۿںیمۿٌؾاۿركۿجاۿ وقۿحثۿںیمۿ‬



‫ۺۼۻ‬



‫ہیلعۿارلۿہمح ۿ‬ ‫ٌؾاۿےسۿ رتہۿ۔ے)‬ ‫ومیمۿطۿ نۿرہماطۿجاۿیعبۿاوػۿاتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫ہفیطل‪ٓ :‬ا جا ۿت ۿرك ۿہم ۿےس ۿلیضفتۿدص ۿقی ۿاربک ۿحؼ ۿوم ۿال ۿیلع ۿرپ ۿاجكۿ‬



‫‪۷‬۽ۻ‬



‫ہتكنۿ۔ہبیج‬ ‫ۻۼۻ‬



‫امتۿّۿاہلجۿاحصۿہبۿاقمۿّۿانفۿوۿاقبۿںیمۿامتۿّۿااكۿحؼۿاوایلۿءۿےسۿدنلبۿوۿجاالۿںیہ‬



‫‪Page 40 of 684‬‬



‫‪۸‬۽ۻ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فہرست ضنيیمسا ئل‬ ‫ وۿماۿلقۿہچبۿاوالۿّۿالۿ ےۿمكۿاوالۿّۿںیمۿوہۿ لقتسۿجاۿذاۿتۿ۔ے‬



‫اقعۿدئۿوكالۿّ‬ ‫عیشت‪،‬ولغۿانسصع ۿاوػۿػضفۿیکۿ رعۿفی‬



‫ۼۼ‬



‫رت ۿبیت ۿيال ۿت ۿو ۿقطزتت ۿیک ۿ رش ۿ ح ۿںیم ۿكال ۿہم ۿ اتف ۿػا ۿین‪،‬ا ن ۿرجۿ ۽ۼ‬



‫‪۹۸۹‬‬



‫ہچبۿلبقۿولبۿفۿدنۿا ےنۿوادلنۿاكۿجاۿ عۿ۔ےۿہكۿوخۿدۿاملسمۿطۿنۿوہۿ ۻ‪۹۸‬‬ ‫اۿوہ‬ ‫رفكۿذ بۿ۔ے‬



‫ۼ‪۹۸‬‬



‫یكمۿاوػۿاامۿّۿامۿكلۿاكۿكلسۿ‬ ‫امثعۿطۿینغۿاوػۿومۿالۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےكۿدػۿبایمۿطۿاتیلضفۿ ۽ۼ‬ ‫ںیمۿٓالۿیلعۿاقۿػیۿہیلعۿارلۿہمحۿاكۿوقۿل‬ ‫۾۾‪۷‬‬ ‫رفكۿوۿاامیۿطۿاكۿمكۿػجاۿدہۿنۿوہۿجاۿاامجۿیعۿ۔ےۿاوػۿاٌزالۿفۿ یظفۿ۔ے‬



‫لبقۿتثعبۿوۿ وۿتۿاامیۿطۿاوػۿرحۿٕتۿرفكۿدوۿونۿطۿ۔ںیہ‬



‫‪۹۹۹‬‬



‫جاۿامجۿفۿاہمئۿاواۿرعۿہۿنسحۿوۿحبقۿٕؾتااۿرشۿیعۿںیہ‬



‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬



‫اهللۿزعۿولجۿےكۿجاۿومۿطۿاكۿامشۿػۿ۔ںیہۿہكۿانۿیکۿواۿںینۿمریۿدحمۿوۿدۿ ۺۻ‪۸‬‬



‫نسحۿوۿحبقۿےكۿجاۿػعۿںیمۿ ضعۿاہمئۿامۿرتۿجڈۿہیۿاكۿ ؤۿفۿ‬



‫‪۶‬ۺ‪۹‬‬



‫ںیہۿ‬ ‫ادقۿاّۿوبنۿتۿںیمۿمریۿیبنۿاكۿہصحۿ۔ںیہ‬ ‫اػواۿوۿدہشۿاۿءۿاكۿ ویۿہۿاہۿ ےۿٌشتۿاھكۿجاۿجاۿحثۿ۔ےۿ‬ ‫ػ لۿٓالۿہكئ‪،‬اوایلۿءۿ رشۿےسۿجاالۿامجۿفۿالضۿںیہ‬



‫ۺ‪۹۶‬‬ ‫ۼ‪۹۶‬‬



‫رفكۿاٌشتۿاعمۿیصۿ۔ے‬ ‫جاۿھجمسۿےچبۿوكۿحشعشتۿواۿدلۿن"جاۿداػۿاكۿفؽ"ےنہكۿاكۿایكۿ ینعۿ۔ے‬



‫۽‪۹۶‬‬



‫‪Page 41 of 684‬‬



‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬ ‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫ػام ۿط ۿرتف ۿت ۿںیم ۿفر ۿف ۿفو ۿدیح ۿاد ۿاػ ۿاوال ۿّ ۿو ۿانم ۿع ۿ اج ۿت ۿو ۿجا ۿیفۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫‪۵‬ۻ‪۹‬‬



‫ ریۿتۿوۿاضفۿلئۿدیسۿارملۿنیلس‬



‫لضۿزجیئۿاوػۿلضۿیلكۿںیمۿفؽۿقۿ‬



‫‪۹‬ۻ‪۹‬‬



‫ػوسۿلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿجاۿّۿرثكۿتۿںیہ‪،‬فنصمۿ‬



‫رفكۿج یۿ‬



‫ۺۻ‪۸‬‬



‫ہیلعۿارلۿہمحۿےنۿیرقۿ ابۿوچۿدہۿوسۿجاۿ ےۿںیہ‬



‫لضۿزجیئۿٕمطوۿلۿاكۿ یھۿالضۿرپۿ لۿاتكۿ۔ے‬



‫‪۹‬ۻ‪۹‬‬



‫وسۿػہۿافۿہحتۿںیمۿوضحۿػۿادقۿنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿفرۿ حۿ‬



‫ۻۻ‪۸‬‬



‫فؽۿہقۿخمطزل ۿاكۿػۿدۿغیلب‬



‫ۼۻ‪۹‬‬



‫ادۿوۿ۔ے‬ ‫اجصزاۿءۿےكۿرسۿداۿػۿدمحمۿ یفطصۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿںیہ‬ ‫اجكۿن ریسۿےك ۿباطۿ قۿہؾ ۿ ٓا حث ۿ تع ۿ یفطصۿ۔ےۿ یلۿاهللۿہیلعۿ‬



‫ۻۻ‪۸‬‬



‫ػاۿ حۿذمہتۿرپۿدیسۿجاۿكصہیۿہیلعۿانسالۿّۿداینۿںیمۿػدنۿہۿںیہ‬



‫‪۶۵‬ۻ‬



‫دمتعمۿوۿر اتۿػۿہیۿ۔ےۿہكۿٌظؾۿہیلعۿانسالۿّۿیبنۿںیہ‬



‫‪۶۵‬ۻ‬



‫ملعۿنیقیۿاكۿٕزكؼۿاكۿفؽۿاوػۿملعۿ امۿتیۿاكۿٕزكؼۿارمۿاہۿوۿدبۿذمہتۿ۔ے‬



‫ۼۻۻ‬



‫وػط ۿاامع ۿل‪،‬ػو ۿتیئ ۿو ہ ۿرك ۿمی‪،‬ہلئس ۿارس ۿا ۿء ۿ امۿوا ۿت ۿو ۿمری ۿہ ۿیعطقۿ‬



‫ۼۻۻ‬



‫ۻۻ‪۸‬‬



‫وملس‬ ‫يت ۿورع ۿاو ۿوضح ۿػ ۿرپ ۿون ۿػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿملسۿیک ۿوسۿاػیۿےكۿ‬ ‫وقثۿحؼاۿقۿاكۿوشۿیۿركۿجاۿ ربۿ لیۿہیلعۿانسالۿّۿاكۿاےسۿہیبنتۿفؽۿامجاۿحؼۿاۿ‬



‫ۺ‪۹۵‬‬



‫قۿاكۿرشۿردنۿ یۿےسۿہنیسپۿہنیسپۿوہۿجاۿاوػۿھاركۿػ نیۿےسۿ ویۿيتۿ‬ ‫وہۿجاۿجاۿحثۿ۔ے‬ ‫وضحۿػۿادقۿنۿ یلۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےنۿآ امۿونۿطۿںیمۿاػواۿوۿ‬ ‫اجصزا ۿء ۿمہیلع ۿانسال ۿّ ۿٌشت ۿںیم ۿجال ۿل ۿدعقم ۿدص ۿق ۿںیم ۿاوسی ۿقؽ ۿینۿ‬



‫۽‪۹۵‬‬



‫اوػۿتشہبۿںیمۿػوۿ ہۿاباۿہحلطۿومریۿہۿوكۿداھكیۿ‬ ‫ػوسۿلۿاهللۿ یلۿہیلعۿوملسۿےكۿواۿدلۿنۿركۿنیمۿرفكۿےسۿزہۿںیہ‬



‫ۺ‪۹۹‬‬



‫ملعبۿ امۿتیۿںیہ‬ ‫زتعمۿہلۿاوػۿاےلگۿػواۿضفۿیکۿمدّۿریفكۿ‬



‫۽ۻۻ‬



‫واۿدلنۿےكۿا اسۿطۿاوػۿوضحۿػۿادقۿنۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےكۿا اسۿ‬ ‫طۿاكۿفؽۿق‬



‫ہیلیضفۿیکۿمدۿّۿریفك‪،‬نكیلۿاادتۿافۿ(دبۿذمہتۿوہۿجا)جاۿحثۿ۔ے‬



‫۾ۻۻ‬



‫وفۿاۿدئۿن ریسۿہی‬



‫اتیلضفۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿرپۿاامجۿفۿاحصۿہب‬ ‫امتۿّۿاہلجۿاحصۿہبۿاقمۿّۿانفۿوۿاقبۿںیمۿامتۿّۿااكۿحؼۿاوۿایلۿءۿےسۿدنلبۿوۿجاۿالںیہۿ‬



‫۾ۻۻ‬



‫"انماْیعمرْمساْجدْاللْ"ےسۿایكۿرمۿاۿدۿ۔ے‬ ‫قؽۿ ٓا طۿرشۿفیۿاوػۿدحۿحثۿوبنۿیۿےسۿایكسۿجاۿدیئۿ‬



‫‪۸‬۽ۻ‬



‫‪Page 42 of 684‬‬



‫‪۷۹‬ۺ‬



‫ۼ‪۶۸‬‬ ‫ۼ‪۶۸‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫ھجمۿوكۿقؽۿ ٓا ۿطۿںیمۿہیۿظفل(بنیْیدْیہ)۽‪۸‬اقمۿامۿتۿرپۿٓالۿ‬ ‫اطۿاقمۿامتۿیکۿقؽۿآ ینۿ ٓا جاتۿاكۿ یلیصفۿایبۿطۿ‬ ‫ فلتخۿ ٓا جاۿتۿقؽۿآ ینۿےسۿ ینعۿ دنۿیکۿواضۿٌتۿ‬ ‫انظؾۿاۿعۿامیقتسملۿایكۿ۔ے‬ ‫انعمتْعلیہم ےكۿراۿػۿوۿطۿفؽۿوقۿطۿےكۿرسۿداۿػۿاجصزاۿءۿںیہ‬ ‫ٓا حثۿركۿہم"وماْكناْمعذبنیْحیتْنبعثْرسوال"یکۿن ریس ۿ‬ ‫ٓا حثۿركۿہم"ذلكْانْلمْ ْی ْكنْربكْم لكْالِرْیْبظلمْوْاھلہاْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫۽ۼ‪۶‬‬



‫ن ریسۿرمۿوفۿفۿ تہۿ وھۿػیۿ۔ےۿاوػۿملعۿن ریسۿیکۿاتیمۿ‬



‫‪۸۷‬ۺ‬



‫۾ۼ‪۶‬‬



‫ن ریسۿےكۿراۿػۿاروۿلۿاوػۿومۿوضۿماۿتۿیکۿثحبۿ‬



‫‪۸۸‬ۺ‬



‫‪۷۶۵‬‬



‫ن ریسۿا نۿابعۿنۿیکۿثحب‬ ‫رضۿوۿػۿیۿہیبنتۿجاۿحثۿ افۿ ریۿقؽۿ ٓا طۿ‬ ‫ٕقشصاۿ ےۿو تۿےكۿباطۿ قۿن ریسۿركۿےنۿاكۿایبۿط‬



‫۾‪۸‬ۺ‬



‫‪۸۷۷‬‬ ‫‪۸۷۷‬‬



‫ۻ‪۹‬ۺ‬ ‫۽‪۹‬ۺ‬



‫‪۹۹۶‬‬



‫ن ریسۿناْراْتلیظ اوػۿان اْتلیظ‬



‫ۻۻۺ‬



‫‪۹۹۷‬‬



‫واۿطۿحؼوۿلۿانْالشرْكْلظلمْعظیم‬



‫۾ۻۺ‬



‫غقلون"ںیم وكۿطۿےسۿرذۿاتۿیکۿیفنۿ۔ےۿاوػۿ تلفۿےسۿایكۿرمۿ‬ ‫ادۿ۔ے‬ ‫ٓا حث ۿرك ۿہم"ماْكنتْتدْرْیْماْ ْالكتبْوْالْاالْیماْنْولْكْنْ‬



‫ۻ‪۹۹‬‬



‫لمجمۿ ٓا حثۿاكۿاارۿایبۿطۿنۿوہۿاۿفوۿوہۿ اشتۿ اہۿتۿںیمۿامشۿػۿوہۿ یۿ‬



‫‪۶۷‬ۻ‬



‫جعلناْہْنوْرا"یکۿن ریسۿ‬ ‫ہیۿاتكۿتۿفنصمۿیکۿ دنۿػۿ وۿںیۿفینصتۿ۔ے‬



‫‪۵۵‬ۺ‬



‫ٓا حثۿانْا كْرْمكم ےسۿقلعتمۿاجكۿاوػۿا رتۿا ۿاكۿواۿیفۿ وات‬



‫‪۸‬ۺۻ‬



‫ن ریسۿ ٓا حثۿركۿہمۿیاْای اْالناْسْاناْخلِنكم اخل‬



‫‪۵۵‬ۺ‬



‫( یقطنۿثحب)‬ ‫نض‬ ‫حس‬ ‫ُ‬ ‫ہفیطل‪:‬داف ۿ ى ۿاامّ ۿػا ۿػی ۿےس ۿوس ۿػہ ۿوا ی ۿاوػ ۿوالیلل ۿےك ۿاجكی ۿوہۿ‬



‫۾ۼۻ‬



‫واۿطۿحؼوۿلْانْا كْرمكمْعندْاللْاتِكم ۿ‬



‫‪۵۷‬ۺ‬



‫ےنۿرپۿاكتۿ۔ہبیج ۿ‬ ‫نض‬ ‫وسۿػہۿوا ُیۿاوػۿوالیللۿےكۿےلسلسۿںیمۿاافداتۿاامۿّۿادمحۿػاضۿحؼۿولیۿ‬



‫‪۵‬۽ۻ‬



‫واۿطۿحؼوۿلۿاذاْقیلْلكمْتقسحوْاْفْالمجاْلس اخل‬



‫‪۵۷‬ۺ‬



‫واۿطۿحؼوۿلۿوسیجنبہاْاالْتیق اخل‬



‫ۺ‪۵‬ۺ‬



‫یۿہیلعۿارلہمح‬ ‫ہفیطل‪ٓ :‬ا جاۿتۿركۿہمۿےسۿلیضفتۿدصۿقیۿحؼۿومۿالۿیلعۿرپۿاجكۿہتكن‬



‫ۿ‬



‫‪۷‬۽ۻ‬



‫۔ہبیج‬



‫وفۿاۿدئۿدحۿجصز‬



‫واۿطۿحؼۿولۿاماْمنْاعیطْواْتیق اخل‬



‫‪۶۵‬ۺ‬



‫ددعتد ۿدح ۿوثیۿطۿےس ۿاایحۿء ۿوصت ۿاك ۿ وبۿت ۿاوػ ۿانۿیک ۿقطزتت ۿرپۿ‬ ‫ذ‬ ‫ فلتخۿبتكۿدحۿحثۿےسۿا یسۿدحۿوثیۿطۿیکۿ ِؼجی(احۿ)ہی)‬



‫‪۷‬ۻ‬



‫االۿیقتۿےسۿوكۿطۿرمۿاۿدۿ۔ے( افۿ ریۿیکۿػو ینۿںیم)‬



‫‪۶۷‬ۺ‬



‫دحۿحثۿاباۿداۿودۿیکۿددعتۿدۿ دنۿںی‬



‫ۺۻ‬



‫‪Page 43 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نتمۿدحۿحثۿاوػۿانۿارمۿیکۿواضۿٌتۿہكۿادۿاػۿدحۿحثۿدمحمۿ نۿاقحسۿںیہ‬



‫ۻۻ‬



‫ا نۿاقحسۿیکۿرمۿویۿدحۿحثۿوكۿاباۿداودۿےنۿحیحۿاہك ۿ‬



‫‪۹‬۽‬



‫دػ ۿاج ۿت ۿنسح ۿںیم ۿػوا ۿحث ۿا ن ۿاقحس ۿایلع ۿدػ ۿ ہ ۿرپ ۿاف ۿحؼ ۿںیہ ۿاوػۿ‬



‫‪۹‬ۼ‬



‫نشتۿا نۿمیلسۿ وۿہقثۿادۿسلۿںیہۿاامۿّۿذنمػۿیۿےنۿاطۿیکۿ دنۿوكۿ‬



‫‪۹‬۽‬



‫ ضعۿاہمئۿےنۿا نۿااحسقۿیکۿدححثۿوكۿحیحۿاوػۿ ضعۿےنۿنسحۿاہكۿ‬



‫ۺۼ‬



‫ۺ۽‬



‫ا نۿاقحسۿیکۿھچكۿرمۿوۿجاۿتۿاہمئۿدحۿحثۿےنۿنجۿیکۿجاۿدیئۿوۿفوۿ۔قیۿ‬ ‫فؽامیئ(احۿ)ہی)‬



‫ۻۼ‬



‫نسحۿاہك‬ ‫ٕ‬ ‫عش‬ ‫اباۿػ ریۿیکۿ عظۿحؼۿواۿحثۿنشتۿوہۿفوۿوبقمۿلۿ۔ے‬ ‫حیح ۿملسم ۿیک ۿ دن ۿدح ۿ ںیث ۿحؼ ۿوا ۿحث ۿابا ۿػ ری ۿےس ۿنشت ۿ۔ںیہۿرگمۿ‬



‫ۻۼ‬



‫اامّۿملسمۿےنۿا۔ںیہۿ یھۿوبقمۿلۿػاھكۿ‬ ‫ػجڈ ن ۿجا ۿحث ۿےس ۿوا ۿدی ۿ ۿہ ۿػ ۿا ۿلوی ۿط ۿےك ۿػمۿیک ۿػوا ۿحث ۿ۔ےۿ‬ ‫ایس ۿػوا ۿحث ۿںیم ۿ۔ے ۿہك ۿ رم ۿےن ۿفؽام ۿجا ۿہك ۿںیم ۿ ٓا حث ۿےك ۿحؼو ۿلۿ‬



‫ایسۿوكۿادینۿدػۿ ہۿیکۿحیحۿاہكۿاججاۿ۔ے ۿ‬



‫دمحمۿا نۿدبعۿاهللۿوقعیۿتۿا نۿہبیشۿا نۿابحۿطۿٕطعتۿػ ریۿیۿاكۿا نۿ‬ ‫اقحسۿیکۿفرۿفۿےسۿدافۿفۿ‬ ‫ػوۿاحثۿںیمۿدبۿیتعۿےكۿ وبۿلۿاوػۿػدۿاكۿایعمۿػۿ‬



‫۾ۼ‬



‫انۿػوۿاحثۿںیمۿقدۿسیلۿ۔ںیہۿہكلبۿدحۿحسیۿػہؾۿیۿ۔ے‬



‫۾ۼ‬



‫ػاویۿیسكۿخیشۿےسۿریثكۿارلۿواۿجاۿتۿوہفوۿظفلۿےسۿےسۿػواۿحثۿںیمۿ‬



‫‪۵‬۽‬



‫ےكۿوقثۿجاۿػۿاگۿہۿػواۿنثۿںیمۿاھتۿ‬ ‫ذ‬ ‫ان ۿدح ۿحث ۿیک ۿیسك ۿ ِؼ ۿجی ۿںیم ۿہی ۿػوا ۿحث ۿےس ۿ رم ۿےس ۿػوس ۿلۿ‬ ‫اهللۿ۔ںیہۿوسۿاۿ ےۿذموكۿػہۿػواۿحثۿےكۿاوػۿانۿںیمۿرضحۿتۿداتۿدہۿ‬ ‫وكۿادۿسلۿاہكۿہ اۿانۿےكۿجاو وۿدۿػواحثۿوبقمۿلۿ۔ےۿ‬ ‫حتف ۿٓك ۿیک ۿدوػوا ںیت ۿ اعتػ ۿ عطقن ۿوہےن ۿےك ۿجاو ود ۿوبقملۿ‬



‫ۺ۽‬ ‫ۺ۽‬



‫ۻ۽‬



‫ۻ۽‬



‫وہںیئ ۿ‬ ‫ یھۿقدۿسیلۿ۔ںیہۿ‬



‫ٕ‬ ‫ٕ‬ ‫اق ۿیض ۿابا ۿویۿفس ۿہیلع ۿارل ۿہمحۿےن ۿا ن ۿاقحس ۿیک ۿ عشعظ ۿاوػ ۿمری ۿ عشعظۿ‬ ‫دوونۿطۿ یۿ مسۿیکۿػواںوتۿطۿےسۿاۿ دتۿالۿلۿایكۿاوػۿءاملۿءۿےكۿحؼدجكۿدہتجمۿاكۿ‬



‫۽۽‬



‫یسكۿدحۿحثۿےسۿا دتالۿلۿركۿجاۿایكسۿحیحصتۿ۔ےۿ‬



‫ػواۿحثۿروطبۿػۿحؼۿولۿا نۿاقحسۿیکۿماۿدتۿج یۿ‬



‫‪۵‬۽‬



‫رمۿاۿلیسۿےكۿارابتۿػاوػۿمدّۿارابتػۿیکۿجاػخ ۿ‬



‫‪۶‬۽‬



‫احصہبۿےكۿرمالیسۿٕؾتااۿوبقملۿدورسوطۿےكۿرمالیسۿہبۿا افۿقۿاامۿّۿ‬ ‫امظعۿوۿاامۿّۿامۿكلۿوۿا نۿيصزفۿوبقمۿل ۿںیہۿاہتبلۿػاۿہؾۿہیۿاوػۿوہمجۿػۿ‬



‫‪۸‬۽‬



‫ۿ‬



‫اباۿداودۿیکۿتمظۿاوػۿانۿیکۿتحۿرپۿ ھۿاامومطۿےكۿ وص‬ ‫دح ۿحث ۿٕسِو ۿہث ۿںیم ۿاام ۿّ ۿػہؾ ۿی ۿےك ۿاكضؾ ۿوا ۿارد ۿوط ۿںیم ۿفر ۿف ۿا نۿ‬ ‫اقحسۿےنۿ یۿیلعۿجا ۿت ۿادجسملۿاوػ ۿنیبۿجڈ ۿہیۿاك ااض ہۿایك‪،‬ل انیۿنیبۿ‬



‫۾۽‬ ‫‪۸‬۾‬



‫جڈہیۿیکۿػجادیتۿوكۿ میلسۿركۿ ےتۿںیہۿاوػۿیلعۿجاۿتۿادجسملۿیکۿػجاۿدیتۿركۿػدۿ‬ ‫ركۿ ےتۿںیہۿہیۿحؼیۿػجاۿدیتۿ۔ے‬



‫نہ‬ ‫ان ۿدح ۿحث ۿیک ۿمد ۿّ ۿ رہ ۿت ۿےس ۿاےك ۿّترتم ۿو ۿك ۿا مف ۿوہ ۿےن ۿاكۿ‬ ‫ا دتۿالۿلۿطلغۿ۔ے‬



‫دحمنیثۿ وۿنسۿ‪۷۵۵‬ےكۿدعبۿوہۿ ےۿ وبۿلۿ۔ںیہۿركۿ ےت‬



‫‪Page 44 of 684‬‬



‫ۼ‪۶۵‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬ ‫اجكۿرمۿ وۿوۿاوػۿل اۿفلۿػوۿاۿحث"االْقاْمۃْاحدْاالْذْاْننی"اكۿجڈۿ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫ۺ‪۶۸‬‬



‫ركۿہۿ‬ ‫ارۿ وربیۿاكۿایبط ۿ‬



‫‪۶‬ۻ‪۷‬‬



‫اباۿداودۿیکۿحیحۿدحۿحثۿےسۿانۿےكۿاعتۿػ ۿاكۿایبۿط‬ ‫رضحۿتۿػتقۿ نۿیلعۿاوػۿرضحۿتۿدبعۿاهللۿ ن ۿوعسمۿدۿیکۿػواجاۿتۿ‬ ‫اوػ ۿدبع ۿاهلل ۿ ن ۿ رم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےك ۿار ۿاك ۿ وات ۿہی ۿ۔ے ۿہكۿ‬



‫‪۷‬ۻ‪۷‬‬



‫ظفل"ینبیغ"ےكۿ ینعۿ بحتسۿقؽۿاػۿدتانۿاہمئۿ اتۿرخۿنۿیکۿایؾالۿوۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬



‫۔ےۿدقتمۿ نیۿےكۿاہیطۿہیۿظفلۿماۿّۿ۔ے‬ ‫ايسِزا ۿت ۿںیمۿوصت ۿ یھۿدا ۿلخۿ۔ےۿاوػ ۿوصت ۿاك ۿاعمۿٓل ۿ ٓا وا ۿطۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬



‫۔ںیہ‬



‫ۻۻ‪۷‬‬



‫اسبۿاواقۿت"ینبیغ"و وۿتۿےكۿ ےیۿ یۿ ٓا ۿجاۿ۔ے‬ ‫ركۿاۿہتۿٕؾتااۿوشۿاۿعفۿےك ۿحؼۿدجكۿہیزو یۿاوػۿاانحۿفۿےكحؼۿدجكۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۶‬‬ ‫‪۹‬ۺ‪۶‬‬



‫ رحۿ یمۿ۔ے‬



‫اطۿاافلۿعۿںیمۿظفلۿیفۿیکۿرظۿ تیۿاجمۿػیۿ۔ےۿو یۿاصۿٌتۿحتفۿاوػۿاصۿ‬ ‫ٌتۿزاۿجۃۿاایبلۿطۿیکۿیرقۿریۿاكۿدافۿدۿ۔ےۿ‬



‫ و ۿارم ۿرك ۿا ۿہت ۿ رح ۿ یم ۿاوػ ۿہیز ۿو ی ۿںیم ۿداحؼ ۿوہ ۿان ۿاك ۿ وھ ۿػجا ۿ یۿ‬



‫ۺۺ‪۶‬‬ ‫‪۷۸۹‬‬



‫ارۿدبعۿاۿهللۿ نۿ رمۿںیمۿولصہۿوعسمۿدیۿےكۿطلغۿ وۿاۿہلۿےسۿظفلۿہیۿاكۿ‬



‫۽ۻ‪۷‬‬



‫ااضۿ ہۿ۔ے‬ ‫ل‬ ‫دركۿجا ُهؾۿیکۿل اتفۿںیمۿدبعاهللۿ نۿوعسمدۿےكۿاجكۿارۿیکۿثحب‬ ‫وفۿاۿدئۿقہنز‬



‫۽۽‪۷‬‬



‫دادنمشنیۿ۔ے‬ ‫ل‬ ‫ػدا مِزاۿػےسۿاعتۿ لۿحیحۿیکۿ رعۿفیۿ‬ ‫اداۿطۿرجفۿلبقۿرجفۿرپۿاعتۿ ل ۿرحۿ نیۿےرا ۿػ ۿعۿاہمئۿےكۿحؼدجكۿمریۿ‬



‫۾‪۷۹‬‬



‫"بنیْیدْیہ"اوػ"عیلْباْبْالمسجد"ںیم ۿاعت ۿػ ۿ ۿےك ۿيسل ۿاكۿ‬



‫ۺ۾‬



‫ربتعمۿوۿجاۿوبقمۿلۿ۔ے‬ ‫قؽۿتۿقلطمۿیکۿن ریسۿںیمۿہ اۿػہۿیہقفۿابعۿػںیت ۿ‬



‫‪۸۹۹‬‬



‫ وات‬ ‫ملع ۿہقف ۿكضؾ ۿت ۿرم ۿا ۿتعج‪،‬ابع ۿػا ۿت ۿاہقف ۿء ۿیک ۿجال ۿن ۿےك ۿریغ ۿاحۿ‬



‫دویۿاػۿںیۿاوػۿوكۿجاۿ ریۿوۿطۿدجسمۿ۔ے(اح)ہی)‬



‫‪۶۶۹‬‬



‫اداۿطۿاوػۿااقۿٕتۿےكۿاقمۿامۿتۿ فلتخۿںیہۿ‬



‫ۻ‪۶۶‬‬



‫ااتفۿء‬



‫اہقفۿیکۿابع ۿػۿتۿںیمۿ ٓا لویۿاۿےلۿظفلۿاقۿولۿاےك ۿ فلتخ ۿاعمینۿیکۿدمعۿہۿ‬



‫‪۶۷۵‬‬



‫وقۿلۿرمۿ وۿوۿرپۿح وۿیۿلہجۿاوػۿرخۿقۿاامجۿفۿ۔ےۿ‬



‫‪۵‬ۺۻ‬



‫ۿ۔ںیہۿوہۿجاۿ‬ ‫۾‪۶۹‬‬



‫لیصفتۿ‬ ‫اداۿطۿوۿااقۿٕتۿںیمۿاغمۿریۿتۿےكۿوۿ وۿہ‬ ‫دجسمۿےكۿاػالۿاقۿتۿاكۿایبۿط‬



‫ۺ‪۶۸‬‬



‫ دنۿطلغۿح وۿوۿطۿیکۿخساۿطۿد یۿ وۿجاۿ صۿ ویتفۿطۿےنۿاصۿدػۿےئك‬



‫ۻ‪۶۸‬‬



‫وفۿاۿدئۿاروۿہیل‬ ‫ماۿّۿےسۿاخۿ ۿرپۿا دتۿالۿلۿاكۿدحۿحثۿےسۿ وبۿتۿ‬



‫‪Page 45 of 684‬‬



‫‪۵‬ۺۻ‬



‫‪۶۷۷‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ہؾۿہؾۿزجیئۿےكۿ ےیۿ دحیلۿہۿ دحیلۿہۿاخۿ ۿ صۿرضۿوػۿیۿ۔ےۿوػۿنۿرشۿ‬



‫‪۶۷۷‬‬



‫تعیۿلطعمۿوہۿاجۿ ےۿ یۿ‬



‫ی‬ ‫مریۿیعطقۿادلۿالۿہلۿ صۿےسۿااحۿدحثۿ ِسَ ۿےكۿػدۿاكۿااكۿػۿ۔ںیہۿایكۿ‬



‫‪۹۹۷‬‬



‫اجۿاتكۿ‬



‫اامۿّۿاقۿیضۿاخۿطۿاوػۿاطۿےكۿمہۿػ ہبۿاہمئۿیکۿرمۿ لۿػوۿاحثۿ یھۿ‬ ‫سمۿلئۿذمہتۿںیمۿامشۿػۿوہۿیتۿ۔ےۿ‬ ‫ فلتخۿءاملۿ ےۿارولۿےكۿایبۿطۿےسۿانۿارمۿاكۿ وبۿتۿہكۿ دنۿقؽۿتۿ‬



‫ۻ‪۷۵‬‬



‫یقیقۿاوػۿیمكحۿدوۿونۿطۿےكۿ ےیۿ ٓا جاۿ۔ے‬ ‫ دنۿاكۿ ینعۿقؽۿتۿداۿلخۿ۔ےۿرگمۿانۿےكۿ ےیۿاناصۿلۿرضۿوۿػہیۿ۔ںیہ‬



‫ۼ‪۷۵‬‬



‫ا امۿءۿارلۿاجۿل‬



‫ۿاكۿ۔ے‬



‫رشۿتعیۿںیمۿارابتۿػۿمكۿ یقطنۿینمۿاكۿ۔ںیہۿمكۿیقیقۿا‬ ‫ٔ‬ ‫ل‬ ‫ہملك ۿادا ۿط ۿیلع ۿا مزضؾ ۿہلمج ۿ ِسمل ۿ۔ے ۿاوػ ۿال ۿوی ۿدط ۿیف ۿادجسمل ۿفر ۿايۃۿ‬ ‫انش ۿ۔ےۿانۿيصشتۿےسۿ یھۿارابتۿػۿایسۿاكۿ۔ےۿ‬



‫ۼ‪۷۷‬‬ ‫۽‪۷۷‬‬



‫ایفسطۿ نۿمزصز ۿاوػۿاباۿاعمۿوہیۿےسۿا نۿاقحسۿیکۿفوۿ۔قیۿ‬ ‫ا نۿاقحسۿےكۿيالۿفۿ دنۿاالاامۿتۿیکۿرتۿدجڈ(احۿ)ہی)‬



‫ۼۻ‬



‫اامجۿفۿاوػۿاعت لۿ‬



‫۽‪۷۷‬‬



‫اامۿّۿاباۿاثیللۿاامۿّۿہبعشۿیلعۿا نۿادۿینیۿاامۿّۿػہؾۿیۿےسۿا نۿاقحسۿ‬



‫‪۵‬ۼ‬



‫‪۶۷۹‬‬



‫سجۿزۿےسۿد‪،‬نۿاصالۿاخۿیلۿوہۿانۿیکۿ دصقیۿوۿذ بۿدوۿونۿطۿ‬



‫‪۵‬ۻ‪۹‬‬



‫عنتممۿ یلقۿ۔ے‬ ‫اعتۿػۿ ۿ وصۿ ۿاكۿ ینعۿاوػۿانۿیکۿںیمس‬



‫‪۵‬ۼۻ‬



‫ۼۻ‬



‫یکۿ دصۿقیۿ‬ ‫اعتۿ لۿماۿّۿیکۿثحب‬



‫‪۷۸۸‬‬



‫ماۿمصۿ نۿدبعۿاهللۿ نۿاقۿدئۿا نۿابحۿطۿاباۿیلعیۿییحیۿ نۿنیعمۿا نۿ‬ ‫اربلۿت ۿاوػۿاامۿّۿاخبۿػیۿیکۿفوۿحشااۿتۿ‬



‫‪۵‬ۼ‬



‫يالۿفۿوصتۿاعتۿ لۿ وۿاۿػۿیکۿ دنۿ۔ںیہ‬



‫‪۷۸۸‬‬



‫فوۿاػتۿیکۿثحب‬



‫۽‪۷۸‬‬



‫اامۿّۿا نۿےراۿّ‪،‬اامۿّۿاخبۿػیۿومریۿہۿیکۿحیحصت‬ ‫اط ۿاہمئ ۿاك ۿدرك ۿنج ۿےك ۿحؼدجك ۿا ن ۿاقحس ۿںیم ۿقد ۿسیل ۿےك ۿكال ۿوہۿ‬



‫‪۶‬ۼ‬



‫فوۿاۿػتۿامتۿّۿقؽۿونۿطۿےكۿاعتۿ لۿاكۿجاۿّۿ۔ے‬ ‫مدۿّۿ وبۿتۿیکۿد لیۿ یلقۿقؽۿاۿػۿدتانۿےبۿ یلقۿ۔ےۿ‬



‫۽‪۷۸‬‬



‫ا نۿاقحسۿرپۿعیشت ےكۿاالاّۿیکۿ۔تقیق ۿ‬ ‫دمحمۿ نۿاقحسۿاوػۿ وۿربیۿاكۿضاقۿجفۿ‬



‫‪۸‬ۻ‪۷‬‬



‫۾‪۷۹‬‬



‫اباۿدیبعۿہۿاقۿمسۿ نۿوالۿّۿیکۿفوۿ۔قیۿ‬



‫ۻۺۺ‬



‫ۺۻ‪۸‬‬



‫رجۿوۿوۿداد ل‬



‫ۼ‪۹۸‬‬



‫بتكۿس لۿےسۿ وۿربیۿرپۿ دنۿػۿہۿاامۿومۿطۿیکۿرجۿو‬



‫‪۸‬ۻ‪۷‬‬



‫ۼ‪۹۸‬‬



‫ وۿربیۿےكۿارۿرپۿاصۿٌتۿحتفۿیکۿ نیۿرجۿ ںی‬



‫‪۹‬ۻ‪۷‬‬



‫ۻۼ‬



‫وكۿیئۿبیعۿ۔ںیہ‬



‫فوۿاۿػۿتۿمریۿربتعمۿ۔ے‬ ‫كضؾۿتۿا امۿءۿرشۿفۿیمسمۿےسۿجاۿ یۿ۔ے‬ ‫دصۿقۿ قتشۿس اۿّۿ دبۿاۿوكۿزلتسمّۿ۔ےۿ‬ ‫ذ‬ ‫ذ بۿےبۿادػاۿكۿوۿ مزضؾۿجاۿوصتمػ‬



‫۾‪۷۹‬‬



‫‪Page 46 of 684‬‬



‫ۼۼ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫جالۿمت‬



‫ دنۿےكۿ ینعۿیکۿقیقحت‬



‫ۻ‪۷۵‬‬



‫ظفلۿنیبۿجڈۿہیۿرتۿكصسیۿےكۿ ینعۿیقیقۿاكۿایبط‬ ‫ہلئسۿٕسِوۿہثۿںیمۿظفلۿنیبۿجڈہیۿےكۿاجمۿػیۿ ینعۿرمۿاۿدۿںیہۿ وۿظاحلۿعۿ‬



‫ۻۼ‪۶‬‬



‫ دنۿاوػۿدلیۿاكۿفؽۿقۿ‬



‫۽‪۷۵‬‬



‫ۼۼ‪۶‬‬



‫ دنۿدعبۿےكۿ ےئۿاوػۿدلۿیۿقؽۿتۿےكۿ ےیۿ۔ے‬



‫۽‪۷۵‬‬



‫اامعتسلۿ ینعۿیقیقۿوہۿطۿےگ‬ ‫سپۿظفل ۿنیب ۿجڈ ۿہی ۿقؽ ۿت ۿو ۿدعب ۿےس ۿ عطۿ رظ"وا ۿےنم"ےك ۿ ینعۿ‬



‫ۼۼ‪۶‬‬



‫ںیمۿ۔ے‬ ‫اوػۿقؽۿتۿاكۿ احۿعۿوہۿفوۿاحۿرضۿاوػۿئاشۿفدۿےكۿ ینعۿںیمۿ۔ے‬



‫ۼۼ‪۶‬‬



‫ظفلۿنیبۿجڈۿہیۿاصالۿرظۿفۿاكمۿطۿاھتۿات ۿػامۿن ۿےكۿ ےی ۿ یھۿانۿاكۿ‬



‫۽ۼ‪۶‬‬



‫اامعتسۿلۿوہۿےنۿاگلۿ‬ ‫ دنۿ ینعۿقؽۿتۿںیم نیبۿجڈۿہیۿےسۿػجاۿدہۿو عیۿ۔ے‬



‫ۼ‪۷۵‬‬



‫ءاملۿءۿےنۿايسَڈاّۿاوػۿفوۿػہیۿوكۿدبعۿیکۿدمعۿہۿ مسۿامشۿػۿایكۿ۔ے‬ ‫تفصۿاكۿاػالۿقۿیسكۿرپۿآ ہدنۿہۿےكۿ احۿعۿےسۿاجمۿػۿ۔ے‬



‫ دنۿےكۿاامعتسۿلۿےكۿومۿاۿ ع‬ ‫ دنۿرظۿفۿ۔ےۿ وۿػامۿطۿاوػۿاكمۿطۿدوۿونۿطۿےكۿ ےیۿ ٓا جاۿ۔ے‬ ‫یلع ۿوقث ۿاوػ ۿػام ۿہین ۿےك ۿ ےی ۿ یھۿ ٓا جا ۿ۔ے ۿفوۿہیۿ دنۿػام ۿہینۿاك ۿمہۿ‬



‫۽‪۷۶‬‬ ‫‪۷۷۸‬‬



‫ ینعۿ۔ے‬



‫۾۽ۺ‬ ‫‪۶۵‬ۻ‬



‫دقمہم ۿوغل ۿہی ۿوطس ۿاوػ ۿوطس ۿاك ۿاػال ۿق ۿوطس ۿجا ۿنسكو ۿط ۿےس ۿدا ۿحؼ ۿہ ۿےكۿ‬ ‫حس‬ ‫ادن ۿػ ۿاك ۿوكیئ ۿ یھۿاقم ۿّۿاوػ ۿوطسۿ ِؼ ۿجك ۿ نی ۿرماد كیھٹ ۿوطسۿ‬



‫‪۸‬ۻۺ‬ ‫‪۸‬۽ۺ‬



‫جڈ لیۿانۿجاۿػعۿںیمۿہكۿكالۿّۿںیمۿ ربۿوكۿدقمۿّۿجاۿ ؤۿرخۿركۿجاۿایكۿ‬ ‫ٌزصشتۿػكھزاۿ۔ے‬ ‫ ربۿوكۿدقمۿّۿركۿجاكالّۿحیصفۿںیمۿجاۿدػۿ۔ںیہ‬ ‫دقتمیۿ ربۿرپۿ ضعۿااحۿدحثۿےسۿا دتالۿلۿ‬



‫۾‪۸‬ۻ‬



‫ایقتۿےكۿاعمۿینۿرپۿٔؽجڈۿثحب‬



‫۾‪۸‬ۻ‬



‫ وح‬



‫لیمك‪،‬دۿاۿوكۿ ربۿرپۿدقمۿّۿركۿےنۿیکۿثحبۿ‬



‫۾‪۹‬ۻ‬



‫ ربۿوكۿدقمۿّۿركۿےنۿےكۿاكۿتۿوۿمك‬



‫‪۷‬ۺۻ‬



‫امسۿلیضفتۿیکۿلیصفتۿوۿ رشۿ حۿ‬ ‫كالۿہمۿاجۿیمۿہیلعۿارلۿہمحۿےكۿوقلۿےسۿا دتۿالۿلۿ‬



‫و ت‬



‫۾ۼ‬



‫ۻ‪۸۵‬‬



‫وہجاۿ۔ےۿ‬ ‫ ینعۿقؽۿتۿاكۿایبۿطۿاوػۿٕزاۿ۔ںی‬ ‫قؽۿتۿیکۿا اسۿّۿ‬ ‫نشم‬ ‫ہغیصۿالعفۿا طزفۿاكۿ ینع‬



‫۾‪۸‬ۻ‬



‫لص‬ ‫ظفلۿیعیشۿاوػۿػیمۿجاۿ سصقۿںیمۿفؽۿقۿ۔ے‬



‫‪۷۶۸‬‬



‫ػیضۿارتسۿاۿجاۿدیۿےكۿوقۿلۿےسۿا دتۿالۿلۿ‬ ‫نشم‬ ‫قیقحتۿػوضیۿجاۿحثۿالعفۿا طزفۿ‬



‫‪Page 47 of 684‬‬



‫‪۸۹۸‬‬ ‫‪۸۹۸‬‬



‫‪۵۷‬ۻ‬ ‫ۻ‪۵‬ۻ‬ ‫ۼ‪۵‬ۻ‬ ‫‪۶۶‬ۻ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وموضفۿوۿومحمۿلۿاوػۿورعۿ ہۿوۿركنۿہۿےسۿقلعتمۿاجكۿاضۿےطبۿاكۿاافۿدہۿ‬



‫ۺ‪۸‬ۻ‬



‫اروۿہیلۿدنہۿہیسۿفوۿ۔حیۿدوعۿی‬



‫۽‪۸۵‬‬



‫الۿّۿٌتۿدہعۿےكۿ ےیۿنۿوہۿا رغتۿاۿقۿےكۿ ےیۿوہۿاگ(اضۿ ہطۿ وحۿہی)‬



‫ۼ‪۸‬ۻ‬



‫ وبۿتۿدوعیۿیکۿیرقۿریۿ‬



‫۾‪۸۵‬‬



‫ػا ۿو ۿہی ۿمری ۿاح ۿدہ ۿےك ۿػا ۿن ۿےس ۿان ۿےك ۿاق ۿمدۿع ۿرپ ۿجا ۿػل ۿوہ ۿےنۿ‬



‫‪۸۶۵‬‬



‫قطنم‬



‫واالۿومعدۿاقمدۿہۿاكۿ فصۿوہاگۿٌتۿثلثمۿیکۿدوونطۿوانیقۿسمویۿوہط‬



‫وچۿہك ۿقؽ ۿت ۿارمۿااضۿیفۿیلك ۿٕسككۿ۔ےۿانۿ ےیۿانۿیک ۿنییعۿ‬ ‫وم عۿاوػۿ لحۿےكۿ احۿعۿےسۿحشااۿاضۿ ےۿ لقۿوہۿ ی‬



‫۽ۼ‪۶‬‬



‫دوعۿیۿیکۿفوۿ۔حیۿاوػۿ وبۿتۿ‬



‫‪۸۶۶‬‬



‫اافتنۿ ےۿماۿّۿزلتسمّۿاافتنۿ ےۿاخۿ ۿ۔ے‬



‫‪۸‬ۺ‪۹‬‬



‫ػاوہیۿ فلتخۿااسلۿنیقۿےكۿومعۿدۿیکۿدقمۿاۿػۿاكۿایبطۿ‬



‫‪۸۶۷‬‬



‫مكۿےبۿیوصۿػۿوكحۿّۿہیلعۿاحلۿیعطقۿ۔ے‬



‫‪۵‬ۻ‪۹‬‬



‫ہیلیضفۿیکۿاجكۿ یقطنۿد لیۿاكۿػدۿباۿ وۿہۿ دنۿ‬



‫ۼ‪۶‬ۻ‬



‫ػاوۿہیۿرفنمۿ ہۿےكۿومعۿدۿیکۿدقمۿاۿػۿاكۿایبط‬ ‫ثلثمۿیکۿدوۿواۿوخۿطۿےكۿ فلتخۿٓتشہیۿرپۿ دیۿاۿوہۿےنۿواےلۿػاۿوویۿطۿ‬



‫‪۸۶۸‬‬ ‫‪۸۶۹‬‬



‫رطبۿػۿدرگیۿاابثۿتۿادۿیعۿرپۿ یقطنۿد لی‬



‫ۺ‪۷‬ۻ‬



‫اكۿایبط‬ ‫ٓتش‬ ‫دوونطۿ مسۿےكۿ ہیۿرپۿجصشوۿطۿػاوہیۿےكۿ دیۿاۿوہۿےنۿاكۿااكمۿطۿ‬



‫ۼ‪۸۶‬‬



‫لكشۿدنہۿیسۿےسۿاقمۿّۿومۿدطۿیکۿیوصریۿ‬



‫‪۸۷۵‬‬



‫وصتۿدبۿ ےنۿوۿاۿولۿطۿےكۿ ےیۿ ۿجڈۿوۿ دیۿںیۿرضحۿتۿامثعۿطۿػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿفرۿفۿدبتۿ لۿوصتۿیکۿ تبسۿ تخۿ حیبۿارمۿ۔ے‬



‫‪۶۸۶‬‬



‫دقمۿاۿػۿومعۿدۿیکۿیقیقۿ تبسۿاكۿایبۿط‬



‫‪۸۸۵‬‬



‫یبنۿاركۿّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿ ٓا واۿػۿرپۿا ینۿ ٓا واۿػۿدنلبۿركۿجاۿعنمۿ‬



‫ۻۺ‪۶‬‬



‫ػاوہیۿاقۿہمئۿاوػۿرفنمۿ ہۿےكۿومعۿد ےكۿافۿےلۿاكۿایبط‬



‫‪۸۸۵‬‬



‫رتۿبیغۿوۿرتۿبیہ‬



‫اوػۿانۿلعفۿرپۿو دیۿںیۿ‬ ‫ہلئسۿینظۿںیمۿ ٓا ػادیۿاایتخۿػۿركۿےنۿواۿولۿطۿوكۿہیبنتۿو دہۿجڈ‬



‫‪۷‬ۼۻ‬



‫جاۿػخۿوۿجڈركۿہ‬ ‫ہی ۿػوا ۿحث ۿضحم ۿےب ۿا‬ ‫اعتیٰلۿمز ۿےنۿحؼجڈۿوكۿوۿا ےطۿ رفغۿتۿےكۿوكۿیئۿامنۿػۿئاتیئۿج یۿ‬



‫ۿ۔ے ۿہك ۿاام ۿّ ۿػن ۿااعل ۿدب ۿن ۿػیض ۿاهللۿ‬



‫‪۷‬ۺ‬



‫ػاوہیۿاقۿہمئ‪،‬رفنمۿ ہۿاوػۿاحۿدہۿاكۿاقمۿّۿدحۿوۿتۿ‬



‫ۻ‪۸۵‬‬



‫اط ۿ ھۿرسفمۿنۿےك ۿجاّۿ وھنۿط ۿےنۿا ینۿا ینۿ افۿ ریۿںیمۿانۿ‬ ‫دححثۿرپۿارابتۿػۿایكۿ‬



‫‪۵‬ۻ‬



‫ایبطۿذموكۿػۿیکۿریبعتۿاتۿہفلتخۿ‬



‫ۼ‪۸۵‬‬



‫اطۿاہقفء ےكۿجاۿّۿ وہنۿطۿےنۿا ینۿاتكۿباۿطۿںیم وصنمۿ ۿروۿػۿرپۿ‬



‫‪۵‬ۻ‬



‫دنہۿہس‬



‫ہیۿہلئسۿدركۿایكۿ‬



‫‪Page 48 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اامّۿػنۿااعلۿدبۿنۿاوػۿاامۿّۿػجڈۿاكۿواۿ۔ہع‬ ‫اےسی ۿلیلج ۿادقل ۿػ ۿ۽‪ ۸‬اہمئ ۿدح ۿحث ۿاك ۿدرك ۿنج ۿیک ۿما ۿدت ۿاػوا ۿلۿ‬ ‫دحۿحثۿیکۿج یۿ‬



‫‪۷‬۽‬



‫وضحۿػۿرسۿاكۿػۿ وۿحشتۿاكۿيتۿےسۿ الہۿجۿ‬



‫‪۵‬ۼ‪۸‬‬



‫‪۸‬۽‬



‫ا نۿاقسۿاكۿا اجۿّۿاوػۿانۿاكۿوصت‬



‫۾۾‪۸‬‬



‫ و ۿدػ ۿو ۿا ۿػہ ۿبیطخ ۿیک ۿ تش ۿرپ ۿاھت ۿوہ ۿوا ۿحث ۿا ن ۿحؼجڈ ۿیک ۿوال ۿدتۿ‬



‫ۻ۾‬



‫ػووۿزغایلۿاكۿ انتۿمیلكۿاهللۿےسۿكالّۿركجا‪،‬‬



‫‪۹۶۵‬‬



‫ےسۿےلہپۿواۿلۿدوۿواۿلۿدنبۿوہۿاكچۿاھتۿ‬ ‫اجكۿجاۿّۿیاہۿدۿػاۿنثۿاملعلۿیکۿ رحۿفیۿ‬



‫ۼ‪۷۷‬‬



‫اداطۿہعمجۿیکۿجاۿػۿخۿاػػۿو ےۿذمہتۿاامۿّۿامكل ۿ‬



‫۾‪۷۷‬‬



‫انۿجاۿتۿںیمۿدجمدۿافلۿجاۿینۿاكۿاجكۿدػدۿجاۿكۿوتكمۿتۿ‬ ‫اداۿطۿنیبۿجڈۿیۿالِـشتۿںیمۿدہعػواۿنثۿےكۿدعبۿیسكۿ مسۿاكۿریغۿ‬



‫‪۷۸۹‬‬



‫جڈرك ۿہۿو ۿتمظۿاحۿػ ۿہثۿ ن ۿامعن ۿط ۿو ۿنب م ۿ نۿدبع ۿاهللۿػیض ۿاهللۿ‬



‫‪۹۷۸‬‬



‫اعتیٰلۿامہنع‬



‫۽‪۷۹‬‬



‫جاۿػۿخۿےسۿجاۿحثۿ۔ںیہ‬



‫ہفحتۿاقۿدػۿہیۿرشۿفیۿایلعۿدػۿ ہۿیکۿ دنتسۿاتكۿتۿ۔ے‬ ‫رضحۿتۿیلعۿارملۿر یۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿینتكۿ رمۿںیمۿاامیۿطۿالۿ ے‬ ‫رضح ۿت ۿدیح ۿػ ۿرك ۿا ۿػ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیک ۿرپ ۿو ۿػ ۿن ۿدیس ۿارل ۿ لۿ‬



‫۾‪۹۷‬‬ ‫‪۹۸۹‬‬ ‫ۻ‪۹۸‬‬



‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿانكۿػۿادقۿنۿںیمۿوہیئ‬ ‫ۻۺ‪۷‬‬



‫وتبۿطۿیکۿ اجۿيتۿےسۿ ٓا تۿاكۿداۿ نۿیھبكۿآ ولۿدہۿنۿوہۿاۿ‬



‫ۻ‪۹۸‬‬



‫‪۹‬ۼ‪۷‬‬



‫بقل"ركۿّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہج"اكۿوصت‬



‫ۻ‪۹۸‬‬



‫اكالۿطۿجۿےكۿوقثۿوہۿ رھتباطۿفۿںیمۿدویۿاۿػۿہبعكۿےكۿجاۿنۿاھتۿینعیۿ‬ ‫دجسمۿرحۿاّۿںیمۿاھتۿفوۿاكالۿطۿادنۿػۿوطۿدجسمۿجاحثۿوہۿاۿ‬



‫ۺۼ‪۷‬‬



‫ی ُهۿ نۿواۿمدۿہۿاوػۿػجڈۿ نۿلیفنۿاكۿجڈركۿہ(احۿ)ہی)‬



‫۽‪۹۸‬‬



‫ومۿالۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿالۿلۿاكۿفؽ وكۿامۿػۿےنۿوۿاالۿہصۿےبۿ‬



‫ۻۻ‪۸‬‬



‫ػامۿن ۿرتف ۿت ۿںیم ۿرضح ۿت ۿاف ۿہمط ۿتنب ۿادس ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاہنعۿ‬



‫‪۵‬ۺ‪۹‬‬



‫دجسمۿوبنۿیۿیکۿآ ػاۿ شۿرپۿودیۿےكۿمریۿلومعۿیلۿ اصۿػۿفۿاكۿایبطۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿےنۿاحؼۿاۿمیہۿہیلعۿانسالۿّۿوكۿاكالۿطۿجۿاكۿمكۿدجاۿ ٓا تۿےنۿاقمۿ‬ ‫ّۿاحؼۿامیہۿرپۿڑھكعۿوہۿركۿاكالۿطۿایكۿ‬



‫ا‬



‫ۿ۔ے‬



‫رضح ۿت ۿدیسۿی ۿادمحۿػافۿیعۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿرس ۿدا ۿػاط ۿاوایلۿءۿ‬



‫ومدحۿہۿجاۿزاۿہلفۿںیھتۿ‬ ‫۾ۻ‪۸‬‬



‫ںیمۿےسۿںیہ‬ ‫وضحۿػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكۿديتۿابم ۿػ ۿكۿػو ۿہضۿاون ۿػۿےسۿ‬ ‫باہسۿےكۿ ےیۿاكۿانل‬



‫‪۵‬ۼ‪۸‬‬



‫دص ۿقی ۿاربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿیھبك ۿحث ۿرپ ۿیتس ۿ۔ںیہ ۿیک ۿہكلبۿ‬ ‫نپچبۿںیمۿ رھتۿامۿػۿركۿحثۿوكۿٕز ۿےكۿجفۿارۿاۿدجا‬ ‫ح‬ ‫ ضعۿزجیئۿدیقمۿجاۿ زصظۿےكۿا امۿءۿاراۿیم ۿ‬



‫‪۵‬ۼ‪۹‬‬



‫اتكتۿب اطتۿت"س ع ۿانسۿجف"جا ۿػاگۿہ ۿػوا ۿنسم ٓاتۿںیمۿ وبۿلۿ میظۿ‬



‫ۺ۽‪۹‬‬



‫رپۿواۿ عۿوہیئ‬



‫‪Page 49 of 684‬‬



‫ۻۺ‪۹‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ریمۿدبعۿاولادحۿرگلبۿاۿیمۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿےكۿاضفۿلئۿوۿامكۿالۿتۿ‬ ‫رضح ۿت ۿجال ۿل ۿیک ۿ ٓا ۿػ ۿام ۿ ش ۿاوػ ۿدص ۿقی ۿاربک ۿاك ۿآ ػاد ۿرك ۿجا(ػیض ۿاهللۿ ۻ‪۵‬ۺ‬



‫ۺ۽‪۹‬‬



‫ودلۿاالجاۿیکۿيالۿتۿوۿعیبۿاكۿمكۿ‬ ‫اجۿینیشنۿوۿاینۿحثۿدوۿ مسۿرپۿ۔ے‬



‫‪۷‬ۺ‬ ‫۾ۻ‪۹‬‬



‫اعتیٰلۿامہنع)‬ ‫رضح ۿت ۿما ۿرم ۿاوػ ۿدرگی ۿ ھ ۿاحص ۿہب ۿوكۿدص ۿقی ۿاربک ۿاك ۿ ٓا ػاد ۿرك ۿجا(ػیضۿ ۾‪۵‬ۺ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمہنع)‬ ‫وا ۿت ۿاط ۿاحصۿہبۿرك ۿاّ ۿاك ۿجا ۿّۿنجۿوك ۿدص ۿقی ۿاربک ۿےن ۿ ٓا ػ ۿا ۿد ۿفؽ ۿامۿ ۾‪۵‬ۺ‬



‫ مس ۿاول ۿزجیئ ۿدیقم ۿہك ۿاام ۿّ ۿیسك ۿاخ ۿ ۿاك ۿّۿجا ۿاخۿ ۿاقمۿّۿرپۿماۿ ۾ۻ‪۹‬‬ ‫ػیضۿروۿػۿرپۿیسكۿاخۿ ۿوقثۿےكۿ ےیۿدوۿرسۿعۿوكۿاانۿجاۿحثۿركۿ‬ ‫ع‬ ‫ٕ‬ ‫ مسۿدوۿّۿیلكۿقلطمۿہكۿایحۿتۿ بسَت ۿےسۿ عمۿ۔ںیہۿوہیتۿ‬



‫‪۶‬ۼ‪۹‬‬



‫جا(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنع)‬ ‫رضحۿتۿومۿالۿیلعۿركۿّۿاهللۿوہہجۿاۿركلۿمیۿاكۿ ٓا وۿنۿػواۿنثۿںیمۿرپۿوۿ ‪۶۹‬ۺ‬



‫افلخۿ ےۿ ہثلۿیکۿيالۿتۿےكۿجاۿػعۿںیمۿاػوادۿیلعۿرمۿر یۿػیضۿ ‪۷‬ۼ‪۹‬‬



‫ػۿنۿجاۿجاۿ‬ ‫دصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿراۿسیلۿہؾاۿػۿدتانۿػۿرخۿوۿركۿجاۿ‬



‫۾‪۶‬ۺ‬



‫اهللۿاعتیٰلۿمہنع‬ ‫يالۿتۿدصۿقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫دبعۿارلۿنمحۿ نۿمجلمۿاخۿػیجۿاھتۿ‬



‫‪۷‬ۻۺ‬



‫وخات‬



‫يالۿتۿوۿتعی‬



‫اےھچۿوخۿاۿتۿرپۿلمعۿوخۿتۿ۔ےۿاوػۿا اھۿوہۿہكۿومۿاۿقفۿرشۿفۿوہ‬



‫‪Page 50 of 684‬‬



‫‪۸‬ۼ‪۹‬‬ ‫ۻۻ‪۸‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اذاٌ وىنازومساجد‬ ‫ہلئسۿ‪ :۶‬اػوھجۿجاامػٹیكۿركۿا یچۿدنبػۿرمہلسۿرضحۿتۿدیسۿوریۿاحؼۿامیہۿاصٌتۿادۿ ہلۿاالدقۿن ۺ‪۶‬ػٌتۿارملۿٌتۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ایكفؽۿام ےتۿںیہۿءامل ےۿدنۿانۿہلئسۿںیمۿہك ۿاارۿمریۿوكنۿ ہۿوعۿػۿتۿےسۿیڑاكفوۿدلۿوہۿااوػۿاضق ےۿالمیۿےسۿوفۿتۿوہۿاانۿیکۿ ربۿرپۿ‬ ‫اخاقنںیہ ۿیانجااوػ ۿوا ےطۿرمادو ۿطۿےك ۿدماامانگناوػ ۿاصٌت ۿاناضؾ ۿوك ۿاوایل وبۿلۿرك ۿجارشۿمادػيت ۿ۔ےۿجا۔ںیہۿ؟اارۿااسصخشۿتفصۿ‬ ‫جاالںیمۿفصتمۿ۔ےۿاوػۿدجسمۿںیمۿاامّۿ۔ےۿفوۿہؾاػوطۿدتقمویۿطۿوكۿقیقحتۿوااعقتۿجاالےكۿامنػۿلبقۿاػۿاقیقحتتۿاكامادہۿركۿجاالضۿ۔ےۿ‬ ‫جا۔ںیہ؟‬ ‫اوجلات‪:‬‬ ‫ وصخشۿافقسۿوۿافرجۿ۔ےۿانۿےكۿ ےھچیۿامنػۿركۿوۿہۿ۔ے رھپۿاارۿافقسۿٕعتظۿ۔ےۿفوۿركۿاہتۿ رحۿ یمۿ۔ےۿاوػۿامادہۿواٌتۿ۔ےۿوػۿنۿہیزۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫و یۿاوػۿاوػۿامادہۿ رتہۿواللْ ٰ‬



‫اػومۿ عۿراجڈۿ رػۿدااخكنۿذمشوۿیئۿلیصحتۿدنكسػہۿػاوۿعلضۿڑگیلعھۿوئسمہلۿرمػاا اسطۿگیبۿاصٌت‬ ‫ہلئسۿ‪:۷‬‬ ‫ػدنیمۿاػۿۼ‪۶‬امجدیۿاالویلۿ۾‪۶۸۸‬ھۿدعبۿوالّۿونسمۿطۿورعۿوۿ ۿيڈۿٕتۿوہۿطۿہكۿامنػۿریفغایکۿجاحثۿںیمۿدركانہلادںیتۿداھكی۔ےۿہكۿ‬ ‫رضحتۿػنۿااعلدبۿنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿحؼجڈۿوكۿوۿا ےطۿ رفغۿتۿےكۿئاتیئۿج یۿےھجۿانۿامنػۿہكۿجالنۿ۔ےۿںیمۿیڑ انراہاتوہۿطۿحؼاہۿ‬



‫رہمۿجاینۿانۿہلئسۿرپۿاافتلتۿذبموۿلۿفؽۿامركۿرتۿبیتۿامنػۿےس‬



‫‪Page 51 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اػالفۿدےئجی‬ ‫ومكیلعۿانسالّۿوۿػًمۃۿوۿحؼۿاكہت ہیۿػوۿاحثۿضحمۿےبۿا‬ ‫امیئ‬



‫اوجلۿات‪:‬‬ ‫ۿ۔ےۿرضحۿتۿےنۿوكۿیئۿامنػۿانۿدیلپۿیکۿ رفغتۿےكۿ ےیۿانۿوكۿ میلعۿنۿفؽۿ‬



‫اػاوصزالۿدد ّۿرگنۿعلضۿجانسضؾۿاوػہسیۿ‬



‫ہلئسۿ‪:۸‬‬ ‫ایكفؽۿام ےتۿںیہۿءاملءۿدنۿانۿےلئسمۿںیمۿہكۿاہیطۿاجكۿواہۿاصٌتۿےنۿا ےنۿاجكۿرمۿجڈۿوكۿ ہفیلۿیانجا۔ےۿوہۿرمجڈۿاظبہؾۿجادنبۿرشۿتعیۿ‬ ‫۔ےۿدركۿوۿاداكػۿاكجادنبۿ۔ےۿ ٓا تۿےكۿ دیقۿہۿ۔ےۿاوػ ٓا ت اكادۿاوۿملعۿارگنۿحؼیۿںیمۿایھچۿدلخۿ۔ےۿسملئۿرشۿتعیۿےسۿ یھۿاتیفقۿ‬ ‫۔ے ۿيت ۿجاںیت ۿحیح ۿنیہ ۿنكیل ۿوہ ۿودل ۿاالجا۔ے ۿات ۿوضح ۿػ ۿو ۿاالےس ۿرع ۿ ۿ۔ے ۿہك ۿاےسی ۿصخش ۿےك ۿ ےھچی ۿامنػ ۿدػ ۿيت ۿ۔ے ۿجان؟اوػۿ‬ ‫تعیۿ وۿوہۿاگوہۿ دنۿارطلۿتقیۿحیحۿ۔ےۿجانۿ؟اوػۿ وۿودلۿاالۿجاوك ۿ ہفیلۿیاندعۿوہۿواہۿاصٌتۿےسیكۿںیہۿ؟اتۿ ہفیلۿےسۿرجۿرمۿجڈۿوہۿ‬



‫اجاواہۿاصٌتۿدوۿونۿطۿرمجڈۿحیحۿںیہۿجانۿبؼنوْا توْجرْوا‬



‫اوجلات‪:‬‬ ‫ودل ۿاالجاےك ۿ ےھچی ۿامنػ ۿرك ۿو ۿہ ۿہیز ۿو یۿینعی ۿيالف ۿاویل ۿ۔ےۿہك ۿوہۿاحرض ۿنۿےس ۿملع ۿںیم ۿػادئۿن ۿوہ ۿوػن ۿایس ۿیک ۿاامٕت ۿاویل ۿ۔ے ۿ‬ ‫ل‬ ‫ػدا مِزاػۿںیمۿ۔ے‪:‬‬ ‫فْاالخؾیارْوْلوْعدْمتْایْعلۃْالْكْرْاھۃْبانْكانْاالعرایبْ اایتخػۿںیمۿ۔ےۿہكۿٌتۿركۿاہتۿیکۿتلعۿ دعۿوۿّۿوہۿاج ےۿینعیۿ‬ ‫افضلْمنْالحضرْیْوالعبدْمنْالحرْولدْالزنامنْولدْ داہییت ۿ رہ ۿی ۿےس‪،‬كالّ ۿ ٓا ػاد ۿےس‪،‬ودل ۿاالجاجاحث ۿالصبت ۿےسۿ‬ ‫الرشدْةْواالعیمْمنْالبصیْفالحكمْباالضدْاھْوْنحوْہْ اوػ ۿادند انیبےس ۿالض ۿوہاج ے ۿاوػ ۿدػػانسَاػ یھ ۿااس۔ے‬ ‫(ت)‬ ‫فْشرْحْالملتیقْللب ْ ْنیسْوْشرْحْدررْالبحار‪1‬۔ ْ‬ ‫ویۿیہنۿاارۿوہۿالقئۿيالتۿ۔ےۿاےسۿيالتۿدینیۿاوػۿ دیقۿتۿےكۿواھۿاےكۿاہھۿرپۿتعیۿركۿےنۿںیمۿوكۿیئۿرحۿوۿ۔ںیہۿنۿانۿرپۿنۿ‬ ‫ان ےك ۿخیشۿرپ ۿانۿںیم ۿھچك ۿاالاّ ۿقالْتعایل"‬



‫‪2"‬وك ۿیئ ۿبا ۿ ھ ۿااھٹےن ۿوایل ۿاجط ۿدورس ۿی ۿاكبا ۿ ھ ۿ۔ںیہۿ‬



‫ااھٹ ےۿ ی (ت)‬ ‫___________________‬



‫‪1‬‬



‫ْردْالمحتارْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْدا رْالرتاثْالعرْیبْبیْوْتْ‪ /۶‬ۻۼ‪۸‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکر یمْۻ‪۹/‬ۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 52 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫زسالہ‬ ‫زسالہشنائهالعيبرفیادباليداءاماوالنيبر‬ ‫(ٕزضؾۿےكۿواۿےنمۿدنۿاۿءۿےكۿایبطۿںیمۿربنعۿےكۿامشۿےم)‬ ‫بسمْاللْالرْحمنْالرْحیمْط ْ‬



‫نحمدْہْوْنصیلْعیلْرسوْلہْالْكْرْیمْط ْ‬



‫اذانْمنْاللْالحقْالمبنیْانْالحمدْللْربْالعلمنیْ دمحۿانۿو ہۿرك ۿمیۿوك ۿسجۿاك ۿہیۿاكالۿط ۿ۔ےۿہك ۿيت ۿ رعۿںیفۿ‬ ‫وْافضلْالصلوْاْتْوْاعیلْالؾسلمیاْتْعیلْمنْاذنْ ریمیۿدا ۿت ۿےك ۿ ےیۿںیہۿاوػ ۿالضۿرت ۿنۿدػ ۿود ۿو ۿوالۿّۿانۿ‬ ‫باسمہ ْالكریم ْف ْاطباق ْالسموات ْواالرضنی ْوْ داتۿارۿایمۿرپۿسجۿےكۿجاۿّۿجاۿیمۿاكۿاكالۿطۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿ ٓا امونطۿ‬ ‫یکۿ ُجتزڈویۿطۿاوػۿػونیمۿطۿیکۿ ویتسۿطۿ نیۿفؽامۿجاۿاوػۿػوػۿس اۿٕتۿ‬ ‫سیؤذنْبحمدْہْالعظیمْووصقہْالقْخیمْعیلْرؤْسْ‬ ‫ف‬ ‫یک ۿ ڑھۿںیمۿاونیلۿو ۿ ٓا رخۿنۿےسۿبختنمۿ ؽ ۿامۿرك ۿ ٓا ت ۿوك ۿا ۿ ینۿ‬ ‫االولنیْوْاالْٰخرینْیومْالدْینْوعیلْالہْوصحبہْوْ‬ ‫وصخم ۿدمحۿوۿ انۿیکۿااجۿػۿتۿاوػۿادطۿدعۿاگ اوػۿ ٓا تۿیکۿ ٓا لۿوۿ‬ ‫ابنہْالْكْریمْالغوثْاالعظمْوسائرْحزبہْاجمنی۔ْ‬ ‫ااحصت ۿاوػ ۿ ٓا ت ۿےك ۿفؽ ۿػ ۿدنۿ وۿت ۿامظعۿرپ‪،‬اوػ ۿوضحۿػ ۿارك ۿّۿ‬ ‫امنی! ْ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿواۿػۿیۿإتۿرپۿ ٓا نی!‬



‫‪Page 53 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وبعد‪:‬ف ذہْسطورْانْعدتْیسیْة ْوْبیزْة‪،‬وْفی اْ دمحوولصہےك ۿدعبۿہیۿ دنۿیرطںیۿںیہۿاظبہؾ وھػیۿاوػ رصتخ‪،‬‬ ‫علومْْانْشاءْاللْعزیزْةْعزیزةْفْبیانْماْھوْالسنۃْ رگمۿاطۿںیمۿاداطۿہبطۿےسۿقلعتمۿكتوّۿۿوۿونفۿطۿاكۿردنمػۿاٹمۿ‬ ‫فْاذانْالخطبۃْیومْْالجمعۃْسمؼت ا"شماْئمْالعنربْ وہ ۿا ۿ۔ے ۿمہۿےن ۿسج ۿاكجا ۿّ"دن ۿا ۿ ے ۿٕزضؾ ۿےك ۿ ٓا دات ۿںیم ۿربنعۿ‬ ‫م ےك ۿامشۿےم"ػاھك ۿسجۿےسۿےراػ ۿا ۿح دصۿدححث ۿػوسلۿ یلۿ‬ ‫فْادبْابلندْاءْالمنرب"وْالغرضْبیانْماظہرْ نْ‬ ‫اهلل ۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاوػ ۿہقفۿیفنحۿےسۿػو ۿنشۿوہۿےنۿو ۿاےلۿ‬ ‫حِاْئقْزبرْالحدیث ْالجیلْوْالقِہْالحنیفْمعرْوْ‬ ‫جایانك ۿاقح ۿقئ ۿوك ۿہلمج ۿءامل ےلہ ۿوصت ۿومع ۿام ۿاوػ ۿ وص ۿاص ۿءاملۿ‬ ‫ضۃْعیلْساداتناْعلماءْاھلْالسنۃْفْبالدْاالْسالْمْ‬ ‫ ےۿرحۿ نیۿرشنیفیۿیکۿيڈۿامتۿماہیلۿںیمۿشیپۿركۿجاۿ۔ے(اهللۿ‬ ‫لالْستعانۃْب مْفْاحیاءْسنۃْنبؼناْالْكْریمْعلیہْوْ اعتیٰل ۿا۔ںیہ ۿفو ۿ‪،‬قی ۿری ۿ اطۿفؽام ۿ ے‪،‬اوػ ۿس ا ۿٕت ۿجك ۿاط ۿےسۿ‬ ‫عیلْالہْافضلْالصلوْةْوْالؾسلیم۔ ْ‬ ‫ذمہت ۿ قۿیک ۿظاف تۿو ۿًماحث ۿاك ۿاك ۿّۿےل)جا ۿہك ۿمہۿػوسلۿ‬ ‫ْ‬



‫اجاّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿاجكۿرمدۿہۿوصتۿیکۿاایحءۿںیمۿ‬



‫والعبدْالذلیلْعاْئذْبجالل ْوجہْربہْالجلیل‪،‬وْجمالْ اطۿےسۿادۿدۿاحۿ‬



‫ۿركںی‬



‫محیاْحبؼبہْالجمیل‪،‬علیہْوعیلْالہْالصلوْتْبالؾْبْجیلْ ہیۿدنبۿہۿمازجۿا ےنۿلیلجۿوۿحؼۿػ ۿرپۿوػداگػۿےكۿو ہۿركمیۿےكۿياللۿ‬ ‫منْكْلْعنیْالتنظرْباالنصاْفْوْتِومْْبالخالْفْعیلْقدْ اوػ ۿانۿےك ۿ بیب ۿبیبۿےك ۿہرہہۿ لیمۿیک ۿان ۿہۿد وجڈ ۿجا ۿ۔ے ۿا یسۿ‬ ‫مْاالْعؾساف ْفضالْعمنْیخلدْفْارضْاتباعْالرواجْ ٓا وھكنطۿےسۿ وۿااصنفۿوك ۿنۿدھك ۿںیكس ۿاوػ ۿو مۿو ۿاٌزالفۿاك ۿاػادہۿ‬ ‫ػںیھكۿنۿدھكۿںیكسۿاوػۿو مۿوۿاٌزالۿفۿاكۿاػادہۿػںیھكۿنۿہكۿوہۿ وػمسۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫؛‪،‬وتِدمہْعیلْسنۃْصاحبْالتاجْوالمعراجْصیلْاللْ ٰ‬ ‫وػوا ۿو ۿیک ۿجادنب ۿی ۿںیم ۿجاحث ۿدق ۿّ ۿوہط ۿاوػ ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫علیہْوسلم‪،‬وعیلْالہْوْصحبہْوْشرْفْوْكْرْم۔ ْ‬ ‫ہیلعۿوملسۿیکۿوصتۿركمیۿرپۿانۿوكۿرتۿحیجۿدںی‬



‫بسمْاللْالرْحمنْالرْحیمْط ْ‬



‫والْحولْوالْقوْةْاالباللْالعیلْالعظیمْط ْ‬ ‫یِولْالعبدْالمستعنیْبربہْالعظیمْوھوْنعمْالمعنیْ دنب ۿہ ۿا ےن ۿػت ۿ میظ ۿےس ۿادد ۿامےتگن ۿوہ ۿ ے(ہك ۿو ی ۿا اھ ۿادد‬



‫ثمْبحبؼبہْا ْل ْكریمْوْھو ْ‬



‫اگػ۔ے)رھپۿا ےنۿ بیبۿػوۿفۿوۿا نی‬



‫‪Page 54 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْوعیل ْالہ ْوْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿو ٓا ہلۿوۿیِز ۿانیعمجۿیکۿًماحثۿرا ےتۿوہۿ ےۿ‬ ‫نعم ْاالمنی ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫دمحوۿصالہۿوالّۿودہشتۿیڑےتھۿوہۿ ےۿرعۿ ۿرپۿداػۿ۔ے‬ ‫صحبہْاجمنیْحامداوْمسلماوْمش داوْمصلیا۔‬



‫قدْعلمتمْیاسادیتْوْاخویتْرحمنااللْتعایل ْوْایا كمْ اعۿےراػۿعۿرسۿداػۿو اوػۿاھبویئۿ! اهللۿاعتیٰلۿمہۿرپۿاوػۿ ٓا تۿرپۿػمحۿ‬ ‫ٰ‬ ‫فؽۿام ےۿاوػمہۿيتۿوكوال یتۿےكۿواھۿػدنۿہۿػےھكۿ ٓا تۿوخۿتۿ‬ ‫وبالسالمۃ ْحیاناوحیا كم ْان ْخی ْالحدیث ْكتابْ‬ ‫اجےتنۿںیہۿہك ۿامتّۿجافوطۿےسۿ رتہۿيڈ ۿایک ۿاتكت ۿ۔ےۿاوػامتّۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْ‬ ‫اللْوْخیْال َدیْھدیْمحمدْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ ریفوط ۿےس ۿحؼرت ۿ ریت ۿػوسل ۿ۔ے ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿ‬ ‫وسلمْوشرْاالمورْمحدثات اوانْالمعرْوفْمعرْوفْ‬ ‫اوػۿيتۿزۿوطۿےسۿحؼعۿوہۿفوا اجدۿںیہ(نجۿیکۿد لیۿقؽۿ ٓا طۿوۿ‬ ‫وانْصارمنْكْراوالمنْكْرْمنْكْرْوْانْصارْمعرْوفافلرْ دحۿحث ۿنۿوہ) دنسۿجڈ ۿہۿزۿ دنسۿجڈ ۿہۿ یۿػ۔ےۿ یۿرا۔ےۿول ۿ‬ ‫بمایحدْثْحدثْوْیشیعْوْینْكْرْعلیہْبدْءْفیضیعْ اےسجا دنسۿركںیۿاوػۿجا دنسجڈہ زۿجا دنسجڈہۿ یۿػ۔ےۿ یۿرا۔ےۿ‬ ‫اماالمرْاالمارةْاوْنقوسْامارة۔‬



‫يتۿول ۿانۿںیمۿٓصزالوہط‬



‫والعالم ْیِول ْالہوی ْمؾبع ْو ْالِول ْالیسمع ْو ْقدْ تہۿواػیۿجا دنسۿجڈۿہۿجافوطۿیکۿرسۿشزۿيتۿہیۿ۔ےۿہكۿ دیاوہۿركۿ‬ ‫ذ‬ ‫قضیت ْماعیل ْفان ْسكت ْفالعیل ْفیدع‪،‬فالیدعو‪ ْ،‬ھزفۿاجیتۿںیہۿالہۿ قۿانۿرپۿریكنۿ یھۿرك ےتۿںیہۿنكیلۿہیۿػدوۿ‬ ‫فالمنْكْریْربو ْویقشو‪،‬وتنشؤ ْالصغار ْفتِتْیف ْالكبارْ دق ۿو ۿاضع ۿوہ ۿاجیت ۿ۔ے ۿسج ۿےك ۿ دن ۿا ابت ۿوہ ۿ ےت ۿںیہۿ‬ ‫ع (‪)۶‬اط ۿون ۿا اجد ۿاومػ ۿیک ۿاوامت ۿےكۿ ےی ۿيكو ۿٕت ۿاانار ۿوػوس ۿوۿ‬ ‫فْیْظن ْمتوارثاوماكان ْاالحادثا‪،‬واٰیۃ ْذلك ْكوْنہْ یلْ‬ ‫اامعتسلۿركیتۿ۔ے (‪)۷‬رسۿشكۿسوفنۿاےسۿػواوۿدےنیۿرپ ٓا امدہۿ‬ ‫خالفْالسنۃْالمرویۃْومناواةْالخصلۃْالمرضیۃْومعْ‬ ‫وہۿاج ےتۿںیہ ۿ(‪)۸‬ءاملءۿ وۿا۔ںیہۿػوكۿ وكشغۿ ےھۿاط ۿاك ایلۿ‬ ‫ذلكْاذافتشتہْفْالصدراالول‪ْ ،‬و ْالِرونْاالولْلمْ‬ ‫وہجا۔ےۿول ۿا ابفۿسفنۿںیمۿااسارۿاتفػںیہۿہك ۿےراػیۿجاتۿ‬ ‫ترْلہْاثرا۔وانْسألتْ ْ‬ ‫وصشغۿوكۿایتػۿ۔ںیہۿاوػمہۿانۿ ہلسلۿںیمۿفدۿاحثۿاك قۿاداركۿےكۿ‬ ‫ںیہ اتۿاخومنۿںیمۿػںیہۿفوۿمہۿرپۿوكۿیئۿدہمۿداػیۿ۔ںیہ ماملۿ‬ ‫ہیۿوسوۿركۿػ وۿفداحثۿ‬



‫‪Page 55 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫میت ْحدث‪،‬ومن ْاحدث ْلم ْتجد ْبہ ْخرب ْافیجعلْ وھػۿدےتۿںیہۿاوػۿارمۿا یۿیتلیھپۿػیتہ ۿ۔ےۿاوػۿحؼیتھۿػیتہۿ۔ےۿ‬ ‫الناس ْلعدم ْالعلم ْبمبدئہ ْعلمابعدمہ ْو ْعلماعیلْ وھ ۿےٹ ۿول ۿاےس ۿحؼد وادےت ۿںیہ ۿحؼع ۿول ۿاط ۿےك ۿ ےھچی‬ ‫قدمہ‪،‬وماالیہْسؽیل‪،‬معْخالفْالدلیل‪،‬وْانماْتحكیمْ ےتلۿػ ےتۿںیہۿاوػول ۿا۔ںیہۿ وتۿاػۿتۿ ےنھجمۿ ےتگۿںیہۿاحالہكۿ‬ ‫وہۿاجكۿونۿ دیۿجاتۿوہۿیتۿانۿےكۿونۿػادیئۿہۿوہۿےن یکۿكالٕتۿہیۿ‬ ‫الحال ْعند ْاالحتمال ْو ْاالفالحادث ْالقرب ْاوقاتہْ‬ ‫ٌ‬ ‫وہ ۿیت ۿ۔ے ۿہك ۿوہ ۿوصت ۿرم ۿوہی ۿےك ۿيالف ۿاوػ ۿ صا ص ۿ دیم ۿہ ۿیکۿ‬ ‫ولغقلۃ ْالناس ْعن ْھذاالؽنایۃ ْتقوہ ْااللسنۃ ْانہْ‬ ‫دض ۿوہ ۿیت ۿ۔ے ۿاوػ ۿاوالّ ۿےك ۿاادت ۿایئ ۿدہع ۿںیم ۿان ۿاكںیہك ۿ ات یۿ‬ ‫السنۃ‪،‬وتصی ْالنقوس ْالیہ ْمطمػنۃ ْو ْعند ْذلكْ‬ ‫۔ںیہ ۿوہ ۿجاایكس ۿا اجد ۿےك ۿوقث ۿاوػ ۿوم ۿيڈ ۿاك ات ر ۿ اھاج ے ۿفو ۿھچكۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫یكون ْالمعروف ْمنْكْر ْاو ْالمنْكْر ْمعروفا ۔كمافْ ات ی ۿ۔ںیہ ۿاتلچول ۿان ۿال یمل ۿوك ۿان ۿجات ۿاك وب ۿت ۿامط ۿ ےتی ۿںیہۿ‬ ‫‪۱‬‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ ہك ۿہی ۿرشوف ۿےس ۿ ی ۿاےسی ۿ ی ۿوہػ ی ۿ۔ے ۿاحالہك ۿن ۿفو ۿجاػخ ۿان ۿیکۿ‬ ‫ْعنْالمصْطْیفْصیلْاللْ ٰ‬



‫عــــــہ‬



‫حدیثْ‬



‫وْیكذبْالصادقْوْیصدقْالْكاذبْ‪ْ2‬كماقدْصحْ‬



‫عــــــہ‪۲‬‬



‫ْ جادیئۿںیمۿوہۿیتۿنۿد لیۿوسۿا ےۿانۿارمۿےكۿ ات۔ںیہۿبكۿےسۿااس یۿ‬ ‫وہػاہ۔ےۿولوگطۿیکۿ ںیتعیبۿانۿدػۿ ہۿوخۿدۿفؽۿاومۿنۿوا عۿوہۿیئۿںیہۿ‬ ‫ہك ۿ تہۿےسۿقؽ بۿا دہعۿونۿ دیۿاومػ ۿیک ۿجاػخۿ یھۿاط ۿولوگطۿوكۿ‬ ‫ ولعّۿۿ۔ںیہۿػیتہۿاوػ ۿول ۿایسۿوكوصت ۿھجمسۿرك ۿنئمط ۿوہۿاج ےتۿ‬ ‫ںیہۿانۿوقث ۿحؼ ۿایئۿا اھیئۿ نۿاجیتۿ۔ےۿاوػ ۿا اھیئۿحؼ ۿایئۿدحۿحثۿ‬ ‫رشفیۿںیمۿ۔ےۿےچسۿوكۿوھجۿجااوػۿوھجۿےٹۿوكساچس اھجماجےنۿہاتگ۔ے‬



‫عــــــہ‪:۱‬رواہ ْابن ْعسا كْر ْعن ْمحمد ْبن ْالحنقیۃ ْوْ ا نۿاسعرك ۿےنۿدمحمۿ نۿہیفنۿاوػ ۿوعسمۿدیۿےسۿاذنوطۿےنۿوضحػۿ‬ ‫اركّۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےسۿانۿوكػواحثۿایك(ت)‬ ‫المسعوْدیْعنْالنیبْصیلْاللْعلیہْوسلمْ‪۶۷‬منہ۔ ْ‬ ‫ى‬ ‫ا ن ۿایب ۿادلایناوػ ۿاامّ ۿربط ۿاین ۿےن ۿمجعم ۿریبك ۿںیم‪،‬اامّ ۿابا ۿجس ۿ ِؼیۿ‬ ‫عــــــہ‪:۲‬رواہْابنْایبْالدنیاوْالطربْاینْفْالكؽیدوْابوْنصرْ‬ ‫ح‬ ‫ےنۿاتكتۿاالجاجۃۿںیم‪،‬اامّۿ (جات ۿ ؼہحفصۿآہدنہ)‬ ‫السجزیْفْاالبانۃْو ْ‬



‫ْفیضْالِدیرتحتْالحدیثْ۾۽۾ۻْدارْالکتبْالعلمیہْبیْوتْۺ ‪۷/‬ۻ‪۷‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالمعجمْاالوسطْدحۿحث‪۸‬۾‪،۷‬۽‪۸‬ۻ۽‬ ‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 56 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْفمنْالیقْ وضحػ ۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےس ۿہی ۿحیحۿدحۿحثۿ‬ ‫عنْسیدْاالطائبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫علْمھی ْالسنۃ ْفْكانمایحول ْجبلۃ ْاو ْیحاول ْجبالاوْ یھ ۿرمو ۿی ۿ۔ے"فو ۿ و ۿا۔ںیہ ۿیسك ۿوصت ۿرپ ۿااھبػع ۿوگ ۿجااط ۿوكۿ‬ ‫ رطتۿدبۿلۿػاہ۔ےۿجا اہػۿلقتنۿرك ۿےنۿاكدصقۿركۿػاہ۔ےۿجاا ےنۿ‬ ‫یؽتدعْحكمامنْعندہْقبال۔‬ ‫جانۿےسۿوكۿیئۿمكۿنڑھػاہ۔ے "‬ ‫وْانْالِلبْاذْامتالءْبشْیْئْلمْیكدْیِبلْغیہْلدابْ‬ ‫اوػۿدلۿ نیۿٌتۿوكۿیئۿجاتۿ اماجیتۿ۔ےۿفوۿ ٓا دیمۿا ینۿمادتۿاجػہیۿ‬ ‫مستمر‪،‬فانْ ْ‬ ‫ےكۿيالفۿھچكۿ وبلۿ یۿ‬



‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬ ‫ا نۿاسعرك ۿےنۿجاػخۿد قشۿرضحت ۿاباۿومیسۿارعشیۿػیضۿاهللۿ‬ ‫ابن ْعسا كْر ْف ْتاریخ ْدمشق ْعن ْایب ْمویس ْاالشعریْ اعتیٰلۿمز ۿےسۿالجانۿہبۿ دن ۿےكۿواھۿان ۿوكػواحث ۿایكربطۿاینۿےنۿ‬



‫تعایل ْعنہ ْبسند ْالباس ْبہ‪،‬والطرب ْین ْفیہْ ریبكۿںیمۿاحمكۿےنۿینكۿںیمۿاوػۿا نۿاسعركۿےنۿوعفۿ نۿامكلۿایعجشۿ‬ ‫ریض ْالل ْ ٰ‬ ‫والحا كم ْف ْالْكْین ْابن ْعسا كْر ْعن ْعوف ْبن ْمالكْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحثۿایكربطاینۿےنۿریبكۿںیمۿاوػۿاامّۿیق ۿ‬ ‫االشجیعْوالطرباینْفیہْوالؽی یقْفْالبعثْوابنْالْنجارْ ےنۿثعب ۿںیمۿاوػۿا نۿ اجػۿےنۿا ن ۿوعسم ۿدػیضۿاهلل ۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿ‬



‫عنْابنْمسعوْدوْالطربْاینْفیہْعنْامْالموْمننیْامْسلمہْ ػواحثۿایكربطاینۿےن ۿرضحتۿاّ ۿر ہمۿػیضۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاہنعےس‪،‬اوػۿ‬ ‫نب م ۿ ن ۿًماد ۿےن"نتف"ںیم ۿابا ۿہؾریہ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس(اوػۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫ونعیمْابنْحمادْفْالقنتْعنْایب ْھْریرہْریضْاللْ ٰ‬ ‫يتۿےنۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےسۿػواحث یک)اّۿالموس نیۿ‬ ‫عنہم ْو ْلقظۃ ْحدْیثْامْالمو ْمننی ْلیاتنی ْعیلْالناسْ‬ ‫یک ۿػواحث ۿےك ۿاافلع ۿہی ۿںیہ‪:‬لیاتنیْعیلْالناسْزمانْیكذبْفیہْ‬ ‫زمانْیكذبْفیہْالصادقْوْیصدْقْفیہْالْكاذبْ‪1‬الحدیثْ‬ ‫ح‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫اذبْالحدیث‬ ‫ك‬ ‫ْ‬ ‫الصادقْوْیصدقْفیہْا‬ ‫ج‬ ‫اوػہی ۿ ت ۿےك ۿ ؼ ۿد كۿ‬ ‫وھوْقطعۃْاحادیثْعندْھمْجمیعا‪۶۷‬منہ۔ ْ‬ ‫دححثۿاكاجكۿڑكٹا۔ے‪ٕ۶۷‬ز‬



‫‪1‬‬



‫ْالمعجمْاالوسطْدححثۿ۽‪۸‬ۻ۽ ۃبتکمۿااعملػۿفۿارلجا ۾‪۸/‬۾‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 57 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫قراء ْلم ْیجاوز ْالرتایق ْاوسمع ْلم ْیجاوز ْاالذن ْوماْ ۔ںیہ ۿركجا اار ۿوكیئ ۿجات ۿان ۿےك ۿيالف ۿیڑہات۔ے ۿفو ۿقل ۿےكۿ‬ ‫ب ذاْامرْوانماقالْلہْربہْوْقولْالحقْوْوعدہْالصدق ْ ےچی ۿ۔ںیہ ۿارتیت ۿاوػ ۿوصزا۔ے ۿفو ۿاكط ۿےس ۿ ٓا ےگ ۿ۔ںیہ ۿحؼیتھ ۿہكۿ‬ ‫‪ ‬ولوگطۿوكۿانۿہتۿدرھۿیمۿاكمكۿ۔ںیہۿدجاہ ا۔ےۿوہۿفوۿویطۿفؽۿامجا‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫"‬ ‫۔ے"ےراػعۿاطۿدنبۿوطۿوكۿخساػتۿدوۿ وۿایھچۿجاتۿنسۿركۿانۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪"‬‬ ‫یک ۿوری ۿو ۿی ۿرك ےت ۿںیہ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿا۔ںیہ ۿفد ۿاحث ۿدی ۿاوػ ۿو یۿ‬ ‫فالسؽیل ْاالستماع ْثم ْاالنتقاء ْثم ْاالتباع‪،‬الانْ‬ ‫الہۿ لقۿوۿریصبتۿںیہ "‬ ‫یِنعْوالیسمع‪،‬اوْیكوْنْمنْالذینْسمعوْاوھمْالْ‬ ‫فوػاہتس ۿفونس ۿرك ۿاافتنف ۿاوػ ۿا ابف ۿاكاھتن ۿہك ۿعانمت ۿرك ۿےك ۿجصس ۿ‬ ‫یسمعوْنْف مْبالِرآنْالینتقعوْن۔ ْ‬ ‫ػےنۿاوػۿنۿوصشغۿاك جانسۿركۿاطۿینۿركۿدےنیۿاكاےسیۿول ۿقؽ ٓا طۿ‬ ‫وانماالنقعْلمنْكانْلہْقلبْمریدْأوْالیقْالسمعْوھوْ ےسۿھچكۿن دیفتۿ۔ںیہۿوہ ےت‬



‫شہید۔ ْ‬ ‫عفن ۿفو ۿاط ۿولوگط وك ۿہاتچنہ۔ے ۿ و ۿاػادہ ۿیبلق ۿاوػ ۿ امف ۿوضحػ ۿےكۿ‬ ‫فعلیكْیاایخْالِاءْالسمعْوانِاءْالِلبْعنْالجزمْاوْ واھۿوصشغۿںیہ‬ ‫البایجاب ْاوسلب ْرجاء ْان ْتجد ْحِافتذ ْعن ْفانْ سپ ۿاع ۿحؼادػاط ۿرتحمّ!زاحث ۿفو ہ ۿاوػ ۿیانحث ۿبلق ۿےكۿ‬



‫الحكمۃْضالۃْالمؤمنْفتدخلْاوْذاكْفْبشارةْموالكْ واھۿلبقۿاػباطہعلۿجكۿفر ہۿہلصۿےئكۿریغۿانۿاػادہۿےسۿہكۿ‬ ‫ قۿوہاگفوۿ وبلۿركوطۿاگ ےراػعۿورعواضتۿںینۿہكۿتمك ۿ‬ ‫واللْیتویلْھدایْوْھداك۔ ْ‬ ‫ح‬ ‫وم نۿاكہدشمگہۿاملۿ۔ے‪،‬اوػ ۿاهللۿاعتیٰلۿفدا ث ۿدےنیۿواال۔ے‪،‬‬ ‫ولنجمل ْاوالماوجدہ ْالقِی ْف ْھذہ ْالمسألۃ ْمنْ‬ ‫ےراػیۿاوػۿ ٓا تۿدوونطۿیکۿفداحثۿفؽام ے‬ ‫الحدیثْا ْل ْكریمْ ْ‬ ‫ےلہپۿفوۿمہۿااحدحث ۿركہم‪،‬ہقفۿٕسصقسم ‪،‬ہكلب ۿقؽ ۿ ٓا ط ۿ میظۿںیمۿ‬ ‫اجكۿہیقفۿہلئسۿداحؼہۿںیمۿ وۿھچكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرْانْالکریمْ۾‪/۸‬ۼ‪۶‬و۽‪۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 58 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫والقِہْالِویم ْبلْومنْالِرآنْالعظیم‪،‬ثمْنقصلہْ جااتك۔ےۿاےسۿاامجالایبطۿرك ےتۿںیہۿرھپۿاطۿواءۿاهللۿاعتیٰلۿہلئسۿ‬ ‫ِ‬



‫تقصیالباذن ْالقتاح ْالعلیم۔الن ْالتقْصْیل ْبعدْ یک ۿرضوػی ۿلیصفت ۿایبط ۿرك۔ےگنۿہك ۿاامجل ۿےك ۿدعبلیصفتۿسفنۿ‬ ‫االجمالْاوقعْفْالنقسْوْاقمعْللتكمنیْوالحدثْوْالْ ںیم ۿػجادہ ۿاجشزںی ۿاوػۿنظ ۿو ۿنیمخت ۿوكۿػ ۿالئ ۿرك ۿےن ۿوایل ۿوہیتۿ‬ ‫یس‬ ‫۔ےۿ رػیۿلیصفتۿےك ۿ ےیۿفوۿ ِلغۿدػ ۿاكػںیہۿرگمۿٌت ۿوایبۿ‬ ‫اریدْكْلْالتقصیلْلمابدْفانْالمسئلۃْتحتملْمجلدْ‬ ‫ایبط ۿےس ۿاكّ ۿلچ ۿاج ے ۿفو ۿلمك ۿلیصفت یک ۿوك ۿیئ ۿاخ ۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫اوْ ْل ْكنْماقلْو ْكیفْخیْمما كْثرْوْالہیْ‪1‬قالہْ ْالنیبْ‬ ‫رضوػت ۿ یھۿ۔ںیہ دححث ۿرشفیۿںیمۿ۔ے" وۿكالّۿ رصتخۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوعیلْالہْافضلْالصلوْةْ‬ ‫المصطیفْصیلْاللْ ٰ‬ ‫اوػ ۿافكحث ۿرك ۿےن ۿواالوہ ۿرو ل ۿاوػ ۿااھجلدےنی ۿو ۿاےل ۿایبط ۿےسۿ‬ ‫والؿنا۔‬ ‫ا اھ۔ے‬



‫فاقول‪:‬وبہْاستعنی‪:‬ارشدْناالحدیثْالصحیحْالذیْ سپۿںیمۿانۿیک ۿادۿد ۿےك ۿواھۿاتہكوہط ۿننسۿایبۿدواد‪،‬حیحۿ‬ ‫رواہ ْابو ْدواد ْف ْسننہ ْوامام ْاالئمۃابن ْخزیمہ ْفْ اامّۿا نۿازہم‪،‬مجعمۿریبك ۿاامّۿاباۿاقلمسۿانؾضؾاینۿیکۿدححثۿےسۿ‬ ‫صحیحہ‪،‬امامْابوْقاسمْالطربْاینْفْمعجمہْالكبیْ اتاتلچ۔ے ۿہك ۿاداط ۿہبط ۿںیم ۿوصت ۿہی ۿ۔ے ۿاامّ ۿٕزضؾ ۿرپ ۿ ےھٹی ۿفوۿ‬ ‫انْالسنۃْفْھذااالذانْانْیكونْبنیْیدیہْاالمامْ انۿےك ۿواےنمۿدحو ۿد ۿدجسمۿےك ۿادنػ(نۿہك ۿاخ ۿدجسمۿںیم)‬ ‫اذااجلس ْعیل ْالمنرب ْف ْحدود ْالمسجد ْالف ْجو ْفہْ اداطۿدیۿاج ےۿوضحػۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاوػۿنیخیشۿ‬ ‫ركنیم ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنع ےك ۿدہعۿاہ ےۿابمػكۿو ۿوعسمدۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ‬ ‫ھكذاكانْیقعلْعیلْعہدرسولْاللْ ٰ‬ ‫ںیمۿاوػۿدرگیۿافلخءۿػا نۿومریہۿاحصہبۿركۿاّۿوۿػامنۿجا نیع ۿوۿ‬ ‫وْعہدْصاحؽیہْایبْ ْب ْكرْوعمرْ ْ‬ ‫اہمئۿدہتجمنۿںیمۿااس یۿوہۿجاػاہ‪،‬‬ ‫عــــــہ‪:‬روْاہْابوْیعیلْاوْالضیاءْالمِدیسْفْالمختارْةْعنْ اباۿیلعی ۿاوػ ۿایضء ۿدقمۿیسۿےنۿر اتػہۿںیمۿابادیعسۿيڈػیۿػیضۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿمز ۿےسۿانۿوكػواحثۿایك‪ٕ۶۷‬ز (ت)‬ ‫تعایلْعنہْ‪۶۷‬منہ ْ‬ ‫ایبْسعیدْالخدریْریضْاللْ ٰ‬



‫‪1‬‬



‫ْکزنْالعمالْدححث‪۶۷۹‬ۻ‪ْ۶‬مؤسسۃْالرسالہْبیوتْۻ‪/‬ۺۼ‪۸‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 59 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْعنہما‪ْ1‬ولمْیاتناعنْاحدْمنْالخلقاءْ یسكۿےسۿانۿاكيالفۿرموۿیۿ۔ںیہۿاوػۿاعمدۿاهللۿػتۿااعلنیملۿوہۿ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫الر ْاشدینْو ْغیھم ْمنْالصحابۃ ْو ْالتابعنیْو ْاالئمۃْ انۿےكۿيالفۿہہكۿ یھۿےسیكۿ وكشغۿ ےھ‬ ‫تعایلْعلیہمْاجمعنیْتصریحْ‬ ‫المجتہدینْرضوانْاللْ ٰ‬



‫قطْبخالفْذلكْوماكانْلہمْانْیِولوْاوالعیاذْباللْ‬ ‫ترْكْماھنالك۔‬



‫وقداعتمدْھذاالحدیثْكبارْالْمْقسرینْفْتقسیْ‬



‫ۿانۿدححثۿرپۿےبۿامشػۿاہمئۿرسفمنۿےنۿ ٓا حثۿابمػہكۿ‬ ‫"‬



‫"یک ۿن ریس ۿںیم ۿادامتد ۿایك‬



‫"‪ْ2‬‬ ‫ٔ‬ ‫الْكْریمۃ"‬ ‫حس‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫نان ہچ ۿاشكف ۿںیم ۿػ ؾی ۿداف ى ۿام بی ۿںیم ۿاامّ ۿػاػی‪،‬‬ ‫كالزمخشریْفْالكشاف‪،‬واالمامْالرازیْفْمقاتیحْ‬ ‫ابلت ۿااتلو ل ۿںیم ۿاامّ ۿاخػط‪،‬ػزاحث ۿائار ۿاقط ۿںیم ۿاامّۿ‬ ‫الغیب ْوالخازن ْف ْلباب ْالتاویل‪ْ ،‬والنؼسابوری ْفْ جصسا رػیۿبیطخۿو ۿلمجۿومریہۿےنۿاےسۿدرك ۿایكاامّۿرعشۿاینۿ‬ ‫رغائبْالقرْقان‪،‬والخطیبْوالجملْوْغیھمْوْاوردہْ ػًمۃۿاهللۿہیلعۿےنۿا ین اتكتۿفشكۿانہم ۿےسۿا عیۿاالٓۃۿںیمۿانۿ‬ ‫االمامْالشعراینْفْكشفْالغمۃْعنْجمیعْاالمۃ‪،‬كماْ رپۿادامتدۿایكابعػںیتۿيتۿیکۿ ٓا ےگۿ ٓا ػ یۿںیہۿانْشاءْاللْتعایل‬



‫ےراػعۿاہمئۿہقفۿےنۿكضؾتۿےكۿواھۿہقفۿیکۿبتكۿدمتعمۿہۿںیمۿ‬ ‫سیاتیكْنصوص مْانْشاءْاللْتعایل۔ ْ‬ ‫ثم ْتظافرت ْكلمات ْعلمائناف ْالكتب ْالمعتمد ْة ْعیلْ دجسمۿےكۿادنػۿاداطۿیکۿٔما تعۿفؽۿامیئۿہكۿركوۿہۿ۔ےۿ‪۶‬ہیقفۿاسفنلۿ‬ ‫النہیْعنْاالذانْفْالمسجدوْانہْمْكْروہ‪،‬نصْعلیہْ اامّۿاقیسَاطۿےنۿاخہینۿںیمۿ‪۷‬اامّۿاخبػیۿےنۿيال ہۿںیمۿاامّۿ‬ ‫‪۸‬اوصسَایبۿےنۿرشۿوۿاحطویۿںیمۿ‪۹‬اامّۿاضاقینۿےنۿزاجۃۿاایبلطۿ‬ ‫االمامْفِیہْالنقسْفْالخانیۃ‪،‬واالمامْالبخاریْفْ‬ ‫ۺ‬ ‫ںیمۿ اامّۿینیعۿےنۿیانہیۿںیمۿ‬ ‫الخالصۃ‪،‬واالمام ْاالسؽیجایب ْف ْشر ْح ْالطحاوی‪ْ،‬‬ ‫واالمامْاالتِاینْفْغایۃْالؽیانْ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْسننْایبْدوادْکتابْالصلوْةْبابْوقتْالجمعۃْ ٓا اتفتۿماملۿرپسیۿالوہ ‪/۶‬ۺۺ‪،۶‬الْمْعجمْالکبیْدححثۿ‪۹۹‬ۻۻْالمکؾبۃْالقیصیلۃْبیوتۼ‪/‬ۻ‪۶۹‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرْآنْالکریمْ‪۷‬ۻ‪/‬۾‬ ‫‪Page 60 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫واالمام ْالعؼین ْف ْالؽنایۃ‪،‬واالمام ْالمحِق ْعیلْ‬ ‫االطالق ْف ْفتح ْالِدیر‪،‬واالمام ْالزندوسیت ْفْ‬



‫النظم‪،‬واالمامْالسمعاینْفْخزانۃْالمقتنیْوْمختارْ‬ ‫الزاھدی ْف ْالمجؾیب‪،‬والمحِق ْزین ْبن ْنجیم ْفْ‬



‫ۻاامّ ۿققحم ۿیلع ۿاالػالق ۿےن ۿحتف ۿادقلری ۿںیم ۿۼاامّ ۿػدنویتس ۿےنۿ‬ ‫لمم‬ ‫مظنۿںیمۿ۽اامّۿىمعاینۿےنۿازۿاجۃۿا زصظۿںیمۿ۾ر اتػۿػافدیۿےنۿ‬ ‫ٔ‬ ‫ذس‬ ‫َصسیۿںیم‪۶۵،‬ققحمۿػنۿا نۿ ِ ْۿےنۿ رحۿارلاقئۿںیم‪۶۶،‬ققحمۿ‬ ‫احؼ ۿامیہۿیبلحۿےنۿكصز ۿںیم‪۶۷،‬حؼ ۿدنجیۿےنۿرشۿوۿاقنہیۿںیم‪،‬‬ ‫‪۶۸‬قنبزاین ۿےن ۿاجعم ۿارل ۿوم ۿػںیم‪۶۹،‬دیس ۿؼِؾاوی ۿےن ۿ وا ی ۿرمۿ‬



‫البحرْالرْائق‪،‬والمحِقْابرْاہیم ْالحلیبْفْالغنیۃْ‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ات ۿا الوۿںیم‪ ،‬زی ۿااحصت ۿ اتفو ۿیۿماریگملہی‪ ،‬اتفو ۿی ۿجاجاػۿ‬ ‫والربْجندیْفْشرْحْالنِایۃْوالِہستاینْفْجامعْ‬ ‫اخہین ۿاوػ ۿعمجم ۿاربلاكتۿےن ۿان ۿیکۿفرص ح ۿفؽ ۿامیئ اطۿرضح ۿاتۿ‬ ‫الرموْز‪،‬والسیدْالطحطاویْفْالحوایشْعیلْمرْایقْالقالحْ‬ ‫ےن ۿن ۿفو ۿیسك ۿزج ۿء ۿاك اانثتء ۿایكن ۿصیص ۿیک ۿفر ۿف ۿاواػہۿ‬ ‫واصحابْالقتاوْیْالعالمگییۃ‪،‬والقتاویْالتاتارْخانیۃْوْ فؽامجافو ۿمری ۿوصخم ۿ ۿیک ۿصیص اكاػادہ ۿاجك ۿجا ص ۿػا ےۿ‬ ‫مجْمْعْالربكات‪،‬ولمْیسؿنوامنہْفصال۔ْویلموابتخصی‬ ‫صْ اوػویمہۿس انۿ ٓا ػایئۿ۔ے انۿہلئسۿںیمۿٔؽجڈۿ دنۿاومػۿاقجفۿ‬ ‫اصال‪،‬وال جوم ْعیلْت ْ‬ ‫خصیصْالنصوصْمنْدونْخصوصْ وػںیہ(‪ )۶‬وفۿدجسمۿںیم اداطۿدتاندػجاػۿالمیۿیکۿےبۿادیبۿ۔ےۿ‬ ‫ۺ‪۶‬‬



‫ۻ‪۶‬‬



‫ف م ْمخصوص ْبل ْو ْھم ْمرصوص۔ثم ْولناالِر ْٰانْ ان ۿرپ ۿقؽ ٓا ط ۿو ۿدححث ۿاوػ ۿدہعدقمیۿےس ۿ ٓا و ۿجك ۿاكرع ۿف ۿوافدۿ‬ ‫العظیمْواالحادیثْوْالشاھدْالمطبقْعلیہْفْالِدیمْ ۔ے (‪ )۷‬وف ۿدجسمۿںیم ۿاداط‪،‬رشمو ۿتیع ۿاداط ۿےك ۿح دصۿ‬ ‫والحدیث ْان ْالتاذین ْف ْجوف ْالمسجد ْاساءة ْادبْ ےكۿيالفۿ۔ے (‪ )۸‬وفۿدجسمۿںیمۿاداطۿےكۿ واػۿرپۿقؽۿ ٓا طۿوۿ‬ ‫ن‬ ‫بالحضرةْااللہیۃ۔ ْثمْھوْخالفْماشرْعْلہْاالذان۔ْ دححث ۿےس ۿوك ۿیئ ۿد لی ۿ۔ںیہ ۿاارۿںیہك ۿكالٕت ۿجااواػہا ش ۿ‬ ‫ثمْلؼسْعلیہْمنْحدیثْوالفِہْدلیلْوالبرہانْوالْ جاا امتلۿوۿاجمػۿےكۿروػۿرپۿانۿاكجڈركہۿوہۿ یھۿفوۿہیۿایسۿجاتۿںیمۿ‬ ‫ن‬ ‫یلع ۿارتلبیت ۿمك‪،‬ابعػہ ۿا ش ۿاوػ ۿفر حۿو ۿ۔تقیق ۿےك ۿاعمػ‬ ‫یعارض ْالعالمۃ ْالحكم ْوالاالشارة ْالعبارة ْوالْ‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫ش‬ ‫۔ںیہ ۿوہ غ(‪)۹‬ادنػوط ۿدجسم ۿاداط ۿوگالكج ۿ ضع ۿاقمامتۿ‬ ‫المحتملْالصریحْوالْالمجازْعیلْالحِیِۃ۔ثمْھوْعیلْ‬ ‫ںیمۿواعۿوۿداعۿوہۿرگمۿ رػعۿماملۿاوالّۿںیمۿنۿفوانۿرپۿاامجفۿ‬ ‫حالہ ْھذاوان ْشاع ْف ْزمانناف ْبعض ْاالصِاع ْلمْ‬ ‫وہا۔ےۿنۿدہعػوانث ۿےسۿانۿاكفوػات ۿجاحث ۿ۔ےۿسپۿاےسیۿ‬ ‫جمی‬ ‫م‬ ‫ینعِد ْقط ْعلیہ ْاالجماع ْو ْالعلیہ ْتعا ل ْف ْ عْ ارمۿاك واػ‬ ‫البِاع۔والھوْمتوارْثْمنْالصدرْاالول‪ْ ،‬‬



‫‪Page 61 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فمثل ْھذاالیحتمل ْوالیِبل ْوالمنْكْر ْالیصیْ ن ۿفوۿ لمتحۿ۔ےۿنۿاقجفۿ وبلۿاوػ ۿ ولعفۿرشماجا دنسجڈہۿوہوگ‬



‫معروفاوانْفشا۔والالحادثْقدیماوانْلمْنعلمْمیتْ الھك ۿورعوفۿو ۿ وہشػوہوگۿمہۿانۿےك ۿا اجد ۿاكػامنۿ نیعتۿنۿ‬ ‫ركںیكسۿوبقملۿوۿورعوفۿرشۿیعۿ۔ںیہۿوہاتك‬ ‫نشاء۔‬ ‫اعۿرسۿداػۿاطۿإتۿءامل ےۿاہتسصتۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿ ٓا تۿولوگطۿوك‬ ‫ویاسادتناعلماء ْالسنۃ ْانتم ْالمدخرون ْالحیاءْ‬ ‫اایح ےۿوصتۿےكۿ ےیۿایتػۿركۿػاھك۔ےۿاوػۿ ٓا تۿےكۿػوسلۿارایمۿ‬ ‫تعایلْعلیہْ‬ ‫السنۃْوْقدْندبكمْایلْذلكْنؽیكمْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿددعتد ۿدحوثیط ۿںیم ۿ ٓا ت ۿوك انۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫عــــــہ‬ ‫وسلمْفْغی ْ ‪ْ۱‬ماحدیثْووعدتم ْ ‪ْ۲‬علیہْاجرْ‬ ‫یکۿدوعتۿدیۿ۔ےۿانۿرپوسۿودیہوط‬ ‫مائۃْ ْ‬ ‫عــــــہ‪:۱‬الرتْمذیْعنْباللْوابنْماجہْعنْعمروْبنْ رت ۿذمی ۿےن ۿرضحت ۿجالل ۿوا ن ۿام ہ ۿےن ۿرضحت ۿ رمو ۿ نۿ‬ ‫عوفْریضْاللْتعایل ْعنہماعنْالنیبْصیلْاللْتعایل ْعلیہْ وعفۿٖػوضاطۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمہنعۿانیمجۿےسۿاذنوطۿےن ۿوضحػۿ یلۿاهللۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫اعتیٰلۿوملسۿےسۿػواحثۿیکۿسجۿےمۿریمیۿیسكۿرمۿدہۿوصتۿوكۿػدنۿہۿ‬ ‫وسلم‪:‬منْاحیاسنۃْمنْسنیتْقدْامؼتتْبعدیْفانْلہْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ایكاےس ۿامتّ ۿلمع ۿرك ۿےن ۿواولط ۿےك ۿارج ۿےك ۿ ؼ ۿا ؼ ۿ ےل ۿاگاط ۿےكۿ‬ ‫منْاالجرْمثلْاجرْمنْعملْب امنْغیْانْینِصْمنْ‬ ‫ارجںیمۿھچكۿیمكۿنۿوہ ی‬ ‫اجورھمْشؼئا‪1‬۔‪۶۷‬منہ‬ ‫اامّ ۿیق ۿےنۿاتكت ۿاال ۿفدۿںیم ۿا ن ۿابعنۿےس ۿاذنوط ۿےن ۿػوسلۿ‬ ‫عــــــہ‪:۲‬والؽیہیق ْف ْالزھد ْعن ْابن ْعباس ْریض ْاللْ اهلل ۿاعتیٰل ۿوملس ۿےس ۿػواحث ۿیک"سج ۿےن ۿریمی ۿإت ۿےك ۿداسد ۿےكۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوْ وقث ۿریمی ۿوتنسط ۿرپ ۿوبضم ۿیط ۿےس ۿلمع ۿایكاےس ۿوس ۿيسلڈ ۿوطۿ‬ ‫تعایل ْعنہماقال ْقال ْرسول ْالل ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫سلم"من ْتمسك ْبسنیت ْعند ْفسادامیت ْفلہ ْاجر ْمائۃْ اكاوثاتۿ ےلۿاگ"‬



‫شہید‪ْ "2‬‬



‫ْجا معْالرتْمذیْابوابْالعلمْبابْاالخذْبالسنۃالخْا نیۿینپمکۿدیلہ‪۷/۷‬۾‪،‬سننْا بنْماجہْبابْمنْاحیاءْسنۃْقدْامؼتتْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿ‬



‫‪1‬‬



‫ركایچ ۾‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬کتابْا لْزہدْالکبیْللؽیہیقْدححثۿ۾‪۷۵‬دارالِلمْالکوْیتْ‬



‫‪۶‬ۺ‪۶‬‬ ‫‪Page 62 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫شہید۔وانْعــــــہْتكونوابہْمعْنؽیكمْفْدارالمزید۔ ْ ےكۿارجاوػۿداػارختۿںیمۿا ینۿمہۿینیشنۿاكومدۿہۿفؽۿامجا۔ے‬ ‫ْوانماتیحْاذاْامؼتتْوانماْتموتْاذاْ ْتركْالناسْالعملْ وصتۿاكاایحیھبۿوہاگہكۿولوگطۿےنۿاےسۿرمۿدہۿركۿداالاوػۿومتۿ‬ ‫ب اوسكتْعن اعلماؤْھمْلماقدْمراوْشبہْل مْفلمنْ ایسۿروػت ۿںیمۿوہ یۿہك ۿول ۿانۿرپۿدلمعػاادرتۿكۿدںیۿ‬ ‫اوػان ۿوقث ۿےك ۿءاملء ۿذموكػہ ۿجاالو و ۿہ ۿیک ۿدایند ۿرپاط ۿیک ۿان ۿرحۿ‬ ‫احیاالحِااجرہ ْولمن ْسكت ْسابِاعذرہ ْعیل ْذلكْ‬ ‫تك ۿرپۿ ومۿن ۿػ۔ےۿوہطۿسپۿ وا یس ۿوصت ۿػدنۿہۿرك ۿعۿاےسۿ‬ ‫میض ْامراحیاء ْالسنن ْوتجدید ْالدین ْمن ْسالفْ‬ ‫ان ۿاكارج ۿ ےل ۿاگاوػ ۿسج ۿےن ۿاخوم ی ۿاایتخػ ۿیک ۿوہ ۿوذعوػ اھجم‬ ‫الزمنْایلْھذاالحنیْفاالسؾنادْفْمثلہْبعملْالناسْ‬ ‫اج ے ۿاگایس ۿجہن ۿرپاایح ے ۿوصت ۿاكاعمٓل ۿدہعدقمی ۿےس ۿ ٓا و ۿجكۿ‬ ‫وْعادت مْاو ْسكوتْمنْسلفْقریبْمنْسادت مْاوْ اتلچػاہ۔ے ۿان ۿ ےی ۿولوگط ۿےك ۿلمع ۿجامادت ۿجایسك ۿلمع ۿرپۿ‬ ‫زعمْانہْیلحِ مْبذلكْشنیْ ْ‬



‫امیضۿقؽ بۿےكۿءاملءۿیکۿ ومۿ یۿےسۿا دتۿاللۿاوػہیۿ ایلۿہكۿاارۿ‬ ‫ہلئسۿداحؼہۿيالفۿرشۿفۿوہجا‬



‫ى‬ ‫تعایلْ اامّۿ ِؼیۿےنۿاتكتۿاالجاجۃۿںیمۿرضحتۿا سۿاوػاذنوطۿےنۿوضحػۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬السجزی ْف ْاالبانۃ ْعن ْا نس ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫عنہ‪:‬من ْاحیاسنیت ْفِد ْاحؽین ْومن ْاحؽین ْكان ْمیع ْفْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػواحث ۿیک "سجۿےنۿریمیۿوصتۿ‬ ‫ػدنۿہۿیکۿانۿےنۿھجمۿےسۿ تبحۿػیھكۿاوػۿسجۿےنۿھجمۿےسۿ تبحۿػیھكۿ‬ ‫الجنۃْ‪ْ 1‬‬ ‫وہۿریمۿعۿواھۿٌشتۿںیمۿوہاگ"‬ ‫ْ‬ ‫اوػاامّ ۿرت ۿذمی ۿےن ۿظفل ۿاٌت ۿےك ۿواھ ۿػواحث ۿفؽ ۿامجا۔ے ۿجااهلل ۿ!‬ ‫رواہْالرتمذیْبلقظْمنْاحبْالل مْارزقنا‪،‬امنیْ!ْ‪۱۲‬منہْ ْ‬ ‫مہۿيتۿوكاتۿیکۿ تبحۿ اطفؽۿام!‪ٕ۶۷‬ز ۿ‬



‫ْکزنْالعمالْبحوالہْالسجزیْعنْا نسْدححثۿ‪۸۸‬۾موسسۃْالرسالہْبیوت‪۹/ ۶‬۽‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 63 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فوانۿرپاطۿءاملء یکۿ وم یۿاطۿےكۿ ےیۿجامتۿماػوہیت‬ ‫معْجاللمھت۔‬ ‫كْلْذلكْجہلْواضحْوْوْھمْفاضحْوسدْلبابْاحیاْ ہیۿيت ۿ ایلۿیلھك ۿاہجنث ۿاوػواہوۿومہۿرپیتسۿ۔ےۿاوػاایح ےۿ‬ ‫السنۃْمعْانہْمقتوْحْبیدْالمصطیفْسیدْاالنسْوْ وصتۿاكدسۿجاتۿ۔ےۿاحالہكۿوضحػدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫ك‬ ‫وملسۿےنۿاایح ےۿوصت ۿاكدػواػہۿ ھالػاھك۔ےۿاوػانۿرپۿ میظۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْوْموْعوْدْعلیہْعظیمْ‬ ‫الجنْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ف‬ ‫ااعنّۿواركاّۿاكومدۿہۿ ؽۿامجا۔ے‬ ‫المنۃ۔ ْ‬



‫واماتقصیلْكْلْمعْاجملتْھنافیفْشمائمْزا كیات‪،‬فْ‬ ‫ات ۿمہ ۿےتكہم ۿامشومط ۿاوػ ۿےتك ۿخلَات ۿںیم ۿان ۿیک ۿلیصفت ۿایبطۿ‬ ‫ع‬ ‫ك‬ ‫ْل ْشمائمۃ ْنقحات ْطؼبات ْو یل ْحبیؽناوالہ ْاطیبْ رك ےتۿںیہۿاهللۿاعتیٰلۿےراػعۿ بیبۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫الصلوةْوا نیمْالتحیات۔‬ ‫ْ‬



‫اوػاط ۿےك ۿ ٓا لۿوااحصت ۿرپۿدقمنۿدػود ۿاوػ ۿابمػكۿامیلستتۿ‬ ‫جاػۿلۿفؽۿام ے ٓا نی‬ ‫___________________‬



‫‪Page 64 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ٰ‬ ‫الشنامۃاالولیمًعيبرالحدیث‬ ‫(ربنعۿدححثۿاكامشہمٔۿاویٰل)‬



‫نقحہ‪:۱‬أنباناشیخناالعالمۃ ْاالمام ْشیخ ْالعلماءْ خلَ ‪:۶‬ےراػعۿخیش‪،‬خیشۿءامل ےۿرحّۿدیسۿادمحۿا نۿػنۿا نۿديالطۿ‬ ‫بالبلدْالْكْرامْالسیدْاحمدْبنْزینْبنْدحالنْال ْمیكْ یكم ۿدقنۿرسہۿےن ۿٓك ۿركہمۿںیمۿۻ۾‪ ۶۷‬ۿھۿںیمۿمہۿےسۿایبطۿ‬ ‫قدس ْسرہ ْالملْیك ْبمكۃ ْمْكْر ْمۃ ْ‪۱۲۹۶‬ھ ْعن ْالشیخْ ایك‪،‬اطۿےسۿخیشۿامثعطۿ نۿنسحۿدۿبایمیطۿاػہؾیۿےن‪،‬اطۿےسۿخیشۿ‬ ‫ع لشی دمحمۿاریمۿامیكلۿےنۿاوػۿخیشۿدبعاهللۿرشاقویۿوا یعۿاػہؾیۿےنۿو‪،‬‬ ‫عثمان ْبن ْحسن ْالد ْمیایط ْاالزھری ْ ن ْا خْ‬ ‫ً‬ ‫م‬ ‫مہۿےسۿكالہمۿومالجایتفمۿدبعارل ظۿ نۿرساوۿیكمۿےنۿدواہجحلۿ‬ ‫محمد ْاالمیالمالْیك ْوالشیخ ْعبد ْالل ْالشر ْقاویْ‬ ‫ٓ‬ ‫ۺ۾‪۶۷‬ھ ںیم ۿومالجایتفم ۿ ك ۿامجل ۿا ن ۿدبعاهلل ۿا ن ۿ رمےكۿ‬ ‫الشافیعْاالزھرینیْح‪،‬وانباناالمویلْالمقیتْالعالمۃْ‬ ‫وايؾ ۿےسۿایبط ۿایك ِو ۿح ںی ۿنیسحۿا نۿاصج ۿلمجۿالیللۿیكمۿ‬ ‫حم‬ ‫مق‬ ‫عبد ْالر ْ ن ْالسراج ْ یت ْالبلد ْالحرام ْف ْذیْ ےنۿجاتۿ افےكۿجانۿا ےنۿ رھۿدواہجحلۿۺ۾‪۶۷‬ھۿںیمۿایبطۿایكاوػ‬ ‫الحجۃْۺ۾‪۶۷‬ھ ْعنْمقؾی االمویلْجمالْبنْعبدْاللْ ادمحۿا نۿػجڈۿلمجۿالیللۿےنۿ یھ دوونطۿرضحات‬ ‫بن ْعمر ْح ْوانباناعالیابدر ْجۃ ْالسید ْحسنی ْبنْ‬



‫صالحْجملْاللیلْالمْیكْ ْ‬



‫‪Page 65 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ببؼتہْعندْبابْالصقافْذیْالحجۃْۺ۾‪ْ۶۷‬كالھماعنْالشیخْ ےن ۿخیش ۿمادب دنیھ ۿاوػاوھنط ۿےن ۿخیش ۿاصج ۿكالین ۿاوػدیس ۿدبع‬ ‫ً‬ ‫عابدْالسندیْالمدینْعنْالشیخْصالحْالغالینْوالسیدْ ارل مظ ۿافدل ۿاوػویفس ۿا ن ۿدمحم ۿٔؽاجیج ۿاوػدیس ۿادمحو ۿاقمسۿ‬



‫حمن ْبن ْسلیمان ْاالھدل ْو ْیوسف ْبن ْمحمدْ ایان ے ۿامیلسط ۿاوػا ےن ۿاچچدمحم ۿنیسح ۿااصنػی ۿےس ۿو‪،‬ےراػعۿ‬ ‫عبدالر ٰ‬ ‫المزجایج ْوالسیدبن ْاحمدو ْقاسم ْابین ْسلٰیمن ْوعمہْ خیشۿدیسۿاامّۿماػفۿجاهللۿواہۿ ٓا لۿػوسلۿادمحیۿےنۿامجدیۿاالویٰلۿ‬ ‫محمدْحسنیْاالنصاریْح‪،‬وْانباناشیخناالسیدْاالمامْ ‪۹‬۾‪۶۷‬ھۿںیمۿمہۿوك ۿ ربۿدی‪،‬ا ںیھۿواہۿدبعازعلحؼ ۿدیولیۿےنۿ‬



‫ْاالویلْ اوػا ںیھ ۿاط ۿےك ۿوادلواہ ۿویل ۿاهلل ۿدیولی ۿےن ۿاوػا ںیھ ۿخیش ۿاباۿ‬ ‫العارفْباللْالشاہْآلْالرسولْاالحمدیْفْجمادی ٰ‬ ‫‪۹‬۾‪۶۷‬ھْعنْالشاہْعبدْالعزیزالدھلویْعنْابیہْالشاہْویلْ ػاہؾ ۿ نۿاحؼامیہۿركدیۿادینۿےنۿوۿاط ۿيت ۿولوگطۿےنۿا ےنۿ‬ ‫اللْالدھلویْعنْالشیخْایبْطاھْرْبنْابراھیمْالْكْردیْ ئاش خۿركاّ ۿےسۿنج ۿیک ۿورعوفۿو ۿ وہشػ دنںیۿاامّۿاباۿداود‬ ‫خم‬ ‫المدینْح‪،‬وغیھمْمنْمشایخنارحم مْاللْتعایلْجمیعاْ جكۿ لصتۿںیہۿاوھنطۿےنۿا ینۿننسۿںیمۿ زلی‪،‬دمحمۿ نۿہملسم‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫دمحم ۿاقحس ۿػہؾی ۿےس ۿواحث ۿا ن ۿحؼجڈػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمہنع ۿےسۿ‬ ‫ْایل ْایب ْداؤد ْف ْسننہ ْقال ْحدثناْ‬ ‫باسانیدھم ْالمعروفۃ ٰ‬



‫النقییل‪ْ ،‬نامحمد ْبن ْسلمۃ ْعن ْمحمد ْبن ْاسحق ْعنْ ػواحثۿایك‪:‬ــــ"وضحػۿ یلۿاهللۿاعتےلۿہیلعۿوملسۿہعمجۿےكۿدطۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٕزضؾۿرپ رشفیۿےلۿاج ےتۿفواتۿےك ۿواےنمۿدجسمۿےكۿدػواػہۿرپۿ‬ ‫تعایل ْعن ماقالْ‬ ‫الزھریْعنْالسائبْبنْیزیدریضْاللْ ٰ‬ ‫م‬ ‫ج‬ ‫رضحتۿ اللۿػیضۿاهللۿاعتےلۿ ز ۿاداطۿدےت ااس یۿاباۿركبوۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ‬ ‫كانْیؤذنْبنیْیدیْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫ رم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنعےك ۿػامن ۿںیم ۿوہجاػاہ "ہی ۿدح ثۿ‬ ‫اذاجلس ْعیل ْالمنربیوم ْالجمعۃ ْع ٰیل ْباب ْالمسجدوایبْ‬



‫نسح ۿوحیح ۿ۔ے ۿاےك ۿػاوی ۿدمحم ۿ ن ۿاقحس ۿاقجف ۿوپروہس‪،‬یاہحثۿ‬ ‫تعایل ْعن ما‪ْ 1‬ھذاحدیث ْحسنْ‬ ‫بْكْرو ْعمر ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫ي‬ ‫عس‬ ‫ےچسۿاامّۿںیہ اطۿےكۿجاػعۿںیمۿاامّۿ ی‪ ،‬دحمتۿاباۿػػہعۿ‬ ‫سحقْثِۃْصدوقْامامْقالْشعبۃْوابوْ‬ ‫صحیح‪،‬محمدْبنْا ٰ‬



‫زرعۃ ْوالذھیب ْوابن ْحجر ْصدوق ْو ْقال ْاالمام ْابنْ‬



‫اوػا نۿرجۿےنۿفؽامجاہیۿ تہۿےچسۿںیہ اامّۿدبعاهللۿ‬



‫المباركْ ْ‬



‫ْسننْابوْداؤدْکتابْالصلٰوةْبابْوقتْالجمعۃْ ٓا اتفتۿرپسیۿالوہػۿ‪/۶‬ۺۺ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 66 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اناوجدناہ ْصدوقا‪،‬اناوجدناہ ْصدوقا‪،‬اناوجدناہْ ا نۿابمػكۿفؽام ےتۿںیہ‪":‬مہۿےنۿا ںیھۿدصوقۿجاجا‪،‬مہۿےنۿ‬



‫صدوقا‪1‬۔تلمیذْلہْائمۃْاجالءْكابنْالمباركْوشعبۃْ ا ںیھۿدصوقۿجاجا‪،‬مہۿےنۿا ںیھۿدصوقۿجاجا "اامّۿدبعاهللۿ‬ ‫وسقٰنی ْالثوری ْوابن ْعیؼنۃ ْواالمام ْایب ْیوسفْ نۿابمػك‪،‬اامّۿہبعشۿاوػایفسط ۿاوثػیۿاوػا نۿمزصز ۿاوػاامّۿ‬ ‫ابا ۿویفس ۿےن ۿاتكت ۿاا راو ۿںیم ۿ تہ ۿػجادہ ۿػوا ںیت ۿںیكۿ‬ ‫وا كْثرعنہْفْكتابْالخراجْلہ۔‬ ‫اوػاطۿیکۿوااردیۿاایتخػیک‬ ‫و ْقال ْابو ْزرعۃ ْالدمشیق ْاجمع ْالكرباء ْمن ْاھلْ‬ ‫اامّ ۿابا ۿػػہع ۿدیقشم ۿےن ۿفؽامجا‪":‬اہلج ۿءاملء ۿاكاامجف ۿاط ۿےسۿ‬ ‫العلمْعیلْاالخذْعنہْقالْوْقدْاخؾربہْاھلْالحدیثْ‬ ‫ػواحث ۿركےنۿرپۿاقمئۿ۔ے‪،‬اوػات ۿوكالہۿملعۿےنۿ ٓا ػامجافوالہۿ‬ ‫فرؤہْصدقاوْخیا۔‪ْ 2‬‬ ‫دصقۿوۿریۿجاجا "‬



‫وْقالْابنْعدیْلمْیتْخلفْفْالروایۃْعنہْالثِاتْوْ ا نۿمدیۿےنۿاہك‪ٓ ":‬ا ت ۿیک ۿػواحث ۿںیمۿاہمئۿتاقت ۿوك ۿوكیئۿ‬ ‫االئمۃْوالبأسْبہْ‪ْ 3‬‬ ‫اٌزالفۿ۔ںیہ‪،‬اوػاتۿےسۿػواحثۿركےنۿںیمۿوكیئۿرحوۿ۔ںیہ "‬



‫وْقالْعیلْبنْالمدیینْمارأیتْاحدایمھتْابنْاسحقْ اامّ ۿیلع ۿا ن ۿادملینی ۿےن ۿاہك"یسك ۿاامّ ۿجادحم ۿت ۿوكا ن ۿاقحسۿ‬ ‫‪4‬‬



‫ْ‬



‫رپۿرجۿوۿرك ےتۿ۔ںیہۿداھكی"‬ ‫اامّۿایفسطۿا نۿمزصز ۿفؽۿام ےتۿںیہۿںیمۿ‬



‫ْبنْعیؼنہْجالستْ ْ‬



‫عــــــہ‬



‫وقالْسقیانْ‬



‫عــــــہ‪:‬وبہْظہركذبْمنْزعمْاالنْانْقدْجرْحہْسقٰنیْ ْ ایفسطۿا نۿمزصز ۿےك ۿان ۿوقلۿےسۿان ۿصخشۿاكوھجۿتۿػاہؾوہہ ا وۿ‬ ‫ہیۿاتہك۔ےۿہكۿرضحتۿایفسط (جات ۿاےلگۿہحفصۿرپ)‬



‫‪ْ1‬تہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤْسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۼ‪۵‬ۺ‪،‬کتابْالثِاتْالبنْحبانْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْ‬



‫دارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪/۹‬ۻ‪۷۸‬‬



‫ْ‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤْسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۺ‪۵‬ۺ‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْمیزْانْاالعتدالْرتہمجۿربمنۼ۾‪۶‬ۼْدارالمعرفہْبیوتْ‪۹ /۸‬ۼ‪۹‬‬



‫ْ‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤْسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۺ‪۵‬ۺ‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 67 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ابنْاسحقْمنذْبضعْسننیْوسبعنیْسنۃ ْ‬



‫رتسوالۿےسۿاورپا نۿااحسقۿیکۿيڈۿٕتۿركجاػاہ‬



‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬



‫ا نۿمزصز ۿےنۿا نۿاقحسۿرپۿرجۿوۿیکۿ۔ےۿيڈۿایکۿانہۿاذنوطۿےنۿفوا نۿ‬



‫بن ْعیؼنہ‪،‬حاشاہ ْبل ْقدتلمذ ْو ْذب ْعنہ ْوقال ْرایتْ اقحسۿیکۿواارۿدیۿاایتخػیکۿ۔ےۿاطۿیکۿفرۿفۿےسۿاداتعفۿیکۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫الزھریْقالْلمحمدبنْاسحقْاینْكنتْ؟ْفِالْھلْیصلْ فؽۿام ےتۿںیہۿہكۿاامّۿػہؾیۿوكۿداھكیہكۿا نۿاقحسۿےسۿ رۿ اھ ٓا تۿاہكطۿ‬ ‫الیك ْأحد ْ؟ ْفد ْعاحاجبہ ْوقال ْالتحجبہ ْاذاجاء ْ‪1‬وقالْ ےھ؟اذنوط ۿےن ۿ وات ۿدجاوك ۿیئ ۿ ٓا ت ۿےك ۿاہیط ۿجاػجایب ۿ یھ ۿفوۿ‬ ‫ایضاقال ْابن ْشہابْوسئل ْعن ْمغازیہ ْفِال ْھذاأعلمْ جا ے(ینعی ۿدػ ۿجاط ۿػوےك ۿوہ ۿ ے ۿاھت)فواامّ ۿػہؾی ۿےن ۿا ےن ۿدػجاطۿ‬ ‫الناس ْب ا‪ْ 2‬وقال ْا ْبن ْالمدیین ْقلت ْلسقیان ْكان ْابنْ وك ۿجالرك ۿفؽ ۿامجاآ ہدنۿہۿا نۿاقحسۿوكادنػاےنۿےسۿیھبك ۿ یھۿٕت ۿػوۿ‬ ‫ب سح انك رضحت ۿا نۿمزصز ۿیک ۿ یۿػواحث ۿ۔ےۿہك ۿیسك ۿےنۿاامّۿػہؾیۿ‬ ‫اسحقْجالسْفاطمۃْبنتْمنذرْفِالْاخربْینْا نْا قْ‬ ‫ےسۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےك ۿزغوات ۿےك ۿجاػ ۿعۿ‬ ‫ان احدْثتہْوانہْدخلْعلیہا‪ْ3‬وقالْابنْعیؼنۃْایضاْ ْ‬ ‫ںیم ۿ ر اھاذنوط ۿےن ۿا ن ۿاقحس ۿیک ۿفرف ۿاواػہ ۿركےك ۿفؽ ۿامجاہی ۿانۿ‬ ‫وكيت ۿولوگط ۿےس ۿػجادہ ۿاجےتن ۿںیہ ۿرضحت ۿیلع ۿ ن ۿادینی ۿػواحثۿ‬ ‫رك ےت ۿںیہ ۿہك ۿںیم ۿےن ۿایفسط ۿےس ۿ ر ۿ اھہك ۿا ن ۿااحسق ۿافہمطۿ‬ ‫ذنمػےكۿجانۿ ےھٹیۿ ےھۿ؟ فوۿرضحتۿایفسطۿےنۿاہكہكۿھجمۿےسۿوخۿدۿ‬ ‫دمحمۿ نۿااحسقۿےنۿہك‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤْسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۵۹ /۸‬ۺوۿۺ‪۵‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤْسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۵۹ /۸‬ۺوۿۺ‪۵‬ۺ‬



‫‪2‬‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤْسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۵۹ /۸‬ۺوۿۺ‪۵‬ۺ‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 68 of 684‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ومایت مہْاحدْمنْاھلْالمدینۃْوالیِولْفیہْشؼئا‬ ‫وقالْابوامعاوْیۃْكانْاسحاقْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫الہۿادہنیۿںیمۿےسۿیسكۿےنۿاطۿرپا ماّۿ۔ںیہۿػاھكنۿاطۿرپھچكۿ‬ ‫ دیقنۿیک‬ ‫اامّۿاباۿاعموہیۿےنۿفؽۿامجا‪":‬ا نۿااحسقۿيتۿ‬



‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬ ‫ہكۿھجمۿےسۿافہمطۿےنۿدححثۿایبطۿیکۿاوػاےكۿجانۿہ ا(فوۿجانۿےنھٹیۿ‬ ‫سمعتْشعبۃْیِولْمحمدْبنْاسحقْامیالموْمننیْفْ یک ۿ۔تقیقۿفرۿفۿہیۿج یۿہك ۿاط ۿےسۿدححث ۿین)ا نۿمزصز ۿےنۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫الحدیث ف ذاماجر ْحہ ْبہ ْسقیانْنعم ْذكْران ْالناسْ فوا نۿاقحس ۿیک ۿداد ل ۿںیمۿاامّ ۿہبعشۿاكوہ ۿوادنۿاػۿوقلۿلقۿایكہكۿہیۿ‬ ‫ات موہْبالِدر‪3‬ولوْكانْھذاجرْحافماا كْثر ْالمجروْحنیْ اریمام وۿس نیۿیفۿادحلحثۿںیہ(ایكرجۿوۿا یسۿ یۿوہیتۿ۔ےۿ؟)اہطۿآ تۿ‬ ‫ف ْالصحیحنی‪،‬االتری ْانہ ْكان ْیسمع ْھذاثم ْالیرتكْ ےنۿا نۿااحسق ۿےك ۿجاػ ۿعۿںیم ۿہیۿ یھۿفؽامجا۔ےۿہكۿولوگطۿےنۿاطۿ‬



‫مجالسۃْابنْاسحاقْوالاالخذْمنہْھلْلؼسْمنہْمایدْلْ رپۿدقػی ۿوہےنۿاكاالاّ ۿاگلجا۔ےۿنكیل ۿایكہی ۿرجۿوۿ۔ے‪،‬اارۿرجۿوۿوہفوۿ‬ ‫اخبػیۿوۿملسمۿاےسیۿرجموۿوۿػواویطۿےسۿوپریۿیڑیۿںیہۿاطۿےكۿ تہۿ‬ ‫عیل ْتصدیِہ ْالناس ْف ْھذافكم ْمن ْت مۃ ْالاصل ْل ا‪ْ،‬‬ ‫م‬ ‫ز‬ ‫ص‬ ‫ےس ۿػاو ۿویط ۿرپ ۿدقػاكاالاّ ۿ۔ے ۿاارہی ۿرج ۿو ۿوہیت ۿفوا ن ۿ ز ۿاكا نۿ‬ ‫وسیاتیكْكالمْابنْمنیْ‪۱۲‬منہ۔ ْ‬ ‫ااحسقۿےسۿدححث ۿػواحث ۿركجافوۿحؼیۿجات ۿ۔ےۿاط ۿاكواھۿ یھۿ‬ ‫ وھػۿدےتۿنكیلۿاذنوطۿےنۿنۿفواطۿاكواھۿ وھػانۿاطۿیکۿواارۿدیۿ‬ ‫رتكۿیکۿنۿ یۿوعاّۿےكۿاالاّۿیکۿ دصقیۿیکۿہیۿ ںیتمہۿےبۿا‬ ‫ٔؽجڈۿا نۿٕزضؾاككالّۿآ ػاہ۔ےۿ‪ٕ۶۷‬ز‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۺ‪۵‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫‪ْ2‬تہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪/۸‬ۻ‪۵‬ۺ‪،‬میزْانْاالعتدالْرتہمجۿربمنۼ۾‪۶‬ۼْدارالمعرفہْبیوتْ‬



‫‪/۸‬۾ۻ‪۹‬‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْمیزْانْاالعتدالْرتہمجۿربمنۼ۾‪۶‬ۼْدارالمعرفہْبیوتْ‪/۸‬۾ۻ‪۹‬‬ ‫‪Page 69 of 684‬‬



‫ۿںیہۿ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫منْاحقظْالناسْ‪1‬وقالْاالمامْابنْمعنیْاللیثْبنْ ولوگط ۿےس ۿػجادہ ۿجادػےنھك ۿواےل ۿ ےھ"اوػاامّ ۿا ن ۿنیعم ۿےنۿ‬ ‫سعد ْاثبت ْف ْیزید ْبن ْایب ْحؽیب ْمن ْمحمد ْبنْ فؽۿامجا"حؼجڈۿ نۿایبۿ بیبۿےسۿػواحثۿركےنۿواولطۿںیمۿنشتۿ‬ ‫ نۿدعسۿا نۿاقحسۿےسۿػجادہۿتبثۿ۔ے"‬ ‫اسحقْ‪2‬۔‬ ‫ا نۿوی سۿفؽۿام ےتۿںیہۿہكۿاطۿحؼجڈۿ نۿ بیبۿےسۿااكحؼءامل ےۿ‬ ‫قلتْوْیزْیدْھذا كماقالْابنْیونسْرویْعنہْاالكابرْ‬ ‫ح‬ ‫رصمۿےنۿػوا ثۿیکۿ ےسیۿ رموۿ نۿاحػۿت‪،‬ۃویہۿا نۿرش حۿدیعسۿ‬ ‫من ْاھل ْمصر ْقلت ْ ْكعمرو ْبن ْالحار ْث ْوحیوة ْبنْ‬ ‫ ن ۿایب ۿاوی ۿت ۿاوػ ۿوخ ۿد ۿنشت ۿ ن ۿدعس‪،‬ہی ۿيت ۿےك ۿيت ۿہقث ۿاوػۿ‬ ‫شریحْوسعیدْبنْایبْایوْبْواللیثْبنْسعدْنقسہْ‬ ‫تبث ۿںیہ ۿاوػ ۿجاوچن ۿںی ۿییحی ۿا ن ۿاوی ۿت ۿزایقف ۿدصو ۿق ۿںیہ ۿاوػہیۿ‬ ‫ف‬ ‫یح ب‬ ‫كل مْثِات‪،‬اثبات‪،‬اجال‪،‬وْ ییْ نْایوْبْالغا یقْ جاوچنط ۿػاجل ۿنیخیش ۿںیم ۿےس ۿںیہ ۿدبع ۿاهلل ۿا ن ۿلنشع ۿدصو ۿقۿ‬ ‫صدْوقْخْمسمھتْمنْرجالْالشیخنیْوْعبداللْبنْ اوػنسحۿادحلحثۿ۔ےۿاطۿےكۿجاػۿعۿںیمۿایسۿارمۿرپاہمئۿػاجلۿ‬ ‫ل یعۃ ْصدو ْق ْحسن ْالحدیث ْعیل ْمااستِر ْاالمرْ یک ۿػا ےۿہرقتسوہۿیئۿاوػدبعۿاهللۿ نۿایعنۿہیۿدوونطۿملسمۿےكۿ‬ ‫حس‬ ‫علیہْوْعبدْاللْبنْعیاشْكالھمامنْرجالْمسلمْوْ ػواویطۿںیمۿےسۿںیہۿاےكۿكالوہۿامیلسطۿ میۿیرصی‪،‬ػجڈۿ نۿایبۿ‬ ‫من ْغی ْھم ْسلیمن ْالؾییم ْالبصری ْو ْزید ْبن ْایبْ اجصس ۿدوونطۿرضحاتۿہقثۿاوػۿػواہۿنیحیحۿںیمۿےسۿںیہۿاوػدبعۿ‬



‫انؼسۃْثِتانْمنْرجالْالصحیحنیْوْعبدْالحمیدْبنْ ادیمحلۿ نۿرفعجۿادۿینۿدصوۿقۿػۿاجلۿملسمۿےسۿںیہۿاطۿےكۿكالوہۿ‬ ‫اوػۿ یھۿ تہۿےسۿافؽادۿںیہۿفوانۿےسۿجاحثۿوہاہك ۿا نۿااحسقۿ‬ ‫جعقرالمدْینْالصدوقْمنْرجالْمسلمْواْٰخرونْكثیونْ‬



‫اطۿيتۿےسۿالضۿںیہ‬ ‫فیفْھذا تقضیلْالبنْاسحقْعلی ماْجمیعا۔‬ ‫ي‬ ‫ك‬ ‫ف‬ ‫اامّۿہبعشۿےنۿ ؽۿامجا"ریمیۿ وۿٕت ۿوہیتۿفوۿںیمۿا نۿاقحسۿوكۿ‬ ‫ْوقال ْاالمام ْشعبۃ ْلو ْكان ْیل ْسلطان ْالمرت ْابنْ‬ ‫دحمۿنیثۿرپۿاحمك ۿیانجاہیۿفواریمام وۿس نیۿیفۿادحلحث ۿںیہ"اجكۿ‬ ‫اسحقْعیلْالمحدثنی‪ْ3‬وقالْایضامحمدْبنْاسحاقْ‬ ‫ح‬ ‫ػوا ثۿںیمۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫امیْالمومننیْفْ ْ‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترجمہْمحمدْبنْاسحاقْمؤسسۃالرسالہْبیوت‪۵۹ /۸‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْمیزْانْاالعتدالْترجمہْمحمدْبنْاسحاقْۼ۾‪۶‬ۼْدارالمعروْفہْبیوت‪۸ /۸‬ۼ‪۹‬‬



‫‪2‬‬



‫ْمیزْانْاالعتدالْترجمہْمحمدْبنْاسحاقْۼ۾‪۶‬ۼْدارالمعروْفہْبیوتْ‪۸ /۸‬ۼ‪۹‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 70 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الحدیثْ‪1‬وفْروایۃْعنہْقیلْلہْلماقالْلحقظہْوفْ یسك ۿےنۿاط ۿےس ۿ رۿ اھ ٓا ت ۿااسیلویكطۿےتہك ۿںیہۿ؟فوۿرضحتۿ‬ ‫اخریْعنہْلوسوْدْاحدْفْالحدْثْلسوْدْمحمدْبنْ ہبعشۿےنۿفؽامجااط ۿےك ۿظفۿیک ۿو ہۿےسۿدورسیۿػواحث ۿںیمۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫۔ے ۿدححث ۿواولط ۿںیم ۿااروك ۿیئ ۿرسداػوہاتك۔ے ۿفو ۿوہ ۿدمحم ۿا نۿ‬ ‫اسحقْ‬ ‫اقحسۿںیہ‬



‫وقالْعیلْبنْالمدیینْمدارْحدیثْرسولْاللْصیلْاللْ‬ ‫ح‬ ‫یلعۿ نۿادملینیۿےسۿػوا ثۿ۔ےۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫علیہ ْوسلم ْعیل ْستۃ ْفذ ْكر ْھم ْثم ْقال ْفصارعلمْ‬ ‫وملسۿیک ۿدح ںیثۿ ھۿ ٓا د ویطۿںیمۿرصحنمںیہۿرھپاط ۿيت ۿےكۿ‬ ‫الستۃْعندْا ثینْعشرْفذكْرابنْسحقْفمھیْ‪ْ 3‬‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫جاّۿونگا ےۿاوػ ۿ ؽ ۿامجاانۿےك ۿدعبۿجاػہۿ ٓا د ویطۿںیمۿدا ؼہۿوہۿ‬ ‫وقالْاالمامْالزھریْالیزالْبالمدینۃْعلمْجمْماْ ںیئۿاوػا نۿااحسقۿاطۿجاػہ‪۶۷‬ۿںیمۿںیہ‬



‫‪4‬‬ ‫كانْفی اابنْاسحاق وقد ْكانْیتلِفْالمغازی ْمنْ اامّۿػہؾیۿفؽۿام ےتۿںیہۿادہنیۿعمجمۿامولعّۿۿػ۔ےۿاگٌتۿجكۿاہیطۿ‬ ‫‪5‬‬ ‫ابنْاسحقْ معْانہْشیخہْوشیخْالدْنیافْالحدیثْوْ دمحمۿ نۿااحسقۿس اّۿجڈریۿػںیہۿےگۿ ٓا تۿزغواتۿیکۿػواںوتطۿںیمۿ‬ ‫قالْشیخْاالخرعاصمْبنْعمرْبنْقتادہْالیزْالْفْ ا نۿاقحسۿرپ یۿوپرووارك ےتۿ ےھۿہؾ ۿ دنۿہك ۿ ٓا ت ۿدححث ۿںیمۿ‬



‫الناسْعلمْمابیقْمحمدْابنْاسحقْ‪ْ6‬وقالْعبدْاللْ اطۿےكۿااتسد ےھۿہكلبۿداینوپرےكۿخیشۿ ےھۿا نۿاقحسۿےكۿدورسۿعۿ‬ ‫ااتسدۿمامصۿا نۿ رمۿ نۿداتدہۿےنۿفؽۿامجاٌتۿجكۿا نۿااحسقۿػدنۿہۿ‬ ‫بنْفائدكنانجلسْایلْابنْاسحقْفاذاْ ْ‬ ‫كت‬ ‫ںیہ ۿداینںیم ۿامتّ ۿ وّ ۿ ۿجات ۿػںیہ ۿےگ ۿدبع ۿاهلل ۿا ن ۿافدئۿےنۿ‬ ‫اہك‪:‬مہۿول ۿا نۿااحسقۿیکۿ سلجۿںیمۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترجمہْمحمدْاسحاقْمؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۻ‪۵‬ۺ‬



‫ْ‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترجمہْمحمدْاسحاقْمؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۻ‪۵‬ۺ‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترجمہْمحمدْاسحاقْمؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۵۹ /۸‬ۺ‬ ‫ْتہذیبْالکمالْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْ‪۹۹‬ۻۺْدارالقکرْبیوتْۻ‪۹/۶‬ۼ‬



‫‪4‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤسسۃْالرسالہْبیوت‪/۸‬ۺ‪۵‬ۺ‬



‫‪5‬‬



‫ْ‬



‫ْتہذیبْالکمالْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْدارالقکرْبیوتْۻ‪۹/۶‬ۼ‬



‫‪6‬‬



‫‪Page 71 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اخذْفْفنْمنْالعلمْذھبْالمجلسْبذلكْالقن‪1‬۔ ْ‬



‫وہ ےتۿفوۿسجۿنفۿاكجڈركہۿرشو ۿفۿرك ۿدےتۿانۿدط ۿ سلجۿایسۿ‬



‫وقالْابنْحبانْلمْیْكْنْاحدْبالمدینۃْیِارْبْابنْ رپۿمتۿوہۿاجیت‬ ‫اسحق ْف ْعلمہ ْوالیوازیہ ْف ْجمعہ ْوھو ْمن ْاحسنْ ا نۿابحط ۿےنۿاہكادہنیۿںیمۿوك ۿیئۿ یملۿ سلجۿدححث ۿیک ۿوہۿ‬ ‫جادرگیكتوّ ۿو ۿونفط ۿیک ۿا ن ۿاقحس ۿیک ۿ سلج ۿےك ۿ رسم ۿن ۿوہیت ۿاوػۿ‬ ‫الناسْسباقالالخبارْ‪ْ 2‬‬ ‫ ربوطۿیکۿنسح رتبیتۿںیمۿہیۿاوػولوگطۿےسۿ ٓا ےگۿ ےھ‬ ‫وقالْابوْیعیلْالخلییلْمحمدْبنْاسحقْعالمْكبیْ‬ ‫اباۿیلعیۿیلیلخۿےنۿفؽ ۿامجادمحمۿ نۿاقحسۿ تہۿحؼعۿماملۿدححثۿ‬ ‫واسعْالرواةْوالعلمْثِۃ‪ْ 3‬‬ ‫ح‬ ‫ ےھۿػوا ثۿںیمۿواعسۿاملعلۿاوػۿہقثۿ ےھ‬ ‫یح ب یح ع‬ ‫یح ب‬ ‫وكذلكْقالْ ییْ نْمعنیْوْ ییْ نْ ییْو یلْ ۿییحیۿا نۿنیعمۿییحیۿا نۿییحیۿویلعۿا نۿدبعۿاهللۿادملینیۿااتسدۿاامّۿ‬



‫بنْعبدْاللْ(ھوابنْالمدیینْشیخْالبخاری)واحمدْ اخبػی‪،‬ادمحۿیلجع‪،‬دمحمۿ نۿدعسۿومریہۿےنۿاہكدمحمۿ نۿاقحسۿہقثۿںیہ‬



‫العجیل ْومحمد ْبن ْسعد ْوغی ْھم ْان ْمحمد ْبنْ رضحت ۿا نۿاربلیتۿےنۿفؽ ۿامجاملعۿدححث ۿواولطۿںیمۿدمحمۿا نۿ‬ ‫اقحس ۿےك ۿہقث ۿوہےنۿںیم ۿوكیئ ۿاٌزالف ۿ۔ںیہ ۿاوػاط ۿیک ۿدححثۿ‬ ‫اسحاقْثِہ‪ْ 4‬‬ ‫يس‬ ‫وقالْابنْالربیتْلمْاراھلْالحدیثْیختلقونْفْثِہْ نسحۿ۔ےۿاوػ ۿاحمك ۿےنۿبا ُیۿخیشۿاخبػیۿےسۿػواحث ۿیک ۿہكۿ‬ ‫وْحسنْحدیثہ‪5‬وقالْالحا كمْعنْالبوشنیجْشیخْ ا نۿاقحسۿےراػعۿحؼدجكۿہقثۿںیہ‬ ‫البخاریْھوْعندناثِۃ‪6‬۔ ْ‬



‫ْمیزانْاعتدالْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْۼ۾‪۶‬ۼدارالمعرفۃْبیوتْ‪/۸‬ۻۼ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬تہذیبْالتہذیبْترجمہْمحمدْبنْاسحقْۼ۾‪۶‬ۼْمؤْسسہْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۼ‪۵‬ۺ‪،‬کتابْالثِاتْالبنْحبانْترجمہْمحمدْبنْاسحقْ‬



‫دارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ‪ /۹‬ۻ‪۷۸‬‬



‫ْ‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترجمہْمحمدْبنْاسحقْمؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۼ‪۵‬ۺ‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ4‬میزانْاالعتدالْترجمہْمحمدْبنْاسحقْۼ۾‪۶‬ۼْدارالمعرْفۃْبیوتْ‪ /۸‬ۺۼۺ‪،‬تہذیبْالکمالْترجمہْمحمدْبنْاسحقْ‪۹۹‬ۻۺْدارالمعرْ‬



‫فۃْبیوتْۻ‪۵ /۶‬۽و‪۶‬۽‬



‫ْ‬



‫ْتہذیبْالکمالْترجمہْمحمدْبنْاسحقْ‪ْ۵۶۴۴‬مؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۼ‪۵‬ۺ‬



‫‪5‬‬



‫ْتہذیبْالکمالْترجمہْمحمدْبنْاسحقْ‪ْ۵۶۴۴‬مؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۸‬ۼ‪۵‬ۺ‬



‫‪6‬‬



‫‪Page 72 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وقال ْالمحِق ْف ْفتح ْالِدیراماابن ْاسحق ْفثِۃْ ققحم ۿیلع ۿاالػالق ۿےن ۿحتف ۿادقلری ۿںیم ۿفؽ ۿامجاا نۿاقحس ۿہقث ۿںیہۿ‬ ‫الشب ہْعندْنافْذلكْوالعندْمحِیقْالمحدثنیْ‪ ْ1‬ہقثۿںیہۿانۿںیمۿنۿح ںیۿيسل ۿ۔ےۿنۿنیققحمۿدحمۿنیثۿوكيسل ۿ‬ ‫وقالْایضاتوثیقْمحمدْبنْاسحقْوْھوالحقْاالبلجْ ۔ے ۿدمحم ۿا ن ۿاقحس ۿیک ۿفو ۿ۔قی ۿ ق ۿفر ح ۿ۔ے ۿاوػاامّ ۿامكل ۿےسۿ‬ ‫اطۿےكۿجاػعۿںیمۿ وۿكالّۿرمویۿ۔ےۿوہۿ حیۿ۔ںیہ اوػۿحؼدقتریۿ‬ ‫و ْمانِل ْعن ْكالم ْمالك ْفیہ ْالیؿبت ْولوصح ْلمْ‬ ‫ح‬ ‫تح ۿػوا ث ۿاط ۿےك ۿكالّ ۿوك ۿیسك ۿدحم ۿت ۿےن ۿ میلس ۿ۔ںیہۿ‬ ‫یِبلہْاھلْالعلمْ‪2‬الخْوقدْاطالْاالمام ْالبخاریْفْ‬ ‫ایكاوػاامّ ۿاخبػی ۿےن ۿفو ۿزج ۿء ۿارقلاء ۿہ ۿںیم ۿاط ۿیک ۿفو ۿ۔قی ۿںیم ۿروۿ‬ ‫توْثیِہْفْجزْءْالِراءْةْولمْیوردہْفْالضعقاءْلہْ‬ ‫ ل ۿكالّ ۿفؽ ۿامجااوػاط ۿاكجڈركہ ۿا ین ۿاتكت""ءافء"ںیم ۿ یھۿ‬ ‫نِ ع‬ ‫م‬ ‫وا نْكْرْصحۃْمایذكْرْفیہْ نْكالمْمالكْوما لْ نْ ۔ںیہۿایكاوػاطۿیکۿرجۿوۿںیمۿاامّۿامكلۿاك وۿكالّۿلقۿایكہ ا۔ےۿ‬



‫عیلْمایشعرْبا ْنكارْصحتہْماعنْھشام۔‬ ‫ان ۿیک ۿتح ۿےس ۿااكػایك۔ے ۿاوػ ۿرضحت ۿیلع(رك ۿّ ۿاهلل ۿوہہجۿ‬ ‫وقدْبؼناوج ہْفْتحریراتناالحدیؿیۃْواوردہْولدیْ اركلمی)ےسۿاط ۿےك ۿجاػعۿںیمۿہساّۿےسۿ وۿرمویۿ۔ےۿانۿ‬



‫تعایل ْفْ ْ اك یھۿااكػایك۔ے‬ ‫المولو ْی ْمصطیف ْرضاخاں ْحقظہ ْالل ْ ٰ‬ ‫كتابہ"وقایۃ ْاھلْالسنۃْعنْمْكْر ْدیو ْبندْوالقؾنۃْ اط ۿيت ۿجافوط ۿرپمہ ۿےن ۿا ین ۿ رحریوطۿںیم ۿ و ۿملعۿدححثۿےسۿ‬ ‫"صنقہْفْالردْعیلْوھابیہْدیوْبندْاذخالقوافْھذہْ قلعتم ۿںیہ ۿػو ین ۿدایل ۿ۔ے ۿاوػاط ۿيت ۿوك ۿریمع ۿزعحؼ ۿفؽ ۿػدنۿ‬ ‫ومولی ۿ یفطص ۿػاضاخط(ر ہم ۿاهلل ۿاعتیل)ےن ۿا ین ۿاتكت‬ ‫المسالۃْوھمْالذینْحكمْساداتناعلماءْالحرْمنیْ‬ ‫ن‬ ‫كص‬ ‫"واقہیۿالہۿاہنسلۿےسۿركۿدویۿدنبۿوا ز "ںیمۿ وۿود ہیبۿدویۿدنبہیۿ‬ ‫الشریقنیْجمیعابْكْقرھمْوارتدادھمْوانْمنْشكْ‬ ‫ےك ۿػد ۿںیم ۿ۔ے ۿایبطۿایك۔ے ۿہك ۿاذنوط ۿےنۿ یھ ۿان ۿہلئس ۿںیمۿ‬ ‫فْكْقرْھمْوعذاب مْفِدْكْقر‪3‬لسمھبْاللْ‬ ‫ػص‬ ‫ز‬ ‫ص‬ ‫ل اتفۿیکۿج یۿاوػالہۿدویۿدنبۿرپفوےراػعۿءامل ےۿرحۿ نیۿ ظۿ‬ ‫ْ‬ ‫ےنۿرفكاكح وۿیۿدجا۔ےۿاوػاط ۿےك ۿرفك ۿںیمۿكش ۿرك ۿلویاولطۿیکۿ‬ ‫ یھۿریفكۿفؽۿامیئۿ۔ےۿویكہكۿاذنوطۿےنۿ‬



‫ْفتحْالِدیرکتابْالصلوةْبابْصلوةْالوترْہبتكمۿونػہیۿػوضہیۿرھکس ‪۵/۶‬ۼ‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْفتحْالِدیرکتابْالصلوةْ‪ْ۷۵۵/۶‬وتحقۃْاالحوذیْداراحیاءْالرتاثْالعرْیبْبیوت‪/۷‬۾‪۷۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْحسامْالحرمنیْعیلْمنحرالکقروالمنیْہبتكمۿوبنہیۿالوہػ ‪۶۸‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 73 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْ رپوػداگػمامل ۿاوػدیسارملنیلس ۿدمحم ۿ یفطص ۿوكاگیل ۿدی ۿ۔ے ۿاهللۿ‬ ‫ربْالعلمنیْو ْمحمداسیدالمرسلنی ْصیلْالل ْ ٰ‬ ‫اعتیٰلۿ ٓا تۿرپاوػامتّۿویبنطۿرپۿدػودووالّۿجاػلۿفؽام ے‬ ‫علیہْوسلمْوعیلْجمیعْالنبینی۔‬ ‫ثم ْاجاب ْعنہ ْالبخاری ْفاجادواصاب ْوقدقال ْفیماْ اامّۿاخبػیۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿےبۿ دن دیقنۿوطۿاكایكوخۿتۿ‬ ‫ػدۿفؽۿامجا۔ےۿ ٓا تۿفؽۿام ےتۿںیہۿا یسۿ دیقنۿوطۿےسۿمك ۿول ۿ یۿ‬ ‫قالْولمْینجْكثیْمنْالناسْمنْكالمْبعضْالناسْ‬ ‫ي‬ ‫عس‬ ‫ح‬ ‫اكبایمت ۿوہۿ ےۿ ےسیۿاامّۿ یۿےك ۿجاػ ۿعۿںیم ۿاامّۿا ؼمیہۿ‬ ‫فمھیْنحوْمایذ ْكرعنْابراھیمْمنْكالمہْفْالشعیبْ‬ ‫اككالّۿرضحتۿركعہمۿےك ۿجاػعۿںیم اامّۿيعسیۿاككالّۿالہۿملعۿ‬ ‫وْكالمْالشعیبْفْعْكْرْمۃْولمْیلتقتْاہلْالعلمْفْ‬ ‫ںیمۿےسۿیسكۿےنۿانۿ مسۿیکۿ دیقنۿوط یکۿفرۿفۿوكۿیئۿفو ہۿنۿ‬ ‫ل‬ ‫ھذاالنحواالبؽیان ْوحجۃ ْولم ْتسِط ْعدا مھتْ یکۿٌتۿجكۿفرۿوۿفر حۿاوػاد لۿنۿوہاوػا یسۿ دیقنۿوطۿےسۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫االبربھانْوْحجۃْاھْ‬ ‫یسكۿیکۿمدانثۿرپارۿ۔ںیہۿیڑجا‬ ‫وحسنْاالمامْاحمدوْیحییْبنْمعنیْوْمحمدْبنْ ۿاامّ ۿادمح‪،‬اامّ ۿییحی ۿ ن ۿنیعم ۿاوػدمحم ۿ ن ۿدبعاهلل ۿ ن ۿریمنو ۿدمحم‬ ‫عبدالل ْبن ْنمیو ْمحمد ْبن ْیحیی ْكل م ْشیو ْخْ ا ن ۿییحی ۿہی ۿيت ۿاامّ ۿاخبػی ۿےك ۿااتسد ۿںیہ ۿاوػابا ۿداود‪،‬ذنمػیۿ‬ ‫البخاریْوابوْداؤدْوالمنذریْوالذھیبْحدیثہْوْعدہْ اوػۿ د یبۿاطۿيتۿولوگطۿےنۿدمحمۿ نۿااحسقۿیکۿدححثۿوكۿنسحۿ‬ ‫االمامْالذْھیبْثمْالسیویطْفْاعیلْمراتبْالحسن‪ ْ،‬قؽاػ ۿدجا۔ے ۿاوػاامّۿد یبۿاوػویۿیط ۿےنۿاط ۿوك ۿنسحۿےك ۿایلعۿ‬



‫اداػو ۿںیم ۿار ۿداجا۔ے ۿقدػ بۿںیمۿ۔ے"حیحۿیک ۿفر ۿو ۿنسحۿ‬ ‫قالْفْالتدریبْالحسنْایضااعیلْمراتبْكالصحیح‪ْ،‬‬ ‫ف‬ ‫ےكۿ یھۿ دنۿدػۿ ےۿںیہ"اامّۿد یبۿ ؽۿام ےتۿںیہۿہكۿایلعۿدػۿ ہۿ‬ ‫قال ْالذھیب ْفاعیل ْمراتبہ ْب زبن ْحكیم ْعن ْابیہْ‬ ‫یکۿنسحۿ زہۿا نۿمیكۿےسۿاہیبۿےسۿيڈۿہۿاوػ رموۿ نۿع بیۿےسۿ‬ ‫عنْجدہْوْعمروبنْشعیبْعنْابیہْعنْجدہْوابنْ‬ ‫ذ‬ ‫اہیبۿےسۿيڈہۿاوػا نۿاقحسۿےسۿ مسیۿاوػاط ۿےك ۿإزال ۿںیہ ۿاوػ‬ ‫اسحاقْعنْالؾییمْوامثالْذلكْ ْ‬ ‫ایسۿوك‬



‫‪ْ1‬تہذیبْالکمالْبحوالہْالبخاریْترْجمہْمحمدْبنْاسحقْ‪۹۹‬ۻۺْدارالقکرْبیوتْ‪/۶۷‬ۻۼوۼۼ‪،‬تہذیبْالتہذیبْبحوالہْالبخاریْترْ‬



‫جمہْمحمدْبنْاسحقْمؤْسسہْالرسالہْبیوتْ‪/۸‬ۺ‪۵‬ۺ‬



‫ْ‬ ‫‪Page 74 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫مماقیلْانہْصحیحْوْھوادینْمراتبْالصحیحْ‪ْ1‬اھ ْ‬



‫ادینۿدػۿ ہۿیکۿحیحۿ یھۿقؽاػۿدجا۔ے‬



‫صححہ ْابن ْالمدیین ْوالرتمذی ْوابن ْخزیمۃ ْو ْاالمامْ نان ہچۿا نۿادینی‪،‬رتۿذمیۿا نۿازۿہمۿاوػاامّۿاحطویۿےنۿانۿوكحیحۿ‬ ‫الْطْحاوی ْوقد ْحسن ْالدار ْقطین ْبعض ْماتقرد ْبہ ْابنْ اہكاوػۿ ضعۿوہۿدح ںیثۿنجۿےكۿماہندمحمۿ نۿاقحسۿػاویۿںیہۿا۔ںیہۿداػۿ‬ ‫یـسیۿےنۿنسحۿاہك‪،‬اوػۿاحمكۿےنۿحیحۿفؽۿامجااوػاطۿدوونطۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫اسحقْوصحْحہْالحا كمْ ْوقدْتبع ماْعلیہْ ْ‬



‫عــــــہ‪:‬اوردْفْالسننْحدیثْاحمدْبنْخالدْعنْابنْ ننسۿںیم ۿدححث ۿادمح ۿ ن ۿاخدل‪،‬ا ن ۿااحسق‪،‬وحكمل‪،‬ومحمد ۿ نۿػعیب‪،‬‬ ‫اسحقْعنْمْكْحولْعنْمحمودْبنْالربیعْعنْعبادةْریضْ ابعدہۿ نۿاصٕتۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿجاتۿقؽاہۿيت ۿاالامّۿںیمۿلقۿ‬ ‫ع ب ركےك ۿفؽامجایلعۿ نۿ رمۿےنۿانۿ دنۿوكنسحۿقؽاػ ۿدجا۔ے‪،‬اوػاامّۿ‬ ‫تعایل ْعنہْفْالِراءةْخلفْاالمامْوقال‪،‬قالْ یلْ نْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫یقۿےنۿانۿوكۿجاحثۿػاھك۔ےۿاوػۿجاتۿو وتۿانصتوہۿیلعۿاص یبۿ یلۿ‬ ‫عمرھذااسنادْحسنْ‪2‬واقرہْالؽیہیق‪،‬ورویْفْبابْالصلوةْ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿںیمۿاباۿوعسمدااصنػیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿانۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْحدیث ْایبْ‬ ‫عیل ْالنیب ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫دححثۿوكلق ۿایك‪:‬اجك ۿصخشۿےن ۿرساكػۿدوماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬



‫تعایل‪:‬ان ْرجالقال‪:‬یارسول ْالل ْ! ْاماْ‬ ‫مسعودریض ْالل ْ ٰ‬ ‫السالم ْعلیك ْفِد ْعرفناہ‪،‬فكیف ْنصیل ْعلیكْاذا نحنْ‬



‫صلؼناف ْصلوتنا‪،‬وقال‪:‬قال ْالدارقطین‪:‬حسن ْمتصل ْ‪ْ،3‬‬ ‫واقرہْالؽیہیقْوقالْابنْالرتكماینْالاعلمْاحدارویْھذاْ‬



‫وملسۿیک ۿيڈٕت ۿادقنۿںیمۿرع ۿایكجاػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫كیلع ۿوملسۿ!ۿوالّۿوكفومہۿےنۿوخت ۿھجمسۿایل۔ےۿہك ۿامنػںیمۿےسیكۿ‬ ‫یڑ انرا ےئۿات ۿہیۿفؽامےیئۿہك ۿٌت ۿمہۿ ٓا ت ۿرپۿدػود ۿیڑ ںیۿا ینۿ‬ ‫امنػوط ۿںیم ۿفوےسیك ۿیڑ ںی اوػفؽامجاہك ۿداػ ۿیـسی ۿان ۿوكنسحۿ‬



‫الحدیثْب ذااللقظْاالمحمدْبنْاسحاقْ‪4‬واوردہْایضافْ لصتۿقؽاػۿدےتۿںیہۿاوػۿیقۿان ۿوكۿحؼقؽاػۿػےتھكۿںیہ‪،‬ا نۿرتامكینۿ‬ ‫بابْالصلوةْعیلْالنیبْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْفْالتش دْ ےتہك ۿںیہۿہیۿدححث ۿاط ۿاافلع ۿںیمۿےراػعۿملعۿںیمۿا نۿااحسقۿےكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ن‬ ‫صت‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ك‬ ‫الوہۿیسكۿےنۿػوا ثۿ۔ںیہۿیک‪،‬رھپۿ یھۿدح ثۿجاتۿا وہۿیلعۿاص یبۿ‬ ‫حیكْالحا كمْتصحیحہ‪،‬ثمْعنْالدارقطینْتحسؼنہْ‬ ‫ثمْ ْ‬ ‫لص‬ ‫ہ‬ ‫ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿیف ۿا لڈ ۿںیم ۿلق ۿركےك ۿاہكاحمك ۿےن ۿانۿ‬ ‫واقرھما۔‪۶۷‬منہ ْ‬ ‫یـس‬ ‫ح‬ ‫یکۿحیحصتۿیکۿاوػۿداػۿ یۿےنۿنیسح‪،‬اوػوخدانۿوكۿ ؼقؽاػۿػاھك‪،‬ۿ‪۶۷‬ۿٕز‬



‫‪1‬‬



‫ْتدریبْالراوْیْفْشرْحْتِریبْالنوْویْالنوْعْالثاینْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪/۶‬۽‪۶۷‬‬ ‫ْاالعتدالْترْجمہْمحمدْبنْاسحاقۼ۾‪۶‬ۼْدارالمعرْفۃْبیوتْ‪/۸‬۾ۻ‪۹‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ3‬السننْالکربیْکتابْالصلوةْ‪۹ /۷‬ۻ‪۶‬ۿوۿ‪ / ۷‬۽ۼ‪ْ۸‬دا رْصادرْبیوت ْ‬



‫ْالجوھرالنیقْبذیلْا لسننْالکربیْبابْوجودالصلوةْعیلْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم ‪ /۷‬۾ۼ‪،۸‬۽ۼ‪۸‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 75 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الؽی یق‪،‬ووصقہ ْالمنذری ْوالذھیب ْباحداالئمۃْ‬



‫االعالمْوانہْصالحْالحدیثْمالہْذنبْاالماحشافْ‬



‫السیْةْمنْمنا كیْ‬



‫‪1‬‬



‫واوردہْالحافظْالعسِالینْفْطبِاتْالمدْلسنیْفیمنْ‬



‫ش ْیئْالعیبْعلیہْاالالتدْلؼس۔‬ ‫لمْیضعفْب ْ‬



‫وقالْامامْالنوْویْلؼسْفیہْاالالتدلؼسْوقالْمحمدْ‬



‫رضحات ۿیک ۿاامّۿیق ۿےنۿا ابفۿیک ۿاامّۿذنمػیۿاوػاامّۿد یبۿ‬ ‫ےنۿدمحمۿ نۿااحسقۿوكاہمئۿاكالّۿںیمۿامشػایكاوػ ۿاصج ۿادحلحثۿ‬ ‫قؽاػ ۿدجااوػ ۿفؽامجاہك ۿاط ۿاكان ۿےك ۿوساوك ۿیئ ۿنزاہ ۿ۔ںیہ ۿہك ۿاذنوطۿ‬ ‫ےنۿ ریتۿںیمۿٕزكؼۿدح ںیثۿدػۿوۿںیك‬ ‫ن‬ ‫احظف ۿا ن ۿرج ۿےن ۿا۔ںیہ ۿاد ۿ سصظ ۿےك ۿتاقبت ۿںیم ۿدركایكنجۿ‬ ‫ںیمۿقدۿسیلۿےكۿكالوہۿوكۿیئۿفعضۿ۔ےۿنۿتلع‬ ‫اامّۿونۿوۿیۿ یھۿفؽۿام ےتۿںیہۿہكۿاطۿںیمۿقدۿسیلۿےكۿكالوہۿوكۿیئۿ‬



‫ب‬ ‫ب‬ ‫نْعبداللْ نْنمیْریمْبالِدروْكانْابعدالناسْ یمك ۿ۔ںیہ ۿدمحم ۿ ن ۿدبعاهلل ۿریمنی ۿےن ۿفؽۿامجااط ۿہپ ۿدقػہیۿوہےنۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫منہْ‬ ‫اكاالاّۿ۔ےۿنكیلۿوہۿانۿےسۿوكوسطۿدوػںیہ‬



‫وقالْیعِوْبْبنْشؼبہْسالتْابنْالمدیینْعنْابنْ وقعیتۿا نۿہبیشۿفؽۿام ےتۿںیہۿںیمۿےنۿاطۿےكۿجاػعۿںیمۿیلعۿ‬ ‫اسحقْقالْحدیثہْعندیْصحیحْقلتْفْكالمْمالكْ ا نۿادملینیۿےسۿوسالۿایكفوۿفؽ ۿامجاہك ۿریمۿعۿحؼ ۿدجكۿاط ۿیکۿ‬ ‫دح ںیثۿحیحۿںیہۿںیمۿےنۿاامّۿامكلۿیکۿ دیقنۿوطۿاكدركایكفوۿفؽۿ‬ ‫فیہْقالْمالكْلمْیجالسہْولمْیعرْفہ‪ْ 3‬‬



‫وذكْرہْابنْحبانْفْثِاتہْوانْمالْكارجعْعنْالْكالمْ امجاوہۿنۿاطۿےكۿواھۿػ۔ےۿنۿا۔ںیہۿناچہجا‬ ‫ا نۿابحطۿےنۿا۔ںیہۿتاقتۿںیمۿامشػایكاوػۿفؽۿامجااامّۿامكلۿےنۿ‬ ‫فْابنْاسحقْواصطلحْمعہْوْبعثْالیہْھدیۃ‪ْ 4‬‬ ‫ا ن ۿاقحس ۿیک ۿرج ۿو ۿےس ۿػ و ۿف ۿفؽ ۿامجااوػاط ۿےس ۿحل ۿرك ۿیلۿ‬ ‫اوػا۔ںیہۿہفحتۿاجیھب‬



‫‪ْ1‬میزانْاالعتدالْترْجمہْمحمدْبنْاسحاقْۼ۾‪۶‬ۼْدارالمعرْفۃْبیوتْ‪/۸‬۾ۻ‪،۹‬تہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحاقْمؤسسۃْ‬



‫الرسالہْبیوتْ‪/۸‬ۺ‪۵‬ۺ‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬میزانْاالعتدالْترْجمہْمحمدْبنْاسحاقْۼ۾‪۶‬ۼْدارالمعرْفۃْبیوتْ‪/۸‬۾ۻ‪،۹‬تہذیبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحاقْمؤسسۃْ‬



‫الرسالہْبیوتْ‪/۸‬ۺ‪۵‬ۺ‬



‫ْ‬



‫ْمیزانْاالعتدالْترْجمہْمحمدْبنْاسحاقْدارالمعرفۃْبیوتْ‪/۸‬ۺۼ‪۹‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْفتحْالِدیرکتابْالصلوةْہبتكمۿونػہیۿرھکسۿ‪ْ۷۵۵/۶‬وتحقۃْاالحوْذیْکتابْالصلوةْداراحیاءْالرتاثْالعرْیبْبیوتْ‪/۷‬۾‪۷۸‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 76 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وقالْمصعبْالزْبییْوْدھیمْوابنْحبانْلمْیْكْنْ ٕطعتۿػ ریی‪،‬دمیہۿاوػا نۿابحطۿےنۿاہكاطۿرپۿدححثۿیکۿو ہۿ‬



‫یِدْحْفیہْمنْاجلْالحدیثْ‪1‬وقدتْكْقلْبالجوابْ ےسۿرجوۿ۔ںیہۿیک ۿ یئۿاوػاہمئۿںیمۿادمح‪،‬ا نۿادینی‪ ،‬اخبػی‪،‬‬ ‫عنہ ْاالئمۃ ْاحمدوابن ْالمدیین ْوالبخاری ْوابنْ ا ن ۿابحط ۿٔؽی‪،‬د یب ۿاوػ ۿققحم ۿیلع ۿاالػالق ۿےن ۿاط ۿیک ۿفر ۿفۿ‬ ‫ےس ۿدافف ۿایك ہی ۿاوػ ۿٔؽجڈااضم ۿریم ۿع ۿفؽ ۿػدنر ہم ۿیکۿ‬ ‫حبانْوالمزیْوالذھیبْوالعسِالینْوالمحِقْحیثْ‬ ‫اتكت"واقہیۿالہ ۃنس"ںیمۿںیہۿوالحمدْللْوالمنۃ۔‬ ‫اطلقْكماھوْمقصلْمعْزیاداتْكثیةْفْكتابْولدیْ‬ ‫المحقو ْظ ْبْكْرم ْالل ْتعایل"وقایۃ ْاھل ْالسنۃ"وللْ‬ ‫الحمدْوالمنۃ۔ ْ‬



‫ف‬ ‫م لج‬ ‫نقحہ‪ :۷‬ن ْا ل ْالوخیم ْرمیہ ْبالر ْ ض ْاغرتاراْ خلَ ۿ‪:۷‬یرق بۿےك ۿوقل"اط ۿرپعیشتۿیک ۿ تمہۿاگلیئۿ یئۿ۔ے"‬ ‫‪2‬‬ ‫بِول ْالتِریب ْریم ْبا ْل ْتشیع ْ ومابنی ْالتشیع ْوْ ےسۿد وۿاكاھكركاط ۿرپۿػضف اكبیعۿاگلجادبۿباۿداػ ۿاہجنث ۿ۔ےۿ‬



‫الرفضْكمابنیْالسماءْواالرْضْفرْبمااطلِواْالتشیعْ ػضفۿوعیشتۿںیمۿػ نیۿوا امطۿاكفؽۿقۿ۔ےۿاسباواقتۿظفلۿعیشتۿاك‬ ‫تعایلْعنہماوھوْ اػالق ۿرضحت ۿومالیلع ۿوك ۿامثعط ۿینغ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمہنع ۿرپۿ‬ ‫عیلْتقضیلْعیلْعیلْعثمانْریضْاللْ ٰ‬ ‫مذھبْجماعۃْمنْائمۃْاھلْالسنۃْالسیماائمۃْالكوفۃْ قطزتت ۿدےنیۿرپوہجا۔ےۿہك ۿہیۿاہمئۿجاصوصخ ۿاكالّۿوك ۿ ہۿاك‬ ‫قالْصاحبْالتِریبْنقسہْفْھدیْالساریْالتشیعْ ذمہت ۿ۔ے ۿاصٌت ۿیرق ب ۿےن ۿوخ ۿد ۿ یھ"فدی ۿااسلػی"ںیمۿ‬ ‫فؽ ۿامجاعیشت ۿرضحت ۿیلع ۿیک ۿاحصہب ۿےس ۿػادئ تبح ۿاكجاّ ۿ۔ے ۿفو‬ ‫محبۃْعیلْوتِدیمہْعیلْالصحابۃْفمن ْقدْمہ ْعیلْایبْ‬ ‫ق‬ ‫ط‬ ‫ت‬ ‫ااروكیئۿ ٓا تۿوكاباۿركبوۿ رمۿرپۿ ز تۿداتی۔ےۿفوۿوہۿزایلۿ ہعیۿ۔ےۿ‬ ‫بْكْروْعمرْف وْغالْفْتشیعہْوْیطلقْعلیہْرافیضْواالْ‬ ‫اوػانۿےك ۿواھۿاگیلۿاوػ ۿضغۿاكاراہػرك ۿعۿفوۿزایلۿػایضۿ‬ ‫فشییعْفانْانضافْایلْذلكْالسبْاو ْ‬ ‫۔ے‬



‫‪ْ1‬تہذیبْالتہذیبْبحوالہْا بنْحبانْترْجمہْمحمدْبنْاسحاقْمؤسسہْالرسالہْبیوتْ‪/۸‬ۼ‪۵‬ۺ‪،‬کتابْالثِاتْالبنْحبانْترْجمہْمحمدْ‬



‫بنْاسحاقْۻۻ‪ْ۹۵‬دارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪/۹‬ۻ‪۷۸‬‬



‫ْ‬



‫ْتِریبْالتہذیبْترْجمہْمحمدْبنْاسحاقْ‪۹۸‬ۼۺْدارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۹/۷‬ۺ‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 77 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫التصریحْبالبغْضْفغالْفْالرفض‪1‬اھْوتمامْتحِیِہْ اوػانۿیکۿ رػیۿقیقحتۿےراػیۿ رحریاتۿدحجصز ۿںیمۿ۔ے‬ ‫اقمدص ۿكالہم ۿ اتفػاین ۿںیم ۿ۔ے ۿےراػع ۿحؼ ۿدجك ۿافلخ ے ۿاػہعبۿ‬ ‫فْتحریراتناالحدیؿیۃ۔‬ ‫وف ْالمِاصد ْللعالمۃ ْالتقتازاین ْاالفضلیۃ ْعندناْ ںیمۿتیلضفۿيالتۿرتبیتۿرپ۔ےۿرضحتۿامثعطۿوۿیلعۿػیضۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿامہنعںیمۿرتددۿےكۿواھ‬ ‫برتتیبْالخالفۃْمعْترْددْفیمابنیْعثمانْوعیلْریضْ‬ ‫لت‬ ‫ش‬ ‫م‬ ‫رشوۿاقمدصۿ زاػاینۿںیمۿ۔ےۿالہۿوصتۿےنۿاہكہكۿيتۿےسۿ‬ ‫تعایلْعنہما‪ْ 2‬‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫الضۿاباۿركب ۿرھپ رمۿرھپامثعط ۿرھپیلعۿاوػ ۿ ضعۿرضحت ۿیلعۿوكۿ‬ ‫وفْشرحہالہ ْقال ْاھل ْالسنۃْاالفضل ْابو ْبْكْر ْثمْ‬ ‫امثعطۿےسۿالضۿامےتنۿںیہۿػوضاطۿاهللۿاعتیٰلۿمہیلعۿانیعمجۿاوػۿ‬ ‫ع‬ ‫بع م‬ ‫عمر ْثم ْعثمان ْثم ْ یل ْو ْقد ْمال ْ ض ْ مھن ْایلْ ضعۿاطۿدوونطۿےكۿدػۿبایمطۿفوف ےكۿاقلئۿںیہ‬



‫تقضیلْعیلّْعیلْعثمانْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہماوالبعضْ اامّۿا نۿرجۿیكمۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿیکۿروامقۿرحمۿہقۿںیمۿ۔ےۿ‬ ‫ایلْالتوْقفْفیمابؼن ماْ‪3‬اھ‬ ‫اہمئۿوك ۿ ہ(ا۔ںیہۿںیمۿایفسط ۿاوثػیۿںیہ)ےنۿرضحت ۿیلعۿوكۿ‬ ‫ن‬ ‫وف ْالصواعق ْالمام ْابن ْحجر ْجزم ْالكو ْفیون ْوْ رضحتۿامثعطۿرپۿجا شاصظۿالضۿارۿداجااوػاامّۿامكلۿومریہۿےسۿ‬



‫یلْعیلْعثمانْوْقیلْ فوۿفۿرموۿیۿ۔ے‬ ‫ممھنْسقیانْالثوریْبتقضیلْع ٍّ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫بالوقفْعنْالتقاضلْبؼن ماوھوروایۃْعنْمالكْ‪ ْ،4‬ذہت بۿانسلڈ بۿںیمۿرضحت اامّۿا ه ۿےك ۿاحالت ۿںیمۿ‬ ‫ رحری۔ےۿہكۿاطۿںیمۿعیشتۿاھت‬ ‫اھ۔وفْتہذیبْالتہذیبْفْترجمۃْاالمامْاالعمشْ‬ ‫ٓ‬ ‫ٌ‬ ‫ہقفۿاربکۿ الیلعۿاقػیۿںیمۿاامّۿاص تۿےكۿجاػعۿ‬ ‫كانْفیہْتشیعْ‪،5‬اھْوفْشر حْالقِہْاال كربْلعیلْقاریْ‬ ‫روْیْعنْ ْ‬



‫ْھدیْالساریْمِدْمہْفتحْالباریْفصلْفْتمؼیزْاسبابْالطعنْفْالمذکورینْمصطیفْالبایبْرصمۿ‪۷۸۶/۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْالمِاصدْعیلْہا مشْشر حْالمِاصدالبحثْالسادسْاالفضلیۃْبرتیبْالخالفۃْدارالمعارْفْالنعمانیہْالوہػ ‪/۷‬۽۾‪۷‬‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْشرحْالمِاصدالبحثْالسادسْاالفضلیۃْبرتیبْالخالفۃْدارالمعارْفْالنعمانیہْالوہػ ‪ /۷‬۽۾‪۷‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرْقہْالبابْالثالثْالقصلْاالولْہبتكمۿدیجمہیۿاتلمطۿ ۼۺ‬



‫‪4‬‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترْجمہْسلیمانْبنْمہرانْالمعرو فْباالعمشْموسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۶۶۵/۷‬‬



‫‪5‬‬



‫‪Page 78 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْ ںیم ۿاھكل۔ے ۿرضحت ۿاباۿہفینح ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿرضحتۿ‬ ‫یل ْعثمان ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫ایب ْحنیقۃ ْتقضیل ْعیل ْع ٰ‬ ‫عن ماْاْالصحیحْماْعلیہْجم ورْاھلْالسنۃْوْھوْظاھرْ امثعطۿینغۿرپرضحتۿیلعۿیکۿقطزتتۿرموۿیۿ۔ے(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫منْقبولْایبْحنیقۃْریضْاللْتعایل ْعنہْعیلْماْرتبہْ مز )نكیل ۿحیحۿو یۿ۔ےۿسجۿرپوہمجػاہتسصت ۿںیہۿاوػ ۿہقفۿاربکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ںیمۿانۿوكرتبیتۿيالتۿےكۿوماقفۿػےنھكۿےسۿ ولعّۿۿوہجا۔ےۿ‬ ‫ھناوفقْمراتبْالخالفۃْ‪1‬۔اھْ‬ ‫ہكۿو یۿ ٓا تۿاكوقلۿ یھۿ۔ے‬ ‫ثمْالیذْھبْعنكْالقرْقْبنیْشییعْوریمْبالتشیعْوْ‬ ‫لص‬ ‫رھپۿظفلۿیعیشۿاوػ ۿػیمۿجا سصق ۿاكفؽ ۿق ۿ یھۿظوحلۿع ۿػانہراےیہ‬ ‫كم ْف ْالصحیحنی ْ ْم ْمن ْریم ْبہ ْوقد ْعد ْف ْھدیْ‬ ‫اخبػیۿےك ۿےنتك ۿ یۿاےسیۿػاویۿںیہۿنجۿرپعیشتۿاكاالاّۿ۔ے‬ ‫صحی‬ ‫ی م‬ ‫الساریْعشر نْ مھنْفْمسانیدْ حْالبخاریْ "فدیۿااسلػی"ںیمۿا یسۿ سیۿ دنۿوطۿیک ۿلیصفتۿ۔ےۿ وۿاخ ۿ‬ ‫فضالعنْتعلیِاتہ‪،‬بلْفیہْمثل ْعبادْبنْیعِوْبْ سمدین ۿاخبػی ۿںیم ۿںیہ ۿخعتشاات ۿاكفو ۿدرك ی ۿا گ ۿػاہہكلب ۿػواہۿ‬ ‫رافیض ْجلد ْثم ْالشب ۃ ْالقیمہ ْلہاراسافكم ْفْ اخبػیۿںیمۿابعدۿ نۿوقعیتۿاسیػایضۿ۔ےۿسجۿرپوكػعۿیکۿ‬



‫الصحیحنیْمْمْنْریمْبانواعْالبدْعْوقدتِرْرعندْ دحۿاجػیۿ یئۿج یۿاوػرجوۿںیمۿيسل ۿیکۿفوۿوكۿیئۿاتیمۿ۔ںیہۿوخۿدۿ‬



‫ھمْانْالمؽتدعْتِبلْروایۃْاذالمْیْكْنْداعیۃ۔‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫اخبػی ۿوملسم ۿںیم ۿ تہ ۿےس ۿػوایۿںیہۿنج ۿرپاوناف ۿوا اسّ ۿیکۿ‬ ‫دبمتۿاكيسل ۿایكہ ااوػارولۿدحمۿنیثۿیکۿػوےسۿوخۿدۿدبۿیتعۿ یھۿ‬ ‫ا ےنۿذمہتۿجاذہمتۿاكدایعۿوۿغلبمۿنۿوہفوانۿیکۿػواحثۿوبقملۿ‬



‫۔ے‬ ‫نقحہ‪:۸‬اصل ْالحدیث ْرویناہ ْف ْالمسند ْحدثناْ‬ ‫خلَ ۿ‪:۸‬ا ۿدححث ۿےسج ۿمہ ۿےن ۿػواحث ۿایكحادنسمادمحا نۿ‬ ‫یعِوْبْحدْثناایبْعنْایبْاسحقْقالْحدْثینْمحمدْ‬ ‫يصزفۿںیمۿانۿ دنۿےك ۿواھۿ۔ےۿوقعیت‪،‬ایب‪،‬ا نۿاقحسۿدحۿ‬ ‫بنْمسلمْبنْعؽیداللْالزھریْعنْالسائبْ ْ‬ ‫حسیۿدمحمۿ نۿملسمۿدیبعاهللۿاالۿہؾیۿواحثۿ نۿحؼۿجڈاہیطۿہیۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْمنحْالروضْاالزہرْشر حْالقِہْاال کربا فضلْالناسْبعدہْالخْدارالبشائراالسالمیہْبیوتْ ۼ۽‪۶‬‬



‫‪Page 79 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بن ْیزیدابن ْاخت ْنمر‪1‬فِد ْصرح ْبالسماع ْفالْ دححث ۿظفلۿدحۿحسیۿےسۿرمو ۿی ۿ۔ےۿفوات ۿانۿػواحث ۿرپۿنۿقدۿ‬ ‫سیلۿاكا رتا ۿوہاتك۔ےۿنۿاػوالۿاكاجكۿ واتۿفوۿہیۿوہا‬ ‫علیكْمنْعنعنۃْھناھذاوجہ۔‬ ‫ثانیاابن ْاسحق ْكثیالروایۃ ْعن ْالزھری ْوْ دورساہیۿ۔ےۿہكۿاامّۿدمحمۿ نۿاقحسۿاامّۿػہؾیۿےسۿریثكارلواحثۿ‬ ‫و رْ‬ ‫ںیہۿاوػاےسیۿػاویۿاكمشعز ۿ یھۿ امفۿرپۿومحملۿوہجا۔ےۿاامّۿد یبۿ‬ ‫العنعنہ ْعن ْمثل ْالشیخ ْتحمل ْعیل ْالسماع ْقالْ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ؽ ۿام ےتۿںیہۿػاویۿٌت ۿػوا ث ۿںیمۿظفلۿےسۿےسۿیسك ۿجاتۿ‬ ‫الذھیبْفْمثلہْمیتْقال"نا"فالكالمْوْمیتْ‬ ‫اكااض ہۿرك ۿعۿفوقدۿسیلۿاكا امتلۿوہجا۔ےۿرگمٌت ۿػوایۿاےسیۿ‬ ‫قال"عن"تطرْقْالیہْاحتمالْالتدلؼسْاالفْشیوْخْلہْ‬ ‫خیش ۿےس ۿػواحث ۿرك ۿع ۿسج ۿےس ۿوہ ۿریثكارلواحث ۿوہفو ۿہیۿ‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫ا كْثرعنہمْفانْروایتہْ نْھذاالصنفْمحمولۃْ یلْ ػواحثۿ لصتۿوہ ی‬ ‫االتصالْ‪2‬۔اھْ ْ‬ ‫اوػا نۿاقحسۿےك ۿجاػعۿںیمۿورعوفۿ وہشػ۔ےۿہك ۿوہۿاےسیۿ‬ ‫السیماابنْاسحقْفِدْعرْفْمنہْالزنولْفْاشیاخْ اواجڈہۿیکۿدحوثیطۿوكۿروطبػۿحؼۿولۿ یھۿػواحثۿرك ےتۿنجۿےسۿوہۿ‬ ‫ا كْثرعمھن ْقال ْابن ْالمدیین ْحدیث ْابن ْاسحقْ اكضؾ ۿػواحث ۿرك ےتۿںیہۿیلعۿ نۿادملینیۿفؽ ۿام ےتۿںیہۿدمحمۿ نۿ‬



‫لیتبنیْفیہْالصدقْوھوْمنْارویْالناسْعنْسالمْ ااحسق ۿیک ۿدحوثیط ۿںیم ۿدصق ۿػاہؾ۔ے ۿوہ ۿوامل ۿ ن ۿایب ۿخظؾےسۿ‬ ‫بن ْایب ْالنضروروی ْعن ْرجل ْعنہ ْوھو ْمن ْارویْ جصسصت ۿاط ۿےك ۿدورسع ۿواار ۿدوطۿےك ۿریثكارلواحث ۿںیہ ۿرھپۿ‬ ‫الناس ْعن ْعمرو ْبن ْشعیب ْوروی ْعن ْرجل ْعنْ یھ ۿاط ۿیک ۿػواحث ۿعنْرجلْعنْسالم(ینعی ۿا ےن ۿےس ۿمكۿ‬ ‫دػ ہۿےكۿ ٓا دیمۿےكۿوايؾ ۿےسۿ یھۿواملۿےسۿاطۿیکۿػواحثۿ۔ے)‬ ‫ایوبْ ْ‬ ‫ایس ۿفرو ۿوہ ۿ رمو ۿ ن ۿع بیۿےك ۿوااردوط ۿںیمۿ یھ ۿاػویۿ‬ ‫اانلنۿمز ۿںیہۿاوػایكنۿ‬



‫ْمسنداحمدْبنْحنبلْحدیثْالسائبْبنْیزیدالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪/۸‬۾‪۹۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْمیزانْاالعتدالْترجمہْۼ‪۶‬ۺ‪ْ۸‬سلیمانْبنْمہرانْدارالمعرْفۃْبیوتْ‪۷۷۹/۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 80 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ػواحثۿےسۿػلجۿےسۿاویۿتۿےسۿ رموۿ نۿع بیۿ یھۿ۔ے‬ ‫عنہْ‪،1‬اھْ‬ ‫قلتْوْكذاھوْمنْارویْالناسْعنْابنْشہابْوقدروْ ںیمۿاتہكوہطۿا نۿااحسقۿاامّۿػہؾیۿےكۿ یھۿاػوۿیۿاانلنۿواارۿ‬ ‫ینافْكتابْالخراجْلالمامْایبْیوسفْحدْثینْمحمدْ دۿںیہۿرگمۿاقیضۿاباۿویفسۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلع"اتكتۿاا راو"‬ ‫ںیمۿفؽۿام ےتۿںیہۿھجمۿےسۿدمحمۿ نۿاقحسۿےنۿایبطۿایكہكۿاطۿےسۿ‬ ‫بنْاسحقْعنْعبدالسالمْعنْالزْھریْ‪ْ 2‬‬ ‫دبعانسالّۿےنۿػواحث ۿیک ۿاوػاط ۿےس ۿاامّۿػہؾیۿےن(فوا نۿ‬ ‫ْ‬ ‫ااحسقۿیک ۿہیۿػوا ںیتۿظفلۿےسۿےسۿوہےنۿےك ۿجاو ۿ وۿدقدۿسیلۿ‬ ‫ْ‬ ‫۔ںیہۿ۔ےۿػواحثۿ لصتۿ۔ے)‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫و ْثال ْثراھذاكلہ ْ یل ْطریِۃ ْ ٰھوالء ْالمحد ْثنی ْاما یلْ شیتا وات‪:‬دمحما ن ۿااحسق ۿیک ۿقد ۿسیل ۿاوػمشعز ۿےك ۿجاػ ۿعۿ‬ ‫اصولنامعشرالحنقیۃ ْوالمالكیۃْوالحنبلیۃْالجمہورْ ںیمۿاتۿجكۿ وۿثحبۿج یۿوہۿاطۿدحمۿنیثۿےكۿكلسۿیکۿدایندج یۿ‬ ‫فسؤْالْالعنعنۃْساقطْعنْراسہْفانْمؽناہْعیلْشب ۃْ وۿدححثۿیکۿرجوۿںیمۿمشعز ۿاوػقدۿسیلۿاك احعۿرك ےتۿںیہۿنكیلۿ‬ ‫االرسال ْو ْحِیِتہ ْمِبولۃ ْعند ْناو ْعندالجمہورْ مہۿویفنحۿط‪،‬امویكل ۿط‪،‬يصزتشوطۿوہمجػءاملءۿےك ۿارولۿرپمشعز ۿ‬ ‫اك احع ۿ ی ۿاصالواطق ۿ۔ے ۿویكہك ۿمشعز ۿےك ۿ احع ۿیک ۿو ہ ۿفو ۿہی ۿيسل ۿ‬ ‫فكیفْبشبہتہ۔ ْ‬ ‫۔ے ۿہك ۿقد ۿسیل ۿدححث ۿےك ۿرم ل ۿوہےن ۿاكد ۿػ۔ے ۿاوػےراػ ۿعۿ‬ ‫ْ‬ ‫ح‬ ‫اوػوہمجػےك ۿ ؼدجك ۿفو ۿوخداػوال ۿ یھ ۿ دن ۿاكبیع ۿ۔ںیہ ۿاوػ‬ ‫ْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫دح ثۿرم لۿ یھۿوبقملۿ۔ےۿفوۿرھپۿہبشۿاػوالۿےسۿدح ثۿرپ‬ ‫ْ‬ ‫ایكارۿیڑعۿاگ‬ ‫ْ‬ ‫اامّ ۿيالل ۿادلن ۿوی ۿیط ۿےن ۿقدػ ب ۿںیم ۿفؽ ۿامجاوہمجػءامل ےۿ‬ ‫لجلی‬ ‫قالْاالمامْا لْالسیوْیطْفْالتدریبْفْعنعنعۃْ ْ ركاّۿ وۿرمالیسۿ وبلۿرك ےتۿںیہ‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترجمہْبنْاسحاقْموسسۃْالرسالہْبیوتْ‪/۸‬ۻ‪۵‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْکتابْالخراجْاحادیثْترْغیبْوتْحضْیْضْدارالمعرْفۃْبیوتْ ۾‬



‫‪Page 81 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المدلس‪،‬قال ْجمہور ْمن ْیِبل ْالمراسیل ْتِبلْ وہ ۿمشعز ۿوك ۿ یھ ۿ وبل ۿرك ےت ۿںیہ ۿایسۿںیم ۿاامّ ۿرجری ۿربطیۿےسۿ‬



‫مطلِرا‪،1‬اھْ ْ‬



‫وقنمل ۿ۔ے ۿہك ۿہلمج ۿجا نیع ۿےن ۿجاہیلك ۿرمالیس ۿ وبل ۿرك ۿےن ۿرپ‬



‫وْفیہْعنْاالمامْابنْجریرالطربیْاجمعْالتابعونْ اامجفۿایك۔ےۿنۿفوجا نیعۿےنۿرمالیسۿاكااكػایكنۿاط ۿےك ۿدعبۿ‬ ‫‪ ۷۵۵‬رجہیۿجكۿیسكۿاوػۿےن‬ ‫باسرھمْعیلْقبولْالمرسلْولمْیاتْعمھنْا نْكارہْوْ‬ ‫حیحۿملسمۿاوػاجعمۿںیمۿدمحمۿ نۿ رینۿجایعبۿےسۿ۔ےۿہكۿول ۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫العنْاحدْمنْاالئمہْبعدْھمْایلْراسْالمائتنیْ‬ ‫ااحدحثۿیکۿ دنۿےكۿجاػعۿںیمۿیسكۿےسۿوسالۿ یۿ۔ںیہۿرك ےتۿ‬ ‫وْفْصحیحْمسلمْوْجامعْالرتْمذْیْعنْمحمدْبنْ‬ ‫ ےھۿٌتۿہنتۿوا عۿوہافووسالۿایكاجےنۿاگلہكۿا ےنۿػاوویطۿوكمہۿ‬ ‫ع‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫سی نْالتا یعْقالْلمْیكونوایسئلونْ نْاالستاذْ ےسۿایبطۿركو‬ ‫ٓص‬ ‫فلماوقعتْالقؾنۃْقالواسموالنارجالكم‪3‬۔اھْ ْ‬ ‫ںیمۿاتہكوہطۿہكۿاامّۿػجڈ نۿاملسۿ واریمام وۿ زصظۿ رمۿافػوۿقۿ‬ ‫قلتْوْھذازیدْبنْاسلمْاالمامْمویلْامیالموْمننیْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعےك ۿ ٓا ػاد ۿرك ۿدہۿكالّۿ ےھ ۿاط ۿےك ۿجانۿاامّۿ‬



‫القارو ْق ْالذی ْكان ْاالمام ْاالجل ْزین ْالعابدینْ لیلج ۿػن ۿااعلدبن ۿاھٹیبرك ےتۿ ےھ ۿاوػا ین ۿوقّ ۿیک ۿ سلجۿ وھػۿ‬ ‫ٕـہ‬ ‫یجلسْالیہْوْیتخیطْمجالسْقوْمہْفِالْلہْنافعْ دےتۿ ےھۿجاعفۿ نۿریبجۿ نۿ ْۿےنۿ ٓا ت ۿےسۿاہكآ ت ۿا ےنۿ‬ ‫ابنْجبیْبنْمطعمْتخیطْمجالسْقوْمكْایلْعبدْ ولوگطۿیک ۿ سلجۿ وھػ ۿرك رمۿ نۿٌؾات(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )‬ ‫جصس‬ ‫ےكۿكالّۿیکۿ لفحۿںیمۿ ھشغۿںیہۿ؟ ٓا تۿےنۿفؽۿامجا ٓا دیمۿوںیہۿ‬ ‫تعایل ْعنہ ْانماْ‬ ‫عمر ْبن ْالخطاب ْ؟فِال ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫اتھٹیب۔ےۿہك ۿاہجطۿانۿےكۿدنۿاكافدئۿہۿوہجا۔ے(جاػخۿاخبػی)‬ ‫یجلسْالرجلْایلْمنْینقعہْفْدینہْرواہْالبخاریْفْ‬ ‫ا۔ںیہۿػجڈۿےنۿاجكۿ‬ ‫تاریخ‪،4‬زیدْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْتدریبْالراوایْفْشر حْتِریبْالنوویْالنوْعْالثاینْعشرْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۵/۶‬۾‪۶‬‬ ‫ْتدریبْالراوایْفْشر حْتِریبْالنوویْالنوْعْالتاسعْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۸/۶‬ۻ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْصحیحْمسلمْبابْبیانْانْاالاسنادْمنْالدینْالخْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۶۶/۶‬‬



‫‪3‬‬



‫ل‬ ‫‪4‬‬ ‫ْتاریخْالبخاریْبابْااللفْترجمہْزینْبنْاسلمْۼ۽‪ْ۶۷‬دارالبازْللنشروالتوْزیعْٓکۃۿا مكؼۿٓۃۿ‪/۸‬ۼ۽‪۸‬‬ ‫‪Page 82 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ھذاحد ْث ْبحدیث ْفِال ْلہ ْرجل ْیاابااسامۃ ْعمنْ دححثۿایبطۿیکۿاجكۿ ٓا دیمۿےنۿاطۿےسۿاہكاجااواہمۿہیۿزكۿےسۿ‬ ‫ھذافِالْیاابنْایخْما كنانجالسْالسقہاءْ‪،1‬قالْلہْ اتۿایبطۿركۿػ۔ےۿںیہۿ ٓا تۿےنۿفؽۿامجااعۿےجیتھ! مہۿيللاءۿےكۿ‬ ‫جصس‬ ‫واھۿ۔ںیہۿ ھشغۿہیۿاےسۿ اطفۿ نۿاخدلۿےنۿاہك‬ ‫العطافْبنْخالد۔‬ ‫ب ںیم ۿاتہكوہط ۿءامل ے ۿجا نیع ۿٕزالدیعس ۿ ن ۿٕسصت‪،‬‬ ‫قلت ْو ْقدا كْثراالرسال ْائمۃ ْالتابعنی ْسعید ْ نْ‬ ‫ح‬ ‫اقمس‪،‬وامل‪ ،‬نسح‪،‬اباااعلہیل‪،‬ا ؼامیہ ۿیعخن‪ ،‬اطء ۿ ن ۿایب ۿػجاو‪،‬‬ ‫المسیب ْوالِاسم ْوسالم ْوالحسن ْوابوالعالیۃ ْوْ‬ ‫ل‬ ‫اجمفد‪،‬دیعسۿ نۿریبج‪،‬ػاو ۿن‪،‬اامّۿيعسی‪،‬ا مه‪،‬ػہؾی‪ ،‬داتدہ‪،‬‬ ‫ابراہیمْالنخیعْوْعطاءْبنْایبْرباحْوْمجاہدوْسعیدْ‬ ‫حس‬ ‫وحكمل‪ ،‬ابااقحسۿوصشہی‪،‬احؼامیہۿ می‪،‬ییحیۿ نۿریثك‪،‬الیۿ نۿ‬ ‫عم‬ ‫وتس‬ ‫ب‬ ‫لشع‬ ‫ن ْجبیوْطاؤْسْوا یب ْواال شْو ْالزھریْوْ ایب ۿاخدل‪ ،‬رمو ۿ ن ۿدتانػ‪،‬اعمو ۿہی ۿ ن ۿقؽہ‪،‬ػجڈ ۿ ن ۿاملس‪ ،‬مظۿ‬ ‫حس‬ ‫قتادْةْوْ ْم ْكحولْوابوسحقْالسؽییعْوابْراہیمْالؾییمْ می‪،‬اامّ ۿامكل ۿو ۿدمحماوػایفسنین‪،‬ایكہیۿيت ۿرضحات ۿانۿ ےیۿ‬ ‫و ْیحیی ْبن ْالكثیواسماعیل ْبن ْایب ْخالد ْوعمرو ْبنْ اػوالۿرك ےتۿ ےھۿہك ۿاط ۿیک ۿدح ںیثۿػد ۿرك ۿدیۿاجںیئۿملسمۿ‬ ‫ْمعوْیۃْبنْقرةْوْزیدبنْاسلمْوسلیمانْالؾییمْثمْ اوبثلت ۿاوػانۿیک ۿرشوۿوفا حۿارلتومت ۿںیمۿاحصہبۿركاّۿےكۿ‬ ‫دینارو ٰ‬



‫االئمۃ ْمالك ْومحمدوالسقیانان ْافرتاھم ْفعلوہ ْلرتدْ رمالیسۿجا افقۿاہمئۿٕؾتااوبقملۿںیہۿاوػۿدورسوطۿےكۿرمالیسۿ‬ ‫احادیْمھث ْوف ْمسلم ْالؿبوت ْو ْشرحہ ْفوا تحْ جا افقۿاہمئۿنجۿںیمۿاامّۿاباۿہفینح‪،‬اامّۿامكل‪،‬اامّۿادمحۿ نۿ‬ ‫الرحموتْمرسلْالصحایبْیِبلْمطلِراْاتقاقاوانْمنْ يصزفۿوا لۿںیہۿہیۿيتۿول ۿاےسۿٕؾتااوبقملۿػےتھكۿںیہۿاہطۿ‬ ‫غیہْفاالكْثروْممھنْاالئمۃْالثلثۃْابوْحنیقۃْوْمالكْ ػاہؾہیۿاوػوہمجػ ۿدحمۿنیثۿ و ‪۷۵۵‬؁ رجہیۿےك ۿدعبۿوہۿ ےۿ‬ ‫تعایلْعنہمْیِبلْمطلِراوالظاھْریۃْوْ‬ ‫واحمدریضْاللْ ٰ‬



‫ وبلۿ۔ںیہۿرك ےت لوصلۿاادباعۿومیلۿورسوۿںیمۿ۔ےۿ‬



‫جمہورالمحدْثنیْالحادثنیْبعد ْالمائتنیْال‪،2‬اھْ۔وْ‬



‫فْفصولْالبدائعْللعالمۃْ ْ‬



‫ْتہذیبْالتہذْیبْترجمہْزیدبنْاسلمْمؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪/۶‬۽ۺۻ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْفوا تحْالرحموتْشر حْمسلمْالؿبوتْبذیلْا لمستصیفْاالصلْالثاینْمنشوراتْالشریفْالرْیضْمقۿاریاط ‪۹/۷‬ۼ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 83 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫مویل ْخسرو ْطعن ْالمحد ْثنی ْبماالیصلح ْجْرحاالْ اوػۿدحمۿنیثۿاكااس نعۿ وۿرجوۿےننۿیکۿصالٌشتۿ۔ںیہۿػكھزا ےسیۿ‬ ‫یِبل ْكالطعن ْبالتد ْلؼس ْف ْالعنعنۃ ْفان او ْھمْ مشعز ۿںیمۿقدۿسیلۿاك نعۿہكۿانۿںیمۿيسل ۿاػوالۿ۔ےۿاحالہكۿ‬ ‫وخۿداػوالۿا ابتۿ نعۿےسۿ۔ںیہۿ۔ے‬ ‫شب ۃْاالرسالْوْحِیِۃْلؼستْبجر حْ‪،1‬اھْ‬ ‫وچاھت وات‪:‬اباۿداوۿدػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿرضحتۿہلظنحۿا نۿ‬ ‫قلت‪:‬ورویْابوْداودْعنْعبداللْبنْحنظلۃْبنْایبْ‬ ‫ایب ۿمارمےس ۿػواحث ۿیک ۿہك ۿػوسل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿوك ؾہ‬ ‫عامران ْرسول ْالل ْامر ْبالو ْضو ْء ْعند ْكْل ْصلوةْ‬ ‫وقث ۿو ۿوض ۿاكمك ۿدجاہ ااھتنكیلۿہی ۿٌت ۿ ٓا ت ۿرپۿ تقش ۿدا ےن ۿاگل‬ ‫فلماشق ْذلك ْعلیہ ْامر ْبالسواك ْ ْلكْل ْصلوة ْ‪ْ 2‬فیہْ‬ ‫ح‬ ‫ق‬ ‫ہ‬ ‫فو ؾۿامنػۿےكۿو ثۿ ٓا تۿوكۿساكۿركۿےنۿاكمكۿوہاانۿدح ثۿ‬ ‫عنع م‬ ‫ب سح‬ ‫ایضاا نْا قْوْقدْ نْوْ عْذلكْقالْالشایمْفْ ںیمۿ یھۿا نۿاقحسۿےنۿنٖمغۿےسۿےسۿػواحثۿیکۿانۿےكۿجاوۿ ود‬



‫سیتْاسنادہْجیدوْفیہْاختالفْالیضر‪،3‬اھْ۔ ْ‬ ‫اامّۿوا یعۿا ینۿ ریت ۿںیمۿےتہك ۿںیہۿانۿیک ۿ دنۿحیحۿ۔ےۿانۿ‬ ‫تعایلْعنہْ ںیمۿاٌزالفۿ۔ےۿسجۿےسۿوكۿیئ رضۿػۿ۔ںیہ‬ ‫ورویْاحمدْعنْواثلۃْبنْاالسِعْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْامرتْبالسواكْ جاوچناطۿ وات‪:‬اامّۿادمحۿےنۿواجل ۿ نۿايققۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫قالْقالْرسولْاللْ ٰ‬ ‫حیتْخشیتْانْیكتبْعیل‪4‬نِلْالزرقاینْعیلْالمواھبْ ےسۿہیۿدححث ۿػواحث ۿیک ۿےھجۿساكۿےك ۿ ےیۿاین ۿجاػمك ۿ‬ ‫عن ْالمنذری ْوغیہ ْفیہ ْلیث ْبن ْایب ْسلیم ْثِۃْ دجاہ اہكۿےھجۿدػوہاہكۿںیہكۿہیۿفؽۿ ۿنۿركۿدیۿاج ے اامّۿػػۿ‬ ‫اقینۿےنۿہیۿدححث ۿوماہت ۿیک ۿرشو ۿںیمۿذنمػیۿومریہۿےسۿ‬ ‫مدلسْ ْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫نش‬ ‫ػوا ثۿیک‪،‬انۿػوا ثۿںیمۿ تۿ نۿایبۿمیلسۿ وۿہقثۿادسلۿںیہ‪،‬‬



‫‪ْ1‬فصولْالبدائع ْ‬



‫ْسننْایبْداوْدْکتابْالطہارةْبابْالسواكْ ٓا اتفتۿماملۿرپسیۿالوہػۿ‪/۶‬ۼ‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ ْ3‬‬



‫ْمسنداحمدْبنْحنبلْحدیثْواثلۃْبنْاالسِعْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪۵/۸‬۾‪۹‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 84 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وقدرواہ ْبالعنعنۃ‪،1‬اھ ْومع ْذلك ْقال ْعن ْالمنذریْ اوػدححثۿوكظفلۿےسۿےسۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿذنمػی ےتہكۿںیہۿ‬ ‫اسناہْحسن‪،2‬اھْ‬



‫ہكۿانۿیکۿ دنۿنسحۿ۔ے‬



‫وقال ْالحافظ ْالعسِالین ْف ْنظم ْالالیل ْمعنعن ْایبْ اٹھچ وات‪:‬احظفۿا نۿرجمباالینۿےنۿمظنۿالالیلۿںیمۿاہك"اباۿ‬ ‫ٕع‬ ‫ػ رییک ۿ شعظ ۿوبقمل ۿ۔ںیہ ۿاوػاناصل ۿرپ ۿومحمل ۿ۔ںیہ ۿاہط ۿنشتۿ‬ ‫الزبی ْغیْمحمولْعیلْاالتصالْاالاذاكانْمنْروایۃْ‬ ‫ح‬ ‫ےسۿوہفوۿوبقملۿ۔ے"دحمۿنیثۿےك ۿ ؼدجكۿہیۿجات ۿملسمۿ۔ےۿ‬ ‫اللیثْعنہْالخْ‪ْ 3‬وھذاامرْمِررعندْھؤالمحدْثنیْ‬ ‫نكیلۿاامّۿملسمۿیکۿحیحۿںیمۿ دنۿدح ںیثۿاباۿػ ریۿباايؾ ۿرضحتۿ‬ ‫ونجدْفْصحیحْمسلمْاحادیثْعنْایبْالزبیعنْ‬ ‫اجحؼ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿرمو ۿی ۿںیہ ۿنج ۿںیم ۿابا ۿػ ری رضحتۿ‬ ‫م‬ ‫جابرْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْلؼستْ نْروایۃْاللیثْعنہْ نشتۿےسۿػواحثۿ۔ںیہۿرك ےتۿنان ہچۿاامّۿد یبۿزیماطۿاالادتالۿ‬ ‫قالْالذھیبْفْالمیزانْفْصحیحْمسلمْعدْةْاحادیثْ ںیمۿفؽ ۿام ےتۿںیہۿہك"حیحۿملسمۿںیمۿ دنۿدح ںیثۿا یسۿںیہۿ‬ ‫ممالم ْیو ْضح ْفی اابوالزبیالسماع ْعن ْجابروہیْ نج ۿںیم ۿابا ۿػ ریاجحؼ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےس ۿباايؾ ۿنشت ۿیکۿ‬ ‫منْغیْطریقْاللیثْعنہْفیفْالِلبْمنہا‪،4‬اھْ‬



‫قلت‪:‬ولْكْنْلمْیْكْنْمن افْقلبْمسلمْشْیْئْفادرج اْ‬



‫فرص حۿ۔ںیہۿیک ۿ۔ےۿسجۿےسۿدلۿںیمۿھچك ۿيسل ۿوہجا۔ے "‬ ‫ںیم ۿاتہكوہط ہك ۿاامّ ۿملسم ۿػًمۃ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿےك ۿدل ۿںیمۿ‬



‫ف ْصحیحہ ْالذی ْجعلہ ْحجۃ ْبؼنہ ْوبنی ْربہ ْعزْ فواطۿدحوثیطۿےكۿجاػۿعۿںیمۿوكۿیئۿيسل ۿ۔ںیہۿاھتیھبۿفواذنوطۿ‬ ‫ےن ۿہی ػوا ںیت ۿا ین ۿحیح ۿںیمۿدػوۿںیك ۿسج ۿوكا ےن ۿاوػا ےنۿ‬ ‫وجل۔‬ ‫ق‬ ‫ػتۿےكۿدػۿبایمطۿتجحۿ ؽاػۿدجا‬ ‫تعایلْ‬ ‫ورویْابنْجریرعنْزیدْبنْثابتْریضْاللْ ٰ‬ ‫وافواطۿ وات‪:‬ا نۿرجریۿےنۿػجڈۿ نۿجاحثۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫عنہْسمعتْ ْ‬ ‫ےسۿػواحثۿیکۿںیمۿےنۿ‬



‫ْشرحْالزرْقاینْعیلْالمواہبْاللدْنیہْالمِصدالتاسعْدارالمْعْرْفۃْبیوتْۼ‪/‬۽‪۷۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْشرحْالزرْقاینْعیلْالمواہبْاللدْنیہْالمِصدالتاسعْدارالمْعْرْفۃْبیوتْۼ‪/‬۽‪۷۹‬‬



‫‪2‬‬



‫‪ْ3‬نظمْالآلیل ْ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ْمیزانْاالعتدالْترجمہْمحمدْبنْمسلمْابوالزبیالمیكْ۾ۻ‪۶‬۽ْدارا لْمْعرْفۃْبیوتْ‪/۹‬۾‪۸‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 85 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعلیہْوسلمْیِولْالشیخْ ات ۿوك ۿفؽ ۿام ےتۿوہۿ ےۿانسہك ۿحؼبایباػ ےۿػجاركںیۿفوا۔ںیہۿ‬ ‫رسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫والشیخۃْاذازنیافارجموْھماالؽتۃْفِالْعمرْریضْاللْ رضوػاسگنسػركو رضحت ۿ رم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿفؽامجا‬ ‫تعایل ْعنہْلمانزْلتْاتیتْالنیبْصیلْاللْتعایل ْعلیہْ ٌت ۿہی ۿ ٓا حث ۿجاػل ۿوہیئ ۿفوںیم ۿجاػاگہ ۿػوانث ۿںیم ۿاحرضوہا‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫(ادحلحث)‬ ‫وسلم‪1‬الحدیث۔‬ ‫ِذ‬ ‫ا ن ۿرجری ۿےن ۿاہكہك ۿان ۿدححث ۿیک ۿوك ۿیئ ۿ ؼجی ۿ رمےس ۿػوسلۿ‬ ‫قالْابنْجریرھذاحدیثْالیعرْفْلہْمخرجْعنْ‬ ‫اهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿینعی ۿجاںی اافلع ۿوسا ے ۿانۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْب ذااللقظْ‬ ‫عمرعن ْرسول ْالل ْ ٰ‬ ‫ػواحث ۿےك ۿ۔ںیہۿرھپۿ یھۿہیۿدححث ۿےراػعۿحؼ ۿدجكۿحیحۿاوػۿ‬ ‫صحی‬ ‫م‬ ‫اال نْھذاالوْجہْوْھوْعندْنا حْسندہْالعلۃْفیہْ دنتس ۿ۔ے ۿان ۿںیم ۿوك ۿیئ ۿااسبیع ۿ۔ںیہۿ وان ۿدححث ۿوك ۿزمكوػ‬



‫توْھنہْوالسببْیضعقہْلعدالۃْنِلتہْوْقدیعلْبانْ رك ۿع ۿفوان ۿےك ۿفیعض ۿوہےن ۿاكوك ۿیئ ۿػاہتس ۿ۔ںیہ ۿہك ۿہی ۿمادلۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫قتادةْمدلسْولمْیصر حْبالسماعْوالتحدیثْ ‪،‬اھْ ػاوویطۿےسۿرمویۿاہتبلۿانۿںیمۿاجكۿتلعۿہیۿایبط ۿیک ۿاجیتۿ‬ ‫وھذاامامْالحنقیۃْامامْالقِہاءْالمحدْثنیْالحافظْ ۔ےۿہكۿانۿےكۿاجكۿػاوۿیۿرضحتۿداتدہۿادۿسلۿںیہۿاوػاذنوطۿ‬



‫الناقدالبصیْبعللْالحدیثْاالمامْابوْجعقراحمدْ ےنۿنۿفو امفۿیکۿجاتۿیکۿنۿنمؾادح اناہك‬ ‫ل‬ ‫الطحاوْیْرحمۃْاللْتعایلْعلیہْرویْفْكتابْالحجۃْفْ ٓا وھٹاطۿ وات‪:‬اامّۿالَصشك ‪،‬اامّۿانمہلاءۿوا مَڈۿنیث‪،‬احظف‪،‬جادقوۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ریصب‪،‬اامّ ۿابا ۿرفعجادمح ۿاحطوی ۿےن ۿرشو ۿاعمین ۿاالۤجاػ"كتابْ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْمكۃْ‬ ‫فتح ْرسول ْالل ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫فت‬ ‫الحجۃ ْف ْ ح ْرسول ْالل ْمكۃ ْعنوة"ںیم ۿدو ۿدح ںیثۿ‬ ‫حدیثنیْاحدھماْ ْ‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫ػوا ثۿںیكۿا كۿرضحتۿركع ۿہمۿےسۿہك ۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ہیلعۿوملسۿٌتۿالہۿٓك ۿےسۿػتصخۿوہۿ ےۿاوػۿدورسیۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْکزنالعمالْبحوالہْا بنْجریردححثۿ‪۷‬۽‪ْ۶۸۹‬موسسۃْالرسالہْبیوتْۺ‪/‬۽‪۹۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْکزنالعمالْبحوالہْا بنْجریردححثۿ‪۷‬۽‪ ۶۸۹‬موسسۃْالرسالہْبیوتْۺ‪/‬۽‪۹۶‬و۾‪۹۶‬‬



‫‪Page 86 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْ دححث ۿاامّۿػہؾیۿومریہۿےسۿسجۿںیمۿ۔ےۿہك"وضحػ ۿ یلۿ‬ ‫عنْعْكْرْمۃْقالْلماوادعْرسولْاللْ ٰ‬ ‫اھل ْمكۃ‪،‬واالخرحدیث ْالز ْھری ْوغیہ ْقال ْكانْ اهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿالہ ۿٓك ۿےس ۿ اصتحل فؽ ۿامیئ"ہیۿ‬ ‫رسولْاللْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْقدْصالحْقریشا‪ ْ،‬دوونط ۿدح ںیث ۿلمك ۿلق ۿفؽامركاػواد ۿفؽ ۿامجاہك"ااروك ۿیئۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یث ا رتا ۿرك ۿعۿہك ۿػہؾیۿو ۿركع ۿہمۿیک ۿذموكػ عطقنۿںیہ‪"،‬دہۿ‬ ‫الحدیثنیْبطولہما‪،‬قالْبعدْہْفانْقلتمْانْحد یْ‬ ‫وتس‬ ‫م‬ ‫ذ‬ ‫لت‬ ‫ ن ۿ ظ‪،‬ویفس ۿ ن ۿ ول‪،‬دبعاهلل ۿ ن ۿادػسی‪،‬دمحم ۿ نۿ‬ ‫الزْھریْوْ ْع ْكرْمۃْالذینْذ ْكرْنامنِطعانْقیلْلكمْ‬ ‫اقحس ۿاقل ۿاقل ۿاالہؾی ۿدیبعاهلل ۿ ن ۿدبعاهلل ۿ ن ۿہبتع ۿےن ۿا نۿ‬ ‫تعایل ْعنہماْ‬ ‫وقدرو ْی ْعن ْابن ْعباس ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫ابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿہیۿدححث ۿایبط ۿیک ۿہیۿدححثۿ‬ ‫ع‬ ‫ب سلیم ب‬ ‫حدیثْیدْلْ یلْمارویناہْحدْثناف دْ نْ نْ نْ رضحت ۿاامّ ۿاحطو ۿی ۿػًمۃ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿےن ۿحؼی ۿرو ۿ ل ۿاجكۿ‬ ‫یحییْثنایوسف ْبنْبہلولْثناعبداللْبن ْادریسْ حؼع ۿوػق ۿیک ۿدقماػ ۿںیم ۿػواحث ۿركےك ۿفؽ ۿامجاہی ۿدححثۿ‬ ‫حدْثینْمحمدْبنْاسحقْقالْقالْالْزھریْحدْثینْ لصتۿاالانسد ۿحیحۿ۔ےۿاحالہك ۿيت ۿوك ۿ ولعّ ۿ۔ے ۿہك ۿایؾالوۿ‬



‫عؽیداللْبنْعبداللْبنْعؾبۃْعنْابنْعباسْریضْ ںیم ۿاقل ۿاكمك ۿظفل ۿےس ۿاك۔ے ۿویكہك ۿدوونط ۿںیم ۿ امف ۿیکۿ‬



‫تعایلْعنہماالحدیثْفْنحوْورقۃْكبیْةْقالْفْاْٰ فرص حۿ۔ںیہ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫خرہْف ذاحدیثْمتصلْاالسنادْصحیحْ‪1‬وْمعلومْ اوػاامّۿونۿویۿےنۿیرق بۿںیمۿفؽۿامجاہك"قدۿسیلۿاانسدہیۿ۔ںیہۿ‬ ‫ہكۿػاویۿانۿےسۿػواحثۿركۿعۿسجۿاكاعمفروہۿٌتۿجكۿانۿ‬ ‫ان"قالْفالن"كْعنْفالنْلعدْمْبیانْالسماعْفی ما۔‬ ‫ےس ۿوخ ۿدۿنۿےنس ۿاوػ ۿظفل ۿاےسی ۿباےلۿسج ۿےس ۿومہ ۿوہ ۿہك ۿػاویۿ‬ ‫قالْاالمامْالنوْویْفْالتِریبْتدْلؼسْاالسنادْبانْ‬ ‫ےن ۿوخ ۿدان ۿےس ۿانس۔ے ۿ ےسی ۿاقل ۿلالط ۿجاےس ۿلالط ۿرگماطۿ‬ ‫یریع ْعمن ْعاصرہ ْمالم ْیسمعہ ْمنہ ْمو ْھماسماعہْ‬ ‫ػواںوتطۿںیمۿنجۿوكۿ‬ ‫قائال‪:‬قالْفالنْاوْعنْفالنْونحوہ‪،2‬االفْماعنعنۃْ‬ ‫ابنْاسحقْانْحكمْھذاْ ْ‬



‫ْشر حْمعاینْاالثارکتابْالحجہْفْفتحْرسولْاللْصیلْاللْعلیہْوسلمْمکۃْعنوةْاچیۿامیۿینپمکۿركایچ ‪۷۵۸/۷‬جا۽‪۷۵‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالتِریبْللنوْویْمعْتدریبْالراویْالنوْعْالثاینْعشرْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪/۶‬ۻ۽‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 87 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫قیلْاالمامْالحجہْانہْمتصلْاالسنادوانہْصحیحْ دمحمۿ نۿااحسقۿےنۿظفلۿےسۿےسۿػواحثۿایكوہۿكشیبۿاطۿیکۿا یسۿ‬ ‫فِدرفعْمْكْحولْوابواسحقْالْسْؽییعْكلتاالشب تنیْ ػواحث ۿاك یھۿمك ۿو یۿ۔ےۿہك ۿوہۿ لصتۿاالانسداوػ ۿحیحۿںیہ‪،‬وہۿ‬ ‫الْكالم ْف ْابن ْاسحق ْوعدالتہ ْواالتیان ْمن ْقبلْ اامّ ۿًَۃ ۿںیہ ۿوحكمل ۿاوػابااقحس ۿوصشہی ۿےن ۿاط ۿےس ۿدوونطۿ‬ ‫وہبشطۿوكۿدعفۿایك۔ے "‬ ‫عنعنۃْبلقظْالْكْریمْالصریح‪،‬وللْالحمد۔‬ ‫ً‬ ‫ےراػۿعۿاامّۿذمہتۿجاینۿاالہمئۿاقیضۿاباۿویفسۿػ مۃۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫وھذاامامناثاینْائمہْمذھؽنااالمامْابوْیوسفْریضْ‬ ‫ہیلعۿےنۿكضؾتۿےكۿواھۿاتكتۿاا راوۿںیمۿاطۿدحوثیطۿےسۿ‬ ‫تعایلْعنہمْقدا كْثرْفْكتابْالخراجْاالحتجاجْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫ا دتاللۿفؽامجا ورضحت ۿدمحمۿ نۿااحسقۿےسۿہغیصبۿےسۿوریغ‬ ‫ب سح‬ ‫باحادیثْمحمدْ نْا قْمعنعنۃْوْغیْمعنعنۃْوْ ےس ۿرمویۿںیھت ۿاوػءامل ے ۿدححثۿےن ۿفرص ح ۿیکۿ۔ے (اسی‬ ‫ل‬ ‫قدقالوا كماف ْردالمحتارو ْغیہ ْان ْالمجت داذاْ ہك ۿػدا مِزاػومریہ ۿںوفیحط ۿںیم ۿ۔ے)ہك ۿدہتجم ۿاكیسك ۿدححثۿ‬ ‫خطس‬ ‫استدلْبحدیثْكانْتصحیحالہْفِدْصححْاالمامْ ےسۿا دتۿاللۿرك ۿجاانۿدححثۿیکۿ ىۿامشػوہجا۔ےۿفوۿاقیضۿاباۿ‬ ‫ٕع‬ ‫ابوْیوسفْاحادیثْابنْاسحقْوْعنعنۃْكیفْ؟ ْوقدْ ویفسۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےنۿا نۿاقحسۿیک ۿ شعظ ۿاوػ ۿمریۿ‬ ‫خطس‬ ‫ٕع‬ ‫ادرج افیمااوجبْالعملْبہْاذقالْف ْمبدءْكتابہْانْ شعظ ۿدحوثیط ۿوكا ین ۿاتكت ۿںیم ۿدالخ ۿفؽ ۿامركاط ۿیک ۿ ى ۿیکۿ‬ ‫نہ‬ ‫امیالموْمننیْایدہْاللْتعایلْسالینْانْاضعْلہْكتاباْ اوػا دتالل ۿ یھ ۿا یس ۿاتكت ۿںیم ۿایكسج ۿےك ۿواٌت ۿا مفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وہےنۿیک ۿفرص حۿوخدانۿاتكت ۿےك ۿدقمہمۿںیمۿفؽ ۿامیئۿ ٓا تۿ‬ ‫جامعایعملْبہْفْجبایۃْالخراجْوالعشوروْالصدقاتْ‬ ‫ف‬ ‫ي‬ ‫ےتھكلۿںیہۿےبۿكشۿاریمام وۿس نیۿےن( ڈااطۿیکۿادۿدۿ ؽام ے)‬ ‫وْالجوایلْوغیہْذالكْممایجبْالعملْبہْوْقدْفسرتْ‬ ‫ھجمۿےسۿاجكۿا یسۿاجعمۿاتكتۿیکۿفؽۿام شۿیکۿسجۿرپوہۿا ینۿػدنۿ‬ ‫ذلكْو ْ‬ ‫ یۿوپرابججارخاوۿرشعۿدصاقتۿاوػ وایلۿومریہۿںیمۿدلمعػ ٓا ادۿ‬ ‫نہ‬ ‫ركںیۿاوػوہۿااكّۿواٌتۿا مفۿوہطۿفوںیمۿےنۿ‬



‫‪Page 88 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اطۿیکۿریبعتاوػفوۿ۔حیۿركۿدی‬ ‫شرحتہْ‪،1‬اھْ‬ ‫تعایلْالنظرْفْتوْثیقْ خلَ ۿ‪:۹‬ػواحث ۿا ن ۿاقحس ۿیک ۿجادیئوفو ۿ۔قی ۿاوػاط ۿیک ۿفر ۿفۿےسۿ‬ ‫نقحہْ‪:۹‬كقاناالمویلْسبحانہْو ٰ‬ ‫ابن ْاسحق ْو ْحجیۃ ْحدیثہ ْبان ْالذی ْالنی ْلہْ داففۿیکۿ تقشۿےسۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿےراػیۿویطۿافكحثۿیکۿہكۿاطۿ‬ ‫یک ۿلوحہلۿجاالدححث ۿوكانۿاامّۿےنۿا ینۿحادنسمۿںیمۿػواحث ۿایك‬ ‫الحدیثْكماالنیْلداؤْدْعلیہْالصلوةْالسالمْالحدیدْ‬ ‫ح‬ ‫نج ۿےك ۿاہھ ۿںیم ۿملع ۿدح ث ۿان ۿفرو ۿرن ۿّ ۿو ۿٓالمئ ۿوہہ ا اھت‬ ‫‪ْ2‬رواہْفْكتابہْالذیْقالوافیہْمنْكانْفْبؼتہْ ْفكانمافْ‬ ‫ن‬ ‫ ےسیۿرضحتۿداودۿہیلع ا سالّۿےكۿديتۿركمیۿںیمۿولاہرنۿّۿركۿدجا‬ ‫بؼتہْنیبْی ْتكلمْوسكتْعلیہ۔‬ ‫ہ ااھتمنجۿےكۿیعومہعۿدححثۿےكۿجاػعۿںیمۿءامل ےۿدححثۿیکۿ‬ ‫ْ‬ ‫ہی ۿ اہدت ۿ۔ے ۿہك ۿسج ۿ رھ ۿںیم ۿہی ۿاتكت ۿوہان ۿ رھ ۿںیم ۿوگجا‬



‫ْ‬ ‫یبن ۿ۔ے ۿ و ۿكالّ ۿرك ۿػاہ۔ے‪،‬اےسی ۿاامّ ۿںیم ۿہی ۿدححث ۿا ین ۿاتكتۿ‬ ‫ںیمۿدػوۿفؽۿامركوكستۿایكاوػانۿرپوكۿیئۿرجوۿ۔ںیہۿیک‬ ‫‪ْO‬وقدقالْكمافْمِدْمۃْاالمامْابنْالصالحْذكْرتْ ‪ O‬دقمہم ۿا ن ۿصالو ۿںیم ۿرضحت ۿابا ۿداودػًمۃ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫فیہْالصحیحْومایشبہْوْیِارْبہْ‪ْ 3‬‬ ‫ْ‬



‫‪ْ O‬وفْفتحْالمغیثْعنْاالمامْابنْكثیْروْیْعنہْ‬ ‫ماسكتْعنہْف وْحسنْ‪،4‬اھْ ْ‬



‫‪ O‬وفْرسالۃْایلْاھلْمكۃْ ْ‬



‫اكہیۿوقلۿانۿاتكتۿےك ۿجاػعۿںیمۿوقنملۿوہا‪":‬ںیمۿےنۿا ینۿ‬ ‫اتكتۿںیمۿاحصوۿوكۿ عمۿایكجا وانۿےكۿئاشہبۿاوػۿقؽ بۿوہ "‬ ‫‪ O‬حتفۿالمعشت ۿںیمۿاامّۿا نۿریثكےسۿا۔ںیہۿاكہیۿوقلۿوقنملۿ‬ ‫وہا"ان ۿاتكت ۿںیم ۿںیم ۿسج ۿدححث ۿرپوكست ۿركوط ۿفو ۿوہۿ‬ ‫نسحۿ۔ے "‬ ‫‪ O‬اباۿداودۿےنۿالہۿٓك ۿوكاجكۿطخۿاھكل"انۿ‬



‫‪1‬‬ ‫کتابْالخراجْخطابْمنْالمؤْالفْایلْامیالموْمننیْہارونْالرْشیدْدارالمعرْفۃْبیوتْ ‪۸‬‬



‫ْفتحْالمغیثْالِسمْالثاینْالحسنْداراالمامْالطربیْ‪ /۶‬ۼ۽ْومعالمْا لسننْللخطایبْ‪ /۶‬ۺ‬



‫‪2‬‬



‫ْمِدْمہْا بنْصالحْالثاینْمعرفۃْالحسنْمنْالحدیثْافػوت ۿبتكۿاخنۿاتلمطۿ ۽‪۶‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْفتحْالمغیثْالِسمْالثاینْالحسنْداراالمامْالطربیْ‪۵ /۶‬۾‪،‬تدریبْالراویْبحوالہْا بنْکثیالنوْعْالثاینْالحسنْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۺ‪۶۸‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 89 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫ماكانْفیہْحدیثْمنْكْرْنبؼنہْبماانہْمنْكْرْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اتكتۿںیمۿااروكۿیئۿٕزكؼدححثۿدركركوطۿاگفوان ۿاكوصتۿ یھۿ‬ ‫ایبطۿركوطۿاگہك ویكركنۿٕزكؼ۔ے"‬



‫‪1‬‬



‫‪ O‬وقال ْابو ْعمربن ْعبدالربكْل ْماسكت ْعلیہْ‬



‫‪ O‬اباۿ رمۿ نۿدبعاربلۿےنۿاہك"سجۿدححثۿوكۿدركركےكۿاباداودۿ‬ ‫ےنۿوكستۿایك‪،‬فوۿوہۿاطۿےكۿحؼدجكۿحیحۿ۔ے‬



‫ف وصحیحْعندْہْ‪ْ 2‬‬



‫‪O‬وقال ْالمنذری‪:‬كْل ْحدیث ْعز ْوتہ ْایل ْایب ْداودوْ‬



‫‪ O‬اامّۿذنمػیۿےنۿفؽامجا"سجۿدححث ۿیک ۿ تبسۿاباۿداود ۿیکۿ‬



‫سكتْعنہْف وْكماذ ْكرابوْداودْوالیزنلْعنْدرجہْ‬



‫فرۿفۿركوطۿاوػاباۿداودۿےنۿانۿرپوكستۿایكوہفوۿوہۿاباۿداودۿےكۿ‬



‫الحسنْوقدیكونْعیلْشرطْالصحیحنی‪ْ 3‬‬



‫وقل ۿےك ۿباط ق ۿ۔ے ۿینعی ۿدػ ہ ۿنسح ۿےس ۿفو ۿمك ۿن ۿوہ ی ۿاسب‬



‫ب‬ ‫‪ O‬وقالْا نْالصالحْثمْاالمامْالنوْوْیْفْالتِریبْ اواقتۿنیحیحۿےكۿارولۿرپوہیتۿ۔ے"‬ ‫‪4‬‬ ‫ماوجدْنافْكتابہْمطلِراف وْحسنْعندایبْداودْ‬ ‫‪ O‬ا ن ۿصالو ۿاوػ ۿون ۿو ۿی ۿدوونط ۿاامومط ۿےن ۿفؽ ۿامجا"اامّ ۿداو ۿدۿ‬ ‫‪ O‬وقال ْالعالمۃ ْابن ْالرتكماین ْف ْالجوھْر ْالنیقْ یک ۿاتكت ۿںیمۿ وۿدححث ۿقلطمۿرمو ۿیۿوہۿوہۿاط ۿےك ۿحؼدجكۿ‬ ‫اخرجہْابو ْداودوسكتْعنہْفاقلْاحوالہْانْیكونْ نسحۿ۔ے "‬



‫‪ O‬اامّۿرتامكینۿ وہؾانشہیۿںیمۿفؽ ۿام ےتۿںیہ"اباۿداود ۿےنۿسجۿ‬ ‫ذ‬ ‫دححثۿیکۿ ِؼجیۿفؽۿامركوكستۿایكاوػانۿرپوكۿیئۿرجوۿ۔ںیہۿیکۿ‬



‫حسناعندْہْعیلْماعرْفْ‪ْ 5‬‬



‫‪ O‬وقالْالزیلیعْفْنصبْالرایۃْ ْ‬



‫فوان ۿدححث ۿاكمك ۿےس ۿمك ۿدػ ہ ۿنسح ۿاكوہاگاسیہك ۿہی ۿجاتۿ‬ ‫ وہشػوۿورعوفۿ۔ے "‬



‫‪ O‬بصنۿارلاہیۿںیمۿاامّۿػجتہیۿفؽۿام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫ْمِدْمہْسننْایبْداودْمعْسننْایبْداود آاتفتۿماملۿرپسیۿالوہػۿ‪،۹ /۶‬فتحْالمغیثْالِسمْالثاینْالحسنْداراالمامْالطربیْبیوتْ‪ /۶‬۽۽و۽۾‬



‫‪1‬‬



‫ْفتحْالمغیثْالِسمْالثاینْالحسنْداراالمامْالطربیْبیوتْ‪۶ /۶‬۾‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْالرتْغیبْالرتہیبْمِدْمۃْالکتابْداراحیاءْالرتاثْالعرْیبْبیوتْ‪۶۶ /۶‬‬



‫ْ‬



‫ْتِریبْالنوْویْمعْتدریبْالراویْالنوْعْالثاینْدق یمۿبتكۿاخطۿركایچۿ‪۶۸۹ /۶‬‬



‫‪4‬‬



‫ْ‬



‫ْالجوہرالنیقْعیلْھا مشْا لسننْالکربیْکتابْالدْعوْیْوالبؼناتْدیحػاجادۿدنکۿ‪۶ /۶۵‬ۼ‪۷‬‬



‫‪5‬‬



‫‪Page 90 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫قت‬ ‫ان ْاباداودروی ْحدیث ْالِلتنی ْوسكت ْعنہ ْف وْ "اباۿداودۿےنۿدححثۿ زصظۿػواحثۿایكاوػانۿرپوكستۿفؽامجاہیۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫انۿجاتۿیکۿد لیۿ۔ےۿہكۿہیۿدححثۿاطۿےكۿحؼۿدجكۿحیحۿ۔ے"‬ ‫صحیحْعندْہْعیلْعادتہْفْذلكْ‬



‫‪ O‬وقال ْالحافظ ْالعرایق ْثم ْالشمس ْالسخاوی ْفْ ‪ O‬رضحت ۿرعات ۿاوػ ۿسمشۿادلنۿاخسویۿےن"اقمدصۿہنسح"‬ ‫ںیمۿفؽۿامجا"انۿدححثۿرپاباۿداودۿاكوكستۿ یۿےراػعۿ ےیۿاكیفۿ‬ ‫المِاصدالحسنۃ ْیكقؼناسكوت ْایب ْداود ْعلیہ ْف وْ‬ ‫ح‬ ‫۔ےۿاوػہیۿدح ثۿنسحۿ۔ے "‬ ‫‪2‬‬ ‫حسن‬ ‫‪ O‬ققحمۿیلعۿاالػالقۿحتفۿادقلریۿںیمۿےتھكلۿںیہ"اباۿداوۿدۿےنۿانۿ‬ ‫‪ O‬وقالْالمحِق ْعیل ْاالطالق ْف ْفتحْالِدیرسكتْ‬ ‫دححثۿرپوكستۿایكفوۿہیۿدححثۿتجحۿ۔ے"‬ ‫ابوْداؤْدْف وْحجۃْ‪ْ 3‬‬ ‫‪ O‬كالہم ۿدمحما ن ۿاریما احو ۿفؽ ۿام ےت ۿںیہ"ابا ۿداود ۿےن ۿانۿ‬



‫‪ْ O‬وقالْالعالمۃْمحمدْبنْامیالحاجْرواہْابوْداودْ رپوكستۿایكفوۿہیۿاطۿیکۿرشۿعۿےكۿوماقفۿتجحۿ۔ے"‬ ‫‪4‬‬ ‫وسكتْعلیہْفیكونْحجۃْعیلْماھوْمِتیضْشرْطہْ ْ ‪ O‬كالہم ۿاحؼامیہ ۿیبلح ۿےن ۿكصز ۿںیم ۿفؽ ۿامجاابا ۿداو ۿداوػاط ۿےكۿ‬ ‫‪ O‬وقال ْالعالمۃ ْابراھیم ْالحلیب ْف ْالغنیۃ ْسكتْ دعباامّۿذنمۿػیۿےنۿا ینۿ رصتخۿںیمۿانۿرپوكستۿفؽامجافوۿہیۿاطۿ‬ ‫علیہْابوداودْالمنذریْبعدہْفْمختصرہْوھوْتصحیحْ دوونطۿیکۿفرۿفۿےسۿانۿدححثۿیکۿحیحصتۿ۔ے‬ ‫‪ O‬كالہمۿٌؾایبۿےنۿاعمملۿاننسلۿںیمۿ رحریایك"اباۿداودۿیکۿاتكتۿ‬ ‫من ما‪،5‬اھْ ْ‬ ‫‪ْ O‬وقال ْالخطایب ْف ْمعالم ْالسنن ْكتاب ْایب ْداؤدْ‬



‫حیحۿاوػنسحۿدوونطۿ مسۿیکۿ‬



‫جامعْل ذْینْالنوْعنیْ ْ‬



‫ْنصبْالرایہْکتابْالطہارةْبابْالماءْالذیْیجوْزْبہْالوْضوْءْالخْونػہیۿػوضہیۿزنشیكیلبپۿالوہػۿ‪۸ /۶‬ۻ‪۶‬‬ ‫‪ْ2‬المِاصدالحسنہْتحتْدححثۿ‪۶‬۽‪ْ۸‬دارالکتابْالعرْیبْبیوتْ ۻ‪ْ ۷۶‬‬ ‫‪1‬‬



‫ْفتحْالِدیرکتابْالطہارْةْہبتكمۿونػہیۿػوضۿہیۿرھکسۿ‪ /۶‬ۺ‪۶‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ4‬حلیۃْالمحیلْشر حْمنیۃْالمصیل ْ‬



‫ْغنیہْا لمستمیلْشر حْمنیۃْا لمصیلْفصلْفْالنوافلْلیہسۿاڈیکیمۿالوہػۿ ۻ۽‪۸‬‬



‫‪5‬‬



‫‪Page 91 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫من ْالحدیث ْوالحسن ْاماالسِیم ْفعیل ْطبِاتْ ااحدحث ۿرپۿلمتشمۿ۔ےۿاوػدححث ۿمیقسۿیک ۿفوۿیئك ۿںیمسۿںیہۿ‬ ‫شرھاالموْضو عْثمْالمِلوْبْثمْالمج ول‪،‬وْكتابْایبْ يت ۿےسۿےبۿ۔تیثی ۿومۿوضۿفۿرھپ ۿ ب وۿت ۿرھپۿا لولۿاوػاباۿ‬ ‫داودۿیکۿاتكتۿمیقسۿیکۿامتّۿںومسطۿےسۿاخیلۿاوػۿحؼیۿ۔ے "‬ ‫داودْخیلْمن ابریْمنْجملۃْوجوْھ ا‪ْ1‬‬ ‫ع ب اامّ ۿاخبػی ۿےن ۿا ین ۿااتكت"زج ۿء ۿارقلہ"ںیم ۿاھكلیلع ۿا نۿ‬ ‫وقال ْاالمام ْبخاری ْف ْجزء ْالِرة ْقال ْ یل ْ نْ‬ ‫دبعاهللۿےنۿاہكہكۿںیمۿےنۿا نۿقحسۿیکۿاتكد ںیبۿدںیھۿفووسا ےۿ‬ ‫عبداللْنظرتْفْكتابْابنْاسحقْفماوجدتْعلیہْ‬ ‫دوۿدحوثیطۿےكۿاوػیسكۿںیمۿوكۿیئۿبیعۿ۔ںیہۿجاجااوػۿنكممۿ۔ےۿ‬ ‫االفْحدیثنیْوْی ْم ْكنْانْیكونْصحیحنیْ‪،2‬اھْ ْ‬ ‫ہكۿوہۿدوونطۿ یھۿحیحۿوہۿط‪"،‬‬ ‫ع ع لؼ‬ ‫و ْب ّْؼن ماالِسوی ْ ن ْ یل ْ س ْحدیؿناھذابحمدْ اطۿدوونطۿدحوثیطۿوك ۿ وسۿیۿےنۿرضحتۿیلعۿ نۿدبعاهللۿےسۿ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫تعایل ْمن مااحدْھماعنْابنْعمرعنْالنیبْصیلْ ػواحث ۿایك دماهلل ۿےراػی ۿدركرك ۿدہ ۿدححث ۿاط ۿںیم ۿ۔ںیہ ۿ۔ےۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْاذا نعسْاحدْكمْیومْْالجمعۃْ ْ دوونط ۿںیم ۿےس ۿاجك ۿدححث ۿا ن ۿ رم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےنۿ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫واالخرعن ْزید ْبن ْخالداذامس ْاحد ْكم ْفرجہْ وضحػےسۿػواحث ۿیک ۿہك ۿٌت ۿ مۿںیمۿےسۿوكیئۿہعمجۿےك ۿػوػۿ‬



‫فلؼتوْضا‪ْ 4‬‬



‫و ْعیل ْھذاھوابن ْالمدیین ْشیخ ْالبخاری ْالذی ْكانْ‬



‫یِولْفیہْالبخاریْمااستصغرتْ ْ‬



‫اوےھگن ۿاوػ ۿدورسی ۿدححث ۿػجڈ ۿ ن ۿاخدلےس ۿہك ۿ م ۿںیمۿےس ۿوكۿ‬ ‫یئۿٌتۿا ینۿرشۿاگمہۿوكۿ وھۿ ےۿفوۿووضۿركۿع‬ ‫ہی ۿیلع ۿا ن ۿادملینی ۿان ۿجا ے ۿےك ۿدحم ۿت ۿںیہ ۿہك ۿاط ۿےك ۿواارۿ‬ ‫داامّۿاخبػیۿےتہكۿںیہۿہكۿوسا ےۿیلعۿ نۿادملینیۿےكۿاوػیسكۿےكۿ‬



‫ْمعالمْالسننْمعْم ْخ ْتصرسننْایبْداودْللمنذریْمِدمہْالکتابْالمکؾبہْاالثریۃْواہلگنۿ‪۶۶ /۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْجزءْالِراءةْخلفْاالمامْللبخاریْبابْالد لیلْعیلْانْالِرانْرکنْفْالصلوةْ‪۵ /۶‬ۻ‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْجا معْالرتْمذیْابوابْالجمعۃْبابْفْمنْینعسْیومْْالجمعۃْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۻ‬ ‫‪4‬‬ ‫ْموا رْدالظمانْکتابْالطہارةْبابْماجافْمسْالقرجْدححثۿ‪ْ۷۶۹‬المطبعۃْالسلقیہْ ۽ۼ‬ ‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 92 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1‬‬ ‫تعایلْانْابنْاسحقْ واےنم ۿںیم ۿےن ۿا ےن ۿوك ۿ وھ ۿجا۔ںیہ ۿسوسحن ۿایكفو ۿذموكػہۿ‬ ‫نقیسْاالعندْہ ْفؿبتْبحمداللْ ٰ‬ ‫جاالخمطزالت ۿےس ۿدماهلل ۿجاحث ۿوہہ اہك ۿدمحم ۿ ن ۿاقحس ۿہقث ۿںیہۿ‬ ‫ثِۃْوانْالحدیثْحسنْصحیح۔ ْ‬



‫نقحہْۺ‪:‬ا كْثراصحابْلزھریْلمْیذكْروافْالحدیثْ اوػاداط ۿہبطۿےك ۿجاػعۿںیمۿاط ۿیک ۿایبط ۿرك ۿدہۿدححث ۿحیحۿ‬ ‫۔ے‬ ‫"عیلْبابْالمسجد"وال"بنیْیدیہ"وھمازیادةْثِۃْفوْ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫ح‬ ‫ض‬ ‫ك‬ ‫ہ‬ ‫َ ۿۺ‪:‬اامّۿػ ؾیۿےك ۿا ؾ ۿواارۿدوطۿےنۿدح ث ۿںیم"یلعۿ‬ ‫جب ْقبول ما‪،‬ومن ْالظلم ْقبولہ ْف ْھذاالف ْذالكْ‬ ‫جات ۿادجسمل"اوػ"نیب ۿجڈہی"اكدرك ۿ۔ںیہ ۿایك۔ے ۿاط ۿدوونطۿ‬ ‫فلؼس ْمسؾند ْكونہ"بنی ْیدیہ"من ْالحدیث ْاالْ‬ ‫ڑكٹوطۿاكدرك ۿفرۿفۿا نۿاقحسۿےنۿایك۔ےۿ واجكۿہقثۿػوایۿ‬ ‫ب سح م‬ ‫لجہ‬ ‫زیادة ْا ن ْا ق ْو ن ْاشدا ل ْزعم ْان ْذكْرہْ اكااض ہ ۿ۔ے ۿاوػان ۿاك وبل ۿرك ۿجاواٌت ۿ۔ے ۿفو ۿہی ۿانتكحؼاو م ۿ۔ےۿ‬ ‫مالمْیذْكْروامخالقۃْل مْواالالضطرْبتْاالحادیثْ ہك"نیبۿجڈہی"وك میلسۿایكاج ےۿاوػ"یلعۿجاتۿادجسمل"وكرتكۿ‬ ‫عن ْاخرھااالافراداعدید ْة ْفمامن ْحدیث ْایتْ رك ۿدجااج ےۿاوػانۿےسۿحؼاو مۿہیۿ۔ےۿہك ۿا نۿاقحسۿےك ۿانۿ‬ ‫بطریِنی ْاوا كْثراالو ْف ْبعض امالؼس ْف ْاالخر‪ ْ،‬ااض ہۿوكانۿو ہۿےسۿرتكۿایكاج ےۿہكۿفرۿفۿا نۿااحسقۿانۿ‬ ‫االنادرا‪،‬والعربْةْبالنادر‪،‬ھذاوجہ۔‬



‫ثانیا‪:‬كثیاماتریْاالئمہْالمحدْثنیْیجمعونْالطرْ‬ ‫و رْ‬ ‫ق ْفیِول ْاحد ْھم ْحد ْثنافالن‪،‬و ْفالن ْعن ْفالنْ‬ ‫یزیدْبعض مْعیلْبعضْثمْ‬ ‫ْ‬



‫ےك ۿػاو ۿی ۿںیہ ۿاوػوط ۿےن ۿان ۿاكدرك ۿ۔ںیہ ۿایك۔ے ۿاوػایسۿ‬ ‫یانرپانۿااض ہۿوكاط ۿیک ۿہقثۿػاوویطۿیک ۿل اتفۿقؽاػ ۿدجااج ےۿ‬ ‫اوػدححثۿوكۿرطضتۿقؽاػۿدجااج ےۿاارہیۿو مۿػواػاھكاج ےۿفوۿ‬ ‫ دن ۿ دعو ۿداوػۿ رصتخ ۿػوا ںیت ۿ ی ۿاارطات ۿےس ۿوفحم ۿع ۿػںیہۿ یۿ‬ ‫ویكہك ۿوكط ۿدححث ۿ۔ےۿ وۿدو ۿجادوےسۿػ ۿادئۿفرںوقطۿےسۿرمویۿ‬ ‫۔ںیہ اوػہؾ ۿفرر ہ ۿػواحث ۿےك ۿنتم ۿںیم ۿھچك ۿااسہصح ۿ یھۿ‬ ‫رضوػ۔ے ۿ و ۿدورس ۿع ۿںیم ۿ۔ںیہ واجڈ ۿ ی ۿااسوہاگہك ۿدوونطۿ‬ ‫ػواںوتطۿےكۿاافلعۿجاہیلكۿاطۿاوػۿحؼاحؼوہطۿاوػۿجادػ اكایك ارابتػ‬



‫ح‬ ‫جاحزا‪:‬اكضؾ ۿداھكیہ ا۔ے ۿہك ۿاہمئ ۿدحم زصظ ۿ دن دن ۿوط ۿوكاجكۿ‬ ‫واھۿ عمۿرك ےتۿںیہ ٕزالوہۿےتہكۿںیہۿلالطۿلالطۿ‬



‫ْمیزْانْاالعتدالْترجمہْعیلْبنْعبداللْ‪۹‬ۼ۽ۺْدارالمعرْفۃْبیوتْ‪۶۹۵ /۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 93 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یسوْقْالحدیثْسیاقاواحداافرتاھمْیجمعونْبنیْ اوػ ۿلالطۿےنلالطۿےسۿػواحث ۿیک ۿسجۿںیمۿ ضع ۿےن ۿ ضعۿ‬ ‫ےس ۿػادئ ۿایبط ۿایكاوػ ۿرھپ ۿ رػی ۿدححث ۿاجك ۿ ی ۿایسقۿںیم ۿایبطۿ‬ ‫الضبْوالنون‪1‬۔‬



‫و ْثال ْثرا‪:‬مقسروالِران ْالعظیم ْمن ْالصحابۃ ْوْ رك ےت ۿںیہ ۿفو ۿایكوہ ۿول ۿا یلھ ۿاوػ ۿوگہ ۿدوونط ۿوكاجك ۿواھ ۿ یۿ‬ ‫ٓالدےتۿںیہ‬ ‫التابعنیْوھلمْجْراكلمافسرواْواقعۃْذكْرتْفْالِرانْ‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫جا زا ؽ ٓا ط ۿ میظۿےك ۿرسفموطۿںیم‪،‬احصہبۿوہطۿجاجا نیع(دعبۿ‬ ‫المجید ْزادوااشیاء ْلؼست ْف ْالِران ْالعظیم ْفاذنْ‬ ‫ےك ۿولوگط ۿاك یھ ۿو ی ۿاحل ۿ۔ے)ہك ۿیسك ۿاےسی ۿوا۔ہع ۿیکۿ‬ ‫كل مْیخالقونْالِرانْالْكْریمْحاشمْھم۔ ْ‬ ‫ن ریسرك ےت ۿںیہ ۿ و ۿقؽ ٓا ط ۿ میظ ۿںیم ۿذموكػ۔ے ۿفوان ۿوا۔ہعۿ‬ ‫ْر رْ‬ ‫ابعا‪:‬فْالصحیحنیْعنْایبْھریرْةْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْ ںیمۿھچك ۿااسااض ہۿ یھۿرك ےتۿںیہۿ وۿقؽ ٓا ط ۿ میظۿںیمۿ۔ںیہۿ‬ ‫عنہ ْعن ْالنیب ْصیل ْالل ْعلیہ ْوسلم ْاالاحد ْثكمْ ۔ے‪،‬فو ۿایكيت ۿےك ۿيت ۿےن ۿقؽاط ۿ میظ یک ۿل اتف ۿیک ۿانہۿ‬ ‫حدیثاعنْالدْجالْماحدثْبہْنیبْقوْمہْانہْاعورْ دخبا!‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْوْ ػاخعا‪:‬نیحیحۿںیمۿرضحت ۿاباہؾریہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوضحػۿ‬ ‫الحدیث ْفاذن ْیكون ْصیل ْالل ْ ٰ‬



‫تعایل ْقدْخالف ْجمیع ْاالنؽیاء ْعلیہ مْ یبنۿركمیۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػواحثۿرك ےتۿںیہ"ںیمۿ‬ ‫العیاذبالل ْ ٰ‬ ‫الصالة ْوالسالم ْف ْبیان ْواقعۃ ْوھذاالیتقوہ ْبہْ مۿےسۿداجلۿےك ۿجاػعۿںیمۿوہۿجات ۿنۿایبط ۿركوطۿ وۿیسكۿ‬



‫مسلم۔‬



‫خامسا‪ْ:‬السورالِرانیۃْتذكْرْقصۃْمویسْوْغیھاْ‬ ‫وْ ر ْ‬



‫یزیدْ ْ‬



‫یبنۿےنۿا ینۿوقّ ۿےسۿایبطۿنۿایك"فوۿربمغیپۿيڈا یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وملسۿےنۿاوػاجصزاءۿےسۿػادئۿئاتركاط ۿيت ۿاجصزایک ۿل اتفۿیکۿ‬



‫وكطۿملسمۿہیۿےہكۿاگ؟‬ ‫اخٕسا‪ :‬قؽاط ۿرشفیۿںیمۿرضحت ۿومیسۿومریہۿاجصزاءۿركاّۿ‬ ‫مہیلعۿانسالّۿےكۿ ےصۿ فلتخۿ‬



‫‪ْ1‬صحیحْالبخاریْکتابْاالنؽیاءْبابْقولْاللْولِدا رسلنانوْحاایلْقوْمہْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۵ /۶‬ۼ‪،۹‬صحیحْمسلمْکتابْالقنتْبابْ‬



‫ذکرالدْجالْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۹۵۵ /۷‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 94 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بعض اعیلْبعضْوْحاشاالِرانْانْیتخالفْ‬



‫ہگج ۿایبط ۿےئك ۿح(ے ۿںیہ ۿںیہك ۿمك ۿںیہك ۿھچك ۿػجاد ۿہ ۿفو ۿایكقؽاطۿ‬



‫نقحہۻ‪:‬مااج لْمنْزعمْانْالحدیثْمؾناقضْ‬



‫تعایلْعلیہْ‬ ‫بنقسہْفانْقولہْبنیْیدیْرسولْاللْ ٰ‬



‫وسلمْیعارْضْقولہْعیلْبابْالمسجدْفلوْكانْعیلْ‬



‫البابْكیفْیكونْبنیْیدیہْوْھذاف مْالیتصورْ‬



‫االمنْوھمْاذاجلستْعیلْالمنربْفتجاہْوج كْبابْ‬



‫فالِائمْعلیہْھلْیكونْبنیْیدیكْامْخلقكْ‬



‫والصقوفْالجلوسْبؼنكماالتحجبہْعنْنظركْ‬



‫تعایلْسیمْالسماءْبنیْایدینااذقالْوْ‬ ‫االتریْانْاللْ ٰ‬



‫قولہْالحق" ‪‬‬



‫‪‬‬



‫رشفیۿےنۿا ےنۿایبطۿیکۿوخۿدۿل اتفۿیکۿ؟‬ ‫خلَ ۿۻ‪:‬وہۿصخشۿ یھۿایكوخۿتۿاجلہۿ۔ےۿ وۿہیۿاتہك۔ےۿہكۿواحثۿ‬ ‫ نۿحؼجڈػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿدححثۿوخۿدۿ یۿٓصزا ضۿ۔ےۿانۿ‬ ‫ ےیۿہكۿدححثۿےكۿاافلعۿبیطخۿےكۿواےنمۿاوػۿدجسمۿےكۿدػواػہۿ‬ ‫رپ ۿںیم ۿانت ض ۿ۔ے فواار ۿجات ۿدجسم ۿرپوہ ی ۿفو ۿبیطخ ۿےكۿ‬ ‫واےنمۿےسیك ۿوہ یۿ؟ ہیۿيسل ۿرسارسومہۿیک ۿ دیاواػ۔ےۿویكہك ۿ‬ ‫ذ‬ ‫ٌتۿ مۿٕزضؾۿرپۿوھٹیباوػ مھاػعۿٕز ۿےكۿواےنمۿدجسمۿاكدػواػہۿوہ‬ ‫فو ۿدػواػع ۿرپڑھكاوہلویاالویكط ۿےراہػع ۿواےنم ۿن ۿوہاگ؟ۿایك‬ ‫ان ۿوكےراہػع ۿ ےھچی ۿڑھكاوہلویاالاہكاجاگی؟واجڈہی ۿوس ۿےۿ‬ ‫وہط ۿےگ ۿہك ۿان ۿروػت ۿںیم ۿاامّ ۿاوػ ۿ ؤ ۿدط ۿےك ۿ چی ۿںیمۿ‬



‫‪ْ 1"‬وكم ْمن ْجبال ْبؼن ماو ْبینناوْ ںیفصۿاحلئۿںیہۿرھپواےنمۿےسیكۿوہا! ںیفصۿ چیۿںیمۿرضوػںیہۿ‬ ‫سیاتیكْزیادْةْوافیۃْفْتحِیقْمعین"بنیْیدیہ"انْ نكیلۿوہۿ ؤۿدطۿاوػاامّۿںیمۿاحلئۿ۔ںیہۿںیہۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿقؽاطۿ‬ ‫ میظ ۿںیم ۿاػواد ۿفؽ ۿامجا"ایك م ۿدےتھ ۿ۔ںیہ ہك ۿ ٓا امط ۿو ۿػ نیۿ‬ ‫شاءْاللْتعایل۔‬ ‫ذ‬ ‫م‬ ‫ھاػع ۿ ٓا ےگ ۿ ےھچی ۿںیہ"احالہك ۿےنتك ۿ اہػ ۿان ۿےك ۿاوػےراػعۿ‬ ‫ْ‬ ‫دػبایمطۿںیمۿاحلئۿںیہ "بنیْیدیہ"یکۿػجادہۿلیصفتۿ ٓا ےگۿ‬ ‫ٓا ػ یۿ۔ےۿانْشاءْاللْتعایل‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرانْالکریمْ‪ /۸۹‬۾‬



‫ْ‬ ‫‪Page 95 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نقحہْۼ‪:‬اذابطلْزعمۃْالؾناقضْا نتِضْمابینْعلیہْ خلَ ۿۼ‪:‬اوػٌت"نیب ۿجڈہی"اوػ"یلع ۿاابلت"اكانت ض ۿمت ۿوہ‬ ‫منْوجوْبْتاویلْالحدیثْفانْالشجرْةْتنؽئیْعنْ ہ افوانۿرپدححثۿیک ۿ وجاو لۿ ینبۿج یۿوہۿ یھۿمتۿوہ یئۿہكۿدػۿ‬ ‫الثمر ْة ْولْكْن ْان ْتعجب ْفعجب ْقولہ ْوان ْالمرادْ ٌت ۿجیبۿےك ۿریغۿ۔ںیہ ۿا ۿاتكنكیل ۿانۿجاو ل ۿںیمۿتریانتكۿ‬ ‫جات ۿہیۿ۔ےۿہك ۿ ؤۿولۿےك ۿحؼدجكۿواحث ۿ نۿحؼجڈػیضۿاهللۿ‬ ‫بالباب ْالباب ْالذی ْكان ْف ْجدارالِبلۃ ْقْبل ْتحوْ‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫اعتیٰلۿ ز ۿیک ۿدح ث ۿںیم ۿدػواػہۿےسۿرماد ۿوہۿدػواػہۿ۔ےۿ وۿ‬ ‫یل اایلْالكعبۃْالمشرْفۃْفیالالنصافْبابْكانْوْبانْ‬ ‫دویاػ ۿہلبق ۿںیم ۿٕزضؾیک ۿ تش ۿرپاھتفو ۿبیطخ ۿےك ۿواےنم ۿٕزضؾےكۿ‬ ‫وصارجداراوالباب ْالحِییق ْمو ْجو ْداالن ْفاذاذكْرْ‬ ‫جالك ۿ لصت ۿڑھكعۿوہےنۿواےلۿ ؤ ۿدط ۿوك ۿدجسمۿےك ۿدػواػہۿ‬ ‫ھ‬ ‫ئ‬ ‫ھ‬ ‫بابْالمسجدْ ْلْیذھبْذ نْاحدایل ْانْالِا لْلمْ رپہہك ۿدجااار ۿ ہۿ ؤدط ۿاوػ ۿدػواػہۿےك ۿ چیۿںیمۿوخۿد ۿبیطخۿاوػۿ‬



‫یردالباب ْبل ْالجدار ْفمثل ْھذایكون ْتحو ْیالوْ ٕزضؾاحلئۿاھترگمڑھكعۿوہےنۿواےلۿ ؤۿدط ۿےك ۿواےنم ۿ یۿ‬ ‫تعطیالوتبدیالالتاویالوالسیماوالحایك ْل ذااعینْ دػواػہۿاھت‬ ‫تعایلْعنہْلمْیشاھدْ جالتہِت ۿ! ؤۿولۿسجۿدػواػہۿیک ۿجات ۿرك ۿػاہ۔ےۿوہۿات ۿ۔ںیہۿ‬ ‫سیدالسائبْبنْیزیدریضْاللْ ٰ‬ ‫۔ےۿاےسۿدنبۿركےك ۿاتۿدویاػركۿدجاہ ا۔ےۿوہۿفوۿرمادۿوہاتك۔ےۿ‬ ‫ذلكْالبابْالْكائنْالبائنْقط۔ ْ‬ ‫فانہْكانْابنْسبعْعندوْفاةْالمصطیفْصیلْاللْتعایلْ اوػیقیقۿدػواػہۿ وۿیفۿاولۿقثۿومۿ وۿدۿ۔ےۿاوػۿبیطخۿےكۿواےنمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫۔ےۿوہۿرمادۿ۔ںیہۿوہاتكایكا یسۿروػتۿںیمۿوكۿیئۿجاتۿادجسملۿ‬ ‫علیہْوسلمْفوالدتہْسنۃْثالثْ ْ‬ ‫ےہكۿفوۿیسكۿاكد‪،‬نۿانۿجاتۿیکۿفرۿفۿلقتنۿوہاتك۔ےۿہكۿانۿ‬ ‫ےسۿرمادۿومۿ وۿداوػۿئاشفدۿدػواػہۿومۿ وۿدۿ۔ںیہۿہكلبۿہیۿدویاػۿرمادۿ‬ ‫۔ے ۿان ۿوكجاو ل ۿ۔ںیہ ۿےتہك ۿہی ۿفولی ۿ ل ۿ۔ے ۿےہ لی ۿ۔ے ۿاوػ‬ ‫دبت لۿ۔ےۿ وصاصانۿروػتۿںیمۿہكۿواحثۿا نۿحؼۿجڈػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿانۿدنبۿ ۿہۿدػواػہۿوكۿداھكی یھۿ۔ںیہۿانۿ ےیۿ‬ ‫ہكۿوہۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےك‬



‫‪Page 96 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اواربع ْمن ْال جر ْة ْالشریقۃ ْوتحویل ْالِبلۃ ْفْ واصلۿےك ۿوقث ۿوات ۿوالۿےك ۿ ےھۿانۿ است ۿےسۿاط ۿیکۿ‬ ‫ھ‬ ‫السنۃ ْالثانیۃ ْف و ْیحْیك ْماشاھد ْہ ْفكیف ْیریدْ والدت ۿ‪ِ ۸‬ؼیۿںیمۿوہیئۿٌت ۿہك ۿلی لۿہلبقۿاكوا۔ہعۿ‪ ۷‬ۿھۿاك‬ ‫بابالمْیشاھدہْثمْانكْتحتاجْفیہْایلْمجازْفْمجازْ ۔ےۿفوۿٌتۿوہۿا ےنۿئاشفدۿہۿیکۿجاتۿركۿػ۔ے ۿںیہۿفوۿہیۿےسیكۿوسرا‬



‫فان ْذلك ْالباب ْكان ْف ْالجدارالِبیل ْوالمنرب ْدونہْ‬



‫اجاتك۔ےۿہك ۿوہۿانۿاطۿدےھكۿدػواػہۿیک ۿوگا یۿدںیۿےگۿرھپانۿ‬



‫جاو ل ۿںیم ۿاجمػ ۿدػ ۿاجمػام انیڑع ۿاگویكہك ۿہی ۿدػواػہ ۿہلبق ۿیکۿ‬ ‫بؼن ماممر ْشاة ْوالمؤ ْذن ْدون ْالمنرب ْفكیف ْیكونْ‬ ‫دویاػ ۿںیم ۿاھتاوػایس ۿےك ۿجان ۿٕزضؾاھتان ۿدػواػہ ۿاوػٕزضؾےكۿ‬ ‫حِیِۃْعیلْالبابْافرتیْانہْكانْیؤْذنْمتِدْماایلْ‬ ‫دػبایمط ۿركبیۿےك ۿشزػےنۿوپرہگجۿج یۿاوػ ۿٕزضؾےك ۿجانۿ ؤۿ‬ ‫جدارالِبلۃ ْمستد ْبراللنیب ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْ دط ۿڑھكاوہجااھتا یس ۿروػت ۿںیم ۿ ؤ ۿدط ۿیقیق ۿ ینع ۿںیمۿ‬ ‫وسلمْاوْمتوْج اایلْظہرہْالشریفْمتدْبراللِبلۃْ دػواػہ ۿرپزك ۿفرو ۿڑھكاوہاتك۔ے ۿویكہك ۿیقیق ۿ ینع ۿںیمۿ‬ ‫بل ْلو ْفر ْض ْھذالم ْیْكْن ْایضاحِیِۃ ْعیل ْالبابْ دػواػہۿرپۿامےننۿیکۿروػتۿفوۿہیۿوہ یۿ ؤۿدطۿٕزضؾےسۿ ٓا ےگۿحؼھۿ‬ ‫المقِوْدایْمحلہْالموْجوْدْالنہْاالنْمسدوْد۔ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫رك ۿہلبقۿیک ۿدویاػےك ۿادنػواےلۿدػواػہۿرپڑھكاوہۿرك وضحػ یکۿ‬ ‫ تشۿادقنۿےكۿ ےھچیۿہلبقۿیکۿفرۿفۿ تشۿاوػاتۿےكۿ تشۿیکۿ‬ ‫فرۿفۿػوۿركۿعۿہكلبۿ چۿ رۿ وھفوۿہیۿاداطۿ یھۿدػواػہۿرپۿنۿوہ یۿ‬



‫ہكۿدػواػہۿفوۿدنبۿوہۿركانۿہگجۿدویاػۿیاندیۿ یئۿج ی‬ ‫ْ‬ ‫ٕ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫َ ۿ۽‪:‬اوػ ۿدػواػہ ۿےس ۿدجسم ۿاكجات ۿامشیل ۿرماد ۿانیل و ۿ ؾےكۿ‬ ‫نقحہْ۽‪:‬ارادْةْالبابْالشمایلْالموْجوْداذْذاكْوتاوْیلْ‬ ‫ع‬ ‫یلْبابْالمسجد‬ ‫"ےك ۿیلعۿوكۿاحداتۿرپۿ‬ ‫واےنمۿوا عۿاھتاوػ"‬ ‫عیلْبالمحاذْاتْایْكانْیِومْْالمؤذنْمتصالبالمنربْ‬ ‫ومحمل ۿرك ۿجااوػ ۿبلطم ۿہی ۿئاتجاہك ۿ ؤ ۿدط ۿفو ۿٕزضؾےس ۿ لصت ۿ یۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْلكونہْ‬ ‫بنی ْیدی ْالنیب ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ڑھكاوہجااھتنكیل ۿظفل"یلعۿجات ۿادجسمل"ےسۿانۿیک ۿریبعتانۿ‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫قی‬ ‫اذذاك ْ یل ْمحاذات ْالباب ْالشمایل ْ ل ْلہ ْ یل ْبابْ ےیۿیکۿ یئۿہكۿدػواػہۿٕزضؾےكۿواےنمۿاھت ؤۿدطۿاوػۿدػواػہۿںیمۿ‬ ‫المسجدْكالمْ ْ‬



‫ٓا انمواانم‬



‫‪Page 97 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اھتہیۿےبۿوػطۿاوػریقحكالّۿ۔ے‬ ‫مقسولْمزدول۔ ْ‬ ‫فاوال‪ْ :‬تجوز ْبعید ْمن ْدون ْقرینۃ ْوالتْكلم ْبمثلہْ اوّلا جالقؽہنیۿ ینعۿہدیعۿرمادۿانیلاوػااسكالّۿباانلواعمۿوكۿطلغۿیمہۿ‬ ‫رْ‬ ‫ت‬ ‫ج‬ ‫ز‬ ‫تغلیطْللسامعْوتلبؼسْللسنۃْفالیظنْبالصحایب۔ ْ ںیمۿداانلاوػ صهۿوصتۿ۔ےۿاحصیبۿػوسلۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وملسۿا یسۿرحتكۿ۔ںیہۿرك وكشغ‬ ‫ثانیا‪:‬فیہْتضؼیعْقولہْعیلْبابْالمسجدْالنْالبابْ‬ ‫رْ‬ ‫ح‬ ‫جا زا‪:‬انۿجاو لۿیکۿػوےس"یلعۿجاتۿادجسمل"اكظفلۿےبۿوسۿدۿ۔ےۿ‬ ‫لماكانْمحاذیالالمامْفالِائمْبنیْیدیْاالمامْقائمْ‬ ‫ویكہك ۿدػواػہۿٌت ۿاامّۿےك ۿواےنم ۿ۔ےۿفوۿ واامّۿےك ۿواےنمۿ‬ ‫عیل ْمحاذاة ْالباب ْقطعااینماكان ْفذكْرہ ْبعد ْذكْرہْ‬ ‫ڑھكا۔ےۿوہۿدػواػہۿےك ۿواےنمۿ یھۿڑھكا۔ےۿفوظفل"نیبۿجڈہی"‬ ‫ضی‬ ‫شی‬ ‫لؼسْفیہْتخصی‬ ‫صْوالتوْ حْوالافادْةْ ئْمِصوْ ےك ۿدركےك ۿدعب ۿظفل"یلع ۿجات ۿادجسمل"ن ۿفوان ۿےلہپ ۿ ینع ۿیک ۿفوۿ‬ ‫داذلمْ ْی ْكنْالِصدْشرعااالایلْمواج ۃْاالمامْالایلْ ۔حیۿوہۿیئۿنۿصیصۿاوػ ۿنۿ یۿانۿظفلۿےسۿیسك ۿ ینعۿاكاافدہۿ‬ ‫محاذاةْالبابْفبیقْلغواعؽثاالطائلْتحتہ۔ ْ‬ ‫وصقمدۿویكہكۿلوقلۿ ؤۿولۿح دصفواامّۿےكۿواےنمۿڑھكاوہجا۔ےۿ‬



‫وثال ْثرا‪:‬انْمنْاخنعْاالباطیلْمایِیضْوجوْدہْعلیہْ دػواػہ ۿرپڑھكاوہجا۔ںیہ ۿا یس ۿروػت ۿںیم ۿظفل ۿیلع ۿجات ۿادجسملۿ‬



‫بالرحیلْوْذلكْانْالتاوْیلْانمایحتاجْالیہْاذالمْ وغلاوػۿاكیبػوہاسجۿےسۿوكۿیئۿافدئۿہۿاح‬ ‫یستِمْالمعینْالظاہروانمااحلتْالظاہرْةْلمنافاتہْبزْ جانزا‪:‬اوالہیۿجاو لۿوخۿدا ےنۿو وۿدۿےكۿالاطلۿیکۿد لیۿ۔ےۿویكہكۿ‬ ‫جاو لۿیکۿرضوػتۿحثۿوہیتۿ۔ےۿہكۿكالّۿےكۿ ینعۿػاہؾۿدػيتۿ‬ ‫عمكْقولہْبنیْیدیہْااللمحاذاةْبالحائلْكمااعرتْفہْ‬ ‫نۿوہطۿاوػ ۿل افل ۿےنۿیلعۿجات ۿادجسملۿوك ۿاحدات ۿرپانۿ ےیۿ‬ ‫بہْابنْاختْخالتكْفالذیْقامْلصیقْاالمامْاذاكانْ‬ ‫ومحملۿایكہك ۿان ۿےك ۿحؼدجك ۿنیب ۿجڈہی ۿاوػیلع ۿجات ۿادجسمل ۿںیمۿ‬ ‫عیلْمحاذاةْ ْ‬ ‫اضتداھتاوػ ۿنیب ۿجڈہی ےك ۿ ینع ۿاحدات ۿجالاحلئ ۿںیہۿاسیہكۿ‬ ‫ےراہػی ۿاخہل ۿےك ۿا ن ۿاٌت ۿےن ۿان ۿاكا رتاف ۿایكاوػاتۿ‬ ‫ذ‬ ‫مھاػیۿجاو لۿےسۿٌتۿاامّۿےكۿجانۿڑھكاوہےنۿواالدػواػہۿ‬ ‫ۿ۔ںیہ‬



‫‪Page 98 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫البابْكمااعرتْفْاالن‪،‬كیفْالیكونْالذیْعیلْالبابْ ےك ۿواےنم ۿاوػ ۿاحدی ۿ۔ے ۿفو ۿدػواػہ ۿرپڑھكاوہلویاالاامّ ۿےكۿ‬ ‫محاذیالالمام ْوالحائل ْثمہ ْیحجبہ ْمن ْالْ ْنظرْ احػی ۿو ۿاقمجف ۿویكط ۿن ۿوہاگٌت ۿہك ۿدوونط ۿےك ۿدػبایمطۿ‬ ‫فصدقْبنیْیدیہْفتاویلكْباطلْباستِامۃْالمعینْ احلئۿ۔ںیہۿفوۿٌتۿ ٓا تۿیک ۿہیۿجاو لۿیلعۿاابلتۿےكۿ ینعۿفوۿٌتۿ‬ ‫ٓا ت ۿیک ۿہیۿجاو ل ۿیلعۿاابلت ۿےك ۿ ینعۿػاہؾیک ۿجادیئۿركیتۿ۔ےۿفو‬ ‫الظاھْر‪،‬واستِامتہْنِتیضْلبطالنْالتاوْیلْفْكانْوْ‬ ‫انۿجاو لۿیکۿایكرضوػتۿ۔ےۿایسۿ ےیۿمہۿےنۿاہكاھتہكۿ ٓا تۿیکۿ‬ ‫جوْدْحا كمْبعدْمہْوْھذاھواشنعْاالباطیل۔‬ ‫ذ‬ ‫جاو لۿا ینۿ ِؼ بۿاكواامط ۿا ےنۿواھۿ یۿالیئۿ۔ےۿاوػہیۿدب‬ ‫عــــــہ‬ ‫نقحہْ۾‪:‬اشنعْمنہْزعمْانْ ْالعاطفْ ْ‬ ‫رتنۿجاتۿ۔ے‬ ‫خلَ ۿ۾‪:‬انۿےسۿحؼیۿجاو لۿہیۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬وْمثلہْبلْابعدْمنہْقولْاعجازْالحقْانْفْروایۃْ عــــــہ ۿاوػان ۿےس ۿ یھ ۿػجادہ ۿہدیعااجعػاقحل ۿاكوقل ۿ۔ے ۿہك ۿدمحم ۿ نۿ‬ ‫محمد ْبن ْاسحق ْتِدیرایعین ْاذجلس ْالنیب ْصیل ْاللْ اقحسۿیکۿػواحثۿںیمۿ رػااجكۿہلمجۿدقمػ۔ےۿینعیۿابعػتۿویطۿ۔ے"‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْعیلْالمؽنراذنْبنیْیدیہ(بعدْماكان)ْ وضحػاركّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿٌتۿٕزضؾۿرپ رشفیۿفؽۿاموہ ےتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫عیل ْباب ْالمسجد ْفالنداء ْالبالقاظ ْمخصوصۃ ْعیل ْبابْ فو ۿدػواػہ ۿرپوہےن ۿےك ۿدعباداط ۿ ٓا ت ۿےك ۿواےنم ۿوہیت"ینعی ۿوہ ۿدنا وۿ‬



‫دػواػہۿرپوہیتۿاداط ۿےك ۿاافلع ۿںیمۿ۔ںیہۿوہیتۿج یۿااسوضحػ ۿ یلۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلمْ‬ ‫المسجد ْكان ْف ْزمن ْالنیب ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫يس‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاوػ ۿ َصظ ۿےك ۿػامن ۿںیم ۿوہجاػاہرھپامثعط ۿینغۿ‬ ‫عثمن ْھذاالنداء ْاذاناای ْبالقاظْ‬ ‫والشیخنی‪،‬ثم ْجعل ْ ٰ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿا ےنۿػامنۿںیمۿانۿوكاداطۿ یۿےكۿاافلعۿںیمۿ‬ ‫مخصوصۃ ْعیل ْمِام ْعال ْھوالزوراء ْعیل ْماصرح ْبہ ْفْ‬ ‫اقمّۿػوػاء رپكلالجارشو ۿفۿایك وۿدجسمےسۿدوػاجكۿدنلب ۿہگجۿج یۿ‬ ‫المرقاةْ‪1‬ف ذاھوالتحِیقْالحِیقْبالِبول ْ‬ ‫ااس یۿٓالیلعۿاقػیۿہیلعۿارلہمحۿےنۿرمۿاقہ ۿرشوۿوكشمہ ۿںیمۿ رحریۿ‬ ‫فؽامجا ہیۿقیقحتۿالقئۿ وبلۿ۔ے‪( ،‬جات ۿاےلگۿہحفصۿرپ)‬



‫ْمرْقاةْالمقاتیحْبابْالخطبۃْوالصلوةْتحتْالحدیثْ‪ْ۶۹۵۹‬المکؾبہْالحبیؽیہْوكہٹئۿ‪ /۸‬ۼ۾‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 99 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫محذوفْقبلْقولہ"عیلْبابْالمسجد" ْ‬



‫ہیۿاہكاج ےۿہكۿاافلعۿدححثۿںیمۿظفل"یلعۿاابلت"‬



‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬



‫اوػانۿےسۿامتّۿػواںوتطۿاكاعتػۿ ۿ یھۿا ھۿاججا۔ےۿیمسمۿااجعػۿاقحلۿ‬



‫وبہ ْارتقع ْالتعارض ْف ْالروایات‪،‬وزین ْالِول ْبالقاظہْ ےنۿا ینۿایسۿجات ۿوك ۿحیصفۿاافلع ۿےسۿ ٓا ػاہتسۿایك۔ےۿنكیل ۿانۿیک ۿہیۿ‬ ‫القصیحۃْف ذااشدْةْػشقاھتہْالرزانتہْ]لمْیِنعْبحذفْ جاو ل ۿ یھ ۿ تخ ۿدنگی ۿ۔ے ۿہك ۿان ۿےن ۿاجك ۿظفل ۿےك ۿدقمػامےنن ۿرپۿ‬ ‫حرف ْواحدولتو ْھمہ ْان"یؤذن"ف ْالحدیث ْعیل۔۔۔۔ْ عانمت ۿنۿیک ۿ رػارمبك ۿمری دیفۿرك ۿداالاوػہیۿوسۿو ۿركہك ۿدححثۿ‬



‫ولعمراللْلوْجوْزْامثالْھذہْالحذفاتْفْالْكالمْل انْتحوْ رشفیۿںیمۿخوۿدطۿاكبلطمۿوچہكۿاداطۿورعوفۿ۔ےۿانۿ ےیۿجاتۿ‬ ‫یلْكْلْنصْایلْماتہوْیْاالنقسْللئامْفیِولْمنْیبحْ دجسمۿواالاكالط ۿوہاگاوػان ۿوك ۿٓالیلعۿاقػیۿػًمۃۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿیکۿ‬ ‫‪ 1‬فرفۿوسنمۿتۿركۿدجاواهللۿامیظعلۿاارانۿفروۿیکۿرخاافتۿكالّۿںیمۿ‬ ‫‪" ‬‬ ‫الزنالالعزب ْالحقْان ْف ْقولہ ْتعایل"‬ ‫ى‬ ‫اجحؼ ۿوہط ۿفوہؾ ۿ ِ ۿوكا ین ۿوہا ے ۿسفن ۿےك ۿباط ق ۿقؽاط ۿ میظ ۿیکۿ‬ ‫تِدیرایعین ْبعد ْماتزو ْجتم ْالن ْالمتاھل ْعند ْہ ْماْ‬ ‫ٓا ںیت ۿ ریھ ۿجا ٓا واط ۿوہاگٕزال وول ۿےتہك ۿںیہ ۿہك ۿمری ۿوادی ۿ ۿہ ۿوكۿ‬ ‫یغنیہ ْمن ْالز ْناالمحر ْم ْعلیہ ْبخالف ْاالعزب ْفانہْ‬ ‫‪" ‬ۿ‬ ‫ػجااجحؼۿ۔ےۿوہۿہیۿےنہكۿےگ ںۿےگۿہكۿ ٓا حثۿرشہفیۿ"‬ ‫محتاج ْالیہْوْیِولْمنْیؽیحْقتلْالشبانْالحقْانْفْ‬ ‫س‬ ‫(ػجاےك ۿقؽ ب ۿٕت ۿاجو)ںیم ۿہی ۿڑكٹادقمػ۔ے ۿدعبوزوٌ ْ ۿینعیۿ‬ ‫ْ‬ ‫تعایلْ" ‪‬‬ ‫قولہْ ٰ‬ ‫سجۿیکۿوادیۿوہۿیكچۿوہۿوہۿػجاےكۿقؽ بۿ یھۿنۿاج ےۿویكہكۿوادیۿ‬ ‫رك ۿ ےنی ۿواےل ۿوك ۿػجایک ۿاحٌت ۿ۔ںیہ ۿذَالف ۿمری ۿوادی ۿ ۿہ ۿےك ۿانۿ‬



‫ےكۿجانۿ ویۿیۿ۔ںیہ (جات ۿاےلگۿہحفصۿرپ)‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرانْالکریمْۼ‪۸۷ /۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 100 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫والمعینْكانْاالذانْتارْةْبنی ْ‬



‫ےسۿےلہپۿواوۿجااوۿذحموفۿ۔ےۿاوػۿبلطمۿہیۿ۔ے‬



‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬ ‫فو ۿزك ۿفرو ۿا ینۿوہشت ۿ رػی ۿرك ۿع ۿاگایس ۿفرو ۿ وول ۿ واونطۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫" تِدیرایعینْبعدْماتحرْمْالنْالِتلْلدفعْ اك لتق ۿاجحؼ ۿػےتھك ۿںیہ ۿوہ ۿہہك ۿ وكشغ ۿںیہ ۿہك ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےك ۿفؽ ۿامطۿ‬



‫االیذاء ْوال رم‪،‬اضعف ْمن ْان ْیوذی ْاحدا ْبخالفْ " ‪‬‬ ‫الشبابْفانہْانْلمْیوذْحاالفؼستطیعْانْیوْذیْوقتلْ ّۿاوػۿبلطمۿئاج ےۿانۿےكۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿ لتقۿسفنۿرحاّۿایك۔ےۿ‬ ‫المو ْذی ْقبل ْاالیذاء ْثم ْھو ْبنقسہ ْلم ْالیستدل ْعیلْ ہیۿ۔ےۿہكۿباػ ےۿوہےنۿےكۿدعباخساونطۿاك لتقۿرحاّۿ۔ےۿویكہكۿیسكۿ‬ ‫"ںیمۿہیۿڑكٹادقمػ۔ےۿدعبۿام رحۿ‬



‫المہْتعایلْاذانوْ وك ۿ لتق ۿان ۿ ےی ۿایكاججا۔ے ۿہك ۿولوگط ۿوكان ۿیک ۿاجڈاےس ۿ اجت ۿ ےلۿ‬ ‫مزعومہْبایۃْالجمعۃْقائال‪:‬الحقْانْفْك‬ ‫ٰ‬ ‫اوػ ۿباػد اجڈااچنہپےنۿےك ۿالقئۿ۔ںیہۿفوانۿاك لتقۿرحاّۿوہجاراےیہۿ‬ ‫دیْللصلوةْمنْیومْالجمعۃْتِدیرایعینْ ْ‬ ‫ذ‬ ‫َالفۿ واونط ۿےك ۿہك ۿہیۿیف ۿاولقث ۿاجڈانۿدںی ۿاجڈادع ۿفو وكشغ ۿںیہۿ‬ ‫"‪2‬داخل ْالمسجد ْلصیق ْالمنربیومْ‬ ‫"‬ ‫اوػ ۿومۿدی ۿوكاجڈاےس ۿےلہپ ۿ لتق ۿرك ۿدتانرا ےئ ۿان ۿفرو ۿ ٓا حث ۿںیمۿ‬ ‫الجمعۃ ْوال ْحولْوالقوةْاالبااللْالعیلْالعظیمْومانسبْ‬ ‫فرۿفۿجڈ وطۿےكۿ لتق یکۿٔما تعۿ۔ےۿ واونطۿےكۿ لتقۿیکۿ۔ںیہۿہكلبۿ‬ ‫التصریحْبہْایلْالِاریْفلمْیصرح ْ‬ ‫وخ ۿدہی ۿوم ۿول ۿایس ۿہلئس ۿںیم ۿقؽاط ۿیک ۿ ٓا حث ۿوك ۿ یھ ۿا ےن ۿح دص ۿےكۿ‬ ‫وماقف ۿیاناتك۔ے ۿٕزالقؽاط ۿرشفی ۿیک ۿ ٓا حث ۿدقمہس ْاذانو ْدیْ‬ ‫للصلوةْمنْیومْْالجمعۃ(ہعمجۿےك ۿدط ۿٌت ۿاداط ۿاكػیۿاج ے)‬ ‫ںیمۿہیۿدقمػۿامطۿےلۿ(جات ۿاےلگۿہحفصۿرپ)‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرانْالکریمْۼ‪۸۸ /۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬ۻ‪ /‬۾‬ ‫‪Page 101 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْوتارة ْعیل ْبابْ ہك ۿاداط ۿیھبك ۿوضحػےك ۿواےنم ۿٕزضؾےك ۿجان ۿوہیت ۿاوػیھبكۿ‬ ‫یدیہ ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫المسجداو ْكان ْیكون ْف ْالمحلنی ْغیان ْالذی ْعیلْ دػواػہ ۿرپجابلطم ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿوم ۿدط ۿجاج ۿدوونط ۿہگج ۿداتی‬ ‫الباب ْكان ْاعالمابغی ْلقظ ْاالذان ْو ْھذابحْكایتہْ ٕزضؾےكۿجانۿوایلۿفواداطۿوہۿیئۿاوػۿدػواػعۿےكۿجانۿواالاكالطۿ‬ ‫اھت واداطۿےكاافلعۿںیمۿ۔ںیہۿوہجااھتہیۿجاتۿوخۿدۿ ی ۿاانخؾالطۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫یعینْعنْنْكایتہْفمامثلہْاال كْمنْیِولْفْقولہْ ٰ‬ ‫رك ۿػ یۿ۔ےۿویكہك ۿہیۿفواےسیۿ یۿ۔ےۿ ےسیۿوك ۿیئۿافكػہۿراہػیکۿ‬ ‫‪1"‬ان ْالواوْ‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫"‬ ‫ٓا حث ۿصیام ْشہرین ْمؾتابعنی ْمن ْقبل ْان ْیتماسا‬ ‫بمعینْاوْمحذوفْقبلْمن"منْقبل"والمعینْاماْ ْ‬ ‫(تبحصۿےسۿلبقۿلسلسمۿدوۿےنیہمۿػوػہۿػانھك۔ے)ںیمۿہیۿےہكۿہكۿ‬ ‫ٓا حثۿںیمۿظفلۿ نۿلبقۿےكۿےلہپۿرحۿفۿواوۿ وۿینعمبۿاو۔ے‬ ‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬ ‫اذانوْدیْللصلوةْداخلْالمسجدْلصیقْالمنربْمنْیومْ‬ ‫بہْولمْیْكْنْوانماابدیْمنْعندنقسہْعدْةْاحتماالتْ‬ ‫الجمعۃ(ٌتۿدجسم ۿےكۿادنػ ۿٕزضؾےس ۿ لصت ۿہعمج ۿےك ۿدطۿاداط ۿدیۿ‬ ‫شیتْلماسبقْایلْوھمہْفاحتمالْھوْبعدْہْللتوفیقْكمایایتْ‬ ‫اج ے)الحولْوالقوةْاالباللْالعیلْالعظیم ۿ ػہ ۿ یئ ۿانۿ‬ ‫ی م‬ ‫بعونہْ ٰ‬ ‫تعایل ْبیانہْالشافْفْنقحۃْعشر نْ نْالشمامۃْ دقػ ۿجاوقعمل ۿیک ۿ تبس ۿٓالیلع ۿاقػی ۿیک ۿفرف ۿفو ۿہی ۿاعطقطلغ ۿ۔ےۿ‬



‫الرابعہْ‪۶۷‬منہ۔ ْ‬



‫اوھنط ۿےن ۿان ۿارمیک ۿفر ۿفۿنۿانكہی ۿایكنۿفرص ح ۿہكلب ۿاذنوط ۿےنۿ‬ ‫اجكۿومہۿیک ۿیانرپدححث ۿےك ۿاافلع ۿںیمۿاٌزالفۿیوصػرك ےتوہ ےۿ‬



‫ا ینۿفرفۿےسۿ دنا امتالتۿاكدركایكہكۿاطۿل افلۿاافلع ۿںیمۿفوۿ‪،‬قیۿ‬ ‫وہۿاج ےۿنكیلۿاٌزالفۿاطۿاكوا ہمۿاھتفو ۿہیۿواػی ۿفوۿقشاصظۿایس ۿیکۿ دیۿ‬ ‫تعایلْامشہمۿاہچػّۿ‬ ‫واػۿامینۿاجںیئۿ یۿانۿیکۿ رػیۿلیصفتۿانْشاءْاللْ ٰ‬ ‫خلَ ۿمتسبۿںیمۿ ٓا ػ یۿ۔ےۿ‪ٕ۶۷‬ز‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۽ۺ‪۹ /‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 102 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫مؾتابعنیْاوْقبلْانْیتماسا۔‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دقمػ۔ےۿاوػاحثۿاكبلطمۿہیۿ۔ےۿہكۿلسلسمۿدوۿےنیہمۿػوػہۿػےھكۿ‬



‫ثمْاواللیسْمؽناہْاالعیلْزعمْالمِابلۃ ْبنی"بنیْ جاوعػتۿےسۿتبحصۿےسۿےلہپۿػوػہۿػےھك‬ ‫یدیہ"و"عیل ْالباب"وماھواالوھم ْف ْتباب ْفلو ْوجدْ رھپاوّلا‪ :‬انۿیکۿجاو لۿیکۿیانانۿوا ہمۿرپ۔ےۿہكۿظفلۿنیبۿجڈہیۿاوػ‬ ‫یلع ۿاابلت ۿںیم ۿضاقجفۿ۔ے ۿدوونط ۿاجكۿدصماق ۿرپ ۿاصدق ۿ۔ںیہۿ‬ ‫العاطفْلمْیدلْعیلْالتوْزیعْبلْعیلْجمعْجمیعْوْھوْ‬ ‫و‬ ‫ك‬ ‫ش‬ ‫ٓا غ ۿاوػ ۿوچہك ۿہی ۿومہ ۿجاہ ۿ۔ے ۿان ۿ ےی ۿاو ۿ یھ ۿاہیطۿمیسقۿ‬ ‫مرادنا۔ ْ‬ ‫ےك ۿ ےی ۿ۔ںیہ ۿوہاگہكلب ۿان ۿجات ۿےك ۿاراہػےك ۿ ےی ۿوہاگہك ۿظفلۿ‬ ‫ثانیایلزمْعیلْالثاینْوجوْدالؾثوْیبْفْالجمعۃْعیلْ‬ ‫ثمْ رْ‬ ‫نیبۿجڈہیۿاوػیلعۿاابلت ۿدوونطۿاجكۿ یۿںیہۿینعیۿ عمۿےك ۿ ےیۿ‬ ‫عہدرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْوھوْخالفْ وہاگ‬ ‫ماصرحوابہْبلْالسائبْنقسہْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعنہْ جااین"عیلْالباب"اوػ"بنیْیدیہ"دوا گۿا گۿدناو ۿطۿےسۿ‬ ‫یِولْلمْیْكْنْللنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْمؤْذنْ قلعتم ۿامےنن ۿرپہی ۿالػّ ۿ ٓا اگیہك ۿدہعػوانث ۿںیم ۿامنػ ۿہعمج ۿےكۿ‬



‫غیواحدو ْكان ْالتاذین ْیوم ْ ْالجمعۃ ْحنی ْیْجلسْ ےی ۿحشو ۿ ب ۿوہیت ۿج ی ۿاوػہی ۿفرص احت ۿءاملء ۿےك ۿجالك ۿيالفۿ‬ ‫۔ےۿہكلب ۿوخۿدواحث ۿ نۿحؼ ۿجڈػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿو یۿفؽ ۿام ےتۿ‬ ‫االمامْیعینْعیلْالمنربْرواہْالبخاریْ‪ْ 1‬‬ ‫ثم ْثال ْثرا‪:‬ھذااالذان ْھوالمحكوم ْ ْعلیہ ْف ْالحدیثْ ںیہ ۿہك ۿوضحػہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿےك ۿدہع ۿوعسمد ۿںیم ۿاجك ۿ یۿ‬ ‫جصس‬ ‫بكونہْبنیْیدیہْصیلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْوبكونہْ ؤ ۿدط ۿوہجااھت واامّ ۿےك ۿٕزضؾ ۿرپ ۿ ھشغ ۿ ی ۿاداط ۿداتیہی ۿػواحثۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اخبػیۿرشفیۿیکۿ۔ے‬ ‫عیلْالبابْفكیفْتقصیلْبؼن مابانْماعیلْ ْ‬ ‫ح‬ ‫ن‬ ‫جا زا‪:‬دح ث ۿرشفیۿںیم ۿفواجك ۿ ی ۿاداط ۿےك ۿنیب ۿجڈہی ۿاوػیلعۿ‬ ‫حشط‬ ‫اابلت ۿوہےنۿیک ۿ ش ۿ۔ےۿان ۿلیصفتۿیک ۿئاجن ش ۿےسیك ۿلكنۿ‬ ‫یت ۔ےۿہكۿدػواػہۿرپاداطۿےسۿ فلتخۿ‬



‫ْصحیحْالبخاریْکتابْالجمعۃْبابْالمؤْذنْالواحدیومْالجمعۃْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۶۷۹ /۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 103 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الباب ْاعالم ْغیاالذان ْاالان ْتِدر ْمع ْالعاطفْ املكتۿںیمۿاكالطۿوہجااھتاہطۿرحۿفۿ‬



‫ۿےكۿواھۿفوطعفۿ‬



‫معطوفاوھواالعالمْاوتحملْاالذانْعیلْعمومْْالمجازْ وكۿ یھۿدقمػۿامجااج ےۿینعیۿوۿدعبۿاماكطۿاالكالّۿیلعۿجاتۿادجسمل‬ ‫فرتتكب ْمجاز ْاعیل ْمجاز ْوترك ْالحِیِۃ ْمن ْدونْ (دجسم ۿےك ۿدػواػہ ۿرپاكالط ۿوہےن ۿےك ۿدعبواےنم ۿاداط ۿوہیتۿ‬ ‫جاظفلۿخوۿدطۿوك یۿومعّۿۿاجمػۿرپۿومحملۿایكاججاسجۿےسۿدجفۿاجمػۿ‬ ‫ضرورةْملجئۃْوثیِۃ ْاشنعْمسلكْواخنعْطریِۃْوْ‬ ‫ٓل‬ ‫ق‬ ‫ِ‬ ‫ہكلب ۿجالیسك ۿ ؽہنی ۿ ز ۿےكرتكۿ۔تقیق ۿام انالػّ ۿ ٓا ے ۿفو ۿہیۿ‬ ‫بالجملۃ ْامثال ْال وسات ْالیرتكب ااالمن ْیكیدْ‬ ‫يتۿل انیۿیکۿوہنۿ۔ےۿسجۿےسۿوہۿدححثۿیکۿن ریسےكۿجاّۿ‬ ‫النصوصْبالتعطیلْوْیریدالتغیْباسمْالتاویل۔‬ ‫رپرییغتودبت لۿدححثۿركۿجارا ےتۿںیہ)‬ ‫نقحہْ‪:۶۵‬وبعضْمنْتعینابہْالجہلْارادانْیبدیْ‬ ‫خلَ ۿ‪:۶۵‬اوػ ۿل انی ۿںیم ۿےس ۿ ضع ۿنج ۿوكمہ ۿےن ۿاہجنث ۿرپماػۿ‬ ‫فْالحدیثْعلۃْتہدْمہْعنْاصلہْفزعمْانْلمْ ْی ْكنْ دالجا اھتانۿےنۿدححث ۿجاكۿںیمۿاجكۿا یسۿتلعۿ دیارك ۿینۿ‬



‫فْزمنہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْللمسجدالْكْریمْ را یۿ ورسۿعۿےسۿانۿدححثۿےسۿا دتۿاللۿوك یۿمتۿركۿدعۿ‬ ‫بابْتجاہْالمنربانماكانْلہْثلثۃْابواب‪،‬بابْجربیلْ وہۿاتہك۔ےۿہكۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿدہعۿجاكۿںیمۿ‬ ‫عــــــہْفْالشرْقْوْبابْالسالمْوْبابْالرحمۃْفْالغربْ وك ۿیئ ۿدػواػہ ۿٕزضؾےك ۿواےنم ۿاھت ی ۿ۔ںیہ ۿ رػی ۿدجسم ۿوبن ۿیۿ‬



‫و ْھذاھجوم ْ ْعیل ْردالحدیث ْبالجہل ْالخؽیث ْكانْ رشفی ۿںیم ۿفرف ۿ نی ۿدػواػع ۿ ےھ ۿ رػیب ۿػو ۿرپ ۿجاتۿ‬ ‫ذُھ‬ ‫ رب لۿاوػۿ ْۿفرۿفۿجاتۿانسالّۿاوػۿجاتۿارلہمح(امشلۿوۿونجۿ‬ ‫للمسجدالْكْریمْثلثۃْابوابْبابْجربیلْ ْ‬ ‫ح‬ ‫ن‬ ‫تۿںیمۿوكیئۿدػواػہۿاھت یۿ۔ںیہ)ہیۿ ثیبۿاہج ثۿےسۿدح ثۿ‬ ‫وكػدۿركۿجا۔ےۿدجسمۿرشفیۿںیمۿہیۿ نیۿدػواػعۿرضوػ ےھۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬ھذااالسایم ْحادثۃ ْوالیِیت ْاالبواب ْف ْمحلْ اباات ۿےك ۿجاّۿدعبۿںیم ۿػےھك ۿح(ے ۿںیہ ۿاوػ ۿومۿ و ۿدہۿدػواػع ۿ یھۿ‬ ‫االبوابْبلْاحدْثتْعیلْمحاذات ابعدالزیاداتْ‪۶۷‬منہ۔ ْ كیھٹ ۿا۔ںیہۿاقمامت ۿرپ ۿ۔ںیہ ۿاہجطۿ ےھۿہكلب ۿدجسمۿیک ۿفو عیۿےك ۿدعب‬ ‫ا۔ںیہۿدػواػوطۿیکۿاحداتۿںیمۿػےھكۿح(ےۿٕز ۿ‪۶۷‬رفغۿہل‬



‫‪Page 104 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْ‬ ‫فْالشرْقْثمْزادامیالموْمننیْعمرْریضْاللْ ٰ‬ ‫عنہْبابْالنساءْوبابْالرحمۃْفْالغرْبْثمْزادامیْ‬ ‫تعایلْعنہْبابْالسالمْوْبابْ‬ ‫الموْمننیْعمرْریضْاللْ ٰ‬



‫ایب ْبْكْر ْف ْالشمال ْثم ْزادامیالمو ْمننی ْبابا ْاٰخرْ‬



‫كمافصلہْعالمْالمدینۃْالسیدالسم وْدیْرحمۃْاللْ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْف ْخالصۃ ْالو ْفاء‪ْ 1‬و ْحسبك ْحدیثْ‬ ‫ٰ‬



‫رگماوػ ۿدػواػع ۿ یھ ۿ ےھ ۿنج ۿیک ۿلیصفت ۿویط ۿ۔ے ۿ رػیبۿ‬ ‫اجحثۿجاتۿ رب لۿرھپاریمام وۿس نیۿ رمۿافػوقۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ف ذُھ‬ ‫مز ۿےن ۿایس ۿتمس ۿجات ۿااسنلء ۿاقمئ ۿ ؽ ۿامجا ْ ۿفر ۿف ۿجاتۿ‬ ‫ارلًمۃۿرھپایسۿفرۿفۿاریمام وۿس نیۿےنۿجاتۿانسالّۿاقمئۿفؽۿامجا‬ ‫امشیلۿاجحثۿجاتۿایبۿركب ۿرھپایسۿفرۿفۿاریمام وۿس نیۿےنۿاجكۿ‬ ‫ى‬ ‫دػواػع ۿاكاوػااض ہ ۿفؽ ۿامجامامل ۿادہنی ۿرضحت ۿدیس منو ۿدیۿ‬ ‫ػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےنۿيالصۃۿاولۿافءۿںیمۿانۿیکۿفرص حۿفؽۿامیئۿ‬



‫ع ن ب‬ ‫البخاری ْف ْابواب ْاالسؾسِاء ْ ن ْا س ْ ن ْمالكْ رھپ ۿجات ۿامشل ۿےك ۿ ےی ۿیسك ۿدورسعۿ واہل ۿیک ۿرضوػت ۿ۔ںیہۿ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعنہْانْرجالدخلْیومْْالجمعۃْمنْ اخبػیۿرشفیۿجات ۿاالاقستسءۿیک ۿہیۿدححث ۿاكیفۿ۔ےۿا سۿ نۿ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْقائمْ امكل ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحث ۿ۔ےۿہك ۿاجكۿ ٓا دیمۿانۿ‬ ‫بابْكانْوجاہْمنربرسولْاللْ ٰ‬ ‫دػواػہ ۿےس ۿ و ۿٕزضؾےك ۿواےنم ۿاھتاجكۿہعمج ۿوكاجا ٓا ت ۿ یل ۿاهللۿ‬ ‫یخطبْ‪2‬الحدیث۔‬



‫نقحہْ‪:۶۶‬الیذھنبْعنكْانْھ ناسنتنی‪،‬سنۃْخاصۃْ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿانۿوقثۿہبطۿاػوادۿفؽۿامػ۔ےۿ ےھ(ادحلحث)‬ ‫باذان ْالخطبۃ ْوْھو ْكونہْبنی ْیدیہ ْالخطیب ْحنیْ خلَ ۿ‪:۶۶‬ہیۿارمۿاقجفۿ احع ۿ۔ےۿہك ۿاہیطۿدوںیتنسۿںیہۿنجۿںیمۿ‬ ‫اجكۿاك قلعۿاخ ۿاداط ۿہبطۿےسۿ۔ےۿہیۿبیطخۿےك ۿٕزضؾ ۿرپۿ‬ ‫جلوسہْعیلْالمنرب‪،‬وسنۃْعامۃْلْكْلْاذانْوْھوْكونہْفْ‬ ‫ق‬ ‫ج‬ ‫ےنھٹی ۿےك ۿو ث ۿاداط ۿاكان ۿےك ۿواےنم ۿوہجا۔ے ۿاوػا ك ۿماّۿ‬ ‫حدْودالمسجداوْفنائہ‪،‬الفْحدْودالمسجداوْفنائہْ‬ ‫وصت ۿ۔ےۿ وہؾاداط ۿوك ۿماّۿ۔ےۿاوػاداط ۿاكدحود ۿدجسم ۿےك ۿادنػ‬ ‫الفْجوْفہْكماسؾسمعْنصوصْ ْ‬ ‫انۿےكۿنحصۿںیمۿوہجا۔ےۿنۿہكۿاخ ۿدجسمۿےكۿادنػایكسۿفرص حۿ‬



‫ْوفاءْالوْفاءْالقصلْالثالثْعشرْداراحیاءْالرتاثْالعرْیبْبیوتْ‪۹ /۷‬۾‪۹‬جاۻ۾‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْصحیحْالبخاریْابوابْاالسؾسِاءْبابْاالسؾسِاءْفْالمسجدالجا معْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۼ‪۶۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 105 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫القِ اء ْعلیہ ْو ْقدسردنالك ْاسماء ْھم ْو ْقدارشدْ اطۿاہقفءۿےكۿ وص ۿںیمۿ۔ےۿنجۿاكجاّۿمہۿایبطۿركۿےكۿںیہۿاوػ‬ ‫تعایل ْعنہ ْالی ما ْمعا۔۔ْ واحث ۿا ن ۿحؼ ۿجڈػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿا ین ۿان ۿدححث ۿںیمۿ‬ ‫حدیث ْالسائب ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫فاالویلْقولہْبنیْیدیْرسولْاللْصیلْاللْتعایلْعلیہْ اط ۿدوونطۿ یۿوتنسطۿاكایبط ۿایك۔ےۿہك ۿاداط ۿہبطۿبیطخۿےكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٕزضؾ ۿرپۿےنھٹیۿےك ۿدعبانۿےك ۿواےنمۿوہ ۿیئۿاوػہیۿہك ۿاداط ۿدجسمۿ‬ ‫وسلم ْاذاجلس ْعیل ْالمنرب‪،‬واالخری ْقولہ ْعیل ْبابْ‬ ‫ےك ۿدػواػہ ۿرپوہ ۿیئ ۿاوػ ۿدػواػہ ۿدجسم ۿدجسم ۿیک ۿدح ۿرپوہجا۔ے ۿدجسمۿ‬ ‫المسجدْفانْبابْالمسجدْفْحدودہْالفْجوْفہْوْ‬ ‫ےك ۿادنػ ۿ۔ںیہ ۿنكیل ۿاداط ۿیک ۿوصت ۿںیم ۿدػواػہ ۿیک ۿوك ۿیئۿ‬ ‫خصوصیۃْالبابْملغاةْقطعاوا نماالیكونْعلیہْلكونہْ‬ ‫ وص تیۿ۔ںیہۿاتیمۿفرۿفۿٕزضؾےك ۿواےنمۿوہےنۿوك۔ےۿ‬ ‫ب ع‬ ‫یك ع‬ ‫وجاہْالمنربْلوالذالكْلمْ ْ ْنْ یلْالبابْ لْ یلْحافۃْ ااریسك ۿدجسم ۿںیمۿٕزضؾےك ۿواےنمۿدػواػہۿن ۿوہفوااس۔ںیہۿ۔ےۿ‬



‫المسجداو ْف ْفنائہ ْبنی ْیدی ْاالمام ْفانكشف ْبہْ ہكۿدػواػہۿد وجڈۿركوںیہۿاداطۿدیۿاج ےۿہكلبۿبیطخۿےكۿواےنمۿ‬ ‫سواالن ْكثیاماتوردھماج لۃ ْال نوداالول ْانْ دحوۿدۿدجسماوػۿنحصۿدجسمۿںیمۿوہ یۿانۿےسۿدووساولطۿاك واتۿ‬ ‫العلماء ْلم ْیذكْروامن ْسنن ْھذااالذان ْكونہ ْعیلْ وہہ ا واكضؾایكاججا۔ے ۿاول ۿہی ۿہك ۿءاملءۿےن ۿان ۿاداط ۿیک ۿوتنسطۿ‬ ‫البابْقلْل مْلمْیذكْرونہْمعْانہْغیْمِصودْفْھذاْ ںیمۿانۿاكدػواػۿہۿرپوہجادركۿنۿایك واتۿہیۿ۔ےۿہكۿانۿ ےیۿانۿ‬ ‫البابْوْمامثلہْاال كْمثلْمنْیریْحدیثْانْباللْ اكدركنۿایكہكۿدػواػۿہۿانۿجاتۿںیمۿمریۿوصقمۿدۿ۔ےۿانۿدححثۿ‬ ‫ںیم ۿان ۿاكدركاےسی ۿ ی ۿ۔ے ۿ ےسی ۿدورسی ۿدححث ۿںیم ۿحطس ۿ تیۿ‬ ‫تعایل ْعنہْكانْیؤْذنْعیلْسطحْبیتْسؾناْ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫م‬ ‫ج‬ ‫ج‬ ‫ج‬ ‫وناػاّۿػ ڈ ۿاكہك ۿرضحت ۿ اللۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿوناػاّۿػ ڈۿ‬ ‫تعایلْعن ماْفیحسبْ‬ ‫نوارامْزیدْبنْثابتْریضْاللْ ٰ‬ ‫رپاداط ۿدےتۿ ےھۿفوااروك ۿیئۿہی ۿنامط ۿرك ۿعۿہك ۿاداط ۿںیمۿہیۿ‬ ‫انْالسنۃْفیہْكونہْمنْسطحْبنیْالجیانْحیتْلوْ‬ ‫وصت ۿ۔ےۿہك ۿیڑوویطۿےك ۿ رھیک ۿ تھۿرپوہاوػوك ۿیئۿصخشۿ‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫كانْ یلْمنارةْاوْ یلْجدارالمسجدْكانْمخالقاللسنۃْ انمػہ ۿجادجسم ۿےك ۿدػواػہ ۿےك ۿاورپڑھكاوہ ۿرك ۿدع ۿفووصت ۿےكۿ‬ ‫وھذااجہلْمنہْبانْالِصدْكانْعیلْمحلْعالْالایلْ ل افل ۿ۔ے ۿفو ۿطلغ ۿ۔ے ۿویكہك ۿان ۿ رھیک ۿ تھ ۿےك ۿدركےسۿ‬ ‫خصوصْ ْ‬



‫ح دصفوۿہیۿ۔ےۿہكۿدنلب ۿہگجۿرپاداطۿوہن ۿہیۿہكۿیڑویسۿےكۿ رھیکۿ‬ ‫ تھۿرپ‬



‫‪Page 106 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫سِفْجار‪،‬كذاھ نا‪،‬والثاینْانْالقِہاءْالیذكْرونہْفْ دورساوسالۿہیۿہكۿاہقفءۿانۿاداطۿےكۿ ےیۿاخػوۿدجسمۿوہےنۿیکۿ‬



‫باب ْالجمعۃ ْسنیۃ ْاذان ْالخطبۃ ْخارج ْالمسجد ْفْ رشۿعۿجاتۿہعمجۿںیمۿدرك ۿ۔ںیہۿرك ےتۿہكلب ۿفرۿفۿاانتئات ےتۿںیہۿ‬ ‫حدودہْانمایذكْرونْاسؾنانْكونہْبنیْیدیْاالمامْ ہك ۿوصت ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿاامّ ۿےك ۿواےنم ۿوہ ۿ وات ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿاخ ۿ‬ ‫جاتۿہعمجۿدركۿنۿركےنۿیکۿو ہۿہیۿ۔ےۿہكۿہیۿوصتۿفرۿفۿاداطۿ‬ ‫قلْل مْولمْیذكْرونہْثمہْفانہْالیختصْبہْبلْھوْ‬ ‫ہعمجۿےك ۿواھۿ صتخۿ۔ںیہۿہكلب ۿامتّۿاداونطۿیک ۿوصت ۿ۔ےۿانۿ‬ ‫حكم ْمطلق ْاالذان ْالشریع ْفمحل ْذ ْكرہ ْھوبابْ‬ ‫ ےی ۿءاملء ۿےن ۿان ۿوك ۿقلطم ۿاداط ۿےك ۿجات ۿںیم ۿدركایكاہطۿ‬ ‫االذانْالبابْالجمعۃْوقدْذكْروہْفیہْنعمْكونہْبنیْ‬ ‫بیطخۿےك ۿواےنمۿوہجااداط ۿہعمجۿےك ۿواھۿاخ ۿاھتفوانۿوكۿ‬ ‫م‬ ‫یدیہ ْكانْ نْخصوصیاتْاذانْالخطبۃْفذكْروہ ْفْ جاتۿہعمجۿںیم وص تیۿےكۿواھۿدركایكيال ہۿكالّۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫بابْالجمعۃْاشتملْالحدیثْعیلْحكمنیْخاصْوعامْ ہك ۿدححث ۿرضحت ۿواحث ۿا نۿحؼ ۿجڈػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاداطۿ‬ ‫وكان ْمن ْحِ ماان ْیذكْرالخاص ْف ْباب ْالخاص ْوْ ےك ۿدو ۿاخ ۿو ۿماّ ۿمك ۿوكوا ل ۿج یۿاروالان ۿوك ۿدو ۿ دحیل ۿہۿ‬ ‫العام ْف ْباب ْالعام ْو ْكذالك ْفعلواولْكْن ْالعوام ْالْ دحیلہ ۿاباات ۿںیم ۿدركرك ۿجاراےیہ ۿاھتاہقف ے ۿإت ۿےن ۿااس یۿ‬



‫یقِ ون ْھذاعیل ْتسلیم ْزعم م ْواالفعلماؤ ْنالمْ ایكہی ۿ وات ۿان ۿدقتری ۿرپ۔ے ۿہك ۿوالئ ۿےك وقل ۿوك میلسۿ‬ ‫یخلواباب ْالجمعۃ ْایضاعن ْافادة ْھذاالحكم ْكماْ ایكاج ےۿوػنۿےراػعۿءاملءۿركاّۿےنۿاباات ۿہعمجۿوك ۿ یھۿانۿ‬ ‫ایبطۿےسۿاخیلۿ۔ںیہۿػاھكاطۿواءۿاهللۿ ٓا ہدنۿہۿمہۿانۿیکۿ اہدںیتۿ‬



‫سرتیْبعونْالعیلْاالعیل۔‬



‫شیپۿركںیۿےگ‬ ‫نقحہ‪:۶۷‬اذاعجز ْوامن ْكْل ْجہۃْقالواھذاحدیث ْلمْ‬ ‫خلَ ۿ‪:۶۷‬اوػٌتۿہؾۿفرۿفۿےسۿمازج ٓا ح(ےۿفوۿاہكہكۿولوگطۿےنۿانۿ‬ ‫یعرجْعلیہْالناسْفْكانْمہجوراعندْھمْوْھذا ْكماْ‬ ‫نہ‬ ‫دححث ۿاك ر ۿرا ی ۿ۔ںیہۿایكفو ۿہی ۿّترتمو ۿك ۿا مف ۿػ ی ۿرگمہی ۿجاتۿ‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫تریْقولْ نْلمْیرتعر عْ نْالعامیۃْشؼئاْالحدیثْ اےسیۿصخشۿیکۿوہیتۿ۔ےۿ وۿوعاّۿےكۿدػ ہۿےسۿجا تشۿوپرۿ یھۿ‬ ‫وكْلْشیئْانمایطلبْفْمعدنہْوالیضرہْعدمْ ْ‬



‫دنلب ۿن ۿوہاكویكہك ۿہؾ ۿز ۿوك ۿوںیہ ۿجالن ۿرك ۿجاراےیہ ۿاہجط ۿانۿ‬ ‫اكاكھنۿوہاوػۿدورسیۿہگجۿ‬



‫‪Page 107 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫و ْجدانہ ْف ْغیہ ْمع ْھذامایھ ْاالشہادة ْنیف ْوالْ نۿےنلم ۿیک ۿوك ۿیئ ۿاكحث ۿ۔ںیہ ۿاوػہی ۿجات ۿایسۿ لیب ۿےس ۿ۔ےۿہكۿ‬



‫سیمامنْقومْْعیمْولوابصروالنظرواانْالعلماءْلمْ یسك ۿز ۿےك ۿن ۿوہےن ۿرپادن ۿ وط ۿیک ۿوگا ی ۿشیپ ۿیک ۿاج ے ۿوػنۿ‬ ‫یزْالوایوردونہْوْیعتمدْونہْفْیفْتقسیالخازن ْ(اذاْ ءاملء ۿفوان ۿدححث ۿاكلسلسم ۿدركرك ےت ۿػ۔ے ۿاوػان ۿرپادامتدۿ‬ ‫رك ےتۿػ۔ےۿن ریسۿاخػۿطۿںیمۿ۔ے‪(:‬ہعمجۿےكۿدطۿٌتۿامنػۿےكۿ‬ ‫نودیْللصلوةْمنْیومْْالجمعۃ)ارادْب ذااالذانْعندْ‬ ‫ ےیۿاداط ۿدیۿاج ے)ان ےسۿوہۿاداط ۿرماد ۿ۔ےۿ واامّۿےكۿ‬ ‫قعوْداالمامْعیلْالمنربْالنہْلمْ ْی ْكنْفْعہد ْرسولْ‬ ‫ٕزضؾ ۿرپۿےنھٹیۿےك ۿوقث ۿوہیتۿ۔ےۿانۿ ےیۿہك ۿوضحػ ۿ یلۿاهللۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْنداء ْسواہْوالیبْداؤْدقالْكانْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿػامنۿںیمۿاےكۿكالوہۿاوػاداطۿ۔ںیہۿج ی اباۿ‬ ‫یؤذنْبنیْیدیْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْاذاْ داودۿیکۿدححثۿںیم ۔ےۿہكۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿہعمجۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫جصس‬ ‫جلسْعیلْالمنربیومْْالجمعۃعیلْبابْالمسجدْ ‪ْ ،‬اھْ ےك ۿدط ۿٌت ۿٕزضؾ ۿرپۿ ھشغۿفواط ۿےك ۿواےنمۿدجسمۿےك ۿدػواػہۿ‬ ‫مخْتْصرا۔ ْ‬



‫رپاداطۿدیۿاجیتۿج یۿاھۿ رصتخا‬



‫وفْتقسیالكبی‪:‬قولہْتعایل"اذانوْدی"یعینْالنداءْ ن ریسریبكۿںیمۿ۔ے‪:‬اهللۿاعتیٰلۿاكوقل"ہعمجۿےكۿدطۿٌتۿامنػۿےكۿ‬ ‫اذاجلس ْاالمام ْعیل ْالمنربیوم ْ ْالجمعۃ ْوھو ْقولْ ےیۿاداط ۿدیۿاج ے"ینعیۿدنا وۿہعمج ۿےك ۿدط ۿاامّۿےك ۿٕزضؾ ۿرپۿ‬ ‫جصس‬ ‫مِاتلْوانہْكماقالْالنہْلمْیْكْنْفْعہدرسولْاللْ ھشغۿوقثۿدیۿاجیتۿ۔ےۿو یۿاقمجفۿاكوقلۿ۔ےۿاوػااس یۿایبطۿ‬ ‫ایكہ ا۔ے ۿہك ۿوضحػ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےك ۿػامن ۿںیم ۿان ۿاداط ۿےكۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْنداءْسواہْكانْاذاجلسْعلیہْالصلوةْ‬ ‫ٰ‬ ‫ك‬ ‫ٌ‬ ‫الوہۿوك ۿیئۿاداط ۿ۔ںیہۿدیۿاجیتۿج یۿہعمجۿےك ۿدط ۿ ت ۿوضحػۿ‬ ‫والسالمْعیلْالمنرباذنْباللْعیلْبابْالمسجدوْكذاْ ْ‬ ‫جصس‬ ‫ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿٕزضؾ ۿرپ ۿ ھشغ ۿفو ۿجالل ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫مز ۿدجسمۿےكۿدػواػہۿرپاداطۿ‬



‫ْلبابْالتاو یلْفْمعالمْالتزنیل(تقسیالخازن)تحتْآیۃْ‪۷‬ۻ ‪ /‬۾ْدارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۵ /۹‬۾‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 108 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْعن ما‪،1‬اھْ ْ‬ ‫عیلْعہدایبْبْكْروعمرْریضْاللْ ٰ‬



‫تس‬ ‫دےتۿااس یۿاباۿركبوۿ رمۿػوضاطۿاهللۿك ھماےكۿػامےنۿںیمۿ یھۿ‬



‫وف ْالكشاف‪:‬النداء ْاالذان ْوقالوالمراد ْبہ ْاالذانْ اھت‬ ‫عندقعوداالمامْعیلْالمنرب‪،‬وْقدْكانْلرسولْاللْصیلْ ن ریساشكف ۿںیم ۿ۔ے(وسػہ ۿہعمج ۿیک ۿ ٓا حث ۿںیم)دناء ۿےسۿ‬



‫جل ع رماداداطۿ۔ےۿےتہكۿںیہ ہكۿانۿاداطۿیکۿفرۿفۿاواػہۿ۔ےۿ واامّۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْمؤْذنْواحدْفْكانْاذا سْ یلْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫ٕ‬ ‫ق‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ےك ۿ ؾ ۿرپ ۿےنھٹی ۿےك ۿو ث ۿدی ۿاجیتۿج ی ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫المنرباذن ْعیلْباب ْالمسجدْفاذاانزلْاقام ْللصلوةْ‬ ‫ہیلعۿوملسۿےكۿدہعۿابمػكۿںیمۿاجكۿ یۿ ؤۿدطۿ ٓا تۿےكۿٕزضؾۿرپۿ‬ ‫تعایل ْعن ماعیلْذلكْ جصس‬ ‫ثمْكانْابوْبْكْروعمرْریضْاللْ ٰ‬ ‫ھشغ ۿ ی ۿدجسم ۿےك ۿدػواػہ ۿرپاداط ۿداتیہبط ۿےك ۿدعباتۿ‬ ‫ح‬ ‫یتْاذاكانْعثمانْوْكْثرالناسْوتباعدتْالمنازلْزادْ ٕزضؾےس ۿارترك ۿامنػ ۿاقمئ ۿفؽام ےت ۿابا ۿركبو رم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫مس‬ ‫مؤْذنااٰخرْفامرْبالتاذینْاالولْعیلْدارہْالیتْتسیمْ ھماےكۿػامنۿںیمۿ یھۿااس یۿوہجاػاہرضحتۿامثعطۿػیضۿاهللۿ‬ ‫"زوراء"فاذاجلس ْعیلْالمنرباذن ْالمو ْذن ْالثاینْفاذاْ اعتیٰلۿمز ۿ ہفیلۿوہۿ ےۿاوػۿولوگطۿیکۿدادادۿںیمۿحؼاااض ہۿوہااوػۿ‬ ‫نْزلْاقامْللصلوةْ‪،2‬اھْ ْ‬



‫دوػۿدوػجكۿاكمجاتۿوہح(ےۿفواتۿےنۿاجكۿومۿدطۿاكاوػااض ہۿ‬ ‫ذ‬ ‫فؽۿامجااوػاےسۿ للیۿاداطۿاكمكۿدجا واتۿےك ۿ رھےسۿوموسّ ۿہبۿ‬



‫ْ‬



‫ػواء ۿرپ ۿدی ۿاجیت(ہی ۿاكمط ۿدجسمےس ۿدوػ ۿجاػاػ ۿںیم ۿاھت)اوػات‬ ‫جصس‬ ‫ٌت ۿٕزضؾ ۿرپ ۿ ھشغ ۿفو ۿدورس ۿع ۿوم ۿدط ۿاداط ۿدےت ۿرھپات ۿٕزضؾ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫وفْالدرالشقافْلعبداللْبنْالہادی‪:‬كانْلہْصیلْاللْ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْمؤذنْواحدْ ْ‬ ‫ٰ‬



‫ےسۿارتركۿامنػۿاقمئۿفؽۿام ےت‬ ‫دػ ۿافشفۿدبعلاهللۿ نۿااہلدیۿںیمۿ۔ے‪ٓ :‬ا ت ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ہیلعۿوملسۿےكۿاجكۿ یۿ ؤدطۿ ےھۿ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیالکبی)تحتْاآلیۃْ‪۷‬ۻ‪/‬۾ْمیدانْالجا معْاالزھْرْرصمۿ‪/۸۵‬۽‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْالکشافْعنْحِائقْغوامضْالتزنیلْتحتْاال ۤیہْ‪۷‬ۻ‪ /‬۾ْدارالکتابْالعرْیبْبیوتْ‪۸۷ /۹‬ۺ‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 109 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فْكانْاذاجلسْعیلْالمنرباذّنْع ٰیل ْبابْالمْسْجدْفاذاْ وات ۿےك ۿٕزضؾ ۿرپ ۿےنھٹی ۿےك ۿوقث ۿدػواػہ ۿدجسم ۿرپاداط ۿدےتۿ‬ ‫رھپآتۿٕزضؾےسۿارتركۿامنػۿاقمئۿفؽام ےت‬ ‫ْالصلوةْ‪1‬اھ‬ ‫نزلْاقام ّ‬ ‫وكذافْالن ْرالماد ْمنْالبحرْالیبْحیان‪:‬كذالكْكانْ رہنااملدۿ نۿارحبلۿالیبۿایحطۿںیمۿ یھۿایسۿفروۿ۔ےۿوضحػۿ یلۿ‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿػامن ۿجاكۿںیم ۿااس ی ۿوہجااھتہك ۿٌتۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْكانْاذْ‬ ‫فْزمانْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫س‬ ‫ج‬ ‫ص‬ ‫ٕ‬ ‫ھ‬ ‫ش‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ٓا ت ۿ ؾ ۿرپ ۿ غ ۿفو ۿدجسم ۿےك ۿدػواػہ ۿرپاداط ۿوہیت‪،‬اوػٌتۿ‬ ‫اصعد ْعیل ْالمنرباذن ْعیل ْباب ْالمسجد ْفاذانزلْ‬ ‫ٌ‬ ‫ہبطۿےكۿدعباتۿارت ےتۿفوامنػۿاقمئۿوہیتۿاےسیۿ یۿاص زصظۿےكۿ‬ ‫بعدالخطبۃْاقیمتْالصلوةْوْكذاكانْفْزمنْایبْبْكْروْ‬ ‫دہعجااادتاء ۿدہع ۿامثعط ۿینغ ۿػوضاط ۿاهلل ۿمہیلع ۿانیعمج ۿوہجاػاہ‬ ‫م‬ ‫عمرایل ْز ن ْعثمان ْكْثرالناس ْوتباعدت ْالمنازلْ رھپامثعطۿےكۿػامنۿںیمۿادہنیۿرشفیۿیکۿ ٓا جادیۿحؼھۿ یئۿول ۿ‬ ‫ذ‬ ‫فْزادْموْذناآخرعیلْدارہْالیتْتسیمْالزوراءْفاذاجلسْ ػجادہۿوہح(ےۿاوػۿاكمجاتۿدوػجكۿ ھزف ۿح(ےۿفواتۿےنۿاجكۿ ؤۿ‬ ‫ذ‬ ‫عیل ْالمنرباذن ْالثاین ْفاذانزل ْمن ْالمنرباقیمتْ دط ۿاكااض ہ ۿفؽ ۿامجااوػا۔ںیہ ۿمك ۿفؽامجاہك ۿ للی ۿاداط ۿ ٓا ت ۿےكۿ‬ ‫جصس‬ ‫اكمطۿػوػاءۿرپۿدںیۿرھپٌتۿ ٓا تۿٕزضؾۿرپۿ ھشغۿفوۿ ؤۿدطۿدورسیۿ‬ ‫الصلوةْولمْیعبْاحدْذلك‪ْ 2‬‬



‫وفْتِریبْالكشاف(الیبْالقتحْمحمدْبنْمسعود)ْ اداط ۿداتیرھپات ۿٕزضؾےسۿارترك ۿامنػ ۿاقمئۿفؽ ۿام ےتۿانۿااض ہۿ‬ ‫كان ْلرسول ْالل ْصیلْاللْتعایل ْوسلم ْكذالشیخنیْ رپیسكۿےنۿ ٓا تۿرپا رتا ۿ۔ںیہۿایك‬ ‫ٰ‬ ‫ع یرق بۿاشكفۿالیبۿام حتۿدمحمۿ نۿوعسمد ۿںیمۿوضحػ ۿ یلۿاهللۿ‬ ‫بعدْہْمؤْذنْواحدیوْذنْعندالجلوسْعیلْالمنرب یلْ‬ ‫اعتیٰل ۿوملس ۿاوػات ۿےك ۿدعب ۿنیخیش ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنعےك ۿدہعۿ‬ ‫بابْالمسجدْ‪،3‬اھْ ْ‬ ‫ٕ‬ ‫ق‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ںیم ۿاجك ۿ ی ۿ ؤ ۿدط ۿاھت واامّ ۿےك ۿ ؾ ۿرپ ۿےنھٹی ۿےك ۿو ث ۿدجسمۿ‬ ‫ےكۿدػواػعۿرپاداطۿداتیاھت‬



‫‪ْ1‬الدرالشقاف‬



‫ْالنہرالمادْمنْالبحرعیلْھا مشْالبحرالمحیطْتحتْاال ۤیۃْ‪۷‬ۻ‪ /‬۾ْدارالقکرْبیوتْ۽‪ /‬ۺۻ‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪ْ3‬تِریبْالکشافْمحمدْبنْمسعود‬



‫‪Page 110 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وفْتجریدالكشافْالیبْالحسنْعیلْبنْالِاسم‪:‬كانْ اوػٌتۿ ٓا تۿٕزضؾۿرپےسۿارت ےتۿامنػۿاقمئۿفؽام ےت‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْمؤذنْواحدْفْكانْاذاْ اوػبرججڈۿاشكفۿالیبۿانسحلۿیلعۿ نۿااقلمسۿںیمۿ۔ے‪:‬وضحػۿ یلۿ‬ ‫لہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫س‬ ‫ج‬ ‫ص‬ ‫جلسْعیلْالمنرباذنْعیلْبابْالمسجدْفاذانزْلْاقامْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكاجكۿ ؤۿدطۿاھتٌتۿ ٓا تۿٕزضؾۿرپۿ ھشغۿفوۿوہۿ‬ ‫دجسم ۿےك ۿدػواػع ۿرپاداط ۿداتیاھتاوػات ۿٌت ۿٕزضؾےس ۿارت ےتۿ‬ ‫الصلوةْ‪،1‬اھْ ْ‬ ‫فوامنػۿاقمئۿفؽۿام ےت‬ ‫وف ْتقسیالنؼسابوری‪:‬النداء ْاالذان ْف ْاول ْوقتْ‬ ‫ن ریسۿجصسا رػیۿںیمۿ۔ےۿدناءۿاولۿوقث ۿرہظۿںیمۿاداط ۿ۔ےۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ‬ ‫الظہروْقدْكانْلرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫وضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكاجك ۿ ؤۿدطۿاھتٌتۿ ٓا تۿٕزضؾۿ‬ ‫ع‬ ‫جل ع‬ ‫جصس‬ ‫ف‬ ‫مؤْذنْواحدْ ْكانْاذا سْ یلْالمنرباذنْ یلْبابْ رپ ۿ ھشغ ۿفو ۿوہ ۿدجسم ۿےك ۿدػواػع ۿرپاداط ۿداتیاھتاخل(وماقفۿ‬ ‫المسجد‪2‬الخْمثلْمافْالكشاف۔ ْ‬



‫ن ریساشكف)‬



‫تعایلْ ن ریس ۿبیطخ ۿوح و ۿاحت ۿاا ہی ۿںیمۿ۔ے ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاكفؽ ۿامط"ہعمجۿ‬ ‫وفْتقسیالخطیبْثمْالقتوحاتْاالل یۃ‪:‬قولہْ ٰ‬ ‫"اذانو ْدی ْللصلوة"المراد ْب ذاابلنداء ْاالذان ْعندْ ےكۿدطۿٌتۿامنػۿےكۿ ےیۿاداطۿدیۿاج ے"انۿدناےسۿوہۿاداطۿ‬ ‫قعودالخطیبْعیلْالمنربْالنہْلمْیْكْنْفْعہدْرسولْ رمادۿ۔ےۿ واامّۿےكۿٕزضؾۿرپۿےنھٹیۿرپۿدیۿاجیتۿ۔ےۿہكۿوضحػۿ یلۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْنداء ْسواہ ْفْكان ْلہْ اهللۿاعتیٰلۿوملس ۿےك ۿدہع ۿںیمۿانۿاداط ۿےك ۿكالوہ ۿج یۿ یۿ۔ںیہۿ‬ ‫الل ْصیل ْالل ْ ٰ ْ‬ ‫ٕزض جصس‬ ‫ھ‬ ‫ش‬ ‫اجك ۿ ی ۿ ؤ ۿدط ۿاھتٌت ۿ ٓا ت ۿ ؾ ۿرپ ۿ غ ۿفو ۿوہ ۿدػواػہ ۿرپاداطۿ‬ ‫مؤذنْواحداذاجلسْعیلْالمنرباذنْعیلْبابْالمسجدْ‬ ‫ٕ‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ٌ‬ ‫داتی تۿ ٓا ت ۿ ؾےسۿارت ےتۿفوامنػۿاقمئۿوہیتۿرھپاباۿركبوۿ رموۿ‬ ‫فاذانزل ْاقام ْالصلوة ْثم ْكان ْابو ْبْكْرو ْعمرو ْعیلْ‬ ‫مسھ‬ ‫یلع(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ْ)وكۿ ہۿںیمۿایسۿرپما لۿػ۔ےۿادہنیۿ‬ ‫تعایل ْعمھن ْعیل ْذلك ْحیت ْكانْ‬ ‫بالكو ْفۃ ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫ںیمۿدہعۿامثعطۿینغۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیمۿ ٓا جادیۿ‬ ‫تعایلْعنہْوْكْثرالناسْوْ ْ‬ ‫عثمانْریضْاللْ ٰ‬



‫‪ْ1‬تجریدالکشاف ْ‬



‫ْغرائبْالِران(تقسیْنیشاپوری)تحتْاال ۤیۃْ‪۷‬ۻ‪ /‬۾ْمصطیفْالبایبْرصمۿ۽‪۷ /۷‬ۺ‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 111 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫تباعدتْالمنازلْزاداذاناآخرْ‪،1‬الخ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ذ‬ ‫حؼیھۿاوػ ۿاكمجات ۿدوػ ۿدوػجكۿ ھزفۿح(ےۿفواذنوطۿےنۿاجكۿ‬



‫وفْكشفْالغمۃْلالمامْالشعراینْكانْاالذانْاالولْ اداطۿاوػۿػادئۿیک‬ ‫عیل ْعہدرسول ْالل ْصیل ْالل ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْوایبْ فشك ۿانہم ۿلالامّۿرعشاین ۿںیم ۿ۔ےۿاداط ۿاول ۿوضحػ ۿ یلۿاهللۿ‬ ‫ٰ‬ ‫مس‬ ‫ع اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاوػاباۿركبو رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ھماےك ۿػامنۿ‬ ‫تعایلْعن مااذاجلسْالخطیبْ یلْ‬ ‫بْكْروْعمرْریضْاللْ ٰ‬ ‫ٕ‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ںیمۿٌتۿبیطخۿ ؾۿرپۿاتھٹیباوػاداطۿدجسمۿےكۿدػواػہۿرپوہیت‬ ‫المنربایلْقولہْوْكانْاالذانْعیلْبابْالمسجدْ‪،2‬اھْ ْ‬ ‫___________________‬



‫ْالقتوْحاتْااللہیہ(الشہیْبا لجمل)تحتْاال ۤیۃْ‪۷‬ۻ‪ /‬۾ْمصطیفْالبایبْرصمۿ‪۸۹۸ /۹‬‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْکشفْالغمہْبابْصلوةْالجمعہْفْاالذانْوالخطبۃْوغیھادارالقکرْبیوتْ‪ /۶‬ۺ۽‪۶‬‬ ‫‪Page 112 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الشنامۃالثاىیہمًصيدلالفقہ‬ ‫(امشہمٔۿجاہینۿاػۿدنصلۿہقف)‬ ‫نقحہ‪ْ :۶‬الحمدلل ْتظافرت ْالنصوص ْعیل ْ ْكراھۃْ خلَ ۿ‪ :۶‬اهللۿاعتیٰلۿےكۿ ےیۿےبۿامشۿػۿدمحۿ۔ےۿہكۿدجسمۿےكۿادنۿػاداطۿ‬



‫االذانْفْالمسجدْوا ْل ْنیھْعنہْبصیغۃْالنیفْاالْكدْ ركۿوۿہۿوہۿےنۿرپۿریثكاد اداۿدۿیہقفۿ وص ۿںیہۿوہۿ یھۿہغیصۿیفنۿ‬ ‫‪۱‬‬ ‫ےكۿواھۿ وۿٔما تعۿںیمۿیہنۿےسۿػجاۿدہۿ ؤۿدكۿوہۿجاۿ۔ےۿ ‪۶‬اخہینۿ‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫ْ‬ ‫ۃ‬ ‫خزان‬ ‫صۃْوْ‬ ‫الخال‬ ‫ْ‬ ‫الخانیۃْو‬ ‫ْ‬ ‫منْصیغۃْالنیھْفیفْ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫‪۹‬‬ ‫‪۸‬‬ ‫‪۷‬‬ ‫ز‬ ‫ص‬ ‫ت‬ ‫يال ۿ ہ ۿ‪ ،‬ازان ۿا ظ ۿ‪ ،‬رش ۿو ۿاقنہی ۿل عالہم ۿدبع ۿایلعل ۿاتف ۿویۿ‬ ‫المقتنیْو‪۹‬شرحْالنِایۃْللعالمۃْعبدالعیلْو ْۺالقتاویْ‬ ‫ۼ‬ ‫ۻ‬ ‫ۺ‬ ‫دنہہیۿ‪ ،‬جاۿجاۿػاخہینۿ‪ ،‬عمجمۿاربلاكتۿںیمۿ۔ےۿٕزڈنۿرپاداطۿدتانۿ‬ ‫ال ندیۃْو‪۶‬التاتارخانیۃْوۼمجمعْالربْكاْتْین ْبیغْانْ‬ ‫ہ‬ ‫راۿےیہۿجاۿدجسمۿےكۿجا ؾۿ؟ دجسمۿںیمۿاداطۿنۿدیۿاجۿ ےۿ‬ ‫ع‬ ‫یو ْذن ْ یل ْالمئذنۃ ْاو ْخارج ْالمسجد ْوال ْیوذن ْفْ ۽ رحارلاۿقئۿرشۿوۿزنكۿادلاقۿقئۿاوػۿيالصۃۿااتفلۿوی ںیمۿ۔ے‪:‬‬ ‫المسجدْ‪ْ،1‬اھْ‬



‫و۽فْالبحرالراْئقْشرْحْكزنْالدْقاْئقْوفْالخالْصۃْ‪ْ :‬‬



‫‪ْ1‬القتاْویْالہندیہْکتاْبْالصلوةْالباْبْالثاینْالقصلْالثاینْونۿػاینۿبتكۿاخنۿاشپۿوػۿ‪ /۶‬ۺۺ‪،‬فتاویْقاْیضْخانْمساْئلْاالْذانْ‪ /۶‬ۼ‪ْ۸‬وْخالْصۃْ‬



‫القتاْویْالقصلْاالْولْفْاالْذانْ‪ /۶‬۾‪،۹‬خزانۃْالمقتنیْفصلْفْاالذانْ‪/۶‬۾‪ْ۶‬وشر حْالنِاْیۃْللربجندیْبابْاالذانْ‪۹ /۶‬۽‬ ‫‪Page 113 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫والْیؤْذنْفْالمسجدْ‪ْ،1‬اھْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دجسم ںیم اداطۿنۿدیۿاجۿ ےۿ‬



‫ٔ‬ ‫وف ْ‪۹‬شرح ْمختصراالمام ْالطحاوی ْلالمام ْاالْ ۾رشوۿ رصتخاالۿامّ ۿاحطۿویۿلالۿامّ ۿاوصسَا ۿیبۿاوػ ۿ‪َ ۶۵‬صسیۿرشوۿ‬ ‫سؽیجایبْثم‪ْ۶۵‬المجؾیبْشر حْمختصرْاالمامْالِدوریْ رصتخۿلالامّۿدقوػیۿںیمۿ۔ےۿاداطۿنۿدیۿاجۿ ےۿرگمۿنحصۿ ہقلعتۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿانمػہۿرپۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫الْیؤْذنْاالْفْفناْءْالمسجدْاوْعیلْالمئذْنۃْ‬ ‫‪۶۶‬‬ ‫یانہی ۿرشو ۿفد ۿاہی ۿال ۿامّ ۿینیع ۿںیم ۿ۔ے ۿ‪:‬اداط ۿن ۿدی ۿاج ۿ ے ۿرگمۿ‬ ‫و‪۱۱‬فْالؽناْیۃْشرحْال دْاْیۃْلالْمامْالعؼین‪ْ:‬الْیؤْذنْ‬ ‫نحصۿدجسمۿںیمۿجاۿدجسمۿےكۿانكػعۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫االْفْفناْءْالمسجدْاوْناْحؼتہْ ْ‪ْ3‬۔ْ ْ‬ ‫عــــــہ‪ْ:‬الناْحیۃْالرْكْنْ‪،‬واْلجانبْكل اْبمعینْفْالِاموسْ جاہیحۿػنکۿاوػاجحثۿيتۿےكۿ ینعۿاجكۿںیہۿاقۿومۿنۿںیمۿ۔ےۿجاہیحۿ‬ ‫الناْحیۃْالجانبْ‪4‬اھْوفْالمصباْحْالجانب‪ْ 5‬الناْحیۃْوفْ اجحثۿاوػۿانكػعۿوكۿےتہكۿںیہۿابصمۿوۿںیمۿ۔ےۿااجلحثۿاانلٌزۃۿاجحثۿ‬ ‫شی اوػۿانكػہۿ یۿجاہیحۿ۔ےۿ جاۿوۿارعلۿوۿنۿںیمۿ۔ےۿ اہۿػۿاوػۿ لحۿاكػنکۿ‬ ‫تاجْالعروسْر ْكنْالجبلْوالِصرجانبہْواركانْكْلْ ئْ‬ ‫س‬ ‫ي‬ ‫ہ‬ ‫انۿاكۿوكۿنۿوہۿجاۿ۔ےۿاوػۿ ؾۿ یۿاكػنکۿانۿاكۿانكػہۿ یۿوہجاۿ۔ے ۿسجۿ‬ ‫جوانبہْالیتْیسؾندْالی اْوْیِوْمْب اْ‪6‬اھْواللقظْمؽینْمنْ‬ ‫ح‬ ‫یکۿفرۿفۿانۿیکۿ تبسۿوہۿیتۿ۔ےۿجاۿانۿےكۿواھ(جات ۿ ؼہحفصۿآہدنہ)‬ ‫الؾنیحْواالْعتزالْ ْ‬



‫ْالبحرالراْئقْکتابْالصلوةْبابْاالذانْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪ /۶‬ۺۺ‪،‬خالْصۃْالقتاویْالقصلْاالولْفْاالذانْہبتكمۿہیبیبحۿوكۿہٹئۿ‪ /۶‬۾‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪ْ ْ2‬‬ ‫‪ْ ْ3‬‬



‫ْالِاْموْسْالمحیطْبابْالواوْواْلیاْءْفصلْالنوْنْمصطیفْالبایبْرصمۿ‪ /۹‬ۼ۾‪۸‬‬



‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬



‫ْالمصباْحْالمنیْتحتْاللقظ"جنب"منشوراْتْدارالہجرْةْمقۿاریاطۿ‪۶۶۵ /۶‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْتاْجْالعرْوْسْبابْالنوْنْفصلْالراْءْداراحیاْءْالرتاثْالعرْیبْبیْوْتْ۾‪ /‬۾‪۷۶‬‬



‫‪6‬‬



‫‪Page 114 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فْ‪۶۷‬الغنیۃْشرحْالمنیۃْاالذانْانماْیكوْنْفْالمئذنۃْ ‪۶۷‬كصز ۿرشو ۿٓصز ۿںیم ۿاداط ۿٕزڈن ۿرپ ۿجا ۿاخػو ۿدجسم ۿوہاوػااقٕتۿ‬ ‫‪1‬‬



‫اوخار جْالمسجدْواالقاْمۃْفْداْخلہْ‬ ‫خ‬ ‫‪۶۸‬‬ ‫وف‪۶۸‬نظم ْاالمام ْالزند ْویسیت ْثم ْ‪۶۹‬شرح ْالنِایۃْ مظن ۿاامّ ۿػدن ۿو بسی ۿ رشو ۿاقن ۿہی ۿسمشل ۿقنبزا ۿیت ۿ اح ۿ)ہیۿ‬ ‫رمات ۿانكالوۿںیمۿلتعالۿٓۃۿدیسۿادمحۿؼِؾاوۿیۿںیمۿ۔ےۿدجسمۿےكۿادنػ‬ ‫ۺ‪۶‬‬ ‫للشمسْالِ ستاینْثمْ حاْشیۃْمراْیقْالقالحْللعالمۃْ‬ ‫اداطۿركۿوہۿ۔ے‬ ‫‪2‬‬ ‫السیدْاحمدْالطحطاویْوْ ْی ْكرہْانْیؤْذنْفْالمسجدْ‬ ‫ۼ‪۶‬‬ ‫ۻ‪۶‬‬ ‫زا ۿجۃ ۿاایبلط ۿرشو ۿفد ۿا ۿہی ۿلتعال ۿہم ۿاضاق ۿیت ۿ حتف ۿادقلری ۿرشو ۿفداہیۿ‬ ‫وفْۻ‪۶‬غاْیۃْالؽیانْشر حْال دْاْیۃْللعالْمۃْاالتِاینْوفْ لم‬ ‫ِق‬ ‫ػ‬ ‫قۿیلعۿاالۿ الۿقۿںیمۿ۔ےۿ‬ ‫ۼ‪۶‬فتحْالِدیرْشر حْال دْاْیۃْ ْ‬ ‫دجسمۿےكۿادنۿػ‬



‫‪۶۹‬‬



‫ۺ‪۶‬‬



‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬ ‫اقۿمئۿوہۿجاۿ۔ےۿہیۿظفلۿ دحیلۿ یۿاوػيڈۿایئۿےكۿ ینعۿداتیۿ۔ےۿ ےسیۿاجحثۿ‬ ‫كاْلمجانبْمنْالمجانبۃْواالنقصاْلْوْترْیْر ْكینْالكعبہْ دوػیۿاوػاخمصالۿےكۿ ینعۿداتیۿ۔ےۿاوػہبعكۿرشفیۿےكۿدوونۿطۿػنکۿ‬



‫الْكْرْیمۃْاالْسوْدْالیماینْخارجۃْمن اْ۔ ْ‬ ‫اوس ۿد ۿاوػ ۿامیین ۿوك ۿداھكی ۿاج ۿاتك ۿ۔ے ۿہك ۿوہ ۿدو ۿون ۿط ۿہبعك ۿےس ۿاخػو ۿںیہ‬ ‫وذكْرْفْخالْصۃْالوْفاْءْانْعمرْبنْعبدْالعزْیزْریضْاللْ اوػ ۿيالۿصۃ ۿاولافۿءۿںیمۿدرك ۿایك ۿ۔ےۿہك ۿ رمۿ نۿدبعۿازعلحؼ ۿػیضۿاهللۿ‬ ‫تعایلْعنہْجعلْللمسجدْاربعْمناراْتْفْزواْیاْتْاالربعْ اعتیٰلۿمز ۿےنۿدجسمۿوبنۿیۿرشۿفیۿےكۿراػوۿطۿوكونطۿرپۿراػۿانیمػیان ےۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ف‬ ‫ثمْقالْكْلْذلكْمنْال اللْایلْاالرضْخار جْعنْالمسجدْ اوػۿ ؽامجاۿہك ۿہیۿراػوط ۿانیمػۿػ نی ۿےسۿےلۿركۿرادنۿجكۿاخػو ۿدجسمۿ‬ ‫ںیہۿ(ٕز ۿرفغۿہل)‬ ‫‪3‬منہْغقرْلہ۔ْ ْ‬



‫ْغنیۃْا لمستمیلْشر حْمنیۃْا لمصیلْفصلْفْسننْالصلوةْلیہسۿاڈیکیمۿالۿوہػۿ ۼۼ‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْحاْشیہْالطحطاویْعیلْمراْیقْالقالْحْبابْاالذانْونػۿدمحمۿاكػۿاخنۿاجتػۿتۿبتكۿركاۿیچۿ ۼ‪۶۵‬‬



‫‪2‬‬



‫ْوفاْءْالوْفاْءْالقصلْالسا بعْعشرداراحیاْءْالرتاْثْالعرْیبْبیْوتْ‪ /۷‬ۻ‪۷‬ۺوۼ‪۷‬ۺ‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 115 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫للمحِقْعیلْاالطالْقْ‪:‬قولہْ(ایْاالمامْبرھانْالدینْ فنصمۿاامّ ۿحؼ ۿد ط ۿادلنۿاصۿٌت ۿفدۿا ۿہیۿاك ۿوقلۿہك ۿ(اكمطۿ‬



‫صاْحبْال دْاْیہْ)ْوالمْكانْفْمساْلؾناْمختلفْیقیدْ ےراػعۿہلئسۿںیمۿ فلتخۿ۔ےۿ) انۿارمۿاكۿافۿدئۿہۿداتیۿ۔ےۿہكۿاداطۿ‬ ‫كوْنْالمع وْدْاختالْفْمْكان ماوھوْكذلكْشرْعاْفاْالْ وااقٕتۿےكۿاقمۿامۿتۿاكۿاٌزالۿفۿ یۿدوہعدوورعۿوۿفۿ زیۿمكۿرشۿ‬ ‫یع ۿ۔ےۿہك ۿااقٕتۿدجسمۿںیمۿوہ ۿجا ۿرض ۿوػی ۿ۔ے ۿاوػاداط ۿٕزڈنۿ‬ ‫قاْمۃْفْالمسجدْوالبدواماْاالذانْفعیلْالمئذنۃْفانْ‬ ‫ف‬ ‫ٕ‬ ‫رپاوػۿ زڈنۿنۿوہۿفوۿدجسمۿےكۿنحصۿںیمۿاہمئۿےنۿ ؽۿامۿجاۿہكۿدجسمۿ‬ ‫‪1‬‬



‫لمْیْكْنْفیفْفناْءْالمسجدْوقاْلواْالْیؤذنْفْالمسجدْ ‪ْ،‬اھْ‬



‫ںیمۿاداطۿ۔ںیہۿدیۿاجۿ ےۿ ی‬



‫وقاال ْف ْالكتابنی ْف ْمسئلۃ ْسنیۃ ْالطہار ْة ْلخطبۃْ‬



‫اوػدوونط ۿواػنیح ۿےن ۿا ین ۿدوون ۿطۿاتكبا ۿط ۿںیم ۿہعمج ۿےك ۿ ےیۿ‬



‫الجمعۃْقیاْساْعیلْاالذانْمانصہْ‪ْ:‬االویلْماْعؼنہْفْ‬ ‫اہطػتۿونسمۿطۿوہۿےنۿےكۿہلئسۿںیمۿاداطۿرپۿس اۿنۿرك ےتۿوہۿ‬ ‫الْكا ْف ْجامعاوھو ْذكْرالل ٰ‬ ‫ْتعایل ْف ْالمسجد ْای ْفْ ےۿفؽۿامۿجا"اك ۿیفۿںیمۿدوونۿطۿہلئسۿںیمۿتلعۿاجۿہعمۿہیۿئاتۿیئۿہكۿ‬ ‫حدودہْلْكْراھۃْاالذانْفْداخلہ‪ْ،2‬اھْ ْ‬ ‫ہبط ۿاوػاداط ۿدو ۿون ۿط ۿ ی ۿدجسم ۿےك ۿادن ۿػ ۿيڈا ۿاكدرك ۿ۔ے ۿنج ۿےكۿ‬ ‫ف ذہ ْتسعۃ ْعشر ْنصاوختم ْالعشر ْین ْ ْبكالمْ ےیۿاہطػتۿوصتۿ۔ےۿ‪،‬ۿدجسمۿےكۿادنۿػۿاكۿبلطمۿدحودۿدجسمۿ۔ےۿ‬



‫اللْتعایلْ ویكۿہكۿاداطۿداۿلخۿدجسمۿركۿوۿہۿ۔ےۿ "‬ ‫االمامْابنْالحاْجْالمْیك ْمالْیك ْفانہْرحمہْ‬ ‫ٰ‬ ‫عِدْفْالمدْخلْفصالْللنیھْعنہْوفْنیفْفعلہْمنْ ہی ۿاسین ۿ وص ۿںیہ ۿاوػۿوسیب ۿںی ۿ ص ۿاامّ ۿا ن ۿا اح ۿو ۿیكم ۿامیكلۿ‬ ‫السلفْالصاْلحْمطلِراْفدْخلْفمھیْائمۃْالمذاْھبْ ػًمۃ ۿاهلل ۿہیلع ۿےن ۿا ین ۿاتكت ۿاد ۿلخۿںیم ۿاجك ۿلصف ۿ رحۿریۿ‬ ‫فؽامیئۿسجۿںیمۿدجسمۿےك ۿادنۿػاداطۿیکۿركاہتۿایبطۿفؽۿامۿیئۿاوػۿ‬ ‫االربعۃْجمیعاومنْقبل مْمنْالصْحابۃْوالتابعنیْ‬ ‫ئات ۿجا ۿہك ۿٕؾتاا ۿفلس ۿاص ۿنیحل ۿےن ۿان ۿلعف ۿیک ۿیفن ۿیک ۿ۔ے ۿفوانۿ‬ ‫ْتعایلْعمھنْاجمعنیْوْھذاْمانصہ۔ْ ْ‬ ‫ریضْالل ٰ‬ ‫ومعّ ۿںیم ۿاہمئ ۿاػہعب ۿدالخ ۿوہ ۿح(ے ۿاوػاط ۿےس ۿےلہپ ۿےك ۿاحصہب ۿوۿ‬ ‫جا نیعۿ یھ‬



‫ْفتحْالِدیرْکتابْالصلوةْبابْاالذانْہبتكمۿونػہیۿػوضۿہیۿرھکسۿ‪ /۶‬ۺ‪۷۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْفتحْالِدیرْکتابْالصلوةْبابْصلوةْالجمعۃْہبتكمۿونػہیۿػوضۿہیۿرھکسۿ‪/۷‬۾‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 116 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فصلْفْالنیھْعنْاالذانْفْالمسجدوقدْتِدمْانْ ادۿلخۿیکۿابعػۿتۿہیۿ۔ے"دجسمۿںیمۿاداطۿیکۿٔما تعۿےكۿایبطۿ‬



‫لالذان ْثلثۃ ْموا ْضع ْ‪،‬المنارہ‪ْ ،‬وعیل ْسطح ْالمسجدْ ںیم ۿہی ۿشزػ ۿاكچ ۿہك ۿاداط ۿےك ۿ ےی ۿ نی ۿ ںیہگ ۿںیہ ۿدجسم ۿیکۿ‬ ‫‪،‬وعیلْبابہْ‪ْ،‬واذاْكانْذلكْكذلكْفیمنعْمنْاالذانْفْ تھ‪،‬دجسمۿاكۿدػواۿػہۿاوػۿانمػہ‪،‬اوػٌتۿااسۿ۔ےۿفوۿدجسمۿےكۿادنػ‬ ‫اداط ۿیک ۿٔما تع ۿیئك ۿو ہ ۿےس ۿجاحث ۿ۔ے ۿاول ۿہی ۿہك ۿشز ۿ ہت ۿحؼػۿ‬ ‫جوْفْالمسجدلوْجوہْاحدھاْانہْلمْیْكْنْمنْفعلْ‬ ‫اگط ۿدنۿدجسمۿےكادنۿػاداط ۿ۔ںیہۿدےتۿ ےھ"اخل ہی ۿلك ۿ سیۿ‬ ‫منْمیضْ‪1‬ایلْاخرْہْ۔‬ ‫ وص ۿوہ ےۿ‬ ‫نقحہْ‪ْ :۷‬بمرأیْمنكْھذہْالنصوصْبعموْم اواطالْ‬ ‫خلَ ۿ‪ :۷‬ہیۿ وص ۿا ےنۿومعۿّۿواػالۿقۿےكۿواھۿيتۿےكۿواےنمۿ‬ ‫لقع‬ ‫ق اْفانْا لْكماْعرْفْفْاالْصولْفْقوةْالنْكْرْةْوْ ںیہ ۿاوػارول ۿہقف ۿےس ۿہی ۿػا ۿہؾ ۿ۔ے ۿہك ۿلعف ۿركن ۿہ ۿےك ۿمك ۿںیمۿ‬ ‫قدوقعْفْحیزْالنیفْفِول مْالْیؤْذنْفْالمسجدْعاْمْ ۔ےۿاوػۿیفنۿےكۿتحتۿوہۿفوۿماۿّۿ۔ےۿسپۿاہقفۿءۿاكۿوقلۿالۿویۿدطۿیفۿ‬ ‫و ْالباْیقْمطلقْوالْاثرْفی اْللتخصیصْوالتِؼیدْفوْ ادجسمل ۿما ۿّ ۿ۔ے ۿاوػ ۿجا ۿت ۿاوقا ۿل ۿقلطم ۿںیہ ۿنج ۿںیم ۿصیص ۿوۿ‬ ‫جب ْامرارھا ْكما ْیھ ْوالیت ْفی اذكْرالمئذنۃ ْفاقول‪ ْ:‬خاصزڈۿاكۿوكۿیئۿارۿ۔ںیہۿفواطۿوكا ےنۿومعۿّۿرپۿ یۿاجػۿیۿػانھكۿوہۿاگۿ ۿ‬ ‫اوالْالْتوْذنْبْخرْوْجْاذانْالخطبۃْفانْالناْسْبعدْ اوػنجۿیک ۿابعػفوۿطۿںیمۿٕزڈنۿاكدرك ۿ۔ےۿفوۿوہۿہبطۿیک ۿاداطۿ‬



‫الصدراالول ْاحد ْثوا ْاعالء ْالمنابردككا ْبْحذائ اْ وكانۿمكۿےسۿاكۿ ےنۿےكۿ ےئۿ۔ںیہۿاوالۿانۿ ےیۿہكۿدصۿػاولۿ‬ ‫م ےكۿدعبۿ یۿولوگطۿےنۿدنلبۿٕزضؾاوػاطۿےكۿواۿےنمۿاداطۿہعمجۿےكۿ‬ ‫الذان ْالخطبۃ ْكما ْھو ْمشہور ْھ نا ْف ْالجوا ْ عْ‬ ‫ ےیۿ وبۿرتعۿیانۿ ےۿاسیۿہكۿواۿ یۿدجسموطۿںیمۿاتۿ یھۿداھكی ۿ‬ ‫السلطانیۃْستعلمْجوازْذلكْبشرطہ ْفیصدقْوعیلْ‬ ‫اج ۿاتك ۿ۔ے ۿ(اوػاط ۿیک ۿیان ۿوصخم ۿرشا ۿط ۿےك ۿوا ۿھ ۿاج ۿحؼ ۿ یھۿ‬ ‫ھذاْالذانْ ْ‬ ‫۔ے) فواداطۿہعمجۿےكۿ ےیۿو یۿٕزڈنۿوہۿ ےۿاوػ‬



‫ْالمدخلْفصلْفْا ْلنہیْعنْاالذانْفْالمسجدْدارالکتابْالعرْیبْبیْوْتْ‪۶ /۷‬ۺ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 117 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اط ۿرپاداط ۿ‪،‬اداط ۿیلعۿالمزڈ ۿنۿوہۿیئۿفوانۿمك ۿںیمۿہك ۿٕزڈنۿ‬



‫ایضاْانہْعیلْالمئذْنۃْوانْلمْتْكْنْفْالقناْءْ۔ْ‬



‫ثانیا ْالحكمْعیلْمطلقْاوْعاْمْبمقہوْمْمرددْانماْ رپاداطۿنۿوہۿفونحصۿدجسمۿںیمۿوہاداطۿہعمجۿ یھۿداۿلخۿػ ی‬ ‫و رْ‬ ‫یِتیضْانْالْیخلوشیئْمنْافرادہْعنْكالْالوْجہنیْ جاحزا‪:‬ۿ(ہیۿہلمجۿاداطۿٕزڈۿنۿرپۿوہۿینۿراۿےیہۿنۿوہۿفونحصۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫دی ۿاج ۿ ے ۿ) قلطم ۿجا ۿما ۿّ ۿ(اداط ۿ)ےكۿ ےی ۿاجك ۿمك ۿرمدد ۿ۔ےۿ‬ ‫اماْكوْنْكْلْفردیجرْیْفیہْالوجہانْفالْ‪ْ،‬وْھذاْظاھْرْ‬ ‫ہ‬ ‫ہ‬ ‫اوػاےسیۿرتدجڈیۿمكۿاكۿہیۿضاقۿاض۔ںیہۿوہۿجاۿہكۿقلطمۿجاۿماۿّۿاكۿ ؾۿ ؾۿ‬ ‫جداْ۔عبارْةْنسخیتْالقتح ْوالعناْیۃْ۔ ْواماْاالذانْ‬ ‫فؽدۿمكۿےكۿدوۿونۿطۿ ولہۿوۿطۿےسۿفصتمۿوہۿہكلبۿبلطمۿفرفۿ‬ ‫فعیل ْالمئذنۃْفان ْلم ْ ْی ْكنْبیاْء ْتْحؾیۃ ْایْاالذانْ‬ ‫ہیۿوہۿجاۿ۔ےۿہكۿانۿوكۿوكۿیئۿفؽدۿ یھۿمكۿےكۿدوۿونۿطۿ ولہوطۿےسۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ف‬ ‫یشم‬ ‫علی اْ یفْفناْءْالمسجد ‪،‬وعدمْكوْنہْعلیہاْ لْ رسكیۿاخۿیلۿنۿوہۿوكیئۿفؽدۿمكۿےكۿاجكۿ ولہۿےسۿفصتمۿوہاوػۿوكۿ‬ ‫الرتكْوالكفْفیدْخْلْفیہْكْلْاذان‪ْ،‬وْكذاْعیلْنسخۃْ یئۿدورسۿعۿ ولہۿےسۿانۿںیمۿوكۿیئۿرحوۿ۔ںیہۿ۔ےۿ (انۿ رشۿ‬ ‫تْكْنْبتاءْفوْقانیۃْوالضمیْللمنارْةْفانْالمرادْالكوْنْ حۿیکۿػوۿےسۿذموكػہۿجاۿالۿہلمجۿاكۿبلطمۿہیۿوہاۿہكۿاداطۿوخاۿہۿجنۿ‬ ‫الشرْیعْوالوْجوْدْحسیاْغیالوْجوْدلشیئْشرْعاوْعیلْ و ہتۿوہۿجاۿاداطۿہبطۿيتۿوكۿٕزڈنۿرپۿوہجاۿراےیہۿ(القئۿاداطۿ)ۿ‬ ‫التزنلْفزیادت ماْلقظۃْقاْلواْقطعتْھذاْالحكمْعنْ ٕزڈن ۿ ی ۿن ۿوہ ۿجاا ۿن ۿرپاداط ۿن ۿوہ ۿیكس ۿفو نحص ۿدجسم ۿںیم ۿوہ ۿسپۿ‬



‫سنن ْالسابق ْو ْذلك ْالن ْال ْیوذن ْبمعین ْال ْیقعلْ‬ ‫االذانْوْھوْبعمومہْ ْ‬



‫ذموكػہۿجاۿالۿمكۿاداطۿہعمجۿوكۿ یھۿوا لۿوہاۿ)‬



‫(ا رتاۿ ۿ) حتفۿادقلریاوػۿزاۿجۃۿاایبلطۿیکۿذموكػہۿجاۿالۿابعػتۿاكۿػاۿ‬ ‫ہؾۿفوۿو یۿ۔ےۿہك ۿہیۿمك ۿفرۿفۿامنۿػۿ وجنۿ ہت ےك ۿواۿھۿ یۿاخۿ ۿ‬ ‫وہۿہكۿٕزڈۿنۿیکۿرضوػتۿایسۿےكۿ ےیۿ۔ےۿ‬



‫‪1‬‬



‫فتحْالِدیرْکتابْالصلوةْبابْاالذانْہبتكمۿونػہیۿػوضۿہیۿرھکسۿ‪ /۶‬ۺ‪۷۶‬‬ ‫‪Page 118 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كانْیشملْكْلْاذانْلْكْنْھذاْالتزنلْاالخیْلماْكانْ اداطۿہعمجۿفوۿمدۿّۿاحداۿتۿیکۿو ہۿےسۿ اعتػۿفۿٕزڈونۿطۿرپۿعنمۿ۔ے)‬ ‫( وات) اط ۿدوونۿطۿاتكباۿطۿیک ۿا ۿابعػت ۿہیۿ۔ےۿ‪:‬اماْاالذنْفعیلْ‬ ‫الْكالم ْف ْمابنی ْالعبار ْتنی ْف ْاذان ْالمنائر ْخاصۃْ‬ ‫المئذنۃْوانْلمْیْكْن (اجكۿہخسنۿ) وانْلمْتْكْن (دورسا ہخسنۿ) قلیۿانفۿءۿ‬ ‫شم‬ ‫فلولم ْیاتیابِالوا ْال ل ْالظرف ْالحكم ْایل ْالع دْ ادجسملۿ‪ ،‬ےلہپۿہخسنۿیکۿدقتریۿرپۿرتہمجۿہیۿوہا"اارۿٕزڈنۿرپاداطۿنۿوہۿیئ"اداطۿ‬ ‫اللْتعایل ْمعْاالسؾبدالْبہْعیلْ نۿوہۿےنۿیکۿدو روػںیتۿںیہۿ‪ :‬اولۿاداطۿاكٕزڈنۿرپۿوہۿجاۿفوۿنكممۿاھترگمۿ ؤۿ‬ ‫ومِصودھمارحم ماْ‬ ‫ٰ‬ ‫المسألۃْالخاصۃْافادةْالحكمْالعامْفزاداْقالواْفصارْ دط ۿےن ۿیتسسۿومری ۿہ ۿیک ۿو ہ ۿےسۿاداط ۿٕزڈنۿرپۿنۿدیۿجا ۿمدّۿاداط ۿیلعۿ‬ ‫المزڈنۿباۿ ہۿرتكۿ ؤۿدط ۿ۔ےۿاوػدو ۿرسۿیۿروػ ۿت ۿہیۿہك ۿ ؤدط ۿٕزڈنۿ‬



‫حكمامنِوالوالْعہدْفْالمنِولْعنہْفلمْیسرالیہْ‬ ‫رپاداطۿدتانۿراۿہاتۿاھتۿنكیلۿوہۿٕزڈنۿرپاداطۿانۿ ےیۿنۿدعۿاكۿہكۿرشۿتعیۿ‬ ‫عہدْسیاقہْوبیقْعیلْمحوضۃْاطالقہْو ْلْعمریْالْیوْ ےن ۿاےس ۿػوك ۿدجا ۿہك ۿہی ۿٕزڈن ۿبیطخ ۿیک ۿاحدا ۿہ ۿںیم ۿ۔ںیہ ۿان ۿ ےی ۿانۿ‬



‫قف ْعیل ْاشارا ْت م ْاالبتو ْفیق ْمن ْبركا ْت م ْواللْ رپاداط ۿعنم ۿ۔ے ۿہی ۿمدّ ۿاداط ۿوم ۿدط ۿوكاداط ۿےس ۿفك ۿو ۿعنم ۿیک ۿو ہ ۿےسۿ‬ ‫ذ‬ ‫۔ےۿاطۿںیمۿ للیۿروػتۿاداطۿ وجنۿ ہتۿںیمۿ۔ےۿاوػدورسۿیۿہعمجۿیکۿاداونۿطۿ‬



‫الموفقْالرْبْسواْہْ۔ ْ‬



‫ںیمۿاوػۿمدّۿاداطۿیکۿاطۿدوونطۿروػۿفوۿطۿےكۿ ےیۿمكۿو یۿ۔ےۿاداطۿنحصۿ‬ ‫دجسمۿںیمۿوہۿفوۿہعمجۿیکۿاداطۿوكۿ یھۿہیۿمكۿوا لۿوہاۿاوػدو ۿرسۿعۿہخسنۿیکۿ‬ ‫ػوۿےسۿرتہمجۿہیۿوہۿاگۿہكۿاارۿٕزڈنۿنۿوہۿفواداطۿنحصۿدجسمۿںیمۿوہ یۿٕزڈنۿ‬ ‫ن ۿوہ ۿےن ۿیک ۿ یھ ۿدوروػںیت ۿںیہ ۿمدّ ۿ یس ۿاوػۿمدّۿرشیعۿ‪،‬دجسمۿںیمۿرسۿ‬ ‫عۿےسۿوكۿیئۿٕزڈنۿ یۿنۿوہۿہیۿمدّۿ یسۿ۔ےۿاوػۿٕزڈنۿفوۿوہۿرگمۿبیطخۿیکۿ‬ ‫احدا ۿت ۿیک ۿو ہ ۿےس ۿہبط ۿیک ۿاداط ۿےك ۿ ےی ۿرش ۿما دع ۿوّ ۿںیہ ۿفو ۿمك ۿ‬ ‫ذموكػاداطۿہعمجۿےكۿ ےیۿ یھۿوہاۿہكۿنحصۿدجسمۿںیمۿوہۿفوۿرہبۿدقتریانۿمكۿ‬ ‫ےسۿہبطۿیکۿاداطۿاخػوۿنۿوہۿیئۿ‪ ،‬وللْالحمد ‪،‬ۿاوػۿیسكۿوكۿدضۿ یۿوہۿہكۿ‬ ‫انۿمكۿںیمۿہعمجۿےكۿہبطۿیکۿاداطۿوا لۿ۔ںیہۿفوۿحؼۿ لیبۿہیزلۿشزاػۿنۿ‬



‫۔ے ۿہك ۿاط ۿدوونط ۿحؼػوگ ۿط ۿےن ۿان ۿاك یھ ۿ ای ۿل ۿػاھك ۿ۔ے ۿنان ہچ ۿا ین ۿایسۿ‬



‫ابعػت ۿںیم ۿذموكػہ ۿجا ۿال ۿڑكٹع ۿےك ۿدعب ۿاولس ۿت ۿدبلۿرك ۿظفل ۿقالواْےكۿ‬ ‫ااض ہۿےكۿواھۿاجكۿماّۿاوػۿجاّۿمكۿدجاۿ فؽۿامۿ ےتۿںیہ‪:‬قالواْالْیوْذنْفْ‬ ‫المسجدْاہقفء اكۿوقلۿ۔ےۿہكۿدجسمۿںیمۿاداطۿ۔ںیہۿدیۿاجۿ ےۿ یۿاوػۿہیۿںیم‬



‫ا ۿن ۿ ےی ۿاتہك ۿوہط ۿہك ۿالیوذنْفْالمسجد اك ۿمك ۿا ےنۿومعۿّۿےك ۿواۿھۿ‬



‫امتّۿاداونطۿوكوا لۿ۔ےۿنكیلۿروطبػۿہیزلۿٌتۿمہۿےنۿواہق‬



‫‪Page 119 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْ‬



‫ہلمجۿوكۿجنۿو ہتۿاداطۿےكۿ ےیۿوصخم ۿامطۿایل فوۿہیۿرضحاۿتۿاارۿابعػۿتۿاكۿ‬ ‫اولسۿتۿدبےلۿاوػۿظفلۿاقۿولاۿاكۿااضۿ ہۿےئكۿریغۿالۿخوۿدطۿیفۿادجسملۿہہكۿدےتۿفوۿ‬



‫ْ‬



‫ہی ۿومہ ۿوہ ۿاتك ۿاھت ۿہك ۿمك ۿ یھ ۿایس ۿدوہع ۿد ۿاداط( وجن ۿ ہت)ےك ۿ ےیۿ۔ے ۿسجۿ‬ ‫اكدركہلمج ۿواہق ۿںیم ۿ۔ے ۿنكیل ۿٌت ۿابعػت ۿاكایسق ۿدبل ۿہ ا ۿاوػ ۿاقولا ۿےكۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ااض ہۿےنۿاےسۿاجكۿ دحیلۿہۿہلمجۿركدجاۿفوۿوہۿومہۿجاۿہیلكۿمتۿوہہ اۿاوػۿہیۿارمۿ‬



‫جاۿلكۿواہوۿوہہ اۿہكۿہیۿاجكۿ دحیلۿہۿمكۿہلمجۿاداونطۿےكۿ ےیۿقلطمۿاوػۿماّۿ‬ ‫ْ‬ ‫۔ے ۿسج ۿںیم ۿہبط ۿیک ۿاداط ۿ یھ ۿوا ل ۿ۔ے ۿحؼ ۿػ ۿوگط ۿےك ۿكالّ ۿںیم ۿاطۿ‬ ‫تعایلْظ رْتْفاْئدْةْلقظۃ"قاْلوا"فْ‬ ‫نقحہْ‪:۸‬بتوْفیِہْ ٰ‬ ‫داققئۿیکۿفرفۿػیئامۿیئۿفرفۿفوۿ‪،‬قیۿاۿلمیۿاكۿركۿ ہمۿ۔ےۿاهللۿاعتیٰلۿانۿےكۿ‬



‫ھاْتنیْالعبارْتنیْولؼستْفْغیھماولؼسْكلماْقالواْ كالوہۿ ٓا ۿداتۿیکۿ یھۿفوۿ‪،‬قیۿ۔ےشخ ٓا نی!‬



‫"قالوا"ارادوا ْتربأ۔اوافا ْدة ْخال ْف ْكما ْیش د ْبہْ خلَ ۿ‪:۸‬اهللۿاعتیٰل ۿیکۿفوۿ‪،‬قیۿےسۿاط ۿدوۿونط ۿاامومطۿیکۿابعػۿتۿںیمۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫ظفل ۿاق ۿولا۔ںیہ ۿ۔ے ۿاوػااس یھ ۿ۔ںیہ ۿ۔ے ۿہك ۿٌت ۿظفل ۿاق ۿولا ۿںیہك ۿفو ۿامۿ‬ ‫التْؾْبعْوالْھو ْ ْمصطلحْكْل ْاحدْبلْقاْلْالسیدْ‬ ‫قبس ۿےس ۿربت ۿی ۿاوػااف ۿدہ ۿيال ۿف ۿاك ۿ ی ۿاف ۿدئ ۿہ ۿرماد۔ںی ۿن ۿہی ۿيت ۿیکۿ‬ ‫العالمۃْفْحاْشیہْالدرالمختار۔۔۔‪1‬۔‬ ‫ہ‬ ‫ی‬ ‫ج‬ ‫ك‬ ‫ؾ‬ ‫ میلسۿ ۿہۿا الۿوۿ۔ےۿاسیۿہكۿ الّۿءاملۿءۿےكۿ عبتۿوۿ الۿنۿےسۿػاۿ ؾۿ‬



‫وف ْردْالمحتارف ْمسئلۃْمس ْالمحدثْكتبْاالْحاْ‬



‫دیثْوالقِہْقاْلْفْالخالْصۃْیْكْرْہْعندْھماواالْصحْ‬



‫انہْالْیْكْرْہْعندْہْوْمیشْفْالقتحْعیلْالْكْراھۃْفِالْقاْ‬ ‫لواْ ْی ْكرْہْمسْكتبْالتقسیْوالقِہْوالسننْالنہاْالْ‬ ‫تخلوْعنْ ْ‬



‫وہا‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ػدا ِزاػۿںیمۿےبۿووضادیمۿےكۿدححثۿوۿہقفۿیکۿاتكباطۿےكۿ وھۿےنۿ‬ ‫ٌ‬ ‫ےك ۿجاػعۿںیم ۿفؽ ۿامۿجا"يال ۿ ہ ۿںیمۿ۔ےۿہك ۿاص ۿ زصظ ۿےك ۿحؼدجكۿ‬ ‫ وھۿجارك ۿوہۿ۔ے ۿاوػ ۿحیحۿہیۿ۔ےۿہك ۿاامّۿاصۿٌت ۿےك ۿحؼدجكۿ وھۿ‬ ‫جاركۿوۿہۿ۔ںیہۿ۔ےۿاوػحتف ادقلری ۿںیمۿان ۿیکۿركاۿہتۿاكۿمكۿفؽۿام ۿجاۿاوػۿ‬ ‫اہكۿہكۿولوگطۿےنۿاہكۿہكۿركۿوہۿ۔ےۿےبۿووضۿاكۿن ریسہقفۿاوػۿوصتۿیکۿ‬



‫عــــــہ‪:‬ومنْنسبْفْمسئلؾناْھذہْزیاْدہْلقظۃ"قاْلوا"ایلْ اوػسج ۿےن ۿان ۿہلئس ۿںیم ۿظفل ۿاق ۿولا ۿیک ۿػ ۿجا ۿدیت ۿیک ۿ تبس ۿاامّۿ‬ ‫االمامْفِیہْالنقسْقاْیضْخاْںْفِدْكذبْوافرتْیْكماْ اقیسَاط ۿیک ۿفرف ۿیک ۿطلغ ۿایك ۿاسی ۿہك ۿاط ۿیک ۿابعػت ۿےس ۿہتپ ۿيال‬ ‫ٕز ۿٌمؾ ۿػہب‬ ‫تریْمنہْحقظہْربہ۔ ْ‬



‫كتس‬ ‫‪1‬ۿاہیۿطۿا ِظؾۿتۿےنۿزاۿابلۿؼِؾاویۿیکۿ یھۿوكۿیئۿابعػتۿلقۿیکۿج یۿ وۿیڑیھۿنۿ یئۿدبعاانملط‬ ‫‪Page 120 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اٰیاْتْالِرانْوْھذاْالتعلیلْیمنعْمنْشرْوْحْالنحوْ‪ ْ1‬اتكباطۿوك وھۿجاۿفوانۿابعػتۿںیمۿظفلۿاقۿولاۿہہكۿركۿواہقۿمكۿیکۿ‬



‫اھْفجعلہْمشیاْعلیہ۔‬



‫جاۿدیئۿ یۿیک"‬



‫وفْن رالقاْئقْفْمسئلۃْماْاذاْزوجْالباْلغۃْغیْكقؤْ رہناافلۿقئۿںیمۿاجكۿہلئسۿایبطۿایك"جاۿ ہغۿیکۿواۿدیۿمریۿوفكۿںیمۿ‬ ‫ٌ‬ ‫ركدی ۿ یئ ۿاےس ۿ رب ۿوہ ۿیئ ۿفو ۿٌت ۿػ ی ہی ۿ وم ی ۿاص ۿ زصظ ۿےكۿ‬ ‫فبلغ اْفسكتتْالْیكوْنْرضاْعندْھماوْقیلْفْقولْ‬ ‫ح‬ ‫ؼدجك ۿػاضردنی ۿ۔ںیہ اوػاامّ ۿاص ۿٌت ۿےك ۿوقل ۿرپ ۿػاض‬ ‫االمامْیكوْنْرضاْانْا ْلمزوْجْاباْاوجداجزمْفْالدراْ‬ ‫ردنیۿ۔ےۿ رشۿہكیط ۿواۿدیۿجاۿتۿداداےنۿیک ۿوہۿدػاۿہیۿںیمۿاولۿ‬ ‫یۃْباْالولْبلقظْقاْلواْ‪،2‬اھ۔ ْ‬ ‫وكظفلۿاقۿولاۿےسۿایبطۿایكۿ۔ے "‬ ‫فجعلہْجزْمابہْكذاْھ ناْجزمْاالمامنیْبوْج نیْ‪ ْ:‬ایسۿفروۿاطۿدوونطۿاامومطۿےنۿاہیۿطۿدوۿونطۿ یۿفروۿاابثتۿ‬



‫االولْمِصوْد ْھما ْھ ناْتعلیلْالِولْالمعتمدْوھوْ ادما ۿایك ۿ۔ے ۿہك ۿےلہپ ۿوقل ۿںیم ۿوہ ۿاامّ ۿےك ۿوقل ۿدمتعم ۿیک ۿتلعۿ‬ ‫قول ْاالمام ْانْال ْفصل ْبنیْاذانْالمغرب ْواقامتہْ ایبطۿركۿجاۿراۿ ےتۿںیہ(برغۿتۿںیمۿاداطۿاوػااقٕتۿےكۿ چیۿںیمۿ‬ ‫بجلسۃ‪،‬راجعْالہدایۃْوانظرایلْقول ماْیقیدْكذاوھوْ ہسلجۿےسۿلصفۿاجۿحؼۿ۔ںیہ)اوػۿاقۿولاۿالۿویۿدطۿیفۿادجسملۿےسۿایكسۿ‬ ‫كذلكْشرْعاْف مابصددْاثباْتہْوْتحِیِہْالْالؾربْیْ جاۿدیئۿركۿجاۿراۿ ےتۿ ےھۿجاۿہكۿانۿیکۿل اۿتفۿاوػۿربتۿیۿےكۿدػۿےۿ‬ ‫ػںیہ( دصقیۿےكۿ ےیۿفدۿاۿہیۿاكۿہیۿاقمّۿاوػانۿیکۿواضۿٌتۿںیمۿ‬ ‫عنہْوْتزئیِہ۔ ْ‬ ‫خ‬ ‫اط ۿدوونط ۿاامومط ۿاكوقل ۿ مزڈ ۿذكاو ۿمھ ۿذككل ۿرش ۿما ۿداھكی ۿ‬ ‫واالْخرْمانِلنامن مامنْقول ماْاآلخرحیثْاوالْفیہْ‬ ‫اج ے)‬ ‫كالمْالْكاْف۔وجزْمابْكْراْھتہْداْخلْالمسجدْفوْضحْ‬ ‫اوػدورس ۿع ۿوقلۿںیم ۿاك ۿیف ۿےك ۿوقل ۿ و ۿدركاهلل ۿاعتیٰل ۿیف ۿادجسملۿ‬ ‫الحقْ ْ‬ ‫یکۿجاو لۿںیمۿفؽۿامۿجاۿایۿیفۿدحۿودۿہۿاوػۿریغۿاقۿولاۿےكۿہیۿزجّۿفؽۿامۿجاۿ‬ ‫ہك اداطۿدجسمۿںیمۿركۿوۿہۿ۔ےۿفوۿاہیۿط‬



‫‪1‬‬



‫ْردالمحتارْکتابْالطہارةْداراحیاْءْالرتاْثْالعرْیبْبیْوْتْ‪ /۶‬۽‪۶۶‬‬



‫ْ‬



‫ْالنہرالقاْئقْکتابْالنكاْحْبابْاالولیاْءْواْالْکقاْءْدق یمۿبتكۿاخنۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۷۵۸ /۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 121 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ےبۿاقۿولاۿےك ۿربتۿیۿاوػاراہػۿيالۿف ۿےك ۿ ےیۿہیۿہلمجۿوہاۿفوۿ قۿ‬ ‫وللْالحمد۔‬ ‫نقحہْ‪:۹‬لؼسْبخاْفْعیلْكْلْمنْلہْحظْمنْعلمْاوْ واہوۿوہا اوػدمحۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿ ےیۿ یۿجاحثۿ۔ے‬ ‫عِلْعیلْانْاالْستدالْلْعیلْالخاْصْباْلعامْصحیحْ خلَ ۿ‪:۹‬ہیۿجاۿتۿیسكۿملعۿوۿ لقۿواۿےلۿےسۿ رہ دۿہۿ۔ںیہۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫ماّۿےسۿاخۿ ۿرپا دتالۿلۿحیحۿاوػدػۿيتۿ۔ےۿوخۿدۿوضحػۿ یلۿ‬ ‫اللْتعایل ْعلیہْ‬ ‫نجیحْتامْوقدْفعلہْرسولْاللْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫‪ 1‬اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿ ٓا ثۿابمػہك ْ‬ ‫‪ْ "‬‬ ‫وسلمْاذْتالْ ٰا ْیۃ"" ‪‬‬ ‫ذ‬ ‫ْ" ‪‬‬ ‫‪"‬ۿ(سجۿےنۿدػہۿوپرۿ ھالۿ‬ ‫االیۃ۔والصحابۃْبعدہْواالئمۃْولوْكلقناْاثباْتْكْلْ‬ ‫یئۿیکۿانۿاكدبہلۿجاۿ ےۿاگ)ںیمۿحؼۿجاۿاوػاتۿےكۿدعبۿاحصہبۿو اہمئۿ‬ ‫خاصْبما ْیخصہ ْلبطلت ْالشراْئع ْو ْتركْاالنسانْ‬ ‫نہ‬ ‫اكالّۿػوضاطۿاهللۿمہیلعۿانیعمجۿےنۿاےسۿاانۿدوتسػا مفۿیانجاۿاارۿ‬ ‫ح‬ ‫سدی‪،‬فانْالشرْیعۃْالْتاْیتْاالبا ْكامْعامۃْتشتملْ ہؾ ۿاخ ۿ ۿےك ۿ وب ۿت ۿےك ۿ ےی ۿاخ ۿ ۿایس ۿےك ۿجاػ ۿع ۿںیم ۿ ٓا حثۿ‬ ‫الناْسْكاْفۃْفلولمْیْكْنْاالْحْتْجاْجْباْلعامْیطلبْكْلْ اوػدححثۿوكۿرضوػۿیۿقؽاػدجاۿاج ےۿفورشتعیۿلطعمۿوہۿاجۿ ےۿ‬ ‫ذ‬ ‫واحد ْحكما ْایت ْلہ ْبا ْلخصوص ْفما ْاجہل ْالو ْھابیۃْ یۿاوػاخساط ۿےبۿح دصۿ ھزكزا ۿرھپۿعاگۿاحۿالہك ۿرشۿتعیۿںیمۿ‬



‫العنودومنْتابع مْمنْجہلۃْالہنوْدْاذْیِولوْنایتوناْ ااكّۿفوۿماّۿ یۿوہۿ ےتۿںیہۿہكۿيتۿول ۿانۿرپۿلمعۿركۿںیۿاارۿ‬ ‫للنیھْفیہْذكْراذانْالخطبۃْخاصۃْوْیدانیہْقولْمنْ وص ۿماہمۿےسۿا دتالۿلۿحیحۿنۿوہۿفوۿہؾۿصخشۿباطۿہبلۿركعۿاگۿ‬ ‫یِولْممھنْانْالقِہاْءْانماذكْرْواْھذاْالحكمْفْ اخ ۿ ۿریمع ۿجاّ ۿمك ۿالو فو ۿہی ۿاج ۿلہ ۿواہہیب ۿاوػ ۿہلئس ۿاداط ۿںیمۿ‬ ‫ایكن ۿا ابۿفۿرك ۿےنۿوا ۿےلۿینۿًلالۿزك ۿدػ ہۿجا ۿھجمسۿںیہۿ وۿمہۿ‬ ‫بابْاالذانْوْمنْلمْیذكْرْوہْفْبابْالجمعۃْوْقدْمرْ‬ ‫ٔ‬ ‫ح‬ ‫ےسۿہیۿباطۿہبلۿركۿ ےتۿںیہۿہكۿمہۿوك ما تعۿاداطۿیکۿوكۿیئۿدح ثۿ‬ ‫كشفْھذہْالجہاْلۃْفْالنقحۃْ‪ْ۱۱‬منْ ْ‬ ‫داھكۿوۿسجۿےسۿاخۿ ۿروػۿےسۿاداطۿہبطۿاكدركۿوہ ایسۿےكۿقؽۿ‬ ‫ بۿاط ۿولوگطۿیک ۿہیۿجا ۿت ۿ یھۿ۔ے ۿہك ۿدجسمۿےك ۿادنۿػاداط ۿنۿ‬ ‫دےنیۿاكۿمكۿاداطۿےكۿجاتۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾۾ ‪ /‬ۼ‬



‫ْ‬ ‫‪Page 122 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫النقحاْتْالحدیؿیۃْأتزعمْالجہلۃْانْاذانْالخطبۃْ ںیمۿ۔ےۿہعمجۿےكۿجاتۿںیمۿ۔ںیہۿانۿ ےیۿہیۿمكۿاداطۿہعمجۿےكۿ‬ ‫لؼسْلہْمنْالحكمْاماماذكْرفْبابْالجمعۃْمنْكوْنہْ ےی ۿ۔ںیہ ۿوہاگ ان ۿاك ۿ یلیصف ۿ وات ۿفو ۿخلَا ۿت ۿدحجصز ۿےكۿ‬ ‫بنی ْیدی ْالخطیب ْمثال ْكالبل ْیعؾرب ْبہ ْسا ْئراالْ ہ اػوہںیۿخلَ ۿںیمۿشزػا ۿانۿخلَ ۿقہنز ۿںیمۿ یھۿٔؽجڈ ۿشزاػنۿ‬ ‫۔ےۿہكۿواجڈہیۿجاۿداطۿہیۿھجمسۿػ۔ےۿںیہۿہك اداطۿہعمجۿےكۿواۿھۿ‬ ‫حْكامْالمذكورةْلمطلقْاالذانْفْبابْاالذانْفلولمْ‬ ‫ٕ‬ ‫و یۿااكّۿاخۿ ۿںیہۿ وۿجاتۿہعمجۿںیمۿذموكػۿںیہۿ زالۿانۿاداطۿ‬ ‫حكام ْل ذاْ‬ ‫یكقہ ْالؽیان ْثمہ ْمن ْاین ْتایت ْتلك ْاال ْ ْ‬ ‫اكۿبیطخۿےكۿواےنمۿوہجاۿااسۿہؾۿشزۿ۔ںیہۿ۔ےۿوہۿواػعۿ یۿومعۿیمۿ‬ ‫االذانْوْھذاْشیئْالْیخیفْحیتْعیلْالصؽیانْو ْل ْكنْالوْ‬ ‫ااكّۿ واداطۿےسۿقلعتمۿںیہۿوگفرفۿجاتۿاداطۿںیمۿ یۿاطۿاك‬ ‫ھابیۃْواتباع مْقوْمْالْیقِہوْن۔‬ ‫دركۿویكطۿنۿوہۿيتۿےكۿيتۿاداطۿہعمجۿرپۿ یھۿماۿدئۿرضوػۿوہطۿ‬ ‫ھذاماْكانْطرْیقْالعلمْرحمْاللْاالمامنیْاالْتِانْ ےگۿفواارۿفرفۿجاتۿاداطۿاكایبطۿ یۿاداطۿہعمجۿےكۿ ےیۿاكۿیفۿنۿ‬ ‫والمحِقْعیلْاال ْطالقْواجذلْقرب ماْیومْالطالقْ وہ ۿفو ۿہعمج ۿیک ۿاداط ۿںیم ۿاط ۿرپ ۿدلمعػااد ۿیک ۿایك ۿ لیب ۿوہ ی ۿ؟ہیۿ‬



‫مْعذراوالْ جاتۿفوۿوچبط رپۿ یھۿواہوۿ۔ےۿرگمۿجاۿداطۿواہہیبۿجاۿداینۿےسۿجاۿػۿ‬ ‫رْ‬ ‫حیثْداوْیاْجہلْھوالْءْبوْجہْلمْیبقْل‬



‫حیلۃْوْذلكْانْاالمام ْصاْحبْالہدْاْیۃْفْمسئلۃْ ۔ںیہۿ ٓا ےت‬ ‫ندبْالطہارةْلخطبۃْالجمعۃْقاسرھاْعیلْاالذانْوْذكْرْ انۿاامجۿلۿیک ۿلیصفتۿہیۿ۔ے ۿہك ۿاصۿٌت ۿفدۿاہیۿےنۿہبطۿہعمجۿ‬ ‫جاووضۿونسمۿط ۿفؽ ۿامۿجا ۿاوػ ۿہبطۿےك ۿہلئسۿوكاداط ۿےك ۿہلئس ۿرپۿ‬ ‫ماْیوْھمْانْالجامعْكوْن اْشرْطْالصلوةْوْھوْظاْہراْ‬ ‫س انۿایكۿہكۿ ےسیۿاداطۿےكۿ ےیۿاہطػتۿونسمۿطۿاےسیۿہبطۿےكۿ‬ ‫لبطالن ْفاالمامان ْالشارحان ْعدالمنہ ْایل ْماعنیْ‬ ‫ ےی ۿ یھ ۿان ۿےس ۿہی ۿومہ ۿوہا ۿہك ۿاط ۿدوونط ۿےك ۿدػبایمط ۿتلعۿ‬ ‫االمامْالنسیفْ ْ‬ ‫اجہعمۿاطۿدوۿونطۿاكامنۿػۿےكۿ ےیۿرشۿعۿوہۿجاۿ۔ےۿہیۿجاۿتۿطلغۿج یۿ‬ ‫انۿ ےیۿاط ۿدوونطۿواػ وطۿےنۿذموكػہۿجا ۿالۿتلعۿوك ۿ وھۿػۿ‬ ‫خ‬ ‫ركانۿیکۿتلعۿاجہعمۿیکۿفرفۿػ وۿفۿایكۿسجۿوكاامّۿ بلیۿےنۿ‬



‫‪Page 123 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫جامعا ْف ْالْكا ْف ْو ْھو ْكون اذكْرالل ْف ْالمسجد ْایْ ا ینۿاتكت ۿاك ۿیفۿںیمۿ نیعتۿروػ ۿےسۿدرك ۿایك ۿاھتۿہك ۿہبطۿہعمجۿ‬ ‫ذكْراموقتاْكاالذانْوْكانْیردْعلیہْانْاالذانْلؼسْ اوػانۿیک ۿاداط ۿےك ۿدػبایمط ۿتلع ۿرتشۿہك ۿاط ۿاك ۿااسدرك ۿوہۿجاۿ‬ ‫ذكْرا ْف ْالمسجدلْكْراھتہ ْفیہ ْفاوالہ ْبان ْالمراد ْفْ ۔ےۿ وۿدجسمۿےكۿادنػۿوہۿجاۿ۔ےۿانۿفوہیجۿرپۿہیۿا رتاۿ ۿواػدۿوہػاہۿ‬ ‫حدود ْالمسجد ْفلوان ْاذان ْالخطبۃ ْكان ْیكو ْن ْفْ‬ ‫المسجدلما ْاحتج ْایل ْالتاویل ْاصال ْفِیا ْس ْخطبۃْ‬ ‫الجمعۃ ْعیل ْاذان ْالخطبۃ ْبجامع ْكون ْكْلْ‬



‫اھت ۿہك ۿاداط ۿفو ۿدجسم ۿےك ۿادنػ ۿوہ ۿےن ۿوا ۿالدرك ۿ۔ںیہ ۿہی ۿفو ۿدجسم ۿےكۿ‬



‫ادنػ ۿرك ۿوہۿ۔ےۿفواط ۿرضحا ۿت ۿےنۿ وات ۿدجا ۿہك ۿ لیلعۿںیمۿ‬ ‫اداطۿوكۿدركۿدجسمۿےنہكۿاكبلطمۿبلقۿدجسمۿ۔ںیہۿدحۿودۿدجسمۿ۔ےۿ‬ ‫اوػاداطۿہبطۿادنۿػوطۿدجسمۿنۿوہۿیتۿوہۿدحۿودۿدجسمۿںیمۿفوۿوہۿیتۿ‬



‫من ماذكْراموقتا ْفْالمسجد ْكان ْاذن ْصحیحا ْقطعاْ ۔ےۿانۿارابتػ ۿےسۿانۿوك ۿدرك ۿدجسم ۿانہك ۿحیحۿ۔ےۿفواداط ۿہبطۿ‬ ‫وایْشیئْكانْاحقْبِیاْسْالخطبۃْمنْاذان اْلكن ماْ ےك ۿدجسم ۿےك ۿادنػ ۿرك ۿوہ ۿوہ ۿےن ۿیک ۿان ۿےس ۿحؼی ۿاوػ ۿوك ۿط ۿیسۿ‬



‫اوالْفارشدابارشادْبنیْمنْالشمسْانْاذانْالخطبۃْ صۿراےیہ‬ ‫ایضامْكْرْوْہْفْالمسجدوایْنصْا نصْترْیدْمنْ خلَ ۿۺ‪:‬ہیۿہلئسۿبتكۿوناۿػلۿاك۔ںیہۿ۔ےۿنۿاےسۿئاشۿ خۿںیمۿےسۿ‬ ‫یسك ۿیک ۿفرفۿوسنمت ۿایك ۿہ اۿ۔ےۿػاو ۿیۿو یۿاہمئۿاكالّۿںیہۿ‬ ‫ھذاوللْالحمد۔‬



‫نقحہْۺ‪:‬لؼستْالمسئلۃْمن ْالنوازلْوالْعزوھاْایلْاحدْ ےسیۿاامّ ۿاقۿیضۿاخۿطۿاوػاط ۿےك ۿمہ ۿرمۿ ہبۿرضحا ۿت ۿاہمئۿاوػۿ‬ ‫اقمدہۿہیۿ۔ےۿہك ۿہیۿول ۿٌتۿیسكۿہلئسۿوكۿرم لۿػواۿحثۿركۿ‬ ‫ئ‬ ‫م‬ ‫نْالمشاْ خْبلْارسلوْھاْارساْالوالذا ْكرْوْنْل اْاولئكْ‬



‫ ےت ۿںیہ ۿفو ۿہی ۿسم ۿلئ ۿذمیت ۿںیم ۿامشػ ۿوہ ۿ ےت ۿںیہ ۿویك ۿہك ۿاطۿ‬ ‫االْئمۃْاالجالْءْوامثاْل مْكاْالمامْقاْیضْخانْونظراْئہْاذاْ‬ ‫ئاش ۿ خ ۿیک ۿما ۿدت ۿرك ۿہم ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿٌت ۿئاش ۿ خ ۿںیم ۿےس ۿیسكۿ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ارسلواْدلْ یلْانہْالمذھبْلماْعرفْ نْعاْدت مْعزوْتخرْ ذ‬ ‫ِ‬ ‫ح‬ ‫یکۿ ؼۿجیۿػواۿ ثۿركۿ ےتۿںیہۿفوۿہلئسۿےكۿواۿھۿاطۿاكجاّۿرضوػۿ‬ ‫یجاْتْالمشاْئخْایلْالمشاْئخْقاْلْفْالغنیۃْذویْاالْحْكامْ‬ ‫ ےتیۿںیہۿنان ہچۿكصزۃۿدواالۿاكّ ۿںیمۿ۔ےۿاوےنھگنۿےك ۿہلئسۿیکۿ‬



‫فْمسئلۃْالنعاْسْصرح ْبہْقایضْخانْمنْغیاسناْدہْ‬ ‫الحدْفافتیضْكوْنہْالمذھبْ‪،1‬اھْفاْلتشكیكْفیہْبانہْ‬



‫غیْمعزْوْر ْ‬



‫فرص ح ۿاامّ ۿاق ۿیض ۿاخ ۿط ۿےن ۿفؽ ۿام ۿیئ ۿاوػ ۿہی ۿہلئس ۿٌت ۿیسك ۿیکۿ‬ ‫فرفۿوسنمتۿ۔ںیہۿ۔ےۿ‬



‫ْغنیۃْذویْاالْحكامْعیلْھا مشْالدررالحكامْکتابْالطہارةْبیانْنواقضْالوْضوْریمۿدمحمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۺ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 124 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ایلْسیدْناْاالمامْاالْعظمْولؼسْحاْصلہْاالْشؼئانْ فوانۿجاۿتۿیکۿكالٕتۿ۔ےۿہكۿہیۿذمہتۿ۔ےۿفوۿہلئسۿداحؼۿہۿںیمۿ‬



‫رفع ْاالمان ْعن ْعامۃ ْمسا ْئل ْالشرح ْوالقتاویْ ہی ۿكش ۿ دی ۿا ۿرك ۿجاۿہك ۿہی ۿاخ ۿروػ ۿےسۿاامّ ۿامظع ۿػہمح ۿاهلل ۿیکۿ‬ ‫الغیالمْعزْیۃْایلْاحدوابطاْلْساْئرْماْفیہْمنْالمعزْ فرفۿوسنمتۿ۔ںیہۿانۿ ےیۿاقجفۿ وبلۿ۔ںیہۿانۿاكح دصۿدوۿ‬ ‫جاںیت ۿںیہ ۿماّ ۿسم ۿلئ ۿرش ۿہیع ۿو ۿاتفوی ۿنج ۿیک ۿ تبس ۿیسك ۿیکۿ‬ ‫یاتْایلْمشاْئخْالمذاھبْالنْاالولْاذاْلمْیِبلْلعدْ‬ ‫خ‬ ‫م‬ ‫فرفۿنۿوہاط ۿےسۿاامّۿیک ۿ تبس ۿرمۿ قۿوہۿاجۿ ےۿاوػ ۿ ہیقۿ‬ ‫م ْالعلم ْلكو ْنہ ْعن ْاالمام ْفا ْال ْخراحدی ْبالردْ‬ ‫سملئۿ وۿیسك ۿخیشۿجا ۿاامّۿیک ۿ تبسۿسمۿلئۿاامّۿیک ۿفرفۿ‬ ‫للعلمْبعدمْكوْنہْعنْاالمامْوانتْتعلمْانْفیہْ‬ ‫وسنمت ۿوہط ۿاط ۿاكػدوالاط ۿل ۿوہ ۿہك ۿٌت ۿمری ۿوسنمت ۿسم ۿلئۿ‬ ‫ثلث‬ ‫ئ‬ ‫ابطاْلْ یْمساْ لْالمذھبْاوْثلثۃْارباْع اوانماْ اامّۿیکۿفرفۿوسنمتۿنۿوہۿےنۿیکۿو ہۿےسۿمریۿوبقملۿوہۿ ےۿ‬



‫كانْعلؼناْاتباْعْمارجحوْہْوصححوْہْكماقاْلواْافتوْناْ فو ۿہی ۿسم ۿلئ ۿ و ۿجا ۿرصتل ۿ ح ۿمری ۿیک ۿفرف ۿوسنمت ۿںیہ ۿاط ۿےكۿ‬ ‫ن‬ ‫فْحیات مْفكیفْبماْ ْا توابہْجاْزْمنیْبہْمنْدونْ ػدوالاطۿلۿںیمۿوكطۿواۿرتددۿہكۿاطۿےكۿجاػعۿںیمۿفوۿہیۿجا شاصظۿ‬ ‫ ولعۿّۿ۔ےۿہك ۿہیۿسم ۿلئۿاامّۿےسۿرمویۿ۔ںیہۿانۿاكہجیتنۿہیۿ‬ ‫اشعارْبخالْفْفیہْواللْالموفق۔‬ ‫نقحہْۻ‪:‬اذلمْیاْتْل مْتخصیصْحاولواْانْیخرجواْ وہاگۿہكۿذمہتۿےكۿدو ثلۿجاۿ نیۿػ عۿسمۿلئۿااكػتۿوہۿاجۿںیئۿ‬ ‫اذانْالخطبۃْمنْجنسْیكْیخرجْبنقسہْمماْیشملْ ےگۿہكۿ۔تقیقۿاحۿلۿہیۿ۔ےۿہكۿئاشۿ خۿےنۿنجۿسمۿلئۿیکۿحیحصتۿ‬



‫شیئْمنْاحْكامْاالذانْمنْدونْحاْجۃْایلْتخصیصْوْ‬



‫ذلكْانْاالذانْاعالمْالغاْئبنیْواْالقامۃْ ْ‬



‫جاۿرتحیجۿفؽۿامۿیئۿاطۿرپۿلمعۿركۿجا یھۿرضوػیۿ۔ےۿہكۿاطۿیکۿػدنۿ یۿںیمۿ‬ ‫اط ۿےك ۿاتفوعۿوبقملۿاوػ ۿلومعلۿ اہۿ ےھ ۿفواط ۿسمۿلئۿےسۿویكطۿ‬ ‫ػوارداینۿاجۿحؼۿوہ ی‪،‬نج ۿوكاطۿحؼػوگط ۿےنۿنیقی ۿےكۿوا ۿھ ۿیسكۿ‬ ‫اٌزالۿفۿاكۿاواػہۿےئكۿریغۿػواۿحثۿایكۿاهللۿاعتیٰلۿفوۿ‪،‬قیۿ اطۿفؽۿامۿ ے‬



‫خلَ ۿۻ‪ٌ:‬ت ۿ وص ۿیک ۿصیص ۿاط ۿےك ۿ سۿےسۿجا ۿہؾ ۿوہۿیئۿفوۿ‬



‫وسراۿہكۿاداطۿہبطۿوكۿ یۿاداطۿیکۿ سنۿےسۿاخػوۿركدںیۿجاۿہكۿ‬ ‫ہیۿوخۿد ۿاداط ۿیک ۿ سنۿےسۿاخػو ۿوہۿاج ےۿاوػ ۿمہۿصیصۿیکۿ‬ ‫ػًمتۿےسۿ اجۿتۿجاۿاجۿںیئۿفوۿوہ ےنہكۿ ۿہكۿاداطۿفوۿمریۿومۿ وۿدۿ‬ ‫ٕصتشوطۿاكجالوا ۿ۔ےۿاوػااقٕت ۿدجسمۿںیمۿومۿ وۿد ۿٕصتشوطۿوك‬ ‫اػالفۿ۔ےۿاسیۿہكۿاہمئۿ‬



‫‪Page 125 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اعالمْالحاْضرینْكمانصْعلیہْاالْئمۃْممھنْاالمامْ ےنۿانۿیکۿفرصۿ حۿیکۿ۔ے كالہمۿینیعۿےنۿدمعۿہۿااقلػیۿںیمۿاھكل ۿ‬ ‫العؼینْفْعمدْةْالِاریْشرحْصحیحْالبخاریْوْفْ ۔ےۿاوػ ۿاصۿٌت ۿفدۿاہیۿےنۿفؽ ۿامۿجا"اداط ۿمریۿومۿ وۿد ۿٕصتشوطۿ‬ ‫الہدایۃْاالذانْاستحضارالغا ْئبنیْ‪1‬۔فجعلواْاذانْ اكجالواۿ۔ے"سپۿہیۿول ۿاداطۿہبطۿوكۿاحۿرضۿٕصتشوطۿیکۿاػالۿفۿ‬ ‫ح‬ ‫امےتنۿںیہۿزاۿ زصظۿاكجالواۿ میلسۿ۔ںیہۿركۿ ےتۿاوػاداطۿہبطۿاداطۿ‬ ‫الخطبۃْاعالماْلحاْضرْینْالندْاْءْللغاْئبنیْیك ْالْ‬ ‫ےك ۿاافل ۿع ۿےك ۿوہ ۿ ےت ۿوہ ۿ ےۿ یھ ۿاداطۿ۔ںیہ ۿ ےسی ۿوہ ۿاداط ۿ و ۿونۿ‬ ‫یكونْاذاناوانْكانْ ْبكلماْتْاالذانْكاْالذانْفْاذنْ‬ ‫ومولۿدۿےكۿاكطۿںیمۿیہكۿاجیتۿ۔ےۿزمغدہۿاخساطۿےكۿ ےیۿجاسمۿفؽۿ‬ ‫المولوْدوالم موْمْوْخلفْالمساْفرْولدْفعْالغیالنْوْ‬ ‫ےكۿ ےھچیۿاوػۿ ولۿایبجاینۿاك ۿاردوػۿرك ۿےنۿےك ۿےلۿدیۿاجۿیتۿ۔ےۿ‬ ‫عندْاالقبارْلتذكیاْلجوابْوْطردْالشیطانْوامثاْلْ اوػدنفۿتیمۿےكۿوقثۿٕزكؼۿوۿریكنۿاكۿ واتۿجاۿدۿدالےنۿےكۿ ےیۿ‬ ‫ذلك ْحیث ْال ْیِصد ْبہ ْندا ْء ْالخا ْص ْایل ْمیش ْاوْ اكػی ۿاج ۿیتۿ۔ے ۿنج ۿاكح دص ۿاح ۿرضۿی ۿدجسمجا ۿدوخل ۿوقث ۿاكۿ‬ ‫اعالماْل مْبدخولْالوقتْاصالبلْالؾربكْواستدْفاءْ اكالطۿ۔ںیہۿوہۿجاہكلبۿابمػكۿاملكۿت ۿےسۿربتكۿجاجالۿاكۿادنۿافۿفۿ‬



‫البالبتلكْالْكلماْتْالْكْرْیمۃ۔‬



‫وہۿجاۿ۔ے‬



‫ثمْاضطرْبواْفاْجہلہمْیِولْلمْیْكْن ْعــــــہْاذانامْنْ انۿےكۿدعبۿاطۿیکۿجاۿفوطۿںیمۿاٌزالۿفۿ دیاۿوہہ اۿاجكۿاجۿلہۿاتہكۿ‬ ‫لدن ْرسول ْالل ْصیل ْالل ْتعایل ْوسلم ْواذاقیل ْلہْ ۔ےۿہك ۿوضحػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملس ےك ۿػامنۿںیمۿاداطۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وہیتۿ یۿ۔ںیہۿج یۿاوػٌت ۿانۿےس ۿاہك ۿاجۿجا ۿ۔ےۿہك ۿایكػوسلۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْیصیلْ‬ ‫افْكان ْرسول ْالل ْصیل ْالل ٰ‬ ‫اهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿامن ۿػ ۿہعمجۿےب ۿاداط ۿےك ۿ ی ۿیڑےتھۿ‬ ‫الجمعۃْمنْدونْاذانْقاْلْلؼسْفیہ‪،‬انماْ ْ‬ ‫ ےھۿفوۿاتہكۿ۔ےۿہك وضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬اہیۿط اجكۿ تہۿروۿ لۿاحۿ)ہیۿ۔ےۿ وۿلحۿنۿوہۿاك دبعۿاانملط‬



‫‪1‬‬



‫ْالہدایۃْکتابْالصلوةْبابْاالذانْالمکؾبہْالعرْبیہْركایچۿ‪۹ /۶‬ۼ‬



‫ْ‬



‫‪Page 126 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كانْیصیلْالصلوةْكل ابمكۃْبدوْنْاذانْوالْیدریْھذاْ فوۿٓك ۿںیمۿواػۿیۿامنۿػںیۿریغاداطۿےكۿ یۿیڑےتھۿ ےھۿانۿنیكسۿ‬ ‫المسكنیْانْھذاْاْانْكارْلالْجماْعْوْتصرْیحْالِرانْ وكۿہیۿ ولعۿّۿ۔ںیہۿہكۿہیۿاامجۿفۿإتۿوۿفرصۿ حۿقؽ ٓا طۿاكۿااكػۿ۔ے‪،‬‬ ‫فِدْاجمعواْانہْلمْیْكْنْمنْعہدْرسولْاللْصیلْاللْ ویكۿہكۿيتۿاكۿانۿرپاامجۿف"ہكۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫ےك ۿدہع ۿںیم ۿہبطۿےك ۿكالوہ ۿوك ۿیئ ۿاداطۿن ۿج ی"اوػاهلل ۿاعتیٰل ۿاكۿ‬ ‫اللْتعایلْ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْللجمعۃْاالْھذاْاالذانْو‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫اػوادۿ۔ے"اعۿاامیطۿواولۿ!ہعمجۿےكۿدطۿاداطۿدیۿاجۿ ےۿفواهللۿ‬ ‫‪‬‬ ‫یِولْ"‬ ‫اعتیٰل ۿےك ۿدرك ۿےك ۿ ےی ۿدوػیڑو"ہی ۿدجسم ۿیک ۿفرف ۿیع ۿاك ۿمك ۿزاۿ‬ ‫"‪ 1‬انما ْاالمر ْبالْسیع ْللغاْ ح‬ ‫زصظۿےكۿ ےیۿ یۿفوۿ۔ےۿہیۿ یھۿفؽۿامۿجاۿہكۿعیبۿورشاۿءۿ وھػ دوۿعیبۿ‬ ‫ئبنیْدونْالحاضرینْالْستحاْلۃْتحصیلْالحاْصلْ ورشاۿءۿفوۿجاۿػاػۿںیمۿوہۿیتۿ۔ےۿدجسمۿںیمۿ۔ںیہ فوۿ ولعۿّۿوہاۿہكۿ‬



‫‪2‬‬ ‫ْتعایلْیِول"‬ ‫والل ٰ‬ ‫‪ْ "‬وانماْالؽیعْوالشراْءْ وضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿہیلع ۿوملسۿےك ۿػامنۿںیم ۿاداط ۿہبط ۿدجسمۿ‬ ‫كانْفْاالْسواقْالْفْالمسجدْفدلْالنصْانْاذانْ ںیمۿومۿ وۿدۿنۿػےنۿواۿولطۿوكۿامنۿػۿےكۿ ےیۿجالےنۿےكۿ ےیۿ یۿ‬ ‫اللْتعایل ْكانْنداءْ وہۿیتۿج یۿاوػ ۿو یۿاداط ۿرشۿیعۿوایؾالۿیحۿ۔ےۿاوػ ۿٓك ۿیک ۿامنۿػۿ‬ ‫الخطبۃْعیلْعہدْرسولْاللْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫للغاْئبنیْایلْالصلوةْھذاْھواالذانْالمصطلحْشرْیعْوْ حؼولۿاداطۿےسۿلبقۿوہۿیئۿفوۿوكۿیئۿومۿ نۿانۿرپۿامنۿػۿہعمجۿوكۿس اۿ‬ ‫نۿ۔ںیہۿرك ۿاتك ۿاوػدورسۿعۿل اۿفلۿاك ۿانہك ۿہیۿ۔ےۿہك ۿكشیبۿ‬ ‫صلوةْمكۃْكانتْقبلْنزولْاالذانْفِیاْسْالجمعۃْ‬ ‫ٌ‬ ‫ز‬ ‫ص‬ ‫وضحػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلع ۿوملسۿاوػ ۿاصۿ ظ ۿػیضۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫علیہاْجہلْالْیِاْسْوالْیمانْوْغیْہْیِولْنعمْكانْ‬ ‫امہنعۿےكۿػامنۿںیمۿو یۿاداطۿہبطۿج یۿنكیلۿرضحتۿامثعطۿینغۿ‬ ‫االذانْعیلْعہدْرسولْاللْوصاْحؽیہْصیلْاللْعلیہْوْ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےك ۿػامنۿںیمۿٌت ۿاوھنطۿےنۿاداط ۿاولۿ‬ ‫علیہماوسلمْفلماْاحدْثْذوالنورینْریضْاللْتعایلْ‬ ‫ٰ ا اجد ۿیک ۿفوۿہیۿاداط ۿاحرضنۿاك ۿاكالط ۿوہ یئ‪،‬فوۿٌت ۿےلہپۿػامنۿ‬ ‫ب‬ ‫عنہ ْاالذان ْاالول ْكان ْھواالذان ْو ْ یق ْھذ ْا ْاعالماْ ںیم ۿہی ۿاكالط ۿج ی ۿفو ۿجات ۿدجسم ۿرپ ۿوہ ۿجا ۿ ی ۿانم ۿيت ۿاھت ۿاوػ ۿدہعۿ‬ ‫للحاضرینْوْعلیہْفرْعْمقر عْممھنْانہْلماْكانْفْ امثعطۿینغۿںیمۿٌتۿہیۿاحۿرضنۿوكۿہبطۿےكۿ ےی‬



‫الزمن ْ‬



‫‪1‬‬



‫الِرانْالکرْیمْ‪۷‬ۻ‪ /‬۾‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرانْالکرْیمْ‪۷‬ۻ‪ /‬۾‬ ‫‪Page 127 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫االولْلالْعالمْناْسبْبابْالمسجدْوفْزمنْعثمنْ اخومن ۿرك ۿےن ۿےك ۿوا ۿ ےط ۿ۔ے ۿفوان ۿاكدجسم ۿےك ۿادن ۿػ ۿٕزضؾ ۿےكۿ‬ ‫ْتعایل ْعنہ ْصار ْلالنصات ْفناسب ْداخلْ قؽ بۿوہۿجاانمۿيتۿوہا‬ ‫ریض ْالل ٰ‬ ‫ںیم ۿاتہك ۿوہط ہك ۿہی ۿجات ۿ یھ ۿجالك ۿطلغ ۿاوػ ۿػاہؾانشؾالط ۿ۔ےۿ‬ ‫المسجدلدیْالمنرب۔‬ ‫ہك ۿہی ۿ یھ ۿےراػع ۿءامل ركاّ ۿےك ۿاامجف ۿےك ۿيالف ۿ۔ے (‪)۶‬‬ ‫اقول‪:‬وْھذاْایضامنْابنیْاالباْطیلْوْخالْفْاجماْعْ‬ ‫واػعۿاہمئۿاكۿانۿجاتۿرپاامجفۿ۔ےۿہكۿہعمجۿےكۿ ےئۿدواداںینۿ‬ ‫ائمؾناْا ْل ْكرامْفاوالقدْاجمعواْللجمعۃْاذاننیْوْثانیاْ‬ ‫ںیہ (‪)۷‬یبنج ۿیک ۿاداط ۿدہؾایئ ۿاج یگی ۿااقٕت ۿ۔ںیہ ۿدہؾایئۿ‬ ‫یعادْاذانْالجنبْالْاقامتہْعیلْالمذھبْوْعللوْہْبانْ‬ ‫اج ے ۿ ی د لی ۿہی ۿدی ۿ یئ ۿہك ۿاداط ۿیک ۿركاػ ۿرشموف ۿ۔ےۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تْكْراراالذانْمشرْوْعْدونْاالقامۃْكماْفْالہداْیہ ْواْ ااقٕتۿیک ۿ۔ںیہ فداہیۿںیمۿانۿیک ۿفرص حۿ۔ے‪،‬اوػۿركاػاداطۿ‬ ‫ستشہدْواْعلیہْباذانْالجمعۃْقالْفْا ْلكاْفْوالتبینیْ ےكۿ واػۿےكۿ وبتۿںیمۿاداطۿہعمجۿوكۿ یۿشیپۿایكۿہ اۿ۔ے نان ہۿ‬ ‫والعنا ْیۃ ْوالدرالمختار ْو ْغیھا ْفان ْتْكْراراالذانْ اكیف‪،‬نییب‪،‬یانہی ۿاوػدػر اتػ ۿںیم ۿ۔ے"‪:‬اداط ۿیک ۿركاػیفۿ‬



‫مشرْوْعْفْالجملۃْكماْفْالجمعۃْ‪2‬ایلْھنامتقِوْنْثمْ اہلمجل ۿرشموف ۿ۔ے "اہیط ۿجك ۿہك ۿجاوچنط ۿاتكباط ۿیک ۿابعػتۿ‬ ‫قاْلْفْالْكاْفْفاماْتْكْراراالقامۃْفغیْمشرو عْاصالْ ںیم ۿا افق ۿ۔ے‪ٓ ،‬ا ےگ ۿاكیف ۿںیم ۿفؽام ےت ۿںیہ""ااقٕت ۿیک ۿركاػۿ‬ ‫‪3‬و ْف ْالتبینی ْدون ْاالقامۃ ْ‪4‬وف ْالعنا ْیۃ ْبخال ْفْ فو ۿجالك ۿاجحؼ ۿ۔ںیہ" نییبۿںیم ۿفرف ۿہیۿ۔ے ۿ""ااقٕت ۿاكۿہیۿ‬ ‫مكۿ۔ںیہ "یانہیۿںیمۿ۔ے‪":‬ذَالفۿااقٕتۿ‬ ‫االقامۃْ‪ْ 5‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالہدیۃْکتابْالصلوةْبابْاالذانْالمکبۃْالعرْبیۃْركاۿیچۿ‪۹ /۶‬ۼ‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬العناْیۃْعیلْھا مشْفتحْالِدیرْکتابْالصلوةْبابْاالذانْہبتكمۿونػہیۿػوضۿہیۿرھکسۿ‪،۷۵۵ /۶‬تبینیْالحِاْئقْکتابْالصلوةْبابْاالذانْ‬



‫دارالکتبْالعلمیہْبیْوْتْ‪ /۶‬۾‪۷۹‬‬



‫ْ‬



‫ْالبحرائقْکتابْالصلوةْبابْاالذانْتحتْقولْالمصنفْوْکرْہْاذانْالجنبْالخْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪۸ /۶‬ۻ‬



‫‪3‬‬



‫ْتبنیْالحِاْئقْکتابْالصلوةْبابْاالذْانْدارالکتبْالعلمیہْبیْوْتْ‪ /۶‬۾‪۷۹‬‬



‫‪4‬‬



‫ْ‬



‫ْالعناْیۃْعیلْھا مشْفتحْالِدیرْکتابْالصلوةْبابْاالذْانْہبتكمۿونػہیۿػوضۿہیۿرھکسۿ‪۷۵۵ /۶‬‬



‫‪5‬‬



‫‪Page 128 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ونظم ْالدر ْلمشر ْو ْعیۃ ْتْكْرارہ ْف ْالجمعۃ ْدونْ ےك "اوػدػر اتػ ۿیک ۿابعػت ۿویط ۿ۔ے‪":‬اداط ۿیک ۿركاػہعمجۿ‬ ‫تْكْرارھا‪،1‬اھ۔فلولم ْیْكْن ْالثاین ْاذانامثل ْاالول ْفاْ ںیم ۿرشموف ۿ۔ے ۿن ۿہك ۿااقٕت ۿیک ۿركاػ "سپ ۿاداط ۿجاینۿ‬ ‫ینْالتْكْرار۔وثاْلثاْصرْیحْنْص ْالبحرفْالبحرْالنْ ااراداطۿاولۿیکۿفروۿ یۿاداطۿنۿوہۿفوانۿیکۿركاػۿزكۿفروۿ‬ ‫وہ ی (‪)۸‬كالہم ۿ رح ۿےن ۿا ین ۿاتكت ۿ رحارلاقئ ۿںیم ۿفر حۿ‬ ‫تْكْرارہْمشرْو عْكماْفْاذانْالجمعۃْالنہْالعالمْالغاْ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ابعػت ۿاػواد ۿ ؽامیئ‪":‬انۿ ےئۿہك ۿاداط ۿیک ۿركاػ ۿرشماۿاج ؼۿ‬ ‫ئبنیْف ْت ْكرْیرْہْمقیدالْحتماْلْعدْمْسماْعْالبعضْ‬ ‫۔ے‪ ،‬ےسی ۿہعمج ۿیک ۿاداط ۿہك ۿجاػ ۿجاػ ۿوہیت ۿ۔ے ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿوہۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫بخالْفْتْكْراراالقامۃْاذھوْغیْمشرْوْعْ ‪،‬اھْورابعاْ ح‬ ‫ز‬ ‫ص‬ ‫ك‬ ‫زا ظ ۿےك ۿا الط ۿےك ۿ ےئ ۿوہیت ۿ۔ے فوان ۿےك ۿجاػ ۿجاػ ۿركےنۿ‬ ‫لمْتغیاالذانْعماْكانْعلیہْبحدوثْاالولْالنْاالْ ںیمۿافدئہۿ۔ےۿہكۿیسك ۿےنۿےلہپۿنۿانسۿوہۿفواتۿنسۿےلۿاگ‪،‬اہتبلۿ‬



‫عالم ْحْصل ْبا ْالول ْفال ْیحصل ْبا ْلثاین ْفانسلخْ ااقٕت ۿیک ۿركاػاجحؼ ۿ۔ںیہ "(‪)۹‬اداط ۿہبط ۿےك ۿاداط ۿوہۿ‬ ‫ضرورةْعنْاالذانیۃْوْكوْنہْاعالماْللغاْئبنیْامْالنْ ركاداطۿنۿوہےنۿیکۿو ہۿجاۿفوۿہیۿوہ یۿہكۿرضحتۿامثعطۿینغۿػیضۿ‬ ‫ح‬ ‫امیالمومننیْعثمنْھوالذیْقطعہْعماْكانْاالولْباْ اهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿا اجدۿركدہۿاداطۿےسۿاكالّۿزا زصظۿیکۿرضوػتۿ‬ ‫طْلْاجماعاْفماْالؾثوْیبْاالْعالمْبعدْاالْعالمْوْكْرہْ رػیۿوہ یئۿفواتۿاداطۿہبطۿیکۿرضوػتۿ۔ںیہۿػ ی‪،‬فوۿہیۿاداطۿ‬ ‫المتِدْموْنْواستحسنہْالمتاْخرْونْفْكانْھذاْاجماْ ن ۿػ ی جا ۿہی ۿو ہ ۿوہ ی ۿہك ۿرضحت ۿامثعط ۿینغ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتےلۿ‬ ‫ذ‬ ‫مز ۿےنۿ للیۿاداطۿا اجدۿفؽامۿركۿہیۿاہكۿہكۿاتۿاداطۿہبطۿاداطۿنۿ‬ ‫عاممھنْعیلْانْاالْعالمْمماْیِبلْ ْ‬ ‫ذ‬ ‫لل‬ ‫ػ‬ ‫ػ یۿہكلبۿانۿےسۿا الفۿاحرضنۿاكۿاكّۿایلۿاج ےۿاگ یۿجاتۿفوۿ‬ ‫جاہ ۿ۔ے ۿہك ۿحشو ب ۿ یھ ۿفواكالّ ۿدعب ۿاالكالّ ۿہی ۿ۔ے ۿےسجۿ‬ ‫دقتم نیۿےنۿركوہۿاہكۿاوػۿ اترخنۿےنۿنسحتۿارداجا فوۿ اترخنۿ‬ ‫اوػۿدقتم نیۿدوونطۿےنۿ لۿركۿہیۿےۿركدجاۿاكالّۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالدرا لمختارْکتابْالصلوةْبابْاالذانْعبطمۿَٔصزاۿیئۿدیلہۿ‪۹ /۶‬ۻ‬



‫ْبحراْالرْئقْکتابْالصلوةْبابْاالذانْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪۸ /۶‬ۻ‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 129 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫التْكْراراذلواستحاْلْالستحاْلْانْیكوْنْمْكْروْھاْاوْ ركاػ ۿاك ۿااكمط ۿػكھزا ۿ۔ے اار ۿاحل ۿوہجا ۿفو ۿن ۿنسحت ۿوہ ۿاتكنۿ‬ ‫حسناوایضاْكْیفْللردْعلیہْكالمْالبحر‪،‬والثاین‪،‬اشدْ ركوہ رھپانۿےكۿػدۿےكۿ ےئۿاصٌتۿ رحارلاقئۿاكۿكالّۿ یۿاكیفۿ‬ ‫واشنعْواشرْواخنعْانْیكوْنْامیالمومننیْبدلْوْ ۔ے دورسیۿجات ۿجاہ ۿوہےنۿےك ۿواھۿواھۿیاہحث ۿ یۿ‬ ‫حؼی ۿاوػ ۿدنگی ۿ یھ ۿ۔ے ۿہك ۿاریمام وس نی ۿرضحت ۿامثعط ۿینغۿ‬ ‫اللْتعایل ْعلیہْوسلمْحاْشاْہْ‬ ‫حرفْسنۃْمحمدْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫م‬ ‫ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿ ز ۿےن ۿوضحػ ۿدیس ۿاكتانئت ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫منْذلكْنعمْللخلقاْءْالراشدینْانْیضیقواْسنۃْكماْ‬ ‫وملسۿیک ۿوصت ۿدبلۿدایل انہۿدخبا ۿافلخ ےۿػا نۿانۿےسۿ‬ ‫اضاْفْاالذانْاالولْیوْمْالجمعۃْوْتبعہْعلیہْالمسلموْ‬ ‫حؼیۿںیہۿوہۿ ٓا تۿیکۿوتنسطۿںیمۿااض ہۿرك وكشغۿںیہۿانۿںیمۿریغۿ‬ ‫ف‬ ‫نْفْعامۃْالبالْدْواماْانْیغیْواْسنتہْ ْكال‪،‬واجارْھمْ و ۿدبتل ۿ۔ںیہ ۿرك وكشغ اسی ۿہك ۿ ٓا ت ۿےن ۿہعمج ۿےك ۿدط ۿاداط ۿیکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْعنْذلكْاالْتریْایلْماقاْلْرسولْاللْصیلْ وصت ۿںیم ۿاجك ۿاداط ۿاكااض ہ ۿایك ا عی ۿالہ ۿاوالّ ۿےن ۿامتّۿ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْستۃْلعنمھتْولعمھنْاللْوْكْلْ رہوطۿںیمۿانۿیک ۿا ابفۿیک ٓا ت ۿیک ۿوصت ۿدب ےنۿےسۿاهللۿ‬ ‫ٰ‬



‫نْیبْمجابْوْذكْرْممھنْالتاركْبسنیتْرواہْالرتْمذیْ اعتیٰلۿا۔ںیہۿوفحمعۿػاھك مۿےنۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫ْتعایلْ اك ۿفؽامط ۿ۔ںیہ ۿانس‪ٓ ،‬ا ت ۿفؽام ےت ۿںیہ‪ ":‬ھ ۿ ٓا د ویط ۿرپ ۿںیم ۿےنۿ‬ ‫‪1‬عن ْام ْالمو ْمننی ْعا ْئشہ ْریض ْالل‬ ‫ٰ‬ ‫عنہاوالحا كم ْعن او ْعْن ْامیالمو ْمننی ْعیل ْروا ْہْ تنعل ۿیک‪،‬اوػاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿتنعل ۿفؽامیئ ۿاوػ ۿہؾ ۿیبن ۿاجمتۿ‬ ‫ادلوعاتۿےن اطۿ ھۿ ٓا د ویطۿںیمۿےسۿاجكۿوصتۿدب ےنۿواالۿ‬ ‫الطرباین ْف ْالكبی ْعن ْعمر ْو ْبن ْسعواء ْریض ْاللْ‬ ‫ح‬ ‫۔ے "ان ۿدح ث ۿوك ۿرتذمی ۿےن ۿاّ ۿام وس نی ۿماص ہ ۿدصر ہ ۿػیضۿ‬ ‫تعایلْعمھنْبلقظْسبعۃْلعنمھت ْ‬ ‫ٰ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿاہنعۿےس‪،‬احمكۿےنۿاّۿام وس نیۿاوػاریم ام وس نیۿرضحتۿ‬ ‫یلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےس‪،‬اوػۿربطاینۿےنۿریبكۿںیمۿ رموۿ نۿااءۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿظفلبۿسبعۃْلعنمھت‬



‫‪1‬‬ ‫ْسننْالرتْمذیْکتابْالِدْػدححث‪۶‬ۻ‪ْ۷۶‬دارالقکرْبیْوْتْ‪۶ /۹‬ۻ‪،‬المستدْركْللحاْکمْکتابْاالْیمانْستۃْلعنتہمْالخْدارالقکرْبیْوتْ‪/۶‬‬



‫ۻ‪،۸‬المستدْركْللحاْکمْکتابْالتقسیْتقسیْسورْةْواللیلْاذاْیغیشْدارالقکرْبیْوتْ‪ /۷‬ۺ‪۷‬ۺ‬ ‫‪Page 130 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نہ‬ ‫وْكْلْنیبْمجاب‪ْ1‬والعجبْممنْیِولْانْعدمْاعؾبارْ و ۿلك ۿیبن ۿاجمت ۿػواحث ۿفؽامجا‪،‬سپ ۿاط ۿولوگط ۿیک ۿیسیك ۿباا ِسیۿ‬ ‫تغییْعثمنْضالْلۃْبتعلیمہْوالْیدْریْالمسكنیْانْ ۔ے‪،‬رضحتۿامثعطۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿفرفۿرییغتۿوصتۿیکۿ‬ ‫نسبۃ ْتغییالسنۃ ْایل ْعثمن ْھوالضال ْل ْالبعید‪ ْ،‬تبس ۿاك ۿااكػ ۿركلویاولط ۿےك ۿلعف ۿوك ۿصالنث ۿ ہعین ۿئات ےتۿ‬ ‫ںیہ اوػ ۿوخد ۿاط ۿونیكسمط ۿوك ۿہی ۿ ولعّ ۿ۔ںیہ ۿہك ۿ ٓا ت ۿیک ۿفرفۿ‬ ‫ھذاوجہ ْو ْكْیف ْبہ ْوج اوجی ا ْالثاین ْحیث ْیسو ْغْ‬ ‫ح‬ ‫رییغت ۿوصت ۿیک ۿ تبس ۿركجا تہ ۿ ؼی ۿارما ی ۿ۔ے ۿاوػان ۿےكۿ‬ ‫االعالمْ ْم ْكرْراْفمنْذاْاْلذیْاخربْكمْانْعثمنْقطعہْ‬ ‫رمدودۿوہےنۿیکۿيتۿےسۿحؼیۿو ہۿوخدۿو یۿ۔ے دورسیۿجاتۿ‬ ‫عنہْأاقراینْقطعتہْامْامرالموذنْانْالْیتوْبہْاوامرْہْ‬ ‫اك ۿہی ۿ وات ۿ یھ ۿ۔ے ۿہك ۿ ٓا ت ۿولوگط وك ۿےسیك ۿ ولعّ ۿوہا ۿہكۿ‬ ‫ع‬ ‫ان ْیخققہ ْاو ْیخقیہ ْام ْتِولو ْن ْ یل ْعثمان ْما ْالْ رضحتۿامثعطۿینغۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿاداطۿہبطۿیکۿاداتیۿ‬ ‫تعلمونْوالْتعلموْنْانكمْمسؤلوْنْقاْلْتعاْیل‪ْ :‬‬ ‫وك ۿمتۿركدجا ایك ۿاوھنطۿےنۿوخد ۿانۿاك ۿاقؽاػ ۿایك ۿجا ۿاوھنطۿےنۿ‬



‫" ‪‬‬



‫‪   ‬‬



‫ ؤدط ۿوك ۿمك ۿدجا ۿاھتہك ۿوہ ۿاداط ۿیک ۿفرف ۿػ وف ۿن ۿركع ۿجاۿ‬



‫‪ْ 2" ‬الثالث ْحصول ْاالْ اوھنطۿےنۿ ؤدطۿوكۿمكۿدجاۿاھتۿہكۿانۿاداطۿںیمۿفیفختۿركعۿ‬ ‫عالمْكانْالْزمْاالذانْانْكانْعیلْوجہْالمعہوْد ْعیلْ جاۿانۿوكۿ تسۿ ٓا واػۿےسۿےہك‪،‬جاۿ ٓا تۿول ۿاریمام وس نیۿرپۿےبۿ‬ ‫عہدْالرساْلۃْفالْینِطعْعنہْاالباْحدْاْثْفیہْیِعدہْ اجےن ۿباےھج ۿارتفاء ۿرك ۿػ۔ے ۿںیہ اوػۿ ےتھجم ۿںیہ ۿہكۿمہ ۿےس ۿجاػۿ‬ ‫رپن ۿن ۿوہ ی اهلل ۿاعتیٰل ۿفو ۿفؽامجا ۿ۔ے‪:‬ان ۿرپ ۿاكط ۿ یھ ۿن ۿدرھوۿ‬ ‫عنْاالْعالمْالساْلفْوْكیفْیظنْھذابعثمنْ ْ‬ ‫ي‬ ‫سجۿاكۿملعۿ۔ںیہ‪،‬ےبۿكشۿاكط‪ٓ ،‬ا ھكن‪،‬دلۿ تۿےسۿ ر اھۿاج ےۿ‬ ‫اگ "انۿرپۿویط ۿ یھۿ وػ ۿركجا ۿرا ےئ ۿہك ۿدہعۿػوانث ۿیک ۿاداطۿ‬ ‫ہبط ۿاارٌبت ۿوا ق ۿاكالط ۿاك ۿافدئہ ۿدع ۿػ ی ۿج ی ۿفوا ۿن ۿوك‬



‫اداتی ۿےس ۿاك ےن ۿےك ۿ ےئ ۿان ۿںیم ۿھچك ۿااس ۿفرصف ۿجاػواۿ‬ ‫رضوػیۿاھتۿہكۿانۿےسۿاكالّۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالمعجمْالکبیدححثۿ۾۽ْالمکؾبۃْالقیصلیۃْبیْوْتْۼ‪۹۸ /۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرانْالکرْیمْۼ‪ /۶‬ۻ‪۸‬‬ ‫‪Page 131 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فانْفیہْتِلیلْالقاْئدْةْالشرْعیۃْوْذلكْانہْریضْاللْ اك ۿافدئہ ۿمت ۿوہاج ے اوػرضحت ۿامثعطۿینغ ۿػیض ۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿ‬



‫تعایل ْعنہْاحدثْاالذانْاالولْلما ْكْثراْلناْسْفماذاْ ےكۿجاػعۿںیمۿیسكۿا یسۿرحتكۿاكۿیوصػۿ یھۿ۔ںیہۿایكۿاجاتكۿہكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫كانْیغیہْھذاْالثاینْانْبیقْعیلْماكانْعلیہْفْعہدْ ہی ۿفو ۿداہتسن ۿافدئہ ۿرشہیع ۿوك ۿمت ۿركجا ۿ۔ے رضحت ۿامثعط ۿینغۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿےنۿفوۿدوػدػاػ ۿجكۿےلیھپۿوہ ےۿولوگطۿیکۿ‬ ‫الرسالۃْوالخالفتنیْیك ْیسمعہْمنْلمْیسمعْاالولْ‬ ‫ف‬ ‫اػالف ۿےك ۿ ےئ ۿاداط ۿاول ۿاك ۿااض ہ ۿ ؽامجا ۿاھت‪،‬فواداط ۿجاین ۿوك ۿدہعۿ‬ ‫كماْتِدْمْعنْالبحرفاْلذیْیزعمْانْعثمنْاحدْثْ‬ ‫ح‬ ‫ٌ‬ ‫ػوانث ۿاوػ ۿدہع ۿاص زصظ ۿیک ۿفرو ۿاكالّ ۿزا زصظ ۿےك ۿ ےئ ۿجات ۿ‬ ‫فیہ ْماقطعہ ْمن ْكو ْنہ ْاعالما ْیِول ْبمالء ْفیہ ْانْ‬ ‫ػےنھكۿںیمۿہكۿنجۿولوگطۿےنۿ الہۿاكالطۿنۿانسۿوہۿہیۿدورساۿاكالطۿ‬ ‫نِ‬ ‫نِ‬ ‫عثم‬ ‫نْغیالسنۃْوْ صْالقاْئدْہْوْ ضْالمصلحۃْ نس ۿركفو ۿدجسم ۿںیم ۿرضوػااجںیئ ۿےگ ۿایك ۿرحو ۿاھت ۿہكۿ‬ ‫ْفكانْمعاذْاللْمحضْمحاْدةْللسنۃْوْمضاْدةْوانْ اریمام وس نیۿامثعط ۿینغۿػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿدورسیۿاداط ۿیکۿ‬ ‫عدیناْعنہ‪،‬فاْدینْاحواْلہْانْالْفاْئدْہْفیہْفیكوْنْعؽثاْ اداتیۿوكۿمتۿركدےت‪،‬فوانۿیکۿاداتیۿےكۿمتۿركےنۿیکۿ تبسۿ‬



‫ف ْالدین ْوالعبث ْكما ْف ْال د ْا ْیہ‪1‬حرام ْو ْیكو ْنْ رضحتۿدواونلػنۿیکۿفرفۿركجاۿاطۿرپاالاّۿاگلجاۿ۔ےۿہكۿاوھنطۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ےنۿوصت ۿدبیل‪،‬افدئہۿرشہیعۿاٹھگجا اوػدینیۿتحلصۿفوػی‬ ‫‪" ‬‬ ‫لغوا"‬



‫نقحہْۼ‪:‬تحرْرْماْتِررانْبحثْبِاْئہْبعدلخصوصْ وػن ۿاانت ۿفو ۿ۔ے ۿہك ۿاجك ۿےب ۿافدئہ ۿاكّ ۿایك اوػ ۿفداہی ۿںیم ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫انعشت ۿرحاّ ۿ۔ے‪،‬اجك ۿوغل ۿلعف ۿوہا‪،‬اوػ ۿقؽ ٓا ط ۿ میظ ۿاط ۿےكۿ‬ ‫االنصاْتْغیْمحرْرْبلْوْقعْمصاْدماْللنصْولْحْرْمۃْ‬ ‫اواصفۿایبطۿركجاۿ۔ے‪،‬وہۿوغلۿےسۿرپزیہۿرك ےتۿںیہ‬ ‫الصحابۃْواالجماْعْائمؾناوْنصوصْفِہاْئناْفكیفْ‬ ‫خلَ ۼ‪:‬ےراػیۿشز ہت ۿوثحبط ۿےسۿہی ۿجات ۿجاحث ۿوہ یئ ۿہك ۿاداطۿ‬ ‫حلْانْیلتقتْالیہْ ْ‬ ‫یعر جْعلیہ‪،‬بلْكیفْ ْی ْ‬ ‫جاین ۿوكات ۿفرفۿدتقمویط ۿوك ۿہبطۿےك ۿ ےی ۿ ومن ۿركاےنۿیکۿ‬ ‫رغ ۿ ۿےس ۿجات ۿػانھك ۿحیح ۿ۔ںیہ ۿہكلب ۿہی ۿ ص‪،‬رح ۿٕت ۿاحصہب ۿاوػۿ‬ ‫ےراػع ۿاہمئ ۿےك ۿاامج ۿف ۿاوػ ۿ وص ۿاہقف ۿء ۿےك ۿيال ۿف ۿو ۿ اصۿدّۿ‬ ‫۔ےۿفواتۿہیۿجاۿتۿنۿامےننۿےكۿاقجفۿ۔ےۿنۿالۿقئۿاافتلۿت‪،‬‬



‫ْالہدْاْیۃْکتابْالصلوةْفصلْوْیکرْہْللمصیلْالمکؾبۃْالعرْبیۃْركایچۿ‪ /۶‬۽‪۶۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرانْالکرْیمْ‪۸ /۷۸‬‬ ‫‪Page 132 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ولْكْن ْالر ْز ْیۃ ْمن ْترك ْنصوص ْمذھبہ ْو ْتشبثْ نكیل ۿ ابۿ یۿفوۿہیۿ۔ےۿہكۿھچكۿولوگطۿےنۿا ےنۿذمہتۿیکۿ وص ۿ‬



‫بذلكْالبحثْوتحملْكْلْمامرْثمْزاْدْفْالشطرْنجْ وھ ۿػ ۿرك ۿذموكػہ ۿجا ۿال ۿمری ۿ دیف ۿوثحبط ۿاك ۿ اہػا ۿایل ۿاوػ ۿےب ۿح دصۿ‬ ‫بغلۃْوْھوْذلكْتقرْیْعْالباْطلْانہْاذنْناْسبْداْخلْ ػںیتمح ۿحؼدا ۿيت ۿںیك ۿرھپ ۿےب ۿی ۿرحتك ۿہی ۿیک ۿہك ۿان ۿرپاجكۿ‬ ‫ رفۿعۿجاۿہ ۿاگلۿدیۿہك ۿذہلاانمۿيتۿہیۿ۔ےۿہكۿاداطۿہبطۿدجسمۿ‬ ‫المسجدلدیْالمنربْولم ْذاكْمعْانْاھلْالمسجدْ‬ ‫ٕ‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ےك ۿادنػ ۿ ؾ ۿےك ۿجا ۿلك ۿ لصت ۿوہ ۿاح ۿالہك ۿان ۿاداط ۿیک ۿرغ ۿ‬ ‫الصییفْا ْحوجْایلْھذا ْاال ْعالم ْمنْاھلْالشتو ْیْ‬ ‫ااكطۿوانیعمۿامطۿ یھۿیلۿاجۿ ےۿفوانۿاداطۿےكۿػجاۿدہ ۿرضوػۿ‬ ‫فان مْیرْوْنْاالمامْباعؼمھنْفؼنصتوْنْوالِیاسْ‬ ‫دنمتۿہصحۿیشلیۿوۿ ریۿوۿینۿنحص ےكۿول ۿںیہۿادنۿػوۿینۿداالطۿےكۿ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫جہ‬ ‫یلْاالقامۃْ لْفانْباْالقامۃْترتْتبْالصقوفْ نْ ول ۿفواامّ ۿوك ۿٕزضؾ ۿرپ ۿاھٹیب ۿدھك ۿرك ۿوخ ۿدۿ ی ۿ ومنۿوہ ۿاج ۿںیئ ۿےگۿ‬



‫االولْفاْالولْقاْلْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایل ْعلیہْوسلمْاتمواْ رض ۿوػت ۿفو ۿجا ۿہؾ ۿی ۿنحص ۿںیم ۿاداط ۿدےنی ۿیک ۿ۔ے ۿجا ۿہك ۿ وول ۿ‬ ‫الصف ْالمِد ْم ْثم ْالذی ْیلیہ ْفما ْكان ْمن ْنِصْ اامّۿوك ۿ۔ںیہۿدےتھ ۿ علطۿوہۿاجۿںیئۿانۿاداطۿوكااقٕتۿرپۿس اۿنۿ‬ ‫فلیْكْن ْف ْالصف ْالمؤ ْخر ْروا ْہ ْاحمد ْ‪1‬ف ْالمسندوْ ركۿجاۿاہجۿنثۿ۔ےۿویكۿہكۿانۿاكبلطمۿفوۿامجۿمتۿےكۿ ےیۿفۿ‬ ‫ذ‬ ‫النساْئیْوابنْحبانْوْخزیمۃْوالضیاْءْكل مْفْصحاْ اگلےنۿاك ۿ۔ےۿاوػ ۿفۿےك ۿ ےیۿ للیۿفۿےسۿدػ ہۿدبۿػ ہۿ‬ ‫ح مْبسند ْصحیح ْعن ْا نسْریضْاللْتعایل ْعنہْ ںیفص ۿلمك ۿرك ۿےن ۿاك ۿمك ۿ۔ے ۿنان ہچ ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ذ‬ ‫وملسۿےنۿفؽۿامۿجاۿےلہپۿ للیۿلمكۿركۿوۿرھپانۿےكۿدعبۿرھپانۿےكۿ‬ ‫ولعمرْیْانْھذہْایضاْكادتْانْتكوْنْسنۃْم جورةْ‬ ‫دعبۿرھپانۿےك ۿدعبۿاوػ وۿیمك ۿوہۿفوارخۿیۿفۿںیمۿوہ"انۿ‬ ‫واللْالمستعانْفناْسبْكوْنْاالقامۃْفْالصفْاالولْ‬ ‫دححث ۿوكاامّۿادمحۿےنۿا ین ۿحادنسم‪،‬اامّۿخسا ۿیئ‪،‬ایضدقمۿیسۿا نۿ‬ ‫بخالْفْاالعالمْبجلوْسْاالمامْفانْاھلْالخار جْ‬ ‫ازہمۿاوػا نۿابحطۿےنۿا ینۿا ینۿاحصۿوۿںیمۿرضحۿتۿا سۿػیضۿ‬ ‫احوْجْالیہْكماْترْی۔ ْ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےس ۿلقۿفؽ ۿامۿجا ۿات ۿولوگطۿےنۿرسۿاكػ ۿیک ۿانۿ‬ ‫ذ‬ ‫وصتۿوك ۿ یھۿرتكۿركدجاۿ۔ےۿفوۿيال ہۿہیۿوہاۿہكۿااقٕتۿفوۿ للیۿ‬ ‫ یۿفۿںیمۿوہۿینۿراۿےیہۿاوػاداطۿہبطۿےكۿجاۿہؾۿواۿےلۿػجاۿدہۿ‬ ‫ اتحۿوۿںیہ‬



‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْعنْا نسْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْعنہْالمکتبْالْسالیمْبیْوتْ‪،۶۸۷ /۸‬سننْالنساْئیْکتابْاالمامۃْالصفْالموْخرْونػۿدمحمۿ‬ ‫اكػۿاخنۿاجتػۿتۿبتكۿركایچۿ‪،۶۸۶ /۶‬مواردْالظمانْبابْماْجاْءْفْالصفْللصلوةْدححثۿ‪۵‬۾‪ْ۸‬المکؾبۃْالسلقیہْ ‪ْ ۶۶۹‬‬ ‫‪1‬‬



‫‪Page 133 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫۽‪:‬عدْةْطلبۃْحاولوا نِصْكلیۃْاالْئمۃ"الْیؤْذنْفْ خلَ ۿ۽‪:‬ھچك ۿا ہبۿاہمئۿدنۿےك ۿانۿہیلك ۿوك ۿہك ۿوك ۿیئۿاداط ۿدجسمۿ‬ ‫المسجد"باْالقامۃْفان اْایضاْیِالْعلیہا" ْاالذان"ْ ںیمۿنۿدیۿاجۿ ےۿہیۿہہكۿركۿفوۿػۿجاۿراۿ ےتۿںیہۿہكۿااقٕتۿوكۿ یھۿفو‬ ‫كماْفْحدیثْبنیْكْلْاذاننیْصلوةْلمنْشاْءْ‪1‬معْان اْ اداطۿاہكۿاجۿجاۿ۔ےۿاسیۿہكۿااحۿدحثۿںیمۿ۔ے"ہؾدواداونطۿےكۿ چیۿ‬ ‫ںیمۿانۿےك ۿ ےیۿامنۿػ ۿ۔ےۿ وۿیڑ انۿراۿ۔ے"احۿالہك ۿااقٕتۿ‬ ‫ف ْالمسجد ْوفاقا‪،‬وجہلوا ْان ْاطالق ْاالذان ْعلیہاْ‬ ‫اكدجسم ۿےك ۿادنػ ۿوہ ۿجا ۿ ی ۿرضوػی ۿ۔ے ۿفو ۿاہقف ۿء ۿاك ۿہی ۿمك ۿیلك ۿ۔ںیہۿ‬ ‫تغلیبْاوْعمومْمجاْز‪،‬قاْلْاالمام ْالعؼینْفْعمدةْ‬ ‫ػاہ‪،‬اوػااقٕتۿیکۿفروۿاداطۿ یھۿدجسمۿںیمۿدیۿاجیتۿ۔ے‪،‬اطۿ‬ ‫الِاریْالمرادْمنْاالذاننیْاالذانْواالقامۃْبطرْیقْ‬ ‫ےبۿراػوطۿوك ۿہیۿ یھۿ۔ںیہۿ ولعّ ۿہك ۿااقٕت ۿرپاداط ۿاك ۿاػالقۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫التغلیبْكاْلعمرْ نْوالِمرْ ن ْوفْالمواھبْاللدنیۃْ خعلصزا ۿ۔ےۿجاروطبػ ۿومعۿّۿاجمۿػ ۿاامّۿینیعۿدمعۿہۿںیمۿفؽ ۿامۿ ےتۿںیہ‬ ‫عن ْامام ْاال ْئمۃ ْابن ْخزیمۃ ْقولہ ْ"اذاننی" ْیریدْ "ادانینۿےسۿرمادۿاداطۿوااقٕتۿ۔ےۿاسیۿہك ۿاباۿركب ۿوۿ رمۿػیضۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫مس‬ ‫االذان ْواالقامۃ ْتغلؼبا ْ قا ْل ْالزرقاین ْالنہ ْشرعاْ اهللۿاعتیٰلۿ ھماۿوكۿ رمۿنۿاہكۿاجۿجاۿ۔ے"ایؾالۿوۿدبعۿںیمۿانۿوكۿ‬ ‫غیاالقامۃْ‪4‬وفْالعؼینْثم ْالمواھبْاوال ْشرتا ك ماْ خعتشت اہك ۿاجۿجا ۿ۔ےوماہت ۿدلۿہین ۿںیم ۿاامّۿاالۿہمئۿا نۿازہمۿ‬ ‫ےسۿادانینۿےسۿرماداداط ۿوااقٕت ۿدوونطۿںیہۿاوػ ۿہیۿخعتشتۿ‬ ‫۔ے ػػاقین ۿںیم ۿ۔ے"رش ۿتعی ۿےك ۿاداط ۿااقٕت ۿےس ۿا گۿ‬ ‫۔ے"ینیع ۿاوػوماہت ۿںیم ۿخعتشت ۿیک ۿفو ۿہیج ۿرك ۿ ےت ۿوہ ۿ ے ۿفؽ ۿامۿ‬



‫فْاالْعالمْ‪5‬قاْلْالزرقاینْ ْ‬



‫جا"ااقٕتۿوكاداطۿانۿ ےیۿہہكۿدجاۿہكۿاكالطۿوہےنۿںیمۿ‬



‫ْصحیحْالبخاریْکتابْاالذانْبابْمابنیْكلْاذاننیْصلوةْلمنْشاْءْدق یمۿبتكۿاخنۿركاۿیچۿ‪ /۶‬ۼ۽‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْعمدْةْالِارْیْشر حْصحیحْالبخاریْکتابْاالذانْبابْمابنیْكلْاذاننیْصلوةْلمنْشاْءْدارالکتبْالعلمیہْبیْوْتْۺ‪ /‬ۼ‪۷۵‬‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْالمواْہبْاللدْنیۃْالبابْالثاینْصلوةْالجمعہْاالذانْلصلوةْالجمعۃْالمکتبْاالْسالیمْبیْوتْ‪۶ /۹‬ۻ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواْہبْاللدْنیۃْصلوةْالجمعہْاالذانْلصلوةْالجمعۃْدارالمعرفۃْبیْوْتْۼ‪۵ /‬۽‪۸‬‬



‫‪4‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪ْ5‬المواْہبْاللدْنیۃْالبابْالثاینْصلوةْالجمعہْاالذانْلصلوةْالجمعہْالمکتبْاالْسالیمْبیوتْ‪۶ /۹‬ۻ‪،۶‬عمدْةْالِاریْشرحْصحیحْالبخاریْ‬



‫کتابْالجمعۃْبابْاالذانْدارالکتبْالعلمیہْبیْوتْۻ‪۸۵۸ /‬‬ ‫‪Page 134 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فالْتغلیبْالنْاالذنْلغۃْاالْعالمْوْفْاالقامۃْاعالمْ دو ۿونط ۿرشجك ۿںیہ" ػػاقین ۿےن ۿفؽامجا"اط ۿدوونط ۿںیمۿ‬ ‫بدخولْوقتْالصلوةْكاْالذانْف وْحِیِۃْاللغوْیۃْفْ خعتشت ۿ۔ںیہ ۿان ۿ ےی ۿو ت ۿےك ۿارابتػ ۿےس ۿاكالط ۿےك ۿ ینع ۿںیمۿ‬ ‫كْل ْمن ما‪1‬وما ْیِا ْل ْف ْتعلیل ْروا ْیۃ ْمرجو ْحۃْ ۔ے اوػااقٕتۿںیمۿدوخلۿوقثۿاكۿاكالطۿوہۿجاۿ۔ےۿفواطۿدوونطۿ‬ ‫ںیمۿماّۿواخ ۿاك ۿفؽقۿ۔ےۿاوػدوونطۿےك ۿ ےیۿاداط ۿاك ۿاػالقۿ‬ ‫مخالف ْللمذھب ْان ْاالقامۃ ْاحد ْاالذاننی ْف وْ‬ ‫ح‬ ‫وغلی ۿ ی ۿ۔ے "اجك ۿرم و ۿو ۿاوػ ۿل ا ۿفل ۿػوا ۿ ث"االاقٓۃ ۿادحۿ‬ ‫كِ ول م"الِلمْاحدْاللساننیْ‪"2‬ولذاْفسرْہْاالمامْ‬ ‫االدانین"ااقٕت ۿدواداونطۿںیمۿےسۿاجكۿ۔ےۿانۿوك ۿ وانۿ‬ ‫النسیفْبانْكْلْواْحدْمن ماذكْرْمعظمْكماْیقسرْ‬ ‫ لیلعۿےكۿ ہلسلۿںیمۿایبطۿایكۿاجۿجاۿ۔ےۿفوۿوہۿااسۿ یۿ۔ےۿ ےسیۿالہۿ‬ ‫ھذابانْكالمن ماْیعرْبْعماْفْالضمی‪،‬المْترْماقدْ ػجاطۿاكلوقمہلۿ۔ےۿا ملقۿادحیۿاناسلنینۿ ملۿدوػجاونطۿںیمۿےسۿ‬ ‫خ‬ ‫منامنْنصوصْال دْاْیۃْوا ْلكاْفْوالزیلیع‪،‬واالْكْمل‪ ْ،‬اجك ۿ۔ے ۿایس ۿ ےی ۿاامّۿ بلی ۿےن ۿانۿیک ۿن ریسۿںیم ۿاہكۿہك ۿاداطۿ‬ ‫والدر‪،‬والبحر‪،‬انْتْكْراراالذانْمشرْوْعْوالْیشرْعْ وااقٕتۿدوونطۿ یۿدركۿ مظعۿںیہۿاسیۿہكۿا ملقۿادحیۿاناسلنینۿ‬ ‫تْكْراراالقامۃ ْالم ْتعلم ْمانصوا ْعلیہ ْف ْالكتبْ یک ۿن ریس ۿیک ۿاج ۿیت ۿ۔ے ۿہك ۿدوونط ۿ ی ۿام ۿیف ۿاریمض ۿوك ۿایبط ۿرك ۿ ےتۿ‬ ‫المذكورْةْجمیعاوْغیْھاْانْاذْان ْالجنبْیعاد‪ْ ،‬والْ ںیہۿاطۿدوونطۿںیمۿاغمۿریۿتۿرپدالۿنثۿركۿےنۿوایلۿفداۿہی‪،‬اكیف‪،‬‬ ‫تعادْاقامتہ‪3‬المْتسمعْایلْماْفْالبحرْعنْالظہییۃْ ػجتہی‪،‬المك‪،‬دػاوػ ۿ رح ۿیک ۿابعػ ۿںیت ۿںیہ ۿہك"اداط ۿیک ۿركاػۿ‬ ‫رشموفۿ۔ےۿااقٕت ۿیک ۿ۔ںیہ"ا۔ںیہۿيت ۿاتكباطۿںیمۿانۿیکۿ‬ ‫لوْجعلْ ْ‬ ‫ہ‬ ‫ٕ‬ ‫ یھ ۿفرص ح ۿ۔ےۿہك"یبنجۿیک ۿاداط ۿد ؾایئ ۿاج ۿ ے ۿاوػااق تۿ‬ ‫۔ںیہ ۿدہؾایئۿاجۿ ےۿ ی" رحارلا ۿقئۿںیمۿریہظ ۿہیۿےسۿ۔ےۿہك‬ ‫"ااراداطۿوكااقٕتۿیکۿفروۿاداۿایكۿ‬



‫ْشرحْالزرْقاینْعیلْالمواْھبْاللدْنیۃْالبابْالثاینْکتابْالجمعۃْیوْمْالجمعۃْدارالمعرفۃْبیْوْتْۼ‪۵ /‬۽‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْفیضْالِدیرْتحتْالحدیثۻ‪۷۶‬ۺْضعْالِلمْعیلْاذنكْدارالکتبْالعلمیہْبیْوتْ‪ /۹‬ۻ‪۸۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪ْ3‬تبینیْالحِاْئقْبابْاالذانْ‪ /۶‬۾‪ْ۷۹‬وبحرالراْئقْبابْاالذانْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪۸ /۶‬ۻ‪،۷‬الہدْایۃْبابْاالذانْ‪۹ /۶‬ۼْوالعناْیۃْعیلْ‬



‫ہا مشْفتحْالِدیرْبابْاالذانْ‪۷۷۵ /۶‬‬



‫‪Page 135 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫االذانْاقامۃْیعیدْاالذانْولوْجعلْاالقامۃْاذاناْالْ فواداطۿدہؾایئۿاجۿ ےۿاوػاارااقٕتۿوكاداطۿیکۿفروۿاہكۿفوۿنۿدہؾاۿ‬ ‫یعیدالنْتْكْراراالذانْمشرْوْعْدونْاالقامۃ‪1‬وفیہْ یئ ۿاج ۿ ے ۿویك ۿہك ۿركاػاداط ۿرشموف ۿ۔ے ۿركاػااقٕت ۿایك ۿفو‬ ‫عن ْالمحیط ْلو ْجعل ْاالذن ْاقامۃ ْال ْیستِبل ْولوْ اابقتسل ۿہلبق ۿرضوػی ۿ۔ںیہ ۿاوػاارااقٕت ۿوكاداط ۿقؽاػدجا ۿفو‬ ‫م اابقتسلۿہلبقۿركع"انۿےك ۿكالوہ ۿ یھۿےنتك ۿسمۿلئ ۿںیہۿنجۿ‬ ‫جعلْاالقامۃْاذاناْیستِبل‪2‬الخ۔ایلْغیْذلكْ نْ‬ ‫ںیمۿاداطۿوااقٕتۿاكۿفؽۿقۿ۔ےۿاطۿيتۿاواۿداتۿاكۿاحۿ ۿہیۿوہاۿ‬ ‫مساْئلْباینوا ْفی ابنیْاالذانْواالقامۃ۔وْباْلجملۃْ‬ ‫ہك ۿاداط ۿےك ۿہلمجۿااكّۿےك ۿااقٕت ۿرپۿفرجاط ۿاك ۿدوعۿیۿوك ۿیئۿ‬ ‫حكامْاالذانْطراْفْاالقامۃْشیئْالْ‬ ‫االْلزامْباْجراْءْا ْ‬ ‫دھجمساػادیمۿ۔ںیہۿركۿاتكۿاہطۿلہجۿرمۿبكۿحؼیۿلكشۿ امیػیۿ۔ے‬ ‫م‬ ‫لك لجہ‬ ‫یتقوہ ْبہ ْ ن ْشم ْرا ْئحۃ ْالعلم‪،‬و ْ ْن ْا ل ْاذاْ خلَ ۿ۾‪:‬اهللۿاعتیٰلۿمہۿوكاوػاتۿوكۿيتۿوك ۿملعۿیک ۿفو‪،‬قیۿ۔ےشخۿدجسمۿ‬ ‫تركبْف والداْءْالعضاْل۔‬ ‫یکۿدواػالاقۿتۿںیہ(ا)ػ نیۿاكوہۿہصحۿ وۿامنۿػۿےكۿ ےیۿوفۿایكۿ‬ ‫نقحہْ۾‪:‬اقول‪:‬وباْللْالتوفیقْاعلمْوْفِناْ‬ ‫اللْتعایلْ ہ ا ۿوہ ۿدجسم ۿےك ۿیقیق ۿ ینع ۿو ی ۿںیہ ۿان ۿاػالق ۿںیم ۿدجسم ۿیک ۿداینۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وایاْكْانْللمسجدْاطالقنیْاحدْھماموْضعْالصلوةْ دںیۿدجسمۿںیمۿدالخۿ۔ںیہۿہكۿداینۿدںیۿاواصۿفۿےكۿمكۿںیمۿںیہ‬



‫منْاالرْضْالموْقوْفۃْل اوْھواالْصلْوْب ذاْالمعینْالْ ےسیۿہك ۿافرا ۿفۿو ۿدحۿود ۿسپۿدجسمۿاك ۿدػواػہۿاوػدویاػںیۿدجسمۿ‬ ‫یدخلْفیہْالؽناْءْفانْالؽناْءْمنْاالوصاْفْكاْالْطرافْ ےس ۿاخػو ۿںیہ ۿایس ۿفرو ۿاداط ۿےك ۿ وبۿرت ۿع‪،‬انیمػ ۿںی‪ ،‬و ۿ ۿ‬



‫اوػ ۿونك ۿںی ۿدح ۿود ۿدجسمجا ۿ و ۿف ۿدجسم ۿ ی ۿںیم ۿویكط ۿن ۿوہط ۿاارۿ‬ ‫فاْلبابْوالجدْار ْخارجْعنْالمسجد۔وكذاْاْلدكۃْ‬ ‫ح‬ ‫امتّ ۿدجسم ث ۿےس ۿلبق ۿیان ۿ ے ۿح(ے ۿفو ۿدجسم ۿےس ۿاخػو ۿںیہ ۿاہ ۿطۿ‬ ‫والمنارْوالحیاْضْواالباروانْكانتْفْحدْودہْبلْفْ‬ ‫دجسمۿلمكۿوہۿاجےنۿےكۿدعبۿااراطۿزوطۿوكۿدجسمۿںیمۿیانجاۿفوۿہیۿ‬ ‫جوفہ ْاذابنیت ْقبل ْتمام ْالمسجدیۃ ْامابعدہ ْفالیجوزْ‬ ‫وفۿوكۿدبانلۿوہا وۿاجۿحؼۿ۔ںیہ وافۿےنۿوفۿیکۿرضوػتۿ‬ ‫تغییْش ْیئْمنْاالوْقافْعنْھیػتہْاالبشرْطْالواقفْ ْ‬



‫ْبحرالراْئقْکتابْالصلوةْبابْاالذانْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪ /۶‬ۼۺ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْبحرالراْئقْکتابْالصلوةْبابْاالذانْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪ /۶‬ۼۺ‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 136 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لحاْجۃْالوقفْوْمصلحتہْفكیفْبالمسجدْفْبراتہْوْ ےك ۿ ےی ۿان ۿیک ۿرشع ۿاگل ۿیئ ۿوہ ۿفواوػ ۿجات ۿ۔ے ۿاوػ ۿدجسم ۿںیم ۿہیۿ‬ ‫حرْیتہْوْتمنعہْمنْحقْعبدوخیْتہ‪،‬فْوقفْالدرْ جانكمم ۿ۔ےۿہك ۿدجسمۿوقحقۿدبعۿےسۿجا ۿہیلك ۿ ٓا ػاد ۿوہۿیتۿ۔ے‬ ‫منْاحْكامْالمسجدلوْبین ْفوْقہْبؼتاْالمامْالْیضرْ دػر اتػ ۿےك ۿاتكت ۿاول ۿف ۿجات ۿااكّ ۿادجسمل ۿںیم ۿ۔ے‪":‬اارۿ‬ ‫النہْمنْالمصاْلحْاماْلوْتمتْالمسجدیۃْثمْارادْالؽناْ‬



‫ءْمنعْولوْقاْلْعنیتْذلكْلمْیصدْقْتاْتارْخانیۃْ‬ ‫فاذاْكانْھذاْفْالواقفْفكیفْبغیْہْفیجبْھدمہْولوْ‬



‫عیلْجدارالمسجدْ‪،1‬اھْ‬



‫واالخراالرضْمعْالؽناْءْوھواالْصلْمعْالوصفْفاْ‬



‫لبنیانْكاْلجدارانْوالبنیانْداْخلْب ذاْالمعینْفیہْوْ‬ ‫عیلْاالولْقولہْتعایل"‬



‫‪‬‬



‫ْ‬



‫"‪ْ 2‬اخرجہ ْاال ْئمۃ ْاحمدوالد ْاریم ْوْ‬



‫ْ‬



‫دجسمۿےك ۿاورپاامّۿدجسمۿےك ۿ ےیۿرمك ۿہۿیانۿجا ۿفوۿرحو ۿ۔ںیہۿہك ۿہیۿ‬ ‫ اصج ۿدجسمۿںیمۿ۔ےۿنكیلۿدجسمۿلمكۿوہ یئۿفوۿدجسمۿیکۿ تھۿرپۿ‬



‫عنمۿایكۿاجۿاگیۿاارۿ ہۿہیۿےہكۿہكۿریمۿیۿتیۿےلہپۿ یۿرمكۿہۿیانےنۿیکۿ‬ ‫ج ی‪،‬انۿیک ۿ دصقیۿنۿیک ۿاجۿ ےۿ ی "جا ۿجاػ ۿاخہینۿںیمۿ۔ے"‬ ‫ٌت ۿوخۿد ۿوافۿاك ۿہیۿاحۿلۿ۔ےۿفوۿدورسعۿاك ۿایك ا یسۿریمعتۿوگۿ‬ ‫دجسمۿیکۿدویاػۿرپۿوہانۿوكۿ یھۿدد ۿدتانۿراۿےیہ"‬ ‫(ت)ان ۿاػالق ۿںیم ۿػ نی ۿعم ۿدایندوط ۿےك ۿدجسم ۿ۔ے‪،‬فوۿ‬ ‫دػواػع ۿاوػدویاػںی ۿيت ۿدجسم ۿںیم ۿدالخ ۿںیہ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےكۿ‬ ‫فؽامط ۿاامنۿخہمؽ ۿسميڈاهللۿ نۿا نۿجاهللۿ(دجسمںیۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫الرتمذی ْوْحسنہْوابنْما ْجہْوابنْخزیمۃْوابنْ رپاامیطۿالےنۿواےلۿریمعتۿرك ےتۿںیہ)ںیمۿو یۿرمادۿ۔ے اامّۿ‬ ‫ذ‬ ‫ادمح‪،‬داػیمۿاوػ ۿرتذمیۿےنۿانۿوك ۿ ِؼجیۿایك‪،‬اوػ ۿرتذمیۿےنۿ‬ ‫حبان ْوالحا ْكم‪،‬وصححہ ْعن ْایب ْسعید ْالْخدریْ‬ ‫نسحۿاہك ا نۿام ہ‪،‬ا نۿازہم‪،‬ا نۿابحطۿاوػاحمك ۿےنۿانۿیکۿ‬ ‫ْتعایلْ‬ ‫ْتعایلْعنہْقاْلْقالْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬ ‫ریضْالل ٰ‬ ‫حیحصتۿیک ۿػواحثۿاباۿدیعسۿيڈػیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫علیہْوسلمْاذارأیتمْالرجلْیعتادْالمسجدْ ْ‬ ‫ػوسلۿاهللۿ یل اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجا‪ٌ":‬تۿ مۿیسكۿ‬ ‫ٓا دیمۿوكۿدوھكۿہكۿدجسمۿیکۿاحرضیۿانۿیکۿمادتۿ نۿیكچۿ۔ےۿفو‬



‫‪1‬‬ ‫ْالدرا لمختارْکتابْالوقفْعبطمۿَٔصزاۿیئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرانْ۾‪ /‬۽‪۶‬‬ ‫‪Page 137 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1‬‬ ‫ْتعایلْ‬ ‫فاْش دواْلہْباْالْیمانْ قالْالل ٰ‬



‫‪‬‬



‫انۿےكۿاامیطۿیکۿوگا یۿدو اهللۿاعتیٰلۿفؽامجاۿ۔ےۿدجسمۿفوۿو یۿ ٓا جادۿ‬ ‫‪2‬فعمارت ا‬



‫باْلصلوةْفی اْلولمْیْكْنْثمْبناْءْكاْلمسجدْالحرامْفْ‬



‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْفماْكانْاالْ‬ ‫زمنْرسولْاللْصیلْ‬ ‫ٰ‬



‫رك ےت ۿںیہ ۿ واهلل ۿاعتیٰل ۿاوػ ۿویّ ۿ ٓا رخت ۿرپاامیط ۿال ے "دجسمۿ‬ ‫یک ۿ ٓا جادی ۿفو ۿامنػ ۿیڑ یشغ ۿےس ۿ۔ے ۿاار ہ ۿواہط ۿوكیئ ۿدجسم ۿیکۿ‬ ‫امعػتۿنۿوہ اسیۿوضحػۿ یل اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿػامےنۿ‬



‫ںیمۿدجسمۿرحاّۿاك ۿاحلۿاھتۿہك ۿوہۿہبعك ۿےك ۿارد ۿیک ۿػ نیۿج یۿ وۿ‬ ‫ارضاْحولْالكعبۃْمخالْةْللطواْف۔وْعیلْاالْخرْقولہْ‬ ‫روافۿےكۿ ےئۿاخیلۿ وھػیۿوہیئۿج ی اوػانۿدورسعۿٕعسیۿ‬ ‫"‪ْ ،3‬فماْ‬ ‫عزوجلْ"‬ ‫بی‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫رپ ۿ ی ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاك ۿہی ۿ ؽامط ۿ۔ے‪ْ :‬ل دمت ْصوا ع ْو عْ‬ ‫ال دْمْاالْللؽناْء۔ ْ‬ ‫(فواہتبلۿوہیدواصنػی)ےكۿرواعمۿاوػۿابعۿدتۿاخےنۿدد ۿد حشغۿ‬ ‫بلْالطالقْالثاْلثْیشملْالقناءْول ذاْجاْزْللمعتكفْ اجۿ ےتۿاوػۿینبۿوہۿیئۿامعػۿتۿ یۿدد ۿیئۿاجۿیتۿ۔ے‬ ‫دخولہْوالْیعدْبہْاالمعتكقا ْفْالمسجدْفْالبداْئعْ (و)اوػ ۿدجسم ۿاك ۿاجك ۿشیتا ۿاػالق ۿ یھۿ۔ے ۿان ۿاػالق ۿرپ ۿنحص ۿاكۿ‬ ‫ثمْردْالمحتارْلوصعدْایْالمعتكفْالمنارةْلمْیقسدْ ہصح ۿ یھ ۿوا ل ۿوہ ۿجا ۿایس ۿ ےی ۿفو ۿفكتعم ۿوكان ۿںیم ۿاججا ۿاجحؼۿ‬ ‫۔ے ۿاوػان ۿےك ۿدعب ۿ یھ ۿوہ ۿفكتعم ۿ ی ۿػہات ۿ۔ے ۿدب ۿاع ۿاوػ ۿوایمۿ‬ ‫بالْخالْفْ ْ‬ ‫ںیمۿ۔ے‪:‬فكتعم ۿاےسیۿانمػہۿرپۿھڑھۿاتك ۿ۔ےۿسجۿاك ۿدػوا ۿػہۿ‬



‫دجسمۿےسۿاخػوۿ‬



‫‪ْ1‬جا معْالرتْمذیْابوابْاالْیمانْبابْماْجاْءْفْحرْمۃْالصلوةْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪/۷‬ۻ۽‪،‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْایبْسعیدْالخدریْالمکتبْ‬ ‫االْسالیمْبیْوْتْ‪ /۸‬۽ۻ‪،‬المستدركْللحا کمْکتابْالصلوةْدارالقکرْبیوتْ‪،۷۶۷،۷۶۸ /۶‬مواردْالظمانْبابْالجلوْسْفْالمسجدللخی‬



‫دححث ‪ ۸۶۵‬المکؾبۃْالسلقیۃْ ۾۾‪،‬صحیحْا بنْخزیمہْبابْالشہاْدةْبا الْیمانْلعمارالمسجدْدححثۿ‪۵۷‬ۺ‪ْ۶‬المکتبْاالْسالیمْبیوتْ‪ /۷‬۾ۼ‪ْ ۸‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرانْالکریمْ۾‪ /‬۽‪۶‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْالِرانْالکریمْ‪۹۵/ ۷۷‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 138 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وا نْكان ْباب ا ْخارج ْالمسجدالن امنہ ْالنہ ْیمنعْ وہ ۿویك ۿہك ۿوہ ۿدجسم ۿںیم ۿامشػ ۿوہ ۿجا ۿ۔ے ۿاوػ ۿواہ ۿط ۿجصسات ۿو ۿجا ۿاخنۿ‬ ‫فی امنْكْلْماْیمنعْفیہْمنْالبولْوْنحوْہْفاْشبہْ عنمۿ۔ے‪،‬فوۿوہۿ یھۿدجسمۿےك ۿاجكۿوك ۿن ۿیک ۿفروۿوہا"ایس ۿ ےیۿ‬



‫زاویۃْمنْزواْیاْالمسجدْ‪1‬۔وعنْھذاْتسمعْالناْسْ ول ۿیسك ۿدجسمۿےك ۿانمػہۿےسۿوہۿےنۿواۿیلۿاداطۿوك ۿنسۿركۿےتہكۿ‬ ‫م ںیہ ۿہك ۿلالۿط ۿدجسم ۿںیمۿاداط ۿوہ یئۿاح ۿالہك ۿانمػہۿفو ۿدجسم ۿےسۿ‬ ‫یِولو ْن ْقد ْاذن ْف ْالمسجد ْاذا ْسمعوا ْاالذان ْ نْ‬ ‫اخػو ۿیان ۿ۔ے ۿاوػ ۿوچ ۿہك ۿہی ۿاحػوہ ۿرعت ۿو ۿمجع ۿںیم ۿوا ۿع ۿو ۿداعۿ‬ ‫منارتہ ْمثالوان ْكانت ْواقعۃ ْخارج ْالمسجدو ْھذاْ‬ ‫۔ےۿہكۿاداطۿانمػہۿوكۿنسۿركۿوكۿیئۿ۔ںیہۿاتہكۿہكۿ ولۿدجسمۿےكۿجاۿہؾ‬ ‫محاورةْساْئغۃْشاْئعۃْعرْباوْعجما۔والْیِولْاحدْ‬ ‫اداطۿوہ یئ اوػۿو یۿ ینعۿرضحۿتۿدبعۿاهللۿ نۿوعسمدۿػیضۿاهللۿ‬ ‫ع‬ ‫قومواْفِدْاذنْخارجْالمسجد‪،‬و یلْھذانظاْئرْقولْ اعتیٰلۿمز ۿےكۿانۿاػوادۿےكۿ یھۿںیہۿ واتۿےنۿفؽۿامۿجاۿاھت"سجۿ‬ ‫ابنْمسعوْدْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْعنہْانْمنْسننْال دیْ دجسم ۿںیم ۿاداط ۿوہ ۿیت ۿوہ ۿواہ ۿط ۿامن ۿػ ۿیڑ ان ۿوصت ۿفدی ۿ۔ے"‬ ‫‪2‬‬ ‫الصلوةْفْالمسجدْالذیْیؤْذنْفیہْرواْہْمسلم ۔ْ (ملسم) اوػاہقفۿءۿركاّۿےكۿانۿوقلۿاك یھۿو یۿبلطمۿ۔ےۿہك‬ ‫وقولْالقِ اءْكْرْہْخرْوجْمنْلمْیصلْمنْمسجدْ "دجسمۿںیمۿاداط وہۿیكچ ۿوہۿفوۿامجۿمتۿںیمۿرشجكۿوہۿ ےۿریغۿ‬ ‫اذنْفیہْ‪3‬۔اذاْعلمتْھذاْفاْعلمْانْاالذانْانماْیْكْرْہْ دجسمۿےسۿجاۿہؾاججاركۿوہۿ۔ے"‬ ‫فْاصلْالمسجدالْفْوصقہْوالْتبعہْوانْشئتْقلتْ انۿلیصفتۿےكۿدعبہیۿاج انۿراۿےیہۿہكۿاداطۿا ۿدجسمۿںیمۿركۿ‬



‫یْكْرہ ْف ْالمسجد ْبالمعین ْاالول ْدون ْالثانینی ْأالْ‬



‫وہ ۿ۔ے ۿوفۿدجسمۿںیم ۿ۔ںیہ اوػ ۿعبتۿدجسمۿںیمۿ یھ ۿ۔ںیہ ۿانۿ‬



‫یک ۿریبعت ۿویط ۿ یھ ۿیک ۿاج ۿیت ۿ۔ے ۿاداط ۿدجسم ۿجا ۿا ینع ۿاالول ۿںیمۿ‬ ‫تریْایلْماقدْتلوْناْعلیكْمنْنصوصْاالْئمۃْكیفْ‬ ‫رك ۿوہۿ۔ےۿ ینعۿجاینۿاوػۿجاۿنثۿںیمۿ۔ںیہ اہمئۿیک ۿ وص ۿےسۿ‬ ‫ن واْعنْاالذانْفْالمْسجدْدونْالمئذنۃْوْفناْءْہْ‬ ‫ یھۿو یۿػاۿہؾۿ۔ےۿہكۿاخۿ ۿدجسمۿےكۿادنػۿركۿوہۿ۔ےۿانمػہۿنحصۿ‬ ‫والحدودْبمرایْمنكْحدیثْاالذانْعیلْبابْ ْ‬ ‫اوػدحۿود ۿںیمۿ۔ںیہ دححث ۿوا ۿحث ۿ نۿحؼجڈ ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫مز ۿاك یھۿدافۿدۿ۔ے"اكطۿ‬



‫ْردْالمحتارْکتابْالصوْمْبابْاالعتكاْفْداراحیاْءْالرتاْثْالعرایبْبیْوتْ‪۶۸۷ /۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْالمساْجدْبابْصلوةْالجماعۃْوْبیانْالتشدیدْفْالتخلفْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۷۸۷ /۶‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْالدْرالمختارْکتابْالصلوةْبابْادراكْالقرْیضۃْعبطمۿَٔصزاۿیئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾۾‬ ‫‪2‬‬



‫‪Page 139 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المسجد‪،‬واخر جْابوالشیخْفْكتابْاالذانْعنْعبدْ االذانْعیلْبابْالمسجد"(اداط ۿدجسم ۿےك ۿدػواػہ ۿرپ ۿوہ ۿیتۿ‬



‫ْتعایلْعنہْقاْلْرأیتْ ج ی) ابااخیشلۿےنۿاتكتۿاالداطۿںیمۿرضحۿتۿدبعۿاهللۿ نۿػجڈۿ‬ ‫اللْابنْزیدْاالنصاریْریضْالل ٰ‬ ‫فیماْیرْیْالناْئمْكانْرجالْعلیہْثوْبانْاخضرْانْعیلْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحث ۿیک ۿہك"ںیمۿےنۿوخات ۿںیمۿ‬ ‫سورالمسجدیِول ْالل ْا كربالل ْا كرب ْاربعا ْ‪ ْ1‬داھكی ۿہك ۿاجك ۿصخش ۿہؾا ۿ و ۿػا ۿےنہپ ۿوہ ۿےن ۿدجسم ۿیک ۿ تھ ۿرپ ۿڑھكاۿ‬ ‫وہاۿاهللۿاربکاهللۿاربکۿہہكۿػاہۿاھت"دورسۿیۿدححثۿںیمۿا۔ںیہۿےسۿ‬ ‫الحدیث ْوف ْاخر ْی ْعنہ ْرأیت ْرجال ْعلیہ ْثو ْبانْ‬ ‫۔ےۿہك"ںیمۿےنۿوخاتۿںیمؓۿاجكۿصخشۿوكۿہؾاۿ وۿػاۿےنہپۿوہۿ ےۿ‬ ‫اخْضرانْوانابنیْالنو ْمْوالیِظان ْفِام ْعیل ْسطحْ‬ ‫دجسم ۿیک ۿ تھ ۿرپ ۿاكونط ۿںیم ۿاخلتزا ۿط ۿد حشغ ۿوہ ے ۿڑھكا ۿداھكی ۿ وۿ‬ ‫المسجدْفجعلْاصبعیہْفْاذنیہْوْناْدیْ‪2‬الحدیث۔ْ‬ ‫ح‬ ‫ہہك ۿػاہ ۿاھت"(ادحل ث)ادلخ ۿیک ۿابعػت ۿمہ ۿےلہپ ۿلق ۿركا ےۿ‬ ‫سط‬ ‫مح‬ ‫خ‬ ‫وتِدْمْقولْالمدْ لْانْ لْاالذانْالمناراوْ ْحْ ںیہ ۿہك"اداط ۿانمػہۿرپۿجا ۿحطس ۿدجسم ۿرپۿجا ۿانۿےك ۿدػواػ ۿہۿرپۿوہجاۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫المسجد ْاوبابہ ْ وبماقر ْرناولل ْالحمد ْتبنیتْ راےیہ "اط ۿابعػ ۿفوط ۿےسۿ دنۿوفا ۿدئ ۿاحۿ‬ ‫فوائد‪،‬االویل ْیجو ْز ْاالذان ْالدكۃ ْوالمنارة ْوشقیْ وبۿرتۿعۿرپ‪،‬انمػہۿرپ‪،‬ونكۿںیۿیکۿیڈنریۿرپ‪ ،‬وۿ ۿیکۿرگكۿیۿرپ‪،‬اارۿ‬ ‫الؽئرْوْحرْیمْالحوْضْوانْكانتْھذْہْاالشیاْءْداخلْ ہ ۿہی ۿزںی ۿدجسم ۿےك ۿادن ۿػ ۿ ی ۿوہط ۿاج ۿحؼ ۿ۔ے ۿٌت ۿہك ۿجاین ۿےنۿ‬



‫ۿوہۿ ے(‪)۶‬اداطۿ‬



‫المسجدْاذاْكانْالباینْبناْھاقبلْتمامْالمسجدیۃْالنْ انۿیکۿیاندجسمۿےسۿےلہپۿیکۿوہۿو ہۿانۿیکۿہیۿ۔ےۿوہۿاادتاءۿےسۿ یۿ‬ ‫ٕ‬ ‫ذلكْیبیقْمْسْتؿینْوالْتشملہْالمسجدیۃْفیجوزْلہْ دجسمۿےسۿ سصصسیۿںیہۿفوۿجاینۿاطۿولطمۿہبۿزوطۿوكۿیانۿاتكۿ۔ےاوػۿ‬ ‫ول ۿانۿوكایسۿرغ ۿےسۿاامعتسلۿركۿ وكشغۿںیہ‪،‬اےسیۿ یۿوكۿیئۿ‬ ‫انْیؽْینْوللناسْانْیستعملوھاْكماْاذاْاعدْفیہْموضعاْ‬ ‫ح‬ ‫ہگجۿ وۿاخۿ ۿدجسمۿںیمۿامتّۿدجسم ثۿےسۿلبقۿ یۿووضۿےكۿ ےیۿ‬ ‫للوضوءْوكذاْاذا كنتْبْئراوحوضْمثالْفْفناءْالمسجدْ ْ‬ ‫اخۿ ۿركدیۿ یئۿوہ ہیۿویطۿ یھۿنكممۿ۔ےۿہكۿدجسمۿےكۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْکزنْالعماْلْبحوالہْایبْا لشیخْدححث‪ْ۷۸۶۹۷‬موسسۃْالرساْلہْبیْوتْ۽‪۸۸۶/‬‬ ‫‪ْ2‬کزنْالعماْلْبحوالہْایبْا لشیخْدححث ‪ْ۷۸۶۹۸‬موسسۃْالرساْلہْبیْوتْ۽‪ْ ۸۸۶/‬‬



‫ْ‬



‫ْالمدْخلْفصلْفْالنہیْعنْاالذانْفْالمسجدْدارالکتابْالعرْیبْبیْوتْ‪۶ /۷‬ۺ‪۷‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 140 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فزید ْالمسجدواحا ْط ْب ا ْكْؽئر ْزمزم ْف ْالمسجدْ نحصۿںیمۿوكۿیئۿ وۿ ۿاھتۿونكاۿطۿاھتدجسمۿںیمۿفوۿ عیۿوہۿیئۿجادجسمۿ‬ ‫الحرام ْفان ْكون ا ْاذذاك ْقبل ْالمسجدیۃ ْابنی ْوْ اكۿااح ۿػ ۿایك ۿہ اۿ ےسیۿػٔؽّۿرشۿفی ۿاكۿونكا ۿطۿہكۿاتۿفوۿاخ ۿ ۿدجسمۿ‬ ‫اظہرامابعدْتمامْالمسجدیۃْفالْیجوْزْفْارضْاصلْ رحاّۿرشفیۿںیمۿ۔ےۿٌت ۿہك ۿانۿاك ۿانۿہگجۿدجسمۿرحاّۿےسۿ‬ ‫لبقۿوہجاجالك ۿػاہؾ ۿ۔ے‪،‬اہطۿدجسمۿامتّۿوہۿےنۿےك ۿدعبۿا ۿ‬ ‫المسجدْاحدْاثْدكۃْوالمنارةْوالبئرْوالْحوْضْكماْ‬ ‫ح‬ ‫دجسمۿںیمۿنۿ وبۿرتۿہۿیانجاۿاجۿ ؼۿ۔ےۿنۿانمػہۿنۿونكاۿطۿنۿ و ۿاسیۿ‬ ‫قدْمناْعنْالدر‪1‬منْمنعْبناْءْفوْقْجدارْالْمْسجدْاوْ‬ ‫ہكۿمہۿدػۿر اتػۿےسۿلقۿركا ےۿہك"امتّۿدجسمحثۿےكۿدعبۿدویاػۿ‬ ‫سطْحہ ْفكیفْارضہ ْھذاما ْنصْعلیہ ْعلماؤناْانہ ْالْ‬ ‫جا ۿ تھۿرپۿوك ۿیئۿاوػ ۿامعػ ۿت ۿعنمۿ۔ے"ےراػعۿءاملۿءۿےنۿانۿ‬ ‫حشط‬ ‫یحقرفْالمسجدْبئرْماْءْولوْكانتْالؽئرْقدیمۃْترتكْ جات ۿرپ ۿ ش ۿیک ۿ۔ے ۿہك"دجسم ۿںیم ۿونكاط ۿ۔ںیہ ۿوھكدا ۿاجۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫كْؽئر ْزمزم ْ اھ ْخانیۃ ْو ْھندیۃ ْوغی ْھماو ْتمامْ اتك‪،‬رپاجا ۿوہ ۿفو ۿجات ۿػہ ۿاتك ۿ۔ے ۿاسی ۿػٔؽّ ۿاك ۿونكاط ۿاخہین‪،‬دنہہیۿ‬ ‫تحِیق ْالمسا ْلۃ ْف ْجد ْالممتار ْتعلیِا ْتنا ْعیل ْردْ ومریہۿایكس ۿ رػیۿقیقحتۿےراػیۿاتكت يڈااتمملػاحۿ)ہیۿدػر اتػۿ‬ ‫المحتار ْو ْقا ْل ْف ْاال ْشبا ْہ ْوالنظا ْئر ْمن ْاحْكامْ ووایمۿںیمۿ۔ےۿاابشہۿو ۿاظنحؼ ۿےك ۿجات ۿااكّۿادجسملۿںیمۿ۔ے"‬



‫المسجدْتْكْرْہْالمضمضۃْوالوْضوءْفیہْاالْانْیكوْنْ دجسمۿںیمۿیلكۿومریۿہۿعنمۿ۔ےۿاہۿطۿوكۿیئۿہگجۿےلہپۿ یۿےسۿاطۿاومػۿ‬ ‫ثمہْموضْعْاعدلذْلكْالیصیلْفیہْاوْفْاناْءْ‪ْ3‬اھْوْنحوہْ ےكۿ ےیۿقۿػۿوہۿفواوػۿجاۿتۿ۔ے"ااسۿ یۿدػر اتػۿںیمۿ۔ے اامّۿ‬ ‫وایمۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےنۿفنصمۿےكۿوقلۿاالامۿامدذۿكلۿرپ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْقولہ"االْ‬ ‫ف ْالدر۔قال ْالشایم ْرحمۃ ْالل ٰ‬ ‫ف‬ ‫ؽامجا‪":‬ہیۿارمۿ وػۿبلطۿ۔ےۿہكۿوافۿیکۿفرفۿےسۿاطۿاومػۿ‬ ‫فیماْاعدلذلك"انظرھلْیشرتطْ ْ‬ ‫ےكۿ ےیۿہگجۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالدْرالمختارْکتابْالوقفْعبطمۿَٔصزاۿیئۿدیلہۿ‪ /۶‬۾ۼ‪۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْفتاویْقاْضیخاْںْفصلْفْالمسجدْونلكبوػۿونھکلۿ‪،۸۶ /۶‬خالصۃْالقتاویْکتابْالصلوةْا لقصلْالساْدسْوالعشرْوْنْفْالمسجدْہبتكمۿہیبیبحۿ‬



‫وكۿہٹئۿ‪ /۶‬ۼ‪۷۷‬‬



‫ْ‬



‫ْاالشباْہْوالنظاْئرالقنْالثاْلثْالِولْفْاحكامْالمسجدْادارةْالِْْرانْركایچۿ‪۷۸۵ /۷‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 141 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اعدادْذلكْمنْالواقفْامْال‪ْ 1‬وكؾبت ْفْجدْالممتارْ قۿػۿركۿجاۿرشۿعۿ۔ےۿجا۔ںیہ"ںیمۿےنۿيڈۿااتمملػۿںیمۿانۿرپۿاھكل ۿ‬



‫اقول‪:‬نعمْوشیئْاخرفوقْذلكْوھوانْیكوْنْاالْعدادْ ہیۿرشعۿفوۿرضۿوػۿیۿ۔ےۿ یۿہیۿ یھۿرضۿوػیۿ۔ےۿہكۿوافۿدجسمۿ‬ ‫قبلْتمامْالمسجدیۃْفانْبعدْہْلؼسْلہْوالْلغیْہْ لمكۿوہۿےنۿےسۿےلہپۿاطۿاومػۿےكۿ ےیۿہیۿ ںیہگۿ نیعتۿركۿعۿ‬ ‫تعرْیضہْللمستِذراْتْوالْفعلْشیئْیخلْبحرْمتہْ‬ ‫اخذتہْمماْیاْیتْفْالوْقفْمنْالواقفْلوْبینْفوقْسطحْ‬



‫س ْكینْاالمامْ‪2‬اھْثم ْف ْاحداث ا ْفْ‬ ‫المسجد ْبؼتا ْل ْ‬



‫دجسم ۿلمك ۿوہ ۿےن ۿےك ۿدعب ۿن ۿواف ۿوكان ۿ نیع ۿاك ۿاایتخػ ۿ۔ے ۿنۿ‬



‫یسكۿاوػۿوكۿہكۿانۿروػتۿںیمۿدجسمۿوكدنگ یۿےكۿ ےیۿشیپۿركۿ‬ ‫جا ۿ۔ے ںیمۿےنۿانۿاك ۿا ابنتۿعۿاتكت ۿاولفۿیک ۿانۿابعػ ۿتۿ‬ ‫ےسۿایك ۿہك"وافۿ یھۿدجسمۿےك ۿاورپاامّۿےك ۿػےنۿےك ۿ ےیۿ‬



‫ن‬ ‫المسجد ْبعد ْما ْصار ْمسجداموا ع ْاخری ْفان اْ وكیئ ۿ رھ ۿ۔ںیہ ۿیان ۿاتك"دجسم ۿلمك ۿوہ ۿےن ۿےك ۿدعب ۿان ۿںیم ۿاطۿ‬ ‫ٌ‬ ‫تشْغْلْموْضعْالصلوةْوْتِطعْالصقوْفْوقدْقاْلْصیلْ اومػ ۿےك ۿ ےی ۿہگج ۿاك ےن ۿںیم ۿدورس ۿی ۿحاب زصظ ۿ یھ ۿںیہ ۿٕزالۿ‬



‫اللْتعایل ْعلیہْوسلمْمنْوصلْصقاْوصلہْاللْوْمنْ انۿیکۿو ہۿےسۿامنۿػۿیکۿہگجۿاجۿ ےۿ یۿاوػانۿیکۿو ہۿےسۿفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫قطعْصقاقطعہْاللْ۔رواْہْاحمدوابوْداؤد‪ْ3‬والنساْئیْ عطقن ۿوہ ۿیت ۿ۔ےۿہك ۿدححث ۿرشفی ۿںیم ۿ۔ے"سج ۿےنۿ‬ ‫وابنْخزیمہْوا ْلحاْكمْبسندْصحیحْعنْابنْعمرْ ںیفص ۿٓال ۿںیئ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاےس ۿا ین ۿػًمت ۿےس ۿٓال ۿ ے ۿاگ ۿاوػسجۿ‬ ‫ریضْاللْتعایلْعن ماقاْلْالعالمۃْالِارْیْفْالمرقاْةْ ْ ےنۿںیفصۿ عطۿںیك ۿاهللۿاعتیٰلۿاےسۿػًمت ۿےسۿدوػ ۿرك ۿ اگۿ"‬ ‫ٰ‬ ‫(ادمح‪،‬اباۿداود‪،‬ا نۿازہم‪،‬اوػاحمك ۿےنۿدبعۿاهللۿ نۿ رمۿػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿہبۿ دنۿحیحۿػواۿحثۿیک)ٓالۿیلعۿاقػۿیۿػًمۃۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿےن‬



‫‪1‬‬



‫ْردْالمحتارْکتابْالصلوةْبابْماْیقسدْالصلوةْداراحیاْءْالرتاْثْالعرْیبْبیْوتْ‪۹۹۹ /۶‬‬ ‫‪ْ2‬جدْالممتا رْکتابْالصلوةْبابْماْیقسدْالصلوةْالمجمعْاالْسالیمْامظعۿنؼھۿدنہۿ‪ /۶‬ۻ‪ْ ۸۶‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ3‬سننْایبْدوادْکتابْالصلوةْبابْتسوْیۃْالصقوفْ ٓا اتفتۿماۿملۿرپۿسیۿالۿوہػۿ‪/۶‬ۼ۾‪،‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعْنْا بنْعمرالمکتبْاالسالیمْ‬



‫بیوتْ‪ /۷‬۽۾‪،‬المستدْركْللحاْکمْکتابْالصلوةْدارالقکرْبیْوتْ‪۷۶۸ /۶‬‬ ‫‪Page 142 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(منْقطعہ)ایْباْلغؼبۃْاوْبعدْمْالسداوبوْضعْشیئْ رماق ۿہ ۿںیم"ہعطق"اكبلطم ۿہی ۿ رحریفؽ ۿام ۿجا ۿہك ۿف ۿےسۿ‬ ‫مانع‪1‬وقدْنیھْالعلماْءْعنْغرسْالشجرفْالمسجدْ زاحثۿوہۿركۿجاۿفۿںیم الۿینعیۿاكّۿركۿےكۿجاۿوك ۿیئۿزۿ چیۿفۿ‬ ‫وعللوہ ْبانہ ْیشغل ْمْكان ْالصلوة ْكما ْف ْالخانیۃ ْوْ ںیمۿػھك ۿرك وفۿےك ۿےنلمۿےسۿام عۿوہۿءاملۿ ےۿركاّۿےن‪،‬‬ ‫ھ‬ ‫دجسمںیمۿدػٌتۿاگلےنۿےسۿعنمۿایكۿہكۿوہۿامنۿػۿیکۿہگجۿ ھضؾۿعۿاگۿ‬ ‫خزانۃ ْالمقتنی ْوال ندیۃ ْو ْغی ْھاواما ْاباحتہْ‬ ‫لمم‬ ‫ز‬ ‫ص‬ ‫ااسۿ یۿاخہینۿازاجۃۿا ظ ۿومریۿےراںیمۿاھكل ۿ۔ےۿاوػ ۿدجسم ۿںیمۿ‬ ‫لتِلیلْالزنْاذاْكانتْاالرضْنزةْالْیستِراساْطؼن اْ‬ ‫یمنۿوہۿفواےسۿمكۿرك ۿےنۿےكۿ ےیۿدػٌتۿاگلجاۿاجۿحؼۿ۔ےۿہك ۿہیۿہبۿ‬ ‫فللضر ْور ْة ْوالضرورا ْت ْتؽیح ْالمحظورا ْت ْقا ْل ْفْ‬ ‫رضوػت ۿ۔ےۿاوػ ۿرضوػںیتۿفوۿ ونمۿماۿت ۿوك ۿاجۿحؼ ۿركد یتۿںیہۿ‬ ‫البحرفیغرس ْلیجذب ْعروق ْاال ْشجار ْذلك ْالزنْ رحارلاقئ ۿںیم ۿ۔ے‪":‬دجسم ۿےك ۿ م ۿفؽ ۿن ۿرپدػٌت ۿاگل ۿ وكشغ ۿںیہۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫فحینئذْیجوز‪،‬واالْفال ومثلہْفْالظہیْیۃْوالبزاْزیۃْ ہك ۿان ۿیک ۿیڑںی ۿرت ۿی ۿوچ ۿن ۿ۔ںی ۿوػن ۿدػ ۿٌت ۿاگلجا ۿاج ۿحؼۿ‬ ‫وْغیْھماْقاْلْفْمنحۃْالخالق‪:‬وفْقولہ"االْفال"ْدلیلْ ۔ںیہ"ااسۿ یۿریہظۿہیۿوحؼا ۿػہیۿومریۿہۿںیمۿ۔ے ٕسَۃ ۿااخلۿقلۿ‬



‫عیلْانہْالْیجوْزْاحدْاثْالغرسْفْالمسجدْوالْابِاؤہْ ںیمۿ رحۿےكۿوقل"واالْفال"رپفؽۿامۿجاۿہیۿانۿجاۿتۿیکۿد لیۿ۔ےۿ‬ ‫فیہْلغیْذلكْالعذرْولوْكانْالمسجدْواْسعاْكْمسجدْ ہك ۿدجسم ۿںیم ۿذموكػہ ۿجا ۿال ۿرضوػت ۿےس ۿدػٌت ۿاگلجا ۿاج ۿحؼ ۿ۔ےۿ‬ ‫المِدْسْالشرْیفْولوْقصدْبہْاالْستغالْلْاوْتجوْیزْ اوػ ۿرضوػت ۿن ۿوہ ۿفو ۿن ۿدػٌت ۿاگلجا ۿاج ۿحؼ ۿ۔ے ۿن ۿان ۿاكجات ۿ‬



‫ابِاْءْذلكْبعدْاحداْثہْولمْیِلْبذلكْاحدْبالْ ػانھك اوػاارۿدجسمۿو عیۿوہۿ ےسیۿ تیۿا س دۿنۿاوػانۿےكۿیسكۿ‬ ‫ہصح ۿںیمۿواامط ۿػانھك ۿوہۿفوۿہیۿ یھ ۿعنمۿ۔ے ۿہك ۿانۿےسۿدجسمۿ‬ ‫ضرورةْداْعیۃْوالنْفیہْابطالْ ْ‬ ‫وكوگ ۿداّۿاوػداكط ۿیانےنۿیک ۿػا ۿہۿےلھك ۿ ی ۿاوػانۿےكجات ۿػےنھكۿ‬ ‫ںیمۿہك ۿجالۿرضوػۿتۿوہۿدجسمۿںیمۿداكطۿوۿاكمطۿجات ۿػےنھكۿیکۿ‬ ‫ػاہۿاوتساػۿوہ یۿاحۿالہكۿانۿاكۿوكۿیئۿاقۿلئۿ۔ںیہۿ۔ےۿاوػۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫ا یسۿزںیۿایتػۿركۿےنۿےسۿدجسمۿیکۿریمعتۿیکۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْمرقاةْالمقاتیحْکتابْالصلوةْبابْتسویۃْالصقوفْدححثۿ‪ْ۶۶۵۷‬المکؾبہْالحبیؽیہْوكہٹئ ‪/۸‬۾ۼ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫ْبحرالرائقْکتابْالصلوةْفصلْلماْفر غْمنْبیانْالکراھۃْفْالصلوةْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچ ‪/۸‬ۺ‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 143 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫مابینْالمسجدالْجلہْمنْصلوة ْواْعتْكاْفْونحوھماْ ا یلۿرغۿ ۿوفۿتۿوہ یۿانۿہلئسۿںیمۿاجكۿػواۿہلۿا نۿاریما احۿ‬



‫وقدْرایتْفْھذہْالمساْلۃْرسالۃْبخطْالعالمۃْابنْ وۿےكۿاہھۿاكۿاھكلۿوہاںیمۿےنۿداھكیۿےسجۿ ٓا تۿےنۿانۿصخشۿےكۿ‬ ‫امیالحاْجْالْحْلیبْالق اْفْالردْعیلْمنْاجاْزْذلكْفْ ػد ۿںیم ۿ رح ۿریفؽامجا ۿاھت ۿسج ۿےن ۿ تی ۿا س د ۿن ۿںیم ۿان ۿوكػوا‬ ‫ػاھك ۿاھت ۿاوػایسۿےك ۿ ٓا رخۿںیمۿ ضع ۿءاملءۿیک ۿ رح ۿریۿج ی ۿسجۿںیمۿ‬ ‫المسجدْاالقیص‪،‬ورأْیتْفْاخرْھابْخطْبعضْالعلماءْ‬ ‫ان ۿہلئس ۿںیم ۿكالہم ۿامك ۿل ۿا ن ۿایب ۿرش ۿفی ۿوا ۿ یع ۿےن ۿا نۿ‬ ‫انہ ْوافِہ ْعیل ْذلك ْالعالمۃ ْالكما ْل ْابن ْالشریفْ‬ ‫اریما احۿوۿیکۿجاۿدیئۿیکۿج ی‬ ‫الشاْفیعْ‪1‬اھ‬ ‫ںیمۿےنۿيڈۿااتمملػۿںیمۿاطۿيتۿجاۿفوطۿوكھكلۿركۿ رحۿریۿایكۿ واطۿ‬ ‫م‬ ‫نِ‬ ‫ْوقلتْفْجدْالممتارْبعدْ لْماْھناوغیْہ ْ نْنظرْ وك ااصن ۿف ۿیک ۿ رظ ۿےس ۿدےھك ۿاگجال ۿفو ۿف ۿان ۿ مس ۿیک ۿامتّۿ‬ ‫ھذْہْا ْلكلماْتْالشرْیقۃْبعنیْاالنصاْفْلمْیلبثْفْ ا اجداتۿوك(نجۿےسۿریمعتۿدجسمۿیکۿا یلۿرغ ۿںیمۿللۿوا عۿ‬ ‫الحكمْبتحرْیمْكْلْاحداْثْفْالمسجدیكوْنْفیہْ وہ) رحاّ ۿقؽاػدع ۿاگ ۿرا ۿ۔ے ۿ رھ ۿوہ ۿجا ۿداكط‪ ،‬وب ۿرت ۿہ ۿوہ ۿجاانمػہۿ‬ ‫شغلْمحلْمنہْلغیْمابینْلہْسواْءْكانْبؼتاْاوْحانوتاْ ازانۿوہۿجا ۿوگۿداّۿونكا ۿطۿوہۿجا ۿ وۿ ‪،‬دػٌت ۿوہۿجا ۿھچك ۿاوػاخلۿ‬



‫اوْدكۃْاوْمنارْةْاوْغاْسالْاوْخزانۃْاوْبئراْاوْحوْضاْاوْ اےسی ۿامتّ ۿاقمام ۿت ۿرپ ۿےراػی ۿرماد ۿدجسم ۿےس ۿ مس ۿاول(ا‬ ‫شجرا‪،‬أو‪،‬أو‪،‬أوالخْوْعنیتْبہْالمسجدْباْلمعینْاالول۔ ْ دجسم)۔ے‬ ‫م اامّ ۿا ن ۿا اح ۿو ۿیكم ۿےن ۿاد ۿلخ ۿںیم ۿفؽ ۿام ۿجا ۿہك ۿایس ۿ مس ۿےس ۿوہۿ‬ ‫وقال ْاالمام ْابن ْالحاج ْالمْیك ْف ْالمد ْخل ْو ْ نْ‬ ‫دنص ۿوق ۿںیہ ۿنج ۿوك ۿدجسم ۿںیم ۿػےنھك ۿاكػوا ۿو ۿولوگط ۿےن ۿاقمئۿ‬ ‫ھذاالبابْایضاماْاحدْثوْہْفْالمسجدْمنْالصناْدیقْ‬ ‫ھ‬ ‫رك ۿ ایل ۿ۔ے ۿہی ۿامن ۿػ ۿیک ۿہگج ۿوك ھضؾ ۿجا ۿ۔ے ۿاوػایس ۿ مس ۿےك ۿوہۿ‬ ‫الموْبدْةْوذلكْغصبْلموْضعْمصیلْالمسلمنی‪ْ2‬قالْوْ‬ ‫ وبرتعۿںیہۿ وۿدجسموطۿںیمۿاداط ۿہبطۿےك ۿ ےیۿدعبۿںیمۿ‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫نْھذاْالبابْالدْكۃْا یتْیصعدْعلی اْ ْالموْذنوْنْلالذانْ یان ےۿح(ےۿںیہۿہكلبۿاطۿاكۿمكۿدنصوقۿےسۿػجاۿدہۿ تخۿ۔ےۿہكۿوہۿ‬ ‫یومْالجمعۃْبلْیھْاشدْمنْالصنادیقْاذْیمْكْنْنِلْ ْ‬ ‫خظؾۿوػتۿكسھكۿ یھۿ وكشغۿںیہۿہكۿ وبۿرتۿوطۿںیمۿ‬



‫ۿ‬



‫ْمنحۃْالخاْلقْحاْشیۃْبحراْلرائقْمعْالبحرفصلْلماْفرْغْمنْبیانْالکراْہۃْفْالصلوةْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ‪ /۸‬ۺ‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالمدْخلْفصلْذکرالبدْعْا لیتْاحدْثتْفْالمساْجدْدارالکتابْالعرْیبْبیْوتْ‪۷۶۶ /۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 144 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الصناْدیقْوالْیمْكْنْنِل اْ‪ْ 1‬قاْلْومنْھذاْالبابْاْ ہیۿجانكمم ۿ۔ےۿاوػایسۿ مسۿینعیۿدجسمۿیک ۿہگجۿػوےنك ۿوا ۿےلۿاوػۿ‬ ‫یضا ْاعین ْف ْامسا ْك ْموا ْضع ْف ْالمسجدوتِطیعْ ںیفصۿ عطۿركۿےنۿواۿےلۿوہۿػ عیۿٕزضؾۿںیہۿنجۿےسۿامنۿػۿیکۿاقجفۿ‬ ‫الصقوْفْب اْاتخاذْھذاْالمنربالعایلْفانہْاخذْمنْ دركہگج ۿ رھاج ۿیت ۿ۔ے ۿ و ۿاملسمونط ۿیک ۿامن ۿػ ۿےك ۿ ےی ۿوف ۿج یۿ‬ ‫‪ٓ 2‬لِصا(اهللۿاعتیٰلۿتحیصنۿركےنۿواےلۿاوػ ۿ وبلۿرك ۿلویا ۿےلۿدوۿ‬ ‫المسجدْجْزاْءْجیداوْھوْوقفْعیلْصالْةْالمسلمنیْ ْ‬ ‫ف‬ ‫ونطۿوكۿ وبلۿ ؽۿامۿ ے‬ ‫اھْملتِطاْفرحمْاللْمنْنصْورحمْاللْمنْقبل۔ ْ‬ ‫ك‬ ‫(‪)۷‬اامّ ۿاك ۿیف ۿےك ۿوقل ۿںیم ۿاداط ۿوك ۿ و ۿذ ْراْفْالمسجدْ‬ ‫الثانیۃ‪ْ ۷‬الْمْرا ْد ْف ْقول ْا ْلكا ْف ْانہ ْذكْرف ْالمسجدْ‬ ‫(دجسم ۿےك ۿادن ۿػ ۿاكدرك)اہك ۿ۔ے ۿفوان ۿےس ۿرماد ۿدجسم ۿیک ۿ مس ۿجاینۿ‬ ‫المعینْالثاینْالشاملْلالْصلْوالوصفْفاْلْفلخطبۃْفْ‬ ‫۔ےۿسجۿںیمۿا ۿدجسمۿاوػۿوفۿدجسمۿدوۿونطۿ یۿوا لۿںیہۿ‬ ‫ص‬ ‫االْ لْواالذانْفْالوصفْفشمل ماْالكونْفْالمسجدْ ہبطۿا ۿدجسمۿںیمۿوہۿجا ۿ۔ےۿاوػاداط ۿوفۿدجسمۿںیم فوۿ‬ ‫وانْتقرقْالمحلْوْفْقولْالغاْیۃْوالقتحْالْكْراْھۃْ دجسمۿںیمۿوہۿجا ۿہبطۿاوػاداط ۿدوونطۿ یۿیک ۿتفصۿ۔ےۿاار ہۿ‬ ‫االذانْفْداخلْالمعینْاالولْفبدْقۃْالنظرْلؼسْماْ ہگجۿںیمۿاٌزالۿفۿوہاوػۿزاۿجۃۿاایبلطۿاوػحتفۿادقلریۿےكۿوقلۿقاْلواْ‬



‫ذكْر ْتاویل ْلْكالمہ ْبل ْتبینی ْلمرامہ ْاذلؼس ْفیہْ الْیوذنْفْالمسجد(دجسمۿںیمۿاداط ۿ ونمۿفۿ۔ے)انۿےسۿ‬ ‫رمادۿدجسمینعمبۿاولۿ۔ےۿفوۿدقثۿ رظۿےسۿہیۿ اتۿےلۿاگۿہكۿہیۿ یھۿ‬ ‫ْتعایلْالموفق۔ ْ‬ ‫صرفْعنْظاْھْرْہْوالل ٰ‬ ‫فداہیۿےك ۿوقلۿیک ۿجاو لۿاوػانۿےك ۿح دصۿیک ۿنییعۿ۔ےۿانۿ‬ ‫الثالثۃ‪،۸‬الْمْرادْفْقولْ ْ‬ ‫ںیمۿاطۿےككالّۿوك ۿػاہؾۿےسۿ ریھۿجا۔ںیہۿاهللۿاعتیٰلۿ ی ۿ ٓا دیمۿوكۿ‬ ‫ قۿیکۿفوۿ‪،‬قیۿدےنیۿواالۿ۔ےۿ‬ ‫(‪)۸‬اوػرضحۿتۿدبعۿاهللۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ‬



‫ْالمدْخلْفصلْذکرالبدْعْا لیتْاحدْثتْفْالمساْجدْدارالکتابْالعرْیبْبیْوتْ‪۷۶۶ /۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْالمدْخلْفصلْفْذکرالبدْعْا لیتْاحدْثتْفْالمساْجدْدارالکتابْالعرْیبْبیْوتْ‪ /۷‬ۻ‪۷۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 145 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایل ْعنہ ْوقول ْالقِہا ْءْ وقل"سجۿدجسمۿںیمۿاداطۿوہۿیتۿوہۿواہۿطۿےسۿاداطۿےكۿدعبۿےبۿ‬ ‫ابن ْمسعو ْد ْریض ْالل ٰ‬ ‫المارینْالعنیانْاالخیانْوكذاْفْحدیثْایبْداؤدْ امجمتۿيالۿاججاعنمۿ۔ے"اوػاہقفۿءۿےكۿاوقاۿلۿ وۿدركۿےئكۿاجۿےكۿ‬ ‫وایبْبْكْرْبنْایبْشؼبۃْعنْعبدْالرحمن ْبنْایبْلییلْ دجسم ۿےس ۿرماد ۿ ینع ۿجاین ۿجا ۿجا ۿنث ۿںیہ ۿایب ۿداود ۿاوػابا ۿركب ۿ ن ۿایبۿ‬ ‫ہبیشۿےنۿدبعۿارلًماط ۿا نۿایبۿیلیلۿےسۿاحصہبۿاكوقلۿلقۿایكۿ‬ ‫قالْحدْثناْاصْحابناْجاْءْرجلْمنْاالنصارفِالْیاْ‬ ‫ن‬ ‫ہك"دہع ۿػوا ۿ ث ۿںیم ۿاجك ۿااصنػی ۿےن ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫رسول ْالل ْرأیت ْرجال ْكان ْعلیہ ْثو ْبنی ْاخضر ْینْ‬ ‫ہیلعۿوملسۿیک ۿيڈٕت ۿابمػكۿںیمۿرعۿ ۿیک ۿںیمۿےنۿاجكۿ ٓا ۿ‬ ‫فِام ْعیل ْالمسجد ْفاذن ْ‪1‬اال ْترا ْہ ْیِول ْقام ْعیلْ‬ ‫ہ‬ ‫دیمۿوكۿداھكی ۿسجۿےك ۿمسجۿرپدو ؾۿعۿػج ۿےكۿڑپكعۿ ےھۿانۿ‬ ‫لمع‬ ‫المسجد‪،‬ولواراْدْا ینْاالولْلِاْلْقامْفْالمسجدْوْ ےنۿدجسمۿںیمۿڑھكعۿوہۿركاداط ۿدی"انۿػوا ۿحث ۿںیمۿظفلۿ‬



‫قدْاوضحتہْرواْیۃْایبْبْكْرْبنْایبْشؼبۃْاالخریْوایبْ قامْعیلْالمسجد ۔ےۿاارۿدجسمۿےك ۿادنۿػ ۿانہك ۿوہۿجا ۿفوۿاقّۿیفۿ‬ ‫الشیخْفْاالذانْعنْابنْایبْلییلْقالْحدثناْاصحابْ ادجسملۿےتہك ۿانۿدححث ۿرشۿفیۿیک ۿاوػ ۿػجا ۿدہۿ رشۿ حۿو ۿفوۿ۔حیۿ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْانْعبدْاللْبنْ رضحت ۿابا ۿركب ۿ ن ۿایب ۿہبیشۿاوػابااخیشل ۿا ن ۿایب ۿیلیل ۿیک ۿدورس ۿیۿ‬ ‫رسولْاللْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوْسلمْ ػواحثۿےسۿوہیتۿ۔ےۿہك"ػجڈۿا نۿدبعۿاهللۿااصنػیۿےنۿػوسلۿ‬ ‫زیدْاالنصاریْجاءْایلْالنیبْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫فِا ْل ْیارسول ْالل ْرأیت ْف ْالمنام ْكان ْرجال ْقائمْ اهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿرعۿ ۿیک‪:‬جاػوسلۿاهللۿ یلۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿكیلعۿوملسۿ!ںیمۿےنۿوخاتۿںیمۿاجكۿ ٓا دیمۿوكۿہؾعۿ‬ ‫وعلیہْبردانْاخضْرانْعیلْجذمۃْحاْئطْفاذنْ‪ْ2‬الخْ ْ‬ ‫ػج ۿاك ۿ وػا ۿےنہپۿوہۿ ےۿاجك ۿدہنمۿّۿدویاػ ۿےك ۿےلیٹۿرپۿڑھكعۿ‬ ‫داھكیۿ واداطۿدعۿػاہۿاھت"‬



‫‪ْ1‬سننْایبْداؤدْکتابْالصلوةْبابْکیفْاالذانْ ٓا اتفتۿماۿملۿرپۿسیۿالۿوہػۿ‪۹ /۶‬ۼ‪،‬المصنفْالبنْایبْشؼبہْکتابْاالذانْواالقامتْدححثۿ‪ْ۷۶۷۹‬‬



‫دارالکتبْالعلمیۃْبیْوْتْ‪ /۶‬ۻ۽‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬المصنفْالبنْایبْشؼبہْکتابْاالذانْواالقامتْدححثۿ۽‪ْ۷۶۶‬دارالکتبْالعلمیۃْبیْوْتْ‪ /۶‬ۺ۽‪،۶‬کزنْالعماْلْبحوالہْشْوایبْالشیخْفْاالذانْ‬



‫دححث ۻ‪ْ۷۸۶۹‬موْسسۃْالرْساْلہْبیْوْتْ۽‪۸۸۸ /‬‬ ‫‪Page 146 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ولسعیدْابنْمنصورفْسننہْعنْعبدْالرحمنْابنْ اوػۿدیعسۿ نۿوصنمػۿےنۿا ینۿننسۿںیمۿدبعۿارلنمحۿ ن ۿایبۿیلیلۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْاھتمْ ےسۿػواحثۿیکۿہكۿوضحػۿدیسۿماۿملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿ‬ ‫ایبْلییلْانْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬ ‫للصلوةْكیماْیجمعْالناسْل اْفانصرفْعبدْاللْبنْ اجكۿجاػۿولوگطۿوكاامتہّۿےسۿامنۿػۿےكۿ ےیۿ عمۿایكۿرضحۿتۿدبعۿ‬ ‫زیدْفراْیْاالذانْ‪1‬الحدیثْوتِدْمتْرواْیۃْسورْ‬



‫اهللۿ نۿػجڈ ۿااصنػیۿامنۿػ ۿیڑھۿرك ۿواسپۿوہۿ ےۿفوۿوخات ۿںیمۿ‬



‫اداط ۿوہۿ ےتۿدیھكی ۿحبصۿوكػوسلۿاهلل ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫المسجدْوسطحْالمسجد۔‬ ‫وكاػالۿفۿدیۿہك ۿػاۿتۿںیمۿےنۿوخاتۿںیمۿانۿفروۿاداطۿوہۿ‬ ‫الرابعۃ‪،۹‬المعین ْالثا ْلث ْھوالمراد ْف ْفر ْع ْالخانیۃْ‬ ‫ہ‬ ‫ ےتۿدیھكیۿہكۿاجكۿ ٓا دیمۿ ؾاۿ وۿػاۿےنہپۿفقسۿرپاداطۿدعۿػاہۿ۔ےۿ‬ ‫ض‬ ‫والخالْصۃْوالباْسْبانْیتخذْفْالمسجدْبؼتاْیوْ عْ انۿػواحثۿںیمۿوسػاوػۿحطسۿاكۿظفلۿشزػۿاكچۿ۔ے‬



‫فیہْالحصیْوْمتاعْالمسجدْبہْجرْتْالعاْدةْمنْغیْ (‪)۹‬اخہینۿاوػۿيالۿ ہۿیکۿابعػۿت"انۿںیمۿوكۿیئۿرحوۿ۔ںیہۿہكۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫نكی ‪،‬اھ ْومن ْالدلیل ْعلیہ ْحدیث ْالتعارف ْفانہْ دجسمۿںیمۿاجكۿااسۿ رھۿیانۿایلۿاجۿ ےۿسجۿںیمۿاٹچیئۿومریۿہۿا ابتۿ‬ ‫المتعارفْاوْبناْؤہْقبلْتمامْالمسجدیۃْاماْانْیتمْ ػےھكۿاجۿںیئۿہكۿماّۿالہۿاوالّۿیکۿماۿدتۿایسۿرپاجػیۿ۔ے"انۿ‬



‫المسجد ْثم ْیاخذ ْاحد ْقطعۃ ْمنہ ْفیجعل ابیتْ ابعػتۿںیمۿدجسمۿےسۿرماد انۿےكۿشیتۿعۿ ینعۿںیہۿاوػانۿ‬ ‫رپد لیۿایسۿابعػۿتۿاكۿہیۿڑكٹاۿ۔ےۿہك"الہۿاوالّۿیکۿماۿدتۿایسۿ‬ ‫البواریْفلمْتجرْبہْالعاْدةْوالْیحلْالسكوْتْ ْ‬ ‫رپاجػیۿ۔ے"انۿ ےیۿہكۿاعتػفۿفوۿو یۿ۔ےۿہكۿدجسمۿینعمبۿوسۿّۿ‬ ‫ںیم ۿااس ۿرمك ۿہ ۿجصزا ۿ۔ے جادجسم ۿینعمب ۿاول ۿںیم ۿفوان ۿہگج ۿیکۿ‬ ‫دجسمحثۿلمكۿوہۿےنۿےسۿےلہپۿدجسمۿلمكۿوہۿاجےنۿےكۿدعبۿایسۿ‬ ‫اكۿاجكۿڑكٹاۿاٹچۿیئۿاوػفؽۿنۿومریۿہۿػےنھكۿےكۿ ےیۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْکزنْالعماْلْعنْعبدْالرحمنْا بنْایبْلییلْدححثۿ‪۷‬ۺ‪ْ۷۸۶‬موسسۃْالرْساْلۃْبیْوتْ۽‪ /‬ۻ‪۸۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْفتاویْقاْضیخانْفصلْفْالمسجدْونلكبوػۿؤنھکلۿ‪،۸۶ /۶‬خالْصۃْالقتاویْکتابْالصلوةْالقصلْالسادْسْوالعشرونْہبتكمۿہیبیبحۿوكہٹئۿ‪ /۶‬۽‪۷۷‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 147 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫علیہ۔ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یانۿجاۿاجۿ ےۿنۿماۿدتۿانۿرپاجػیۿنۿاخوم یۿانۿرپاجۿحؼ‬



‫الخامسۃۺ‪،‬قاْلْفْجامعْالرْموْزْلہاْیوْذنْفْالمسجدْ (ۺ)اجعم ۿارل ۿوم ۿػ ۿںیم ۿ۔ے ۿہك ۿدجسم ۿںیم ۿاداط ۿدتانرك ۿو ۿہ ۿ۔ےۿ‬ ‫فانہْمْكْرْوہْكما ْفْالنظم ْلْكْنْفْالجالیب ْیوذن ْفْ ااسۿ یۿمظنۿںیمۿ۔ےۿنكیل ۿيالیبۿںیم ۿ۔ےۿہك ۿدجسم ۿںیمۿجا ۿانۿ‬ ‫ہگجۿںیمۿ وۿدجسمۿےسۿدوػاداطۿنۿدینیۿراۿےیہۿفوۿمظنۿںیمۿدجسمۿ‬ ‫المسجدْاوْماْفْحكمہْالْفْالبعیدْمنہْ‪1‬اھْفمراْدْ‬ ‫ینعمب ۿاول ۿںیم ۿاداط ۿدےنی ۿوك ۿرك ۿوہ ۿاہكۿ۔ے ۿاوػيالیب ۿںیم ۿدجسمۿ‬ ‫النظم ْالمعین ْاالول ْومراد ْالجالیب ْالمعین ْالثاین ْفاْ‬ ‫ینعمبۿجاینۿرما ۿد ۿ۔ےۿینعیۿدجسمۿںیمۿدیۿاجےنۿاكبلطمۿدحۿودۿ‬ ‫لمعینْیوذنْفْحدْودْالمسجدْكماْفسرْبہْاالمامانْ‬ ‫دجسمۿںیمۿ۔ےۿاسیۿہكۿاامّۿاضاقینۿاوػا نۿےراّۿےنۿاصۿٌتۿفداۿہیۿ‬ ‫ل‬ ‫كالم ْا ْكا ْف ْاو ْما ْف ْحكمہ ْای ْف ْفنا ْئہ ْفان ْفنا ْءْ ےكۿوقلۿدركیفۿادجسملۿیکۿن ریسیفۿدحۿودۿادجسملۿےسۿیکۿفوۿيالیبۿیکۿ‬ ‫المسجدلہْحكمْالمسجدْكماْفْال ندیۃْعنْاالمامْ ابعػتۿںیمۿظفلۿاوۿامۿیفۿمكۿادجسملۿےسۿایسۿیکۿفرفۿاواػہۿوہۿجاۿ‬ ‫السرْخیسْقاْلْالقناءْتبعْالمسجدْفیكوْنْحكمہْ ۔ے ۿہك ۿانف ۿء ۿدجسم ۿدجسم ۿےك ۿمك ۿںیم ۿ۔ے ۿدنہہی ۿںیم ۿ یھ ۿااس ۿ یۿ‬ ‫حكمْالمسجدْ‪ْ2‬ومثلہْفْكتبْكثیْةْذكْرْناْھاْفْجدْ اامّۿرسۿٌہیۿےسۿػواحثۿ۔ےۿہك"نحصۿدجسمۿےكۿمكۿںیمۿ۔ے"‬



‫الممتارفالْاستدراْكْبْكالمْالجالیبْعیلْكالمْالنظمْ اوػایس ۿےك ۿ لث ۿ تہ ۿواػی ۿاتكباط ۿںیم ۿ۔ے ۿسج ۿیک ۿلیصفتۿ‬ ‫كماْفعلْالِ ستاینْاالْترْیْان ْالعالمۃْالطحطاویْ مہۿےنيڈۿااتمملػۿںیمۿیھكلۿ۔ےۿفوۿ۔تقیقۿںیمۿاامّۿيالیبۿاكۿكالّ‬ ‫"مظن"یک ۿرتدجڈ ۿ۔ںیہۿاسی ۿہك ۿقنبزاینۿےنۿ اھجم ۿرضحۿت ۿاامّۿ‬ ‫ْتعایلْكیفْاقتصرفْالحكمْعیلْحْكاْیۃْماْفْ‬ ‫رحمہْالل ٰ‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫ؼ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫ِ‬ ‫ؾاویۿےنۿمظنۿاكۿہیۿزجہیۿ زاینۿےسۿ یۿلقۿایكۿنكیلۿ زاینۿ‬ ‫الِہستاینْ ْ‬ ‫ےكۿادػاۿكۿوكۿمریۿربتعماجطۿركۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْجا معْالرْموْزْکتابْالصلوةْفصلْاالذانْہبتكمۿاوالہیمۿ دبنۿاقومۿنۿاریاطۿ‪۶۷۸ /۶‬‬



‫ْ‬



‫ْفتاوْیْھندیہْالبابْالحاْدیْعشرفْالمسجدْالقصلْالثاینْونػاینۿبتكۿاخنۿاشپوػۿ‪۹۶۷ /۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 148 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عنْالنظمْولمْیعرجْعیلْاستدْراْكہْاصالْعلمامنہْبانْ وھۿػۿدجاۿاوػاارۿنۿامجاۿاجۿ ےۿفوۿجاۿفوۿاجعمۿارلۿومۿػۿواےلۿقنبزاینۿ‬ ‫االستدراكْمستدركْالیؽ ْتیغْنِالھكذاْینبیغْالتحِیقْ اصٌتۿاہمئۿاكالّۿےكۿاقمہلبۿںیمۿاےلیكۿوہطۿےگۿاوػۿہیۿ میلسۿركۿ‬ ‫اللْتعایل ْویلْالتوْفیقْولولمْیْكْنْھذاْلْكانْذكْرجامعْ ایلۿاجۿ ےۿفوۿيالیبۿاوػۿقنبزایبۿاكۿہیۿوقلۿرم وۿوۿػہۿاجۿ ےۿاگۿہكۿاطۿ‬ ‫و‬ ‫ٰ‬ ‫الرْموْزْبمِابلہْتلكْالمعتمدْاتْالعظیمۃْبلْماْتقردْبہْ یک ۿيصشت ۿاہمئ ۿےس ۿاٌزال ۿف ۿرك ۿےن ۿیک ۿ۔ںیہ ۿاوػ ۿہی ۿے ۿوہ ۿاكچۿ‬



‫الجالیب ْبا ْزا ْء ْما ْا تقق ْعلیہ ْاولئك ْاالكابراال ْجلۃ ْمماْ ۔ےۿہكۿوقلۿرم وۿوۿےكۿوماۿقفۿح ویۿمكۿلہجۿاوػۿرخۿقۿاامجۿفۿ‬ ‫ینبیغْانْیستیحْمنہْفانہْلوْفرْضْلْكانْخالْفاْالْاختالْ ۔ے ۿاوػ ۿ چ ۿ ر ۿ وھ ۿفو ۿيال ۿف ۿ یھ ۿ۔ںیہ ۿہك ۿاط ۿےك ۿوقل ۿیف ۿادجسملۿ‬ ‫فاوقدْتِرْرانْالْحكمْوالقؾیابالمرجوحْجہلْوْخرْقْلالْ اك ینعۿیفۿدحودۿادجسملواہوۿوہہ اۿ۔ے‬ ‫جماْعْفكیفْوالْخالْفْعیلْالتحِیقْلماْعلمتْمنْجلیلْ خلَ ۿ‪ٌ:۶۵‬تۿل اۿنیۿیسكۿجاۿتۿرپۿاقدػۿنۿوہۿ ےۿفواطۿںیمۿےسۿ‬ ‫عــــــہ‬



‫ ضعۿےنۿاخہینْ‬



‫ْتعایلْالتوْفیق۔ ْ‬ ‫التوْثیقْوْباْلل ٰ‬



‫ۿاوػ‬



‫ش ْیئْتعلقْبعضْالوْھابیۃْبماف ْ‬ ‫نقحہْ‪:۶۵‬اذلمْیِدْرواْعیلْ ْ‬ ‫عــــــہ‪:‬اخہینۿیکۿابعػۿتۿویطۿ۔ے‪:‬ینبیغْانْیوْذنْعیلْالمنارةْاوْخار جْالمسجدوالْیوْذنْفْالمسجدْ‪1‬ل اۿنیۿےكۿاغمۿہطلۿاكبلطمۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫ہكۿظفلۿینبیغ اكۿ قلعۿدوونطۿےسۿ۔ےۿینعیۿدجسمۿےكۿجاہؾاوػۿانمػہۿرپاداطۿدتانانميتۿ۔ےۿاوػۿدجسمۿںیمۿاداطۿدتانانمۿيتۿ۔ںیہۿفوۿدجسمۿیکۿاداطۿ‬ ‫كتس‬ ‫ػۿجادہۿےسۿػجادہۿيالفۿاویلۿوہۿیئۿفوارادنػوطۿدجسمۿ یۿاداطۿاكػواۿوۿوہہ اۿفوۿوكۿیئۿرحوۿیکۿجاۿتۿ۔ںیہۿرھپاانتواوۿجالۿویكطۿ؟ا ِظؾۿتۿےكۿےلہپۿ‬ ‫ واتۿاكبلطمۿہیۿ۔ےۿہك ۿظفلۿجصشہیۿاك ۿ قلعۿفرفۿےلہپ ۿہلمجۿےس ۿ۔ےۿاوػدورسا ۿہلمج(الیوذنْفْالمسجد)انۿےسۿاخیل ۿ۔ےۿسجۿاكبلطمۿ‬ ‫ادنػوط ۿدجسم ۿاداط ۿیک ۿٔما تع ۿ۔ے ۿاسی ۿہك ۿدرگی ۿبتك ۿہقف ۿںیم ۿالْیوذنْیاْیْكْرہْاالذانْفْالمسجد ےس ۿػاہؾ ۿ۔ے ۿان ۿیک ۿجادیئ ۿاصٌت ۿ رح ۿیکۿ‬ ‫ابعػتۿےسۿوہیتۿ۔ےۿ وھنطۿےنۿہیۿابعػۿتۿيال ہۿےكۿ واہلۿےسۿلقۿیکۿاوػۿجصشہیۿاكۿظفلۿ وھۿػۿدجا دبعۿاانملطۿایمظع‬



‫‪1‬‬ ‫ْفتاویْقاْیضْخاْںْکتابْالصلوةْمساْئلْاالذانْونلكبوػۿونھکلۿ‪ /۶‬ۼ‪۸‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 149 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نصْالخانیۃْوالخالْصۃْمنْلقظ"ینبیغ"یرْیدْبہْانْ يالۿ ہۿںیمۿ ٓا ےۿوہۿ ےۿظفلۿینبیغْاكۿ اہػاۿایلۿاوػۿ اھجمۿہكۿاعمٓل ۿ‬



‫االمرْس لْالْیعؾینْبہْانتْترْیْعامۃْالنصوصْ ٓا واط ۿ۔ے ۿان ۿرپ ۿفو ہ ۿدےنی ۿیک ۿرضوػت ۿ۔ںیہ ۿاح ۿالہك ۿاوالۿ‬ ‫عریۃْعن اْثمْلمْیدخلْعیل"الْیوْذنْفْالمسجد"ْ دورسیۿاتكباطۿیکۿابعػۿںیتۿظفلۿجصشہیۿےسۿاخۿیلۿںیہۿاوػاہجطۿہیۿ‬ ‫ظفلۿ۔ےۿہلمجۿالخودط ۿیفۿادجسملۿرپدالخۿ۔ںیہۿوخۿد ۿاصۿٌت ۿ رحۿ‬ ‫اال ْتری ْان ْالبحر ْنِلہ ْعن ْالخالصۃ ْھكذاولمْ‬ ‫ےنۿيالۿ ہۿےسۿو یۿابعػۿتۿلقۿیکۿاوػہلمجۿاویلۿںیمۿ ٓا ےۿوہۿ‬ ‫یلتقتْایل"ینبیغ"فْالجملۃْاالویل۔‬ ‫ج‬ ‫ص‬ ‫ش‬ ‫ہ‬ ‫ف‬ ‫ ےۿظفلۿ یۿیکۿفرفۿفوۿ ہۿنۿ ؽۿامۿیئ‬ ‫ثمْاستعمالہْفْالندبْاصطالْح ْالمتاْخرْینْوھوْفْ‬ ‫جاحزاۿظفلۿجصشہیۿوكۿ بحتسۿےكۿ ینعۿںیمۿقؽاػدتانۿاہمئۿ اتۿرخۿنۿیکۿ‬ ‫ل‬ ‫كالمْالمشاْئخْاعظمْكماْفْردالمحتارْوغیْھاقاْلْھوْ‬ ‫ایؾال ۿو ۿ۔ے ۿكالّ ۿئاش ۿ خ ۿںیم ۿہی ۿظفلۿماّ ۿ۔ے ۿاسیۿہك ۿػدا مِزاػۿ‬ ‫فْالِرانْكثی‪:‬ماْكانْ ْینبیغْلناْانْنتخذْمنْدوْنكْ ومری ۿہ ۿںیم ۿان ۿیک ۿفرص ۿ ح ۿ۔ے ۿاذنوط ۿےن ۿفؽ ۿام ۿجا ۿہك ۿااسقؽاط‬



‫اولیاء۔۔۔۔قال ْف ْالمصباح ْینبیغ ْان ْیكون ْكذاْ میظ ۿںیم ۿ تہ ۿواػد ۿ۔ے ۿٕزال ۿ ٓا حث ۿقؽ ٓا ین‪:‬ماْكانْینبیغْلناْ‬ ‫‪1‬‬ ‫معناْہْیجبْاوْیندْبْبحسبْماْفیہْمنْالطلب ثمْ انْنتخذْمنْدونكْاولیاء(ح ںی ۿػ ب ۿ۔ںیہ ۿداتی ۿہك ۿاهللۿ‬ ‫ل‬ ‫ندبہْیِابلْالوجوبْویعمْاالْسؾنان‪،‬وامر ْالسنۃْ ےكۿكالوہۿیسكۿوكاانویلۿیانںیئ)ابصموۿا مزضؾۿںیمۿ۔ےۿجصشہیۿےكۿ‬ ‫ ینعۿوۿ وۿتۿاوػايسِزاتۿدوۿونطۿ یۿٌبتۿبلطۿوہۿ وكشغۿںیہ‬ ‫لؼسْب یننیْبلْربماْجاْء"ینبیغْللوْجوْب ْ‬ ‫جاۿنزا‪ :‬انۿظفلۿںیمۿايسِزاتۿےكۿ ینعۿوصتۿوكۿ یھۿوا لۿںیہۿ‬ ‫اوػ ۿوصت ۿاكاعمٓل ۿااس ۿ ٓا واط ۿ۔ںیہ ۿہكلب ۿظفل ۿجصشہی ۿاسباواقتۿ‬ ‫فرفۿ ینعۿو وتۿرپ یۿدالنثۿركجا۔ے‬



‫ْردالمحتارْکتابْالجہادلقظ"ینبیغ"یستعملْفْالمندوبْا لخْداراْحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۷۷۹ /۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 150 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫"كِول ْال دا ْیۃ ْوالكزن ْوغی ْھما"من ْحلف ْعیلْ فداہیۿوزنكۿومریہۿںیمۿ۔ے‪":‬سجۿےنۿنزاہۿركےنۿیکۿ مسۿاھكیئۿفو‬ ‫معصیۃْینبیغْانْیحنثْ‪"1‬فانْالحنثْواْجبْقطعاْوْ اےس ۿفوػ ۿدتان ۿراےیہ" اہیط ۿ مس ۿفوػجاواٌت ۿ۔ے اصٌتۿ‬ ‫قول ْال د ْایۃ ْو ْكثی ْین"ینبیغ ْللمسلمنی ْان ْالْ فداہیۿاوػۿ تہۿواػعۿاہمئۿاكوقلۿ۔ے‪":‬املسمونطۿوكراےیہۿہكۿ‬ ‫ےب ۿوافیئ ۿن ۿركںی‪،‬امل ۿ تمین ۿےس ۿن ۿ راںیئ ۿاوػ ۿ ہلث ۿنۿ‬ ‫یغدرواوال ْیغلو ْوال ْیمثلوا ْ‪"2‬اھ ْمع ْان ْترك ْالغد ْرْ‬ ‫ركںی" اہیطۿرتكۿدغػ ۿوولغلۿو ہلثۿفؽ ۿ۔ے حتفۿادقلریۿ‬ ‫حرامْوْكذاْالمثلۃْقاْلْفْ‬ ‫والغلولْفرْیضۃْفان ماْ ْ‬ ‫ںیمۿ۔ے‪":‬املسمونطۿوكراےیہۿینعیۿاطۿرپرحاّۿ۔ےۿہكۿدغػۿاملۿ‬ ‫الق ْتح ْقولہْوْینبیغْللمسلمنیْایْیحرْمْعلیہمْانْ‬ ‫ تمین ۿیک ۿوچػی ۿاوػ ہلث ۿركںی" ایس ۿفرو ۿاامّ ۿدقوػی ۿاوػ‬ ‫‪3‬‬ ‫یغدرواْاوْیغلواویمثلواْاھْ وقولْالِدْوریْوال داْیۃْ اصٌت ۿفداہیۿومریہۿاكوقلۿ۔ے‪" :‬ولوگطۿوكراےیہۿہك ۿ ابعطۿ‬ ‫وغیھماْینبیغْللناْسْانْیلتمسواْال الْلْفْالیوْمْ یک ۿا سیت ۿجاػخ ۿوكرادن ۿجالن ۿركںی"ققحم ۿا ن ۿےراّ ۿحتفۿادقلریۿ‬ ‫‪4‬‬ ‫التاسعْوالعشرْینْمنْشعبانْ قالْالمحِقْفْالق ْتحْ ںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪":‬ینعیۿجصشہیۿےك ۿ ینعۿںیہۿہك ۿاط ۿرپۿرادنۿیکۿ‬ ‫ایْیجبْعلیہم ْوھوْواْجبْعیلْالكقاْیۃْ‪5‬اھْقالْفْ جالن ۿواٌت ۿ۔ےۿاوػجالن ۿواٌت ۿیلعۿالككاہیۿ۔ے" اوػ وہؾہۿ‬ ‫الجوھْرةْالنیہْایْیجب‪6‬الخْوقالْفْالِنیۃْفاستحسانْ ریہۿںیمۿااس یۿ۔ےۿینعیۿدقوػیۿںیمۿجصشہیۿینعمبۿذِت ۿ۔ے ۿ‬ ‫قصز ۿںیمۿ۔ےۿاقیضۿدصػادیہشلۿےكۿايسِساطۿ‬ ‫الِاْیضْالصدرالشہید ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْال دْاْیہْکتابْاالْیمانْبابْماْیکوْنْیمؼناْالخْالمکؾبۃْالعرْبیۃْركایچۿ‪۷ /۷‬ۻ‪،۹‬کزنْالدْقاْئقْکتابْاالْیمانْبابْماْیکوْنْیمؼناْالخْاچیۿ‬



‫امیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ ۺۺ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالہدْاْیۃْکتابْالسیْبابْکیقیۃْالِتاْلْالمکؾبۃْالعرْبیۃْركایچۿ‪۹۶ /۷‬ۺو‪۹۷‬ۺ‬ ‫ْفتحْالِدیرْکتابْالسیْبابْکیقیۃْالِتاْلْہبتكمۿونػہیۿػوضۿہیۿرھکسۿۺ‪۷۵۶ /‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪4‬‬



‫ْالمختصرْللِدْرْویْکتابْالصوْمْص‪ْ۵۶‬وال داْیۃْکتابْالصوْمْالمکؾبۃْالعرْبیہْركایچۿ‪۸ /۶‬۾‪۶‬‬ ‫‪5‬‬ ‫خک‬ ‫ْفتحْالِدیرْکتابْالصوْمْفصلْرویۃْالہالْلْالمکؾبۃْالنوریۃْالرْضو یۃْ س ھؽۿ‪۷۹۷ /۷‬‬ ‫‪6‬‬



‫ْالجوْھْرةْالنیْةْکتابْالصوْمْہبتكمۿاادۿادجۃۿاتلمطۿ‪ /۶‬ۼۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 151 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ینبیغْلالْخ ْمنْالرْضاْعْانْالْیخلواباْختہْمنْالرْ ںیمۿ۔ےۿہك ۿػاضیعۿاھبیئۿوكػاضیعۿنہۿےك ۿواھۿماہنیئۿںیمۿ‬ ‫ضا ْع ْالن ْالغا ْلب ْھنا ْك ْالو ْقو ْع ْف ْالجما ْع ْ‪1‬افا ْدْ ۔ںیہۿػانہۿراےیہۿہك ۿا یسۿاحنث ۿںیمۿرحااكمػیۿںیمۿٓصزالوہجا‬ ‫العالمۃ ْالبی ْی ْان"ینبیغ"معنا ْہ ْالو ْجو ْب ْھنا ْ‪ ْ2‬زانثۿ۔ےۿاھ كالہمۿ رییۿفؽام ےتۿںیہۿہكۿاہیطۿ یھۿظفلۿجصشہیۿ‬ ‫اكبلطمۿو وتۿ۔ے(وایم)اارصتخمانۿجاتۿیکۿےبۿامشػۿٕزا۔ںیۿ‬ ‫(الشایم)وكمْلہْمنْنظی۔ ْ‬ ‫ج‬ ‫ص‬ ‫ش‬ ‫ہ‬ ‫شیپ ۿیک ۿاجیت ۿںیہ ۿہك ۿكالّ ۿئاش خ ۿںیم" ی"بال ۿرك ۿواٌتۿ‬ ‫ثمْانْكان ْھوْظا ْھراْفعارضہْفْنقسْا ْلكالم ْظا ْھرْ‬ ‫رمادایلاججا۔ے‬ ‫اخرْوھوْالنیھْبصیغۃْاالْخبارفانہْغاْلباْفْكالم مْالْ‬ ‫ػاخعا رھپۿاخہینۿاوػۿيالۿ ہۿےكۿكالّۿاكۿػاۿہؾۿبلطمۿمدۿّۿو وۿتۿوہ‬ ‫لقع‬ ‫یجابْا لْوالرتكْاالْانْیصرفْصارفْقاْلْاالمامْ فوایس ۿكالّ ۿاك ۿاجك ۿاوػ ۿػا ۿہؾ ۿ یھ ۿ۔ے ۿ وان ۿےك ۿاعمػ ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫ابن ْامیالحا ْج ْف ْالحلیۃ ْصقۃ ْالصلوة ْمسئلۃْ یہنۿہغیصبۿاابخػ ۿكالّۿئاشۿ خۿںیمۿومعۿامو وۿت ۿلعفۿجاو وۿتۿ‬



‫الِراءةْفْاالخْرْینیْظاْہرْقولْالمصنفْ'الْیزْیدْ رتك ۿےك ۿ ےی ۿوہ ۿیت ۿ۔ے ۿاامّ ۿا ن ۿاالریما اح ۿو ۿےن"جات ۿیكۃۿ‬ ‫كع‬ ‫علی ماْشؼئا"یشیایلْعدْمْاباحۃْالزیاْدةْعلیہماْ‪3‬اھْ انصتوہ"ہلئسۿقؽاءتۿںیمۿفؽۿامۿجاہلئسۿقؽاۿءتۿػ زصظۿارینۿ‬ ‫وفْعیدْالغنیۃْاالْیرْیْایلْقولہْالْیرتكْواحدْمن ماْ فنصم ۿےك ۿوقل ۿالْیزیدْعلیہماْشؼئا اك ۿػا ۿہؾ ۿی ۿبلطم ۿو یۿ‬ ‫فانہْاخربْبعدْمْالرتكْواالخبارفْعباراْتْاالْئمۃْ ۔ے ہكۿانۿےسۿػاۿدئۿقؽاۿءۿتۿابمۿوۿ۔ںیہۿاوػۿكصز ۿےكۿجاتۿادیعۿ‬ ‫ںیمۿ۔ے"فنصمۿےك ۿوقل"الْیرتكْواْحدْمن ما"وكۿدانھكۿ‬ ‫والمشاْئخْیقیدْالوْجوْب‪ْ ْ4‬‬ ‫ہك ۿہی ۿمدّ ۿرتك ۿیک ۿ رب ۿ۔ے‪،‬اوػاہمئ ۿو ۿئاش ۿ خ ۿیک ۿابعػ ۿت ۿںیمۿ‬



‫اابخػۿو وۿتۿاكۿافۿدئۿہۿداتیۿ۔ے "‬



‫‪1‬‬



‫ْالِنیۃْالمنیہْلؾتمیمْالغنیۃْکتابْالکراْہیۃْواالْستحسانْبابْفْالخلوةْباْجنؽیۃْوبطمہعۿہتکلکۿاھبػتۿ ۻۻ‪۶‬‬ ‫ْردْالمحتارْکتابْالحْظْرْواالباْحۃْفصلْفْالنْظْرْوا لمسْداراحیاْءْالرتاْثْالعرْیبْبیْوتْۺ‪ /‬ۻ‪۷۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪ْ3‬حلیۃْالمحیلْشر حْمنیۃْالمصیل ْ‬



‫ْغنیۃْا لمستمیلْفصلْفْصلوةْالعیدْلیہسۿاڈیکیمۿالۿوہػۿ ۺۻۺ‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 152 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وفْامامۃْالبحرالراْئق‪:‬قولہْفانْفعنلْتِفْاالمامْ رحاۿارلاۿقئۿےك ۿجاتۿاالامٕتۿںیمۿ۔ے"فنصمۿےكۿوقل"اارۿ‬ ‫وسطہن ْافاد ْبا ْلتعبی ْبِولہ ْتِف ْانہ ْوا ْجب ْفلوْ وعػںیت ۿامج ۿمت ۿرك ۿںی ۿفواامّ ۿاط ۿےك ۿ چی ۿںیم ۿڑھكی ۿوہ"‬ ‫تِدمتْاثمتْكماصرحْبہْف ْفتْح ْالِدیر‪ْ 1‬وفْحاْ بلطم ۿہی ۿ۔ےۿہك ۿااس ۿركجاوا ۿٌت ۿ۔ے ۿسج ۿرپ ۿظفل ۿخق ۿدالنثۿ‬ ‫ركجا ۿ۔ے ۿفواامّ ۿ ٓا ےگ ۿحؼھ ۿرك ۿڑھكی ۿوہ ۿفو راگہػ ۿوہ ی ۿان ۿیکۿ‬ ‫شیۃ ْالعالمۃ ْالخیالر ْمیل ْعیل ْالبحر ْثم ْمنحۃْ‬ ‫ٕس‬ ‫فرص حۿحتفۿادقلریۿںیمۿ۔ے"احۿ)ہیۿریػیلمۿ َۃۿااخلقلۿںیمۿ‬ ‫الخالقْقؽیلْاالذانْعیلْقولْاالسؽیجایب(اذاْجؼئیْ‬ ‫جات ۿاالداط ۿےس ۿ وھ ۿػع ۿےلہپ ۿاوصسَایب ۿےك ۿوقل" ان ۿػ ۿہۿ‬ ‫بجناْز ْةْبعدْالغروبْبدْؤْابا ْلمغرْب ْثمْب ا ْثمْ‬ ‫رغوتۿ ٓا اتفتۿےكۿدعبالجاۿہ ا فوۿےلہپۿبرغۿتۿےكۿفؽۿ ۿیڑ ںیۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ع سؽی‬ ‫بسنۃْالمغربْ اھ)الظاْھْرانْذلكْ یلْ لْالوجوْبْ رھپ انػہۿیڑ ںیۿرھپۿںیتنسۿاداۿركۿںی"رپۿ رشۿ حۿ۔ےۿػاۿہؾۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫لتعلیل مْبانْالمغرْبْفرضْعنیْوالجناْزْةْفرْضْ ہكۿہیۿمك ۿحؼۿ لیبۿو وتۿ۔ےۿویكۿہكۿتلعۿہیۿایبطۿرك ۿ ےتۿںیہۿ‬



‫كقاْیۃْوالنْالغاْلبْفْكالم مْفْمثلہْارادةْالوْجوْبْ ہك ۿبرغ ۿت ۿفؽ ۿ نی ۿ۔ے ۿاوػ ۿامن ۿػ ۿ ان ۿػہ ۿفؽ ۿ ۿافك ۿہی ۿ۔ے ۿاوػۿ‬ ‫تامل‪ْ 3‬اھْوقاْلْالعالمۃْالسیدْاحمدْالطحطاویْفْ ویط ۿ یھ ۿہك ۿماّ ۿروػ ۿرپاہقف ۿء ۿےك ۿكالّ ۿںیم ۿا یس ۿابعػت ۿےسۿ‬ ‫صومْحواْیشْالدر‪:‬وْفی ا(ایْفْالن اْیۃ)والْیقعلْ و وتۿ یۿرماۿدۿوہۿجاۿ۔ےۿكالہمۿدیسۿؼِؾاویۿدػۿر اتػۿےك ۿ واۿ یۿ‬ ‫(ایْالدھن)لتطویلْاللحیۃْاذاْكانتْبِدْرالمسنوْنْ ںیم ۿفؽۿامۿ ےتۿںیہ‪":‬یاہۿہیۿںیمۿ۔ےۿہكۿداػیھۿٌتۿدقبػۿوصتۿ‬ ‫یبملۿوہۿفوۿػجاۿدہۿحؼد ےنۿےكۿ ےیۿ لیۿ۔ںیہۿاگلجاۿراۿےیہۿیاہۿہیۿےكۿ‬ ‫وھویِتیضْانْالدھنْل ذاالِصدیْكْرہْتحرْیماْالنہْ‬ ‫انۿوقلۿاكۿضاقۿاضۿہیۿ۔ےۿہكۿانۿتیۿےسۿ لیۿاگلجاركۿوہۿ رحۿ یمۿ‬ ‫یقیضْایلْالمْكْرْوْہْتحرْیماوالْكانْمْكْرْوْھاْتزنی یاْ ْ‬ ‫۔ے ۿہك ۿاجك ۿرك ۿوہ ۿ رح ۿ یم ۿاكدػہع ۿ ےن ۿاگ ۿاوػاار ۿہی ۿلعف ۿرك ۿوہۿ‬ ‫ہیزو یۿوہجاۿفوانۿوكظفلۿالْیقعل‬



‫ْبحراْالراْئقْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪۶ /۶‬ۺ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْبحراْالراْئقْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچ ‪۷ /۶‬ۺ‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْمْنْحۃْالخاْلقْعیلْہا مشْبحرالراْئقْکتابْالصلوةْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪۸ /۶‬ۺ‪۷‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 153 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ٔ‬ ‫لماْعربْبِولہْوالْیقعلْ‪1‬فظاھْرْناْھذاْغیْمعارْضْ ےسۿعنمۿنۿرك ۿ ےت"اوػۿےراػاۿہیۿػاۿہؾاوصسَایب‪َ ،‬صسی‪،‬یانۿہی‪،‬اضاقینۿ‬ ‫منْنصوصْاالْسؽیجایبْوالمجؾیبْوالؽنایۃْواالْتِاینْ اوػحتفۿادقلریۿیک ۿابعػفوطۿےك ۿاعمػ ۿ ۿ یھۿ۔ںیہ(ہك ۿہیۿےبۿ‬ ‫ارابتػۿرہھٹۿع)‬ ‫وْفتحْالِدیر۔‬ ‫اخٕسا‪ :‬اہیۿطۿاجكۿاوػۿػاۿہؾۿمریۿاعمػۿ ۿ یھۿ۔ےۿہكۿمظن‪،‬اح)ہیۿ‬ ‫ثم ْثمہ ْظاھْر ْاخر ْغی ْمعارض ْھناك ْوھواطالقْ‬ ‫ن‬ ‫رمات ۿا كالۿو‪،‬زاۿجۃۿاایبلطۿاوػحتفۿادقلریۿںیمۿ۔ےۿہكۿظفلۿركاۿہتۿ‬ ‫ا ْل ْكراھۃ ْف ْالنظم ْوشرح ْالنِایۃ ْو ْحا ْشیۃ ْمرایقْ‬ ‫ٕؾتااباالۿاجۿ ےۿفوۿركاہت ۿ رحۿ یمۿرما ۿد ۿوہ یۿاہطۿوك ۿیئۿقؽ ۿہنیۿ‬ ‫القالحْوْغاْیۃْالؽیانْوف ْتحْالمحِقْحیثْاطلقْفان اْ‬ ‫اصػ ہۿوہۿفواوػ ۿجا ۿت ۿ۔ےۿاامّۿدبعۿاینغلۿجایسلبۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿ‬ ‫كماْعرفْفْمحلہْاذاْاطلِتْكانتْظاْہرْةْفْالتحرْیمْ ا ین ۿاتكت ۿدحر ہ ۿدنہی ۿجات ۿ ٓا ۿاف ۿت ۿادین ۿںیم ۿػرطمقا ۿػ ۿںیہ‬ ‫االبصارف ْوقاْلْسیدیْالعارفْباللْالعالمۃْعبدْ "ظفل ۿركا ۿہت ۿقلطم ۿباالاج ے ۿفووشاعف ۿےك ۿحؼدجك ۿركاہت ۿہیزذنز ۿ‬



‫الغینْفْالحدیِۃْالندیۃْمنْآفاْتْالیدْمانصہ۔ ْوْ رپۿومحملۿوہاگۿاوػۿےراػۿعۿذمہت(اانحۿف)ںیمۿ رحۿ یمۿرپ "‬ ‫الْكْرا ْھۃ ْعند ْالشا ْفعیۃ ْاذا ْاطلِت ْتنصرف ْایلْ وادوا‪:‬دجسم ۿںیمۿاداط ۿدےنیۿںیمۿجاػ ۿاگۿہۿالمیۿیک ۿےبۿادیبۿ۔ےۿ‬ ‫التزنی یۃْالْالتحرْیمیۃْبخالْفْمذھؽناْ‪2‬۔اھ‬



‫اسیۿہكۿمہۿاطۿواۿءۿاهللۿشیتعۿامشہمۿںیمۿایبطۿركںیۿےگۿفوانۿ‬



‫ثم ْفیہ ْاساءة ْادب ْبا ْلحضر ْة ْاال ْل یۃ ْكما ْیا ْیت ْفْ ےسۿرپۿزیہۿرضۿوػیۿوہا‬ ‫واخعا‪:‬ۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿماۿدتۿرك ۿہمۿہیۿ یھۿ‬ ‫ْتعایلْفیجبْالتحرْزْعنہ۔‬ ‫الشمامۃْالثالثۃْبعونْالل ٰ‬ ‫ہكۿیھبكۿیھبكۿایبطۿ واۿػۿےكۿ ےیۿالضۿوكۿ یھۿرتكۿركدےتۿ ےھۿ‬ ‫اللْتعایل ْعلیہْوسلمْ‬ ‫ثمْالمعروفْمنْعاْدتہْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ہك ۿػامنۿػوا ۿنث ۿںیمۿیھبك ۿ یھۿاداط ۿاكدجسمۿےك ۿادنۿػ ۿوہۿجاۿ‬ ‫تركْالقضیلۃْاحیانابیاناْللجواْزْولمْیوْثرْقطْاذاناْ‬ ‫جاحثۿ۔ںیہۿفوۿہیۿ‬ ‫ْتعایلْ ْ‬ ‫فْزمنہْصیلْالل ٰ‬



‫ْحاْشیہْالطحطاویْعیلْالدْرالمختارْکتابْالصوْمْبابْماْیقسدْالصوْمْا لخْالمکؾبۃْالعرْبیۃْوكہٹئ ‪۵ /۶‬ۻ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالحدیِۃْالندیۃْالصنفْالخا مسْمنْاالنصاْفْالؾسعۃْفْبیانْآْفاْتْالیدْونػہیۿػوضۿہیۿلصیفۿ ٓا جاۿد ‪۹۹۵ /۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 154 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫علیہ ْوسلم ْدا ْخل ْالمسجد ْفبمجمو ْع ْھذا ْینِد ْح ْفْ يت ۿجا ۿںیت لۿلجۿرك ۿہیۿجاحث ۿرك ۿیتۿںیہ ۿہك ۿدجسم ۿےك ۿادنػ‬



‫الذ ْھن ْانہْ ْی ْكرْہْتحرْیماوانْلمْیِنعْفالْاقلْمنْانْ اداط ۿرك ۿوہ ۿ رح ۿ یم ۿ۔ے ۿاوػسج ۿوكان ۿےس ۿیلست ۿن ۿوہ ۿفو ۿمك ۿاػۿ‬ ‫االمردار ْبنی ْكْراھتنی ْمْكْر ْو ْہ ْقطعاو ْیحتمل ْكْرا ْھۃْ مك ۿاانت ۿفو ۿ۔ےۿہك ۿہیۿہلئس ۿركا ۿہت ۿ رح ۿذمز ۿو ۿركا ۿہت ۿہیزذنز ۿںیمۿ‬ ‫التحرْیمْفماْسؽیلہْاالْالرتكْعندْالعِلْالسلیمْثمْانْ داحؼۿ۔ےۿفواجكۿارمۿوكشمۿكۿوكۿ وھۿػۿدتانۿدادنمشنیۿ۔ےۿاوػۿمكۿاػۿ‬



‫شئتْفدْعْاالحتماْلْواقنعْباْالْجماْلْوقلْانْاالذانْفْ مك ۿاانت ۿفو ۿ۔ے ۿسج ۿےك ۿامےن ۿریغ ۿراػہ ۿ۔ںیہ ۿہك ۿدجسم ۿںیم ۿاداطۿ‬ ‫المسجدْمْكْرْوہْمنیھْعنہْفانْھذاْالِدْرْالمقرْمنہْوْفْ ٕؾتاارك ۿوہ ۿ۔ے ۿاوػالہۿ لقۿےكۿ ےی ۿٔما تع ۿاك ۿاانت ۿمك ۿ ی ۿاك ۿیفۿ‬ ‫۔ے‬ ‫ھذاْكقاْیۃْالویلْالدْراْیۃْواللْسبحنہْویلْال دْاْیۃ۔ ْ‬ ‫_________________‬



‫‪Page 155 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الشنامۃالثالثۃمًمسك القراٌالعظیه‬ ‫(قؽاطۿركۿمیۿےكۿكشمۿےسۿشیتاۿامشہم)‬



‫نقحہ‪:۶‬اخرْناْھاْایلْھناْلیكون"‬



‫ْ خلَ ۿ‪:۶‬مہۿےنۿانۿامشہمۿوكۿاہیۿطۿجكۿاےسۿ ےیۿ ؤۿرخۿایكۿہكۿانۿ‬ ‫وكاماتتّۿكشمۿقؽاطۿےسۿوہۿجاہكۿانۿںیمۿػتبۿركۿےنۿواولط‬



‫‪‬‬



‫‪1"‬۔قالْاللْعزْوجل‪ْ ْ:‬‬



‫‪‬‬



‫"‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫ْ‬



‫یکۿػتبۿںیمۿاوػااضۿ ہۿوہ اهللۿ ابػكۿواعتیٰلۿفؽۿامۿجاۿ۔ےۿاعۿ‬ ‫اامیطۿواۿولۿیبنۿركۿّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿ ٓا واۿػۿرپا ینۿآ واۿػۿ‬ ‫اےسیۿدنلبنۿركوۿاسیۿ ٓا سپۿںیمۿاجكۿدورسۿعۿےسۿ ٓا واۿػۿدنلبۿركۿ‬ ‫ذ‬ ‫ ےتۿوہۿںیہكۿ مھاػعۿاامعلۿااكػۿتۿنۿوہۿاجۿںیئۿاوػۿ ںیھمۿہتپۿ‬ ‫ یھۿنۿےلۿ وول ۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿ‬ ‫وضحػا ینۿ ٓا واۿػۿ تسۿرك ےتۿںیہۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿاطۿےك ۿدولطۿوكۿ‬ ‫وقتۿیۿےكۿ ےیۿ ٓا ػامۿایلۿ۔ےۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۸‬۽‪ /‬ۻ‪۷‬وۼ‪۷‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 156 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1"‬ارشدناْالِرانْالْكْرْیمْایلْ اطۿ ےیۿ رفغۿتۿاوػۿحؼاۿارجۿ۔ے‬ ‫‪‬‬ ‫ادبْحضرْةْالرْساْلۃْوا نہْالْیجوزْرفعْالصوتْفی اْوْ اهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿدػجاػ ۿ یفطص ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿادتۿ‬ ‫اوعد ْعلیہ ْالو ْعید ْالشدید ْان ْفیہ ْلخشیۃ ْحبطْ یک ۿفرف ۿػیئام ۿیئ ۿیک ۿہك ۿان ۿجاػاگ ۿہ ۿںیم ۿدنلب ۿ ٓا واػی ۿاج ۿحؼ ۿ۔ںیہۿ‬ ‫اوػا یسۿ جڈۿو دیۿفؽۿامۿیئۿہكۿانۿںیم(اعمدۿاهللۿ)لمعۿاضۿعۿ‬ ‫للْتعایل ْوْندْبْایلْغضْالصوْتْ‬ ‫االعمالْوالعیاذباْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٌ‬ ‫ـ‬ ‫وہ ۿاجےن ۿاك ۿ ؽ ۿہ ۿ۔ے ۿاوػ ۿواہط ۿ تس ۿ ٓا واػی ۿرپاهلل ۿاعتیٰل ۿیکۿ‬ ‫عندہْووْعدْعلیہْالوعدْالجمیلْمغقرْةْمنْاللْواجرْ‬ ‫ رفغتۿاوػارجۿ میظۿاكومدۿہۿ۔ے‬ ‫عظیم۔ ْ‬ ‫ۿاوػ ۿيسل ۿ۔ںیہ ۿہك ۿہی ۿاامتہّ ۿاص ۿٌت ۿاقمّ ۿیک ۿ تبی ۿوايال ۿل ۿےكۿ‬ ‫لؼ‬ ‫والْشكْانْ سْذلكْاالْل ؼبۃْالمِامْواجالْلْصاْ ےیۿ۔ے( یلۿاهللۿاعتیٰلۿوملس)فوۿدػجاػالمیۿلجۿيالہلۿاك ۿادتۿ‬



‫حبہْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْفالحضرْةْاالْل یۃْاحقْ وارتحاّ ۿفوان ۿےس ۿدب ۿػاہج ۿایلع ۿوامہ ۿ۔ے ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاك ۿہی ۿفؽ ۿامطۿ‬ ‫ْ‬ ‫واعظمْالمْتسمعْربكْعزْوجلْیِول "‬ ‫زك ۿےن ۿن ۿانس‪":‬س إت ۿےك ۿدط ۿدػ ۿجاػالمی ۿںیم ۿواػ ۿی ۿ ٓا وا ۿںیۿ‬ ‫‪ْ 2"‬وما ْالمصیل ْاالْ یمہسۿوہطۿ یۿاوػ ۿرسوگ یۿےك ۿكالوہۿھچك ۿ یھۿنسۿنۿوكسےگ‬ ‫‪ ‬‬



‫تعایلْفلعمریْلوْ "دجسمۿاهللۿ ابػكۿوۿاعتیٰلۿاكۿدػجاػۿمایلۿ۔ے‪،‬واهللۿامیظعلۿاارادیمۿ‬ ‫حضرْةْالعیلْاالْعیلْعزوْعالوتباركْوْ ٰ‬ ‫دجسمۿیکۿاحۿرضۿیۿےكۿوقثۿس إتۿںیمۿػتۿااعلۿنیملۿےكۿوضحػ‬ ‫یتذ ْكرالناسْحنیْحضورھمْالمساجدْقیام مْبنیْ‬ ‫اان ۿڑھكا ۿوہ ۿجا ۿجاد ۿرك ۿع ۿاوػ ۿاقمّ یک ۿتمظ ۿجا ۿد ۿرك ۿےك ۿوسےۿ‬ ‫یدیْرب مْعزْوجلْیوْمْالِیامۃْوْاستحضرْواعظمۃْ‬ ‫خ‬ ‫ہك ۿاہكطۿاوػ ۿزك ۿوا ۿ ےط ۿڑھكا ۿ۔ےۿفوااج ۿػت ۿجا ۿہ ۿا ساونطۿےكۿ‬ ‫المِامْوْتقطنواْاینْھمْوْبنیْیدیْمنْھمْلخشعتْ‬ ‫كالوہ (ینعیۿاقػیۿاوػ ۿبیطخ)یسك ۿیک ۿ ٓا واػ ۿنۿےلك ۿسپۿا ۿ‬ ‫حمنْفالْ ْیكادْیخرجْصوْتْاالمنْاذنْ‬ ‫االْصواتْللر ْ‬ ‫مكۿو یۿوہاۿہكۿدجسمۿںیمۿااجۿػتۿجاۿہۿولوگطۿےكۿوساۿیسكۿیکۿرسۿ‬ ‫لہْالرحمنْوقاْلْصواباْكاْلِاریْو ْ‬ ‫وگ یۿےكۿكالوہۿھچكۿنۿانسۿاجۿےكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرانْالکریمْ۾‪۷ /۹‬و‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرانْالکرْیمْ‪ /۷۵‬۽‪۶۵‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫‪Page 157 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الخطیبْفْكانْاالْصلْفْالمساْجدْفیماْلمْیردْبہْاالذانْ ایسۿ ےیۿااحۿدحث ۿرك ۿہمۿںیمۿدجسمۿںیمۿ ٓا وا ۿػ ۿدنلب ۿرك ۿےنۿیکۿ‬ ‫انْالْتسمعْاالْھمساولذاْاتتْاالْحاْدیثْعــــــہْتنیھْعنْ ٔما تعۿ ٓا یئ‬



‫رفعْالصوْتْفی ا‪ْ ْ:‬‬



‫عــــــہ‪:‬وللؽی یقْعنْایبْھرْیرْةْریضْاللْعایلْعنہْكانْ یقۿںیمۿرضحتۿاباۿہؾۿریۿہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿرمویۿ۔ےۿہكۿیبنۿ‬ ‫ً‬ ‫النیبْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْیْكْرْہْالعطسۃْالشدیدةْفْ رك ۿمیۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿدجسم ۿںیم ػوػ ۿےس ۿ ھصزكشغ ۿوك ۿجا ۿ دنسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اجےتنۿ رحارلاۿقئۿومریۿہ ۿںیمۿ۔ےۿہك ۿئاش ۿ خۿےنۿاہكدجسمۿاخۿ صۿاهللۿ‬ ‫المسجدْ‪،1‬وفْالبْحْرالراْئقْوغیْہ‪:‬قاْلواوالْیجوْزْانْ‬ ‫اعتیٰلۿیکۿابعۿدتۿیکۿہگجۿ۔ےۿذہلاوہۿمریۿابعۿدتۿاك لحۿنۿوہ یۿوسا ےۿ‬ ‫ْتعایلْفالْیكوْنْمحالْ‬ ‫تعملْفیہْالصناْئعْالنہْمخلصْلل ٰ‬ ‫انۿےكۿ واوھنطۿےنۿدػػیۿےكۿجاػعۿںیمۿاہكۿہكۿٌتۿوہۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫لغیالعبا ْدة ْغیان م ْقالوا ْف ْالخیاط ْاذا ْجلس ْفیہْ‬ ‫تحلصۿےكۿ ےیۿواہۿطۿ ےھٹیۿینعیۿدجسمۿیکۿظافۿ تۿاوػۿوچبطۿوكۿدجسمۿ‬ ‫م ف‬ ‫مصلحتہْ نْد عْالصؽیانْوصیانۃاْلمسجدالباْسْبہْ ےسۿدوػۿػےنھك ۿےكۿ ےیۿفوانۿرضۿوػت ۿےك ۿتحتۿانۿےكۿ ےی ۿدجسمۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫للضر ْورة ْوال ْیدق ْالثو ْب ْعند ْطیہ ْدقا ْعنیقا ْ ا نتیھْ ںیم ۿجصس ۿرك ۿوال ۿیئ ۿرك ۿےن ۿںیم ۿرحو ۿ۔ںیہ ۿاوػ ۿوہ ۿڑپكوط ۿوك ۿہہ ۿركۿ‬ ‫وماذا ْعیسْان ْیر ْتقع ْصوتْالثوْب ْبضر ْب ْالید ْعلیہْ ےت ۿوقث ۿا ںیھ ۿیتخس ۿےس ۿن ۿاھج ۿػع ۿاحسمی ۿاوػ ۿاسب ۿاواق ۿت ۿڑپكوطۿ‬ ‫عندطیہ ْیستو ْی ْوقد ْن وا ْعنہ۔و ْكذلك ْمن ْیعرفْ وكےتٹیپلۿوقثۿاطۿرپۿاہۿھۿامػۿركۿدیسۿد ۿركۿ ےتۿوہۿ ےۿاواۿػۿ دیۿاۿوہۿاجۿیتۿ‬



‫االدبْوالْدینْلمنْالْادبْلہْنساْلْاللْحسنْالتوْفیقْ ۔ےۿسجۿےسۿا۔ںیہۿعنمۿایكہ اۿاےسیۿ یۿوہۿصخشۿ واۿدتۿوكۿناچہ اتۿ۔ےۿ‬ ‫اوػ وۿجاۿادتۿ۔ںیہۿانۿاك وكۿیئۿدنۿ۔ںیہۿمہۿاهللۿےسۿایھچۿفوۿ‪،‬قیۿےكۿ‬ ‫منہْعیفْعنہ۔ ْ‬ ‫اگبلطػۿںیہ(ت)‬



‫‪1‬‬ ‫ْشعبْاالْیمانْفصلْفْخقضْالصوْتْباْلعطاْسْدححثۿۻۺ‪۸‬۾ْدارالکتبْالعلمیہْبیْوْتْۼ‪۸۷ /‬‬



‫ْ‬



‫ْبحرا لرائقْکتابْالصلوةْفصلْلماْفرْضْمنْبیانْالکراْہیۃْفْالصلوةْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪ /۷‬ۺ‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 158 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اللْتعایلْعنہْقاْلْقاْلْ ا نۿامۿ ہۿےنۿواۿجل ۿ نۿايققۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواۿحثۿیکۿ‬ ‫(‪)۶‬ابنْماْجۃْعنْواْثلۃْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْجنبواْمساجدكمْ وضحػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽ ۿامۿجا"ا ینۿدجسموطۿوك‬ ‫رسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫صؽیانكمْوْمجانؼنكمْوشراْءكمْوْبیعكمْوْخصوْ ا ےنۿوچبط‪،‬جاولگط‪،‬رخۿجڈوفؽۿوۿٌت‪،‬یڑاۿیئۿ اڑگاۿاوػۿدنلبۿ ٓا واػیۿ‬ ‫ےسۿوفحمۿعۿػوھك"‬



‫ماْتكمْورفعْاصواْتكمْ‪ْ 1‬‬



‫ا ن ۿمدی ۿاوػ ۿربطاین ۿےن ۿمجعم ۿریبك ۿںیم ۿاوػ ۿیق ۿوا ن ۿاسع ۿركۿ‬ ‫(‪)۷‬وابن ْعدی ْوالطرباین ْف ْالكبی ْوالؽی یق ْوابنْ‬ ‫ےنۿوحكملۿےسۿاذنوطۿےنۿوا ۿجل ۿےسۿاوػاباادلػدا ۿاوػابااامہمۿ‬ ‫عساْكْرْعنْمْكْحولْعنْواْثلۃْوایبْالدْرداْءْوایبْ‬ ‫ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿمز ۿےس ۿػواحث ۿیک"ا ین ۿدجسموط ۿوكا ےن ۿوچبط‪،‬‬ ‫اللْتعایل ْعنہمْعنْالنیبْصیلْ‬ ‫امامۃْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْ جاولگطۿاوػ ۿےبۿاینّۿراواػوط‪،‬دحںیۿاقۿمئۿركےنۿاوػ اڑگےنۿ‬ ‫علیہْوسلمْجنبوامساجدكمْصؽیانكمْوْمجانؼنكمْ ےسۿوفحمۿعۿػوھك "‬ ‫وسل ْسیوفكم ْواقامۃ ْحدودكم ْورفع ْاصوا ْتكمْ (‪)۸‬دبعۿارلۿػاق ۿےنۿا ےنۿفنصم ۿںیمۿدمحمۿا نۿملسم‪،‬دبعۿػۿ‬ ‫ہب ۿا ن ۿدبع ۿاهلل ۿوحكمل ۿےس ۿاعمدػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿػوسلۿ‬ ‫وخصوْماْتكمْ‪ْ 2‬‬ ‫(‪)۸‬عبدْالرْزاقْفْمصنقہ ْقاْلْحدْثنامحمدْبنْ اهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿوملس ۿػوا ۿحث ۿیک"ا ین ۿدجسموط ۿوكا ےنۿ‬ ‫مسلمْعنْعبدْرْبہْبنْعبدْاللْعنْمْكْحولْعْنْ جاولگط‪،‬وچبطۿاوػاواۿػۿدنلبۿركۿےن‪،‬راواػںیۿےبۿاینّۿركۿےنۿعیبۿو‬ ‫رشاۿءۿاوػدحۿودۿاقۿمئۿركۿےنۿاوػ اڑگوطۿےسۿوفحمۿعۿػوھك "‬ ‫اللْتعایل ْعنہْقاْلْقالْرسولْاللْصیلْاللْ‬ ‫معاذْریضْ‬ ‫ٰ‬



‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْجنبوامساجدكم ْمجانؼنكم ْوْ‬ ‫ٰ‬



‫صؽیانكمْورفعْاصوْتكمْوسلْسیوفكمْوبیعكمْوْ‬ ‫شراْئكمْواقامۃْحدودْكمْوْخصوْمتكمْ‪ْ 3‬‬



‫ْسننْا بنْماْجہْابوابْالمساْجدوالجماْعاْتْبابْیکرْہْفْالمسجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ ۺۺ‬ ‫‪ْ2‬کزنْالعماْلْبحواْلہْعدوطبْوْقْوْکرْعنْمکحولْعنْواْثلہْوایبْالدْرداوایبْامامہْدححثۿ‪۸۹‬۽‪ ۷۵‬ۼ‪۵ /‬ۼۻ‪،‬تاریخْدمشقْالکبیْ‬ ‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ترجمہْالعالْءْبنْکثیْ۽۽ۺۺْداراحیاْءْالرتاْثْالعرْیبْبیوتْ‪۵‬ۺ‪۹ /‬ۺ‪،۶‬المعجمْالکبیحدیثْ‪۵۶‬ۻۼْالمکؾبۃْالقیصلیۃْبیوت ۽‪/‬ۻۺ‪۶‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْالمصنفْلعبدْالرزاقْدححثۻ‪۷‬ۼ‪ْ۶‬المکؾبۃْاالْسالیمْبیْوتْ‪۹۹۶ - ۹۷ /۶‬‬ ‫‪Page 159 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(‪)۹‬واالمامْابنْالمباركْعنْعؽیدْاللْبنْایبْحقصْ (‪)۹‬اامّ ۿدبع ۿاهلل ۿ ن ۿابمػك ۿػًمۃ ۿاهلل ۿہیلع ۿےن ۿدیبع ۿاهلل ۿ نۿ‬ ‫اللْتعایل ْعلیہْوسلمْقاْل‪:‬منْ ایبۿصفحۿےسۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿو ۿملسۿجكۿ دنۿ‬ ‫یرفعہْایلْالنیبْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫اجاب ْدا ْیع ْالل ْواحسْن ْعمارة ْمسا ْجد ْالل ْكانتْ اچنہپیئۿہك ۿ ٓا ت ۿےنۿفؽ ۿامۿجا ۿہك"سجۿےنۿاهللۿاعتیٰلۿیک ۿفرفۿ‬ ‫جالےنۿواۿےلۿیکۿاكػاكۿ واتۿدجاۿاوػۿدجسمۿوكایھچۿفروۿ ٓا جادۿایكۿفوۿ‬ ‫تحقتہ ْبذلك ْمن ْالل ْالجنۃ ْقیل ْیارسول ْالل ْماْ‬ ‫ٌ‬ ‫دبہلۿںیمۿانۿاكۿ شتۿاكۿہفحتۿ ےلۿاگۿولوگطۿےنۿ رۿ اھۿجاػوسلۿاهللۿ‬ ‫احسنْعمارْةْمساْجدْاللْقاْلْالْیرفعْفی اْصوْتْوالْ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿدجسمۿوكایھچۿفروۿ ٓا جا ۿد ۿرك ۿجا ۿزكۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ی ْتكلمْفی اباْلرفثْ‬ ‫ف‬ ‫فروۿوہۿجاۿ۔ےۿ ؽۿامۿجاۿانۿںیمۿ ٓا واػۿدنلبۿنۿركۿواوػۿجاوہۿوگۿیئۿںیمۿ‬ ‫ب‬ ‫لؽی ع‬ ‫(ۺ)امامْمالكْوا یقْ نْساْلمْ نْعبدْاللْانْ ٓصزالنۿوہ "‬ ‫ً‬ ‫عمرْبنْالخطابْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایل ْعنہْبینْایلْجانبْ (ۺ)اامّۿامۿكلۿاوػاامّۿیقۿػ ممماۿاهللۿواۿملۿا نۿدبعۿاهللۿےسۿ‬ ‫المسجدْرحبۃْفسماْھاْالبطیحاءْفْكانْیِولْمنْارادْ ػواۿحثۿركۿ ےتۿںیہ"رضحۿتۿ رمۿ نۿالِؾاتۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫انْیلغطْوْینشدْشعراْاوْیرفعْصوْتاْفلیخرجْایلْ ےنۿدجسمۿےكۿ ولہۿںیمۿاجكۿاشكۿدہۿہگجۿاكۿلۿدیۿج یۿےسجۿخـسَاۿءۿ‬ ‫ھذاْالرحبۃْ‬



‫‪2‬‬



‫اہكۿاجۿجاۿفواتۿفؽۿامۿ ےتۿےسجۿحشكاۿدئۿہۿجاۿتۿركۿینۿوہۿجاۿرعشۿیڑ انۿوہۿ‬



‫(ۻ)واالمامْابنْالمباركْوابْراھیمْبنْسعدْفْنسختہْ جاۿ ٓا واۿػۿدنلبۿركۿینۿوہۿفوانۿااحۿػ ۿںیمۿ ٓا اجۿ ے "‬ ‫ب (ۻ)اامّ ۿا ن ۿابمػك ۿواحؼا ۿمیہ ۿ نۿدعس ۿےن ۿا ےن ۿہخسنۿںیمۿ‬ ‫عنْسعیدْبنْابراھیمْعنْابیہْقاْلْسمعْعمرْ نْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫دیعسۿ نۿا ؼامیہۿےسۿاہیبۿػواۿ ثۿیک"رضحۿتۿ رمافػوۿقۿػیضۿ‬ ‫اللْتعایل ْعنہْصوْتْرجلْفْالمسجدْ‬ ‫الخطابْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿاجكۿ ٓا دیمۿیکۿ ٓا واۿػۿدجسمۿںیمۿینۿفوۿفؽۿامۿجاۿےھجۿ‬ ‫فِاْلْاتدْریْاینْانتْ ْ‬ ‫ ولعۿّۿ۔ںیہۿہكۿفوۿ اہكۿطۿ۔ےۿےھجۿ ولعۿّۿ۔ںیہۿہكۿفو‬



‫‪1‬‬ ‫ْکزنْالعماْلْبْحواْلہْا بنْمباركْعنْعؽیدْاللہْدححثۿ‪۹۶‬۽‪ْ۷۵‬مؤسسۃْالرْساْلہْبیوتْۼ‪۶ /‬ۼۻ‬



‫ْمؤْطاْالمامْمالكْکتابْقصرالصلوةْفْالسقرْبابْجا معْالصلوةْریمۿدمحمۿبتكۿاخنۿركاۿیچۿ ‪۷‬ۻ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 160 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اہكۿطۿ۔ےۿ ٓا تۿےنۿ ٓا واۿػۿوكۿجاۿ دنسۿایك "‬ ‫اتدْریْاینْانتْكْرْہْالصوْتْ‪ْ 1‬‬ ‫وقدْتِبل اْائمہْاالمۃْباْلِبولْحیتْانْفِہائ انصواْ ان ۿدححث ۿوكاہمئ ۿےن ۿ وبل ۿایك اوػاہقف ۿء ۿےن ۿاہی ۿط ۿجكۿ‬ ‫عیل ْكْراھۃ ْرفع ْالصوت ْف ْالمسجد ْبا ْلذكْراالْ فرص حۿفؽۿامۿیئۿہكۿدجسمۿںیمۿدنلبۿ ٓا واۿػۿےسۿدركۿركۿجا یھۿرك ۿوۿہۿ‬ ‫۔ےۿاہۿطۿالہۿہقفۿیکۿدینیۿجاتۿٌشتۿاكۿاانثتۿءۿ۔ےۿااسۿ یۿدػۿر اتػۿ‬ ‫للمتقِ ۃْكماْفْالدرالمختار‪ْ2‬وغیْہْمنْمعتمداتْاالْ‬ ‫ل‬ ‫ومری ۿہ ۿبتك ۿہقف ۿںیم ۿرم ۿوق ۿّ ۿ۔ے ۿفو ۿٌت ۿدركا می ۿاك ۿہی ۿاح ۿل ۿ۔ےۿ‬ ‫سقارفاذاْكانْھذاْفْالذ ْكرفماْظنكْبماْلؼسْبذ ْكرْخاْ‬ ‫ٌش‬ ‫فواداطۿ وۿاخۿ صۿدركۿ یھۿ۔ںیہۿویكۿہكۿانۿںیمۿ علصظۿفوۿامنۿػۿ‬ ‫لص ْكا ْالذان ْالشتمالہ ْعیل ْالحیعلنی ْقا ْل ْاالمامْ‬ ‫اكجالواۿ۔ےۿاامّۿینیعۿےنۿیانۿہیۿرشوۿفداۿہیۿںیمۿفؽۿامۿجا"اارۿہیۿہبشۿ‬ ‫لعؼ‬ ‫ا ین ْفْالؽناْیۃْشرحْال دْاْیۃ ْفان ْقلتْاالذانْ وہ ۿہك ۿاداط ۿفو ۿدرك ۿ۔ے ۿان ۿوك ۿدرك ۿےك ۿئاشہب ۿقؽاػدتان ۿحیح ۿ۔ںیہۿ‬ ‫ذكْرفكیفْیِولْانہْشبہْالذكْرْوشبہْال ْ‬ ‫ش ْیئْغیْہْ ویكۿہكۿٕبز ۿاوػۿٕبز ۿہبۿںیمۿاغمۿریۿتۿوہۿیتۿ۔ےۿفوۿ واتۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫قلتْھولؼسْبذكْرْخاْلصْعیلْماْالْیخیفْانماْاطلقْ ہكۿاداطۿدركۿاخۿ صۿ۔ںیہۿاہۿطۿانۿےكۿارتشیاافلعۿرضوػۿدركۿںیہۿ‬



‫ایسۿاكۿ احۿعۿركۿےكۿانۿوكۿدركۿاہكۿاجۿجاۿ۔ے "‬ ‫اسمْالذكْرْعلیہْباْعؾبارانْا كْثرالقاْظہْذكْر‪3‬اھ ْ‬ ‫وف ْالبحرالرائق ْعن ْالمحیط ْتْحت ْقول ْالكزن"ْ زنك ۿےك ۿوقل"ہملك ۿ اہ ۿدت ۿےك ۿوقثۿہلبق ۿاك ۿاابقتس ۿل ۿاوػ ۿصال ۿہ ۿوۿ‬ ‫یستِبلْب ماْالِبلۃْوْیلتقتْیمؼناوشماْالباْلصالْةْ لالۿو ےكۿوقثۿداۿںیئۿجاۿںیئۿٔؽںی"یکۿ رشۿ حۿںیمۿ رحارلاقئۿ‬ ‫ےنۿطیحمۿےسۿلقۿایك"اداطۿںیمۿہملكۿ اہۿد نیۿاحۿنثۿدركۿ۔ےۿ‬ ‫اللْتعایلْ‬ ‫والقالْحْالنہْفْحاْلۃْالذكْرْوالؿناْءْعیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ہك ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿودح ۿاتی ۿاوػ ۿػوسل ۿرك ۿمی ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْ‬ ‫والش اْدةْلہْبالواْحدْانیۃْولنؽیہْصیلْالل ٰ‬ ‫وملسۿیکۿػواۿنثۿیکۿوگاۿ یۿ۔ےۿاوػانۿوقثۿاابقتسۿلۿہلبقۿ یۿانمۿ‬ ‫وسلمْباْلرْساْلۃْفاالحسْنْانْیكوْنْمستِبالْفاماْ‬ ‫يتۿ۔ےۿاوػۿصالۿہۿوۿلالۿوۿںیمۿامنۿػۿیکۿفرفۿجالجاۿ۔ے‬ ‫الصلوةْواْلقالْحْدعاْءْایلْ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالزہدالبنْالمباركْبابْفضلْالمیشْایلْالصلوةْوالجلوسْفْالمسجدْدارالکتبْالعلمیہْبیْوتْ ۼ‪۶۸‬‬ ‫ٕ‬ ‫‪ْ2‬الدْرالمختارْکتابْالصلوةْبابْماْیقسدْالصلوةْ ـسىۿَٔصزاۿیئۿدیلہۿ‪۸ /۶‬۾ ْ‬ ‫‪3‬‬



‫ْالؽناْیہْشرحْالہدْاْیۃْکتابْالصلوةْبابْاالذانْالمکؾبۃْاالمداْیۃْمکۃْالمکرْمۃْ‪ /۶‬ۼۺۺ‬ ‫‪Page 161 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الصلوةْواحسنْالدایعْبانْیكونْمِبالْعیلْالمدعوینْ فوانۿوقثۿو یۿا اھۿ۔ےۿہكۿجالےنۿواالجالۿ ےۿوہۿوطۿیکۿفرفۿ‬ ‫‪"1‬اھْ۔ ْ‬



‫ وتۿ ہۿوہ"‬



‫وفْصلوةْالمسعوْدیْرحمہْاللْتعایل‪:‬انْفْاالذانْمناْ ولصہۿوعسمۿدیۿںیمۿ۔ےۿہكۿكشیبۿاداطۿانمۿاجۿتۿ یھۿ۔ےۿاوػۿجال‬ ‫وہ ۿ یھ ۿانم ۿاج ۿت ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاكدرك ۿ۔ے ۿہك ۿجالوہ ۿںیم ۿولوگط ۿوكۿ‬ ‫اللْتعایلْوالمناْداْةْنداْءْ‬ ‫جاْةْوْمناْداْةْالمناْجاْةْذكْر‬ ‫ٰ‬ ‫اكػجاۿ۔ے‪،‬ومۿ نۿٌتۿجكۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿدركۿںیمۿوہۿجاۿ۔ےۿفوۿوہۿ‬ ‫الناس ْومادام ْف ْذ ْكرالل ْیستِبل ْالِبلۃ ْواذا ْبلغْ‬ ‫ہلبق ۿیک ۿفرف ۿٕز ۿرك ۿجا ۿ۔ے ۿاوػٌت ۿجالوہ ۿرپ ۿہاتچنہۿ۔ے ۿفواان ۿہرہ ۿہۿ‬ ‫المناداة ْیحول ْوجہہ ْثم ْقا ْل ْالشیخ ْابوالِا ْسمْ‬ ‫امھگجاۿ۔ےۿرھپۿخیشۿابااۿاقلۿمسۿ افػۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےنۿفؽۿامۿجا‬ ‫الصقارحمہْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایل ْالدْعاْءْایلْالصلوةْمناْداْةْوْ امنۿػۿیکۿفرفۿدوعۿتۿدتانانمۿداۿتۿ۔ےۿاوػۿجات ۿاهللۿاعتیٰلۿاك دركۿ‬



‫باقیہْذكْر‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْ ْل ْكنْظاْھْرالراوْیۃْانْاالذانْكلہْ ۔ےۿنكیل ۿػاۿہؾارلۿواہیۿہیۿ۔ےۿہكۿاداطۿاولۿےسۿ ٓا رخۿجكۿامنۿػۿیکۿ‬ ‫منْاولہْایلْاخردعاْءْایلْالصلوةْثمْقاْلْظاْہرالرْواْیۃْ فرفۿدوعۿت ۿ۔ےۿرھپفؽ ۿامجا ۿػا ۿہؾارلوا ۿہیۿہیۿ۔ےۿہك ۿومۿدطۿ‬



‫انْالموذنْاذاقاْلْیح ْعیلْالصلوة‪،‬یِولْالمستمعْالْ ٌت"یحْعیلْالصلوة"ےہك ۿفوۿوصشغۿواال"الحولْوالقوةْاالْ‬ ‫حولْوالقوةْاالباْللْفاذاقالْیحْعیلْالقالْحْویِولْ باْللہ"ےہك ۿاوػٌت ۿوم ۿدط"یحْعیلْالقالْح"ےہك ۿفو ۿوصشغ ۿواالۿ‬



‫المستمع"ماْشاْءْاللْكانْوماْلمْیشاْلمْیْكْن"قاْلْ ےہك"ما ْشا ْء ْالل ْكان ْوما ْلم ْیشا ْلم ْیْكْن"خیش ۿاال ۿوالّۿ‬ ‫اللْتعایل ْماْكانْ حؼد طۿادلنۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےن ۿفؽۿامۿجاۿہكۿدنبۿہۿٌتۿدركۿ‬ ‫شیخْاالسالمْبرْھانْالدینْرحمہْ‬ ‫ٰ‬ ‫العبدْفْذكْرالرحمنْیقرالشیطانْفاذاْجاْءْندْاْءْ ػًماطۿںیمۿوغشملۿوہۿجاۿ۔ےۿفواطیشطۿاھب ۿاجۿجاۿ۔ےۿرھپٌتۿ‬ ‫ولخمۿقۿوكۿدناۿركۿجاۿ۔ےۿفواطیشطۿولۿتۿ ٓا جاۿ۔ےۿرھپٌتۿاہكۿاجۿجاۿ۔ے‬ ‫الخلقْیعوْدْفاذاقیل"الْحولْوالقوةْاالباْللْ ْ‬ ‫"الْحول والقوةْاالباْللْ‬



‫ْبحرالراْئقْکتابْالصلوةْبابْاالذانْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ‪ /۶‬۽ۺ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 162 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ماْشاْاللْكان"یقرْ‪1‬ا نتہیْملتِطامرتجما۔‬



‫ماْشاءاللْكان"فواطیشطۿرھپۿاھب ۿاجۿجاۿ۔ےۿاحسمیۿانشااعۿّترتمًما‬



‫واذاْكانْذلكْكذلكْولمْیردْفْالشرْعْاالذنْباْالذانْ سپ ۿٌت ۿروػت ۿاح ۿل ۿہی ۿ۔ے ۿاوػ ۿرش ۿتعی ۿدقم ۿہس ۿںیم ۿدجسمۿ‬ ‫ےكۿادنۿػاداطۿدےنیۿاكۿ وبۿتۿ۔ںیہۿفواداطۿدجسمۿ ونمۿفۿوہ یۿےراػاۿ‬ ‫فْالمسجدْكانْداخالْتحتْالنیھْوھوْالمِصود۔‬ ‫و یۿانہكۿ۔ے‬ ‫تعایل ْیعا ْتب ْقو ْماْ‬ ‫نقحہ‪:۷‬نسمع ْربنا ْتبارك ْو ْ ٰ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫َ ۿ‪:۷‬اهللۿ ابػكۿواعتیٰلۿاجكۿوقّۿیک ۿاح ۿ ث ۿایبط ۿرك ۿجا ۿ۔ے‪،‬‬ ‫ْْ‬ ‫‪‬‬ ‫اذیِولْعزْمنْقاْئلْ"‬ ‫ج‬ ‫ي‬ ‫"ا كۿارۿوہۿ ٓا د ویطۿےسۿ ڈاۿےسۿدػۿےنۿیکۿفروۿدػجاۿ۔ےۿہكلبۿ‬ ‫‪2"‬۔وقالْعزوجلْ‬ ‫‪‬‬ ‫ف‬ ‫انۿےسۿ یھۿػجا ۿدہۿوخۿفۿاھك ۿجا ۿ۔ے "اهللۿاعتیٰلۿ ؽ ۿامۿجا ۿ۔ے‪:‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْ‬ ‫م‬ ‫ْعل‬ ‫ولِد‬ ‫‪"‬‬ ‫"‬ ‫ي‬ ‫"احۿالہك ۿومۿںونطۿوكاهللۿاعتیٰلۿےسۿ یۿ ت ۿےسۿػجادہۿدػجاۿ‬



‫من ْغیش ْابواب ْالسلطان ْانہ ْاذا ْكان ْقو ْم ْخار جْ راےیہۿاوػ و ٓا دیمۿجادواوہطۿےكۿدػجاػۿںیمۿاحۿرضۿیۿداتیۿ۔ےۿوخۿ‬ ‫الحضرةْوامرالملكْبدعائ مْلمْیْكْنْللحجابْانْ ت ۿاج ات ۿ۔ے ۿہك ۿٌت ۿوك ۿیئ ۿصخش ۿدػجاػ ۿےك ۿجا ۿہؾ ۿػہات ۿ۔ے ۿاوػ ۿجاۿ‬ ‫ینادوھمْفْالحضرةْبلْیخرجونْفؼنادونْولوْقامواْ دواۿہۿانۿوكۿجالےنۿاكۿمكۿداتیۿ۔ےۿفوۿدػجاطۿدػجاػۿےكۿادنۿػۿےسۿ یۿ‬ ‫عیلْراْسْالسلطانْوجعلواْیْصْیحوْنْبالندْاءْالْساْؤْاْ اےس ۿاكػ ۿےن ۿ۔ںیہ ۿ ےتگ ۿہكلب ۿجا ۿہؾ ۿلكن ۿركاوا ۿػ ۿدےت ۿںیہ اار ۿہیۿ‬ ‫االْدبْواستجلبواْالغضبْواستحِواْالتادیبْومنْ دػجاط ۿجا ۿدوا ۿہۿےك ۿرس ۿرپۿ ی ۿڑھكعۿوہۿرك ۿيالےنۿےگ ںۿفوۿےبۿ‬



‫ادیبۿےكۿرمۿبكۿوہطۿےگۿجاۿدواۿہۿےكۿبضۿےكۿ قحتسۿاوػۿازاۿ‬ ‫لمْیر ْالملوك ْفؼنظر ْقضاة ْبالدنا ْكقارھمْومسلموْ‬ ‫ےكۿ وتسۿٌتۿوہطۿےگ اوػ وۿجاۿدواۿوہطۿےكۿدػۿجاػۿںیمۿنۿاجۿ‬ ‫ھم ْاذا ْامر ْوابنداء ْالخصوم ْاوالش و ْدلم ْتِدرْ‬ ‫اك ۿوہ ۿفو ۿوہ ۿےراػع ۿكالہقۿےك ۿںوجط ۿیکۿرہچك ۿیۿںیم ۿاح ۿرض ۿوہ ۿ ۿ‬ ‫االعوانْانْ ْ‬ ‫املسمطۿوہطۿجاۿمریملسمۿوہۿدےھكۿاگۿہكۿ ۿٌتۿوگاوہطۿجا ادیعۿ‬ ‫و‬



‫ل‬ ‫‪1‬ۿولصہۿا مبعوۿدیۿجاتۿتسبۿوۿمکیۿدػۿایبطۿجاج ۿامنػۿدػۿعبطمۿدمحمیۿیئبمبۿ‪۵ /۷‬۾‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرانْالکرْیمْ‪ /۹‬ۼۼ‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرانْالکرْیمْ۾‪۶۸ /‬‬ ‫‪Page 163 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ینا ْدوھم ْف ْدارالِضا ْء ْبل ْیخرجون ْخروجاْ ادۿماۿہیلعۿوكۿاحۿرضۿركۿےنۿاكۿمكۿدےتۿںیہۿفوۿپایسۿا۔ںیہۿرہچكیۿ‬ ‫فیدعونْوھذامشہوْدْكْلْیوْمْومنْا نْكْرْكونہْاساءةْ ےك ۿرمك ۿہۿےك ۿادنۿػ ۿےسۿ۔ںیہۿجالۿ ےتۿہكلب ۿدػوا ۿػہۿےك ۿجا ۿہؾاركۿ‬ ‫ادبْفلیْجربْعیلْنقسہْولیِمْبنیْیدیْحا كم مْ اكػ ےت ۿںیہ ۿہی ۿػوػۿرمہ ۿاكئاش ۿفدہۿ۔ے ۿاوػ وان ۿےك ۿےب ۿادیبۿوہۿ‬



‫ےنۿںیم ۿہبشۿرك ۿعۿوہۿوخۿد ۿ یۿانۿاك ۿبرجۿہبۿرك ۿعۿہك ۿ ۿےكۿ‬ ‫المسیمْعندْھمْجج۔وْیرفعْصوْتہْبیاْفالنْیاْفالنْ‬ ‫واےنمۿڑھكعۿوہۿركلالطۿاحرضۿوہۿلالطۿاحرضۿوہۿاكػےنۿ ۿفوۿ‬ ‫لنا ْس ْخارج ْال ْمكان ْفسی ْی ْما ْیبدل ْالؽیان ْباْ‬ ‫ےراػاایبط ۿان ۿےك ۿ ےی ۿئاش ۿفد ۿہۿںیم ۿدبت ل ۿوہ ۿاج ۿ ے ۿاگ ۿفوا ۿن ۿاكۿ‬ ‫حكامْ‬ ‫لعیانْوماذلكْاالالْدبْالمِامْوخشیۃْال ْ‬ ‫وصتۿرہچكۿیۿاكۿادتۿاوػاكّۿاكۿوخۿفۿ یۿ۔ےۿسپۿاعۿاامیطۿواولۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫"‬ ‫‪ْ "‬كیف ْانْ ! اهللۿاعتیٰلۿےسۿفوان ۿےسۿػجا ۿدہۿدػجاراۿےیہۿاوػانۿ مسۿےكۿ‬



‫امثالْاالمورالبنیۃْعیلْاالْجالْل۔المبنئۃْمنْاالْدبْ اومػۿمیظعۿواراہػادتۿںیمۿاہجۿطۿوكۿیئۿرشۿیعۿمك ۿوصنم ۿنۿ‬ ‫انما ْتْحال ْعیل ْالشاھد ْفیما ْلم ْیرد ْبہ ْالنص‪،‬وْ وہۿاعمٓل ۿئاشۿفدہۿرپۿ یۿومۿوقۿفۿوہۿجاۿ۔ےۿاوػۿئاشۿفدۿہۿاك ۿاحۿلۿمہۿ‬ ‫الشاھدْھ ناْماذكْرناْفوْجبْالمصیالیہْوْكانْنداءْ ایبطۿركۿےك ۿفوایسۿیک ۿفرفۿ انٹلۿراۿےیہۿاوػۿزاۿحثۿٕصتشوطۿوكۿ‬ ‫ٕ‬ ‫الغائبنیْقائماْفْحضرْةْالمصیلْاساْئۃْادبْبالحضرةْ صلیۿےكۿادنۿػۿڑھكعۿوہۿركۿاكػےنۿوكۿجاػۿاگۿہۿاولۿ تیۿںیمۿےبۿ‬ ‫ادیبۿ یۿیوصػۿركجاۿراۿےیہ "‬ ‫االْعیلْوقلۃْخشیۃْمنْاللْتعایل۔ ْ‬ ‫مہۿےنۿ وۿہلئسۿوكۿئاشۿفدۿہۿرپۿومحملۿركۿےنۿیکۿجاۿتۿیہكۿوہۿ لقۿ‬ ‫اماماقلنامنْاالحا ْلۃ ْعیلْالشاھدْفشْیْئْیش د ْبہْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫ج‬ ‫میلسۿےكۿ ؼد كۿملسمۿ۔ےۿاوػۿ عبتۿاوػۿ الۿنۿےسۿ ؼػوگطۿےكۿ‬ ‫العِل ْالسلیم ْوالِلب ْالحاضر ْومن ْتؾبع ْوجدْ‬ ‫كالّ ۿںیم ۿان ۿیک ۿ تہ ۿواػی ۿ رظںی ۿ ل ۿیت ۿںیہ ۿنان ہچ ۿاامّۿ‬ ‫شواھدہْكثیْةْفْكالمْاالْجلۃْاالْكابرْمنْذلكْقولْ‬ ‫ققحمۿیلعۿاالۿػالقۿحتفۿادقلریۿںیمۿفؽامۿ ےتۿںیہ"دححثۿرشۿفیۿ‬ ‫فت‬ ‫لمحِ ع‬ ‫االمامْا قْ یلْاالطالقْفْ حْالِدیر‪:‬الثابتْ ےسۿاانتۿجاحثۿ۔ے"‬



‫ھوْوْضعْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرانْالکرْیمْ۾‪۶۸ /‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 164 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الیمین ْعیل ْالؼسر ْی ْو ْكونہ ْتحت ْالسرة ْاوالصدرْ (ہكۿس اّۿیکۿاحۿنثۿںیم)داجاۿطۿاہۿھۿجاۿںیئۿرپۿػاھكۿاجۿ ےۿہیۿارمۿ‬ ‫كماقاْلْالشاْفیعْلمْیؿبتْفیہْحدیثْیوجبْالعملْ ہكۿوہۿجاۿفۿےكۿ ےچیۿوہۿجاۿہنیۿےكۿ ےچی‪،‬اسیۿہكۿاامّۿواۿ یعۿػًمۃۿ‬ ‫فیحاْلْعیلْالمع وْدْمنْوْضع اْحالْقصدْالتعظیمْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿاكذمہت ۿ۔ےۿانۿجات ۿںیمۿا یسۿوكیئۿدححثۿ‬ ‫۔ںیہۿسجۿرپۿلمعۿواٌتۿوہۿفوانۿاعمٓل ۿوكۿئاشۿفدۿہۿرپۿومحمل ركجاۿ‬ ‫فْالِیامْوالمع وْدْفْالشاْھدْمنہْتحتْالسرْةْ‪ْ 1‬‬ ‫راےیہۿہكۿاحۿنثۿمیظعۿںیمۿاہجطۿاہۿھۿجادنۿ ان ولعۿّۿوۿ وہشػۿ‬ ‫ومنْذلكْقولہْایضاواستحسنہْتلمیذہْالمحِقْابنْ‬ ‫وہۿو یۿاایتخػۿایكۿاجۿ ےۿاوػۿہیۿػریۿجاۿفۿ۔ے‬ ‫امیالحاْجْالحلیبْجدامانصہْالْاریْتحریرالنغمْ‬ ‫ایہن ۿ ریظ ۿوط ۿںیم ۿےس ۿرضح ۿت ۿققحم ۿاك ۿہی ۿوقل ۿ یھ ۿ۔ے ۿسجۿ‬ ‫مم‬ ‫فْالدعاْءْكماْیقعلہْالِراْءْفْھذاْ ْالزْمانْیصدْر نْ یکۿاطۿیکۿوااردۿا نۿاریما احۿوۿےنۿنیسحۿ یھۿیکۿ۔ےۿدماںیمۿ‬ ‫ف مْمعینْالدعاْءْوالسوالْوماذلكْاالنوْعْلعبْفانہْ ےلگ ۿجا ۿػی(اگجا)وك ۿںیم ۿاج ۿحؼ ۿیوصػ ۿ۔ںیہ ۿرك ۿجا ۿاسی ۿہك ۿ ٓا ۿو ۿلكۿ‬ ‫لوْقدْرفْالشاْھدْساْئلْحاْجۃْمنْملكْادیْسوالہْ ےك ۿاقػی ۿرك ۿ ےت ۿںیہ ۿاوػ ۿہی ۿلعف ۿاےسی ۿولوگط ۿےس ۿ یھ ۿاص ۿدػۿ‬ ‫بتحریرالنغم ْفیہْمن ْالرفعْوالخقض ْو ْالتغریبْ وہجاۿ۔ےۿ وۿوسالۿاوػدماۿےكۿ ینعۿ ےتھجمۿںیہۿاحۿالہكۿہیۿاجكۿ مسۿ‬



‫والرجو ْع ْكا ْلتغین ْنسب ْالؽتۃ ْایل ْقصد ْالسخریۃْ اكۿلیھكۿاوػۿذماقۿ۔ےۿاارۿئاشۿفدۿعۿےكۿارابتػۿےسۿداھكیۿاجۿ ےۿفوۿ‬ ‫واللعبْاذْمِامْطلبْالحاْجۃْالتضر عْالْالتغینْ‪2‬اھْ۔ ْ وكیئ ۿوا ۿلئ ۿ و ۿجا ۿدوا ۿہۿےس ۿا ین ۿاحٌت ۿیک ۿدػ ۿوخايت ۿرك ۿػاہۿ‬ ‫وہا ےنۿوسالۿوكوگۿویطۿیک ۿفروۿاگۿركاوا ۿػ ۿیک ۿدنلبیۿاوػ ۿیتۿ‬ ‫نزكؼ ۿیۿاوػاواػ ۿیک ۿ ٓا ػا ۿ شۿےك ۿوا ۿھۿامےگنۿفواےسیۿوا ۿلئۿوكۿ‬ ‫لیھكۿاوػۿذماقۿیکۿ تمہۿدیۿاجۿ ےۿ یۿہكۿاقمّۿا احۿوۿوۿػاػیۿاكۿ‬ ‫۔ےۿنۿہكۿاگےنۿاك‬



‫ْفتحْالِدیرْکتابْالصلوةْصقۃْالصلوةْہبتكمۿونػہیۿػوضۿہیۿرھکسۿ‪ /۶‬۾‪۷۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْفتحْالِدیرْکتابْالصلوةْبابْاالمامۃْہبتكمۿونػہیۿػوضۿہیۿرھکسۿ‪۸۷۷ /۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 165 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اللْتعایلْفیماْاوضحْوْ ہیلۿںیمۿانۿیک ۿ رعۿفیۿرك ۿ ےتۿوہۿ ےۿفؽ ۿامجاہ ا‪:‬رضحۿتۿ‬ ‫قاْلْفْالحلیۃْوقدْاجاْدْرحمہْ‬ ‫ٰ‬ ‫ققحمۿےنۿ تہۿدمعۿہۿفوۿ۔حیۿواافۿدہۿفؽۿامۿجا‬ ‫افاْد‪،1‬اھْ‬



‫ومنْذلكْاشیاْءْفیہْوفْالحلیۃْوالغنیۃْوغیْھاقلتْ انۿ مسۿیک ۿ تہۿیسۿ ریظۿںیۿحتفۿادقلری ہیلۿاوػۿكصز ۿومریۿہۿںیمۿ‬ ‫م ںیہ ۿہكلب ۿریماانہك ۿفو ۿہی ۿ۔ےۿہك ۿوخ ۿد ۿدححث ۿرشفی ۿںیم ۿانۿ‬ ‫ارشد ْالیہ ْحدیث"استحیی ْالل ْاسْتْحیاء ْك ْ نْ‬ ‫ف‬ ‫فرف ۿػیئام ۿیئ ۿ۔ے ۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿ ؽ ۿام ۿ ےت ۿںیہ‬ ‫رجلنیْمنْصاْلحْعشیْتكْرواْہْابنْعدیْ‪2‬عنْایبْ‬ ‫" مۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿاےسیۿ یۿرشۿّۿركۿوۿ ےسیۿا ےنۿاخدنۿاطۿےك ۿدوۿ‬ ‫اللْتعایل ْعنہْعنْالنیبْصیلْاللْتعایلْ‬ ‫امامۃْریض ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ حزكۿرمدوطۿےسۿرشۿّۿرك ۿ ےتۿوہ"انۿدححث ۿوكا نۿمدیۿ‬ ‫علیہْوسلم۔" ْ‬ ‫ےنۿابااامہمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿوضحػۿےسۿػواۿحثۿیک‬ ‫وحدیثْقولہْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوسلم"اللْاحقْانْ اوػوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاك ۿفؽ ۿامط ۿ۔ے"اهلل ۿاعتیٰل ۿوك‬ ‫‪3‬‬ ‫یستیح ْمنہ ْمن ْالناس۔"رواہ ْاحمد ْ وابو ْداؤد ْوْ انۿاكۿػجاۿدہۿ قۿ۔ےۿہك ۿ ٓا دیمۿانۿےسۿاخساونط یک ۿہبۿ تبسۿػجاۿ‬ ‫الرتمذیْوالنسائیْوابْنْماجۃْوالحا كمْعنْمعاویۃْ دہۿرشّۿرك ۿع "انۿدححث ۿوكادمحواباۿداود ۿاوػرتۿذمیۿےنۿ‬ ‫ػواحثۿایكۿاوػۿخساۿیئۿاوػا نۿامۿ ہۿاوػاحۿمكۿےنۿاعموۿہیۿا نۿدیحۿہۿ‬ ‫ْتعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫بنْحیدْةْریضْالل ٰ‬ ‫ےسۿػواۿحثۿایك‬



‫‪ْ1‬حلیۃْالمحیلْشر حْمنیۃْالمصیل ْ‬



‫ْالكاملْالبنْعدیْترجمہْجعقرْبنْالزبیالشایمْدارالقکرْبیوتْ‪۵ /۷‬ۻۺ‬



‫‪2‬‬



‫ْجا معْالرتْمذیْکتابْاالْدبْبابْماجاْءْفْحقظْالعورةْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪،۶۵۶ /۷‬سننْا بنْماْجۃْکتابْالنكاْحْبابْالؾسرتْعندْالجماْعْاچیۿامیۿ‬



‫‪3‬‬



‫دیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ ۾‪،۶۸‬سننْایبْداؤدْکتابْالحمامْبابْفْالتعرْیْ ٓا اتفتۿماملۿرپۿسیۿالۿوہػۿ‪۷۵۶ /۷‬‬ ‫‪Page 166 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وحدیث"اذا ْصیلْاحد ْكم ْفلیلؽس ْثوْبیہ ْفانْاللْ اوػۿہیۿدححث‪":‬امنػۿیڑ وۿفوۿ رػعۿابلنۿںیمۿہكۿاهللۿےكۿ ےیۿ‬ ‫احقْمنْیزینْلہ"رواْہْالطرباین‪1‬فْاالوسطْوالؽی یقْ ػ تن ۿواػا ش ۿاك ۿيت ۿےس ۿػجا ۿدہ ۿ ق ۿ۔ے"ان ۿدححث وكاامّۿ‬ ‫عنْابنْعْمرْریضْاللْتعایلْعن ماْعنْالنیبْصیلْاللْ ربطاینۿےنۿاوطسۿںیمۿاوػاامّۿیقۿےنۿا نۿ رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫مہنعۿےسۿوضحػاركۿّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػواۿحثۿایكۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْوْقدْاوْضحہْابنْعمراذكساناْفعاْ‬ ‫ٰ‬ ‫م‬ ‫اوػانۿیک ۿواضۿٌت ۿرضحۿت ۿا نۿ رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿےسۿ‬ ‫ثوْبنیْوْھوْغالم ْفدْخل ْالمسجد ْفو ْجدْہ ْیصیلْ‬ ‫وقنملۿوہۿیئۿہك ۿاذنوطۿےنۿا ےنۿكالّۿجاعفۿوك ۿدو ۿونطۿڑپكعۿ‬ ‫متوشحابہْفْثوْبْفِالْألؼسْلكْثوْبانْتلؽس ماْ؟ْ‬ ‫انہپ ے(ینعیۿلمك ۿ وۿػا ۿدجا)رھپا۔ںیہۿدجسمۿےك ۿادنػاجكۿ یۿ‬ ‫ذ‬ ‫ارایتْلواینْارسلتكْایلْوراْءْالدْارْلكنتْالبس ماْ؟ْقاْ رادػ ۿںیم ۿلصزا ۿوہا ۿداھكی ۿفو ۿفؽامجا ۿایك ۿ مھاػع ۿجا ۿن ۿےنن ۿےك ۿ ےیۿ‬ ‫لْنعمْقاْلْفاْللْاحقْانْتتزینْلہْامْالناْسْفِالْ رػاۿ وۿػا۔ںیہۿ۔ےۿاارۿںیمۿ مۿوك رھۿےسۿجاۿہؾۿیسكۿاكّۿےلۿ ےیۿ‬ ‫بلْاللْرواْہْعبدْالرْزاقْ‪2‬عنْناْفع۔‬



‫اتجیھبۿفوۿلمكۿ وۿػاۿنۿركاجۿ ےتۿجاۿاجكۿراۿدػۿٹیپلۿركۿ؟رضحۿتۿ‬



‫ْ‬



‫جا ۿعفۿےنۿ وات ۿدجا ۿرضوػ ۿ رػا ۿابلنۿاتنہپۿانۿرپا نۿ رمۿےنۿ‬ ‫اػواۿدۿفؽۿامۿجاۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿػجاۿدہۿوكۿطۿانۿجاۿتۿاك قحتسۿ۔ےۿ‬



‫ْ‬



‫ہكۿانۿےكۿ ےیۿػ تنۿیکۿاجۿ ےۿرضحۿتۿجاۿعفۿوكاقؽاػۿركۿجاۿیڑاۿہكۿ‬ ‫اهللۿاعتیل اےسۿدبعۿارلۿػاقۿےنۿجاۿعفۿےسۿػواحثۿایك‬ ‫خلَ ‪:۸‬اهللۿ ابػكۿواعتیٰلۿفؽۿامۿجاۿ۔ے‪:‬اعۿاامیطۿواۿولۿ!دورسۿعۿ‬



‫ْ‬ ‫تعایلْ ْ‬ ‫نقحہْ‪:۸‬قاْلْالمویلْتباركْوْ ٰ‬ ‫"‬



‫ےكۿ رھۿںیمۿےبۿا سۿ دیۿاۿےئكۿاوػۿ رھۿواۿولطۿوكۿوالّۿےئكۿریغداۿ‬



‫‪ْ ‬‬



‫لخۿنۿوہ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالمعجمْاالوسطْدححثۿ‪۹‬ۻ‪۸‬۾ ۃبتکمۿااعملػفۿارلۿجاۿ‬



‫الؿیابْداْئرْةْالمعارفْالعثمانیہْدنکۿ‪ /۷‬ۻ‪۷۸‬‬



‫ۿ‪۵ /۶۵‬ۼ‪،۶‬السننْالکربْیْکتابْالصلوةْبابْماْیستْحبْللرجلْانْیصیلْفیہْمنْ‬



‫ْ‬



‫ْالمصنفْلعبدْالرزاقْکتابْالصلوةْبابْماْ ْیکیفْالرجلْمنْالؿیابْدححثۿ‪۵‬۾‪ْ۶۸‬المکتبْاالسالیمْبیوتْ‪/۶‬۽ۺ‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 167 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ذ‬ ‫ہی ۿ مھاػعۿ ےی ۿ رتہ ۿ۔ے ۿجا ۿہك ۿتحیصنۿاح ۿ‬ ‫‪ ‬‬ ‫ رھۿںیمۿنۿجاۿوۿفوۿٌتۿجكۿااجۿػتۿنۿ ےلۿ رھۿںیمۿدالخۿنۿوہ‬ ‫‪ْ 1"‬‬ ‫نہیْاللْسْبْحنہْعنْدخولْاالنسانْفْبیتْغیْہْ اهللۿ ابػكۿوۿاعتیٰلۿےنۿدوۿرسۿعۿاخساونطۿےكۿ رھۿںیمۿےبۿادطۿ‬ ‫وا سۿداہلۿ ونمۿفۿفؽۿامجاۿاوػۿدجسمںیۿاهللۿػتۿازعلۿتۿلجۿوۿكالۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫بغیاذنہ(تسانسواْ ْتستاذنوا)والمساْجدْبیوْتْ‬ ‫ےك ۿ رھ ۿںیہ ربطاین ۿےن ۿریبك ۿںیم ۿا ن ۿوعسم ۿد ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫ربنا ْعزوجل ْاخرج ْالطرباین ْف ْالكبی ْعن ْابنْ‬ ‫مز ۿےس ۿػوا ۿحث ۿیک ۿہك ۿوضحػ ۿےن ۿفؽ ۿام ۿجا"ػو ے ۿػ نی ۿرپۿ‬ ‫اللْتعایل ْعنہْقاْلْقاْلْرسولْاللْصیلْ‬ ‫مسعوْدْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫دجسمںیۿاهللۿاعتیٰلۿاك رھۿںیہۿاوػاهللۿاعتیٰلۿےنۿا ےنۿدہمۿركۿّۿرپۿایلۿ‬ ‫الل ٰ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْانْبیوْتْاللْفْاالرضْالمساجد ْ ہكۿانۿںیمۿػجاػتۿوك آلویاولط‬ ‫ۿرك ۿواار ۿیسك ۿوك‬



‫عــــــہ‪:‬فْاالیۃْامرانْاالسؾیذانْوالسالم‪،‬فاْالسؾیذانْ ٓا حث ۿرك ۿہم ۿںیم ۿدو‪ ۷‬ارم ۿںیہ‪)۶(:‬اوصزڈاط(‪)۷‬والّ ۿاوصزڈاطۿ‬ ‫فْالمساجدْكمانبنی‪،‬اماْالسالمْفاقیمْمِامہْالسالمْ سميڈۿںیمۿوہۿجاۿ۔ےۿاسیۿہكۿمہۿایبطۿركۿںیۿےگ ػاہۿوالّۿفوۿیبنۿركۿمیۿ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿرپۿوالّ ۿانجیھبۿاےك ۿاقۿمئۿاقمّۿ۔ےۿان ۿ ےیۿ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْفانہْحاْضرداْئماْفْ‬ ‫عیلْحبؼبہْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ہك ۿ ٓا ت ۿیک ۿجاػاگ ۿہ ۿںیم ۿاحرضی ۿدا یم ۿ۔ے ۿنان ہچ ۿدجسم ۿںیم ۿدالخ ۿوہۿ‬ ‫حضرتہْفامرْكْلْمنْیدْخلْمسجداْاوْیخرجْمنہْانْ‬ ‫ےنۿواۿےلۿجادجسمۿےسۿخکتشغۿواےلۿہؾۿصخشۿوكۿمكۿ۔ےۿہكۿوہۿویطۿےہك‬ ‫یِولْبسمْاللْوالحمدللْوالسالمْعیلْرسولْاللْ‪2‬ایلْاخرْ‬ ‫"بسمْاللْوالحمدللْوالسالمْعیلْرسولْاللْ"آ رخۿجك ۿ رػیۿ‬ ‫ی‬ ‫الدعاْءْالواردْفْاالْحاْدیثْصحیحۃْش یْةْكثیْةْ‪ْ۱۲‬منہ۔ ْ‬ ‫دماۿیڑ ےۿ وددعتدۿ وہشػااحۿدحثۿ ِسَ ۿںیمۿواػدۿ۔ےۿ‪(۶۷‬ت)‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرانْالکرْیمْ‪ /۷۹‬۽‪،۷‬ۼ‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْالکتابْالمصنفْالبنْایبْشؼبہْدححثۿ‪۶۷‬۽ۺ‪ْ۷‬دارالکتبْالعلمیہْبیوتْۺ‪ /‬ۻۺ‪۷‬‬ ‫‪Page 168 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایلْانْیْكْرْمْمنْزارہْفیہْ‪(1‬ورواْہْ یکۿرك ۿمیۿفؽامۿ ےۿاگ "اباۿركبا نۿہبیشۿےنۿاوكسۿرضحۿتۿافػوقۿ‬ ‫وانْحِاْعیلْالل ٰ‬ ‫ابوْبْكْرْبنْشؼبۃْعنْامیالموْمننیْعمرْریضْاللْ امظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكوقلۿئاتۿركۿلقۿایك‬ ‫اوػاامّۿربطاینۿےنۿریبكۿںیمۿاوػۿایضۿءۿےنۿر اتػہۿںیمۿاباۿقؽۿاصۿ ہۿ‬ ‫تعایلْعنہْمنْقولہ)‬ ‫ٰ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےك ۿوا ۿيؾ ۿےسۿوضحػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وروْیْالطرباینْفْالكبیْوالضیاْءْفْالمختارْةْعنْایبْ‬ ‫وملس ۿاكوقل ۿلق ۿایك‪":‬دجسمںی ۿیان ۿو ۿاوػاط ۿےس ۿوك ۿػع ۿاص ۿفۿ‬ ‫اللْتعایلْ‬ ‫اللْتعایلْعنہْعنْالنیبْصیلْ‬ ‫قرصاْفۃْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫رك ۿو ۿفوۿ وۿيڈ ۿا ۿےك ۿ ےیۿ رھۿیانۿ ےۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿانۿےك ۿ ےیۿ‬ ‫علیہْوسلمْابنواالمساْجدواخرجوالِمامۃْمن اْفمنْ‬ ‫ٌشتۿںیمۿ رھۿیانۿدجا "‬ ‫ْبینْللْمسجدابینْاللْلہْبؼتاْفْالجنۃْ‪ْ 2‬‬ ‫اوػ ۿےب ۿااج ۿػت ۿدا ۿلخ ۿوہ ۿےنۿیک ۿاجك ۿروػ ۿت ۿہی ۿ یھۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫وعدم ْاالذن ْف ْالد ْخول ْل ْ‬ ‫ش ْیئ ْكما ْیكو ْن ْبرفعْ ااجػتۿیسكۿاوػۿاكّۿیکۿ۔ےۿاوػدالخۿوہۿےنۿواالیسكۿاوػۿاكّۿیکۿ‬ ‫المِید ْكذلك ْبرفع ْالِید ْفمن ْاذن ْلہ ْبا ْلد ْخولْ رغ ۿےس ۿدا ۿلخ ۿوہا ۿایس ۿہتكن ۿیک ۿفرف ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫لشْیْئْودخلْبغیہْفِدْدخلْبغیاالذنْوالیہْیشیْ ہیلع ۿوملس ۿےن ۿا ےن ۿان ۿاػواد ۿںیم ۿاواػہ ۿفؽامجا‪":‬سج ۿےنۿ‬



‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْمنْسمعْرجالْینشدْ یسك ۿ ٓا دیم ۿوك ۿانس ۿہك ۿدجسم ۿںیم ۿا ین ۿوھك ۿیئ ۿوہ ۿیئ ۿز ۿجال ۿن ۿرك ۿػاہۿ‬ ‫قولہْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ضالۃْفْالمسجدْفلیِلْالردھاْاللْعلیكْفانْالمساجدْ ۔ےۿفوۿدماۿرك ۿعۿہكۿيڈۿاۿركۿعۿفواےسۿنۿجاۿ ےۿہكۿدجسمںیۿانۿ‬ ‫لم ْتنب ْل ذا(رواہ ْاحمدومسلم‪3‬وابو ْداؤدو ْابنْ‬



‫اكّۿےكۿ ےیۿ۔ںیہۿیانۿیئۿ"ںیئ"اامّۿادمح‪،‬اامّۿملسم‪،‬اامّۿاباۿداود‪،‬‬



‫ماجۃْعنْایبْھرْیرْةْ ْ‬



‫کزنْالعماْلْبحوالہْطبْعنْا بنْمسعودْدححثۿ‪۹۵‬ۼ‪ْ۷۵‬مؤسسۃْالرْساْلہْبیْوْتْۼ‪۶ /‬ۺۻ‬ ‫‪ْ2‬المعجمْالکبی دححثۿ‪۷۶‬ۺ‪ ۷‬المکؾبۃْالقیصلیۃْبیْوتْ‪ /۸‬۾‪ْ ۶‬‬ ‫‪1‬‬



‫‪ْ3‬صحیحْمسلمْکتابْالمساْجدْبابْالنہیْعنْنشدْالضاْلۃْفْالمسجدْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪،۷۶۵ /۶‬مسندْامامْاحمدْبنْحنبلْعنْایبْ‬



‫ھْر یرْةْریضْاللہْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْالمکتبْاالْسالیمْبیْوتْ‪،۹۷۵ /۷‬سننْایبْداؤدْکتابْالصلوةْبابْکراھیۃْانشاْدْالضاْلۃْفیہْ ٓا اتفتۿماۿملۿرپۿسیۿ‬



‫الوہػۿ‪/۶‬ۼۻ‪،‬سننْا بنْماْجہْابوابْالمساْجدوالجماْعاتْبابْالنہیْعنْانشاْدْالضواْلْفْالمسجدْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچۿ ۻۺ‬ ‫‪Page 169 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ا ن ۿام ۿ ہ ۿےن ۿان ۿدححث ۿوك ۿرضح ۿت ۿابا ۿہؾ ۿری ۿہ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫ْتعایلْعنہ)‬ ‫ریضْالل ٰ‬ ‫اللْتعایلْعنہْعنْالنیبْ مز ۿےكۿوا ےطۿےسۿػواۿحثۿایك‬ ‫ھمْجمیعاْعنْبرْیدْةْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫صیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْالوجدتہْالوجدْتہْالوجدْ ۿذموكػہ ۿجا ۿال ۿ یھب ۿدحم ۿنیث ۿےن ۿرضح ۿت ۿحؼ ۿجڈ ۿہ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫مز ۿےك ۿوا ۿيؾ ۿےسۿانۿدححث ۿوك ۿوضحػارك ۿّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫تہْانمابنیتْھذہْالمساْجدلمابنیتْلہْ‪ْ 1‬‬ ‫ہیلعۿوملسۿےسۿانۿاافلۿع ۿںیمۿػوا ۿحث ۿایك‪":‬فواےسۿنۿجا ۿ ےۿ‬ ‫ولعبدْالرْزاقْعنْایبْ ْب ْكرْبنْمحمدْانہْسمعْرسولْ‬ ‫فواےسۿنۿجاۿ ےۿفواےسۿنۿجاۿ ےۿدجسمںیۿانۿاكّۿےكۿ ےیۿ۔ںیہۿیانۿ‬ ‫اللْتعایل ْعلیہْوسلمْرجالْینشدْضاْلۃْفْ‬ ‫اللْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫یئۿ"ںیئ‪،‬وہۿفوۿسجۿےكۿ ےیۿیانیئۿ یئۿںیہۿیانۿیئۿ یئۿںیہ‬ ‫لن ص‬ ‫المسجدْفِاْلْا یبْ یلْاللْعلیہْوسلمْای اْالناْشدْ دبعۿارلػاقۿےنۿایبۿركبا نۿدمحمۿےسۿػواحث ۿیک‪":‬ػوسل ۿاهللۿ‬ ‫غیكْالواْجدلؼسْل ذابنیتْالمساْجدْ‪2‬۔ ْ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿاجكۿصخشۿوكۿدجسمۿںیمۿوھكۿیئۿوہیئۿ‬ ‫واالحادیثْفْالبابْكثیْةْوْھوْبعموْمہْیشملْمنْ زۿجالنۿرك ۿ ےتۿانسۿفوۿفؽۿامۿجاۿاعۿجالۿنۿرك ۿلویاۿےلۿ! جاےنواالۿ‬ ‫ینشدْمصحقا ْلؼتلو ْہ ْبل ْومنْینشدْامانۃْضلتْ ریۿعۿكالوہۿوہۿدجسمںیۿانۿاكّۿےكۿ ےیۿ۔ںیہۿںیہ "‬



‫عنہ ْمع ْان ْانشادھاوا ْجب ْعلیہ"‬



‫‪ ‬‬



‫ْ‬



‫‪‬‬



‫ْ ان ۿوم ۿوضف ۿرپدح ںیث ۿ تہ ۿںیہ ۿاوػ ۿہی ۿان ۿروػ ۿت ۿوك ۿ یھۿ‬ ‫وا ل ۿ۔ے ۿہك ۿجالو ۿتۿےك ۿ ےیۿفحصمۿرشفی ۿوك ۿد وجڈع ۿجاۿ‬ ‫یسكۿیکۿاامحثۿ وانۿےكۿجاۿنۿج یۿوھكۿاجےنۿرپۿدجسمۿںیمۿجالنۿ‬ ‫ركۿعۿاحۿالہكۿا یسۿزۿاكۿجالۿنۿركۿجاواۿٌتۿ۔ےۿاػواۿدۿالمیۿ۔ے‪:‬‬ ‫"اهللۿاعتیٰلۿ ںیھمۿمكۿداتیۿ۔ےۿ‬



‫‪ْ1‬مسندْاحمدْبنْحنبلْحدیثْبرْیدْةْاالْسلیمْالمکتبْاالْسالیمْبیوتْۺ‪۵ /‬ۻ‪،۸‬صحیحْمسلمْکتابْالمساْجدْبابْالنہیْعنْنشدْ‬



‫الضا لۃْالخْدق یمۿبتكۿاخنۿركاۿیچۿ‪،۷۶۵ /۶‬سننْا بنْماْجہْابوابْالمساْجدوالجماْعاْتْبابْالنہیْعنْانشاْدْالضاْلہْالخْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿ‬



‫ركایچۿ ۻۺ‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالمصنفْلعبدْالرْزاقْدححثۿ‪۷۷‬ۼ‪ْ۶‬ا لمکتبْاالْسالیمْبیوتْ‪۹۹۵/۶‬‬ ‫‪Page 170 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ہكۿاامحثۿواۿولطۿیکۿاامحثۿواسپۿركدو"‬ ‫‪1"‬۔ ْ‬ ‫فاْالنشادْمِدمۃْالوْجدْانْوالوْجدْانْمِدْمۃْاالداءْواالْ جالۿن ۿجاےنۿاكدقمۿہمۿ۔ےۿاوػ ۿجاجا ۿدےنیۿاكدػہع‪،‬اوػ وۿواٌتۿ‬ ‫دْاءْواجب‪،‬مِدْمۃْالواْجبْواجب‪ْ،‬وْكذلكْعممْالقِ اْءْ اكدػہعۿوہۿوہۿوخۿدۿواۿٌتۿ۔ےۿاہقفءےنۿانۿومعۿّۿںیمۿہؾۿہدشمگۿہۿ‬ ‫فِالواْكْرہْانشاْدْضاْلۃ‪،‬ولمْیستؿنوامنہْفصالوْذلكْانْ ز ۿیک ۿجال ۿن ۿوكۿدا ۿلخۿایك ۿاوػۿیسك ۿاخۿ ۿہدشمگ ۿہ ۿاك ۿاانثت۔ںیہ ۿایكۿ‬ ‫اتیانْالواجبْانْكانْمنْاعماْلْاالْخرْةْفماْلْكْلْعملْ انۿاكػٔؽہیۿ۔ےۿہكۿواۿٌتۿیکۿادا یگیۿہؾۿ دنۿہكۿلمعۿ ٓا رخۿتۿ۔ےۿ‬



‫االخر ْة ْبنیت ْالمساجد ْانمابنیت ْلمابنیت ْلہ ْاحمدوْ رپۿ یھبۿلمعۿ ٓا رخۿتۿےكۿ ےیۿدجسمۿ۔ںیہۿیانۿیئۿ یئ رضحاۿتۿاامّۿ‬ ‫مسلمْعنْا نسْریضْاللْتعایل ْعنہْعنْالنیبْصیلْاللْ ادمحوملسمۿرضح ۿت ۿا سۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاوػ ۿوہۿػوسلۿاهللۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلع وملسۿےسۿػواحثۿركۿ ےتۿںیہ‪":‬ہیۿدجسمںیۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلم‪":‬انْھذہْالمساْجدالْتص ْلح ْلشْیْئْمنْ‬ ‫ٰ‬



‫دنگ ۿ ی ۿجصسات ۿو ۿجا ۿاخن ۿےك ۿ ےی ۿ۔ںیہ ۿہی ۿفوفرف ۿجالوت ۿقؽاطۿ‬ ‫الِذرْوالبولْوالخالْءْوانماْیھْلِرائۃْالِرانْوْذكْراللْ‬ ‫دركالمیۿاوػۿامنۿػۿےكۿ ےیۿںیہ "‬



‫والصلوة‪"2‬‬



‫ۿاخبػی ۿوا ن ۿام ۿ ہ ۿرضح ۿت ۿابا ۿہؾ ۿری ۿہ ۿاوػ ۿوہ ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهللۿ‬ ‫ْتعایلْعنہْ‬ ‫وللبخارْیْوابنْماْجۃْعنْایبْھرْیرْةْریضْالل ٰ‬ ‫اعتیٰلۿوملسۿےسۿػوا ۿحث ۿرك ۿ ےتۿںیہ‪":‬ہی(سمۿيڈ)فوۿامنۿػ ۿاوػۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْانمابین ْلذكْراللْ‬ ‫عن ْالنیب ْصیل ْالل ٰ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫دركا یۿےكۿ ےیۿ یۿیانۿیئۿ یئۿںیہ "‬ ‫‪3‬‬



‫والصلوةْ‬ ‫ۿاامّۿادمحۿےنۿاتكت ۿاالفدۿںیمۿرضحت ۿاباۿیمؽ ۿہۿےسۿایبۿركب‬ ‫والْحمدْفْالزْھدْعنْایبْضمرْةْعنْایبْبْكْرالصدیقْریضْ‬ ‫ادصلقیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿفرفۿدركۿاكۿ یۿدركۿایك‬ ‫ْتعایلْعنہْانمابنیتْللذ ْكرْ‪4‬۔ ْ‬ ‫الل ٰ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرانْالکرْیمْ‪ /۹‬۽ۺ‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬مسندْاالمامْاحمدْبنْحنبلْعنْا نسْبنْماْلكْالمکتبْاالْسالیمْبیْوْتْ‪۶ /۸‬۾‪،۶‬صحیحْمسلمْکتابْالطہارةْبابْوجوْبْغسلْالبولْ‬



‫الخْدق یمۿبتكۿاخنۿركاۿیچۿ‪ /۶‬۽‪۶۸‬‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬ ‫ْکزنْالعماْلْبحوالہْخْعنْایبْھْریرہْدححثۿۺ۾ۼ‪ْ۷۵‬مؤسسۃْالرْساْلۃْبیْوْتْۼ‪۷ /‬ۻ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫ْکتابْالزہد(امامْاحمدْبنْحنبل)زہدْایبْبکرحدیثْ‪ْ۵۸۹‬دارالکتابْالعرْیبْبیْوْتْ‪ /۸‬۽ۺ‪۷‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 171 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اللْتعایلْ حادنسم ۿائاردو ۿن ۿںیم حؼ ۿوا ۿحث ۿابا ۿہؾ ۿری ۿہ ۿرم ۿوی ۿ۔ے ۿوضحػ ۿ یلۿ‬ ‫وفْمسندْالقردوسْعنْایبْھرْیرْةْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْكْلْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽۿامۿجا‪":‬دجسمۿےكۿادنػۿجالوتۿكالّۿاهللۿ‪،‬‬ ‫عنہْقاْلْقالْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬



‫ذ‬ ‫كالمْفْالمسجدلغواالْالِرانْوْذكْراللْتعایلْوْمساْ دركالمیۿاوػۿ ھالۿیئۿےسۿوسالۿاوػانۿوكۿدےنیۿےكۿكالوہۿہؾۿجاۿتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وغلۿ۔ے "‬ ‫لۃْعنْالخیاواعطاْؤہْ‪1‬۔ ْ‬ ‫ل‬ ‫ہی ۿےلہپ ۿ ی ۿ ولع ۿّ ۿوہ ۿاكچ ۿ۔ے ۿہك ۿاداط ۿاخ ۿ ص ۿدركا می ۿ۔ںیہ ۿاارۿ‬ ‫وقد ْعلمت ْان ْلؼس ْاالذان ْخا ْلص ْذ ْكر ْولو ْكانْ‬ ‫دجسمۿانۿےكۿ ےیۿینبۿوہۿیتۿفورشۿفۿرشۿفیۿدجسمۿےكۿادنۿػاداطۿاكۿ‬ ‫المسجدیؽینْلہْالیتْالشرْعْباْیِاْعہْفیہْولنِلْولوْ‬ ‫مكۿفؽۿامیتۿاوػانۿرپۿلمعۿدػ ٓا ادۿاجكۿجاػۿ یۿیہسۿرمۿویۿرضوػۿ‬ ‫یقع‬ ‫ب‬ ‫یعِ‬ ‫ذ‬ ‫مرْةْوْكیفْ لْانْشؼئا ینْلہْالمسجدالْ لْ وہ ۿجا ھال ۿہی ۿھجمسۿںیم ۿ ٓا ےن ۿوایل ۿجاتۿ۔ے ۿہك ۿسج ۿاكّ ۿےك ۿ ےیۿ‬ ‫فیہْقطْعیلْع دْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْ دجسمۿیک ۿریمعتۿوہ ۿیئۿو یۿدجسمۿںیمۿیھبك ۿنۿوہا‪،‬نۿفو ۿوضحػ ۿ یلۿ‬ ‫تعایل ْعنہمْفیِاْلْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےك ۿدہعۿںیمۿنۿافلخۿ ےۿػاۿ نۿےكۿدہعۿ‬ ‫والخلقاْءْالراْشدینْریضْاللْ ٰ‬



‫فیہْایضاْانْالمساْجدلمْتنبْل ذاْكیفْواالذانْللدْ ںیمۿفوۿو یۿاہك ۿاجۿاگیۿہك ۿدجسمۿانۿےك ۿ ےیۿیانۿیئۿ یۿ۔ںیہۿ یئۿ‬ ‫عاْءْایلْالحضرْةْوالحضرْةْالْتؽینْلندْاْءْالناْسْ اوػااسۿوہۿجا یھۿےسیك ۿہیۿفوۿدػ ۿجاػالمیۿیک ۿاحۿرضۿیۿاك ۿاكالط ۿ۔ےۿ‬ ‫الی اوفی ا‪،‬واللْالموْفقْف ذاماْظْہرْللعبدْالضعیفْ اوػدػۿجاػاكالطۿےك ۿ ےیۿ۔ںیہۿوہۿجاۿاكالطۿفوۿدػۿجاػۿےكۿجاۿہؾۿوہۿجاۿ‬ ‫۔ےۿاهللۿاعتیٰلۿفوۿ‪،‬قیۿدےنیۿواال ۿ۔ےۿانۿفیعض ۿدنبۿعۿرپۿكالّۿ‬ ‫منْالْكالمْالمْجیدوالحدیثْالحمیدوالقِہْالسدیدْ‬ ‫ہ‬ ‫ح‬ ‫دیجمۿدح ث ۿدقمۿنۿاوػہقفۿابمػكۿےسۿو یۿػا ۿ ؾ ۿوہاجا ۿںیتۿ‬ ‫وحلہْكماْتریْواْضحْبالْامرتاْءْوانْكانْاخرْہْمنْ‬ ‫يت ۿیک ۿيت ۿػا ۿہؾ ۿںیہ ۿاار ہ ۿاری ۿںیم ۿمہ ۿےن ۿوشا ۿفد ۿاوػۿ‬ ‫قؽیلْالمتابعاْتْوالشواْھدْولْكْنْكلہْلمنْتحیلْباْ‬ ‫ اتاعبتۿےسۿاكّۿایلۿنكیلۿہیۿيتۿ یھۿالہۿااصنۿفۿےكۿحؼۿدجكۿ‬ ‫یِم‬ ‫یِن لم‬ ‫النصاْفْھی اْتْلماْ عْا ْكابرْو عْاالعؾساْفْ ْ عطۿاكمحؼۿہۿاوػدعفۿػجاۿدیتۿےكۿ ےیۿاكۿیفۿ۔ےۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالْقردوسْبماثورالخطابْدححثۿ‪۹‬ۻۼ‪ْ۹‬دارالکتبْالعلمیہْبیْوْتْ‪ /۸‬۽ۺ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 172 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وْنساْلْاللْالعقوْوالعاْفیۃْوالرحمۃْالْكاْفیۃْوالنعمۃْ ںیمۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿوفعۿوۿماۿ تیۿػًمتۿاكٓل ۿاوػۿتمعنۿٕشکاۿرۿہۿاوػۿ‬ ‫الوافیۃ ْوالعیشۃالصافیۃ‪،‬والحمدلل ْرب ْالعلمنی ْوْ شیعۿاصہیۿاك ۿػانث ۿوہطۿاهللۿاعتیٰل ۿےك ۿ ےیۿ یۿدمحۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫صیلْاللْتعایل ْوْباركْوسلمْعیلْسیدْنامحمدوالہْوْ ےراػعۿرسداػ ۿدمحمۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاوػاط ۿےك ۿ ٓا لۿو‬ ‫ٰ‬ ‫ااحصتۿاوػاطۿےكۿارۿوہۿيتۿرپدػوۿدۿوالّۿوہ‬ ‫ابنہْوْحزبہْاجمعنی۔ ْ‬ ‫_________________‬



‫‪Page 173 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الشنامۃالرابعۃمًعوداحراقالخالف‬ ‫(اٌزالفۿوكۿاخرتسكۿركۿدےنیۿواےلۿوعدۿوۿربنعۿاكۿوچاھتۿامشہمۿ)‬



‫الحمد ْلل ْوكْیف ْوسالم ْعیل ْعبا ْدہ ْالذین ْاصطیفْ دمحۿاهللۿاعتیٰل ۿ ےك ۿ ےیۿ یۿاخۿ ۿ۔ےۿاوػۿو یۿےراۿػعۿ ےیۿاك ۿیفۿ‬ ‫لیعلمْساْدتناْوْاخوْتناْاھلْالحقْوْال دْیْحقظناْ ۔ےۿاوػ ۿانۿےك ۿحؼ ۿشزجڈ ۿہۿدنب ۿو ۿطۿرپۿوالۿّۿو ۿػًمت ۿوہۿ قۿوۿ‬ ‫اللْتعایل ْْوْایاھم ْ ْعنْالردیْانْالوْھاْبیۃْالعنوْدْ فداحثۿواۿےلۿحؼػوگۿطۿاوػۿاھبۿویئۿطۿوكۿ ولعۿّۿوہۿاهللۿاعتیٰلۿ اطۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یکۿظافۿ تۿفؽۿامۿ ےۿہكۿاعمۿدنۿوۿاہۿہیبۿاوػۿایكنۿوریویۿرك ےتۿوہ ےۿ‬ ‫ومنْتبع مْمنْطلبۃْال نودْبذلواْج دھمْلیخرجواْ‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫اوپر ےتۿا ہبۿ تۿوكۿانۿارمۿےنۿاكھتۿدجاۿہكۿاجكۿحیحۿدحۿ ثۿجاۿ‬ ‫حدیثا ْصحیحا ْاو ْنصا ْف ْالقِہ ْصریحا ْیقید ْانْ‬ ‫ہقف ۿیک ۿوك ۿیئ ۿ ص ۿفر ۿ ح ۿشیپ ۿركںی ۿ و ۿادا ۿط ۿےك ۿدجسم ۿےك ۿادنػۿ‬ ‫السنۃْفْھذاْاالذان ْكوْنہْفْجوْفْالمسجدْمتصالْباْ‬ ‫ٕزضؾ ۿےسۿ لصتۿوہۿےنۿاك ۿاافۿدہ ركعۿاسیہك ۿ ٓا و ۿلك ۿػواوۿ‬ ‫ف‬ ‫لمؽنرْكماْتعوْدْہْْھ ناْفلمْیِدْرواْوماْكاْنْاللْلی عْ یڑہ اۿ۔ےۿرگمۿوہۿانۿرپۿاقدػۿنۿوہۿےكۿاوػۿاهللۿاعتیٰل ۿجاۿہ ۿوكۿرسۿ‬ ‫باطلْراساْفجعلواْیتشؽثوْنْ ْبكْلْحشؼشْفخمسۃْ دنلبۿیۿ اطۿ۔ںیہۿركۿجاۿ سپۿوہۿوكنۿطۿاكۿ اہۿػاۿ ےنیۿ ۿاطۿںیمۿجاۿ‬ ‫اتقِوْاْعیلْاالْحتجاْجْ ْ‬ ‫ چۿجاۿفوۿطۿںیمۿفوۿيتۿقفتمۿںیہۿ ہیقۿھچكۿولۿوگۿطۿےنۿارفناۿدی‬



‫‪Page 174 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ب اْ‪ْ :‬‬



‫(‪ْ)۶‬نصوْص مْانْھذاْاالذانْبنیْیدْیْالخطیبْ۔ ْ‬



‫(‪ْ )۷‬وتعبی ْبعض م ْف ْمسئلۃ ْان ْایجا ْب ْالسیعْ‬



‫ںیثحبۿ یھۿیکۿںیہۿہیۿدنبۿہۿفیعضۿےلہپۿفوۿجاۿوچنۿطۿ ہقفتۿدالۿلئۿاكۿ‬ ‫دركۿفؽۿداۿفؽۿدا انۿاكۿػدۿركۿدعۿاگۿرھپۿارفناۿدیۿ رچۿاوػۿ رۿوۿدالۿلئۿ‬ ‫ذ‬ ‫یکۿ یھۿ ربۿ ریۿیۿركۿ اگۿ للیۿجاۿ چۿجاۿںیتۿہیۿںیہ‬



‫(‪ )۶‬اداۿطۿہعمجۿےكۿ ےیۿامتۿّۿاہقفۿءۿےنۿنیبۿجڈۿہیۿ(بیطخۿےكۿواۿ‬ ‫باالذانْْاالولْْاوْالثاینْھذاْاْالْذاْن ْباْلذیْعندْ‬ ‫ہ‬ ‫ےنمۿ)اك ۿظفلۿاامعتسۿلۿایك ۿ۔ےۿسجۿػاۿ ؾ ۔ےۿہكۿہیۿادۿاۿطۿدجسمۿےكۿ‬ ‫المنربْ۔ ْ‬ ‫ادنۿػۿٕزضؾۿےسۿ لصتۿوہۿجاۿراۿےیہۿ‬ ‫(‪ْ)۸‬وبعض مْباْلذیْعیلْالمنربْ۔ ْ‬ ‫(‪ )۷‬ان ۿہلئس ۿوك ۿایبط ۿرك ۿ ےت ۿوہ ۿہك ۿسج ۿاداط ۿوك ۿنس ۿرك ۿہعمجۿ‬ ‫ص‬ ‫خ‬ ‫(‪ْ)۹‬وزعموْاْانْكوْنہْداْ لْالمسجدْمالْ قْالمنربْ ےكۿ ےیۿدجسمۿیکۿفرۿفۿاجۿجاۿواۿٌتۿوہۿاجۿجاۿ۔ےۿوہۿاداطۿاولۿ۔ےۿ‬ ‫ھوْالتوارثْفمنْاحرتْسْلنقسہْیجملْوْیِولْمنْ جا ۿجا ۿین ۿ ضع ۿاہقف ۿ ے ۿوی ۿط ۿریبعت ۿیک ۿہی ۿو ی ۿادا ۿط ۿ۔ے ۿ و ۿ دنۿ‬ ‫ل‬ ‫الِدیمْوالذیْتجرأْیِولْمنْْلدنْرسوْلْاللْصیلْ ا مزضؾۿ(ٕزضؾۿےكۿجاۿن) وہۿیتۿ۔ےۿ‬ ‫ل‬ ‫اللْتعایلْْعلیہْوسلمْوْخلقاْئہْالرْاْشدْینْریضْاللْ (‪ )۸‬اوػ ۿ ضعۿاہقفۿءۿےن ۿیلعۿا مزضؾ ۿ(ٕزضؾ ۿےك ۿاورپۿ)فؽ ۿامۿجا ۿ وۿ‬ ‫ٰ‬ ‫جانۿےسۿ یھۿػاۿدئۿقؽۿ بۿرپۿدالۿنثۿركۿجاۿ۔ےۿ‬ ‫تعایلْعمھنْاجمعنیْ۔ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫(ۺ)ْوزعموْانْعلیہْالتعاْملْفْجمیعْالبلداْنْواجمعْ (‪ )۹‬اعمدنۿنۿاكۿہیۿنامۿطۿافۿدسۿ۔ےۿہكۿانۿاداۿطۿاكۿدجسمۿےكۿادنػۿ‬ ‫ٕزضؾۿےسۿ لصتۿوہۿجاۿ وتۿاۿػتۿ۔ےۿ(ینعیۿيتكاۿےسۿفلسۿااسۿ یۿ‬ ‫علیہْجمیعْاھلْاالْسالْمْوتقرْدْبعض مْمنْبعضْ‬ ‫ي‬ ‫وہجاۿ الۿ ٓا جاۿ۔ےۿ) فواۿػتۿےكۿایبطۿںیمۿسجۿےنۿا ایتۿعۿےسۿاكّۿ‬ ‫بشب اْتْاخری ْ ْذاْتْعجرْوْبجرْوالعبدْالضعیفْ‬ ‫ایلۿفوۿاانتۿہہكۿركۿػہۿہ اۿہكۿدقۿمیۿےسۿااسۿوہۿجاۿ ٓا جاۿ۔ےۿاوػۿ وۿرجاتۿ‬ ‫بتوْفیقْالملكْاللطیفْعزْجالْلہْیرْیدْانْیمرْعلی اْ‬ ‫ےبۿاجۿركۿجاۿوہۿاتہكۿ۔ےۿہكۿوضحۿػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿػامۿ‬ ‫طرداْطرْداْوْیبنیْعوْاْرھاْفرْدْاْفرْداْفلنؽتدیْباْالولْثمْ‬



‫نؾبع اْالباْیقْاالْذلْوماْتوْفییقْاالْباْللْعلیہْ ْ‬



‫نۿاوػۿافلخ ے ػا نۿےكۿدہعۿابمۿػۿكۿےسۿااسۿ یۿوہۿجاۿ۔ےۿ‬



‫‪Page 175 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(ۺ) اط ۿيت ۿاك ۿانہك ۿ۔ےہك ۿامت ۿّ ۿٔما ۿكل ۿںیم ۿایس ۿرپ ۿدلمعػ ٓا ادۿ‬ ‫توْكلتْوالیہْانیبْ۔ ْ‬ ‫نقحہْ‪ْ : ۶‬قدْبؼناْباْلحدْیثْوْالقِہْانْالسنۃْفْھذاْاْ ۔ےۿاوػۿامتۿّۿالہۿاوالۿّۿاكۿانۿرپۿاامجۿفۿ۔ےۿ‬ ‫الْذاْنْكوْنہْبنیْیدْیْالخطیبْاذاْجلسْعیلْالمنربْوْ ات ۿںیم ۿاط ۿجا ۿ چ ۿ ہقفت ۿجا ۿفو ۿط ۿاك ۿ یلیصف ۿػد ۿاوػ ۿدعب ۿںیمۿ‬



‫لْكْنْلؼ‬ ‫سْفْالقظۃْبنیْیدْیہْماْیِرأْْعؼمھنْوالْماْ‬ ‫ّْ‬



‫رفتماقت ۿےس ۿ یھ ۿ رع ۿ ۿرك ۿوط ۿاگ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےس ۿ ی ۿریم ۿیۿ‬



‫فو‪،‬قیۿ۔ےۿایسۿرپۿریمۿاۿوپرۿوۿواۿ۔ےۿاوػۿایسۿیکۿفرۿفۿریمۿاۿػ وۿفۿ‬



‫یمیلْالیہْانماْمقاْدھاْ ْانْیكونْبحذاْءْالمنربْقباْلۃْ‬ ‫۔ےۿ‬ ‫وجہ ْالخطیب ْمن ْدون ْحائل ْیحجبہ ْعنہ ْوھذاْ‬ ‫خلَ ۿ‪ : ۶‬مہۿااحۿدحثۿوۿہقفۿےسۿہیۿجاۿحثۿركۿ ٓا ےۿںیہۿہكۿٌتۿاامۿّۿ‬ ‫تب‬ ‫یشم خ‬ ‫لْداْ لْالمسجدْوْخاْرجہْایلْحیثْ یقْالمحاْ ٕزضؾۿرپۿ ےھٹیۿفوۿانۿاداۿطۿاك ۿبیطخۿےكۿواۿےنمۿوہۿجاۿونسمۿطۿ۔ےۿ‬ ‫ذاْةْوالمشاْھدْةْلؼسْفْمقاْدْاللقظْا كْثرْمنْھذاْغیْ نكیل"واۿےنم"ےكۿظفلۿںیمۿل اۿنیۿیکۿ ٓا ھكنۿ ڈنھۿیۿركۿےنۿواۿیلۿ‬ ‫ان ْالقِہ ْدلنا ْعیل ْان ْاالذان ْ ْال ْیكون ْف ْجو ْفْ وك ۿیئۿجا ۿت ۿ۔ںیہۿہكلب ۿانۿاك ۿدافۿد ۿفرۿفۿاانتۿ۔ےۿہك ۿٕزضؾ ۿےكۿ‬ ‫المسجدْوالْبعیدا ْمنہْبحیثْالْیعدْابلندْاْءْثمہْ واےنمۿبیطخۿےكۿہرہۿعۿےكۿاقمۿجفۿوہۿ چیۿںیمۿوكۿیئۿاحۿلئۿنۿ‬ ‫نداْءْایلْھذاْالمسجدْبلْفْحدْودْہْوْفناْئہْوْارشدْناْ وہۿ وۿػو ےۿبیطخۿاك ۿ ٓا ػ ۿ ےنۿہیۿجا ۿت ۿدجسمۿےك ۿادنػ ۿاوػ ۿجا ۿہؾۿ‬



‫الحدیث ْفتعنیْھذاْمحالْلہْولنكشفْالسرتْعنْ دوونط ۿ ی ۿرو ۿػفو ۿط ۿوك ۿوا ۿ ل ۿ۔ے ۿان ۿدح ۿجك ۿہك ۿئاش ۿفد ۿہ ۿاوػۿ‬ ‫اقمۿہلبۿجاۿت ۿػ۔ےۿا ۿظفلۿنیبۿجڈۿہیۿ(واۿےنمۿ)اكۿدافۿدۿانۿےكۿوسۿ‬ ‫وجہْالتحِیقْفْمقاْدْھذاْاللقظْ۔‬ ‫ا ۿ۔ںیہ ۿاہتبل ۿہقف ۿےن ۿمہ ۿوك ۿئات ۿجا ۿہك ۿادا ۿط ۿدجسم ۿےك ۿادن ۿػ ۿن ۿوہ ۿینۿ‬ ‫فاقول ْ‪ْ :‬و ْبالل ْالتو ْفیق ْ۔اللقظ ْمركب ْو ْمعنا ْہْ‬ ‫راےیہۿہكلب ۿدجسمۿےسۿاینۿدوػۿوہۿینۿراۿےیہۿہك ۿدجسمۿںیمۿنۿامشػۿ‬ ‫الحِییقْبحسبْاجزاْئہْالرتْكیؽیۃْوقوْعْالشیئْفْ ْ‬ ‫یکۿاجۿ ےۿہكلبۿدجسمۿےكۿدحۿودۿاوػۿانۿیکۿانفءۿںیمۿوہۿااحۿدحثۿابمۿ‬ ‫ػہكۿےنۿ یھۿایسۿیکۿفرۿفۿػیئامۿیئۿیکۿ۔ےۿسجۿےسۿانۿاقمۿّۿ‬ ‫یکۿنییعۿوہۿیتۿ۔ےۿ‬ ‫اتۿںیمۿانۿظفلۿیکۿقیقحتۿركجاۿوہۿطۿظفل"نیبۿجڈۿہی"دوۿرحۿوفطۿ‬ ‫ےسۿرمبكۿاطۿازجاۿ ےۿرتۿكزصز ۿےكۿارابتۿػۿےسۿانۿظفلۿ‬



‫‪Page 176 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫القضاْءْالمحصوْرْبنیْھذینْالعضوْینْمنْالمضاْفْ ےك ۿ ینعۿیقیقۿہیۿوہۿ ےۿہك" ٓا دیمۿےك ۿدوۿونۿطۿاہۿھۿےك ۿدػۿبایمۿ‬



‫سواْءْكاْنْاماْمہْاوْخلقہْاوالْوالْوالقضاْءْمحِِاْاوْ طۿ وۿاضفۿ۔ے"راۿ۔ےۿوہۿ ٓا دیمۿےكۿ ٓا ےگۿیکۿاضفۿوہۿراۿ۔ےۿ ےھچیۿیکۿ‬ ‫ك‬ ‫متخیالْفاْنكْاذاْارسلتْیدْیكْفلؼسْبؼن ماْاالْ ویكۿہكۿدوونطۿاہۿ وھۿطۿوكۿ ھالۿ وھۿػۿدجاۿاجۿ ےۿفوۿاطۿےكۿ چیۿںیمۿ‬ ‫ٓا دیمۿےك ۿدو ۿونۿط ۿ ولہۿاوػ ۿدو ۿونۿطۿػا ۿںین وہۿیت ۿںیہۿاوػ ۿ۔ںیہۿ‬ ‫جنباْكْوْفْخذاْكْوْاوْانْبستط ماْقبالۃْوجہكْاوْ‬ ‫ٕ‬ ‫دوونط ۿوك ۿٌت ۿ ز ۿےك ۿ ٓا ےگ ۿجا ۿ تش ۿےك ۿ ےھچی ۿدػا ۿػ ۿایك ۿاج ۿ ے ۿفوۿ‬ ‫وراءْظہرْكْ ْفكْلْماْوقعْفْالقضاْءْالمحصورْب ماْف وْ ذ‬ ‫للیۿروػتۿںیمۿ ٓا ےگۿیکۿاجۿحثۿدوونۿطۿاہۿھۿےكۿ چیۿیکۿاضفۿاوػۿ‬ ‫بنیْیدْیكْوھوْاماْمكْفْاالولْوخلِكْفْالثاْینْ‬ ‫دورسۿیۿروۿػۿتۿںیمۿ ےھچیۿیکۿاجحثۿیکۿاینۿاضفۿء"نیبۿدیۿہی‬ ‫ولؼسْاماْمكْوالْخلقلكْفْصوْرْةْاالْرساْلْ۔ ْ‬ ‫"۔ےۿاوػ ۿدوونۿطۿاہۿھۿنشکا ۿےنۿیک ۿروػت ۿںیمۿ ٓا ےگۿ ےھچیۿاكۿ‬ ‫واْنتْتعلمْانْھذاْالمعینْالْمساْغْلہْھناْبلْاالْمرْ وسالۿ یۿ۔ںیہ‬ ‫انْالمركبْربماْالیالحظْایلْمعاینْاجزائہْالتقصیلیۃْ ظفل"نیبۿجڈۿہی"ےكۿ ینعۿرتكصسیۿیقیقۿفوۿو یۿںیہۿنكیلۿہیۿاہیۿطۿ‬



‫وْیصیْباجمالہْداْالْعیلْمعینْاخرْلغۃْاوْعرْفاْف وْوْ رمادۿ۔ںیہۿوہۿ وكشغۿاوػۿ ینعۿیقیقۿ یلیصفۿ وھػۿركۿدورسۿعۿ ینعۿ‬ ‫انْكاْنْمجاْزاْلہْباْلنظرْایلْمقصلہْیكونْحِیِتاْ اامجۿیلۿرمادۿوہۿ ےتۿںیہۿہیۿاػالۿقۿیھبكۿوغلۿیۿوہۿجاۿ۔ےۿاوػۿیھبكۿرعۿ‬ ‫لغویۃْاوْعرْفیۃفیہْباعؾباْرْاجماْلہْوْذلكْفْلقظناْ یفۿا ےنۿ ینعۿ یلیصفۿےك ۿ احع ۿےسۿہیۿدورسۿعۿاعمۿینۿاارۿ ہۿ‬ ‫اجمػیۿقؽاۿػۿد ےۿاجۿںیئۿنكیلۿاامعتسۿلۿےكۿ احۿعۿےسۿیقیقۿوہۿ ےتۿ‬ ‫ھذا ْمعین ْاال ْما ْم ْوالِد ْام ْاما ْمطلِا ْمن ْدو ْنْ‬ ‫ج‬ ‫ج‬ ‫ںیہ ۿظفل ۿنیب ۿ ڈ ۿہی ۿاك ۿ یھ ۿو ی ۿاح ۿلۿ۔ےۿہك ۿوہ ۿوا ۿےنم ۿاوػۿاقم ۿ فۿ‬ ‫تخصیصْباْلِرْبْاوْمعْلحاْظہْوْحینئذْیقسرْباْلحاْ‬ ‫ےكۿ ینعۿںیمۿےۿوہۿہ اۿ۔ےۿقؽۿتۿےكۿ ینعۿےسۿ عطۿ رظۿںیمۿ‬ ‫ضر ْالمشا ْھد ْالن ْشْرط ْالرؤیۃ ْالعا ْدیۃ ْالِرب ْوْ‬ ‫ےۿوہۿہ اۿ۔ےۿقؽۿتۿےكۿ ینعۿےسۿ عطۿ رظۿركۿےكۿجاۿانۿاكۿ احۿعۿ‬ ‫المِابلۃْفْكْلْمرْئیْحنیْھوْمرْئیْمحاذ ْ‬ ‫رك ۿ ےت ۿوہ ۿ ے ۿاوػ ۿان ۿوقثۿںیم ۿانۿظفل ۿیک ۿن ریسۿ اح ۿع ۿرك ۿ ےتۿ‬ ‫وہ ےۿاوػۿانۿوقثۿںیمۿانۿظفلۿیکۿن ریسۿاحۿرضۿاوػۿئاشۿفدۿےسۿ‬ ‫یک ۿاج ۿیت ۿ۔ے ۿویك ۿہك ۿػوحث ۿمادہی ۿےكۿ ےی ۿقؽ ۿت ۿو ۿاقم ۿہلب ۿرشعۿ‬ ‫۔ےۿ وۿرمۿیئۿ۔ےۿدےنھكیۿےكۿوقثۿقؽۿ بۿ‬



‫‪Page 177 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫قرْیبْ۔‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ یھۿ۔ےۿاوػۿاقمۿجفۿ یھۿ۔ےۿ‬



‫وھذاْمنتیھْمقاْدْاللقظْفْنقسہْوْاختالْفْحدودْ ظفل"نیب ۿجك ۿہی"اك ۿا یل ۿداف ۿد ۿو یۿ۔ےۿاہتبل ۿقؽ ۿت ۿوچ ۿہك ۿاجكۿ‬ ‫الِرْبْتنشؤْمنْخصوْصیاْتْالمِاْمْالنہْامرْاضاْفْ ارمۿااضۿیفۿدحۿدػۿ ہۿٕشكاۿوۿتۿاا ینعۿیلكۿٕسككۿ۔ےۿانۿ ےیۿانۿ‬ ‫ےكۿ فلتخۿدػۿاجۿتۿںیمۿےسۿیسكۿاجكۿیکۿخعصشتۿاقمۿّۿیکۿ وصۿ‬ ‫مشْكلكْمتقاْوْتْغاْیۃْالتقاْوْتْفیالْحظْلْكْلْمِاْمْ‬ ‫ح‬ ‫ق‬ ‫ تیۿےكۿ احۿعۿےسۿوہۿ یۿاوػۿ ؽۿتۿوۿدعبۿےكۿ فلتخۿرمۿاۿ ثۿرپۿ‬ ‫ماْیستدْیعْویھْدالْلۃْعِلیۃْمنْالخاْرْجْالْمنْ‬ ‫دالۿنث ۿظفلۿےك ۿضاقۿاضۿےسۿ۔ںیہۿ لق ۿےك ۿضاقۿاض ۿےس ۿ۔ےۿرھپۿ‬ ‫اللقظْثمْتوْسعْفیہْعیل ْالوج نیْوْاستعیْظرْفْ‬ ‫ا ۿںیمۿفوۿہیۿظفلۿرظۿفۿاكمۿطۿےكۿ ےیۿاھتۿنكیلۿدعبۿںیمۿرظۿ‬ ‫لم‬ ‫ا ْكاْنْللزماْنْفاْریدْبہْالماْیضْاماْمطلِاْاوْقرْیبْ فۿػامۿطۿےكۿ ےیۿ لمعتسۿوہۿےنۿاگلۿجاۿفوۿ اقلطۿػامۿنۿامۿیضۿجاۿامۿ‬



‫النْج ۃْالمیضْج ۃْالظ وْرْكاْالْماْمْاوْالمستِبلْ یضۿقؽ بۿےكۿ ےیۿویكۿہكۿامۿیضۿوضحۿػۿےكۿقؽۿ بۿ۔ےۿاوػۿایسۿ‬ ‫كذلكْالنْكْلْآتْقرْیبْوْا نتْمنوْجہْایلْالِاْبلْفْكاْ فرۿوۿلبقتسمۿںیمۿ یھۿہك ۿ ٓا ےنۿوا ۿالۿػامۿنۿ یھۿاقمۿجفۿاوػۿ‬ ‫نہْلكْمِاْبلْوعیلْھذینْالوج نی ْوْردْفْالِرانْ وت ہ ۿ۔ے ۿقؽا ۿط ۿ میظ ۿاوػ ۿٔھاوػات ۿرع ۿت ۿںیم ۿظفل"نیبۿ‬ ‫العظیم ْو ْالمحاورات ْوب ما ْفسر ْتہ ْائمۃ ْاللغۃ ْوْ جڈہی"اۿطۿدوونۿطۿ ینعۿںیمۿواػدۿوہۿاۿرسفمۿنۿےنۿایسۿ ینعۿےسۿ‬ ‫التقسیْاالْثباْتْووجدْتْاللقظۃْفْالِراْنْالْكْریمْ ایكسۿن ریس یکۿںیمۿ عبتۿاوػۿجالۿنۿےسۿقؽاۿطۿجاۿكۿںیمۿ ۽‪۸‬ہگجۿ‬ ‫ع ہیۿظفلۿجاۿجاۿنجۿںیمۿ سیۿاقمۿامۿتۿرپۿقؽۿتۿرپۿوكۿیئۿدالۿنثۿ۔ںیہۿ‬ ‫فْثماْنْوْثلثنیْموضعاْفْعشرْینْمن اْالدالْلۃْ یلْ‬ ‫س‬ ‫ك‬ ‫ص‬ ‫ج‬ ‫اوػ ۿا ك ۿاقم ۿّ ۿرپ ۿ ینع ۿرت ۿ یۿیقیقۿےك ۿ ےی ۿ۔ے ۿاوػ ۿرتس ۿہۿ‬ ‫الِرْبْوفْواْھدْجاْءْعیلْحِیِۃْاجزاْئہْالرتْكیؽیۃْوْ‬ ‫اقمامت ۿرپۿقؽ ۿت ۿےك ۿ ےیۿ رگمۿانۿقؽت ۿںیمۿ یھۿ افۿوتۿ‬ ‫فْسبعۃْعشرْفیدْالِرْبْعیلْتقاْوتْعظیمْفیہْمنْ‬ ‫ میظ ۿ۔ے ۿہك ۿاناص ۿلۿیقیق ۿےس ۿجا ۿ چۿوس ۿحؼ ۿن ۿیک ۿػا ۿہ ۿیک ۿدوػیۿ‬ ‫لحِی‬ ‫فص‬ ‫االْتصاْلْا یقْایلْ لْمسیْةْخمسماْئۃْسنۃْ جكۿرپۿقؽ ۿت ۿاك ۿاػالۿقۿوہۿا۔ے ۿمہۿےنۿاط ۿيت ۿ ٓا ںوتۿطۿوك ۿدوۿ‬ ‫جعلناماْالْدالْلۃْفیہْعیلْالِرْبْفرْیِاْوالبوْاْیقْفرْیِاْ‪ ْ :‬ںومسطۿرپۿمیسقۿایكۿ۔ےۿ ‪:‬‬



‫‪Page 178 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فمنْاالْولْ(‪ْ)۶‬قوْلْربناْعزْوْجلْفْسوْرةْالبِرْةْ‪ ْ)۷(1‬مسۿاولۿ‪ )۶(:‬وسػ ۿہ ۿرقبۿہ(‪ )۷‬وسػہۿػ (‪ )۸‬وسػہۿاجصزاء(‪)۹‬‬ ‫وسػہۿج‪،‬اط ۿيت ۿوسػفوۿطۿںیمۿ ٓا جا ۿت ۿےك ۿا ۿافلع ۿا ۿطۿںیہ‬ ‫فْ ٰط ْٰہ‪ْ)۸(ْ2‬فْاالنؽیاء‪ )۹(ْ3‬فْالحج"‬ ‫‪"‬اطۿےك ۿسپۿوۿشیپۿاكۿاےسۿ‬ ‫"‬ ‫‪(4"‬ۺ)ْفْمریم‬ ‫"‬ ‫ح‬ ‫‪5 ‬۔فعلم ْاللْ ملعۿ۔ے (ۺ) وسػہۿرمۿمیۿرشۿفیۿیکۿ ٓا ثۿ‬ ‫"‬ ‫"‬ ‫‪ "‬ۿ اهللۿاعتیٰلۿ ۿ یۿ‬ ‫تعایل ْ ْوملكہْالْی ْم ْكنْاختصاْصہْبِرْیبْاوْبعیدْ "‬ ‫ٰ‬ ‫ي‬ ‫ك‬ ‫ٕ‬ ‫ےكۿ ےیۿ۔ےۿےراۿػعۿسپۿوۿشیپۿاوػۿانۿےكۿدػۿبایمۿطۿیکۿ و ت‬ ‫سواءْاخذاْالظرفْمْكاْنیاْاوْزماْنیاْاوْلوْحظْمعینْعاْمْ‬ ‫ػاۿہؾۿ۔ےۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿ یکۿيكوۿٕتۿاوػۿانۿاكۿملعۿقؽۿ بۿجاۿہدیعۿےكۿ‬ ‫كماْھوْاالنسبْباْلمِاْمْاالْفخم (ۻ) فْسوْرْةْالبِرْةْ‬ ‫واۿھۿاخ ۿ۔ںیہۿ (ۻ) وسػہۿرقبۿہۿںیمۿ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ْ"‬‬ ‫‪‬‬ ‫"‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫"‬ ‫"‬ ‫(ۼ)فْآلْعمرانْ‪ ":‬‬ ‫ْ جاك ۿےن ۿقؽ ۿاط ۿ میظ ۿوك ۿآت ۿےك ۿبلق ۿرپ ۿاجا ۿػا ۿ و ۿا ےن ۿےس ۿےلہپ ۿیکۿ‬ ‫‪7"‬۔ ْ‬



‫ دصۿقیۿركۿجاۿ۔ےۿ‬



‫(۽) فْسوْرْةْاالنعاْمْ‪":‬‬



‫‪‬‬



‫ْ‬



‫‪8"‬۔ْ ْ‬



‫‪‬‬



‫‪ْ ‬‬



‫(ۼ) ٓا لۿ رمۿاۿطۿںیمۿحؼۿلۿكیلعۿااتكلۿتۿجاۿقحلۿدصمۿاقۿاملۿنیبۿجڈۿہیۿ‬ ‫ٓا ت ۿرپۿاتك ۿت ۿاجا ۿػیۿ قۿےك ۿوا ۿھۿ وۿشز ۿػعۿوہ ےۿیک ۿ دصقیۿ‬ ‫ركیتۿ۔ےۿ‬ ‫(۽) وسػ ۿہۿااعنۿّۿںیم ‪":‬مہۿےنۿان ۿابمۿػ ۿكۿاتك ۿت ۿوك ۿاجا ۿػا ۿ وۿ‬ ‫شزػعۿوہۿ ےۿیکۿ دصۿقیۿركۿیتۿ۔ےۿ "‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۷‬ۺۺ‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۶۶۵ /۷۵‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۷۶‬۽‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪4‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۷۷‬ۻۼ‬



‫‪5‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ۾‪۹/ ۶‬ۻ‬



‫ْ‬



‫‪6‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪ /۷‬ۼ۾‬



‫‪7‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۸/ ۸‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪8‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمۻ‪۷/‬۾‬



‫‪Page 179 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(۾)فْیوْنس‪":‬‬



‫‪‬‬



‫ْ (۾)وسػہۿو ۿ سۿںیم"ہیۿقؽا ۿط ۿمریۿيڈا ۿیک ۿفرۿفۿےسۿارتفا ۿءۿ‬ ‫۔ںیہۿ۔ےۿہیۿفوۿشزػۿعۿوہۿ ےۿیکۿ دصۿقیۿ۔ے"‬



‫‪1"‬۔‬



‫(‪)۶۵‬وسػ ۿہۿویفسۿںیم"ہیۿیانۿو ۿت ۿیک ۿجا ۿت ۿ۔ںیہۿنكیل ۿا ےنۿ‬ ‫ْ‬ ‫ےسۿےلہپۿاكۿومۿطۿیکۿ دصۿقیۿاوػۿہؾۿيسیۿیکۿلیصفتۿ۔ے"‬



‫‪‬‬



‫(‪)۶۵‬فْیوسف‪" :‬‬



‫‪‬‬



‫"‪2‬۔ ْ‬



‫(‪)۶۶‬وسػہ ۿ اب ۿںیم ۿاك ۿفؽ ۿو ۿط ۿےن ۿاہك ۿمہ ۿن ۿفو ۿان ۿقؽا ۿط ۿرپ ۿاامی ۿطۿ‬



‫(‪)۶۶‬فْسبا"‬



‫ال ےتۿںیہۿنۿانۿرپۿ وۿذگ ہتۿ۔ے"‬ ‫(‪)۶۷‬وسػہ ۿٓتزك ۿںیم" و ۿاتك ۿت ۿمہ ۿےن ۿ ٓا ت ۿیک ۿفر ۿف ۿویح ۿیکۿ‬



‫‪3"‬۔ ْ‬ ‫ْالمل ٰئكۃ"‬ ‫(‪)۶۷‬ف ْ‬



‫‪4"‬۔ ْ‬



‫(‪)۶۸‬فْحمْالسجدْة"‬



‫‪ ‬‬



‫ْ ْ قۿ۔ےۿاوػۿشزۿػۿعۿوہۿ ےۿیکۿ دصۿقیۿ۔ے"‬



‫(‪)۶۸‬وسػہ ۿمح ۿادجسل ۿہ ۿںیم"ہی ۿزع ۿت ۿوا ۿیل ۿاتك ۿت ۿیک ۿجا ۿہ ۿوكۿ‬



‫‪‬‬



‫ْ انۿیکۿفرۿفۿػاۿہۿ۔ںیہۿنۿانۿےكۿ ٓا ےگۿےسۿنۿ ےھچیۿےس "‬ ‫(‪)۶۹‬وسػ ۿہۿااقحۿفۿںیمۿوسػہۿااقحۿفۿںیم"اعۿےراۿػیۿوقۿّۿ‬



‫‪‬‬



‫‪5"‬۔ ْ‬



‫(‪)۶۹‬فْالحِاْف"‬



‫‪"‬‬



‫ْ‬ ‫‪6‬‬



‫!مہۿےنۿاجكۿاتكۿتۿینۿ وۿومۿیسۿےكۿدعبۿاجاۿػیۿ یئۿایلۿاتكباطۿ‬ ‫یکۿ دصۿقیۿفؽۿامۿیتۿ۔ے "‬ ‫(اط ۿيت ۿ ٓا جا ۿت ۿںیمۿ۔ےۿہك ۿقؽا ۿط ۿ میظۿشز ہتۿاتك ۿباۿطۿیکۿ‬ ‫ دصقیۿركۿجاۿ۔ے)‬



‫‪1‬‬



‫ْاالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۶۵‬ۼ‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۶۶۶/ ۶۷‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۸۶/ ۸۹‬‬



‫ْ‬



‫‪4‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۺ‪۸۶/ ۸‬‬



‫‪5‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۹۷/ ۹۶‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪6‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۻ‪۸۵/ ۹‬‬ ‫‪Page 180 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فاْلِرآنْالْكْرْیمْمصدْقاْلْكْلْكتاْبْالہیْنزلْقبلہْ اوػ ۿجال ۿہبش ۿقؽا ۿط ۿ میظ ۿامت ۿّ ۿ ی ۿشزػی ۿوہ ۿیئ ۿ ٓا ام ۿین ۿاتك ۿبا ۿط ۿیکۿ‬ ‫قریباْاوْبعیداْوالْیخالقہ ْعــــــہ‪ْ ۱‬شیئْمنْكتبْاللْ دصقیۿفؽ ۿامۿجا ۿ۔ے ۿقؽ ۿ ب ۿیک ۿوہۿجا ۿہدیعۿیک ۿاوػ ۿشز ہتۿاتك ۿباۿطۿ‬ ‫ںیمۿوكۿیئۿ یھۿانۿیکۿل اۿتفۿ۔ںیہۿركۿیت اوػۿاكۿفؽۿیسكۿرپۿ یھۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫تعایلْوْالْكْقرْةْ ‪ْ۲‬بشیئْالْیوْمنوْن۔‬ ‫ٰ‬ ‫اامیۿطۿ۔ںیہۿالۿ ےت‬ ‫(ۺ‪)۶‬ومن ْذلكْفْالْعمرانْعنْعبدْہْعؼیسْعلیہْ‬ ‫(ۺ‪ٓ )۶‬ا لۿ رماطۿیکۿہیۿآحثۿ یھۿ مسۿاولۿںیمۿ یۿ۔ےۿ وۿرضحتۿ‬ ‫‪ْ "1‬‬ ‫الصلوْةْوالسالْم"‬ ‫كصہیۿہیلعۿانسالّۿیکۿاكۿحثۿركۿیتۿ۔ےۿہك"ںیمۿ دصۿقیۿركۿجاۿ ٓا جاۿ‬ ‫ْ‬ ‫ذ‬ ‫‪‬‬ ‫(ۻ‪)۶‬فْالماْئدْة"‬ ‫وہۿطۿا ےنۿےسۿ للیۿاتكۿتۿفوۿػحثۿیک "‬ ‫‪ْ 2"‬‬ ‫‪‬‬ ‫(ۻ‪)۶‬وسػہۿامۿدئۿہۿیکۿ ٓا حث"مہۿاطۿویبنۿطۿےكۿخساۿطۿدقۿّۿرپۿكصہیۿ‬ ‫(ۼ‪)۶‬فْالصف"‬



‫‪‬‬



‫ نۿرمۿمیۿوكۿالۿ ےۿ دصۿقیۿركۿجاۿوہاۿفوۿػحثۿیکۿ وۿانۿےسۿےلہپۿج ی"‬



‫‪‬‬



‫‪ْ 3"‬‬



‫فماْفسروہْاالْباْلِؽیلۃْحمالْلہْعیلْنظاْئرْہْفْاالِرآنْ‬



‫العزْیزْ ْ‬



‫عــــــہ‪:۱‬ناْظرْایلْاالْیۃْالثاْلثۃْعشرْ‪۱۲‬منہْعلیہْالرْحمۃ۔‬ ‫عــــــہ‪:۷‬ناْظرْایلْاالْیۃْالحاْدیۃعشرْ‪۱۲‬منہ۔ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۵/ ۸‬ۺ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۺ‪ /‬ۻ‪۹‬‬



‫(ۼ‪)۶‬اوػ ۿوسػہ ۿف ۿیک ۿ ٓا حث"ںیم ۿا ےن ۿےس ۿےلہپ ۿاتك ۿتۿ‬ ‫فوػحثۿیکۿ دصۿقیۿركۿجاۿوہۿا‪،‬اوػۿاطۿػوسۿلۿیکۿخساۿػتۿانسۿجاۿوہاۿ‬ ‫ وۿریمۿعۿدعبۿ رشۿفیۿالۿںیئۿےگۿاطۿاكۿجاۿّۿادمحۿ۔ے‪"،‬‬ ‫ً‬ ‫اط ۿ ٓا جا ۿت ۿںیم ۿظفل"نیب ۿجڈۿہی"ہكۿوضح ۿػۿرپ ۿ مف ۿایك ۿاجۿاتك ۿاھتۿ‬ ‫نكیلۿٕمسضؾۿنۿےنۿانۿیکۿ‬ ‫عــــــہ‪:۶‬ۿ ریۿ وۿںیۿ ٓا حثۿیکۿفرۿفۿاواۿػہۿ۔ےۿ‬



‫عــــــہ‪:۷‬ۿہ اۿػ وۿںیۿ ٓا حثۿیکۿفرۿفۿاواۿػۿہۿ۔ے‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۶‬ۻ ‪/‬ۻ‬ ‫‪Page 181 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وھوْالذیْیسبقْایلْالق مْوْانْامْكْنْحملہْھ ناْعیلْ ن ریسۿ نۿہلبقۿےسۿیک ۿ۔ےۿہك ۿد‪،‬نۿاك ۿ ابدػ ۿایسۿفرۿفۿوہۿجاۿ‬



‫الحضور۔‬



‫۔ے‬



‫(۽‪)۶‬فْسوْرةْالبِرْة "‬



‫ْْ‬



‫"‪1‬عیلْالتقسیْلماْقبل اْوماْبعدْھاْمنْاالْممْ‬



‫اذاْذكْرتْحاْل مْفْزبرْاالْولنیْواشت رْتْقصمھتْ‬



‫فْاالْخرْین(بیضاْوی‪ْ )2‬‬



‫(۽‪)۶‬اوػۿوسػہۿرقبۿہۿںیم"فوۿمہۿےن(انۿیتسبۿاك)وا۔ہعۿانۿےكۿ‬ ‫ٓا ےگۿاوػۿ ےھچیۿواۿولۿطۿےكۿ ےیۿ ربۿتۿركۿدجا"انۿیکۿن ریسۿ یھ‬ ‫"ایلۿاوػ ۿیلھچپۿاںیتم"یک ۿ یئۿسجۿاك ۿدرك ۿشز ہتۿا وتۿطۿںیمۿ‬ ‫ذموكػۿاوػۿدعبۿواۿیلۿوقۿومۿطۿںیمۿ وہشۿػۿوہا(اضیبۿوی)‬ ‫(۾‪)۶‬اوػ ۿمح ۿدجس ۿہ ۿںیم"اوػ ۿٌت ۿػوس ۿل ۿاط ۿےك ۿ ٓا ےگ ۿ ےھچیۿ‬



‫‪ْ ْ ‬‬ ‫(۾‪)۶‬وفْحمْالسْجدة"‬ ‫رھپ ےتۿ ےھ"رضحۿتۿنسحۿیرصۿیۿےسۿانۿیکۿن ریسۿرمۿویۿ۔ےۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫ذ‬ ‫" ْعن ْالحسن ْانذروھم ْمنْ ہكۿػوسۿلۿا۔ںیہۿ للیۿا وتۿطۿےكۿاحۿدجاۿتۿاوػۿ ٓا ۿرخۿتۿںیمۿ ٓا ےنۿ‬ ‫خ‬ ‫وقائعْاللْفیمنْقبل مْمنْاالْممْوعذاْبْاالْخرْہْ‪۱‬ھْ واۿےلۿرذاۿتۿےسۿدػۿاۿ ےت( بلی)جاۿشز ہتۿاوػۿ ٓا ہدنۿہۿوقںیمۿہكۿ‬ ‫(نسْیف‪)4‬اوْمنْقبل مْومنْبعدْھمْاذقدْبلغمھتْ ا۔ںیہۿ ولہۿطۿیکۿ ربۿ یچنہۿاوػۿوہۿدۿاوػۿاصۿج ۿہیلعۿانسالۿّۿےنۿ۔ںیہۿ‬ ‫خربْالمتِدْمنیْوْاخربْھمْھوْدْوْصاْلحْعنْالمتاْخرْ دوعۿتۿدےتۿوہۿ ےۿ اتۿرخۿنۿاكۿاحۿلۿئاتۿجا(اضیبۿوۿی)‬ ‫(‪)۷۵‬وسۿػہۿااقحۿفۿںیمۿرضحۿت ۿوہۿد ۿےنۿا ینۿوقۿّۿوك ۿاقمۿّۿ‬



‫ینْداْعنیْایلْاالْیماْنْب مْاجمعنی(بیضاْوی‪)5‬‬



‫‪‬‬



‫(‪)۷۵‬فْاالْحِاْف"‬



‫‪‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ6" ‬قبلْھود(ومنْخلقہ)منْبعدہْ‬



‫ااقحف ۿںیم ۿدػا ۿجا ۿاوػ ۿانۿےك ۿےلہپ ۿانسۿےن ۿواےل ۿشزػ ۿےكۿ ےھۿ‬ ‫اوػۿدعبۿںیمۿ ٓا ےۿینعیۿرضحتۿوہدۿےسۿےلہپۿاوػۿاطۿےكۿدعبۿا ینۿ‬



‫ایلْاقوْام م(انْالْتعبدْوْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۷‬ۻۻ‬



‫ْ‬



‫ْانوْاْرْالتزنیل(تقسیْالؽیضاْوی)تحتْاالْۤیۃْ‪/ ۷‬ۻۻْدا رْالقکرْبیوتْ‪ /۶‬۽‪۸۸‬‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۶۹/۹۶‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْمدْاْركْالؾنذیل(تقسیْالنسیف)تحتْاالْیۃ‪ْ۶۹/ ۹۶‬داْرالکتاْبْالعرْیبْبیْوْتْ‪۵/ ۹‬۾‬



‫‪4‬‬



‫ْانوْرْالتزنیل(تقسیْالؽیضاْوی)تحتْاالْیۃ‪ْ۶۹/ ۹۶‬دارْالقکرْبیوتْۺ ‪۶۶۵/‬‬



‫‪5‬‬



‫ْ‬



‫‪6‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۻ‪۷۶/ ۹‬‬ ‫‪Page 182 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اْاالْاللْ)(جالْل‪")1‬۔‬



‫وقومطۿیکۿفرفۿہكۿوسا ےۿيڈاۿےكۿزكۿاوػۿوكۿنۿ ر و(يالنیل)‬



‫ومنْالثاْین(‪)۷۶‬فْاالْعراْف"‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫‪2"‬۔ ْ‬



‫‪ ْ ‬مس ۿجا ۿین(‪)۷۶‬وسػ ۿہ ۿارعا ۿف ۿںیم"اهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿوہ ۿا ۿو ۿط ۿوك ۿجاۿ‬ ‫ػنۿےسۿےلہپۿخساۿػۿتۿدےنیۿواۿیلۿیانۿركۿاجیھب "‬ ‫(‪)۷۷‬وسػۿہۿفؽۿاقۿطۿںیم"اهللۿاعتیٰل ۿےنۿوہۿاۿوۿطۿوكۿجاۿػۿنۿےسۿ‬ ‫ےلہپۿخساۿػۿتۿدےنیۿوایلۿیانۿركۿاجیھب "‬ ‫ْ‬ ‫(‪)۷۸‬وسػہۿلمن ۿںیم"جاۿوہ ۿ و ۿ ںیھمۿػا ۿہۿداھكۿجاۿ۔ےۿادنھضؾویطۿ‬



‫‪‬‬



‫(‪)۷۷‬وفْالقرقان"‬ ‫‪ْ 3"ْ‬‬



‫(‪)۷۸‬فْالنمل"‬



‫‪‬‬



‫ْ‬



‫‪(ْ4"‬فاْن اْتدْلْعیلْ‬



‫‪ ‬‬



‫قرْبْالمطر)۔ ْ‬



‫(‪)۷۹‬فْاالْعراْف"‪‬‬



‫‪5"‬فالبد ْللموسوس ْمنْ‬



‫ْتعایلْ۔ ْ‬ ‫الِربْواْلعیاْذْباْلل ٰ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرْآنْالکرْیمْۼ ‪/‬ۼۺ‬



‫‪4‬‬



‫ربخش ۿی ۿانس ۿیت"(اط ۿ ٓا جات ۿںیم ۿنیب ۿجڈہی ۿقؽ ب ۿوہےن ۿرپۿ‬ ‫دالنثۿركجا۔ے)‬ ‫(‪)۷۹‬ارعا ۿفۿںیم"مہۿاط ۿرپۿ ٓا ںیئۿےگۿاط ۿےك ۿ ٓا ےگۿاط ۿےكۿ‬ ‫ ےھچی ۿاوػ ۿدا ۿںیئ ۿجا ۿںیئ"ان ۿ ٓا حث ۿںیم ۿاطیش ۿون ۿط ۿوك ۿووس ۿہس ۿاكۿ‬ ‫ایبط ۿ۔ے ۿسج ۿےك ۿ ےی ۿاط ۿاك ۿاط ۿول ۿوگ ۿط ۿےك ۿقؽ ۿ ب ۿوہ ۿجا ۿرضوۿ‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرْآنْالکرْیمْۺ‪/ ۷‬۽‪۹‬‬



‫ےكۿ ٓا ےگۿوخۿ‬



‫ػیۿ۔ےۿنجۿوكۿووسۿہسۿدںیۿےبۿانۿےسۿيڈاۿیکۿانۿہ)‬



‫ْتقسیْجاللنیْتحتْاالْیۃْۻ‪ْ۷۶/ ۹‬اصحْالمطاْبعْدیلہ ۽‪۹۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ںیم ۿیكشخ ۿاوػ ۿرت ۿی ۿیک‪،‬اوػ ۿوہ ۿہك ۿوہ ۿا ۿںیئ ۿاتجیھب ۿ۔ے ۿا ین ۿػًمتۿ‬



‫ْالِرْآنْالکرْیمْۼ‪۸/ ۷‬ۻ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪5‬‬



‫ْالِرْآنْالکرْیمْۼ ‪/‬ۼ‪۶‬‬ ‫‪Page 183 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(ۺ‪)۷‬فْالرْعد" ‪( ْ 1"   ‬ۺ‪)۷‬وسۿػہۿػمدۿںیم"انۿےكۿرگناۿطۿانۿےكۿ ٓا ےگۿ ےھچیۿںیہ‬ ‫"انۿ ٓا حثۿںیمۿرگنۿاۿینۿاكۿدركۿ۔ےۿ وۿقؽۿ بۿےسۿوہۿیتۿ۔ے‬ ‫فاْنْشاْنْالحاْفظْالِرْب۔‬ ‫‪( ْ ‬ۻ‪)۷‬وسػہۿ ابۿںیم"فوۿایكۿاذنوۿطۿےنۿنۿداھكیۿ وۿاطۿےكۿ ٓا ےگۿاوػۿ‬ ‫(ۻ‪)۷‬فْسبا " ‪‬‬ ‫ ےھچیۿ۔ےۿ ٓا امۿطۿوۿػ نی "انۿ ٓا حثۿےسۿ امۿءۿےسۿرماۿدۿ ٓا امۿطۿ‬ ‫‪2"‬یرْیدْسماْءْالدْنیاْالمرئیۃْلناْاالْ‬ ‫داینۿ۔ےۿ وۿخبزۃۿمہۿےسۿقؽۿ بۿ۔ےۿاوػۿمہۿرپۿواۿہیۿنگفۿ۔ے‬ ‫قرْبْالؼنا۔ ْ‬ ‫(ۼ‪)۷‬انۿںیمۿ۔ے"اوػۿونجۿط ںیمۿےسۿوہۿ وۿانۿےكۿ ٓا ےگۿاكۿّۿ‬ ‫‪(‬ایلْ‬ ‫‪‬‬ ‫(ۼ‪)۷‬فی ا" ‪‬‬ ‫ركۿ ےتۿانۿےكۿػتۿےكۿمكۿےسۿانۿےكۿ ےیۿیانۿ ےتۿ وۿوہۿراۿہاتۿ‬ ‫ْ‬ ‫‪‬‬ ‫قولہْعزْوجل)‪‬‬ ‫اوےچن ۿاوےچن ۿ لح ۿاوػ ۿیوصری ۿںی ۿاوػ ۿحؼع ۿحؼع ۿ و ۿوض ۿط ۿےكۿ‬ ‫‪3"‬۔فانْ‬ ‫‪‬‬ ‫حؼۿاحؼۿنگلۿاوػۿرگنلۿداۿػۿدںیگی "‬ ‫المِصودْمنْالع ْملْبنیْیدْیْالملكْانْیكونْبمرایْ انۿ ٓا حثۿںیمۿجاۿدواۿہۿےكۿٌبتۿرمۿیضۿاكۿّۿركۿلویۿاۿولۿطۿےكۿانۿ‬ ‫ےكۿواۿےنمۿوہۿےنۿےسۿرماۿدۿانۿیکۿ اگۿہۿںیمۿوہۿجاۿ۔ے‬ ‫منہْعیلْوفقْماْیشاء۔ ْ‬ ‫مذ‬ ‫ْ (۽‪)۷‬ایسۿںیم" ھاۿػۿعۿاطۿاصۿٌتۿںیمۿونجۿطۿیکۿوكۿیئۿجاۿتۿ‬ ‫‪‬‬ ‫(۽‪)۷‬فی ا"‬ ‫۔ںیہۿوہۿفوۿ۔ںیہۿرگمۿ ںیھمۿدػۿانسۿےنۿواۿےلۿاجكۿ تخۿرذاۿتۿ‬ ‫‪4"‬دلْعیلْقرْبْالِیاْمۃ۔ ْ‬ ‫ےكۿ ٓا ےگ "انۿںیمۿظفلۿنیبۿجڈۿیۿس اۿٕتۿےكۿقؽۿتۿرپۿدالۿنثۿ‬ ‫ركۿجاۿ۔ے‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۶۶ / ۸۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۸۹‬۾‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۶۷ /۸۹‬و‪۶۸‬‬



‫ْ‬



‫‪4‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪ /۸۹‬ۻ‪۹‬‬ ‫‪Page 184 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(۾‪)۷‬فْ ْٰیس" ‪ ‬‬



‫ْ‬



‫(۾‪)۷‬وسۿػۿسیۿںیم"مہۿےنۿاطۿےكۿ ٓا ےگۿاجكۿدویۿاۿػۿیانۿدیۿاوػۿ‬



‫یم ْوْ اط ۿےك ۿ ےھچی ۿاجك ۿدوی ۿاػ "اہی ۿط ۿظفل ۿنیب ۿاجڈ ۿی ۿاناص ۿل ۿیقیقۿ‬ ‫"‪1‬۔ھذا ْعیل ْاالتصال ْالحِییق ْلیورث ْالع ٰ ْ‬ ‫ےكۿ ےیۿ۔ےۿجاۿہكۿجاۿانیبۿیئۿ دیۿاۿوہ"(انہۿدخبۿا)‬ ‫ْتعایلْ۔‬ ‫العیاذْباْلل ٰ‬ ‫(‪)۸۵‬ایسۿںیمۿ۔ے"ٌتۿاطۿےسۿاہكۿہ اۿہكۿواۿےنمۿاوػۿ ےھچیۿےكۿ‬ ‫ْمنْعذابْ‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۸۵‬وفی ا‪(،‬‬ ‫‪ 3‬رذاۿتۿےسۿوچب "ینعیۿدوۿرسۿوۿطۿیکۿفرۿوۿاہكۿہ اۿہكۿرذاۿتۿےسۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫)منْعذابْاالخرةْ(جالل ) ْ‬ ‫الدنیاْكغیكم(‬ ‫وچب ینعیۿدورسو ۿطۿیک ۿفرۿوۿاہك ۿہ اۿہك ۿرذات ۿداینۿاوػ ۿرذا ۿتۿ‬ ‫(‪)۸۶‬فْحمْسجدْہ( ‪  ‬‬ ‫ْ ٓا رختۿےسۿوچب(يالۿنیل)‬ ‫‪4‬‬ ‫ْمنْامرْالدنیاْوْاتباعْالشہوات( ‪)۸۶( ْ) ‬مح ۿدجس ۿہ ۿںیم"اوػ ۿمہ ۿےن ۿاط ۿرپۿھچك ۿوا ۿج ی ۿت انی ۿت ۿےئكۿ‬ ‫منْامرْاالْخرْة)(جالْل‪ْ )5‬‬



‫(‪)۸۷‬فْالحجراْت‪":‬‬



‫اذنوۿطۿےنۿا۔ںیہۿٔؽنۿركۿدجاۿ وۿاطۿےكۿ ٓا ےگۿاوػۿ وۿاۿطۿےكۿ ےھچیۿ‬



‫ْ ۔ے"مابنیْایدْی م ےسۿرما ۿد ۿاومۿػ ۿداینۿاوػ ۿوہشفوطۿیکۿ‬



‫‪‬‬



‫"‪ْ 6‬فان ْالمقاد ْالنہی ْعن ْقطع ْامرْ ا ابفۿاوػۿخلق م ےسۿرمادۿاومۿػۿ ٓا رخۿت(يالۿنیل)‬



‫قبلْحكمْاللْورسوْلہْوْتصوْیرْ ْ‬



‫(‪)۷۸‬وسػہۿرجا ۿت ۿںیم"اعۿاامیۿط ۿوا ۿولۿ!اهللۿو ۿػوسۿلۿرپۿ‬ ‫تقبسۿنۿركۿوۿانۿ ٓا حثۿںیمۿیفنۿاكۿدافۿدۿمكۿيڈاۿػوسۿلۿےسۿےلہپۿ‬ ‫یسكۿارمۿےكۿہلصۿیکۿٔماۿ تعۿ۔ےۿاوػۿایكسۿ انۿمتۿ‬



‫ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۻ‪/ ۸‬۾‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۻ‪/ ۸‬ۺ‪۹‬‬



‫ْ‬



‫ْجالْلنیْتحتْاالْۤیۃْۻ‪/ ۸‬ۺ‪ْ۹‬اصحْالمطاْبعْدیلہ ‪۵‬ۼ‪۸‬‬



‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۹۶‬ۺ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫ْجالْلنیْتحتْاالْۤیۃْ‪/ ۹۶‬ۺ‪ْ۷‬اصحْالمطاْبعْدیلہ ۽۾‪۸‬‬



‫‪5‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪6‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ۾‪۶/ ۹‬‬ ‫‪Page 185 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫شناْعۃْھذاْالمحسوْسْوھوْتِدْمْالعبدْعیلْموْالْہْفْ وك ۿسوسحۿنۿےك ۿواۿھۿلثمۿركۿےكۿداھكۿجاۿہ اۿاارۿم ےنۿںیمۿكالۿّۿ‬ ‫آاق ۿےس ۿ ٓا ےگ ۿم ےن ۿفو ۿحؼ ۿا ۿ۔ے ۿاوػ ۿہی ۿحؼ ۿا ۿیئ ۿقؽ ۿت ۿےك ۿوا ۿھ ۿ یۿ‬ ‫المسیْوْانماْیست جنْمنْقرْبْما۔‬ ‫وصخمۿ ۿ۔ے‬



‫(‪)۸۸‬فْالحدْید"‬



‫"‪1‬كلمۃْ"یسیع" ْ‬



‫تدْلْعیلْارادةْماْینوْرل مْفالمدْلوْلْالِرْبْاماْالنوْرْ‬



‫فمتصلْحِیِۃ۔ ْ‬



‫ْ‬



‫(‪)۸۹‬فْالمجاْدلۃ"‬



‫‪‬‬ ‫‪‬‬



‫(ۺ‪)۸‬فی ا"‬



‫‪2"‬۔ ْ‬



‫‪‬‬



‫ْ‬



‫‪3"ْ‬فاْنْالمِصوْدْتعظیمْالرْسوْلْصیلْاللْ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْوالْیظہرْاالْباْلِرْب۔‬ ‫ٰ‬



‫(ۻ‪)۸‬فْالممتحنۃ(‬



‫ْ‬



‫‪)4‬ایْبولدْملِوطْینسبہْایلْالزو جْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۼۺ ‪۶۷/‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ۽ۺ ‪۶۷/‬‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ۽ۺ ‪۶۸/‬‬



‫ْ (‪)۸۸‬وسػہۿدحۿجڈ ۿںیم"انۿدط ۿ مۿدوھك ۿےگۿہك ۿومۿ نۿہكۿ‬ ‫وم نۿرمدۿوۿطۿاوػۿوعۿػفوۿطۿاكۿونۿػۿاطۿےك ۿ ٓا ےگۿاوػۿداۿںیئۿےلۿ‬ ‫اگ "اہیۿطۿہملك"یسیع"انۿجاۿتۿرپۿدالۿنثۿركۿجاۿ۔ےۿہكۿ ٓا ےگۿ‬ ‫اوػۿداۿںیئۿےسۿرمادۿوہۿہگجۿ۔ےۿ وۿاطۿےكۿ ےیۿػوۿنشۿیکۿ یئۿ۔ےۿ‬ ‫فوۿاہیطۿنیبۿجڈۿہیۿےسۿرماۿدۿقؽۿتۿ۔ے"اوػۿونػۿفوۿومۿںونۿطۿےسۿ‬ ‫ لصتۿ یۿوہۿاگ‬ ‫(‪)۸۹‬وسػۂۿاجم ۿدہل ۿںیم ۿ۔ے‪":‬اع ۿاامی ۿط ۿو ۿاول ۿ!ػوس ۿل ۿرك ۿمیۿ‬



‫ےسۿجاۿتۿركۿجاۿراۿوہۿفوۿانۿےسۿےلہپۿدصۿہقۿشیپۿركۿو "‬ ‫(ۺ‪)۸‬ایسۿںیمۿ۔ے‪":‬جاۿتۿٌشتۿےسۿلبقۿدصۿہقۿشیپۿركۿےنۿ‬ ‫ےسۿدػ ۿػ۔ےۿوہ"اط ۿدو ۿونۿطۿ ٓا ںوتۿط ۿںیمۿرماد ۿمیظع ػوسۿلۿ‬ ‫۔ےۿفوۿہیۿقؽۿتۿےسۿ یۿػاۿہؾۿوہۿ ی‬ ‫(ۻ‪)۸‬وس ۿػ ۿہ ۿہنحتمم ۿںیم ۿ۔ے‪":‬ااس ۿاتہب ۿط ۿن ۿػا ۿہؾ ۿرك ۿو ۿےسج ۿ مۿ‬ ‫ےنۿا ےنۿاہۿ وھۿاوػۿوریۿوۿطۿےكۿ چیۿاگۿػاۿوہ "وہۿیڑاكۿ وۿدورسۿعۿاكۿوہۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪4‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۵‬ۻ ‪۶۷/‬‬ ‫‪Page 186 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ووصفْبصقتْالوْلدْالحِییقْفاْنْاالْمرْاذاْوضعتہْ وعۿػتۿانۿوكۿا ےنۿوشۿہؾۿیکۿفرۿفۿوسنمۿتۿرك ۿعۿاوػۿانۿوكۿ‬ ‫سِطْبنیْیدی اْورجلی اْ‪۱‬ھ(جالل‪)1‬ف ذاْعیلْالحِیِۃْ وشۿہؾۿاكۿیقیقۿیڑاكۿئاتۿ ےۿفوۿوعػۿتۿٌتۿہچبۿگ ےۿ یۿفوۿوہۿا اتقیۿانۿ‬ ‫ےك ۿجاوط اوػ ۿاہ ۿ وھط ۿےك ۿ چی ۿںیم ۿوہ ۿاگ ۿفو ۿاہی ۿط ۿنیب ۿجڈ ۿہی ۿےكۿ‬ ‫الرتْكیؽیۃ۔‬ ‫س‬ ‫ك‬ ‫ص‬ ‫‪ 2‬ینعۿیقیقۿرتۿ یۿرمادۿںیہ "‬ ‫" ْ‬ ‫(ۼ‪)۸‬فْالتحرْیم‪"،‬‬ ‫(ۼ‪)۸‬وسۿػ ۿہ ۿ رح ۿمی ۿںیم"اط ۿاك ۿونػ ۿاےك ۿ ٓا ےگۿ ٓا ےگۿاوػدا ۿںیئۿ‬ ‫‪ْ ‬‬ ‫(۽‪)۸‬فْالجن("‪‬‬ ‫لچۿػاہۿوہۿاگ "‬ ‫"‪)3‬یجعلْوْیسی ْ(منْ‬ ‫(۽‪)۸‬وسػۿہۿنجۿںیم"اهللۿاعتیٰل ۿملعۿام بیۿ۔ےۿوہۿا ےنۿبیغۿ‬ ‫بنیْیدیہ)ایْالرسول(ومنْخلق مْرصدا) ْملئكۃْ رپ ۿا ےن ۿ دنس ۿجڈ ۿہ ۿػوس ۿول ۿط ۿےك ۿوس ۿا ۿیسك ۿوك ۿ علط ۿ۔ںیہ ۿرك ۿجا ۿاطۿ‬ ‫‪4‬‬ ‫یحقظونہْحیتْیبلغہْفْجملۃْالوْیح(جالل )ھذہْوْ ػوسۿولۿطۿےك ۿ ٓا ےگۿ ےھچیۿرگنۿاۿطۿ ےتلۿںیہ "ینعیۿفؽۿ ےتۿ وۿویحۿ‬



‫اضحاْت۔ ْ‬



‫یکۿغیلبتۿجكۿاطۿیکۿظاف تۿركۿ ےتۿںیہۿہیۿيتۿ ٓا جاۿتۿواۿہوۿںیہ‬



‫ومن ا‪"،‬‬



‫ظہرْاالْشہرْایْاالْممْالیتْفْزماْن اْوْ ْ‬



‫"‪5‬عیلْاالْ ایس ۿےس ۿ۔ے‪":‬مہ ۿےن(ان ۿیتسب)اك ۿہی ۿو۔ہع ۿان ۿےك ۿ ٓا ےگ ۿاوػۿ‬ ‫ ےھچیۿواۿولۿطۿےكۿ ےیۿ ربۿتۿركۿدجا" وہشۿػۿاوػۿػاۿہؾۿو یۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫امۿنیبۿجڈۿہیۿاوػۿخلقہ ےسۿرمۿادۿوہۿاںیتمۿ‬



‫ْتقسیْجالْلنیْتحتْاالْۤیۃْ‪۵‬ۻ ‪ْ۶۷/‬اصحْالمطابعْدیلہ ۽ۺ‪۹‬‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۻۻ ‪/‬۽‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۷‬ۼ ‪/‬ۻ‪۷‬وۼ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫ْتقسیْجالْلنیْتحتْاالْیہْۻۼ ‪/‬ۻ‪۷‬وۼ‪ْ۷‬اصحْالمطاْبعْدیلہ ۼۼ‪۹‬‬



‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۷‬ۻۻ‬ ‫‪Page 187 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بعدْھا(جالْل‪)1‬اولماْبحضرْت اْمنْالِرْیْوماْتباعدْ ںیہ و ۿان ۿػام ۿن ۿںیم ۿںیھت ۿاوػ ۿاط ۿےك ۿدعب ۿںیم(يال ۿنیل)جاۿ‬ ‫عن ا ْاو ْالھل ْتلك ْالِریۃ ْوما ْحوالی اْ وۿداہیتۿقؽۿ بۿ ےھۿاوػۿوہۿ وۿدوۿػۿ ےتۿجاۿاطۿداہیۿفوۿطۿواۿےل‬ ‫ْ (اضیبو ۿی)ااس ۿ ی ۿ ٓا حث ۿابم ۿػ ۿہك"ٌت ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿ ےك ۿ ےجیھ ۿفؽۿ‬ ‫‪ ‬‬ ‫(بیضاوی‪)2‬وكذا"‬ ‫ ےت ۿ ٓا ے ۿاط ۿےك ۿ ٓا ےگ ۿاوػ ۿ ےھچی ۿان" ٓا حث ۿےك ۿ ینعۿہیۿںیہ ۿفؽۿ‬ ‫"‪3‬عیلْمعینْاتوْھمْمنْكْلْجاْنبْوعملوْاْ‬ ‫ ےتۿاطۿےك ۿجاۿنۿہؾۿفرۿفۿےسۿ ٓا ےۿاوػۿاطۿےكۿواۿھۿہؾۿفرۿ‬ ‫فمھیْكْلْحیلۃْ‪۱‬ھ(مداْرْك‪")4‬۔‬ ‫ح‬ ‫وۿےكۿ ےلیۿ ؼۿ ےت(ادۿاۿػك)‬ ‫واما ْتقسی ْائمۃ ْاللغۃ ْوا ْلتقسی ْفیف ْالصْحا ْح‪ْ،‬‬ ‫اہمئۿن ریسۿوۿو تۿاكۿایبطۿہیۿ۔ے‪۶:‬احصۿو‪۷،‬اقومن‪۸،‬ر اتۿػۿااحصلو‪،‬‬ ‫والِاموسْثمْمختاْرالصحاحْوْتاجْالعروسْوغیھاْ ‪۹‬جا ۿو ۿارعل ۿو ۿنۿومریۿہ ۿںیمۿنیبۿجڈ ۿیۿااسلكۃۿےك ۿ ینعۿس إتۿ‬ ‫‪5‬‬ ‫"بنیْیدْیْالساْعۃ"ایْقدام اْ ْوفْالصراْح"بنیْیدْ ےسۿےلہپۿاوػۺفراۿوۿںیمۿ ٓا ےگۿاجۿےنۿواےلۿاوػۻجاۿوۿارعلونۿ‬ ‫‪6‬‬ ‫ذ‬ ‫یْشیپ ۿػو ۿ ے ْ او‪،‬وفْالتاْج"یِاْلْبنیْیدیكْبْكْلْ ںیمۿ۔ےۿہكۿبنیْیدیكْہؾۿانۿزۿوكۿاہكۿاجۿ ےۿاگۿ وۿ مھاػعۿ‬ ‫‪7‬‬ ‫شیئ ْامامك اھ‪،‬و ْف ْمعالم ْالتزنیل ْمن ْال جراتْ ٓا ےگ ۿوہ ۼاعم ۿمل ۿانزضؾ ل ۿن ریس ۿوسػہ ۿرج ۿات ۿںیم ۿبنیْ‬ ‫"معینْبنیْالیدینْاالمامْوْالِدام‪8‬۔و ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْتقسیْجالْلنیْتحتْاالْیۃْ‪/ ۷‬ۻۻ احصۿااطملۿ عۿدیلہ ‪۶۶‬‬



‫الیدین ےكۿ ینعۿ ٓا ےگۿ۔ے اوػ‬



‫ْ‬



‫ْانوْاْرْالتزنیل(تقسیْبیضاْوْی)تحتْاالْیۃْ‪/ ۷‬ۻۻْداْرْالقکرْبیْوْتْ‪/ ۶‬۽‪۸۸‬‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۶۹/ ۹۶‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْمداْرْكْالتزنیل(تقسیْالنسیف)تحتْاالْیۃْ‪/ ۷‬ۻۻْداْلکتبْالعرْیبْبیْوْتْ‪۵/ ۹‬۾‬



‫‪4‬‬



‫ْ‬



‫ْتاْجْالعرْوْسْفصلْالیاْءْمنْباْبْالواْوْواْلیا(یدْی)احیاْءْالرتْاْثْالعرْیبْبیْوْتْ‪/ ۶۵‬۾‪۹۶‬‬



‫‪5‬‬



‫ْ‬



‫ْصرْاْحْباْبْالواْوْواْلیاْءْفصلْالیاْءْعبطمۿدیجمۿیۿاكۿوپنۿػ ۽۾ۺ‬



‫‪6‬‬



‫ْتاْجْالعرْوْسْفضلْالیاْءْمنْباْبْالواْوْالیاْء"یدْی"احیاْءْالرتاْثْالعرْیبْبیْوْتْ‪/ ۶۵‬۾‪۹۶‬‬



‫‪7‬‬



‫ْمعاْلمْالتزنیل(تقسیْالبغوْی)تحتْاالْۤیۃْ۾‪ْ۶/۹‬داْرْالکتبْالعلمیہْبیْوْتْ‪/ ۹‬۽۽‪۶‬‬



‫‪8‬‬



‫‪Page 188 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الخازنْمنْآلْعمراْنْماْبنیْیدْیہْف وْاماْمہْ‪1‬وفْ ۽اخۿػطۿںیمۿنیبۿجڈۿہیۿےك ۿ ینعۿ وۿانۿےك ۿ ٓا ےگۿوہ ۾ن ریسۿاباۿ‬ ‫ایبْالسعوْدْوْالقتوْحاْتْاالْل ٰ ؼتہْمنْیوْنسْعلیہْ اد ۿاوػ ۿح واحت ۿالنز ۿںیمۿوسػہ ۿوی سۿہیلعۿانسالّۿںیمۿنیبۿ‬ ‫ْ‬ ‫الصلوْةْوالسالْم"بنیْیدْیہْایْاماْمہْ‪2‬وفْالجالْلْ جڈہیۿےك ۿ ینع"انۿےك ۿ ٓا ےگ"اوػ‪۶۵‬يالنیلۿںیمۿوسػہۿػمدۿےكۿ‬



‫منْالرْعدْبنیْیدْیہْقدْامہْ‪3‬وفیہْمنْمرْیمْماْبنیْ ظفل ۿنیب ۿجڈہی ۿےك ۿ ینع"اےك ۿ ٓا ےگ" ایس‪۶۶‬ںیم ۿوسػہ ۿرممی ۿےكۿ‬ ‫ظفل ۿامنیب ۿاجڈتان ۿےك ۿ ینع ۿےك ۿےراػع ۿ ٓا ےگ ایس‪۶۷‬ںیم ۿاوػ‬ ‫اْیدْیناْایْاماْمناْ‪ْ4‬وفیہْوفْغیْہْمنْالبِرْةْوغیْھاْ‬ ‫‪۶۸‬درگیۿ اف ریۿںیمۿوسػہۿرقبہ اوػۿدرگیۿوسػفوطۿےكۿظفلۿدصماقۿاملۿ‬ ‫مصدقا ْلما ْبنی ْیدیہ ْقبلہ ْمن ْالكتب ْ‪5‬ثم ْفْ‬ ‫‪۶۹‬‬ ‫نیبۿجڈہیۿےكۿ ینعۿانۿےسۿےلہپیکۿاتكد ںیبۿ۔ے‪ ،‬اومندوۿلیلجۿ‬ ‫االنموذجْالجلیلْتحتْالْكْریمْالساْدسۃْوالعشرین"ْ‬ ‫ںیمۿۼ‪۷‬وںیۿ ٓا حث ۿےك ۿتحتۿ۔ے‪ :‬مابنیْیدیْاالنسان‬ ‫ماْبنیْیدْیْاالنساْنْھوْكْلْشیئْیِعْنظرْہْعلیہْمنْ‬ ‫ہؾ ۿوہ ۿز ۿسج ۿرپ ۿاخساط ۿیک ۿ رظ ۿہرہع ۿ ریھع ۿریغ ۿیڑع‬ ‫‪6‬‬ ‫ۻ‪۶‬‬ ‫غیْانْی ولْوجہہْالیہ وفْالْكْریخْثمْالقتوھاتْاالْ ۺ‪۶‬‬ ‫ح‬ ‫ل‬ ‫خ‬ ‫ن‬ ‫ركی ۿاوػ ح واحت ۿا ز ۿںیم ۿایس ۿ ٓا ث ۿےك ۿتحت ۿ۔ے‪:‬ا ساطۿ‬ ‫لہیۃْایضاْتحت اْمنْالمعلوْمْانْماْبنیْیدْیْاالنساْ ےكامنیبۿجڈہیۿوہۿزۿ۔ےۿسجۿرپۿایكس ۿ رظۿہرہہۿ ریھعۿریغۿ‬ ‫نْھوْكْلْماْیِعْنظرْہْعلیہْمنْغیْاْنْیحوْلْوج ہْ یڑع ۼ‪۶‬ہلمكت ۿعمجم ۿانسَاػ ۿںیم ۿ۔ے‪:‬فعلتہ ْبنی ْیدیك ْاكۿ‬ ‫‪7‬‬ ‫الیہْ وفْتكملۃْمجمعْالب اْرْفعلتہْبنیْیدْیكْایْ رتہمج "ںیمۿےنۿانۿوكۿ ریعۿوضحػۿںیمۿایك"—‬ ‫بحضرْتكْ‪"8‬۔ ْ‬



‫ْلباْبْالتاْو یل(تقسیْالخاْزب)تحتْاالْۤیۃْ‪ْ۸/۸‬داْرْالکتبْالعلمیہْبیْوْتْ‪۷۷۹/ ۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالقتوْحاْتْاالْلہیۃ(تقسیْالجمل)تحتْاالْۤیہْ‪/ ۶۵‬ۼ‪ْ۸‬داْرْالقکرْبیْوتْ‪۸/ ۸‬ۼ‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْتقسیْجالْلنیْتحتْاالْیۃْ‪ْ۶۶/ ۶۸‬اصحْالمطاْبعْدیلہ ‪۷۵۶‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪ْ4‬تقسیْجالْلنیْتحتْاالْیۃْ۾‪۹/ ۶‬ۻْاصحْالمطاْبعْدہیلْص‪ْ ۶۵۸‬‬



‫ْتقسیْجالْلنیْتحتْاالْیۃْ‪/ ۷‬ۼ۾ْاصحْالمطابعْدیلہ ۺ‪۶‬‬



‫‪5‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ6‬االْنموْذجْالجلیل ْ‬



‫ْالقتوْحاْتْاالْلہیہ(تقسیْللجمل)تحتْاالْیۃْ‪/ ۸۹‬۾ْا لمصطیفْالباْیبْحلیبْرصم ‪۶/ ۸‬ۻ‪۹‬‬



‫‪7‬‬



‫ْتکملہْمجمعْبحاراالنوا رْحرفْا لیاْء"ید"ہبتكمۿداػۿادیۿرعتۿۺ ‪۸۶/‬ۼ‬



‫‪8‬‬



‫‪Page 189 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وفْعناْیۃْالِاْیضْمنْایۃْالْكْرْیسْاطالْقْماْبنیْایدْ اوػ۽‪۶‬یانجۃۿااقلیضۿںیمۿ ٓا جۃۿاركلیسۿےكۿامنیبۿجڈہیۿےكۿ ینعۿےھك ۿ‬ ‫ذ‬ ‫ی مْعیلْامورْالدْنیاْ ْاالن اْحاْضرْہْوال اْضرْیعربْ ںیہ ۿہك ۿامنیب ۿجڈہی ۿاك ۿاػالق ۿاومػ ۿداینرپ ۿ۔ے ۿہك ۿوہ ۿ مھاػعۿ‬ ‫عنہْبذلك۔وامورْاالخرْہْمسؾرتْةْكماْیسؾرتْعنكْ واےنمۿںیہ اوػۿاحرضۿیکۿریبعتۿامنیبۿجڈہیۿےسۿیکۿاجیتۿ۔ے اوػۿ‬ ‫ذ‬ ‫اومػ ۿ ٓا رخت ۿ م ۿےس ۿ رہ دہ ۿںیہ ۿ ےسی ۿوہ ۿز ۿ مھاػع ۿ ےھچیۿ‬ ‫ماْخلقكْ‪1‬وفْالجملْمن اْماْبنیْایدْی مْایْماْھوْ‬ ‫ج ذھ‬ ‫۾‪۶‬‬ ‫وہ اوػ ۿلمج ۿ ۿںیم ۿایس ۿ ٓا حث ۿیک ۿن ریس ۿںیم ۿامنیب ۿا ڈ ْ ۿےكۿ‬ ‫حاضر ْمشاھدل م ْ‪2‬وف ْالخطیب ْالشر ْبؼین ْثمْ‬ ‫‪۷۵‬‬ ‫ ینع" و ۿاحرض ۿو ۿئاشفد ۿوہ"ےھك ۿںیہ بیطخ رشینیب ۿاوػ‬ ‫الجمل(بنیْید ْی ْالل ْورسو ْلہ)معنا ْہْبحضر ْت ماْ‬ ‫‪۷۶‬لمجۿںیمۿبنیْیدیْاللْوْرسولہ ےكۿ ینع"اطۿدوونطۿےكۿ‬ ‫ہ‬ ‫النْماْیحضرْہْاالنساْنْف وْبنیْیدْیہْناْظرْالیہ‪ْ3‬‬ ‫ز‬ ‫ص‬ ‫ج‬ ‫وضحػ ۿےئك ۿںیہ ۿہك ۿ و ۿ ٓا دیم ۿےك ۿجان ۿوہ ۿوہ ۿ ظ ۿ ڈہی ۿ۔ے‪،‬اوػۿ‬ ‫الخ"یاْیتْتماْمہ۔‬ ‫ٓا دیمۿانۿوكۿدےنھكیۿواالۿ۔ے ( رػیۿجاتۿ ٓا ےگۿ ٓا ػ یۿ۔ے)‬



‫فاْسؾباْنْلكْباْالِرآنْالعظیمْوالحدیثْوْنصوْصْ فوۿقؽآطۿ میظۿااحۿدحثۿرك ۿہمۿاوػۿدقۿمیۿوۿيڈۿجڈۿاہمئۿیک ۿ وصۿ ۿ‬ ‫ائمۃ ْالِدیم ْوالحدیث ْان ْال ْدال ْلۃ ْاصال ْلِولْ ےسۿػاۿہؾۿوہۿہ اۿہكۿوقۿلۿاہقفءۿویۿدطۿنیبۿجڈۿیۿالِـشتۿیکۿدالۿنثۿ‬ ‫القِ اءْیوذنْبنیْیدْیْالخطیبْعیلْكوْنْاالذان ْداْ دجسمۿےكۿادنۿػۿوہۿےنۿرپۿ یھۿ۔ںیہۿ ہۿاجۿہكیۿٕزضؾۿےكۿجاۿنۿوہ‬ ‫اولا‪:‬ظفلۿنیبۿجڈ ۿہیۿاافۿدہۿقؽ ۿت ۿںیم ۿ نیعتۿ۔ںیہ ۿاسی ۿہك ۿےلہپۿ‬ ‫خلْالمسجدْفضالْعنْكوْنہْلصیقْالمنرب۔‬ ‫فاوال‪:‬الیتعنیْفْافاْدةْالِرْبْكماْیظہرْمنْعشرْینْ ْ‬ ‫رْ‬



‫دركۿیکۿوہۿیئۿ سیۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْعنایۃْالِایضْحاشیۃْالش ابْعیلْتقسیْالؽیضاویْتحتْاالْیۃْ‪/ ۷‬ۺۺ‪ْ۷‬دارْالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۵/ ۷‬۽ۺ‬



‫ْالقتوْحاْتْاالْلہیہ(تقسیْللجمل)تحتْاالْیۃْ‪/ ۷‬ۺۺ‪ْ۷‬ا لمصطیفْالباْیبْحلیبْرصم ‪/ ۶‬ۼ‪۷۵‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالقتوْحاْتْاالْلہیہ(تقسیْللجمل)تحتْاالْیۃْ۾‪ْ۶/ ۹‬المصطیفْالباْیبْحلیبْرصم ‪۹/ ۹‬ۼ‪،۶‬السراجْالمنی(الشربین)تحتْاالْیۃْ۾‪ ۶ /۹‬ونۿ‬ ‫لكبوػۿؤنھکلۿ‪۵ /۹‬ۻ‬ ‫‪3‬‬



‫‪Page 190 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫آیۃْتلوْناْاوالْوْمماْذكْرْناْمنْكتبْاللغۃْوالتقسیْ ٓا ںوتۿطۿےسۿػاۿہؾۿوہۿاۿاوػۿےلہپۿدركۿےئك ۿوہۿ ےۿاہمئۿو تۿوۿن ریسۿ‬ ‫ساْبِاْفاْنماْغرض مْافاْدہْانْالسنۃْفْھذاْاالذانْ یکۿفرصۿ احۿتۿےسۿػاۿہؾۿوہاۿاہقفۿءۿیکۿرغۿ ۿفوۿہیۿایبۿطۿركۿجاۿ۔ےۿ‬ ‫مضاْذاْةْالخطیبْكماْقاْلْفْالناْفعْشرْحْالِدْوریْ ہك ۿا ۿنۿادا ۿط ۿںیمۿونسمط ۿٌـشت ۿاك ۿواانمۿ۔ےۿاسیۿہك ۿجا ۿعفۿ‬ ‫‪ 1‬رشو ۿدق ۿوػ ۿی ۿیک ۿابع ۿػت ۿےس ۿػا ۿہؾ ۿ۔ے ۿہك ۿٌت ۿوم ۿدنینۿ‬ ‫اذنْالمؤذنوْنْبنیْیدْیْالمنرب)ایْفْحذاْئہْ اھْ‬ ‫بیطخۿےكۿواےنمۿاداۿطۿدعۿ۔ںیۿاہقفۿءۿوكۿانۿابعػتۿےسۿفرۿ‬ ‫ف ذاْھوْالمِصوْدْباْالْفاْدةْھ ناْاماْانْاالذانْ ْالْ‬ ‫فۿواانمۿئاتۿجاۿ۔ےۿہیۿجاۿتۿہكۿاداۿطۿ وۿ وۿفۿدجسمۿںیمۿنۿوہۿنۿ‬ ‫یكونْفْجوْفْالمْسجدْوالْبعیداْعنہْبلْفْحدْودْہْ‬ ‫دجسمۿےس ۿدوػۿوہۿہكلب ۿدجسم ۿےك ۿدحود ۿو ۿافرا ۿفۿںیم ۿوہ ۿہی ۿاجكۿ‬ ‫وْفناْئہْفمسأْلۃْاخرْیْمعلوْمۃْفْمحل اْوْب اْتتعنیْ دورس ۿا ۿہلئس ۿ۔ے ۿسج ۿوك ۿجا ۿت ۿاالداط ۿںیم ۿایب ۿط ۿایك ۿہ ا ۿ۔ے ۿاوػۿ‬ ‫محلْھذاْالمحاْذاْةْكماْقدْمنا۔‬ ‫انۿدورسۿعۿہلئسۿےسۿواۿےنمۿیکۿدوػیۿ نیعتۿوہۿیتۿ۔ے‬ ‫رْ‬ ‫وثاْنیا‪:‬سلمناْالِرْبْف وْامرْاضافْوْقرْبْكْلْشیئْ جاۿاین‪:‬اوػۿاارۿنیبۿجڈۿہیۿےكۿ ینعۿقؽۿ بۿ میلسۿ یھۿركۿ ےیۿاجۿںیئۿ‬ ‫فوۿقؽۿتۿایسۿےكۿ اسۿتۿےسۿوہاگۿ‬ ‫بحسبہْاالْترْی۔‬ ‫(‪)۶‬ایلْاالْیۃْالحاْدیۃْوالعشرْینْدلتْعیلْقرْبْالمطرْ (‪)۶‬دوھك ۿاوسیك ۿںی‪ ۷۶‬ۿ ٓا حث ۿںیمۿبنیْیدیہ ےك ۿ ینعۿجاػ ۿنۿ‬



‫لْكْنْلؼسْانْت بْالریاحْفیزنلْبلْكماقالْعزوجلْ قؽ بۿوہۿےنۿےكۿںیہۿنكیلۿااسۿ۔ںیہۿہكۿوہۿاۿ یلۿاوػۿجاۿػۿنۿ ٓا یئۿ‬ ‫ہكلبۿانۿفرۿوۿاسیۿقؽآطۿ میظۿںیمۿ۔ے‪":‬وہۿاۿےنۿجاۿدلۿوكۿااھٹۿ‬ ‫‪ْ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫"‬ ‫ایلۿفوۿمہۿےنۿاےسۿكشخۿكالۿہقۿیکۿفرۿفۿػواۿنۿایكۿفوۿانۿےسۿجاػۿ‬ ‫‪2" ‬۔ ْ‬ ‫نۿوہیئ‬ ‫(‪)۷‬فْالساْدسۃْوْالعشرْینْ ْ‬ ‫(‪۷۷)۷‬وںیۿ ٓا حثۿںیمۿ ٓا امۿطۿوكۿ‬



‫‪ْ1‬ناْفعْشرْحْالِدْوری ْ‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۼ ‪/‬ۼۺ‬ ‫‪Page 191 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫جعلْالسماْءْبنیْایدْیناْوْبینناْوبؼن اْمسیْةْخمسمائۃْ ےراۿػعۿقؽۿ ب(نیبۿجڈۿہی)ئاتۿجاۿاوػۿوہۿمہۿےسۿجاۿ چۿوسۿحؼۿنۿیکۿ‬ ‫صحْ ػا ۿہ ۿیک ۿدوػی ۿرپ ۿ۔ے ۿرضح ۿت ۿرتامج ۿط ۿارقلآط ۿكال ۿٓۃ ۿااتكل ۿت ۿاحۿ‬ ‫سنۃْوْھذاْترْجماْنْالِرآنْعالْمۃْالكتاْبْمنْا ْف ْ‬



‫العرب ْواعلم اْبا ْللسا ْنْعبد ْالل ْبنْعباس ْریضْاللْ ارعلۿتۿاوػۿاملعۿاوقلۿّۿجاۿناسلۿطۿدیسۿجاۿا نۿابعۿنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ذھ‬ ‫خعل‬ ‫تعایل ْ ْعن ماْیِولْفْتقسیْآیۃْالْكْریسْیعلمْماْبنیْ مز ۿےن ۿ ٓا جۃ ۿاركل ۿیس ۿےك ۿ ْ ۿام ۿنیب ۿاجڈ ۿ ْ ۿےك ۿ ینع ۿػ نی ۿےسۿ‬ ‫ٰ‬



‫ایدی مْیرْیدْمنْالسماْءْایلْاالرضْوماْخلق مْیریدْفْ ٓا امط ۿجك ۿئات ۿ ے ۿاوػ ۿماْخلق م ےك ۿ ینع ۿ ٓا ام ۿط ۿ نیعتۿ‬ ‫فؽام ےۿربطاۿینۿےنۿےسۿاتكۿتۿاہنسلۿںیمۿػواۿحثۿایكۿ‬ ‫السموات(رواْہْالطرباین‪1‬فْكتاْبْالسنۃ) ْ‬ ‫(‪)۳‬وفْالساْبعۃْوالعشرْیْن ْذكْرْعملْالجنْبنیْیدْیْ (‪)۸‬ۼ‪۷‬وںیۿ ٓا حث ۿںیمۿاہك ۿہ اۿہك ۿنجۿرضحت ۿامیلسۿط ۿہیلعۿ‬ ‫تعایلْ انسال ۿّ ۿےك ۿوا ۿےنم(نیب ۿجڈ ۿہی)زںی ۿیان ۿ ےت ۿ ےھ ۿاح ۿالہك ۿوہ ۿایۿ‬ ‫سیدْناْسلیمنْوھوْالْءْالجنْھمْالشیاْطنیْكماْقالْ ٰ‬ ‫‪2"  ‬وماْكاْنْل مْانْیدْخلوْ نیطۿ ےھۿرضحۿتۿامیلسطۿہیلعۿانسالۿّۿےكۿدػجاۿػۿںیمۿداۿلخۿوہۿ‬ ‫"‬ ‫ِٔ‬ ‫ہ‬ ‫م‬ ‫ركۿوہۿ میظۿاشۿطۿامعۿػۿںیتۿ غۿاوػۿ دیۿاۿونۿطۿیکۿفرۿوۿو عیۿوۿ‬ ‫الحضرْةْالسلیماْنیۃْلیعملوْاْثمہْمحاْریبْوْماْثیلْوْجقاْ‬



‫سیتْ ْت ْكیفْواْحدْہْمن اْالفْرجل۔‬ ‫ْورْ ّْٰر ْٰ‬ ‫ناْكاْلجوْابْوْقد ٍ‬



‫ورویْابنْایبْحتمْفْتقسیْہْعنْسیدناْسعیدْبنْجبیْ‬



‫رعۿ ۿنگلۿحؼیۿحؼیۿدںیگیۿہكۿاجكۿہؾاۿػۿ ٓا د ویۿطۿےكۿاھكۿےنۿ‬ ‫وكۿاكۿیفۿوہۿطۿیانۿ یۿ۔ںیہۿ وكشغۿ ےھ‬



‫ا ن ۿایب ۿاح ۿ م ۿےن ۿا ین ۿن ریس ۿںیم ۿرضح ۿت ۿدیعس ۿ ن ۿریبج ۿػیضۿ‬ ‫قاْلْكاْنْیوْضعْلسلیماْنْعلیہْالسالْمْعلیہْالصلوْةْوْ‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿ ز ۿےس ۿػ ۿوا ث ۿیک ۿہك ۿرضح ۿت ۿامیلس ۿط ۿہیلع ۿا ال ۿّۿ‬ ‫السالْمْثلثماْئۃْالفْكْرْیسْفیجلسْموْمنوْاال ْنسْمماْ‬



‫یلیہْوْموْمنوْالجنْمنْوراْئ مْ‪ْ3‬اھْ ْ‬



‫ےكۿدػۿجاۿػۿںیمۿ نیۿالۿھكۿرك ۿایسۿطۿ اھچۿیئۿاجۿںیتۿنجۿرپۿومۿ نۿ‬ ‫جصس‬ ‫اخساۿطۿ ھشغۿاطۿےكۿ ےھچیۿومۿ نۿنجۿوہۿ ےتۿفوۿاطیشۿطۿفوۿاطۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالدْرْالمنثوْرْبحواْلہْالطربْاْینْفْالسنۃْتحتْاالْیۃْدا رْاحیاْءْالرتاْثْالعرْیبْبیْوْتْ‪/ ۷‬۾‪۶‬‬



‫‪ْ2‬الِرآنْالکرْیمْ۽‪/ ۸‬ۼ‪ْ ْ۸‬‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬ ‫ْتقسیْالِرآنْالعظیمْتحتْاالْیۃْۼ‪/ ۷‬ۼ‪ ۶‬دحۿحثۿ‪۵‬۾‪۶‬ۻ‪ ۶‬ہبتكمۿحؼاػْمصطیفْالباْزْمکہْالمکرْمہْ۾ ‪/‬ۺۺ۽‪۷‬‬



‫‪Page 192 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫يتۿےكۿدعبۿںیمۿ یۿوہۿطۿےگ‬ ‫فماْكاْنتْالشیاْطنیْاالْوراْءْكْلْذلكْ ْ‬ ‫(‪)۹‬وفْالثاْمنۃْواْلعشیْنْارشدْایلْانْبعثۃْنبؼناْ (‪)۹‬ااھٹۿوویۿںیۿ ٓا حث ۿںیمۿاػواد ۿفؽ ۿامۿجا ۿوضحۿػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫صیلْاللْتعایل ْ ْعلیہْوسلمْبِرْبْالِیاْمۃْكماْقاْلْ ہیلع ۿوملس ۿیک ۿتثعب ۿس ا ۿٕت ۿےكۿقؽ ۿ بۿ۔ے ۿوخ ۿدۿوضحػ ۿ یل ۿاهللۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اعتیٰل ۿوملسۿےنۿ یھۿاػواۿدۿفؽۿامۿجاۿںیمۿاوػۿس اۿٕتۿاطۿدوۿاویلگنۿطۿ‬ ‫اللْتعایل ْ ْوعلیہْوسلمْبعثتْاناْواْلساْعۃْكہاْ‬ ‫صیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫یکۿفرۿوۿواۿھۿواۿھۿ وعبۿتۿےئكۿح(ے(ادمحۿوۿن اخۿطۿےنۿلۿ‬ ‫تنی(رواْہْاحمدْوالشیخاْنْ‪1‬عنْس لْبنْسعدْوھمْ‬ ‫مس‬ ‫ھ‬ ‫ نۿدعسۿےسۿاوػۿرتۿذمیۿےنۿرضحۿتۿا سۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ماۿ‬ ‫اللْتعایل ْ ْعنہما)وقد ْاْ‬ ‫والرتْمذیْعنْا نس ْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫ےسۿانۿوكۿػواۿحثۿایك)اوػۿاهللۿفواۿهلل ۿاعتیٰل ۿےنۿ ٓا وۿ‪۶۸۸۸‬ھۿ‬ ‫م‬ ‫لْاللْاالْمۃْالمرْحوْمۃْایلْوقؾناْھذاْالقاْوْثلثماْئۃْ جك ۿإت ۿرم ۿ و ۿہم ۿوك ۿتلہ ۿدی ۿاوػ ۿان ۿےك ۿدعب ۿ یھ ۿہی ۿإتۿ‬ ‫وخمساْاربعنیْسنۃْوْسزنیدْوالحمدْللْالحمیدْولمْ جات ۿػ۔ےۿ ی ۿان ۿےك ۿجا ۿو و ۿدۿہی ۿتلہۿن ۿفو ۿ ٓا حث ۿجا ۿت ۿػ۔ےۿ یۿ‬ ‫ْتعایل ْوسلمْبعثتْ انۿےكۿجاۿو وۿدۿہیۿتلہۿس اۿٕتۿےكۿقؽۿ بۿراوۿاػۿدعۿركۿاجیھبۿ‬ ‫یناْفْذلكْاالْیۃْوالْقوْلہْصیلْالل ٰ‬



‫اللْتعایلْ ہ اۿجاۿہكۿولۿ ۿاجكۿيڈاۿوك ۿ رۿ(ںی(ادمحۿواباۿیلعیۿاوػۿربطاۿینۿےنۿ‬ ‫طنیْیدْیْالساْعۃْباْلسیفْحیتْیعبدْ‬ ‫ٰ‬ ‫وحدہْالْشرْیكْلہ(رواْہْاحمد‪2‬وابوْیعیلْوْالطرباْینْفْ ریبكۿںیمۿدبعۿاهللۿ نۿ رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿےسۿانۿدحۿحثۿوكۿ‬ ‫الكبیْبسندْحسْن ْعنْعبدْاللْبنْعمرْریضْاللْ دنۿنسحۿےكۿواۿھۿػواۿحثۿایك)‬ ‫(ۺ)الیجن"بنیْیدْیْالِرآن"ۿ۔ےۿاوػۿاطۿدوۿونۿط ےكۿ چیۿ‬ ‫تعایلْعنہْوعلِہْالبخاْرْی)۔‬ ‫ٰ‬ ‫ںیمۿ ھۿوسۿواۿلۿ‬ ‫(ۺ)االنْجیلْبنیْیدْیْالِرآنْوْبؼن ماْفْالزنوْلْ‬ ‫ا كْثرْمنْستماْئۃْ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْبعثتْاناْالخْدق یمۿبتكۿاخۿنۿركایچ ‪۸/ ۷‬ۻ۾‪،‬صحیحْمسلمْ‬ ‫ْصحیحْالبخاْریْکتاْبْالرْقاْقْباْبْقوْلْالنیبْصیلْاللہْ ٰ‬



‫کتابْالقنتْباْبْقرْبْالساْعۃْدقۿ یمۿبتكۿاخۿنۿركۿاۿیچ ‪/ ۷‬ۻ‪،۹۵‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْا نسْبنْماْلكْ‪۸،۶۸۵،۶۷۹/۸‬۾‪،۶۸۶،۶‬ۼ‪ ۷۸‬و ۺۼ‪۷‬‬ ‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْعنْعبدْاللہْبنْعمرْالمکتبْاالْسالْیمْبیْوتْ‪۵ /۷‬ۺو‪۷‬۾‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 193 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫سنۃ‪،‬والتوْراْةْیبْیدْیْاالنْجیلْوْبنیْعؼیسْوْموْیسْ ےسۿػۿاۿدئۿاك ۿافۿ ہلۿ۔ےۿا‪۸‬وػۿفوۿػحثۿالیجنۿےكۿامۿنیبۿجڈۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫عیلْماْفْالجملْالفْوْتسعماْئۃْوْخمسْوْسبعوْنْ اط ۿدو ۿونۿطۿےك ۿد ۿػبایمۿط ۿٌبت ۿػوا ۿحث ۿلمجۿاسینۿوسۿرتھچپۿ‬ ‫سنۃْوْكذاْیھْبنیْیدْیْوالقرْقاْنْوْبنیْنزولی ماْ ۺۼ۾‪۶‬ۿوالۿاك ۿاف ہلۿ۔ے اوػویۿیہنۿفوػاہ قؽاۿطۿےكۿ یھۿنیبۿجڈۿ‬ ‫ہیۿ۔ےۿفوۿفوػحث وقؽاۿۤط ۿرشۿفیۿاك ۿافۿ ہلۿ گۿگھبۿ نیۿہؾاػ‬ ‫نحوْمنْثلثۃْاالْفْسنۃ۔ ْ‬ ‫والۿاكۿوہۿا"‬ ‫ذ‬ ‫(ۻ)الْیرْتاْبْاحدْانْالموْاْجہْالمغرْبْحنیْتدْلتْ‬ ‫ُ‬ ‫ھ‬ ‫(ۻ)ہی ۿجا ۿت ۿینیقیۿ۔ےہك ۿرغوت ۿ ٓا اتفۿت ۿےك ۿوقث ۿ ْ ۿیکۿ‬ ‫الشمسْللغرْوْبْانْیِوْلْانْالشمسْبنیْیدْیْوْباْ‬ ‫فرف ۿػو ۿرك ۿےك ۿڑھكا ۿوہ ۿےنو ۿا ۿال ۿرع ۿیب ۿںیم ۿاتہك ۿ۔ے‪:‬‬ ‫لقاْرسیۃ" ٓا اتفتۿشیپۿػوۿ ےۿ نۿايت"اوْبال ندْیۃ"ْوس ۿۿػ‬ ‫"الشمسْبنیْیدی"‪،‬اوػ ۿافۿػیسۿںیمۿاتہك ۿ۔ے‪ٓ ":‬ا اتفۿتۿ‬ ‫م‬ ‫ٕ‬ ‫وۿریمۿعۿ ز ۿےكۿواۿےنمۿ۔ے" عْانْبؼن ماْمسیْةْثلثۃْاالْ شیپ ۿػو ے ۿايت "‪،‬اوػ"دنہ ۿی ۿںیم ۿاتہك ۿ۔ے ""وس ۿػوۿ‬



‫فْسنۃْوكذاْیِولْللثرْیاْاذاْواْج اْوْبؼن ماْمسیْةْ ریمع ۿٕز ۿےك ۿواےنم ۿ۔ے "اح ۿالہك ۿاط ۿدوون ۿط ۿےك ۿدػبایمطۿ‬ ‫ثماْنیۃْاالْفْسنۃ۔ ْ‬ ‫ نیۿہؾاػۿواۿلۿیکۿسمۿتۿ۔ےۿاوػۿو یۿجاۿتۿرۿجاۿیکۿفرۿفۿػوۿ‬



‫(ۼ)فْالْكْرْیمۃْالتاْسعۃْوالعشرْینْاریدْاالْتصاْلْ ركۿےك ۿ یھۿاتہكۿ۔ےۿہك ۿانۿےكۿاوػۿرۿجاۿےكۿدػبایمطۿ ٓا ھۿہؾاػۿ‬ ‫الحِییق ْالن ْالعیم ْال ْیحصل ْاال ْبذا ْك ْفظ ر ْانْ واۿلۿیکۿػاۿہۿ۔ے‬ ‫الِلبْالمدْلولْبلقظْبنیْیدْیہْلہْعرْضْعرْیضْ (ۼ)اجصصبو ۿںیۿ ٓا حث ۿںیمۿظفل"نیبۿجڈ ۿہی"ےسۿرما ۿد ۿاناصۿلۿ‬ ‫یقیقۿ۔ےۿانۿ ےیۿہكۿادنۿد ۿ نۿےبۿانۿےكۿ ققحتۿ۔ںیہۿوہۿاتك ۿ‬ ‫منؽسطْمنْاالْتصاْلْالحِییقْایلْمسیْةْثماْنیۃْ‬ ‫ح‬ ‫فوۿانۿےسۿہیۿجاۿ ثۿوہۿاۿہكۿظفلۿنیبۿجڈۿہیۿےكۿادۿولۿطۿیکۿ والط‬ ‫االفْسنۃ۔انماْ ْاصلہْالحاْضرْالمشہوْدْوْاالْختالْفْ‬ ‫اگہ ۿاناص ۿل ۿیقیق ۿےس ۿرش ۿو ۿف ۿوہ ۿرك ۿ ٓا ھ ۿہؾا ۿػ ۿوال ۿیک ۿسم ۿتۿ‬ ‫الْختالْفْالمحلْوالمِصودْفمثمال ْ‬ ‫جكۿیلیھپۿوہۿیئۿ۔ےۿفوۿانۿیکۿا ۿاحۿرضۿوۿ وہشۿدۿےكۿ ےیۿ۔ےۿ‬ ‫اوػۿ لحۿوۿوصقمدۿےكۿ احعۿےسۿانۿوضحۿػۿںیمۿاٌزالۿفۿوہۿاتك ۿ‬ ‫۔ےۿٕزلا‬



‫‪Page 194 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(‪)۱‬الثریا ْتری ْمن ْمسیة ْكذا(‪)۷‬الشمس ْمن ْكذاْ (‪)۶‬ریثۿجاۿاینۿدوػۿےس(‪)۷‬اوػۿوسۿػۿوۿاینۿدوۿػۿےس(‪)۸‬اوػۿایسػۿ‬ ‫(‪ْ )۸‬السماْئۃْمنْمؼسرْةْخمسماْئۃْسنۃْفْكاْنْیھْ عۿجاۿ چۿوسۿحؼۿنۿیکۿػاہۿےسۿفوۿاطۿاایۿءۿںیمۿہیۿقؽۿ بۿاہكۿاجۿ ےۿ‬ ‫الِرْبْفی ا(‪)۹‬وفْالعملۃْمنْحیثْیرْونْفالْیقرتْواْ اگ(‪)۹‬اوػۿٔؽدوػوطۿںیمۿاینۿدوػۿےسۿہكۿرگناۿینۿوہۿےك‪ٔ،‬ؽدوػۿ‬ ‫ٕ‬ ‫ع ض تسسۿنۿیڑںیۿاوػۿكسھكۿنۿںیكس(ۺ)اوػۿ صلیۿوكۿمكۿ۔ےہكۿوہۿ‬ ‫والْیزیغوا(ۺ)المصیلْماْموْرْبِصرْبظرْہْ یلْموْ عْ‬ ‫ا ینۿ اگۿہۿومۿ عۿوجسۿدۿرپۿػےھكۿفوۿانۿےكۿومۿ عۿوجسدۿںیمۿاینۿ یۿ‬ ‫سجودْہْف ذاْھوْموْضعْشہودْہْفنلْ ْی ْكنْالمرورْبنیْ‬ ‫ٕ‬ ‫دوػیۿا ۿ۔ےۿاوػۿ صلیۿےكۿواۿےنمۿےسۿشزػجاۿیھبۿاہكۿاجۿ ےۿ‬ ‫یدْیہْاالْاذاْمرْبحیثْلوْصیلْصلوْةْالخاْشعنیْیِعْ‬ ‫اگۿٌتۿشزػےنۿواالۿوشخۿفۿےكۿواۿھۿامنۿػۿیڑ یشغۿواۿےلۿیکۿ اگۿہۿیکۿ‬ ‫ض‬ ‫ِٔق‬ ‫علیہ ْنظر ْہ ْوھو ْالمراد ْبمو ْ ع ْسجود ْہ ْكما ْافا ْدہْ ػد ۿںیمۿ ٓا ےۿاوػ ۿہیۿومۿ عۿوجسد یۿ۔ےۿسجۿیک ۿ شاصظ ۿےنۿ‬ ‫المحِِوْن(ۻ)فْقوْلكْجلستْبنیْیدْیہْیحتاْجْایلْ فرص ۿ ح ۿیک ۿ۔ے(ۻ)لوقمہل"يتبت ۿنیب ۿجڈ ۿہی"ںیم ۿرما ۿد ۿدحودۿ‬



‫قرْبْا كْثرْمماْیقیدْمجرْدْاالْبصارْفاْنہْیكونْللمْكاْ یرصۿےسۿ یھۿمكۿاوػۿدحمۿودۿداحؼۿہۿوہۿاگۿہكۿہیۿ انھٹیۿجاۿتۿٌشتۿےكۿ‬ ‫لمۃْوالسمعْاقصرْمدْیْمنْالبصرْوالیہْاشاْرواْفْ ےیۿ۔ےۿسجۿاك ۿ قلعۿ امۿفۿےسۿ۔ےۿاوػۿ امفۿاكۿداۿحؼۿہۿیرصۿہۿےكۿ‬ ‫الكشاف ْو ْالمدارك ْوالشر ْبؼین ْوغی ْھا ْبِو ْل م"ْ داحؼۿہۿےسۿ یھۿدحمودۿوۿ رصتخۿ۔ےۿنانۿ ہچۿاشكۿف‪،‬اداػكۿاوػۿرشۿ‬ ‫ٕطش‬ ‫حِیِۃْقوْل مْجلستْبنیْیدْیْفالن ْانْیجلسْ ینیبۿومریۿہۿےك ۿ كصظۿےنۿایسۿارمۿیکۿفرفۿاواػۿہۿرك ۿ ےتۿوہۿ‬ ‫ ے ۿفؽ ۿام ۿجاوق ۿل"يتبت ۿنیب ۿجڈ ۿی ۿلالط"یک ۿ۔تقیقۿہیۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫بنیْالجہتنیْالمسامتتنیْلیمؼنہْوْشماْیلْقرْیبْمنہْ‬ ‫ج‬ ‫ق‬ ‫ل‬ ‫داںیئۿجاۿںیئۿیک ۿدوۿاقمۿ فۿ وتہۿطۿےكۿ چیۿںیمۿ الۿطۿےكۿ ؽۿ بۿ‬ ‫فسمیتْالجہتاْنْیدْینْلكوْن ماْعیلْسمتْالیدْینْ‬ ‫اھٹیب ۿاج ۿ ے ۿاط ۿد ۿوون ۿط ۿ وتہ ط ۿوك ۿدو ۿاہھ ۿےس ۿریبعت ۿایك ۿہك ۿہیۿ‬ ‫معْالِرْبْمن ماْتوْسعاْكماْیسیمْالشیئْباْسمْغیْہْ‬ ‫ذ‬ ‫ںیتہجۿا لصظۿدوونۿطۿاہۿ وھۿطۿرپۿاطۿےسۿقؽۿ بۿںیہۿاوػۿہیۿاجمۿػاۿ‬ ‫اذاْ ْ‬ ‫۔ےۿاسیۿہكۿدوۿجاۿنۿوایلۿزوۿطۿںیمۿاجكۿاكۿجاۿّۿدوۿرسۿیۿوك‬



‫‪Page 195 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جاْورہْ‪1‬ھ ْ‬



‫وھذاْھوْتماْمْعباْرةْالخطیبْالموْعوْدْقلت‪:‬‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دعۿدجاۿاجۿجاۿ۔ےۿ‪۶‬ھ"‬ ‫(بیطخۿرشۿینیبۿیکۿو یۿابعۿػۿتۿ۔ےۿسجۿاكۿمہۿےنۿومدۿہۿایكۿاھت )‬



‫ہیبنت‪:‬انۿابعۿػۿتۿ نیۿانۿ ینعۿوكۿرشوۿفۿںیمۿیقیقۿاہكۿاوػۿدعبۿ‬ ‫تنؽیہ‪:‬وفْقوْل مْاوالْحِیِۃْقوْل مْوْاخرْاْتوْسعاْ‬ ‫ق‬ ‫ںیمۿاجمۿػیۿ ؽاػۿدجاۿانۿاكۿبلطمۿہیۿ۔ےۿہكۿازجاۿ ےۿ یلیصفۿےكۿ‬ ‫اشارةْایلْماْقدْمتْمنْانہْمجاْزْباْعؾباْرْمعاْین ْ‬ ‫ ینعۿےك ۿ احۿع ۿےسۿفوۿہی ۿاجمۿػ ۿ۔ےۿاوػ ۿاامجۿلۿےك ۿ احۿع ۿےسۿ ینعۿ‬ ‫االْجزاْءْالتقصیلیۃْحِیِۃْباْعؾباْرْاالْجماْل۔‬ ‫یقیق‬ ‫(ۼ)یرْیدْرجلْقراْءْةْالِرآنْالعظیمْوھوْمحدْثْ‬ ‫اجكۿصخشۿقؽاۿطۿركۿمیۿیڑ انۿراۿہاتۿ۔ےۿرگمۿوخۿدۿےنۿووضۿ۔ےۿفوۿوہۿ‬ ‫فیِوْلْلعبدْہْقمْباْلمصحفْبنیْیدْیْفیدْلْعیلْ ا ےنۿاخۿدّۿےسۿاتہكۿ۔ےۿریمۿعۿواےنمۿقؽاۿطۿ میظۿےلۿركۿجصس ۿ‬ ‫الِربْمحیثْیمكنہْالِراءةْمنہْویختلفْباخؾتالفْ اجۿاجۿوۿفوۿاہیۿطۿقؽ بۿےسۿااسۿقؽۿتۿرمادۿوہۿاگۿہكۿیڑ انۿنكممۿوہۿ‬ ‫نظرْہْحدْیداْاوْكلیالْوْاْختالْفْخطْالمصحفْدقیِاْوْ اوػۿہیۿقؽۿتۿزیتۿ اگۿ یۿاوػۿفعضۿاصبۿػتۿےكۿارابتػۿےسۿ فلتخۿ‬



‫جلیال۔ ْ‬ ‫رْ‬



‫وہۿاگۿاوػۿ رحۿریۿےكۿ یلۿاوػۿٌلیۿوہۿےنۿےكۿ احۿعۿےسۿ یھۿددعتۿدۿوہۿاگ‬



‫وھذاْماْقاْلوْافْمصحفْموْضوْعْبنیْیدیْالمصیل‪،‬أوْ اوػ ۿو ی ۿجات ۿئاش ۿ خ ۿےن ۿان ۿفحصم ۿرش ۿفی ۿےك ۿجاػع ۿںیمۿ‬ ‫یہكۿ وۿامنۿػیۿےكۿواۿےنمۿػاھكۿوہاۿ۔ےۿجاۿػلحۿںیمۿ۔ے‪،‬امنۿػیۿ‬ ‫رحلْوھوْالْیحملْوالْیِلبْانماْیِرْأمنہْباْلنظرْفیہْ‬ ‫نۿفوۿاےسۿااھٹۿجاۿ۔ےۿاوػۿنۿ یۿوػقۿااتٹلۿ۔ےۿہكلبۿطقفۿانۿداتھكۿ۔ےۿ‬ ‫الْتقسدْفْالصل ٰوْةْعندْھما‪،‬وعندْہْتقسدْكماْفْ‬ ‫ْ‬ ‫ٌ‬ ‫اوػۿقؽاۿتۿركۿجاۿ۔ےۿفوۿاصۿ زصظۿےكۿحؼدجكۿانۿیکۿامنػۿافدسۿنۿ‬ ‫ال ندْیۃ‪2‬وغیْھا۔ ْ‬ ‫ح‬ ‫وہ یۿہكۿاامّۿامظعۿےك ؼدجكۿافۿدسۿوہاجۿ یگیۿاسیۿہكۿدنہۿہیۿ‬ ‫ومریۿہۿںیمۿ۔ے‬



‫‪ْ1‬تقسیْالکشافْتحتْاالْیۃْ۾‪ْ۶/۹‬دارْاللکتاْبْالعرْیبْبیْوْتْ‪۵/ ۹‬ۺ‪-‬۾‪،۸۹‬مدْرالْالتزنیل(تقسیْالنسیف)تحتْاالْیۃْ۾‪ْ۶/۹‬دارْ‬



‫اللکتابْالعرْیبْبیْوْتْ‪/۹‬ۺۻ‪،۶‬السراْجْالمنی(تقسیْالشرْبؼین)تحتْاالْیۃْ۾‪ْ۶/۹‬ونۿلكبوۿػۿؤنھکل ‪۵/ ۹‬ۻ‬



‫‪ْ2‬القتاْویْال ندْیۃْکتاْب ْ‬ ‫ْالصل ٰوْةْالباْبْالساْبعْونػاۿینۿبتكۿاخۿنۿاشپوػ ‪۶۵۶/ ۶‬‬



‫‪Page 196 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(۽)تضعْشؼئاْبنیْیدْیْأحدْالكلہْف ذاْعیلْماْتصلْ مۿیسكۿےكۿ ٓا ےگۿھچكۿاھكۿےنۿےكۿ ےیۿػھكۿدوۿفوۿہیۿایسۿدحۿجكۿوہۿ‬ ‫یدْہْالیہْكْحدْیثْالبخاریْعنْجاْبربنْعبدْاللْ اگ ۿاہج ۿط ۿجك ۿان ۿاك ۿاہ ۿھ ۿچنہپ ۿاج ۿ ے ۿاسی ۿہك ۿدح ۿحث ۿاخب ۿػی ۿ وۿ‬ ‫ریضْاللْتعایل ْ ْعن ما۔جئتْبِلیلْرطبْفوْضعتہْ دیسجاۿاجۿحؼۿ نۿدبعۿاهللۿػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿامہنعۿےسۿرمویۿ۔ےۿہك‬ ‫ٰ‬ ‫"ںیم ۿ وھ ۿػی ۿیس ۿرت ۿوجھكػںی ۿال ۿجا ۿاوػ ۿوضحػ ۿاون ۿػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہْوسلمْفاكْلْ‪1‬۔ ْ‬ ‫بنیْیدْیْالنیبْصیلْالل ٰ‬ ‫ف‬ ‫ہیلعۿوملسۿےكۿ ٓا ےگۿػھكۿدںیۿ ںیھنۿ ٓا تۿےنۿانتۿولۿ ؽۿامۿجا "‬ ‫(۾)مِا ْبالن ْعیل ْصحقۃ ْیا ْكالن ْمن افیأخذ ْاحدْ‬ ‫(۾)دوصخشۿ ٓا ےنمۿجصس ۿركۿاجكۿایپۿےلۿںیمۿاھكۿػ۔ےۿوہۿطۿاوػۿ‬ ‫من ماْشؼئاْمن اْویضعْبنیْیدْیْصاْحبہْف ذاْعیلْ‬ ‫اطۿںیمۿےسۿاجكۿصخشۿایپۿےلۿےسۿوكۿیئۿ ےۿےلۿرك ۿا ےنۿواۿ‬ ‫ی‬ ‫جاْنبْالصحقۃْالذیْ یلْصاْحہْكْحدْیثْالبخاْریْ ج یۿےكۿقؽۿ بۿاسیۿہكۿدحۿحثۿاخبػیۿ وۿدیسۿجاۿا سۿػیضۿاهللۿ‬ ‫عنْا نسْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْْعنہْفجعلتْا تؾبعْالدباْءْ اعتیٰل ۿمز ۿرسۿرمویۿ۔ےۿہك ۿںیمۿدك ۿو ۿجال ۿن ۿرك ۿےن ۿاگل ۿاوػ ۿاےسۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْ‪2‬۔ ْ‬ ‫واْضعہْبنیْیدْیہْصیلْالل ٰ‬



‫(‪ ")۶۵‬‬ ‫كماْعلمت۔ ْ‬



‫ػوسۿلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿ ٓا ےگۿػےنھكۿاگل‬ ‫(‪)۶۵‬مہ ۿےن ۿاط ۿےك ۿ ٓا ےگ ۿاجك ۿدوی ۿاػ ۿیان ۿدی ۿہی ۿاناص ۿل ۿیقیق ۿرپۿ‬



‫"‪3‬عیلْاالتصالْالحِییقْ ومحمۿلۿ۔ےۿاسیۿیانۿدیۿہیۿاناصۿلۿیقیقۿرپۿومحمۿلۿ۔ےۿاسیۿہكۿفوۿ‬ ‫ےنۿاجۿجا‬



‫ْصحیحْالبخاْریْکتاْبْاالْطعمہْباْبْالرْطبْوالتمرْدقۿ یمۿبتكۿاخۿنۿركاۿیچ ‪/ ۷‬۽‪۶‬۽‬



‫‪1‬‬



‫ْصحیحْالبخاْریْکتاْبْاالْطعمہْباْبْالثرْیدْدقۿ یمۿبتكۿاخۿنۿركاۿیچ ‪/ ۷‬ۺ‪۶‬۽‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۻ‪ /۸‬۾‬ ‫‪Page 197 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وبا ْلجملۃ ْكْل ْھذہ ْاال ْختال ْفا ْت ْانما ْتنشؤ ْمنْ يالۿ ہۿكالۿّۿہی ۿ۔ےۿہك ۿقؽ ۿ بۿےك ۿہی ۿ فلتخۿاعمۿینۿومۿاػد ۿاوػۿ‬ ‫اختالفْالمِاْماْتْوالْدالْلۃْعیلْشیئْمن اْللقظْبنیْ اقمامتۿےكۿاٌزالۿفۿیکۿو ہۿےسۿ دیۿاۿوہۿ ےۿںیہ اطۿاعمۿینۿرپۿ‬ ‫یدْیہْواذاْكاْنْاالْمرْعیلْماْوصقناْبطلْاالستداللْ دالنثۿركۿےنۿںیمۿوخۿدۿظفل"نیبۿجڈۿہی"وكۿوكۿیئۿدلخۿ۔ںیہۿاوػۿ‬ ‫ٌتۿروػۿتۿاحۿلۿہیۿ۔ےۿفوۿظفلۿنیبۿجڈۿہیۿےسۿیسكۿاخۿ ۿقؽۿتۿ‬ ‫بہْعیلْاالْتصاْلْاوْالِرْبْاالخصْحیتْیستقاْدْمنہْ‬ ‫ٕ‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫رپۿا دتالۿلۿجاۿہ ۿ۔ےۿسجۿےسۿاداۿطۿاكۿ ؾۿےكۿ لصتۿجاۿدجسمۿ‬ ‫كوْنْاالذانْ ْداْخلْالمسجدْفضالْعنْكوْنہْلصیقْ‬ ‫ےك ۿادنػ ۿوہ ۿجا ۿ اھجم ۿاج ۿ ے ۿن ۿہك ۿہی ۿمك ۿدجا ۿاج ۿ ے ۿہك ۿادا ۿط ۿٕزضؾۿ‬ ‫المنربْوھمْالمستدْلوْنْفلیاْتوْاْبربْھاْنْانْكاْنوْاْ‬ ‫ےسۿ گۿرك ۿدیۿاجۿ ےۿاوػۿوچۿہكۿانۿقؽۿتۿےكۿاد ۿیعۿوہۿولۿ ۿ‬ ‫صادقنیْواینْل مْذلكْواْذْقدْعجزْوا ْوْللْالحمدْ ںیہۿاوػۿظفلۿنیبۿجڈۿہیۿےسۿانۿادۿیعۿرپۿو یۿولۿ ۿا دتۿالۿلۿركۿ‬ ‫فؼساْلوْناْانْنؾربْعْونقیدْھمْانْالِرْالمدْلوْلْھوْ ےتۿںیہۿفوۿا۔ںیہۿ یۿ دحیلۿہۿےسۿوكۿیئۿد لیۿالینۿراۿےیہۿہكۿاہیۿطۿ‬ ‫ذ‬ ‫انْیكونْظاْھْرْاْمشاْھدْاْالْیحتاجْمعہْفْرؤیتہْایلْ انۿظفلۿےسۿرمادۿو یۿقؽۿتۿ۔ےۿاوػۿہیۿ ھالۿاۿطۿےكۿ سۿیکۿجاۿتۿ‬



‫تحوْیلْالوْجہْكماْقدْمناْالؾنصیصْبہْعنْاالْئمۃْ اہكۿطۿ!اوػۿوہۿوخۿدۿاہیۿطۿنیبۿدجڈۿہیۿےكۿ ینعۿ نیعتۿركۿےنۿےسۿ‬



‫ھذا ْھو ْالِد ْر ْالمشرت ْك ْوالزیا ْدة ْتستقا ْد ْمنْ مازجۿوہۿطۿفومہۿےسۿدػجاۿتۿركۿںیۿمہۿربتۿماۿا۔ںیہۿئاتۿ ےتۿںیہۿ‬ ‫خصوصْالمِاْمْكماْعلمتْویھْھ ناْكوْنْاالذانْْفْ ہك ۿاہیۿںطۿو یۿقؽ ۿت ۿرماد ۿ۔ےۿ وان ۿظفلۿاك ۿادۿولۿلۿ۔ےۿینعیۿ‬ ‫وم وۿدۿوۿسمۿفدۿےسجۿدےنھكیۿےكۿ ےیۿہرہۿہۿداۿںیئۿجاۿجاۿںیئۿومۿػےنۿ‬ ‫حدود ْالمسجد ْوفنا ْئہ ْفتم ْاال ْمر ْوحصل ْالنصرْ‬ ‫ف‬ ‫ق‬ ‫یک ۿرضوػ ۿت ۿن ۿیڑع ۿ ؽ ۿت ۿےك ۿامت ۿّ ۿا ؽاد ۿںیم ۿو ی ۿ ینع ۿرتشۿ‬ ‫فظہرْامرْاللْوھمْكاْرْھوْن ْ‬ ‫ك ۿ۔ے ۿاوػ ۿان ۿ ینع ۿرپ ۿااض ۿ ہ ۿفو ۿوم ۿ۔ہعۿاامعتس ۿل ۿیک ۿ وصۿ تیۿ‬ ‫ےس ۿافتسم ۿدۿوہ ۿجا۔ے ۿ وۿہلئس ۿداحؼ ۿہۿںیم ۿدجسم ۿیک ۿجا ۿہؾ ۿی ۿدحۿںیۿ‬ ‫اوػ ۿ ریۿوینۿنحصۿ۔ےۿجا ۿت ۿلمك ۿوہۿ یئۿاوػ ۿكلسۿ قۿ ؤجڈۿ‬ ‫جادل لیۿوہۿہ اۿاهللۿاعتیٰلۿ اك‬



‫‪Page 198 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫والحمدْللْربْالعلمنی۔ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ہلصۿػاۿہؾۿوہۿہ اۿرگمۿہیۿولۿ ۿانۿوكۿجاۿ دنسۿركۿ ےتۿںیہۿمہۿفوۿانۿ‬



‫ْتعایل ْعلیہْوسلمْالحكمْالعدْلْ وہۿػۿ قۿرپۿاهللۿاعتیٰلۿ یکۿدمحۿ یۿركۿ ےتۿںیہ‬ ‫ثاْلثا‪:‬نبؼناْصیلْالل ٰ‬ ‫وماْكاْنْع دْہْف وْالقصلْالمْتسمعْمنْالحدیثْ جانزا‪:‬اہی ۿط ۿنیب ۿجڈۿہی ۿیک ۿدح نیعت ۿرك ۿےن ۿےك ۿ ےی ۿػوس ۿل ۿاهللۿ‬ ‫نہ‬ ‫ص یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿو ْۿمكھ ۿا دعۿلۿںیہۿاوػۿ وۿوضحۿػۿ یلۿاهللۿ‬ ‫الصحیحْانْھذاْاْالذاْنْكاْنْیكونْبنیْیدْیہْ یلْ‬ ‫اعتیٰلۿ ۿہیلعۿوملسۿےك ۿدہعۿںیمۿوہ ۿجا ۿاھتۿو یۿ قۿو ۿجا ۿہ ۿےكۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہْوسلمْعیلْباْبْالمسجدْفعلمْانْھذاْ‬ ‫الل ٰ‬ ‫دػبایمطۿآصزاػ۔ےۿےسجۿدحۿحثۿحیحۿےسۿانسۿاجۿاكچۿہك ۿوضحػۿےكۿ‬ ‫الِدْرْمنْالِرْبْھوْالمرادْھ ناْفمنْزاداْوْنِصْفِدْ‬ ‫واۿےنمۿدجسمۿےكۿدػواۿػہۿرپۿاداۿطۿوہۿیتۿج یۿفوۿاہیۿطۿقؽۿتۿیکۿمكحۿ‬ ‫م‬ ‫خ‬ ‫تعدْیْوظلمْایْ نْزادْفْالِربْفاْد لْاالذانْْفْ ػوسۿلۿو یۿدحۿقۿػۿوہۿیئۿاوػۿ وۿانۿرپۿااضۿ ہۿركعۿجاانۿںیمۿ‬



‫المسجدْباْلمعینْاالولْفِدْتعدْیْفْسنۃْالمصطیفْ یمكۿركعۿوہۿو مۿوۿدادیۿركےنۿواالۿ۔ےۿسپۿسجۿےنۿانۿقؽتۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہْوسلمْومنْنِصْمنہْفجعلْھذاْ رمویۿںیمۿااض ہۿركےك ۿدالخۿدجسمۿرك ۿدجا ۿفوۿانۿےنۿوصتۿ‬ ‫صیلْالل ٰ‬ ‫االذاْنْخاْر جْالمسجدْباْلمعاْینْالثلثۃْفِدْظلمْومنْ ػوسلۿرپۿػجاۿدیتۿیک‪،‬اوػۿسجۿےنۿانۿقؽۿتۿںیمۿیمكۿیکۿہكۿہؾۿہسۿ‬ ‫جعلہْداخلْالمسجدْباْلمعیننیْاالْخرْینْوْخارْجْ ینعۿدجسمۿےسۿانۿوكۿاخۿػوۿركدۿجاۿانۿےنۿ یھۿو مۿایكۿاوػۿسجۿ‬ ‫المسجدْبا ْلمعین ْاال ْول ْف وْالذیْبالحق ْحكمْوْ ےن ۿدو ۿ ٓا رخی ۿ ینع ۿےك ۿارابت ۿػ ۿےس ۿاخ ۿػو ۿدجسم ۿایك ۿاوػ ۿ ینع ۿاولۿ‬



‫ےك ۿارابت ۿػ ۿےس ۿدا ۿلخۿدجسم ۿایك‪،‬ان ۿےنۿ ق ۿےك ۿوماقف ۿمكۿایك‪،‬‬ ‫تعایل ْوْتْكْرْ‬ ‫حكمْاللْورسوْلہْاجلْواحكمْجلْوْعزْو ٰ‬ ‫ك‬ ‫اوػۿمكۿوۿاهللۿوػوسۿلۿلجۿو الۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿاكۿ۔ے‬ ‫ْتعایل ْعلیہْوسلم۔‬ ‫مْوصیلْالل ٰ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫للْ‬ ‫الحمدْ‬ ‫شز ۿ ہت ۿاحفص ۿت ۿںیم ۿاقیقحتت ۿےك ۿ و ۿنشلۿ‬ ‫َ ۿ‪:۷‬‬ ‫نقحہْ‪:۷‬ظہرْمماْزھرْوللْالحمدْسقاْھۃْمنْتشبثْ‬ ‫اہلہلۿ ےۿاطۿےسۿاطۿاصۿٌتۿیکۿجاۿ یھجمۿػاۿہؾۿوہۿ یئۿ وھنۿطۿےنۿ‬ ‫ھ ناْیِوْلْالراْغبْفْمقراْدتہْیِول‪:‬یِالْ ْ‬ ‫اداۿطۿبیطخۿےكۿداۿلخۿدجسمۿوہۿےنۿرپۿرفمداتۿاامۿّۿػابغۿ‬



‫‪Page 199 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ھذاْالشیئْبنیْیدْیكْایْقرْیباْمنكْ‪۱،1‬ھْوبْكالْمْ ااہفصۿین ۿےك ۿانۿوقلۿےسۿا دتۿال ۿل ۿایك ۿاہك ۿاجۿجا ۿ۔ے ۿہك ۿہیۿزۿ‬ ‫ذ‬ ‫الكشافْوالمدارك‪:‬حِیِۃْقول مْجلستْبنیْیدیْ مھا ےت ۿوا ۿےنم ۿ۔ے ۿینعی ۿ م ۿےس ۿقؽ ب ۿ۔ے ۿاوػ ۿاشك ۿف ۿاوػۿ‬ ‫اداػكۿےكۿذموك ۿػہۿجاۿالوقۿلۿےس"ںیمۿلالۿطۿےك ۿواۿےنمۿاھٹیبۿ‬ ‫فالنْ‪2‬الخْ ْ‬ ‫فاوال‪،‬الننْكْرْانْاللقظْربماْیالْحظْفیہْالِرْبْولْكْنْ‬



‫اخل"‬



‫اولا‪:‬مہۿفوۿانۿاك ۿا رتا ۿفۿ یۿرك ۿ ےتۿںیہۿہك ۿظفلۿنیبۿجڈہیۿاسبۿ‬ ‫قدْعلمتْانْللِرْبْعرضاْبعیدا۔ ْ‬ ‫اواقت ۿقؽ ۿت ۿےك ۿ ےی ۿاامعتس ۿل ۿوہ ۿجا ۿ۔ے ۿنكیل ۿوخ ۿدقؽ ۿت ۿںیمۿ‬ ‫ْنیا‪:‬لم ْید ْرا ْن ْالزیا ْدة ْف ْجلست ْبنی ْید ْیہْ‬ ‫وثا رْ‬ ‫ یھۿفوۿحؼیۿوتعسۿ۔ے‬ ‫م‬ ‫مستقاْد نْخصوْصْالجلوْسْكماْبؼناْولہْایضاْعرْ جاۿحزا‪:‬ا ںیھۿہیۿارمۿسوسحۿنۿ یۿنۿوہۿاۿہكۿاہیۿطۿظفلۿنیبۿجڈۿہیۿےكۿ‬



‫ضْعرْیضْفاْلوْزیرْاالْعظمْوالسوْیقْحضرْاْفاْمرْ ینعۿرتشۿكۿاحۿرضۿو ۿئاشۿفدۿرپۿقؽ ۿت ۿیک ۿػجا ۿدیتۿولجۿنۿیکۿ‬ ‫السلطاْنْباْلجلوْس‪،‬كالْھماْیِوْلْجلستْبنیْیدْیْ وص تیۿےسۿافتسمدۿ۔ےۿرھپۿانۿولجۿنۿاخۿ ۿےكۿ یھۿددعتۿدۿ‬ ‫الملكْولْكْنْشتاْنْماْقرْبْالوْزیرْوقرْبْمنْفْصفْ رماحث ۿںیہ ۿاجك ۿجا ۿػا ۿػی ۿ ٓا دیم ۿاوػ ۿوػری ۿامظع ۿدو ۿون ۿط ۿجا ۿدوا ۿہۿ‬ ‫النعاْلْاوْلعلہْلمْیجلسْاالْعیلْعؾبۃْالباْبْفؼنِلبْ ےكۿدػجاػۿںیمۿاحرضۿوہ ےتۿںیہۿاوػۿدوونطۿ یۿا ےنۿجاػعۿںیمۿ‬ ‫السندْعیلْمنْاستذاْذْصدْقْعیلْمنْفْالباْبْكوْنہْ ےتہك ۿںیہ ۿہك ۿںیمۿجادواہۿےك ۿجا ۿنۿاھٹیب ۿاھت‪،‬نكیل ۿدو ۿونۿطۿجا ۿنۿ‬ ‫ںیمۿانتكۿفؽقۿوہۿجاۿ۔ےۿہكۿوػریۿجاۿدواۿہۿےكۿواۿھۿدصۿػۿںیمۿوہۿجاۿ‬ ‫بنیْیدْیْمنْفْصدْرْ ْ‬ ‫ہ‬ ‫۔ےۿاوػۿماۿّۿ ٓا دیمۿ وۿجاۿاكۿ ےنۿیکۿہگجۿہكلبۿوچۿٹھك ےكۿجاۿ ؾۿفوۿانۿ‬ ‫ظفلۿےسقؽ ۿت ۿرپۿا دتالۿلۿانث ۿہ اۿہك ۿدػجاػ ۿےك ۿدػوا ۿػہۿیکۿ‬ ‫وچٹھكۿےكۿجاۿنۿےنھٹیۿواالۿ یھۿدصػۿںیمۿےنھٹیۿ‬



‫ْالمقرداتْفْغراْئبْالِرآنْالباْءْمعْالیاْءْتحتْاللقظ"بنی"ونۿػۿدمحمۿاكۿػۿاخۿنۿاجتۿػۿتۿبتكۿركۿایچۿ ۽ۻ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬مدْا رْكْالتزنیل(تقسیْالنسیف)تحتْاالْیۃْ۾‪ْ۶/ ۹‬دارْالکتاْبْالعرْیبْبیْوْتْ‪/۹‬ۺۻ‪،۶‬تقسیْالکشاْفْتحتْاالْیۃْ۾‪ْ۶/ ۹‬دارْالکتاْبْ‬



‫العرْیبْبیوتْ‪/۹‬۾‪۸۹‬‬ ‫‪Page 200 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫واۿےلۿیکۿفرۿوۿنیبۿجڈۿہیۿاوػۿجاۿنۿ۔ے‬ ‫المجلسْوالمحراب۔ ْ‬ ‫ثاْل ْثرا‪:‬حقظتْشؼئاْوْغاْبتْعنكْاشیاْءْای اْلراْغبْ جانزا‪:‬ػابغ ۿےك ۿوقل ۿںیم ۿہی ۿػتب ۿػاہؾ ۿركےن ۿواولط ۿوك ۿھچكۿ‬ ‫ایلْقوْلْالرْاْغبْھلْتظنہْمخالقاْللنصوْصْالیتْقدْ جادۿػاہۿاوػۿھچكۿ لولۿح(ےۿویكہكۿل افلۿےنۿاامّۿػابغۿےكۿوقلۿ‬ ‫فع ےك ۿ وۿ ینع ۿئات ےۿوہۿاط ۿ ٓا ہمئۿو تۿو ۿن ریسۿےك ۿيالفۿ۔ےۿجاۿ‬ ‫منا ْعن ْائمہ ْاللغۃ ْوج ا ْبذة ْالتقسی ْام ْال ْ؟ یلْ‬ ‫وماقف‪،‬اارۿيالفۿ۔ےۿفوۿآ تۿےنۿوہمجػۿاہمئۿو تۿیکۿفرص احتۿ‬ ‫االولْماْالذیْراغبكْعمھنْایلْمنْشذوھمْالجمْ‬ ‫وكۿ وھػۿركۿاامّۿػابغۿےكۿوادۿوقلۿیکۿفرفۿویكطۿػتبۿػاہؾۿ‬ ‫الغقیْوعیلْالثاْیبْالمْیكقكْماْللحاْضرْالمشاْھدْمنْ‬ ‫فؽامیئ‪،‬اوػ ۿاار ۿيالف ۿ۔ںیہ ۿفو ۿاحرض ۿوۿئاشفد ۿںیم ۿانتج ۿقؽتۿ۔ےۿ‬ ‫الِرْبْفاْنْالرْؤیۃْالعاْدیۃْمشروطْل اْلِرْبْامْ انۿرپۿعانمتۿویكطۿ۔ںیہ‪،‬احالہكۿػوتیئۿمادہیۿےكۿ ےئۿقؽ بۿ‬ ‫زعمتْانْالِربْحدْمعنیْالْتشكیكْفیہْفاْذْنْالْ وہےنۿیکۿرشعۿالدبیۿ۔ے‪،‬جاۿ مۿقؽتۿےكۿاجكۿ نیعتۿدحۿامےتنۿ‬ ‫یحاْورْكْالْمثلكْس‬ ‫قیہْوھذاْربناْتباْركْوْتعایلْ وہۿاوػۿاےسۿیلكۿٕسككۿ۔ںیہۿامےتن رھپۿفوۿ ٓا تۿاكۿ واتۿ ٓا تۿےكۿ‬ ‫ٰ‬



‫‪ ْ1"‬اسی ۿجا ۿھجمس ۿ ی ۿدع ۿےك ۿاگ اهلل ۿ ابػك ۿو ۿاعتیٰل ۿا ےن ۿوقل ۿ قۿ‬ ‫قائالْوقوْلہْالحق" ‪ ‬‬ ‫ْ ْ ںیمۿفؽامجا ۿ۔ے‪":‬س إت ۿقؽ بۿوہیئۿاوػ ۿرادنۿقشۿوہۿاكچ"‬ ‫‪‬‬ ‫بلْقالْعزوجل"‬ ‫ہكلب ۿایس ۿدقون ۿو ۿرپوػداگػ ۿےن ۿفؽامجا‪" :‬ولوگط ۿےك ۿ است ۿیکۿ‬ ‫‪2"‬والحساب ْبعد ْقیام ْالساعۃ ْبنصفْ‬ ‫نڑھیۿ ٓا یچنہۿاوػ ۿوہۿا یھۿ تلفۿںیمۿارعا ۿرك ۿػ۔ےۿںیہ "‬ ‫الیوم‪،‬والیومْكانْمِدارہْخمسنیْالفْسنۃ۔ ْ‬ ‫احالہك ۿ است ۿس اّ ۿس إت ۿےك ۿدعب ۿ ٓا دد ۿدط ۿشزاػ ۿرك ۿوہاگ‪،‬انۿ‬ ‫وقث ۿاجكۿدط ۿیک ۿدقماػ ۿ ٓا و ۿےك ۿساچن ۿہؾاػ ۿوال ۿےك ۿحؼاحؼۿ‬ ‫وہ ی‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۹‬ۺ ‪۶/‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۶/ ۷۶‬‬ ‫‪Page 201 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بعا‪:‬ذكْرْاالْماْمْالِدْورْیْفْالكتاْبْالحرْزْعیلْ ػاخعا‪:‬اامۿدقمۿوػۿیۿےنۿا ینۿاتكۿتۿںیمۿفؽۿامۿجاۿاایۿءۿیکۿظاف تۿ‬ ‫ورا رْ‬ ‫ضربنی ْمن ما ْحرزبا ْلحافظ‪1‬فِال ْف ْالجوھرةْ ےك ۿدو ۿفرۿ ےقۿنیہ(‪)۶‬رگنۿا ۿط ۿےك ۿدػہعۿظاف ت وہؾہ ریۿہۿ‬ ‫النیة"ھذاْاذكاْنْالحاْفظْقرْیباْمنہْبحیثْالْیرْاْہْ ںیم ۿان ۿیک ۿ رش ۿ ح ۿفؽ ۿامۿیئ ۿہك ۿاح ۿظفۿز ۿےس ۿاانت ۿقؽ ۿ ب ۿوہ ۿہكۿ‬



‫اےس ۿداتھك ۿػ۔ے ۿاوػ ۿاار ۿاانت ۿدو ۿػ ۿوہ ۿجا ۿہك ۿز ۿ اگہ ۿےس ۿاو لھ ۿوہۿ‬ ‫فلؼسْبحاْفظْ‪۱،2‬ھ"فاْنظرْجعلْماْیرْیْقرْیباْوماْناْ‬ ‫ یئۿفوۿہیۿظافۿ تۿ۔ںیہۿ۔ےۿاامۿّۿدقۿوػیۿاوػۿاصۿٌتۿ وۿہؾۿہۿےنۿ‬ ‫یْبحیثْالْیرْیْبعیداْف ذاْھوْمعینْالِرْبْفْكالْمْ‬ ‫قؽۿتۿوۿدعبۿاكۿاداػۿدےنھكیۿنۿدےنھكیۿرپۿػاھكۿفوۿكالۿّۿػاۿبغۿںیمۿ یھۿ‬ ‫الراْغبْموْفقْلماْنصْعلیہْاالْئمۃْاالْطاْئب۔ ْ‬ ‫قؽۿتۿےسۿرمادۿو یۿاحۿرضۿوۿئاشۿفدۿوہۿجاراۿےیہۿاسیۿہكۿدرگیۿاہمئۿ‬ ‫ع‬ ‫رْ‬ ‫خاْمسا‪:‬یِوْلْلكْالرْاْغبْاراغبْانتْ نْبِیۃْ و تۿوۿن ریسۿیکۿقیقحتۿ۔ے‬ ‫كالیمْیاْغقوْلْفاْنْكالْمہْھكذا"یِاْلْھذاْالشیئْقرْ اخٕسا‪:‬ان ۿدتسم ۿل ۿےس ۿوخد ۿاام ۿّ ۿػا ۿبغ ۿوك ۿاك ۿحث ۿوہ ۿ ی ۿہكۿ‬



‫یبْمنكْوعیلْھذاْقولہ‪:‬لہْماْبنیْایدْیناْوْمصدْقاْلماْ انۿےنۿریمۿیۿ رۿػیۿجاۿتۿجاۿدۿ۔ںیہ ۿػیھكۿویكۿہكۿاطۿیک ۿ رۿػیۿ‬ ‫ذ‬ ‫بنیْیدْیْمنْالتوْراْةْالخْوقوْلہْقاْلْالذینْكْقرْواْ ْلنْ جات ۿفو ۿہی ۿ۔ے‪":‬اح ۿػوہ ۿ۔ےۿہك ۿہی ۿز ۿ مھا ۿػع ۿوا ۿےنم ۿینعی ۿ مۿ‬ ‫نؤمنْب ذاْالِرآنْوالْباْلذیْبنیْیدْیہْایْمتِدْماْ ےسۿقؽۿ بۿ۔ےۿاهللۿاعتیٰلۿ ےكۿردنۿػ ہۿد لۿاوقاۿلۿںیمۿظفلۿنیبۿ‬ ‫جڈہی ۿےس ۿو ی ۿقؽ ۿت ۿرماد ۿ۔ے(ٕزلا ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿفؽ ۿوتش ۿط ۿیکۿ‬ ‫لہْ ْ‬ ‫ك‬ ‫ػجاۿینۿےسۿ لالۿجا) وۿےراۿػعۿواۿےنمۿ۔ےۿيتۿيڈاۿےك ۿ ےیۿ۔ے‬ ‫(اوػ ۿقؽ ٓا ط ۿےك ۿ ےیۿوخۿد ۿفؽ ۿامجا)ا ےنۿےس ۿ ٓا ےگۿماےلۿاتكتۿ‬ ‫فوػاہۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالمختصرْللِدْوریْکتاْبْالسرْقۃْعبطمۿدیجمۿیۿاكۿوپنۿػ ‪۵‬ۺ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالْجوھرةْالنیةْکتاْبْالسرْقۃْہبتكمۿاادادہیۿاتلمطۿ‪۶ /۷‬ۻ‪۷‬‬ ‫‪Page 202 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یکۿجاۿدیئۿركۿجاۿ۔ےۿاوػۿاكۿفؽۿوۿطۿاكۿوقلۿلقۿایكۿہكۿمہۿنۿفوۿقؽ ٓا طۿرپۿ‬ ‫منْاالنْجیلْونحوْہْ‪۱ْ1‬ھ(باْختصاْر)" ْ‬ ‫فانظرْعیلْماْحملْالِربْوقدْجعلْمقرعاْالیہ"لہْماْ اامی ۿط ۿال ۿںیئ ۿےگ ۿن ۿان ۿےس ۿےلہپ ۿیک ۿاتك ۿبا ۿط ۿٕزال ۿالیجن ۿومری ۿہۿ‬ ‫بنیْایدینا"اتراہْیِولْانْمرادْالملئكۃْتخصیصْ رپ"‬ ‫ٰ‬ ‫ان ۿ رػی ۿابعػت ۿںیم ۿاامّ ۿػابغ ۿےن ۿنیب ۿجڈہی ۿےك ۿ ینعۿ‬ ‫تعایلْبماْیلمھی۔ ْ‬ ‫ملكْاللْ ٰ‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫ؽ ب ۿئاترك ۿان ۿاك ۿدصماق ۿہل ۿامنیب ۿاجڈتان ۿوك ۿ ؽاػ ۿدجا‪،‬فوایكۿ‬ ‫"ْ‬ ‫ْدسا‪:‬فر عْعلیہ"‬ ‫وسا رْ‬ ‫فؽوتشط ۿےن ۿےراػع ۿواےنم ۿہہك ۿرك ۿفرف ۿا ین ۿ لصت ۿاایءۿ‬ ‫‪ْ2‬وبؼن ماْالقاْسنۃْفاْذاْلمْیمنعْھذاْالقصلْالكثیْ‬ ‫رمادۿیل‪،‬ایكۿفرفۿو یۿاهللۿاعتیٰلۿیکۿكلۿںیہۿ؟‬ ‫یمن‬ ‫م‬ ‫الزما ْین ْ ن ْالِر ْب ْلم ْ ع ْمنہ ْالقصل ْالِلیلْ وادوا‪:‬ایسۿ ینعۿقؽۿ بۿیکۿفؽۿفۿدصمۿاقۿاملۿنیبۿجڈۿیۿ نۿا وتۿػاۿہۿ‬ ‫المْكاینْبنیْالمنربْوْحرْفْالمسجدْوْربماْالْیبلغْ وكۿاہك ۿنجۿںیمۿدوہؾاۿػ ۿواۿلۿاكۿافۿ ہلۿ۔ےۿفوۿٌتۿہیۿ میظۿػامۿینۿ‬ ‫مائۃْذراعْبلْوالْفْكثیْمنْالمساْجدْعشرْین۔ ْ‬



‫افۿ ہلۿظفلۿنیبۿجڈۿہیۿےكۿ ینعۿقؽۿتۿےكۿانمۿیفۿ۔ںیہۿفوۿقؽۿتۿاكمۿ‬



‫ْبعا‪:‬ثمْقاْلْالراْغبْانزلْعلیہْالذكْرْمنْبینناْ ینۿںیمۿدجسمۿےكۿدحودۿاوػۿانۿےسۿ لصتۿػ نیۿاكۿافۿ ہلۿنیبۿجڈۿ‬ ‫وسا رْ‬ ‫ای ْمن ْجملؾنا ْوقو ْلہ ْلن ْنؤمن ْب ذا ْالِرآن ْوالْ ہی ۿےك ۿ ینع ۿقؽ ۿت ۿےك ۿایك ۿانم ۿیف ۿوہ ۿاگ ۿ و ۿما ۿّ ۿرو ۿػ ۿےس ۿوس ۿاہ ۿھۿ‬ ‫ یھۿ۔ںیہۿوہۿجاۿہكلبۿیئكۿسمۿيڈۿںیمۿ سیۿاہۿھۿ یھۿ۔ںیہۿوہۿجا‬ ‫بالذیْبنیْیدْیہْایْ ْ‬ ‫واخعا‪:‬اار ۿاام ۿّ ۿػابغ ۿےك ۿوق ۿل"وق ۿہل ۿواق ۿل ۿاذی ۿرفك ۿو ۿا ۿوك ۿامۿ‬ ‫قبسۿواۿےلۿوقۿہلۿرپۿ یۿفوطعۿفۿقؽاۿػدےئجیۿفوۿاتۿ گۿلھبۿ نیۿ‬ ‫ہؾاػۿواۿلۿاكۿافۿ ہلۿ یھۿقؽۿ بۿ یۿوہۿاگۿاوػۿانۿوكۿہلمجۿ اتسۿخك ۿ‬



‫ْالمقرْداْتْفْغراْئبْالِرآنْالباْءْمعْالیاْءْتحتْاللقظ"بنی"ونۿػۿدمحمۿاكۿػۿاخۿنۿاجتۿػۿتۿبتكۿركۿایچۿ ۽ۻ‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۵/ ۸‬ۺ‬ ‫‪Page 203 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫متِدْماْلہْمنْاالنْجیلْوْنْحوْہْ‪ْ1‬ا نتیھْف ذاْتقسیْ قؽاػۿدجاۿاجۿ ےۿفوۿاتۿہیۿظفلۿنیبۿجڈۿہیۿےك ۿدورسعۿ ینعۿاكۿایبطۿ‬ ‫اخر ْلبنی ْیدْیہ"تِؼیدْبا ْلِرْب ْفِدْافا ْد ْكالْالوْ وہ ۿجاۿہك ۿنیب ۿجڈ ۿہی ۿےك ۿ ینع( ےسیۿقؽۿ ب ۿوہ ۿ ےت ۿںیہ ۿوےسی ۿانۿ‬ ‫ےك ۿاجكۿ ینع)ہلمجۿبتك ۿامۿہ ۿ یھۿںیہۿ وۿہدیعۿرتۿںیہۿایسۿ‬ ‫ج نیْواقتصرْتْعیلْاالْولْبالشنیْوالمنی۔" ْ‬ ‫فروۿاامۿّۿػاۿبغۿےكۿ یۿایبۿطۿےسۿنیبۿجڈۿہیۿےك‪ ،‬ینعۿقؽۿ بۿوۿ‬ ‫وثاْم رْنا‪:‬سلمناْلكْانْمرادْالرْاغبْماْترْیدْولْكْنْھذاْ‬ ‫ح‬ ‫ق‬ ‫ہدیع ۿدو ۿون ۿط ۿ ی ۿجا ث ۿوہ ۿ ے رھپ ۿ ٓا ت ۿوك ۿ ینع ۿ ؽ ۿت ۿرپ ۿافرا ۿػۿ‬ ‫ْتعایلْْعلیہْوسلمْالسائبْ‬ ‫صاْحبْرسوْلْاللْصیلْلل ٰ‬ ‫ویكۿطۿ۔ےۿ؟"‬ ‫بنْیزیدْالعر ْیبْصاْحبْاللساْنْیِوْلْكاْنْیوذنْ‬ ‫جاۿٕزا‪:‬ےئلچۿمہۿےنۿاامۿّۿػابغۿےكۿوقۿلۿیکۿو یۿرمادۿ میلسۿركۿیلۿ‬ ‫ع‬ ‫ك‬ ‫بنیْیدیہْرسوْلْاللْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایل ْ ْوسلمْ یلْبابْ و ۿ ٓا ت ۿوك ۿرم ۿ و ۿت ۿ۔ے ۿرگم ۿان ۿوك ۿایكۿ َصشغ ۿاگ ۿہك ۿاحص ۿیب ۿػوس ۿلۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫المسجدْ ھوْاْعلمْباللسانْامْانتْوْراغبكْوْباْ رضحۿتۿواۿحثۿ نۿحؼجڈۿرعۿیبۿػیضۿاهللۿمز ۿ وۿوخۿدۿ یھۿاصۿٌتۿ‬ ‫لجملۃْاحدْیثْفْجب ۃْحجاْ‬ ‫ػجاۿطۿںیہۿاوػۿ ٓا تۿاوػۿ ٓا تۿےكۿاامۿّۿػابغۿدوۿونۿط ےسۿػجاۿدہۿ‬



‫جكمْكیۃْالْتمیحْفل ْل ّٰہْالحمد‪ْ ،‬‬



‫رعۿیبۿػجاۿطۿیکۿجاۿػایكۿطۿ ےتھجمۿںیہۿوہۿوضحۿػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿوملسۿ‬



‫ْسعا‪:‬اعرتْفْھذالمستدْلْباْنْبنیْیدْیہْفْبعضْ یکۿاداۿطۿہعمجۿوكۿنیبۿجڈۿیۿػوسۿلۿاهللۿہیلعۿوملسۿیکۿاداۿطۿہعمجۿوكۿ‬ ‫تا رْ‬ ‫المواضعْبحسبْالمِاْمْتكونْخالیاْتكونْخالیاْعنْ ْ نیبۿجڈۿیۿػوسۿلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿ یھۿےتہكۿںیہۿاوػۿ‬ ‫ر‬ ‫یلعۿجاۿتۿادجسملۿ یھۿےتہكۿںیہۿہیۿدحۿحثۿارۿاۿیمۿفوۿ ٓا تۿیکۿھٹكۿیتۿ‬ ‫ےكۿٕز ۿرپۿا یسۿرہمۿ۔ےۿسجۿاكۿ وۿنانجاۿنكممۿ۔ےۿمہۿانۿرپۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫یکۿدمحۿئاجۿالۿ ےتۿںیہ‬ ‫جا ۿيعا‪:‬دتسم ۿل ۿےن ۿہی ۿ یھ ۿا رتا ۿف ۿایك ۿ۔ے ۿہك ۿنیب ۿجڈہی ۿ ضعۿ‬ ‫وما عۿںیمۿقؽۿتۿےسۿاخۿیلۿ یھۿوہۿجاۿ۔ےۿاوػۿفرۿفۿواےنمۿاوػۿ‬



‫ْالمقرْداْتْفْغراْئبْالِرآنْالیاْءْمعْالباْءْتحتْاللقظ"بنی"ونۿػۿدمحمۿاكۿػۿاخۿنۿاجتۿػۿتۿبتكۿركۿاۿیچۿ ۽ۻ‬



‫‪1‬‬



‫ْٰ‬ ‫ْسننْایبْداؤد‬ ‫ْکتابْالصلوةْبابْوقتْالجمعۃْآاتفتۿماملۿرپسیۿالوہػۿ‪/۶‬ۺۺ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 204 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫معینْالِربْداالْعیلْمجرْدْالمحاْذاْةْقاْلْكماْصاْرْ اقم ۿجف ۿےك ۿ ینع ۿںیم ۿ ٓا جا ۿ۔ے ۿاسی ۿہك ۿ ضع ۿ ٓا جا ۿت ۿقؽا ۿین ۿںیمۿ‬ ‫واقعاْفْبعصْاالیاْتْالِرْینیۃْایضاْلْكْنْھ ناْایْفْ یھۿواۿ عۿوہۿاۿ۔ےۿرگمۿہلئسۿاداۿطۿںیم وۿظفلۿنیبۿجڈۿہیۿ ٓا جاۿ۔ےۿ‬ ‫مسئلۃ ْاالذان ْ ْلم ْیصر ْح ْب ذا ْف ْكتاب(‪۱‬ھ ْمرتْ انۿےكۿ ینعۿفرۿفۿوہۿاحۿداۿہۿ۔ےۿ وۿقؽۿتۿےسۿاخۿیلۿوہۿانۿیکۿ‬ ‫فرصۿ حۿیسكۿےنۿ۔ںیہۿیکۿ۔ےۿ‪۶‬ھ اقمۿّۿتریۿتۿ۔ےۿہك"نیبۿجڈۿ‬ ‫جما)فِدْاقراْنْبنیْیدْیہْیستعملْعیلْكالْالوج نیْ‬ ‫ق‬ ‫ہی"وكۿ ؽۿ بۿوۿہدیعۿدوونطۿےكۿ ےیۿامۿطۿركۿاوػۿہیۿ میلسۿركۿےكۿ‬ ‫وانہْوردْفْالِرآنْالعظیمْایضاْباْلوجہنیْثمْیِوْلْ‬ ‫ہكۿقؽاۿطۿ میظۿںیمۿااسۿواػدۿ۔ےۿاوػۿدتسمۿلۿوہۿركۿواۿد یۿےسۿہیۿ‬ ‫لمْیصرْحْبہْھ ناْفْكتابْیاْمسكنیْانتْالمستدْلْ‬ ‫انہكۿہكۿہلئسۿٓصزاۿػہعۿںیمۿنیبۿجڈۿہیۿےكۿ ینعۿہدیعۿوہۿےنۿیکۿفرصۿ‬ ‫بط‬ ‫واذاْجاْءْاالْحتماْلْ لْاالْستدْالْلْفماْینقعكْعدْ ح ۿںیہك ۿےس ۿجا ۿحث ۿ۔ںیہ(ا یٹ ۿریھب ۿوںی ۿاالان ۿ۔ے)ان ۿمد ۿّۿ‬ ‫مْالتصریحْا نہْانماْكاْنْعلیكْانْتبدْیْتصریحاْ وب ۿت ۿےس ۿدتسم ۿل ۿوك ۿایك ۿافۿدئ ۿہ ۿےچنہپ ۿاگ ٓا ت ۿاك ۿا دت ۿال ۿل ۿفو ۿانۿ‬ ‫بنقیہْوْلْكْنْالج لْبمساْلكْاالْحتجاْجْیاْیتْباْلعجاْ ا امتۿلۿےكۿ میلسۿركۿ ےتۿ یۿمتۿوہۿہ اۿہك"اداۿاجۿءۿاالۿ امتۿلۿ لطۿاالۿ‬ ‫ دتال ۿل"ات ۿفو ۿاار ۿ ٓا ت ۿہی ۿجا ۿحث ۿرك ۿ وكشغ ۿںیہ ۿہك ۿہلئس ۿادا ۿطۿ‬ ‫ئب۔‬ ‫ْ‬



‫ںیمۿانۿظفلۿےكۿ ینعۿہدیعۿ۔ںیہۿرمادۿںیہۿفوۿجاۿتۿیتنبۿاوػۿہیۿ ٓا تۿ‬ ‫ےكۿ سۿےسۿجاۿہؾۿ۔ےۿیھبۿفوۿ ینعۿ لمتحۿرمادۿنۿوہۿےنۿیکۿفرصۿ‬



‫ْ‬



‫ حۿےك ۿمدّۿےسۿا دتۿالۿلۿركۿےنۿ ۿاحبسۿطۿاهللۿ!ہیۿ یھۿہتپۿ‬



‫ْ‬ ‫ثمْقولہْلماْالْیریدہْوالْیرضاہْكماْصاْرْواقعاْفْبعضْ‬



‫۔ںیہۿہكۿدتسملۿاكۿومۿفۿایكۿ۔ےۿاوػۿرتعمۿ ۿوكۿزكۿجاۿتۿےسۿ‬ ‫افۿدئۿہۿہاتچنہۿ۔ے‬



‫ٰا ْیاْتْالِرآنْایضاْیلمحْایلْشیئْاصعبْفاْنْمثلْ‬ ‫اولسۿت ۿایبۿط ۿیک ۿاخۿیم ۿہیۿہلمجۿاسیۿہك ۿقؽا ۿط ۿیک ۿ ضعۿ ٓا جا ۿتۿ‬ ‫ھذاْاْلْكالْمْفْمثلْھذاْالمِاْمْیِاْلْ‬ ‫ںیمۿوا عۿوہۿاۿہیۿئاتۿےنۿےكۿ ےیۿباۿ ےتۿںیہۿہكۿہیۿ ووا عۿوہۿاۿوہسۿ‬ ‫ْ‬



‫اۿوۿٌؾاۿء‬



‫‪Page 205 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لماْوقعْسہوْاْاْوْخطاْ رْءْعیلْخالْفْالجاْدةْنساْلْاللْ وا عۿوہۿاۿایكۿقؽاۿینۿ ٓا جاۿتۿےكۿ ےیۿہیۿاولسۿتۿایبۿطۿحیحۿ۔ےۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿےسۿمہۿوفعۿےكۿػانثۿںیہۿ‬ ‫العقوْوْالعاْفیۃ۔ ْ‬



‫عاْشرا‪:‬اذْقدْثبتْفْالِرانْالعظیمْفلمْانتْراْغبْ مارشۿا‪ٌ:‬ت ۿ م ۿےن ۿہی ۿ میلس ۿرك ۿایل ۿہك"نیب ۿجڈ ۿہی"ےك ۿ ینعۿ‬ ‫رْ‬ ‫ج‬ ‫قؽ ٓا طۿںیمۿہدیعۿاقمۿ فۿےكۿ ےیۿ۔ےۿفوۿانۿےسۿٕز ۿومۿػۿركۿانۿ‬ ‫عنہْایلْقولْالرْاْغبْوْتزعمْانْالمقاْدْھوْالذیْقاْلہْ‬ ‫ق‬ ‫ےك ۿػاۿبغۿےكۿایبطۿےك ۿباطۿ قۿ ؽۿ بۿ ےنیۿیکۿایك ۿو ہۿ۔ےۿاارۿ‬ ‫الْماْوقعْفْالِرآنْا ْل ْكریمْفاْنْزعمتْانْماْانتْ‬ ‫وكۿیئۿو ہۿفؽۿقۿج یۿفوۿ ٓا تۿوكۿدوۿونۿطۿ یۿ ولہۿےكۿ ےیۿد لیۿدینیۿ‬ ‫فیہْلؼسْمحلہْكاْنْعلیكْابدْاْءْماْھوْمحلہْوانہْفْ‬ ‫را ۿےیہ ۿج ی ۿہك ۿقؽ ٓا ط ۿںیم ۿہدیع ۿوہۿےن ۿیک ۿہی ۿو ہ ۿ۔ے ۿاوػ ۿادا ۿطۿ‬ ‫ك‬ ‫الِرآنْالْھ ناْواثباتْ ْلْذلكْبالبؼنۃْواالْفلمْتِرْ ںیمۿقؽ بۿرمادۿوہۿےنۿیکۿد لیۿہیۿ۔ےۿاوػۿٌتۿ ٓا تۿےكۿجاۿنۿ‬ ‫بانہْفْالِرآنْالمجیدْثمْانتْعنہْتحیدْوالْھوْلْ رفۿقیۿیکۿوكۿیئۿد لیۿیہنۿفوۿقؽ ٓا طۿ میظۿےسۿػوۿومۿػۿركۿػاۿبغۿ‬ ‫والْقوْةْاالْباْللْالعیلْالعزیزْالحمید۔ ْ‬ ‫اكۿداۿ نۿڑكجاۿاكػۿد لیۿ۔ے‬ ‫نقحہْ‪:۸‬نص ْائمؾناْفْاالْصوْلْان"عندْللحضور"ْ خلَ ‪:۸‬ےراۿػعۿاامۿومۿطۿےنۿاروۿلۿیکۿاتكۿباۿطۿںیمۿ رحریۿفؽۿامۿجاۿ‬ ‫قالْاالْماْمْاالْجْلْفخرْاالْسالْمْالبزدویْفْاصوْلہْ ہك ۿ دنۿوضحػۿےكۿ ےیۿ۔ےۿنانۿ ہچۿاامۿّۿرخفۿاالۿوالۿّۿحؼدویۿےنۿ‬ ‫حشمس‬ ‫واالْمامْصدْرْالشرْیعۃْفْالؾنِیحْوالتوْضیح‪،‬واقرہْ ا ےن ۿارو ۿلۿںیم ۿاوػ ۿاام ۿّ ۿدص ۿػ ۿارشلۿہع ۿےن ۿ ى ۿو ۿفو ۿ۔حیۿںیمۿ‬ ‫‪ 1‬اوػ ۿكالۿہمۿ اتفۿػا ۿین ۿےنۿراوۿ ح ۿںیم فؽامۿجا ۿہك" دن ۿًِو ۿػ ۿےكۿ‬ ‫العالْمۃْسعدْالتقتاْزاْینْفْالتلوْیح(عندْللحضرة )ْ‬ ‫ػ‬ ‫ ےیۿ۔ےۿققحمۿیلع ۿاال ۿ الۿق ۿاوػ ۿاطۿےكۿوا ۿارۿد ۿػہ د ۿققحم ۿیبلحۿ‬ ‫وفْتحرْیرْالمحِقْعیلْاالْطالْقْوشرْحہْالتِرْیرْ‬ ‫یک ۿرش ۿو ۿیرقۿریۿںیمۿ۔ےۿہك ۿ دنۿوضح ۿػۿ یس ۿےك ۿ ےیۿ۔ے ۿ ےسیۿ‬ ‫لتلمیذہْالمحِقْالحلیب(عندْللحضرْة)الحسیۃْ ْ‬ ‫ٓا جۃۿركۿہمۿ املۿػاۿہۿہرقتسۿاۿ دنۿہ‪،‬‬



‫‪1‬‬



‫ْاصوْلْالبزدویْباْبْحرو فْالبحرْونػۿدمحمۿاكۿػۿاخۿنۿاجتۿػۿتۿبتكۿركاۿیچ ‪۶۶۸‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 206 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نحوْفلماْراْہْمستِرْاْعندْہ‪،‬والمعنوْیۃْنحوْقاْلْ اوػ ۿوضحػ ۿ ونع ۿی ۿےك ۿ ےی ۿ ےسی ۿواقۿل ۿاذی ۿ دن ۿہ ۿملعۿ نۿ‬



‫الذیْعندْہْعلمْمنْالكتابْ‪۱ْ1‬ھْوقاْلْاالْماْمْاالْجلْ ااتكلت ۿان ۿےن ۿاہك ۿسج ۿےك ۿجا ۿن ۿملع ۿاتكت ۿاھت ۿاوػ ۿایس ۿفر ۿوۿ‬ ‫خ‬ ‫ابوْالربْكاْتْالنسیفْفْالمناْرْوشرْحہْكشفْاالْسراْرْ اامّ ۿالج ۿابا ۿاربلاكت ۿ بلی ۿےن ۿانم ۿػ ۿںیم ۿاوػ ۿان ۿیک ۿرش ۿوۿ‬ ‫ئ فشك ۿاالۿرساۿػۿںیمۿاوػۿكالۿہمۿسمشۿادلۿنۿار انۿػیۿےنۿلوصۿلۿ‬ ‫والعالْمۃْشمسْالدْینْالقنارْیْفْالقصوْلْالبدْاْ عْ‬ ‫اادبۿاۿعۿیفۿاروۿلۿارشلۿاعۿںیمۿومالورسۿوۿےنۿرماۿتۿاالۿروۿلۿ‬ ‫فْاالْصوْلْالشرائعْوالعالْمۃْمویلْخسرْوْفْمراْةْاالْ‬ ‫اوػ ۿان ۿیک ۿرش ۿو ۿرماقت ۿاول ۿرو ۿلۿںیم ۿفؽ ۿام ۿجا ۿہك ۿ دن ۿوضحػۿ‬ ‫صوْلْوْشْرْحۃْمرقاْةْلوْصوْل(عندْللحضرْہْالحِیِۃْ‬ ‫یقیق ۿجاۿیمكح ۿےك ۿ ےی ۿ ٓا جا ۿ۔ے ۿاد ۿیق ۿ اہ ۿػی ۿےن ۿملسم ۿاوبثل ۿتۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ق‬ ‫اوْالحكمیۃْ‪۱‬ھ‪) ،‬وفْمسلمْالؿبوْتْللمدْ قْالب اْریْ ںیمۿكلۿااملعلۿءۿ رحۿامولعۿّۿےنۿوفاۿ حۿارلۿتومۿتۿںیم فؽۿامۿجاۿہكۿ‬ ‫وْشرْحہْفوْاْتحْالرْحموْتْللملكْالعالْماْءْبحرْالعلوْ دنۿوضحػیقیقۿےك ۿ ےی ۿ۔ےۿ ےسیۿ دنۿیۿوك ۿػ(ریمۿعۿجا ۿنۿ‬ ‫م ْعبد ْالعیل(عند ْللحضرة ْالحسیۃ)نحو ْعند ْیْ ایپہلۿ۔ے) اوػ ونعۿیۿےك ۿ ےیۿ سیۿعۿ دنۿجڈنۿنكالط(ھجمۿ‬ ‫رپۿلالۿطۿاكۿقؽۿہضۿ۔ے)‬ ‫كوز(والمعنویۃ)نحوْعندْیْدینْلقالنْ‪۱3‬ھ۔ ْ‬



‫ومعلومْانْكالْحاضرْبالمرأیْوكْلْماْبالمرأیْقریبْ اوػۿہیۿجاۿلكۿواہوۿ۔ےہكۿاحۿرضۿشیپۿ اگۿہۿ۔ےۿاوػۿ وۿشیپۿ اگۿہۿ۔ےۿ‬ ‫فالْالِرْبْینْكْرْوالْفْاالتصاْلْیحصرفماْدْعندْ قؽ بۿ یۿاہكۿاجۿ ےۿاگۿفوۿنۿفوۿ دنۿےكۿ ینعۿےسۿقؽۿتۿےكۿااكۿػۿیکۿ‬ ‫ئاجنۿ شۿاوػۿنۿ دنۿےكۿ ےیۿواۿھۿاكپۿوہۿجاۿرضوػیۿ۔ےۿاوػۿ چۿ رۿ‬ ‫اوسعْمنْمقاْد"بنیْیدْیہ"فضالْعنْانْیزیدْضیِاْ‬ ‫ج‬ ‫ وھۿفوۿ دنۿا ےنۿدافۿدۿںیمۿنیبۿ ڈۿہیۿےسۿ یھۿػجاۿدہۿو عیۿ۔ےۿنۿ‬ ‫علیہْوقدْفرقواْبنیْلدیْ ْ‬ ‫ہیۿہكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالتِرْیرْوْالتْحبیْمسئلہْعندْللحضرْةْدارْالقکرْبیْوتْ‪۶۵۶/ ۷‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬مرقاةْاالصولْشر حْمرآةْاالصول‪،‬فصوْلْالبدْاْئعْفْاصو لْالشرْائع ْ‬



‫ْفوا تحْالرْحموْتْشرْھْمسلمْالؿبوْتْبذیلْا لمستصیفْمساْئلْالظرو فْمسئلہْعندْللحضرْةْمنشوراتْالشرْیفْالریضْمقۿاریاط ‪/ ۶‬ۺ‪۷‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 207 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وعندْباْنْعندْیستعملْفْالِرْیبْوالبعیدْولدْیْ دنۿوك ۿنیبۿجڈۿہیۿےسۿ گنۿامۿجاۿاجۿ ےۿنانۿ ہچۿ دنۿاوػدلۿیۿںیمۿ‬ ‫مختصْباْلِرْیب۔قاْلْالرْیضْفْشرْحْالْكاْفیۃْعندْ و یۿفؽۿقۿایبۿطۿایكۿاجۿجاۿ۔ےۿہكۿ دنۿقؽ بۿوۿہدیعۿدوونۿطۿےكۿ ےیۿ‬ ‫اعمْتصرفاْمنْلدْیْالنْعندْیستعملْفْالحاْضرْ اوػۿدلۿیۿاخۿ ۿروۿػۿےسۿقؽۿ بۿرپۿدالۿنثۿركۿجاۿ۔ےۿػیضۿ وحیۿ‬ ‫الِرْیبْوفیماْھوْف ْحرزكْانْكاْنْبعیدْراْبخالْفْ‬



‫لدی ْفا ْنہ ْال ْیستعمل ْف ْالبعید ْ‪۱1‬ھ‪،‬والِر ْب ْكماْ‬



‫ےنۿرشۿوۿاك ۿہیۿںیمۿ رحریۿایك‪ ":‬دنۿا ےنۿفرصۿافۿتۿںیمۿدلۿیۿ‬



‫ےس ۿا م ۿ۔ے ۿہك ۿوہ ۿجا ۿن ۿاوػ ۿدوػ ۿدوون ۿط ۿںیم ۿ لمعتس ۿ۔ے ۿاوػۿ‬



‫دلیۿاكۿاامعتسۿلۿہدیعۿںیمۿوہۿجاۿ یۿ۔ںیہۿ۔ے "اوػۿمہۿےلہپۿایبۿطۿ‬ ‫علمت ْذو ْوسع ْبعید ْو ْلنو ْضح ْھ نا ْایضا ْبا ْیا ْتْ‬ ‫ركۿ ٓا ےۿںیہۿہكۿوخدۿقؽۿ بۿیکۿ وۿال اگۿہۿ یھۿ تہۿو عیۿ۔ےۿٔؽجڈۿ‬ ‫ا ْلكالمْالحمید۔‬ ‫ٓا جاۿتۿقؽ ٓا ہینۿےسۿمہۿاےسۿواہوۿركۿ ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫(‪)۱‬قاْلْاللْعزْوْجل‪":‬‬



‫ْ‬



‫(‪)۶‬اهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿفؽ ۿام ۿجا‪ ":‬و ۿول ۿػوس ۿل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬



‫‪2‬‬ ‫" (اال ْیۃ)۔"ومرت ْفْالنقحۃْاال ْویلْ ہیلعۿوملسۿےكۿوضحػۿا ینۿ ٓا واػۿ تسۿركۿ ےتۿںیہ "‬ ‫اللْتعایلْْعلیہْ خلَ ۿاویلۿقؽ ٓا ہینۿںیمۿواہوۿركۿ ٓا ےۿںیہۿہكۿہیۿمكۿہؾۿانۿصخشۿےكۿ‬ ‫الِرْاْنیہْامرْكْلْمنْفْمش دْہْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫وسلمْبغضْالصوْتْوالْیختصْباْلذیْیلیہْصیلْاللْ ےیۿ۔ےۿ وۿػوسۿلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿےكۿشیپۿ اگۿہۿوہۿ‬ ‫تعایل ْ ْعلیہ ْوسلمْفسوا ْءْفیہْمن ْلدْیہ ْومن ْعیلْ وضحػۿےكۿجاۿلكۿجاۿنۿےنھٹیۿواۿولۿطۿےكۿ ےیۿھچكۿاخۿ ۿ۔ںیہۿہكلبۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ و ۿجا ۿن ۿ۔ے ۿاوػ و ۿجات دجسم ۿےك ۿجان ۿ۔ے ۿيت ۿےك ۿ ےی ۿو یۿ‬ ‫البابْكل مْعندْرسوْلْاللْبالْارتیابْ ْ‬ ‫مكۿ۔ےۿرحماۿتۿػوسۿلۿاوػۿدػواػہۿدجسمۿرپۿےنھٹیۿواےلۿدوۿونۿطۿ یۿ‬



‫ دنۿػوسۿلۿاهللۿےہكۿاجۿںیئۿےگۿ یھبۿ‬



‫ْالرْیضْفْشرْھْالكاْفیہ"الظروف"لدیْولدْنْوقحطْعوْضْدارْالکتبْالعلمیہْبیْوتْ‪۶۷۸/ ۷‬‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪۸ /۹‬‬ ‫‪Page 208 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایل ْعلیہْوسلمْوالْیحلْالْحدْانْیصیحْوْ ےك ۿ ےی ۿ انخیۿاوػ ۿيالجا ۿعنمۿ۔ے ہكلب ۿہی ۿكلصشغ ۿہك ۿرضوػت ۿےسۿ‬ ‫صیلْالل ٰ‬ ‫یصرْخْفْحضرْتہْاوْیرْفعْصوْتاْفوْقْضرورتہْولوْ ػجادہۿ ٓا واۿػۿخکالۿانلۿعنمۿ۔ےۿاوػۿانۿاقمۿّ ۿرپۿاارۿ دنۿےك ۿو یۿ ینعۿ‬ ‫كانْمقاْد"عند"ماْیزْعموْنْلشملْھذاْالوْعدْالجمیلْ وہ ۿط ۿ وۿہی ۿول ۿ ۿادا ۿط ۿ دن ۿٕزضؾ ۿںیمۿرماد ۿ ےتی ۿںیہ ۿ ٓا واػ ۿ تسۿ‬ ‫ػےنھك ۿرپ ۿ رفغ ۿت ۿاوػ ۿارج ۿ میظ ۿےك ۿومد ۿہ ۿاك ۿ قحتس ۿوہ ۿےب ۿادتۿ‬ ‫ْتعایلْ‬ ‫بمغقرْةْواجرْعظیمْمنْقاْمْبحضرْتہْصیلْالل ٰ‬ ‫ یھۿوہۿاجۿ ےاگۿ وۿػوسۿلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿےسۿ دنۿ‬ ‫علیہْوسلمْعیلْفصلْعدْةْاذر عْفجعلْ ْیصیحْمعْاخرْ‬ ‫اہۿھۿیکۿدوػیۿرپۿڑھكاۿر خۿػاہۿوہۿجاۿفرۿفۿانۿےكۿ ےیۿاخۿ ۿوہۿ‬ ‫صیاحاْشدْیدْاْمنْكْراْفاْذاْكاْنْمنہْصیلْاللْتعایلْ‬ ‫ٰ یۿ وۿوضحۿػۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿےسۿاجكۿجاۿ تشۿیکۿدوػیۿ‬ ‫ص‬ ‫ت‬ ‫بقص‬ ‫علیہ ْوسلم ْ ل ْشرب ْمثال ْاو ْ ْكلم ْھو ْ یل ْاللْ رپۿڑھكاۿوہركۿیسكۿےسۿ تسۿ ٓا واػۿںیمۿجاۿتۿركۿعۿجاۿوخدۿوضحػۿ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْغ ّ‬ ‫ٰ‬ ‫ضْصوْتہْوھذاْالْیِوْلْبہْمسلمْ یۿےسۿكالۿّۿركۿعۿاوػۿراػاہھۿدوػۿڑھكاۿوہۿركۿیسكۿےسۿ تسۿ‬ ‫لہْعِل۔‬ ‫ٓا واػۿےسۿجاۿتۿركۿعۿفوۿوہۿداحؼہۿػًمتۿوۿ رفغۿتۿےسۿجاۿہؾۿ۔ےۿ‬ ‫ذ‬ ‫ْ ہك(وہ ۿ دن ۿػوس ۿل ۿاهلل ۿ۔ںیہ) ھال ۿوك ۿط ۿ دنملق ۿاملسم ۿط ۿااس ۿہہكۿ‬ ‫‪‬‬ ‫(‪)۷‬قاْلْجلْوعال‪":‬‬ ‫ےكۿاگ‬ ‫‪1‬۔"‬ ‫(‪)۷‬اػوا ۿد ۿالمی ۿ۔ے‪":‬ہی ۿانم ۿنیقف ۿےتہك ۿںیہ ۿہك ۿػوس ۿل ۿاهلل ۿ یلۿ‬ ‫ْ‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿرخ ۿو ۿن ۿرك ۿو ۿجا ۿہك ۿہی ۿادرھ ۿاُدرھ ۿ رشتن ۿوہۿ‬ ‫وھذاْوسعْمنْذاْكْیشملْكْلْمنْفْخدْمتہْوانْلمْ‬ ‫اجںیئ "‬ ‫ْی ْكنْاالنْفْحضرْتہ۔ ْ‬ ‫ح‬ ‫د‬ ‫عن‬ ‫اہیۿطۿ اكۿ وہفۿّۿےلہپۿواۿیلۿ ٓا ثۿےسۿ یھۿو عیۿ۔ےۿویكۿہكۿ‬ ‫اہی ۿفو ۿ دن ۿےس ۿرماد ۿوہ ۿ یھب ۿول ۿ ۿںیہ ۿ و ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫ہیلعۿوملسۿیک ۿيڈ ۿٕت ۿرك ۿ ےتۿںیہۿاارۿ ہۿیفۿا احۿلۿوضحۿػ ۿےسۿ‬ ‫ تہۿدوػۿوہۿط‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۸‬ۻ ‪/‬ۼ‬



‫ْ‬ ‫‪Page 209 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْ‪":‬‬ ‫(‪)۳‬قاْلْتباْرْكْوْ ٰ‬



‫‪‬‬



‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬



‫‪1" ‬۔ ْ‬



‫ْ ْ (‪)۸‬اهللۿ ابػكۿواعتۿیۿاكۿاػواۿدارۿاۿیمۿ۔ے(ہكۿانمۿقفۿ ٓا تۿےكۿ‬ ‫وا ۿےنم ۿےتہك ۿںیہ)‪":‬مہ ۿ ٓا ت ۿےك ۿفؽام ۿدربداػ ۿںیہ‪،‬اوػ ۿٌت ۿ ٓا تۿ‬



‫‪‬‬



‫اللْتعایلْْعلیہْ‬ ‫ھذاْفْالمناْفِنیْوماْكاْنوْیلوْنہْصیلْ‬ ‫ٰ‬



‫ےكۿجاۿنۿدعۿدوػۿوہۿاجۿ ےتۿںیہۿفوۿاطۿیکۿاجكۿامجۿمتۿانۿےكۿ‬ ‫يالۿفۿباۿ ےنۿیتگلۿ وۿ ٓا تۿےكۿواۿےنمۿہہكۿےك "‬ ‫ہیۿانمۿنیقفۿےكۿاحۿلۿاكۿایبۿطۿ۔ےۿاوػۿجاۿػخۿواۿفدۿ۔ےۿہكۿانمۿنیقفۿ‬



‫وسلمْفْالمجلسْانماْكاْنْذلكْالْیبْبْكْرْوعمرْریضْ‬ ‫ػوس ۿل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿدػجا ۿػ ۿںیم ۿ ٓا ت ۿےكۿ‬ ‫اللْتعایلْْعن ماْثمْالْیختصْبمنْكاْنْاقرْبْممھنْ‬ ‫جصس‬ ‫ٰ‬ ‫جالكۿجاۿنۿ۔ںیہۿ ھشغۿ ےھۿقؽۿ بۿیکۿہگجۿفوۿاباۿركبۿو رم‪،‬امثعۿطۿ‬ ‫َٔت‬ ‫باْلنسبۃْایلْاالْخرْیشملْھوْجمیعا۔ ْ‬ ‫ویلع ۿو ۿدرگی ۿ صصظ ۿاحص ۿہب ۿےك ۿ ےی ۿج ی ۿانم ۿنیقف ۿفو ۿادرھ ۿاُدرھۿ‬ ‫جصس‬ ‫ْ‬ ‫تعایلْ"‬ ‫(‪)۹‬قاْلْالموْیلْسبحاْنہْو ٰ‬ ‫ٓا ھكنۿاچۿركۿ ھشغۿ ےھۿاارۿھچكۿیسكۿ روبػۿیۿےسۿ ٓا تۿےكۿواۿےنمۿ‬ ‫جصس ۿ یھۿح(ےۿوہۿطۿفوۿ دنۿہہكۿركۿ یھبۿانمۿنیقفۿرمادۿںیہۿقؽ بۿ‬ ‫‪2ْ"‬۔ ْ‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫عمتْكْلْمتقْوْلْكْنْاینْاحاْدْالصلحاْءْمنْالعلماْءْوْ ےنھٹیۿواۿےلۿوہۿطۿجاۿدوػ‬ ‫العلماْءْمنْاالْولیاْءْواالْولیاْءْمنْالصحاْبۃْوْالصحاْ "ےبۿكش ۿنیقتمۿجا ۿ وۿطۿاوػ ۿرہنۿو ۿطۿںیمۿ چۿیک ۿ سلجۿںیمۿ‬ ‫ میظۿدقۿػۿتۿواۿےلۿجاۿدواۿہۿےكۿوضحػۿوہۿطۿےگ "‬ ‫ھ‬ ‫ہیۿ ٓا حثۿفوۿواۿػعۿ یۿویقتمۿطۿوكۿ ھضؾۿعۿوہۿ ےۿ۔ےۿنكیلۿانۿ‬



‫بۃْمنْاالنؽیاْءْ ْ‬



‫ںیمۿاہكۿطۿہبۿ تبسۿاوایلۿءۿےكۿیسكۿاصۿج ۿاملسمۿطۿاكۿدػۿ ہۿاوػۿہبۿ‬ ‫ تبسۿاوایلۿءۿےكۿیسكۿماۿملۿاكۿدػۿ ہ‪،‬اوػۿہبۿ تبسۿاجصزاۿءۿےكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیم‪۶/ ۹‬۽‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۹‬ۺ ‪/‬ۺۺ‪۹،‬ۺ‬ ‫‪Page 210 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایل ْ ْعلیہْ یسكۿویلۿاكۿدػ ہۿاوػۿاہكۿطۿدیسۿاالجصزاۿءۿاوػۿدرگیۿاجصزاۿءۿمہیلعۿانسالّۿ‬ ‫واالنؽیا ْء ْمن ْسید ْاالنؽیا ْء ْصیل ْالل ٰ‬ ‫وسلمْفرْقْالْیِدْرْوالْیِدْرْبشرْاْنْیتصورْاعظمْ اك ۿدػ ہ ۿاط ۿرم ۿاحث ۿںیم ۿفو ۿكل ۿاالۿلال ۿك ۿاوػ ۿتحت ۿالضؾی ۿےسۿ‬ ‫بالوفْاآلفْمراْتْمماْبنیْالقلكْاالْعیلْوماْتحتْ یھۿػجاۿدہۿافۿ ہلۿ۔ےۿرگمۿيتۿوكۿ دنۿاهللۿےسۿایبۿطۿایكۿہ اۿ۔ے‬ ‫الثریْوقدْشملتْكل مْعند۔‬



‫(ۺ)ایس ۿفرو ۿاهلل ۿزع ۿولج ۿاك ۿاػوا ۿد ۿار ۿایم ۿ۔ے"ےب ۿكشۿ‬ ‫ْ‬ ‫نیقتمۿےكۿ ےیۿػتۿےكۿجاۿنۿٌشتۿنب مۿفؽۿامۿجاۿ۔ے "‬



‫(ۺ)مثلہْقوْلہْعزوجل"‬ ‫‪ْ 1 "‬‬



‫ْوتعایلْ‬ ‫(ۻ)ف ْاٰیۃ ْاخر ْی ْوقا ْل ْالعیل ْاال ْعیل ْتبارك‬ ‫ٰ‬



‫"۔‪ْ 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫"‬ ‫(ۻ)دورس ۿی ۿ ٓا حث ۿںیم ۿاهلل ۿ اب ۿػ ۿواعتیٰل ۿےن ۿفؽ ۿام ۿجا‪":‬ان ۿےنۿ‬ ‫ْتعایل ْقدْاتجاْبْل اْوقدْفرْجْل اْفیفْ دماۿامۿیگنۿجاۿاهللۿ!ریمۿعۿ ےیۿا ےنۿجاۿنۿٌشتۿںیمۿاجكۿاكمطۿ‬ ‫ومعلوْمْانْالل ٰ‬



‫الدْنیاْونْبؼت اْكماْفْحدْیثْسلماْنْ‪3‬وْحدْیثْایبْ یانۿدع "‬ ‫ْتعایل ْعنہماْوماْكاْنتْ (ذموكۿػہۿجاۿالۿ ٓا حثۿےكۿتحت)رضحۿتۿ املۿطۿورضحۿتۿاباۿہؾۿریۿہۿ‬ ‫ہرْیرْہْبسندْصحیحْریضْالل ٰ‬ ‫تقض عیلْاالنؽیاْءْوال ػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿامہنعۿےسۿػواحثۿ۔ےۿہكۿاهللۿاعتیٰل ۿےنۿاطۿجاۿكۿ‬ ‫رْ‬ ‫لتطلبْاقرْبْالمناْزلْواْنْ لْ‬ ‫یبۿیبۿیک ۿدماۿ وبۿلۿرك ۿیلۿفوۿایك ۿوہۿاجصزا ۿء ۿواوایلۿءۿےس ۿ یھۿػجا ۿدہۿ‬ ‫سلْعلیہمْوْعلی اْالصلوْةْوالسالْم‪،‬بلْقرباْیلیقْ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫ؽتۿا یۿیکۿػاۿ ثۿںیھتۿوہۿفوۿانۿیکۿوخااگتۿػۿںیھتۿہكۿ ؽۿتۿاكۿ‬ ‫ب اْوانْلمْیساویْماْلخدیجۃْوْفاْطمۃْوْعاْئشۃْریضْ‬ ‫وہۿاقمۿّۿ وۿاطۿےكۿالقئۿوہۿ‪،‬را۔ےۿرضحتۿيڈہجیۿوۿافہمطۿوۿماص ہۿ‬ ‫ْتعایلْعن نْ ْ‬ ‫الل ٰ‬ ‫ػوضاطۿاهللۿاعتیٰلۿمسنظۿےكۿدػۿ ہۿےكۿمہۿ ہلۿ یھۿنۿوہۿ ہۿاجۿہكیۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیم۽ۻ ‪۸۹/‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۻۻ ‪۶۶/‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪ْ3‬جاْمعْالؽیاْن(تقسیْا بنْجرْیر)تحتْاالْیۃ‪۶۶/ ۷۷‬دا رْاحیاءْالرتاثْالعرْیبْبیْوتْ۽‪۷/ ۷‬۾‪،۶‬الدرْالمنثورتحتْاالْیۃ‪۶۶/ ۷۷‬دا رْاحیاْءْ‬



‫الرتاثْالعرْیبْبیْوت۽ ‪۷۶۸/‬‬ ‫‪Page 211 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فضالْعنْاالنؽیاْءْالْكْرْاْمْعلیہمْالصلوْةْالسالْم۔ اجصزاۿءۿمؾاۿّۿمہیلعۿارلۿہمحۿوارلۿوضاۿطۿےكۿدػۿ ہۿےكۿحؼۿاحؼۿوہ‬ ‫"‪( ْ1‬ۼ)اهللۿاعتیٰل ۿےنۿدہشۿا ے ركۿاّۿےكۿجاػعۿںیمۿاػواۿدۿفؽامجا‬ ‫(ۼ)وقاْلْعزودالْفْالش دْاء"‬ ‫ذ‬ ‫اینْرجلْمنْاحاْدْالش دْاْءْمنْسیدْھمْحمزةْریضْ "دہشا ۿء ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿجا ۿن ۿػدن ۿہ ۿںیہ "فو ۿ ھال ۿاہك ۿط ۿدیس ۿانہلڈ ۿا ۿءۿ‬ ‫اریمۿًمؽہۿػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿاكۿاقمۿّۿدنلبۿاوػۿاہكۿطۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿ‬ ‫ْتعایل ْ ْعنہ ْبل ْمن ْنیب ْالل ْیحیی ْوغی ْہ ْممنْ‬ ‫الل ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ِس‬ ‫ن‬ ‫یبن ۿ ی ۿہیلع ۿا سالّ ۿاك ۿاقم ۿّ ۿدنلباوػ ۿاہكط ۿما ۿّۿدہش ۿا ۿء ۿرك ۿاّۿ‬ ‫استشہدْمنْاالنؽیاْءْعلمھیْالصلوْةْوالسالْم۔ ْ‬ ‫كتسھ‬ ‫ػوضاطۿاهللۿاعتیٰل ۿ ْۿیک ۿزلۿہكلبۿاجصزاۿءۿركاۿّۿمہیلعۿانسالۿّۿ‬ ‫"‪2‬تقاْ‬ ‫(۽)قالْجلْذكْرہْفْالملئكۃ ْ"‬ ‫ںیمۿ اہۿدتۿجاۿےنۿواۿولۿطۿیکۿز۔ںی‬ ‫وت مْفیماْبؼمھنْمعلولْمْغیْمق وْمْ‬ ‫(۽)اهللۿاعتیٰل ۿفؽۿوتشۿطۿےكۿجاۿػعۿںیمۿاػواۿدۿفؽۿامۿجاۿ۔ے" وۿفؽۿ‬ ‫‪"‬‬



‫"‬



‫(۾)قاْلْعزْمنْقاْئلْ ْ‬



‫‪3‬‬



‫ ےتۿےراہۿػعۿػتۿےكۿجاۿنۿںیہۿاطۿفؽۿوتشۿطۿںیمۿجاۿمہۿدػتۿ‬ ‫اك ۿانتك ۿ اف ۿوت ۿ۔ے ۿمہ ۿانۿیک ۿ۔تقیقۿفو ۿ۔ںیہ ۿاج ۿط ۿ وكشغ ۿرگمۿ‬



‫‪4" ‬وماكا ْن ْلمْكْرْ افوت ۿوہ ۿط ۿخاصزا ۿ ولع ۿّ ۿ۔ے ۿقؽاۿۤ ۿط ۿ میظ ۿاك ۿاػوا ۿد ۿ۔ے ۿہك ۿمہۿ‬ ‫ںیمۿےسۿہؾۿاجكۿےكۿ ےیۿاجكۿ نیعتۿاقمۿّۿ۔ے "‬



‫"‬ ‫الكقاْرْانْیكونْ ْ‬



‫(۾)اهللۿزعولجۿاػواۿدفؽۿامۿجاۿ۔ے"اكۿفؽۿوطۿےنۿيڈاۿےسۿركۿایكۿ‬ ‫اطۿاكۿركۿفوۿيڈاۿ یۿےكۿجاۿنۿ۔ے "اكۿفؽۿوۿطۿےكۿركۿےكۿ ےیۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿ ےسۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیم‪/ ۸‬۾ۻ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۹۶‬۽‪۸‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْۼ‪۹/ ۸‬ۻ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪4‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪/ ۶۹‬ۻ‪۹‬‬ ‫‪Page 212 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لہْقرْبْمنْالعزیزْالجباْرْالْمْكاْناْالْستحاْلتہْوالْ وكۿیئۿقؽۿتۿ۔ںیہۿنۿقؽۿتۿاكمۿینۿہكۿہیۿداۿتۿجاۿػیۿےكۿےلۿاحۿلۿ‬ ‫مْكالنۃْالْست اْنتہْوانماْھوْللحضورْایْحاْضرْبنیْ ۔ےۿنۿقؽۿتۿرمیبتۿہكۿرك ۿفوۿیاہۿحثۿد لیۿزۿ۔ےۿالۿاحۿہلۿانۿ‬ ‫ٓا حث ۿںیم ۿقؽت ۿےس ۿرماد ۿوضحػ ۿینعی ۿہی ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿ ےك ۿواےنمۿ‬ ‫یدْیہْالْیخیفْعلیہْفیْجعْایلْمعینْالعلم۔ ْ‬



‫۔ےۿانۿےسۿ رۿہ دۿہۿ۔ںیہ فوۿوضحۿػۿ یملۿوہا‬ ‫(‪)۶۵‬قاْلْسبحاْنہْماْاعظمْشاْنہْ‬ ‫ق‬ ‫ف‬ ‫(‪)۶۵‬اهللۿلجۿواۿنۿےنۿاػوادۿ ؽۿامۿجاۿ ؽجاۿینۿےكۿاجۿونۿػۿدحۿركےنۿ‬ ‫‪ْ 1"‬یعین ْالبدن ْقا ْل ْفْ‬ ‫"‬ ‫یک ۿہگجۿ تیۿاهللۿےك ۿجا ۿنۿ۔ےۿاعمۿملۿانزضؾ لۿںیم ۿفؽ ۿامۿجا ۿایلْ‬ ‫المعاْلمْایْعندْالؽیتْالعؾیقْیرْیدْارضْالحراْمْ‬ ‫لعت‬ ‫لعؾی‬ ‫الؽیتْا ق اكۿبلطمۿعندْالؽیتْا ق ۔ےۿینعیۿرحۿّۿ‬ ‫كل اْقاْلْفاالْیِربوْاْالمسجدْالحراْمْكلہ‪،2‬اھْجعلْ‬ ‫یکۿ رۿػۿیۿػ نی(نانۿ ہچۿدورسۿیۿہگج)اػوادۿوہۿاۿ رۿػعۿرحۿّۿےكۿ‬ ‫جمیع ْالجزا ْء ْالحرم ْاذ ْكل ا ْمنحر ْعند ْالؽیتْ‬ ‫قؽ ۿ ب ۿن ۿاج ۿو ۿ ٓا حث ۿذموكػ ۿہ ۿجا ۿال ۿںیم ۿ ر ۿػع ۿرح ۿّ ۿوك ۿ رحن ۿ دنۿ‬ ‫س م‬ ‫ع فص‬ ‫ومعلومْانْكثیاْمن اْ یلْ لْفرا خْ نْالؽیتْ اتیبلۿاقیتعلۿقؽاۿػۿدجاۿٌتۿہكۿدحودۿرحۿّۿ فلتخۿاہجۿتۿںیمۿ تیۿ‬ ‫الْكْرْیم۔‬ ‫اهللۿرشۿفیۿےسۿوكۿوسۿطۿدوػۿیۿرپۿ۔ے‬ ‫(‪)۶۶‬ترْیْالتاْبعنیْیِوْلوْنْفْاحاْدیمھثْكناْعندْعاْ (‪)۶۶‬ااح ۿدحث ۿرك ۿہم ۿںیم ۿ تہۿےس ۿجاۿ نیع ۿفؽ ۿام ےت ۿںیہ ۿمہ ۿاّۿ‬ ‫اللْتعایل ْ ْعنہا ْفالْادر ْی ْعیلْای ْقر ْبْ ام وس نی ۿرضحت ۿما ۿص ہ ۿدص ۿر ہ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاہنع ۿےك ۿجا ۿنۿ‬ ‫ئشۃ ْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫ ےھ ہتپۿ۔ںیہۿہیۿجا ۿہ ۿوكن ۿاہی ۿطۿقؽ ۿحث ۿوك ۿےنتك ۿقؽ ۿت ۿرپۿ‬ ‫یحملہْالمطلوْن۔‬



‫(‪)۶۷‬یِوْلْالحاْجبْجئتْمنْعندْالملكْوماْكاْنْاالْ ومحملۿركۿںیۿےگ‬ ‫(‪)۶۷‬دػجاۿطۿاتہكۿ۔ےۿںیمۿا یھۿجاۿدواۿہۿےكۿجاۿنۿےسۿ ٓا ػاہۿوہۿطۿ‬ ‫عیلْ ْ‬ ‫احۿالہكۿوہۿدػواۿػہۿےسۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیم‪۸۸/ ۷۷‬‬



‫ْ‬



‫ْمعاْلمْالتزیل(تقسیْالبغوی)تحتْاالْۤیۃْ‪ْ۸۸/ ۷۷‬دارْالکتبْالعلیمہْبیْوْتْ‪۷۹۷/ ۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 213 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ٓا ےگۿحؼھۿ۔ںیہۿاتك‬ ‫الباْب۔ ْ‬ ‫(‪)۶۸‬یِوْلْمْیك ْبؼیتْعندْباْبْالسالْمْوربماْكاْنْ (‪ٓ)۶۸‬ك ۿاكۿػےنۿواۿالۿاانۿہتپۿئاتۿجاۿ۔ےۿہكۿریماۿ رھۿجاتۿانسالّۿےكۿ‬ ‫جا ۿن ۿ۔ے ۿد ۿالہك ۿاسب ۿا ۿواقت ۿدو ۿون ۿاف ۿ ہل ۿدو ۿوس ۿاہھ ۿےس ۿ یھۿ‬ ‫بؼن اْ ْا كْثرْمنْماْئیتْذراْع۔ ْ‬ ‫(‪)۶۹‬یِوْلْالتلمیذْجلستْعندْشییخْثلثْسننیْكوْ‬ ‫املْوانْلمْ ْی ْكنْقیاْمہْاالْفْمسجدْہْوجلوْسہْاالْفْ‬ ‫اخرْیاْتْمجلسہ۔ ْ‬



‫ػجادہۿوہۿجا‬



‫(‪)۶۹‬واۿارۿدۿااتسۿدۿےكۿجاۿنۿلمكۿ نیۿواۿلۿػاہۿاحۿالہكۿس اۿّۿانۿ‬ ‫اكۿدجسمۿںیمۿوہۿجاۿ۔ےۿاوػۿخیشۿیکۿ سلجۿںیمۿاےسۿ ٓا رخۿیۿفۿںیمۿ‬ ‫ےنھٹیۿیکۿہگجۿ یتلۿ۔ے‬



‫بع‬ ‫م‬ ‫(ۺ‪)۶‬اتو ْخذ ْلقظۃ ْعند ْ ن ْكالم ْ ض ْالقِ ا ْءْ (ۺ‪)۶‬ہیۿاہكۿطۿاكۿااصنۿفۿ۔ےۿاہقفۿػۿےكۿكالۿّۿٓرطاۿۤ ےۿوہۿ ےۿظفلۿ‬ ‫والیوخذْماْ ْاباْنوْاْمنْمعینْعندْقاْلْفْالكتاْبْال دْ دنۿےسۿفوۿادا ۿط ۿجا ۿینۿےك ۿ لصتۿٕزضؾ ۿوہۿےنۿرپۿا دتاالۿیلۿایكۿ‬ ‫اْیۃْوْالكزنْوالؾنوْیرْوغیْھاْواللقظْللكزنْمنْسرْقْ اج ےۿاوػۿاہقفۿ ےۿركۿاۿّۿےنۿوخدۿظفلۿ دنۿےكۿ وۿ ینعۿئاتۿ ےۿںیہۿ‬ ‫منْالمسجدْمتاْعاْوبہْعندْہْقطعْ‪1‬فِاْلْعلیہْفْ انۿےسۿػوۿارۿداۿینۿیکۿاجۿ ےۿفدۿاہی‪،‬زنك‪،‬ی وۿریۿومریۿد ۿںیمۿفؽۿامۿجاۿ‬



‫شروح اْالمجؾیبْوفتحْالِدْیرْوْبحراْلرْئقْواْلدرْ ہیۿابعۿػۿتۿزنكۿیکۿ۔ےۿسجۿےنۿدجسمۿےسۿااسۿواامطۿ راۿجاۿسجۿاكۿ‬ ‫المختارْوغیْھاْوْالنظمْللدر‪":‬عندْہْایْبحیثْیرْاہْ امكل ۿوا ۿام ۿط ۿےك ۿجا ۿن ۿاھت ۿان ۿاك ۿاہ ۿھۿاك ۿجا ۿاج ۿاگی ۿاط ۿیک ۿرش ۿوۿ‬ ‫ٔ‬ ‫َصسی‪،‬حتف ۿادقل ۿری‪ ،‬رحا ۿارلۿاقئ ۿاوػ ۿدػ ۿر ات ۿػ ۿںیم ۿفؽ ۿام ۿجا ۿاافل ۿع ۿدػۿ‬ ‫‪" 2‬۔‬ ‫ر اتػ ۿےك ۿںیہ"وا ۿام ۿط ۿےك ۿام ۿكل ۿےك ۿجا ۿن ۿوہ ۿےن ۿاك ۿبلطمۿہیۿ‬ ‫ْ‬ ‫۔ےۿہكۿاینۿدوػۿوہۿاہجۿطۿےسۿاانۿواۿامۿطۿدھكۿػاہۿوہ‬



‫ْکزنْالداقاْئقْکتاْبْالسرْقۃْفصلْفْالحرزْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركۿایچ ۾ۼ‪۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالدرْالمختاْرْکتاْبْالسرْقۃْفصلْفْالحرزْعبطمۿَٔصزاۿیئۿدیلہ ‪۸۸۹/ ۶‬‬ ‫‪1‬‬



‫‪Page 214 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فظہرْانْمعینْعندْالْیشیدْعیلْماْبؼناْمنْمقاْدْبنیْ ذموكۿػۿہۿجاۿالۿوشۿاۿفدۿےسۿہیۿجاۿحثۿوہۿہ اۿہكۿ دنۿےكۿ ینعۿ یھۿانۿ‬ ‫یدیہ ْوال ْدال ْلۃ ْلشیئ ْمن ما ْان ْالا ْذا ْن ْدا ْخلْ ےسۿػجاۿدہۿ۔ںیہۿ وۿمہۿےنۿنیبۿجڈۿہیۿےكۿ ینعۿںیمۿایبۿطۿایكۿاوػۿ‬ ‫المسجدْفضالْعنْكوْنہْلصیقْالمنربْولْكْنْاذاْرسخْ اطۿدوۿونۿطۿوظفلۿطۿیکۿوكۿیئۿدالۿنثۿاداطۿےكۿداۿلخۿدجسمۿوہۿےنۿ‬ ‫رپۿ۔ںیہۿ ہۿاجۿہكیۿٕزضؾۿےسۿ لصتۿرماۿدۿیلۿاجۿ ےۿرگمۿٌتۿوكۿیئۿ‬ ‫فْالِلبْوْھمْفْكلماْیسمعْیتوْھمہْبمعناْہْكماْقیلْ‬ ‫ومہ ۿ ٓا دیم ۿےك ۿدام ۿف ۿںیم ۿم ۿاج ۿجا ۿ۔ے ۿفوۿوہ ۿ و ۿز ۿ یھ ۿداتھك ۿ۔ےۿ‬ ‫لسغباْنْواْحدْمعْواْحدْكمْیصیْقاْلْخبزاْن۔ ْ‬ ‫انۿوكۿو یۿویمہۿزۿ اتھجمۿ۔ےۿاوػۿوكۿیئۿجاۿتۿوصزاۿ۔ےۿفوۿ یۿزۿ‬ ‫نقحہ‪:۹‬اسؾبا ْن ْمما ْبا ْن ْو ْلل ْالحمد ْجہا ْلۃ ْمنْ‬ ‫ان ۿےك ۿ ای ۿل ۿںیم ۿاسی ۿہك ۿ لو ۿےك ۿےس ۿ ر ۿ اھ ۿاج ۿ ے ۿہك ۿاجكۿ‬ ‫تمسكْھناْبِوْلْالرْاْغب"عند"لقظْموْضوْعْللِرْبْ اجكۿانتكۿوہۿجاۿ۔ےۿفوۿوہۿ وۿاۿتۿداتیۿ۔ےۿدو‪۷‬ۿػوۿ ی‬ ‫لم‬ ‫فتاْرةْیستعملْفْا ْكاْنْوْتاْرْةْفْاالْعتِاْدْنحوْانْ خلَ ۿ‪:۹‬الحمدْللْربْالعاْلمنی شز ہتۿاراہۿػۿےسۿاطۿولوگطۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫یِاْلْعندیْكذاْوْتاْرْةْفْالزْلیفْوْالمزنْلۃْ ْوقولْ یکۿاہجۿنثۿواہوۿوہۿ یئۿ وۿانۿومۿ۔ہعۿرپۿ یھۿاامۿّۿػاۿبغۿےكۿوقۿ‬ ‫المؽسوْط"عندْعباْرْةْعنْالِرْبْ‪ْ ْ"2‬‬



‫وباْنْترْجمتہْباْلقاْرْسیۃْنزْدْوْباْلہندْیۃْ ْ‬



‫لۿےسۿا دتۿالۿلۿرك ۿ ےتۿںیہۿہك"ظفلۿ دنۿقؽۿتۿےك ۿ ےیۿو عۿ‬ ‫ایكۿہ اۿ۔ےۿفوۿیھبكۿاكمۿطۿےكۿ ےیۿوہۿجاۿ۔ےۿاوػۿیھبكۿااۿدۿےكۿ ےیۿ‬ ‫ ےسیۿوكۿیئۿےہكۿریمعۿجاۿنۿااسۿ۔ےۿاوۿػۿںیہكۿػ ہبۿاوػۿرمۿ ہبۿےكۿ‬ ‫ ےیۿوہۿجاۿ۔ےۿجاۿزبمعۿںیمۿاامۿّۿرسۿٌہیۿےكۿوقۿلۿےسۿا دتالۿلۿركۿ‬



‫ ےتۿںیہۿ دنۿقؽتۿایبۿطۿركۿےنۿےكۿ ےیۿ۔ے "‬ ‫ دنۿاكۿرتۿہمجۿافػیسۿںیم"حؼد"اوػۿدنہۿیۿ‬



‫ْالمقرداْتْفْغراْئبْالِرآنْالعنیْمعْالنوْنْتحتْاللقظ"عند"ونۿػۿدمحمۿاكۿػۿاخۿنۿاجتۿػۿتۿبتكۿركایچۿ ۺۺ‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالمؽسوْطْللسرْخیسْکتاْبْالکقاْلۃْباْبْالکقاْلۃْباْلنقسْدا رْالکتبْالعلیمیہْبیْوتْ۾‪۷۷۹/ ۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 215 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫پاسْوقدْافدْناْكْمنْموْاردْالِرْبْماْیغینْعنْ ںیم"جاۿن"۔ےۿویكۿہكۿمہۿےنۿقؽۿتۿےكۿامتۿّۿوماۿػۿدۿاكۿدركۿركۿ‬



‫اعادتہْوْجمیعْاالْیاْتْالیتْتلوْناْانماْترْجموْاْعنعْ دجا ۿ۔ے ۿسج ۿےك ۿ ےی ۿ ٓا جا ۿت ۿےك ۿامادہ ۿیک ۿرضوػت ۿاوػ ۿہی ۿ یھۿ‬ ‫فی اْباْللساْننیْبلقظۃ"نزدْپاْس"معْماْفی اْمنْ ئاتۿدجاۿ۔ےۿہكۿاطۿامتۿّۿ ٓا ںوتۿطۿںیمۿظفل" دن"اكۿرتۿہمجۿدوونطۿػجاۿ‬ ‫ونۿطۿںیمۿظفلۿحؼۿدۿوۿجاۿنۿےسۿایكۿہ اۿ۔ےۿہكۿاطۿومۿاػدۿںیمۿقؽۿ‬ ‫العرْضْالعرْیضْكماْبؼنا۔ ْ‬ ‫ح‬ ‫تۿےكۿ ینعۿںیم ؼیۿوتعسۿ۔ے‬ ‫‪ْ 1‬‬ ‫اس‬ ‫وكذلك ْف ْ" ‪" " ‬اِق رَت‬ ‫لن ِ‬ ‫ب لِ‬ ‫ّ‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫اسی ۿہك ۿ ٓا حث ۿا رت ۿحث ۿااسل ۿكۃ(س ا ۿٕت ۿقؽ ۿ ب ۿوہ ۿیئ)اوػ ۿ ٓا حثۿ‬ ‫ْ ‪2‬‬ ‫ذ‬ ‫یخ ع‬ ‫ھ‬ ‫ِح رساب ُ ُہ" وغی ْذلك ْمما ْال ْ یف ْ یل ْالصؽیان‪ ْ،‬ا رتۿتۿانللۿنۿ اسۿ ْ(ولۿوگۿطۿےكۿ ےیۿاطۿےكۿ اسۿتۿاكۿوقثۿ‬ ‫وقدْسئلناْھمْمراْرْاْعنْمسئلۃْفِ یۃْفلمْیجبْ قؽۿ بۿوہۿا)ومریۿہۿےسۿػاۿہؾۿ۔ے(ہكۿظفلۿقؽۿتۿا ےنۿداۿ نۿںیمۿ‬ ‫احدْممھنْایلْاالنْوْكیفْیجؼبوْاْوماْل مْبہْیداْنْ دصۿویۿطۿاك ۿافۿ ہلۿ ےٹیمۿوہۿ ےۿ۔ے)اوػۿہیۿجاۿتۿوچبۿطۿجكۿرپۿواۿ‬



‫واْذاْبزْغْالحقْكالْاللسان۔‬



‫ہوۿ۔ےۿمہۿےنۿاطۿےسۿجاػۿاہۿاجكۿہلئسۿ رۿ اھۿسجۿاكۿ وۿاۿتۿ ٓا وۿ‬



‫صورت اْزیدْصنعْمنرباْتبلغْقیمتہْدیناْراْعشرْةْدراْ جكۿوكۿیئۿنۿدعۿاكۿاوػۿوہۿےسیكۿ وۿاۿتۿدےتۿو یۿ وۿاۿتۿفوۿوخدۿ‬ ‫اطۿرپۿولۿاتٹۿجاۿتۿہیۿ۔ےۿہكۿٌتۿ قۿػاۿہؾۿوہۿجاۿ۔ےۿػجاۿںینۿوگۿیگنۿ‬ ‫ھمْاوْا كْثرْوھوْخقیفْبحیثْیذھبْبہْرجلْواحدْ‬ ‫وہۿاجۿیتۿںیہ‬ ‫الْینؤْابہْوالْیؤدةْشیئْمنْ ْ‬ ‫روػۿتۿہلئسۿہیۿ۔ےۿہكۿػجڈۿےنۿاجكۿدتانۿػۿسمۿویۿدنۿدػّۿجاۿ‬ ‫ػا ۿدئۿاك ۿاجكۿاكلہ ۿاكلھ ۿٕزضؾ ۿیانۿجا ۿےسجۿاجكۿ ٓا دیمۿجالۿفلكت ۿو ۿےبۿ‬ ‫ػًمتۿوۿ تقشۿاہجۿطۿراۿ۔ےۿااھٹۿےلۿاجۿ ےۿاداۿطۿٕزضؾۿ‬



‫‪1‬‬



‫الِرآنْالکرْیم‪۹‬ۺ ‪۶/‬‬



‫‪2‬‬



‫الِرآنْالکرْیم‪۶/ ۷۶‬‬ ‫‪Page 216 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫حملہْواذھاْبہْفاْذاْاْناْءْفْالمسجدْحنیْالمنربْكاْنْ ےكۿوقثۿػجڈۿاۿےسۿدجسمۿںیمۿےلۿركۿاچنہپۿ وتۿیلۿدجسمۿےنۿاےسۿ‬ ‫المتوْیلْیستعیْہْمنْماْببْلكہْثمْاذاْفرْغْیرْدْہْالیہْ ام ۿكل ۿےس ۿما ۿػجۃ ۿام ۿج ۿایل ۿہك ۿامن ۿػ ۿےس ۿاف ۿػ ۿف ۿوہ ۿرك ۿوا ۿسپ ۿركۿ‬ ‫وْذاْتْیوْمْقضیتْالصلوْةْاونتشرْواْفْاال ْرْضْ دںیۿےگۿدعبۿامنۿػۿولۿ ۿفوۿادرھۿادرھۿ رشتنۿوہۿح(ےۿاوػۿٕزضؾۿوںیہۿ‬ ‫یڑ ۿا ۿػہۿہ ا ۿاوػ ۿام ۿكل ۿوا ۿےنمۿدجسمۿےك ۿدػواػہ ۿرپ ۿجا ۿدح ۿود ۿدجسم ۿےكۿ‬ ‫والمنربْبعدْفْمْكاْنہْوْمالكہْقاْمْبحذاْئہْعیلْبابْاْٰ‬ ‫ادنػ ۿڑھكا ۿػہ ۿركا ۿےس ۿداتھك ۿاوػ ۿرگن ۿا ۿین ۿرك ۿجا ۿػاہ ۿان ۿا ان ۿںیم ۿاجكۿ‬ ‫خرْمسرتْقاْوْحاْنتْالتقاْتۃْمنْزیدْفاْخذْالمنربْوْ‬ ‫ود یب ۿوچ ۿػ ۿی ۿیک ۿتی ۿےس ۿدجسم ۿےك ۿادنػ ۿدورس ۿع ۿدوػوا ۿػعۿ‬ ‫اشرْدْفحلْیِطعْھذاْالواْھاْیبْالساْرْقْشرْعاْامْالْ‬ ‫ےسۿداۿلخۿوہاۿاوػۿامۿكلۿےكۿاجكۿدػاػوۿ ریھۿےنۿاكۿااظتنۿػۿركۿجاۿ‬ ‫م‬ ‫فانْقاْلوْاْالْفِدْخاْلقوْاْنصوْصْاالْئمۃْاذْقالواْ نْ ػاہۿ ےسیۿ یۿتلہۿجاۿیئۿٕزضؾفۿےلۿركۿلكنۿاھبۿاگۿوسۿاۿلۿہیۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫سرقْمنْالمسجدْمتاْعاْوربہْعندْہْبحیثْیراہْقطعْ وہۿواہۿیبۿوچۿػۿیۿیک ۿتلعۿںیمۿامۿوخۿدۿوہۿاگۿجاۿ۔ںیہۿاوػۿانۿاك ۿاہۿھۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ْوانْقاْلوْاْنعمْفِدْكاْنْشرطْالِطعْانْیكونْربہْ اكۿجاۿاجۿ ےۿاگۿجاۿ۔ںیہۿ؟ فوۿداۿلخۿدجسمۿاداۿطۿےكۿاحیمۿاارۿہیۿ واۿتۿ‬ ‫عندہْلیكونْمحرْزاْبالحاْفظْاذاْالمسجدْلؼسْبمحرْ دںی ۿہك ۿ۔ںیہ ۿفو ۿاہمئ ۿہقف ۿیک ۿ ص ۿفر ح ۿےك ۿيال ۿف ۿوہ ۿاگ ۿہك ۿاطۿ‬



‫زْفِدْاْعرتْفوْاْانْالِاْئمْعیلْبابْالمسجدْاوْفْ اكۿاػواد"سجۿےنۿدجسمۿےكۿادنػۿےكۿواۿامۿطۿوكۿ رۿجاۿہك ۿامۿكلۿ‬ ‫انۿواۿامۿطۿےكۿجاۿنۿا یسۿہگجۿوہۿاہجۿطۿےسۿواۿامۿطۿ رظ ٓا اۿػاہۿوہۿ‬ ‫حدودہْاوْفناْئہْحذاء ْ‬



‫فو ۿان ۿاك ۿاہ ۿھ ۿاك ۿجا ۿاجاگی"اارۿہی ۿ وا ۿت ۿدںی ۿہك ۿاہ ۿھ ۿاك ۿجا ۿاجۿاگی ۿفوۿ‬



‫اكےنٹۿیکۿرشعۿہیۿج یۿہكۿامۿكلۿواۿامۿطۿےكۿا ےنۿجاۿنۿوہۿہكۿااكۿ‬ ‫احظفۿقؽا ۿػ ۿدجا ۿاجۿ ےۿویكہك ۿدجسم ۿ ود ۿوفحمع ۿہگجۿ۔ںیہۿفوۿاطۿ‬ ‫ولوگطۿےنۿہیۿا رتۿافۿركۿایلۿہكۿدجسمۿےكۿدػواػع‬



‫‪1‬‬ ‫ْبحرا لراْئقْکتابْالسرْقہْفصلْفْالحرْزْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچ ۺ ‪/‬۾ۺ‪،‬الدْرْالمختاْرْکتابْالسرْقہْفصلْفْالحرزْعبطمۿَٔصزاۿیئۿدیلہ ‪۸۸۹ /۶‬‬



‫‪Page 217 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المنربْقاْئمْعندْالمنربْفؽثتْانْاالذان ْعندْالمنربْ ےكۿجاۿنۿانۿےكۿانفۿءۿںیمۿٕزضؾۿےكۿواۿےنمۿڑھكاۿوہۿےنۿواۿالۿٕزضؾۿ‬



‫وْذلكْماْاردناْہْوللْالحمدْحمدْاْكثیْاْطؼباْمباْرْكاْ ےكۿجاۿنۿ یۿ۔ےۿہیۿفوۿےراۿػاۿدوعۿیۿاھت سجۿاكۿا رتاۿفۿل اۿفلۿےنۿ‬ ‫ایكۿاهللۿاعتیٰلۿ ےكۿ ےیۿےبۿامشۿػۿجاۿكۿاوػۿابمۿػۿكۿ رعۿںیفۿسجۿ‬ ‫فیہْكماْیحبہْوْیرْضاْہ۔‬



‫عۿوہۿػاۿیضۿوہۿاۿاوػۿےسجۿ دنسۿركع‬ ‫نقحہْۺ‪:‬لئنْنزنلناْایلْمثلْمدارْك مْفالْشكْانْ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫َ ۿۺ‪:‬اارۿمہۿاطۿولۿوگۿطۿےكۿایعمۿػۿمہفۿرپۿارتۿركۿ یھۿجاۿتۿركۿںیۿ‬ ‫تعایلْ‪ْ :‬‬ ‫عندْظرْفْزماْنْوْ ْمكاْنْقاْلْ ٰ‬ ‫فوۿاانتۿفوۿيتۿرپۿػاۿہؾۿ۔ےۿہكۿ دنۿرظۿفۿػامۿطۿاوػۿاكمطۿدوۿونۿطۿ‬ ‫"‪1‬ایْثیاْبكمْوقتْكْلْ‬ ‫‪‬‬ ‫ْ"‬ ‫ہ‬ ‫ یۿےك ۿ ےی ۿ۔ے ۿاسی ۿہك ۿاػواد ۿجاػ ۿی ۿ۔ے‪ ":‬ؾ ۿدجسمۿےك ۿجا ۿنۿ‬ ‫صلوْةْوالوقتْیضاْفْایلْاالْمكنۃْواالْجساْمْایضاْاذاْ ا ینۿػ تنۿاایتخۿػۿركۿو"ینعیۿہؾۿامنۿػۿےكۿوقثۿڑپكعۿا ونۿاوػۿوخدۿ‬



‫تعایلْ‪ْ :‬‬ ‫كاْنْلہْاختصاْب اْقاْلْ ٰ‬



‫وقث ۿ یھ ۿاكم ۿط ۿاوػ ۿااسجّ ۿدو ۿون ۿط ۿ یۿیک ۿفر ۿفۿ اض ۿفۿوہ ۿجاۿ‬



‫‪ْ 2" ‬انما ْحننی ْاسمْ ۔ےۿٌت ۿہك ۿوقث ۿےك ۿواھۿاط ۿوك ۿوكیئۿ وصۿ تیۿوہۿاػواد ۿالمیۿ‬ ‫‪‬‬ ‫ْ"‬ ‫ٌ‬ ‫مْكانْوْكذاْیوْمْبدرْیومْاحدْیوْمْالدارْلیلۃْعِبۃْ ۔ے‪":‬اوػۿ زصظۿاكۿدطۿجاۿدۿركۿوۿٌتۿ مۿا ینۿكضؾۿتۿرپۿارتاۿح(ےۿ ےھ"‬



‫ٌ‬ ‫زصظ ۿاجكۿہگجۿاك ۿجا ۿّۿ۔ےۿو یۿاحۿلۿویۿّۿدبػ‪،‬ویۿّۿادح‪،‬ویۿّۿ‬ ‫لیلۃْالمعراْجْلیلۃْالغارْفْالصحیحنی‪"ْ :‬منْل اْیومْ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫عق‬ ‫داػ‪ ،‬زلۃ ۿا ز ‪ ،‬زلۃ ۿارعملا ۿو ۿاوػ ۿ زلۃ ۿااغلػ ۿاك ۿ۔ے ۿنیحیح ۿیکۿ‬ ‫السبعْ‪"3‬سبعْبسكونْالباْءْمْكاْنْالمحشرْ‬ ‫دححث ۿ۔ے‪":‬ومنْل اْیوْمْالسبع"س عۿاك ۿظفلۿجا ۿےك ۿوكس ۿطۿ‬ ‫ْ‬ ‫ےكۿواتۿ یھۿرمویۿ۔ےۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرْانْالکریمْۼ ‪۸۶/‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرْانْالکریمْ۾ ‪/‬ۺ‪۷‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ْصحیحْالبخاْریْکتابْاالْنؽیاْءْباْبْمنہْدق یمۿبتكۿاخۿنۿركۿایچ ‪۹/ ۶‬۾‪۹‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 218 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اوْبضمت اْالحیوْنْالمقرتْسْوْعلیہْاالْكْثرْوْالْشكْ فوۿظفلۿس عۿےسۿرمادۿاكمۿطۿ رشحۿوہۿاگۿاوػۿجاۿءۿےكۿہمۿےكۿواۿھۿفوۿ‬ ‫ریشۿرماد ۿوہۿاگۿاكاكضؾ ۿءاملۿءۿےك ۿحؼدجكۿو یۿػا ۿ حۿ۔ےۿسپۿاطۿ‬ ‫انْلہذاْالوْقتْاختصاصاْبالمنربْوقتہْوحؼنہ۔ ْ‬



‫نقحہْۻ‪:‬احتجوْاْبِوْلْبعض مْعیلْالمنربْفمنْھؤالءْ اقمامت ۿںیمۿویۿّ ۿیک ۿ تبس ۿاقمّۿیک ۿفرۿفۿ۔ےۿفوۿااسۿویك ۿطۿ‬ ‫ل‬ ‫حیحۿنۿوہۿاگۿہك ۿادا ۿط ۿ دنۿا مزضؾ ۿےك ۿ ینعۿادا ۿط ۿوقث ۿٕزضؾ ۿوہۿ‬ ‫منْیقسرْہْبعندْوْقدْعلمتْانْلؼسْفْعندْماْیِرأْ‬ ‫ٕ‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ویكہكۿانۿاداۿطۿوكۿ ؾۿےسۿاجكۿ تبسۿاخۿ ۿ۔ے‬ ‫اعؼمھنْواج ل مْیِوْل"عیل"ھ ناْبمعینْالباْءْیرْیدْ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫َ ۿۻ‪:‬ادا ۿلویۿطۿےنۿ ضع ۿاہقفۿءۿےك ۿوقۿلۿاذاْنْ یلْالمنرب‬ ‫انْالباْءْالالْلصاق ْ ْفكاْنْاالذانْ ْمالْصقْالمنربْمعْ‬ ‫ےس ۿا دتال ۿل ۿایك ۿفو اط ںیم ۿےس ۿ ضع ۿےن ۿیلع ۿیک ۿن ریس ۿ دنۿ‬ ‫انْاالْلصاْقْالذیْفْالباْءْلؼسْقطعاْبمعینْاالْتصاْلْ‬ ‫ےس ۿیک ۿاوػ ۿمہ ۿاورپ ۿدرك ۿرك ۿ ٓا ے ۿںیہ ۿہك ۿوخد ۿظفل ۿ دن ۿںیم ۿوك ۿیئۿ‬ ‫لحِی‬ ‫ا یقْتِوْلْمررتْبزیدْاذاْ ْاْمررتْبحیثْتراْہْوْ ا یسۿجاۿتۿ۔ںیہۿسجۿےسۿاطۿےك ۿدلۿوكۿ نیۿ ےلۿاوػۿاطۿںیم‬



‫انْكاْنْبؼنكماْ ْا كْثرْمماْبنیْالمنربْوْالباْبْقاْل ٰ‬ ‫ْتعایلْ يت ۿےسۿحؼعۿاجۿلہۿےنۿاہك ۿہك ۿیلعۿ ینع ۿںیمۿجا ۿءۿےك ۿ۔ےۿ‬ ‫ل‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ":‬‬ ‫بلطمۿہیۿہكۿجاءۿاقاصۿقۿےكۿےلۿ ٓا جاۿ۔ےۿفوۿظفلۿاداۿطۿیلعۿا مزضؾۿاكۿ‬ ‫‪1" ‬ھ ناْلقظۃْعیلْنقس اْوانتْالْ بلطم ۿوہ ۿاگ ۿوہ ۿادا ۿط ۿ و ۿٕزضؾ ۿےك ۿ لصت ۿوہ ۿان ۿجا ۿتۿےس ۿ عطۿ‬ ‫ رظۿہكۿاہیۿطۿیلعۿاكۿجاۿءۿےكۿ ینعۿںیمۿوہۿاۿوخدۿ لحۿ رظۿ۔ےۿفطلۿ‬ ‫یبلغْاالْسباْبْاسبابْ ْ‬ ‫ہیۿ۔ےۿہكۿوخدۿاقاصۿقۿےكۿ ینعۿاناصۿلۿیقیقۿ۔ںیہۿرعۿیبۿےكۿانۿ‬



‫وقلۿمررتْ ْبزید(ںیمۿػجڈۿےكۿواۿھۿيال)اكۿہیۿبلطمۿ۔ںیہۿ‬ ‫ہكۿںیمۿػجڈۿےسۿكپۿركۿيالۿہكلبۿ مۿػجڈۿےكۿ ےھچیۿ ےھچیۿٕزضؾۿاوػۿ‬ ‫دواػہ ۿدجسم ۿیک ۿدوػ ۿی ۿےس ۿػا ۿدئ ۿاف ۿ ہل ۿرپ ۿ یھ ۿ ول ۿان ۿفر ۿو ۿہكۿ‬ ‫ےراہۿػیۿ رظۿػجڈۿرپۿػ۔ےۿفوۿ مۿہہكۿ وكشغۿوہۿہكۿںیمۿػجڈۿےكۿواۿھۿ‬ ‫يالۿاهللۿ ابػكۿوۿاعتیٰلۿ‬



‫‪1‬‬



‫الِرْانْالکریمْ‪/ ۶۷‬ۺ‪۶۵‬‬ ‫‪Page 219 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫السموْاتْحیتْتلتصقْباْیاْت اْانماْالمعینْتمرْبحیثْ اػواۿدۿفؽۿامۿجاۿ۔ے‪ٓ ":‬ا امۿطۿوۿػ نیۿںیمۿینتكۿ ٓا ںیتۿںیہۿنجۿشزػۿ‬ ‫ترْاْھاْوامثل مْطرْیِۃْیِوْلْانْبعضْالقِ اْءْایتْ ےتۿںیہۿاوػۿوہۿاطۿ ٓا ںوتۿطۿےسۿارعاۿ ۿركۿ ےتۿںیہ "انۿ ٓا حثۿ‬ ‫بعیل ْتا ْكید ْا ْللِر ْب ْیر ْید ْان ْالمراد ْالمبا ْلغۃ ْفْ ںیمۿوخدۿظفلۿیلعۿ یۿ۔ےۿفوۿایك مۿیلعۿوكۿاقاصۿقۿےكۿ ینعۿںیمۿےلۿ‬ ‫الِربْحیتْكاْنہْعلیہْفوْقہْوكْلْھذاْمنْھوْساْت م۔‬



‫فاوال‪:‬قد ْاجمع ْالعِال ْء ْان ْاللقظ ْمیت ْاحتملْ‬ ‫رْ‬



‫رك ۿ ٓا ام ۿین ۿ ٓا ںوت ۿطۿےسۿ لصت ۿوہ ۿےنۿےك ۿ ےی ۿ ٓا ام ۿون ۿط ۿجك ۿدنلبۿ‬ ‫وہ ۿےن ۿیک ۿػاۿقث ۿػےتھك ۿوہۿسپ ۿان ۿ ٓا حث ۿںیم ۿال ۿاح ۿہل ۿرمت ۿو ۿطۿ‬ ‫اہیلعۿےكۿو یۿ ینعۿرمادۿ ےنیۿوہۿےگنۿہكۿ مۿاطۿ ٓا ںوتۿطۿوكۿدےتھۿوہۿ‬



‫الحِیِۃْالْمجاْزْعن اْایلْالمجاْزْوْمعلوْمْانْعیلْ‬ ‫ ےۿشزػ ےتۿوہۿانۿاحۿل ۿںیم ۿہك ۿ م ۿںیمۿاو ۿػاط ۿ ٓا ںوتطۿںیمۿ‬ ‫ك‬ ‫بمع‬ ‫بمع‬ ‫ینْعندْاوْ ینْالباْءْاوْللمباْلغۃْ ْلْذلكْمجاْزْ ٓا امطۿیکۿوۿػ نیۿیکۿدوػیۿج یۿاوػۿاطۿںیمۿيتۿےسۿػجاۿدہۿمیلسۿ‬ ‫ل‬ ‫ویھْحِیِۃْفْاللزوْمْفیفْاصولْاالْماْمْشمسْاالئمۃْ اعبطلۿےنۿہیۿ رشۿ حۿیکۿہكۿ ضعۿاہقفۿیکۿابعػتۿںیمۿیلعۿا مزضؾۿاكۿ‬



‫ثمْكشفْاالْماْمْالبخارْی‪":‬اماْعیلْفللزاْمْباْعؾبارْ ظفل ۿقؽ ۿت ۿیک ۿجا ۿدیك ۿےك ۿ ےی ۿ۔ے ۿبلطم ۿہی ۿہك ۿرماد ۿابم ۿ ہغ ۿیفۿ‬ ‫ارقلتۿ۔ےۿینعیۿٕزضؾۿےكۿاانتۿقؽۿ بۿہكۿوگۿجاۿٕزضؾۿرپۿ یۿوہۿنكیلۿہیۿ‬ ‫اصلْالوْضعْ‪،1‬اھ"‬ ‫ْ‬



‫ یھۿاطۿیکۿوہۿنۿ یۿ۔ے‬ ‫اولا‪:‬امتۿّۿالہۿػجاۿطۿاكۿانۿارمۿرپۿا افۿقۿ۔ےۿہكۿظفلۿےكۿ ینعۿیقیقۿ‬ ‫ٌت ۿجك ۿ ن ۿںیكس ۿ ینع ۿاجم ۿػی ۿرماد ۿ ےنی ۿیک وك ۿیئ ۿ لیب ۿ۔ںیہۿ‬ ‫اوػۿہیۿواہوۿ۔ےۿہكۿیلعۿوك ۿ دنۿجاۿءۿجاۿابم ہغۿےك ۿ ےیۿانیلۿانۿےكۿ‬ ‫ ینعۿاجمۿػیۿوہۿطۿےگۿہكۿانۿےكۿ ینعۿیقیقۿفوۿالۿػّۿركۿےنۿےكۿ‬ ‫ںیہۿاسیۿہكۿ ٓا وۿلۿاامۿّۿسمشۿاالۿہمتۿاوػۿفشكۿاامۿّۿاخبػۿیۿںیم‪:‬‬ ‫"یلعۿا‬



‫ۿو عۿےكۿارابتػۿےسۿاالاۿّۿےكۿ ےیۿ۔ے "‬



‫ْکشفْاالْسراْرْعنْاصوْلْالبزادویْبحثْحرو فْالبحرْكلمۃْعیلْدارْالکتابْااللعریبْبیوتْ‪۸/ ۷‬ۼ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 220 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وفْتحریرْاالْماْمْابنْال ماْمْوْتِرْیرْاالْمامْابنْ رحمیۿاامۿّۿا نۿےراۿّۿاوػ ۿیرقۿ بۿاامۿّۿا نۿاریمۿا احۿو ۿںیمۿ‬



‫امیْالحاْج‪":‬وھوْاْیْاللزوْمْھوْبمعینْالحِییقْ‪،1‬اھْ ۔ے‪":‬الوۿّۿ یۿیلعۿےكۿ ینعۿیقیقۿںیہ" اوػ ػیضۿرشۿوۿاكہیۿ‬ ‫وف ْالْرْیضْالْكاْفیۃْمنہْسرْعیلْاسمْاللْتعایل ْ ْایْ ںیمۿ۔ےۿایسۿاحۿوػہۿےسۿ۔ےۿاهللۿےكۿجاۿّۿرپۿ ریۿركۿینعیۿانۿوكۿالۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ػّۿڑكو "‬ ‫ملتزماْ‪"2‬‬ ‫ل‬ ‫قؽ ٓا ط ۿ میظ ۿںیم ۿہی ۿظفل ۿایس ۿ ینع ۿںیم ۿواػد ۿوہا ۿاػواد ۿا می ۿ۔ے‪:‬‬ ‫‪ْ "‬‬ ‫‪‬‬ ‫قالْربناْعزوجل"‪‬‬ ‫"اط ۿدو ۿوعػفو ۿط ۿںیم ۿےس ۿاجك ۿرش ۿّ ۿرك ۿیت ۿوہ ۿیئ ۿ ٓا یئ"ینعی ۿوہۿ‬ ‫‪ْ3‬ایْمالْزمۃْللحیاْء۔ ْ‬ ‫رشّۿوكۿالۿػّۿےئكۿوہ ےۿج ی‬ ‫والْشكْانْھذاْاالذان ْاینماْكاْنْالْزمْمالْزمْللمنربْ اوػۿاداۿطۿبیطخۿانۿاامۿّۿوكۿالۿػّۿ۔ےۿسجۿےنۿٕزضؾۿاكۿاالاۿّۿایكۿ‬ ‫فاْینْتوْفكوْن۔‬ ‫۔ے ۿفو ۿہی ۿول ۿ ۿیلع ۿوك ۿان ۿےك ۿیقیق ۿ ینع(الو ۿّ)ےس ۿ ریھ ۿوكۿ‬ ‫رْ‬ ‫ثاْنیا‪:‬الؼست"عیل"للمصاْحبۃ‪،‬قاْلْاالْماْمْالجلیلْ دكۿرھۿٹلۿ‬ ‫الجال ْل ْالسیو ْیط ْف ْاال ْتِا ْن ْ ْعیل ْحر ْف ْجر ْل اْ ػ۔ےۿںیہ‬



‫معان(ایلْانْقال)ثاْنی اْللمصاْحبۃْكْمعْنحو"و ٰا ْیتْ جاحزا‪:‬یلع ۿ اصۿٌشت ۿےك ۿ ےی ۿ۔ے ۿاام ۿّ ۿيال ۿل ۿادل ۿن ۿوییط ۿاضاقۿ‬ ‫المال ْعیل ْحبہ ْای ْمع ْحبہ‪،‬وان ْربك ْلذو ْمغقر ْةْ طۿںیمۿفؽامۿ ےتۿںیہ"یلع"رحفۿرجۿ۔ےۿانۿےكۿ دنۿاعمۿینۿںیہۿ‬ ‫دورساۿ ینعۿ اصۿٌشتۿ۔ےۿ ےسیۿظفلۿعمۿقؽاۿطۿ میظۿںیمۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫الناسْعیلْظلم مْ‪ْ "4‬‬ ‫امۿلۿوكۿ تبحۿےكۿجاۿو وۿدۿقؽاۿحثۿداػوطۿوكۿدجا(دورسۿیۿٕزال)‬ ‫ذ‬ ‫مھاۿػاۿػتۿو مۿےكۿجاۿو وۿدۿولۿوگۿطۿیکۿ رفغۿتۿركۿلویۿاۿالۿ۔ے(اہیۿ‬ ‫طۿیلعۿو مۿاكۿبلطمۿعمۿو مۿ۔ے)"‬



‫ْالتِریرْوالتجیْمسئلۃْعیلْاالْستعالْءْحساْدا رْالقکرْبیْوت‪/۷‬ۻۼ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْالریضْفْشرْحْالكاْفیۃْحروْفْالجرْحرْف"عیل"داراْلکنتْالعلمیہْبیوتْ‪۸۹۷/۷‬‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْالِْرآنْالکریم۽‪ /۷‬ۺ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪4‬‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْاالربعونْدا رْالکتابْالعریبْبیْوت‪ /۶‬۽۾‪۹‬‬ ‫‪Page 221 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وفْالحدیث"زكاْةْالقطرْعیلْكْلْحرْوْعبدْ‪"1‬قاْلْفْ اوػ ۿدححث ۿرش ۿفی ۿںیم ۿ۔ے ۿػوك ۿہ ۿ رط ۿہؾ ۿ ٓا ػاد ۿاوػ ۿكال ۿّ ۿرپۿ‬ ‫النہاْیۃ"قیلْعیلْبمعینْمعْالنْالعبدْالْتجبْعلیہْ ۔ے"یاہۿہیۿںیمۿفؽۿامۿجاۿیلعۿاہیۿطۿ یھۿعمۿےك ۿ ینعۿںیمۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫القطرة ْو ْانما ْتجب ْعیل ْسید ْہ ْ‪،2‬اھ"وف ْالِاموس‪ ْ:‬دصۿہقۿ رطۿكالّۿرپۿواٌتۿ۔ںیہۿوہۿفوۿامۿكلۿرپۿ۔ے(فوۿبلطمۿہیۿ‬ ‫وہ ۿہك ۿكال ۿّ ۿاك ۿدص ۿہق ۿ یھ ۿا ےن ۿواھ ۿدع)اق ۿوم ۿن ۿےس ۿ یھۿ‬ ‫"والمصاحبۃْكْمع""وایتْالمالْعیلْحبہ‪"3‬وفْالقتوحاتْ‬ ‫ایسۿیکۿجاۿدیئۿوہۿیتۿ۔ے‪":‬عمۿیکۿفرۿوۿیلعۿ یھۿ اصۿٌزۃۿےكۿ ےیۿ‬ ‫تعایل ْ"تمیشْعیلْاستحیاء ْ"عیلْ‬ ‫االْل یۃْتحتْقوْلہْ ٰ‬ ‫ٓا جاۿ۔ےۿ ےسیۿایتۿااملۿلۿیلعۿہبح"اوػۿح وۿاحۿتۿاا ہیۿںیمۿ ٓا حثۿابمۿػۿ‬ ‫ْبمعینْمعْایْمعْاستحیاْءْ‪"4‬والْشكْانْھذاْاالذانْ ذ‬ ‫م‬ ‫يس‬ ‫ہ‬ ‫ف‬ ‫ِ‬ ‫ہك ۿ ی ۿیلع ۿا زاء ۿیک ۿفو۔حی ۿںیم ۿ ؽامجا‪:‬یلع ۿعم ۿےك ۿ ینع ۿںیمۿ‬ ‫ل‬ ‫مصاْحبْالمنربْالْیتِدْمہْوالْیتأخرْعنہْفاْنْكاْنتْ ۔ےۿینعیۿرشام ےتۿوہۿ ےۿاوػۿاداۿطۿہبطۿجالۿہبشۿولجۿنۿیلعۿا مزضؾۿ‬ ‫حِیِۃْفْالمصاْحبۃْفذاْكْواالْبطلْمجاْزْكمْباْحتماْ ےكۿ اصۿٌتۿ۔ےۿنۿانۿےسۿلبقۿنۿدعبۿسپۿ اصۿٌزۃۿاارۿیلعۿےكۿ‬ ‫لْمجاْزْ ٰاخرْاذْانتمْالمستدلوْن۔ ْ‬ ‫ ینعۿیقیقۿوہۿطۿ ٓا تۿےكۿرمادۿ ےیۿوہۿ ےۿاعمۿینۿاجمۿػیۿوہۿ ےۿ‬ ‫ْ‬



‫اوػۿاجمۿػۿ۔تقیقۿےكۿ اصۿدّۿ۔ںیہۿوہۿاتكۿاوػۿہیۿ ینعۿاجمۿػیۿاوػۿ‬ ‫ٓا تۿےكۿاعمۿینۿ یھۿاجمۿػیۿفوۿاجكۿاوػۿ ینعۿاجمۿػیۿاكۿا امتۿلۿ دیۿاۿوہۿ‬ ‫ا ۿاوػ ۿا امتۿلۿا دتالۿلۿےك ۿ ےیۿانتك ۿ رضۿ۔ےۿہیۿيت ۿوك ۿ ولعۿّۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ثال ْثرا‪:‬قالْربناْعزوجل‪":‬‬



‫ْ ْ‬



‫۔ے‬ ‫جانزا‪:‬اهللۿاعتیٰلۿ اكۿاػوادۿ۔ے‪:‬اوػۿ‬



‫‪1‬‬ ‫تعایلْعنہْالمکتبْ‬ ‫ْمجمعْالزواْئدْباْبْصدْقۃْالقطرْدارْالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۵/ ۸‬۽‪،‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْایبْھْر یْرةْریضْاللہْ ٰ‬



‫اسالیمْبیوت‪/ ۷‬ۼۼ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫ْالنہاْیۃْفْغریبْالحدیثْواالْثرْباْبْالعنیْمعْالالْمْالمکؾبہْاسالمیہ‪/ ۸‬ۻ۾‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِاْموْسْالمحیطْفصلْالعنیْباْبْالواْؤْوالیاْءْمصطیفْالباْیبْرصم ‪/ ۹‬۽ۻ‪۸‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْالقتوْحاْتْاالْلیہۃْالشہیْباْلجملْتحتْاالْیۃْ۽‪/ ۷‬ۺ‪ْ۷‬مصطیفْالباْیبْرصمۿ‪۸۹۹/ ۸‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 222 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1"‬قالْفْاالتِانْ اذنوۿطۿےنۿكلۿامیلسۿطۿرپۿاطیشۿونۿطۿےكۿیڑ ےۿوہۿ ےۿیکۿا ابۿفۿ‬ ‫والقتوحاتْاالْل یۃ(ایْفْزمنْملكہ‪،)2‬وْفْمداركْ یکۿاضاقۿطۿاوػۿح واحتۿاا ہیۿںیمۿ۔ےۿینعیۿاطۿیکۿيكوۿٕتۿےكۿػامۿ‬ ‫خ‬ ‫االمامْالنسیف‪":‬ایْعیلْع دْملكہْوفْزمانہْ‪"3‬اھ۔ْ نۿںیمۿاداػۿكۿاامۿّۿ بلیۿںیمۿ۔ےۿینعیۿاطۿیکۿيكوۿٕتۿاوػۿاطۿ‬ ‫ےك ػامۿنۿںیمۿاوػۿانۿںیمۿوك ۿیئۿہبشۿ۔ںیہۿہكۿاداۿطۿہبطۿٕزضؾۿ‬ ‫وال ْشك ْان ْھذاالذان ْعیل ْع دالمنرب ْوف ْزمانہ‪ْ،‬‬ ‫ق‬ ‫ےكۿو ثۿاوػۿػامۿنۿںیمۿ۔ےۿفوۿہیۿ دنۿػامۿہینۿےكۿمہۿ ینعۿوہۿہ ا‬ ‫فرجعتْایلْمعینْعندْالزمانیۃ۔‬ ‫ػاخعا‪ :‬ا ۿہیۿ۔ےۿہكۿاہقفۿءۿےنۿانۿجاۿتۿںیمۿاٌزالۿفۿایكۿ۔ےۿ‬ ‫رابعا‪:‬اصلْا ْلكالْمْان مْاختلقوْاْفْاالذانْْالمعؾربْ‬ ‫رْ‬ ‫ہكۿہعمجۿےكۿ ےیۿیعۿےكۿو وۿتۿںیمۿزكۿاداۿطۿاكۿارابتۿػۿ۔ے‪،‬اداۿ‬ ‫لس‬ ‫الْیجاْبْا یعْوْترْكْالعملْھلْھوْاالذانْاالْولْكماْ طۿاولۿاك(ہیفنۿےكۿحؼدجكۿو یۿحیحۿ۔ےۿاوػۿنسحۿ نۿػجاۿدۿےنۿ‬ ‫ھوْاالْصحْوْبہْقاْلْالحسنْبنْزیاْدْعنْسیدْناْاالْماْ اامّ امظعۿےسۿانۿیکۿػواۿحثۿیک)جاۿاداطۿہبطۿاكۿویكہكۿ ٓا حثۿ‬ ‫امْاالْعظمْریضْ‬ ‫اللْتعایل ْعنہْامْاذاْنْالخطبۃْالنہْ یعۿےكۿحؼوۿلۿےكۿوقثۿاداۿطۿاولۿج یۿ یۿ۔ںیہ(و یۿاامۿّۿاحطۿ‬ ‫ٰ‬



‫لمْ ْی ْكنْعندْنزوْلْالْكْرْیمۃْوغیْہْوْبہْقاْلْاالْمامْالطحاْ‬ ‫اللْتعایلْْوْنِلْالشمینْفْشرْحْالنقاْیۃْكالْمہْ‬ ‫ویْرحمہْ‬ ‫ٰ‬



‫ھكذاْقاْلْالطحاْوی‪:‬انماْیجبْالسیعْوْترْكْالؽیعْاذاْاْذنْ‬ ‫االذان ْالذیْیكونْواْالْمامْعیلْالمنربْالنہْالذیْكاْنْعیلْ‬



‫ْتعایل ْعلیہْوسلمْوْایبْبْكْرْوْعمرْ‬ ‫عہدْرسوْلْاللْصیلْالل ٰ‬



‫ویۿاكۿوقۿلۿ۔ےۿسجۿوك ۿرشۿوۿاقنۿہیۿںیمۿ ینمۿےنۿلقۿایك)اامۿّۿ‬ ‫احطۿویۿےنۿفؽامۿجاۿہكۿہعمجۿےكۿوقثۿو وۿتۿیعۿاوػۿرتۿكۿعیبۿاكۿ‬ ‫مك ۿان ۿادا ۿط ۿےك ۿوقث ۿ۔ے ۿ و ۿاام ۿّۿےك ۿٕزضؾ ۿرپ ۿےنھٹیۿےك ۿوقثۿ‬ ‫ذ‬ ‫دیۿاجۿیتۿ۔ےۿویك ۿہك ۿ للیۿادا ۿط ۿدہعۿػوا ۿنث ۿاوػ ۿاباۿركب ۿو ۿ رمۿ‬ ‫ًم‬ ‫ػوضاطۿاهللۿاعتیٰلۿمہیلعۿا شعظۿےكۿػامۿنۿںیمۿنۿج ی‬



‫ْتعایلْعن ماْ‪4‬اھْ ْ‬ ‫ریضْالل ٰ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکرْیمْ‪۶۵۷/ ۷‬‬



‫ْ‬



‫ْالقتوْحاْتْاالْلہیۃْالشہیْباْلجملْتحتْاالْیۃْ‪ْ۶۵۷/ ۷‬مصطیفْالباْینْرصم ‪/ ۶‬۽ۺ‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْمدا رْكْالتزنیل(تقسیْالنسیف)تحتْاالْیۃْ‪ْ۶۵۷/ ۷‬دارْالکتاْبْالعرْیبْبیْوتْ‪/ ۶‬ۺۻ‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْمرقاْةْالمقاْتیحْبحوْالہْالطحاْویْباْبْالخطبہْوالصلوْةْتحتْالحدیثْ‪ْ۶۹۵۹‬المکؾبۃْالحبؼبہْوكہٹئۿ‪/ ۸‬۽۾‪۹‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 223 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وفْمر ْقا ْة ْعیلْالِاْری‪":‬قاْل ْالطحا ْویْانماْیجبْ ٓال ۿیلع ۿاق ۿػ ۿی ۿػًمۃ ۿاهلل ۿہیلع ۿیک ۿرماق ۿت ۿںیم ۿ یھ ۿػوا ۿحث ۿاطۿ‬ ‫السیعْوترْكْالؽیعْاذاْاذْنْاالذانْوْاالْماْمْعیلْالمنربْ اافلۿع ۿںیمۿ۔ے‪":‬اامۿّۿاحطۿویۿفؽ ۿامۿ ےتۿںیہ ہك ۿہعمجۿےك ۿ ےیۿ‬ ‫النہ ْالذی ْكان ْعیل ْعہدہ ْعلیہ ْالصلو ْة ْوالسالم ْوْ یع ۿاوػ ۿرت ۿك ۿعیب ۿاك ۿو و ۿت ۿاام ۿّ ۿٕزضؾ ۿرپ ۿےنھٹی ۿےك ۿوقث ۿدی ۿاجۿ‬ ‫ےن ۿوایل ۿادا ۿط ۿےس ۿ۔ے ۿویك ۿہك ۿدہع ۿػوا ۿنث ۿاوػ ۿػام ۿن ۿنیخیشۿ‬ ‫ْتعایلْعن ماْ‪1‬۔‬ ‫زمنْالشیخنیْریضْالل ٰ‬ ‫ںیمۿفرفۿو یۿاداۿطۿج ی "‬ ‫وھكذاْاْكماْترْیْالْمثاْرلوْھم مْفیہْوكاْنْب ْعضْ‬ ‫ہؾۿاجكۿرپۿػونشۿ۔ےۿہكۿانۿابعػۿتۿںیمۿل اۿنیۿےكۿہبشۿںیمۿ‬ ‫المتاْخرْینْاختصرْواْمِاْلہْولیْاْجعْاصلْلقظہْ‬ ‫یڑےنۿیکۿوكۿیئۿئاجنۿ شۿ۔ںیہ(اامۿّۿاحطۿویۿےنۿاامّۿےكۿٕزضؾۿرپۿوہۿ‬ ‫رحمہْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْْعنہْفاْینْارجوْاْانْالْیكونْفیہْماْاوْ ےنۿیکۿجاۿتۿیہك ۿ۔ےۿنۿہكۿاداۿطۿےك)اوػۿایسۿابعػتۿوكۿ ضعۿ‬



‫قع مْفْالوْھمْوْكیفْماْكاْنْفاْنماْاستدلْباْنہْ اتۿرخۿنۿےنۿا ےنۿروۿػۿرپۿ رصتخۿایكۿ۔ےۿا‬ ‫ذ‬ ‫الذیْكاْنْعیلْعہدْرسوْلْاللْصیلْ‬ ‫اللْتعایل ْ ْعلیہْ ےۿفواۿنۿہبشۿیکۿوكۿیئۿداینۿدۿ یۿ۔ںیہۿ ھالۿاےسیۿوہۿاتكۿ۔ے اامۿّۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایل ْ ْعنہماْوھكذاْ احط ۿوی ۿےن ۿا ےن ۿا دتال ۿل ۿںیم ۿفؽ ۿام ۿجا ۿوہ ۿادا ۿط ۿسج ۿرپ ۿیعۿواۿ‬ ‫وسلمْوایبْبْكْرْوْعمرْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٌ‬ ‫ذكْر ْف ْدلیلہ ْمن ْعرب ْہ ْبا ْال ْذا ْن ْعیل ْالمنرب ْعندْ ٌت ۿوہۿیتۿ۔ےۿوضحػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ ۿہیلعۿوملسۿاوػ ۿاصۿ زصظۿ‬ ‫المنربْكاْلْكاْفْوْالكقایۃْوالمؽسوطْوغیھاْوْمعلوْمْ ػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿامہنعۿےكۿدہعۿابمۿػۿكۿںیمۿو یۿ یھۿدعبۿےكۿنجۿ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ولۿوگۿطۿےنۿانۿاداۿطۿیکۿریبعتۿیلعۿا مزضؾۿجاۿ دنۿا مزضؾۿےسۿیکۿ ےسیۿ‬ ‫اللْتعایل ْ ْعلیہْ‬ ‫قطعاْانہْلمْیْكْنْعیلْعہدْرسوْلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٌ‬ ‫اص تۿاكیفۿوافكہیۿاوػۿزبمعۿومریہۿاطۿولوگطۿےنۿ یھۿو یۿاہكۿ‬ ‫وسلمْفوقْالمنربْولذاْاحتاْجْھؤالْءْایضاْایلْتاْویلْ‬ ‫ہكۿو یۿاداطۿوضحػۿےكۿدہعۿابمػكۿںیمۿوہیتۿج ی‪،‬اوػۿيتۿوكۿ‬ ‫عیلْبعندْاوْالباْءْاوْ ْ‬ ‫ ولعّۿ یۿہك ۿاداط ۿٌـز ۿلھڈ ۿػوانث ۿںیمۿٕزضؾ ےك ۿاورپۿ۔ںیہۿ‬ ‫ۿابعۿػۿتۿوكۿداھكیۿاجۿ‬



‫وہیتۿج یۿایسۿ ےیۿفوۿاطۿءاملۿءۿےنۿ یھۿیلعۿوكۿ دنۿ‬



‫ْمرقاتْالمقاتیحْکتاْبْالصلٰوةْباْبْالخطبۃْوالصلٰوةْتحتْالحدیثْ‪ْ۶۹۵۹‬المکؾبہْالحبیؽیہْوكہٹئۿ‪/ ۸‬۽۾‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 224 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المبا ْلغۃ ْفا ْذن ْیجب ْحملہ ْما ْكا ْن ْعلیہ ْف ْزمنہْ ےكۿ ینعۿںیم ایل اوػۿػواۿحثۿےسۿہیۿجاۿحثۿ۔ےۿہكۿسجۿوكۿ دنۿ‬



‫اللْتعایلْ ےتہكۿںیہۿوہۿیلعۿجاۿتۿادجسملۿ۔ےۿفوۿابعۿػتۿںیمۿظفلۿ دنۿوہۿجاۿیلعۿ‬ ‫الْكْریمْوكماْلمْیؿبتْكوْنہْفْعہدْہْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ً‬ ‫علیہ ْوسلم ْفو ْق ْالمنرب‪،‬كذلك ْلم ْیؿبت ْكونہْ يتۿوكۿایسۿجاۿحثۿ ہۿ۔لمحۿرپۿ مفۿركۿجاۿراۿےیہۿنۿہكۿانۿوا۔ہعۿ‬ ‫ےكۿااكۿػۿےكۿ ےیۿربعمۿنۿیکۿریبعتۿوكۿ دنۿیانۿجاۿراۿےیہۿرگمۿاوسنۿ‬ ‫مالصقْالمنرب‪،‬اوْعندالمنربْباْلمعینْالذیْیزعموْنْ‬ ‫ہكۿااصنۿفۿداینۿےسۿجاۿ دیۿوہػاہۿوہ‬ ‫وانماْثبتْكوْنہْعیلْباْبْالمسجدْفیجبْانْالْیحملْ‬ ‫خلَ ۼ‪:‬اارۿمہۿےسۿاوػ ۿیلعۿےك ۿجا ۿػعۿںیمۿدرك ۿیک ۿوہۿیئۿامتۿّۿ‬ ‫االْعیلْماْیوْاْفِہْعندْكاْنْاوْعیلْو ْل ْكنْاالنصافْقدْ‬ ‫اقیقحتۿتۿےسۿ عطۿ رظۿركۿ۔ںیۿحثۿ یھۿجاتۿوہۿ یۿجاحثۿوہۿیتۿ‬ ‫عْزْفْاالخالْف۔ ْ‬ ‫۔ےۿ وۿمہۿےنۿاهللۿاعتیٰلۿ یکۿفوۿ‪،‬قیۿےسۿدركۿیکۿ۔ے‬ ‫نقحہۼ‪:‬لئنْتزنلناْل مْعنْجمیعْھذہْالتحِیِاتْ اولا‪:‬اط ۿامتّ ۿابعػ ۿفو ۿطۿںیم ۿاہج ۿط ۿادا ۿط ۿیلع ۿاانمل ۿػہ ۿجا ۿادا ۿط ۿیلعۿ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫الیتْذكْرناْبتوْفیقْربناْعیلْاالْعیلْف"عندْوعیل"۔ ْ ا مزضؾ ۿجا ۿ دن ۿا مزضؾ ۿاك ۿظفل ۿ ٓا جا ۿ۔ے ۿروطب ۿػ ۿاعتۿػ ۿف ۿو ۿاكحث ۿاح ۿل ۿےكۿ‬



‫فاوال‪:‬ماْقوْل م"المعؾربْاالذانْْعیلْالمناْرةْاوْاالذانْ ۔ے(ینعیۿوہۿاداۿطۿ وۿلالۿطۿہگجۿوہۿیتۿ۔ےۿانۿںیمۿوكۿیئۿمكۿ۔ںیہۿ‬ ‫رْ‬ ‫عیلْالمنربْاوْعندْالمنرب"االْحْكاْیۃْحاْلْللتعرْیفْوْ ہك ۿاداۿطۿاہیۿطۿوہۿینۿراۿےیہ)ذَالۿفۿاطۿاووقۿاۿلۿےكۿٌتۿںیمۿ‬ ‫یعرْفْكْلْاحدْحیتْالصؽیاْنْانہْلؼسْبحكمْوْقوْ دجسمۿںیم ۿادا ۿط ۿٔما ۿ تع ۿ ٓا یئ ۿ۔ےۿ ےسی ۿال ۿیؤذنْفْالمسجد‬ ‫(دجسمۿںیمۿادا ۿط ۿنۿدیۿاجۿ ے)جا ۿیْكْرہْاالذانْ ْفْالمسجدْ‬ ‫ل م"الْیؤذنْفْالمسجد‪،‬ویْكْرْہْاالذانْْفْالمسجدْ‬ ‫حكمْوالعربْةْباْلحكمْاالْبالحْكاْیۃ۔ ْ‬ ‫ْنیا‪:‬االذانْالذیْكذْا‬ ‫وثا رْ‬



‫(دجسمۿںیمۿاداط ۿرك ۿوہۿ۔ے)ہك ۿہیۿاص ۿفۿاصۿفۿمك ۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫ارابتۿػۿمكۿاكۿ۔ےۿاعتۿػۿفۿوۿاكۿحثۿاكۿ۔ںیہ‬ ‫جاحزا‪:‬ہیۿفرۿر ہۿایبۿط(ہكۿ وۿاداطۿلالۿط‬



‫‪Page 225 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بیاْنْعالْمۃْلہْفالْیدْلْعیلْجوْازہْفضالْعنْاسؾناْنہْ ہگج ۿوہ ۿیتۿ۔ے)كال ۿٕتۿ۔ے ۿاوػ ۿكال ۿامۿت ۿاك ۿونسم ۿط ۿوہ ۿجا ۿفو ۿحؼیۿ‬ ‫قاْلْاالْماْمْاالْجلْابوْزكْرْیاْ ْالنوْویْفْشرْحْصحیحْ جات ۿ۔ے ۿاج ۿحؼ ۿوہ ۿجا ۿ یھ ۿجا ۿحث ۿ۔ںیہ ۿوہ ۿجا ۿاام ۿّ ۿالج ۿابا ۿػرك ۿجاۿ‬ ‫مسلم ْثم ْالعال ْمۃ ْالمحدث ْطا ْہر ْف ْمجمع ْبحاْ ونویۿرشۿوۿحیحۿملسمۿاوػۿكالۿہمۿدحمۿتۿػاۿہؾۿینتفۿےنۿعمجمۿانسَاۿػۿ‬ ‫ںیم ۿفؽ ۿام ۿجا"یسك ۿز ۿیک ۿكال ۿٕت ۿابم ۿو ۿاوػ ۿرحا ۿّ ۿدو ۿون ۿط ۿ ی ۿوكۿ‬ ‫االنوار‪":‬انْالعالمۃْتكوْنْبحراْمْوْمباْحْ‪1‬اھ‪،‬ارأیتْ‬ ‫قؽاػۿدجاۿاجۿاتكۿ۔ے"‪،‬انۿیکۿٕزاۿلۿہیۿ۔ےۿہكۿیسكۿ دیۿاۿطۿںیمۿ‬ ‫انْاجتمعْفْصعیدْالسلطاْنْوْاالمرْاْءْالناْسْفمنْالْ‬ ‫جادوا ۿہ ۿارما ۿء ۿاوػ ۿوع ۿا ۿّ ۿ یھب ۿ عمۿںیہ ۿاجك ۿ ٓا دیم ۿجا ۿدوا ۿہ ۿوك ۿ۔ںیہۿ‬ ‫یعرْفْالسلطاْنْساْلْعالْماْمنْفمھیْالملكْالذیْ‬ ‫ناچہ ۿ ات ۿان ۿےن ۿاجك ۿرپ ۿزیہ ۿاگ ۿػ ۿما ۿمل ۿدن ۿےس ۿ ر ۿ اھ ۿاط ۿول ۿوگ ۿطۿ‬ ‫ع‬ ‫یقرتْضْعلؼناْطاْعتہ ْفْالمعرْوفْفاْلْالذیْ یلْ ںیمۿجاۿدواۿہۿوك ۿطۿ۔ےۿسجۿیکۿاػاۿمت ۿمہۿرپۿواۿٌتۿ۔ےۿوہۿماۿملۿ‬ ‫راسہْتاْجْالذھبْھلْیكونْذلكْحكماْمنہْبجوْازْ ےہك ۿاگ ۿہك ۿسج ۿےك ۿرس ۿرپ ۿوس ۿےن ۿاك ۿجا ۿو ۿ۔ے ۿدےئھك ۿاہی ۿط ۿوس ۿےنۿ‬ ‫لؽس ْالذھب ْللر ْجا ْل ْكال ّ ْعلماؤنا ْقد ْارشد ْو ْا ْیلْ ےكۿجاۿوۿیکۿكالٕتۿےسۿجاۿدواۿہۿوكۿاوچنہاۿجاۿہ اۿفوۿایكۿہیۿاعتۿػفۿانۿ‬ ‫الحكمْانْالْیؤوْنْفْالمسجدْومعْذلكْالْشكْانْلوْ جاۿتۿاكۿمكۿوہۿہ اہكۿرمدوطۿوكۿوسۿےنۿاكۿجاۿوۿ اننہۿاجۿحؼۿ۔ےۿ؟ فوۿ‬ ‫فعلْفیہْكماْیقعلْ ٰھوْالْءْلْكاْنْموْجباْللسیعْوْتركْ ٌتۿےراۿػعۿءاملۿءۿےنۿہیۿمكۿئاتۿدجاۿہكۿدجسمۿےكۿادنػۿاداطۿنۿدیۿ‬



‫الؽیعْعیلْقوْلْالْماْمْالطحاْویْفلوْفرْضْانْالناْسْ اج ۿ ے ۿاوػ ۿہی ۿہك ۿدجسم ۿیک ۿادا ۿط ۿرك ۿوہ ۿ۔ے ۿفو ۿاار ۿان ۿےك ۿيال ۿفۿ‬ ‫دجسم ۿےك ۿادنػ ۿادا ۿط ۿدی ۿاج ۿےن ۿ ۿاسی ۿہك ۿ ٓا لكج ۿہی ۿول ۿ ۿركۿ‬ ‫احدثوْہْھكذاْفعرْفوْہْبہْبیاْناْلحكمْالسیعْكاْنْماْ‬ ‫ٌ‬ ‫ػ۔ےۿںیہۿفوۿہیۿاداۿطۿ یھۿاامۿّۿاحطۿویۿےكۿكلسۿ رۿومۿ تۿیعۿ‬ ‫ذا۔ ْ‬ ‫و ۿرت ۿك ۿعیب ۿوہ ۿ ی ۿمہ ۿہی ۿفؽ ۿ ۿےئك ۿ ےتی ۿںیہ ۿہك ۿہی ۿادا ۿط ۿ لصتۿ‬ ‫ٕزضؾۿولۿوگۿطۿےنۿاػوخدۿا اجۿدۿركۿیلۿ۔ےۿرھپۿ یھۿانۿ ونمۿفۿاداۿطۿ‬ ‫وكۿ و وۿتۿیعۿیک ۿكالٕتۿقؽاػۿدںیۿفوۿانۿےسۿہیۿاداۿطۿاجۿحؼۿفوۿ‬ ‫وہۿ۔ںیہۿاجۿ ےۿ ی‬



‫ْشرحْصحیحْمسلمْللنوْویْکتاْبْالزْکوْةْباْبْاعطاْءْالمؤلقہْدقۿ یمۿبتكۿاخۿنۿركۿاۿیچ ‪۸۹۷/ ۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 226 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ثا ْل ْثرا‪:‬الحكم ْالضمین ْف ْالوصف ْالعنو ْا ْین ْحكمْ جانزا‪:‬ہیضقۿیمصز ۿںیمۿدوۿمكۿوہۿجاۿ۔ےۿاجكۿومۿوضۿفۿےكۿوفۿ‬ ‫منطیق‪،‬والحكمْالمنطیقْانْكاْنْقصدْیاْلمْیلزمْانْ اكۿدصۿقثۿداۿتۿومۿوضۿفۿرپۿاوػۿدورساۿوفۿومحمۿلۿاكۿدصۿقۿداۿ‬ ‫یكونْشرْعیاْفكیفْاذاْكاْنْضمینیاْالمْتسمعْایلْماْ ت ۿوموضف ۿرپ ۿےلہپ ۿوا ۿال ۿمك ۿینمۿ یقطنۿوہ ۿجا ۿ۔ے ۿاوػ ۿدورسا ۿمكۿ‬ ‫فرۿیحی‪،‬رشۿفۿےكۿحؼدجكۿو یۿربتعمۿ۔ےۿمكۿ یقطنۿدصقیۿوہۿفوۿ‬ ‫یت‪1‬۔ ْ‬ ‫قاْلہْالعلماْءْفْحدیثْعلیہْالسالْمْتحیۃْالمو ٰ ْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ثۿ یھۿرشۿماۿربتعمۿ۔ںیہ اوػۿہلئسۿدا ؼۿہۿںیمۿفوۿانۿاداۿطۿرپۿ وۿ‬ ‫ْ‬ ‫یف ۿػام ۿن ۿ لصت ۿٕزضؾ ۿوہ ۿیت ۿ۔ے ۿاہقف ۿءۿےن ۿادا ۿط ۿاك ۿمك ۿ انم ۿاگل ۿجاۿ‬ ‫ْ‬ ‫۔ےۿفوۿہیۿرشۿفۿےكۿحؼدجكۿبكۿربتعمۿوہۿاگۿ؟انۿیکۿٕزاۿلۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫ْ‬ ‫ہكۿظفلۿكیلعۿانسالۿّۿںیمۿل اۿبطۿرپۿوالۿّۿاكۿمكۿ یقطنۿدصقۿیۿ۔ےۿ‬ ‫ْ‬ ‫رگم ۿرش ۿتعی ۿےن ۿاےس ۿجا ۿربتعم ۿاوػ ۿجااجحؼ ۿئاتجا دححث ۿرشفیۿ‬ ‫ْ‬ ‫ںیمۿ۔ے‪":‬كیلعۿانسالۿّۿرمدوۿطۿاكۿوالۿّۿ۔ے"‬ ‫ل‬ ‫رابعا‪:‬بعدْالؾیاْوْالیتْانْكاْنْفمنْباْب"االْشاْرة"وقوْ ػاخعا‪:‬امتۿّۿثحبۿوۿابمۿہثحۿےكۿدعبۿاداۿطۿیلعۿا مزضؾۿاےسۿاارۿوكۿیئۿ‬ ‫رْ‬ ‫شن‬ ‫ل مْالْیوذنْفْالمسجدْوْیْكْرہْاالذانْ ْفْالمسجدْ مكۿجاۿحثۿوہۿفوۿروطبػۿاواۿػۿہۿا ۿ وبۿتۿوہۿاگۿاوػۿاہقفءۿےكۿوقل‬ ‫"عباْرة"وقدْنصوْاْقاْطبۃْانْالعباْرْةْمرْجحۃْعیلْاالْ "الْیؤذن ْفْالمسجدْوْیْكْرْہْاالذانْ ْفْالمسجد"ابعۿػ ۿہۿ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ا ش ۿ۔ے ۿاوػ ۿامت ۿّ ۿءامل ۿ ے ۿارو ۿل ۿاك ۿاامج ۿف ۿ۔ے ۿہك ۿابعػہ ۿا ش ۿ‬ ‫شاْرْةْوْانْالحكمْوْالقؾیاْباْلمرْجوْحْجہلْوْخرْقْاالْ‬ ‫ن‬ ‫ش‬ ‫ػا حۿاوػۿاواۿػۿہۿا ۿرمۿ وۿوۿ۔ےۿاوػۿدػۿر اتۿػۿںیمۿ۔ےۿہكۿوقۿلۿ‬ ‫جماْعْكماْفْتصحیحْالِدوریْوْالدْرْالمختاْرْ‪2‬۔ ْ‬ ‫رمۿ وۿوۿرپۿح وۿیۿدتانۿاہجۿنثۿاوػۿرخقۿاامجۿفۿ۔ے‬



‫‪1‬‬ ‫ْالمصنفْالعبدْالرْزاْقْباْبْکیفْالسالْمْوْالرْدْدححث‪۹۸۹‬۾‪ْ۶‬المجمعْاالسالْیمْبیْوْتْ‪۹/ ۶‬ۼ‪۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالدْرْمختاْرْمِدْمۃْالکتاْبْعبطمۿَٔصزاۿیئۿدیلہ ‪/ ۶‬ۺ‪۶‬‬



‫‪Page 227 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ل‬ ‫وخامسا‪:‬ف ْمعا ْنہ ْانو ْا ْع ْاال ْحتما ْل ْوالنصا ْنْ واخۿٕسا‪:‬اداۿطۿیلعۿا مزضؾۿےكۿ ینعۿںیمۿ فلتخۿ مسۿےكۿا امتۿلۿںیہۿ‬ ‫رْ‬ ‫صریحانْوالمحتملْالْیعاْرْضْالصرْیحْوْاذاْجاْءْاالْ اوػ ۿٔما ۿ تع ۿادا ۿط ۿیف ۿادجسمل ۿیک ۿابعػ ۿت ۿ ص ۿفر ۿ ح ۿ۔ے ۿاوػ ۿہیۿ‬ ‫جاتۿجاۿلكۿواہوۿ۔ےۿہكۿ لمتحۿفرۿ حۿاكۿاقمۿجفۿ۔ںیہۿوہۿاتكۿاوػۿ‬ ‫حتماْلْبطلْاالْستدْالْل۔ ْ‬ ‫كالۿّۿ لمتحۿےسۿا دتۿالۿلۿجاۿہ ۿ۔ے‬ ‫وسادسا‪:‬معْقطعْالنظرْعنْكْلْماْمرْغاْیتہْتعاْرْضْ‬ ‫رْ‬ ‫وادوا‪ :‬وۿےلہپ ۿشزػا ۿان ۿامت ۿّۿےس ۿ عطۿ رظ ۿرك ۿ ےت ۿوہ ۿ ے ۿانۿ‬ ‫حاْظرْوْمؽیحْفؼرتْجحْالحظرْبلْاالْمرْاذاْترْددْبنیْ‬ ‫یکۿزاۿحثۿٌـؽۿوۿاجاۿٌتۿیکۿد لیۿںیمۿاعتۿػۿ ۿ۔ےۿفوۿرتحیجۿٌـؽۿوكۿ‬ ‫السنۃْوالْكْرْاْھۃْكانْسؽیلہْالرتْكْكمْنصْعلیہْفْردْ‬ ‫وہۿ یۿہكلبۿارمۿٌتۿوصتۿوۿركاۿہتۿںیمۿداحؼۿوہۿفوۿانۿاكۿػاۿہتسۿرتۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫المحتاْر والبحرْوغیْھماْالنْدرْءْالمقاْسدْاھمْ نْ ك ۿوصت ۿ۔ے ۿاسیۿہك ۿػدا مِزا ۿػ ۿاوػ ۿ رحۿومری ۿہ ۿںیم ۿانۿرپ ۿ صۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫جلبْالمصاْلحْ ْوفْمعراْجْالدراْیۃْلالْماْمْالِوْاْمْ یک ۿ یئۿ۔ےۿویكۿہك ۿدافۿدسۿےسۿہ انۿانمۿعفۿےكۿ وصۿلۿےسۿػجاۿدہۿ‬ ‫الْكاْیك ْثمْمنحۃْالخاْلقْغضْالبصرْمْكْرْوْہْوالجماْ اتیمۿػكھزا ۿ۔ے‪،‬ورعاو ۿادلۿاػا ۿہیۿاوػ ۿٕسِز ۿااخلۿقلۿںیمۿ۔ےۿ‬ ‫م‬ ‫عۃ ْسنۃْفرت ْكْالسنۃْاویلْمنْار ْتكاْبْالمْكْروہ‪3‬اھ‪ ْ،‬طظۿیرصۿركۿوہۿاوػۿامجۿمتۿوصتۿ۔ےۿنانۿ ہچۿرتۿكۿوصتۿاوۿیلۿ‬



‫فعیلْكْلْحاْلْماْالنصرْاالْلناْوالْالداْائرْةْاالْعلیہمْ ۔ےۿاػاكتتۿركۿوۿہۿےسۿرہبۿاحۿلۿجس ۿتۿےراۿػعۿ ےیۿاوػۿوجاۿلۿ‬ ‫ولل ْالحمد ْف ذا ْعشر ْة ْأجوبۃعن ْ"عند"و ْعشرةْ اط ۿرپ ۿ۔ے ۿاوػ ۿامت ۿّ ۿ رع ۿںیف ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿ ےك ۿ ےی ۿںیہ ۿہی" دن"‬



‫عن"عیل"وللْالحمدْالعیلْ ْ‬



‫ےسۿقلعتمۿدنۿ وۿاۿتۿںیہۿاوػۿیلعۿےسۿقلعتمۿ یھۿدنۿ وۿاتۿ‬



‫ںیہۿاوػۿامتۿّۿ رعۿںیفۿاهللۿاعتیٰلۿ دنلبۿوۿ‬



‫ْردالمحتارْباْبْماْیقسدْالصلوْةْ‪ْ۹۸۶/ ۶‬وْالبحرْالرْئقْباْبْالعیدْینْ‪/ ۷‬ۺۻ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْاالشباْہْوالنظاْئرْالقنْاالْولْالِاْعدْةْالخاْمسۃْادارةْالِرآنْركۿاۿیچ ‪/ ۶‬ۺ‪۶۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْمنحۃْالخاْلقْحاْشیۃْالبحرْا لراْئقْباْبْاالْماْمۃْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركاۿیچ ‪۸۷/ ۶‬ۺ‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 228 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ایلعۿےكۿ ےیۿںیہ‬ ‫االْعیل۔‬ ‫وانتْخبیْانْكْلْماْذكْرْناْفْھذہْالنقحۃْاالْخیْةْ انۿخلَ ۿںیمۿینتجۿجا ۿںیتۿمہۿےنۿدرك ۿںیك ۿا ےنۿس بصۿےسۿ‬ ‫فاْنماْھوْعیلْغاْیتہْالتزنلْوارخاْءْالعناْنْوْجرْیْعیلْ ا ُرترك ۿاوػ ۿاگل ۿّ ۿدیلی ۿرك ۿےك‪،‬اوػ ۿروطبػ ۿانم ۿرظ ۿہ وػ ۿن ۿمہ ۿےن ۿفوۿ‬ ‫اہقفۿ ےركاۿّۿےكۿكالۿّۿیکۿئاجنۿ شۿ یۿ۔ںیہۿہكلبۿاجمۿدلۿ یھۿيڈلۿ‬ ‫سننْالمناظرةْواالْحِِناْكالْمْالقِ اْءْالْكْرْاْمْبماالْ‬ ‫ح‬ ‫ےسۿجاۿػۿ ٓا ےۿػہۿہ اۿاكمۿ ؼانۿكالۿّۿفوۿیئۿاجكۿارمۿ یۿ۔ےۿسجۿےسۿ‬ ‫یبیقْمعہْللمنصفْكالمْوالْللمجاْدلْمجاْلْجداْلْواْ‬ ‫مہۿيڈاۿیکۿانۿہۿامۿےتگنۿںیہ‬ ‫ماْال ْمكاْبرْفداْءہْعضاْلْنساْلْاللْالعقوْوْالعاْفیۃ۔ ْ‬ ‫مسھ‬ ‫خلَ ۿ۽‪:‬اہمئۿامۿلكز ۿػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿ ْۿےكۿحؼدجكۿاداۿطۿہبطۿ‬ ‫نقحہْ۽‪:‬اعلمْانْالسنۃْعندْالساْدةْالماْلكیہْفْاذاْنْ ںیم ۿ یھۿوصت ۿو یۿ۔ےۿہك ۿانمۿػ ۿہۿرپ ۿوہۿبیطخۿےك ۿوا ۿےنم ۿہیۿ‬ ‫الخطبۃْایضاْانْیكونْعیلْالمناْرةْوْصرْحواْاْنْكوْنہْ اداط ۿدب ۿمت ۿرك ۿو ۿ ہ ۿ۔ے ۿاام ۿّ ۿدمحم ۿدبعۿػی ۿاف ۿیس ۿام ۿیكل ۿاد ۿلخۿ‬ ‫بنیْیدْیْالخطیبْبدْیۃْوْمْكْرْوْھۃْوقاْلْاالْماْمْ ںیمۿفؽامۿ ےتۿںیہۿاامۿّۿےكۿٕزضؾۿرپۿھڑ یشغۿےكۿوقثۿیکۿاداۿطۿںیمۿ‬ ‫محمدْالعبد ْر ْی ْالقاْیسْالما ْلْیك ْفْالمدْخْل‪":‬انْ وصتۿہیۿ۔ےۿہك ۿومۿدطۿانۿوقثۿانمػہۿرپۿوہۿااسۿدیسۿماۿملۿ یلۿ‬



‫السنۃْفْاذاْنْالجمعۃْاذاْصعدْاالْماْعیلْالمنربْانْ اهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاوػ ۿػام ۿن ۿابا ۿركب ۿو رم ۿامثع ۿط ۿینغ ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫مسھ‬ ‫یكونْالمؤذنْعیلْالمناْرْكذلكْكاْنْعیلْع دْالنیبْ اعتیٰل ۿ ْ ۿےك ۿاادتا ے ۿيالت ۿجك ۿػاہ‪،‬ان ۿےك ۿدعب ۿرضحتۿ‬ ‫م دواونلػنۿامثعۿط ۿینغۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ۿمز ۿےنۿاجكۿاوػ ۿادا ۿطۿ‬ ‫ْتعایلْْعلیہْوسلمْواْیبْبْكْرْوعمرْوصدراْ نْ‬ ‫صیلْالل ٰ‬ ‫ن‬ ‫ف‬ ‫ػجادہ ۿ ؽ ۿام ۿیئ ۿ و ۿاقم ۿّ ۿػوػاء ۿرپ ۿدی ۿاج ۿیت ۿاوػ ۿدہع ۿػوا ۿ ث ۿوا ۿیلۿ‬ ‫اللْتعایل ْ ْعنہ‪،‬ثمْزادْعثماْنْ‬ ‫خالْفۃْعثماْنْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫اداطۿوكۿاہجۿطۿاكۿ ماۿطۿجاۿت ۿػاھك(ینعیۿٌتۿبیطخۿٕزضؾۿرپۿھڑہاتۿ‬ ‫اللْتعایلْْعنہْاذاْناْاخرْباْلزوراءْوابیقْاالذانْ‬ ‫ریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫انۿوقثۿاداۿطۿانمۿػۿہۿرپۿدی اجۿیت)ہساۿّۿا نۿدبعۿاكلملۿجادواۿہۿ‬ ‫ع‬ ‫الذیْكاْنْعیلْعہدْرسوْلْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایلْْعلیہْوسلمْ یلْ وہۿاۿفوۿانۿےنۿاداۿطۿاولۿوكۿاقمۿّۿػواػءۿےسۿانمۿػۿہۿیکۿفرۿفۿ‬ ‫المنارْوْالخطیبْعیلْالمنربْاذْذاك‪،‬ثمْلماْتوْیلْھشامْ‬ ‫بنْعبدْالملكْاخذْاالذانْ ْ‬



‫‪Page 229 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ٌ‬ ‫الذیْفعلہْعثماْنْریضْ‬ ‫اللْتعایلْْعنہْباْلزوارءْوْجعلہْ لقتنۿایكۿاوػۿاداۿطۿدہعۿػواۿنثۿواصۿ زصظۿاوػۿاادتۿاۿ ےۿدہعۿامثعۿ‬ ‫ٰ‬ ‫عیلْالناْرْثمْنِلْاالذان ْالذیْكاْنْعیلْالمناْرْحنیْصعودْ طۿینغۿںیم(ینعیۿاامۿّۿےكۿٕزضؾۿرپۿےنھٹیۿےكۿوقث)انمۿػۿہۿرپۿوہیتۿ‬ ‫ْتعایل ْ ْعلیہْ ج یۿانۿوكۿاامۿّۿےكۿواےنمۿدالےنۿاگلۿےراۿػعۿءاملۿءۿركاۿّۿفؽام ےتۿ‬ ‫اال ْمام ْعیل ْالمنرب ْعیل ْعہد ْالنیب ْصیل ْالل ٰ‬



‫وسلمْوْایبْبْكْرْوْعمرْوصدراْمنْخالفۃْعثماْنْریضْاللْ ںیہۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿیکۿوصتۿیکۿوریویۿانۿ‬ ‫اللْتعایلْ جاتۿیکۿػجاۿدہۿ قحتسۿ۔ےۿہكۿانۿیکۿوریۿویۿیکۿاج ے‬ ‫تعایل ْ ْعنہم ْبنیْیدْیہْقاْلْعلماْؤناْرحم مْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ؿ‬ ‫ہ‬ ‫علیہمْوْسنۃْالنیبْصیلْاللْتعایل ْ ْعلیہْوسلمْاویلْانْ واۿ یۿ وۿاۿہؾۿػہیكۿرشۿوۿدقمۿہمۿ ماۿوہیۿلتعالۿہمۿویۿفسۿا یۿ‬ ‫تؾبطعْ‪،1‬اھ"(باْختصار)۔‬



‫ٰ‬



‫دنكسۿػۿیۿامۿیكلۿںیمۿ۔ےۿدورسۿیۿاداۿطۿػامۿنۿدقۿمیۿےسۿانمۿػۿہۿرپۿ‬



‫وحوایش ْالجو ْاھْر ْالزكیۃ ْشر ْح ْالمِد ْمۃ ْالعشما ْویۃْ وہۿیتۿج یۿالہۿبرغۿتۿاكۿ ٓا وۿ یھۿایسۿرپۿدلمعػۿ ٓا ادۿ۔ےۿانۿاداۿطۿ‬ ‫للعالمۃْیوْسفْالسقیطْالماْلْیك ْاالذانْْالثاْینْكاْنْعیلْ ےكۿاامۿّۿےكۿواۿےنمۿدےنیۿوكۿاامۿّۿحؼػینۿےنۿركۿوۿہۿاھكلۿ۔ےۿاامۿّۿ‬ ‫ام ۿكل ۿےن ۿان ۿےس ۿعنم ۿفؽام ۿجا ۿاام ۿّ ۿےك ۿٕزضؾ ۿرپ ۿےنھٹی ۿےك ۿوقثۿ‬ ‫المنارْفْالزمنْالِدْیمْعلیہْاھلْالمغرْبْایلْاالنْوفعلہْ‬



‫بنیْیدْیْاالْمامْمْكْرْوہْكماْنصْعلیہْالربْزینْوقدْنیھْ انمػۿہۿرپۿاداۿطۿرشمۿوۿفۿ۔ے‬ ‫‪ 2‬وماۿہتۿادلۿہینۿںیمۿاامۿّۿادمحۿیبؾالینۿےنۿاوػۿانۿیکۿرشۿوۿںیمۿ‬ ‫عنہْماْلكْفعلہْعیلْالمناْرْوْاْالْماْمْجالسْھوْالمشروْعْ ْ‬ ‫ًم‬ ‫ھ‬ ‫ك‬ ‫الۿہمۿػػاقۿینۿامۿیكلۿػ ماۿهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫اھْسكندْرْی۔ ْ‬



‫وفْالموْاھبْاللدنیۃْلالْماْمْاحمدْالِسطالین ْوشرْح اْ‬ ‫للعالْمۃْمحمدْ ْ‬



‫ْالمدخلْفصلْفْذکرْبعضْالبدْعْا لیتْاحدثتْفْالمسجدْدارْالکتابْالعرْیبْبیْوتْ‪۷۶۷/ ۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪ْ2‬حواْیشْالجوْہرْالزکیۃْشرحْالمِدْمۃْالعشماْویۃْللعالمۃْیوْسفْا لسقیطْالماْلیك‬ ‫‪Page 230 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫للْتعایلْْقاْلْالشیخْخلیلْ ےنۿفؽۿامۿجا‪":‬خیشۿلیلخۿا نۿاقحسۿےنۿفوۿ۔حیۿںیمۿفؽامۿجاۿ وۿا نۿاحۿ‬ ‫الزرقاْینْالماْلْیكْرحم ماْ‬ ‫ٰ‬ ‫ابنْاسحقْفْالتوضیحْاسمْشرحہْعیلْابنْالحاجب‪ٌ ْ:‬ت ۿیک ۿرش ۿو ۿ۔ے ۿہك ۿءامل ۿ ے ۿلق ۿےن ۿاٌزال ۿف ۿایك ۿہك"ادا ۿطۿ‬ ‫"اختلفْالنِلْھلْكاْنْیؤذنْبنیْیدْیہْصیلْاللْ جاین ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ ۿہیلعۿےك ۿوا ۿےنم ۿوہ ۿیت ۿجا ۿانم ۿػہ ۿرپۿ‬



‫ےراػع ۿااحص ۿت ۿےس ۿانم ۿػہ ۿرپ ۿوہ ۿجا ۿ یۿوقنم ۿل ۿ۔ےۿاسیۿہك ۿا نۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْاوْعیلْامناْرْالذیْنِلہْاصحؽناْانہْ‬ ‫ْٰ‬ ‫ٔم‬ ‫ُ‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫اقمسۿےنۿانۿوك ۿاامۿّۿامۿكل ۿػیضۿاهلل ۿاعتیٰلۿ ۿ ز ۿےسۿ و ۿہعۿ‬ ‫كا ْن ْعیل ْالمنا ْر ْنِلہ ْابن ْالِا ْسم ْعن ْما ْلك ْفْ‬ ‫ںیم ۿلق ۿیک ۿا ن ۿدبع ۿاربل ۿےن ۿاام ۿّ ۿامكل ۿےس ۿو ی ۿلق ۿایك ۿہكۿ‬ ‫المجموعۃْونِلْابنْعبدْالربْفْكاْفیہْعنْماْلكْ‬ ‫اامّ ۿےك ۿوا ۿےنم ۿادا ۿط ۿدتان ۿدق ۿمیۿلومع ۿل ۿ۔ںیہ ۿ۔ے"( رػیۿ‬ ‫ریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫اللْتعایل ْ ْعنہْانْاالذانْ ْبنیْیدْیْاالْماْمْ لیصفتۿاطۿواۿءۿاهللۿ ٓا ےگۿ ٓا ػ ی ۔ے)‬ ‫‪1‬‬ ‫لؼسْمنْاالمرْالِدیمْ الخ۔"وسیایتْتماْمہْبعوْنہْ اامۿّۿامۿكلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاوػۿاطۿےكۿااحصۿتۿےكۿہیۿ وصۿ ۿ‬ ‫تعایلْ۔ ْ‬ ‫اداۿطۿنیبۿجڈۿیۿالِـشتۿےكۿجاۿہیلكۿدبۿمتۿوہۿےنۿیکۿفرصۿ حۿںیہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ف ذہْنصوْصْاالْماْمْماْلكْوْاصحاْبہْعیلْانْكوْنْاالذانْ ہۿاجہكئ ۿانۿاكۿدجسمۿںیمۿوہۿجاۿاجۿحؼۿوہ‪،‬وصتۿفوۿہیۿ۔ےۿہكۿجاۿت ۿ‬



‫بنیْیدْیْالخطیبْبدْعۃْمنْراْسہْفضالْعنْكوْنہْفْ‬



‫امتۿّۿاداۿونۿطۿیکۿفرۿوۿہیۿ یھۿانمػہۿرپۿوہۿفوۿل اۿنیۿاكۿہیۿرتفاۿءۿ۔ےۿ‬ ‫ٕسل‬ ‫ہك ۿادا ۿط ۿجا ۿین ۿاك ۿٕزضؾ ۿےك ۿ لصت ۿدجسم ۿںیم ۿوہ ۿجا ۿا ۿامج ۿف ۿ مصظۿ‬ ‫لم‬ ‫ذ‬ ‫ےسۿجاۿحثۿ۔ےۿ ھالۿاۿامۿّۿداػۿا ِؼۿہۿاامۿّۿامۿكلۿاوػۿاطۿےكۿافلخۿءۿ‬ ‫مسھ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿ ْۿوكۿ وھػۿركۿوكۿطۿواۿاامجۿفۿدقعنۿوہۿاتك ۿ‬ ‫۔ے ۿماہن ۿاہمئ ۿام ۿلكز ۿاك ۿٌزالف ۿ ی ۿدق ۿو ۿاامج ۿف ۿےك ۿ ےی ۿاك ۿیف ۿ۔ےۿ‬



‫ْتعایلْعنہْوعمھنْوكذاْكذبْمنْ ْ‬ ‫الل ٰ‬



‫ہكۿانۿ‬



‫المسجدْوْانماْالسنۃْفیہْایضاْكاْذاْنْساْئرْالصلواتْكونہْ‬



‫عیلْالمنارْفظہرْانْادعاْئ مْاجماْعْالمسلمنیْعیلْاالذانْ‬ ‫داخلْالمسجدْلصیقْالمنربْفرْیۃْممھنْوایْاجماْعۃْ‬ ‫یِومْمعْخالْفْاماْمْدارْال رةْوْجماْھیْاصحاْبہْریضْ‬



‫‪ْ1‬المواْہبْاللدنیہْالمِصدْالتاْسعْالباْبْالثاْینْالمکتبْاالْسالْیمْبیْوتْ‪۷/ ۹‬ۻ‪۶-‬ۻ‪،۶‬شرْحْالزرقاْینْعیلْالموْاْہبْاللدْنیۃْالمِصدْالتاْ‬



‫سعْالباْبْالثاْینْدا رْالمعرْفۃْبیْوتْۼ ‪۶/‬۽ ‪۵ -‬۽‪۸‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 231 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ًمھ‬ ‫ادیعْاجماْعْالمذاھبْاالْربعۃْولعلْماْلْكاْلؼسْعندْہْ ہلئس ۿںیم ۿاہمئ ۿاانح ۿف ۿػ ْ ۿاهلل ۿیک ۿفرص ۿ ح ۿ یھ ۿوم ۿ و ۿد ۿ۔ےۿ‬



‫منْاْالْربعۃْھذاْاذاْلمْیصرْحْائمؾناْالحنقیۃْبْكْرْاْ ہك ۿدجسم ۿےك ۿادن ۿػ ۿادا ۿط ۿرك ۿوہ ۿ۔ے ۿاوػ ۿاانح ۿف ۿومری ۿہ ۿیسك ۿےسۿ‬ ‫ھۃ ْاالذان ْ ْدا ْخل ْالمسجد ْفكیف ْوقد ْصر ْحو ْاْ یھۿانۿےك ۿيالفۿوہۿےنۿاك ۿملعۿ۔ںیہ ۿفوۿںیہك ۿااسۿفوۿ۔ںیہۿہكۿ‬ ‫اداطۿنیبۿجڈۿیۿالِـشتۿےكۿركۿوہۿوہۿےنۿرپۿ یۿاامجۿفۿوہ‬ ‫والنعلمْخالْفاْفیہْعنْغیْھمْفالْیبعداْنْاالْجماْعْ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫ہ‬ ‫َ ۿ۾‪:‬ذموكۿػہۿجاۿالۿایبۿطۿےسۿہیۿ یھۿؓاۿ ؾۿوہۿہ اۿہكۿاطۿولۿوگۿطۿاكۿہیۿ‬ ‫عیلْخالْفْماْھمْعلیہْوْباْللْالتوْفیق۔ ْ‬ ‫نامۿط ۿ یھۿجا ۿہ ۿ۔ےۿہك ۿامتۿّۿاوالۿیمۿ رہۿو ۿطۿںیمۿواػعۿ‬ ‫نقحہ۾‪:‬وبہ ْظہر ْبطالن ْزعم م ْتعا ْمل ْجمیعْ‬ ‫املسمونطۿاكۿاعتۿ لۿایسۿرپۿ۔ےۿہكۿہیۿاداۿطۿدجسمۿےكۿادنۿػۿٕزضؾۿےكۿ‬ ‫جمی‬ ‫المسلمنیْفْ عْبالدْاالْسالْمْباْیِاْعْھذاْاْالْذاْنْ لصتۿوہۿیتۿ۔ے(فواعتۿ لۿیکۿد لیۿےسۿاداۿطۿجاۿینۿ لصتۿٕزضؾۿ‬ ‫ي‬ ‫داخلْالمسجدْلصیقْالمنربْألمْتسمعْالسكندریْ اجۿحؼۿوہۿیئ)ویكۿہكۿدنكسۿػۿیۿرھپۿ مؿیۿاكۿایبۿطۿنسۿےكۿہكۿامۿلكز ۿ‬ ‫ثمْالسقیط"انْاالذان ْالثاْینْكاْنْعیلْالمناْرْفْاْلزمنْ اوػۿالہۿبرغۿتۿاكۿاعتۿ لۿ ریۿوۿطۿدجسمۿاكۿ۔ےۿوخدۿدنہۿوۿاتسۿطۿےكاۿ‬ ‫الِدْیمْعلیہْاھلْالمغرْبْایلْاالنْ‪1‬ونرْیْفْمعظمْ اكضؾۿ رہۿوۿطۿںیمۿواۿ یۿاجۿعمۿدجسمۿوۿطۿںیمۿٕزضؾۿوۿطۿےسۿدوػۿ‬



‫بالْدناْالجوْاْمعْالسلطاْنیۃْمبنیۃْفی اْدككْل ذاْ وبۿرتۿعۿ ےنۿوہۿ ےتۿںیہۿنجۿرپۿ ٓا وۿجكۿاداۿطۿوہۿیتۿ۔ےۿےلہپۿ‬ ‫االذانْبعیدْةْعنْالمنربْوعلیہاْیْقعلْایلْاالنْوقدْ مہۿہیۿئاتۿ ٓا ےۿںیہۿہك ۿہیۿادا ۿط ۿ یھۿدػا ۿ ریۿوط ۿدجسمۿ۔ےۿ‬ ‫نكیلۿوعۿاۿّۿالۿ یملۿیکۿو ہۿےسۿ۔تقیقۿےسۿزاۿلفۿاوػۿػاۿہؾۿےسۿ‬ ‫قدمنا ْانہ ْاذان ْخارج ْالمسجد ْلْكْن ْالعوام ْالْ‬ ‫د وۿےكۿںیمۿیڑعۿںیہۿاوػۿانۿوكۿاداۿطۿادنۿػوۿطۿدجسمۿ ےتھجمۿںیہۿ‬ ‫یعلومونْظاھْراْمنْالحالْوْعنْالحِیِۃْھمْغافلونْ‬ ‫اوػۿو یۿاطۿںیمۿواۿعۿوۿداۿعۿ۔ےۿاوػۿرھپۿایسۿالۿ یملۿرپۿا ےنۿاجكۿ‬ ‫وْاذلمْی تدْوا ْل اْظنوْہْاذاْناْفْالمسجدْفعنْھذاْ‬ ‫افۿدسۿس اۿنۿیک ۿداینۿدۿػےتھكۿںیہۿہكۿدجسمۿدجسمۿيتۿحؼۿاحؼۿںیہۿاطۿ‬ ‫نشأْواْفشاْفمھیْھذاْثمْقاْسوْاْعلیہْاذاْنْساْئرْ ںیمۿجاۿمہۿنۿوكۿیئۿفؽۿقۿ۔ےۿنۿوكۿیئۿفؽقۿاكۿ‬ ‫الصلوْاتْاذالْفاْرْقْ ْ‬



‫‪ْ1‬حوْایشْالجواھْرْالزکیہْشرْحْالمِدْمۃْالعشماْوْتہْللعالْمۃْیوْسفْا لسقیطْالمالیك ْ‬ ‫‪Page 232 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وال ْقا ْئل ْبا ْلقر ْق ْفرتی ْھم ْف ْكْل ْصلو ْة ْیِومْ اق ۿلئ سپۿٌتۿہی ۿادا ۿطۿدجسم ۿےك ۿادن ۿػ ۿوہ ۿیت ۿفو ۿ وجن ۿقۃ ۿامن ۿػو ۿطۿ‬



‫احدھم ْاینما ْشا ْء ْمن ْبیت ْالل ْفی ْفع ْعِی ْتہْ ںیمۿ یھۿاداۿطۿدجسمۿےك ۿادنۿػۿوہۿےنۿںیمۿایكۿرحۿوۿ۔ےۿاوػۿامنۿػۿ‬ ‫باالذانْوْاذاْقیلْلہْا تقْاللْقابلْباْلعناْدْوالطغیاْنْ ےك ۿوقث ۿدػجاػ ۿالمی ۿےك ۿسج ۿہصح ۿںیم ۿ یھ ۿیج ۿرا ۿہات ۿ۔ےۿ‬ ‫ڑھكعۿوہۿرك ۿےنۿ ےتگۿںیہۿاوػۿٌتۿا۔ںیہۿوك ۿیئۿہیبنتۿركۿجاۿ۔ےۿ‬ ‫فصاْرْعملْالسنہْعندْھمْمنسیاْوْتصرْیحاْتْالقِہْ‬ ‫ہك ۿاهللۿےس ۿدػو ۿاوػۿدجسم ۿںیم ۿ ٓا واػ ۿدنلبۿن ۿرك ۿو ۿفوۿیان ۿد ۿوۿداسۿد ۿركۿ‬ ‫شؼئاْفرْیاْاحدْثواْتعاْمالْفیماْبؼمھنْعیلْخالْفْ‬ ‫ےنۿ ےتگۿںیہۿاوػ ۿات ۿروػ ۿت ۿاحۿلۿہیۿوہۿ یئۿ۔ےۿہك ۿوصت ۿاكۿ‬ ‫الشریعۃْثمْجعلوْہْالْبطالْحكمْالشرْعْذریعۃْوْایلْ‬ ‫لمعۿرمدہۿوہۿہ اۿ۔ےۿاوػۿفرصۿ احۿتۿاہمئۿوھجتۿقؽاػۿدیۿاجۿیكچۿ‬ ‫اللْالمشتْیكْوھوْاالمستعاْن۔" ْ‬ ‫ںیہ ۿاوػ ۿيال ۿف ۿوصت ۿلمع ۿوك ۿاعت ۿ ل ۿقؽاػ ۿدع ۿایل ۿ۔ے ۿاوػ ۿمكۿ‬



‫ولمْیعلمواْاْنْمثلْھذاْالتعاْملْالْحجۃْفیہْواالْ رشفۿےكۿالاطۿلۿےكۿ ےیۿایسۿوكۿد لیۿیانۿایلۿ۔ےۿفواۿهللۿاعتیٰل ۿےسۿ‬ ‫لْكانْالكذبْواْلغؼبۃْوالتمیمۃْاجدرْبالجوْاْزْفاْن اْ انۿےكۿ ےیۿفؽۿجاۿدۿ۔ےۿاوػۿایسۿےسۿادۿدۿیکۿبلطۿ۔ے‬ ‫ا كْثرْتعاْمالْوافیشْفْالناْسْشرْقاْوْغرْباْبعدْقرونْ اوػۿہیۿہتكنۿوہۿولۿ ۿھجمسۿ یۿ۔ںیہۿجاۿ ےتۿہكۿااسۿاعتۿ لۿاعطقۿ دنۿ‬



‫ْتعایلْعلیہْوسلمْثمْیقشوْاْ ْالكذبْ‪1‬۔ ْ ۔ںیہۿوػۿنۿوھجۿتۿتبیغ‪،‬یلغچۿوخػۿیۿانۿےسۿػجاۿدہۿ وۿاۿػۿےكۿ‬ ‫الخیْقاْلْصیلْالل ٰ‬ ‫قالْفْفتاویْالغیاثیۃْاوخركتابْاالجارةْعنْالسیدْ قحتس ۿوہ ۿےگن ۿہك ۿاط ۿاك ۿاعت ۿ ل ۿقؽ ۿو ۿطۿ وہش ۿد ۿاہل ۿجا ۿریخل ۿےك ۿدعبۿ‬ ‫ذ‬ ‫رشمۿقۿوۿبرغۿتۿںیمۿ ھزفۿہ اۿ۔ےۿاسیۿہكۿدحۿحثۿرشۿفیۿںیمۿ‬ ‫ْتعایلْانماْیدْلْعیلْ ْ‬ ‫االْماْمْالشہیدْرحمہْالل ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ھ‬ ‫ز‬ ‫۔ے‪":‬رھپۿوھجتۿ فۿاجۿ ےاگ‪"،‬‬ ‫اصٌتۿاتفۿویۿایغۿ ہیۿےنۿاوارخۿاتكتۿااجۿػۿہۿںیمۿدیسۿاامۿّۿودیہۿ‬ ‫ػًمۃۿاهللۿہیلعۿےسۿدركۿایك‪":‬و یۿاعتۿ لۿ واۿػۿیکۿد لیۿیانۿ۔ےۿ وۿ‬



‫ْجا معْالرتْمذیْابوْابْالقنتْباْبْفْلزومْالجماعۃْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪/ ۷‬۾‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 233 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الجواْزْماْیكونْعیلْاالْستمراْرْمنْالصدْرْاالولْفاْذاْ دصػۿاوۿلۿےسۿ ٓا وۿجكۿحؼۿاۿحؼۿاجۿػیۿوہۿاوػۿااسۿنۿوہۿفوۿیسكۿدہعۿ‬ ‫لمْیْكْنْكذلكْالْیكون ْفعل مْحجۃْاالْاذاْنْكاْنْ ےكۿولۿوگطۿاكۿلعفۿتجحۿ۔ںیہۿجا اطۿامتّۿ رہۿوۿطۿوبصقۿطۿقؽۿویۿطۿ‬ ‫ذلكْمنْالناْسْكاْفۃْفْالبلدانْكل اْاالْترْیْان مْلوْ ےكۿ یھبۿاخساۿونۿطۿاكۿاعتۿ لۿوہۿجاۿاوػۿجاۿتۿ۔ےۿاوػۿہیۿجاۿكلۿواہوۿ‬ ‫ارمۿ۔ےۿہك ۿاط ۿاارۿيت ۿہگجۿےك ۿيت ۿ گۿرشا ۿت ۿےنیۿےگ ںۿ‬ ‫تعاْملواْعیلْبیعْالخمرْاوْعیلْالرْباْالْیقیتْباْلحلْ‬ ‫ٓص‬ ‫وسدیۿاكۿوۿجاۿػۿںیمۿ زالۿوہۿطۿفوۿ یھۿانۿےكۿيالۿلۿوہۿےنۿاكۿح وۿیۿ‬ ‫‪1‬اھ۔‬ ‫۔ںیہۿدجاۿاج ےۿاگ "‬ ‫وفْجمعۃْردْالمحتاْر"التعارفْانماْیصلحْدلیالْعیلْ ل‬ ‫ػدا مِزاػ ۿےك ۿجا ۿت ۿا ہعمج ۿںیم ۿ۔ے ۿاعتۿ ل ۿان ۿوقث ۿ و ۿا ۿػ ۿیکۿ‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫لح‬ ‫ا لْاذكاْنْعاْماْ نْعہدْالصحاْبۃْوالمجتہدْ نْكماْ د لیۿجصزاۿ۔ےۿہك ۿماۿّۿوہۿاۿوػۿدہعۿاحصۿہبۿودہتجمۿنۿےسۿانۿرپۿ‬



‫صرْحوْاْبہْ‪ْ "2‬‬ ‫دلمعۿػۿ ٓا ادۿوہۿااسۿ یۿاہمئۿےنۿفرصۿ حۿیکۿ۔ے "‬ ‫وفْجناْئزْہْنِالْعنْبعْضْالمحِِنیْمنْالشوْاْفعْباْ ایسۿاتك ۿت ۿےك ۿجا ۿت ۿا انجۿحؼ ۿںیمۿ ضعۿنیققحمۿوشۿا ۿعفۿےسۿ‬ ‫لتِریرْمانصہ‪":‬ھذاْاالجماعْا كْثریْوانْسلمْفمحلْ وقنمل ۿ۔ے ۿہی ۿاامج ۿف ۿاكضؾ ۿی ۿ۔ے ۿاار ۿان ۿوك ۿ میلس ۿ یھ ۿركایلاجۿ‬ ‫حجؼتاْعندْصالْحْاالْزمنۃْبحیثْینقذْفی اْاالْمرْ ے ۿفو ۿان ۿےك ۿد لی ۿ و ۿا ۿػ ۿوہ ۿےن ۿاك ۿحث ۿارابتػ ۿوہ ۿاگ ۿہك ۿہی ۿإتۿ‬ ‫ل‬ ‫باْلمعرْوْفْوالنہیْعنْالمنْكْرْوقدْتعطلْذلكْمنذْاْزْ ےكۿصالۿوۿےكۿوقثۿاكۿوہۿٌتۿارمۿجاۿرعملۿوۿفۿاوػۿیہنۿےسۿا مزكؼۿ‬ ‫جاۿذفۿوہۿاوػۿہیۿفوۿػامۿنۿدػاػۿےسۿلطعمۿ۔ے‬ ‫منۃْ‪3‬۔" ْ‬ ‫دجمۿدۿافلۿجاۿینۿخیشۿادمحۿارمعلۿیۿرسۿدنہیۿ‬ ‫وفْالمكتوْبْالراْبعْوالخمسنیْ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْفتاْویْغیاْثیہْکتابْاالْجاْراْتْنوْعْفْالنساْہبتكمۿاوالۿہیمۿوكۿہٹئ ‪۵‬ۻ‪۶‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْردْالمحتارْکتاْبْالصلوْةْباْبْالجمعہْدارْحیاْءْالرتاْثْالعرْیبْبیْوْتْ‪۶/ ۶‬ۺۺ‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْردْالمحتارْکتاْبْالصلوْةْباْبْصلوْةْالجناْئزْدا رْحیاْءْالرتاْثْالعرْیبْبیْوْتْ‪۵۷/ ۶‬ۻ‬ ‫‪Page 234 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫منْالجلدْالثاْینْمنْالمكتوْباْتْالشیخْاحمدْالعمریْ ےكۿوتكمۿجاۿتۿیکۿدلجۿجاۿینۿوتكمتۿربمن‪۹‬ۺںیمۿ۔ے‪:‬داینۿدبۿماۿتۿ‬



‫السرْھندْیْالشہیْبمجدْدْالف ْثاینْماْترْجمتہ‪ ْ:‬ےكۿردنمۿػۿںیمۿ وۿػ ۿاگلۿیكچۿ۔ےۿاوػۿدحمۿجاۿتۿیکۿجاۿػویكۿطۿںیمۿ‬ ‫"غمرْتْالدْنیاْفْبحرْالبدْعاْتْوْاطمأْنتْبظلماْتْ نئمطۿ۔ےۿػعفۿدبۿمتۿاوػۿملكتۿجاایحۿء ۿوصتۿاك ۿدوعی وكۿطۿركۿ‬ ‫اتكۿ۔ے ۿان ۿػام ۿن ۿےك ۿاكضؾ ۿءاملۿء ۿفو ۿدب ۿماۿت ۿےك ۿاح ۿیم ۿاوػ ۿوصتۿ‬ ‫المحدْثاْتْمنْیشتطیعْدعوْیْرفعْالبدْعۃْالتْكلمْ‬ ‫ض‬ ‫ك‬ ‫ےك ۿ اٹۿےنۿواۿےلۿںیہۿاوػدبۿماۿتۿےكۿ ویۿفۿاوػۿ ؾتۿوكۿاعتۿ‬ ‫باحیاْءْالسنۃْا ْكثرعلماْءْالزْمنْحماْةْالبدْعْوْمحاْةْ‬ ‫ لۿقؽاػۿدےتۿنیہۿاوػۿانۿےكۿ واۿػۿہكلبۿايسِساۿطۿاكۿح وۿیۿاصدۿػۿ‬ ‫ذ‬ ‫السنن ْیحسبو ْن ْشیو ْع ْالبد ْع ْتعا ْمال ْفیقتونْ‬ ‫ركۿ ےتۿںیہۿوہۿ ےتھجمۿںیہۿہكۿدبۿمتۿ ھزفۿاجۿ ےۿاوػۿارمۿاۿ یۿماۿّۿ‬ ‫ع‬ ‫ب‬ ‫بجوازھاْ لْاستحسان اْویدلونْالناسْ یلْاتیان اْ وہۿاجۿ ےۿفوۿاعتۿ لۿ نۿاجۿجاۿ۔ےۿہیۿولۿ ۿہیۿ۔ںیہۿ ےتھجمۿہكۿیسكۿ‬



‫یظنونْانْالضاللْاذاْشاعْوالباطلْاذاْتعورفْصارْ زۿاك ۿااسۿاعتۿ لۿانۿےك ۿنسحۿوہۿےنۿیک ۿد لیۿ۔ںیہۿزجۿاںیۿ‬ ‫تعامالْوالْیدْروْنْانْمْثْلْھذاْالتعاملْبشیئْلؼسْ تسینۿہكۿوہۿاعتۿ لۿربتعمۿ۔ےۿ وۿدصػۿاولۿےسۿلومعۿلۿ اہۿوہۿجاۿ‬ ‫دلیالْعیلْحسنہْانماْالعربْہْبتعاْملْجاْءْمنْالصدْرْ انۿرپۿامتّۿولۿوگۿطۿاكۿاامجۿفۿجاۿحثۿوہ(رھپۿایغۿ ہیۿیکۿذموكۿػۿہۿجاۿالۿ‬



‫االولْاوْحصلْاجماْعْجمیعْالناْسْعلیہْثمْاحتجْبعباْرْةْ ابعۿػۿتۿےسۿا دتالۿلۿركۿےكۿفؽۿامۿجا)امتۿّۿولۿوگۿطۿاكۿاعتۿ لۿاوػۿ‬ ‫الغیاْثیۃْالمذكوْرْةْثمْقاْلْوالْشكْانْالعلمْبتعاْملْالناْ امتۿّۿ رہۿوۿطۿاوػۿداہیۿفوۿطۿاكۿلمعۿ ولعۿّۿوہۿجاۿ ٓا دیمۿیکۿوتعسۿوۿ‬ ‫سْكاْفۃْوْعملْجمیعْالِرْیْواْلبلداْنْخاْرْجْعنْوسعْ ػاۿقثۿےسۿجاۿہؾۿ۔ےۿاھ"‬



‫ہلئسۿاداۿطۿںیمۿےراۿػعۿل اۿنیۿںیمۿےسۿوتہبۿطۿوكۿانۿرپۿرخفۿ‬ ‫البشرْ‪1‬اھ"۔ ْ‬ ‫وا كْثرْالمخاْلقنیْلنافْالمسئلۃْالداْئرْةْانماْیقتخرْوْنْ ۔ے ۿہك ۿوہ ۿخیش ۿدجمد ۿےك ۿكال ۿوم ۿطۿںیمۿےس ۿںیہ ۿمہۿےن ۿجاػۿاہۿخیشۿ‬ ‫باْن مْمنْغلماْنْھذاْالشیخْوْقدْقریْعلیہمْقوْلہْ دجمدۿیکۿہیۿابعػتۿیڑھۿركۿا۔ںیہۿانسۿیئۿ یھ(ہكۿاتۿےسۿ‬



‫ھذامراراْفالیسمعوْنْ ْ‬



‫‪1‬ۿوتكمۿجاۿتۿاامۿّۿػجاۿینۿوتكمۿتۿاجنپۿہۿوۿاہچػۿّۿونۿلكبوۿػۿونھکل ‪۶۵۸/ ۷‬‬ ‫‪Page 235 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫والْینتہوْنْعنْادعاْءْالتعاْملْوْالْیرْعوْوْنْانماْ وہۿا ےنۿاعتۿ لۿوبقمۿلۿےكۿدوععۿےسۿجاۿػۿ ٓا ںیئ)رگمۿوہۿاعتۿ لۿ‬



‫اتخذواْشیخ مْھواھم‪،‬ف مْبقتوْیْال وْیْیعلموْنْ ےك ۿدوع ۿی ۿےس ۿجا ۿػ۔ںیہ ۿ ٓا ے ۿدػا‬ ‫ ےۿاذنوۿطۿا ےنۿسفنۿیکۿوخاۿشۿوكۿاانۿخیشۿیانۿایلۿ۔ےۿاوػایسۿےكۿ‬ ‫نسأْلْاللْالعقوْوْالعاْفیۃ۔ ْ‬ ‫(رضحت ۿدجم ۿد)ےك ۿئاجۿ‬



‫قاْلْالعالْمۃْالشاْیمْفْردْالمحتارْمنْاالْجاْرْاتْوفْ‬ ‫رساْلتہ"تحریرْالعباْرْة"وفْكتاْبہ"العِوْدْالدریۃ"ْ‬



‫كل اْعنْالعالْمۃْقناْیلْزادہ(عہ)"انْالمسئلۃْالنباْءْوْ‬ ‫الغرسْعیلْارضْالوْقفْكثیةْالوْقوْعْفْالبلدانْوْ‬ ‫اذاْطلبْالمتویلْاوْالِاْیضْرفعْاجاْرْت اْایلْاجْرْالمثلْ‬



‫یتظلم ْالمستا ْجر ْو ْن ْو ْیزعمون ْانہ ْظلم ْوھمْ‬



‫ح وۿعۿرپۿلمعۿركۿ ےتۿںیہۿمہۿاهللۿاعتیٰل ۿےسۿوفعۿوۿماۿ تیۿبلطۿ‬



‫ركۿ ےتۿںیہ‬ ‫مل‬ ‫كالۿہمۿواۿیمۿےنۿػدۿا ِزاػ‪،‬اتكۿتۿاالۿاج ۿػۿہۿػواۿہلۿ رحۿیۿاابعلػہ‪،‬‬ ‫ وقد ۿوػہی ۿيتۿںیم ۿكال ۿہم ۿعان ۿیل ۿػادہ ۿےس ۿلق ۿایكۿہك ۿوف ۿیکۿ‬ ‫ػ نیۿرپۿاكم ۿط ۿیانۿےنۿاوػ ۿدػ ۿٌت ۿاگلۿےنۿاك ۿاعم ۿٓل ۿوفۿےكۿ‬ ‫اریجوط ۿںیم ۿریثك ۿاولوق ۿف ۿ۔ے ۿٌت ۿ وت ۿیل ۿاوػ ۿاقیض ۿےس ۿاےسیۿ‬ ‫ااجػو ۿط ۿےك ۿمت ۿرك ۿےن ۿیک ۿدػوخا ۿيت ۿیک ۿاج ۿیت ۿ۔ے ۿاوػ ۿارج ۿتۿ‬



‫ظالمونْوْبعضْالصدورْواالكابرْیعاونون مْوْیزعمونْ لثۿرپۿاطۿػونیمۿطۿےكۿركۿاۿہیۿرپۿااھٹۿےنۿیکۿجاۿتۿیہكۿاجۿیتۿ۔ےۿفوۿ‬ ‫انْھذاْتحرْیكْفؾنۃْعیلْالناْسْوْانْالصواْبْابِاْءْ اطۿػونیمۿطۿےكۿدقۿمیۿركۿاۿہیۿداػۿانۿیکۿفؽۿجاۿدۿركۿ ےتۿںیہۿاوػۿانۿ‬ ‫وكۿو مۿقؽاػۿدےتۿںیہۿاحۿالہكۿوہۿوخۿدۿ یۿػاۿملۿںیہۿاوػۿ ضعۿدصػۿ‬ ‫االْموْرعیلْمایھْعلیہْوْانْ ْ‬ ‫ح‬ ‫وااكۿ ؼۿاۿطۿیک ۿادۿرك ۿ ےتۿںیہۿاوػۿےتہكۿںیہۿہكۿہیۿفوۿولۿوگۿطۿوكۿہنتۿ‬



‫ںیمۿداۿانلۿ۔ےۿانۿ ےیۿاسیۿاتۿجكۿوہۿجاۿ ٓا جاۿاھتۿواسۿ یۿدلمعػۿ‬ ‫ٓا ادۿوہۿ ےتۿػانہۿراۿےیہۿہكۿ‬ ‫ل‬ ‫عــــــہ‪:‬ھكذاْفْردْالمحتارْطبعْفْقسطنطنیۃْوفْتحرْیرْ عــــــہ‪:‬ہی ۿظفل ۿػدا مِزاػ ۿوبطمہع ۿہینطنطسق ۿںیم ۿ۔ے ۿاوػ رح ۿریۿ‬ ‫ٕ‬ ‫ی‬ ‫العباْرْةْقنیلْزاْدہْبغیْاالْلفْوْفْالعِوْدْالدرْةْمنیلْزاْدہْ اابعلػہ"ںیم ۿ زلیۿػا ۿدہ ۿریغ ۿافلۿےك ۿ۔ے ۿاوػ ۿ وقدادلػہی ۿںیمۿ زلیۿ‬ ‫ػادہۿمیمۿےكۿواۿھۿ۔ےۿ‪ٕ۶۷‬ز (ت)‬ ‫بالمیم ‪۶۷‬منہ ْ‬



‫‪Page 236 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫شراالمورْمحدْثا ْت اْوالْیعلموْنْانْالْشرْفْاغضاْ ہؾۿجاتۿےسۿحؼۿیۿیئنۿجاۿتۿ دیۿاۿركۿجاۿ۔ےۿاوػۿوہۿہیۿ۔ںیہۿاجۿےتنۿہكۿ‬ ‫العنیْعنْالشرْعْواْانْاحیاْءْالنسۃْعندْفساْدْاالْ حؼ ۿا ۿیئۿےك ۿوقث ۿرشۿف ۿےس ۿ مشۿ ر ۿ ی ۿوخد ۿحؼی ۿ۔ےۿاوػ ۿإتۿ‬ ‫ںیمۿداسدۿوا عۿوہۿےنۿےكۿوقثۿوصتۿاكۿػدنۿہۿركۿجاۿاہجۿدۿےسۿ یھۿ‬ ‫مۃْمنْافضلْالجہاْدْواجزلْالِرْبْ‪1‬اھ‪ْ ،‬‬ ‫الضۿ۔ےۿاوػۿحؼۿػۿ ۿرتۿنۿابعۿدۿتۿ۔ے‬ ‫وفْتحرْیرْالعبارْةْفعلمْب ذاْانْھذہْعلۃْقدْیمۃْوالْ‬ ‫ً‬ ‫ف‬ ‫ رح ۿری ۿاابعلػہ ۿںیم ۿكال ۿہم ۿوا ۿیم ۿہیلع ۿارل ۿ مۃ ۿ رح ۿری ۿ ؽ ۿام ۿ ےت ۿںیہ‪:‬‬ ‫حوْلْوالْقوْةْاالْباْللْالعیلْالعظیمْ‪2‬اھ۔‬ ‫ذ‬ ‫ھ‬ ‫ز‬ ‫"انۿےسۿ ولعۿّۿوہاۿہكۿہیۿرپاۿینۿ امیػۿیۿ۔ے(ہكۿرشۿ فۿاجۿ ےۿ‬ ‫وفْردالمحتار‪":‬اذاْ ْتكلمْاحدْبنیْالناْسْبذلكْیعدْ‬ ‫فوۿولۿ ۿ مشۿ رۿ یۿاایتخۿػۿركۿ ےتۿںیہ)الۿ وۿلۿوالوقۿہۿاالۿجاۿهللۿایلعلۿ‬ ‫م‬ ‫وْنْكالْمہْمنْكْرْاْ نْالِوْلْوْزوراْوھذہْبلیۃْقدْیمۃْ امیظعل "‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ل‬ ‫اھ"وفیہْوفْالعِوْدْالدْرْیۃ‪":‬وھذاْعلمْفْورق۔ " ْ ػد ۿا مِزا ۿػ ۿںیمۿ۔ے‪":‬ولۿ ۿ ٓا دیمۿیک ۿ قۿجا ۿت ۿوك ۿ یھۿجا ۿ قۿ‬ ‫ل‬ ‫وھذہ ْلعمرك ْحال ْالناس ْف ْت الك م ْعیل ْھذاْ ےتھجمۿںیہۿہیۿدقمیۿحؼۿاۿیئۿ۔ے اوػاۿیس(ػدۿا مِزاۿػۿںیمۿ۔ے)ںیمۿ‬ ‫المحدثْوْ ْ‬



‫اوػۿ وقۿدۿادلۿػۿہیۿںیمۿ۔ے‪":‬ہیۿاجكۿوػۿقۿںیمۿمہۿےنۿملعۿ میظۿ‬ ‫ػاۿہؾۿایك "‬ ‫واللْ! انۿاداط ۿ ونمفۿودحمت ۿےس ۿولوگطۿےك ۿہالتك ۿںیمۿ‬ ‫یڑےنۿاكۿاحلۿ یھۿااسۿ یۿ۔ے‪،‬اوػ‬



‫‪ْ1‬ردالمحتاْرْکتابْاالْجاْرْةْباْبْماْیجوْزْمنْاالْجاْرْةْدا رْاحیاْءْالرتْاْثْالعرْیبْبیْوتْۺ ‪،۷۵/‬تحرْیرْالعباْدْةْفیمنْھوْاو یلْباْالجارةْ‬



‫رسا لہْمنْرساْئلْا بنْعاْبدْینْلیہسۿاڈیکیمۿالۿوہۿػ ‪/ ۷‬ۼۺ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫ْتحرْیرْالعباْرْةْفیمنْھوْاو یلْباْالْجاْرْةْرساْلہْمنْرساْئلْا بنْعاْبدْینْلیہسۿاڈیکیمۿالۿوہۿػ ‪/ ۷‬ۼۺ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْردْالمحتارْکتاْبْاالْجاْرةْباْبْماْیجوْزْمنْاالْجاْرْةْدا رْاحیاْءْالرتْاْثْالعرْیبْبیْوْتْۺ ‪۷۵/‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪ْ4‬ردْالمحتارْکتاْبْاالْجاْرةْباْبْماْیجوْزْمنْاالْجاْرْةْدا رْاحیاْءْالرتْاْثْالعرْیبْبیْوْتْۺ ‪،۷۵/‬العِوْدْالدْریہْکتاْبْاالْجاْرةْمسئلہْ‬



‫اسؾبِاْءْالؽناوالغراسْاػ ۿجاۿػاۿػۿدنقۿد ػۿااغفۿخبزاۿط ‪/ ۷‬ۺ‪۶۷‬‬



‫‪Page 237 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ھذہ ْیھ ْاعذار ْھم ْف ْایِا ْعہ ْوالِا ْء ْالسنۃ ْواللْ وصت ۿ وھػ ۿرك ۿان ۿارم ۿركوہۿںیم ۿیڑع ۿػےنۿےئلیك ۿولوگطۿےنۿ‬



‫المستعاْنْوْالْحوْلْوالْقوْةْاالْباْللْالعیلْالعظیم۔‬



‫اےسی ۿ ی ۿارذاػ ۿجاػ ۿدہ ۿرتان ۿػےھك ۿںیہ وْالْحوْلْوالْقوْةْاالْ‬



‫نقحہ‪:۶۵‬اذقدظہران ْال ْتعا ْمل ْایل ْاآلن ْفما ْظنكْ باللْالعیلْالعظیم‬



‫جوْنْواذاْاخذواْباْلحدْیثْ خلَ ۿ‪ٌ:۶۵‬ت ۿہی ۿػا ۿہؾ ۿوہ ۿہ ا ۿہك ۿادا ۿط ۿ لصت ۿٕزضؾ ۿےك ۿاعت ۿ ل ۿیکۿ‬ ‫بالتوارثْالذیْبہْیل‬ ‫وك ۿیئ ۿا ۿ۔ںیہ ۿرھپ ۿفو ۿاػت ۿےك ۿ وب ۿت ۿیک ۿوك ۿط ۿیس ۿرو ۿػ ۿتۿ‬ ‫والقِہْف مْیتلجلجون۔‬ ‫۔ےۿہكۿانۿےسۿ یھۿہی ولۿ ۿانۿہۿڑك ےتۿںیہۿاوػۿٌتۿدحۿحثۿوۿ‬ ‫ویاسبحانْاللْانماْالتوارثْالتعاملْفْجمیعْالِرونْ‬ ‫ٔ‬ ‫ہقفۿت ۿاط ۿاومۿػ ۿرپۿوما ۿيڈہ ۿایك ۿاجۿجا ۿ۔ےۿفوۿجك ۿ ى ۿایبۿینۿداھك ۿ ےتۿ‬ ‫فا ْذا ْلم ْیتحِق ْایل ْاالن ْكیف ْیؿبت ْمن ْسالفْ‬ ‫ںیہ‬ ‫الزمانْاذْقدْارشدْالحدیثْالصحیحْانْالذْیْفْ‬ ‫سبحانْاللْ! فوۿاػتۿفوۿامتۿّۿقؽۿونۿطۿےكۿاعتۿ لۿاكۿجاۿّۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫ع‬ ‫عہدْالرْساْلۃْوْالخالْفۃْالرْاْشدْةْكاْنْ یلْخالْفْماْ ٌت ۿ ٓا لكج ۿاك ۿاعت ۿ ل ۿجا ۿحث ۿن ۿوہ ۿاك ۿفو ۿشز ۿ ہت ۿػامون ۿط ۿاك ۿےسیكۿ‬



‫یزعموْنْفاْینْیصحْالتوارثْوْایلْمنْیسندْوْنْوْ جاحثۿوہۿاگۿاوػۿدححثۿحیحۿےسۿہتپۿيالۿہك ۿدہعۿػواۿنثۿوۿػامۿنۿ‬ ‫عمنْیرْثوْنْقاْلْالمحِقْحیثْاطلقْفْفتحْالِدْیرْ يالتۿػاۿ ۿہۿںیمۿدلمعػ ٓا ادۿاطۿےكۿٔؽوعہمۿےكۿيالۿفۿاھتۿفوۿ‬ ‫مساْلۃْالج رْفْاالْولینیْواالْخقاْءْفْاالْخرْینیْقوْ اہكطۿےسۿفوۿاۿػتۿجاۿحثۿوہۿاگۿزكۿےسۿانۿیکۿ تبسۿجاۿحثۿركۿ‬ ‫لہْھذاْھوْالمتوْارْثْیعینْاناْاخذْناْعمنْیلؼناْالصلوةْ ۔ےگنۿاوػۿزكۿاكۿوػہثۿانۿوكۿقؽاۿػۿںیۿےگۿققحمۿیلعۿاالۿػالۿقۿےنۿحتفۿ‬ ‫كع‬ ‫ھكذاْفعالْوْھمْعنْیلمھیْكذلكْوْھكذْاْ ْایلْالصحابۃْ ادقلۿریۿںیمۿفؽۿامۿجا‪":‬ػ زصظۿاونیلۿںیمۿقؽاۿءۿتۿًهؾۿیۿاوػۿارخۿ‬ ‫جصظۿںیمۿرسۿیۿ یۿ وتۿاۿػۿتۿ۔ےۿینعیۿمہۿےنۿانۿوكۿا ےنۿجاۿتۿ‬ ‫ْتعایلْْعنہمْوھمْبالضروْرْہْاخذوہْعنْصاْ‬ ‫ریضْالل ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ن‬ ‫دادا ۿاوػ ۿ ؼ ۿػ ۿوگ ۿطۿےس ۿایل ۿاوػ ۿا و ۿطۿےن ۿان ۿوك ۿا ےن ۿ ؼ ۿػوگ ۿطۿ‬ ‫اللْتعایلْْعلیہْوسلمْفالْیحتاْجْایلْ‬ ‫حبْالوْیحْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫مسھ‬ ‫ےسۿايڈ ۿایك ۿاےسیۿ یۿاحصۿہبۿرك ۿا ۿّۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ۿ ْۿجك‪،‬‬ ‫انْینِلْفیہْنصْمعنی‪،1‬‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ٌ‬ ‫اوػا و ۿطۿےنۿانۿوك ۿاصۿ ت ۿویحۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫ْ‬ ‫ےسۿاھكیس ۿانۿ ےیۿانۿےك ۿواۿ ےطۿیسكۿ صۿنیعمۿیکۿرضوػتۿ‬ ‫۔ںیہ‪،‬‬



‫ْفتحْالِدْیرْکتاْبْالصلوْةْباْبْصقۃْالصلوْہْفْالِراْةْہبتكمۿونۿػۿہیۿػوضۿہیۿرھکس ‪۸/ ۶‬۽‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 238 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ف ذاْمعینْالتوْارثْالمحتجْبہْشرْعاْمطلِاْالمستغینْ و یۿفوۿاػتۿےك ۿوہۿ ینعۿںیہۿسجۿےسۿرشۿماۿد لیۿڑكۿجاۿدػيتۿ‬ ‫عنْابدْاْءْاسندْخاْصْواینْل مْبذلكْوْكیفْیصحْ ۔ےۿاوػۿسجۿیکۿ دنۿػاۿہؾۿركۿےنۿیکۿرضوػتۿ۔ںیہۿفوۿہلئسۿداحؼۿہۿ‬ ‫فیماْقدْعلمناْوعنْصاْحْالوْیحْصیلْاللْتعایل ْ ْعلیہْ ںیم ۿہی ۿول ۿ ۿےسیك ۿفو ۿا ۿػت ۿجا ۿحث ۿرك ۿںی ۿےگ ۿہك ۿمہ ۿوخ ۿت ۿاجۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےتنۿںیہۿہكۿاصۿٌتۿوۿیحۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿاوػۿافلخۿ ےۿ‬ ‫ْتعایلْ‬ ‫وسلم ْو ْعن ْخلقا ْئہ ْالرا ْشد ْین ْریض ْالل ٰ‬ ‫ح‬ ‫ػاۿ ۿنۿےسۿانۿےكۿيالۿفۿػواۿ ثۿ۔ے "‬ ‫عنہمْخالْفہ۔ ْ‬ ‫اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہك ۿوہ ۿط)قیقحت ۿاقم ۿّ ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿا و ۿا ۿل ۿیک ۿرا ۿػۿ‬ ‫اقول‪:‬وتحِیقْالمِاْمْانْاالْحواْلْاربع‪)۶(:‬العلمْ‬ ‫ مس ۿ۔ے(‪)۶‬سج ۿاكۿٖاح ۿدت ۿن ۿوہ ۿجا ۿ ولع ۿّ ۿوہ(‪)۷‬سج ۿےكۿ‬ ‫بعد ْم ْالحد ْوث(‪)۷‬وعد ْم ْالعلم ْبا ْلحدوث(‪ ْ)۸‬دحوت ۿاك ۿملع ۿن ۿوہ (‪)۸‬دحوت ۿاك ۿملع ۿ یلیصف ۿوہ ۿہك ۿبك ۿزكۿ‬ ‫رْ‬ ‫والعلمْب‬ ‫الحدوثْتقصیال ْایْمعْالعلمْبانہْحدثْ ےنۿا اجدۿایك(‪)۹‬دحوتۿاكملعۿاامجیلۿوہ‪،‬ینعیۿہیۿفوۿ ولعۿّۿوہۿہكۿ‬ ‫فْالوقتْالقالن(‪)۴‬والعلمْبہْاجماْالْانْعلمناْانہْحاْ ونۿا اجۿدۿ۔ےۿنكیلۿہیۿنۿ ولعۿّۿوہۿہكۿبكۿاوػۿےسیكۿا اجۿدۿوہۿا‬ ‫لمسل‬ ‫مص‬ ‫دثْوالنعلمْمیتْاحدْثْومنْاحدْثْفالشیئْاذاْكاْنْ و ۿز ۿمآۃ ۿا ظ ۿںیم ۿما ۿّ ۿرو ۿػ ۿےس ۿلومع ۿل ۿہب ۿوہ ۿاوػ ۿان ۿاكۿ‬



‫ناْشیاْمتعاْمالْبہْفْعاْمۃْالمسلمنیْوعلمناْانہْھوْاْ لمعۿواۿعۿوۿداعۿوہۿاوػۿانۿےكۿجاۿػ ۿعۿںیمۿہیۿ یھۿ ولعۿّۿوہۿ‬ ‫لذیْكانْعیلْعہدْہْصیلْاللْتعایل ْ ْعلیہْوسلمْف وْ ہك ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿدہع ۿابم ۿػك ۿںیم ۿ یھۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ااسۿ یۿوہۿجاۿاھتۿہیۿ مسۿاولۿ۔ےۿاوػۿایسۿوكۿ وتۿاػتۿایلعۿ یھۿےتہكۿ‬ ‫الِسمْاالْولْوھوْالمتوْاْرثْاالْعیلْواذْلمْیعلمْكیفْ‬ ‫ٌ‬ ‫ںیہۿاوػۿ تۿنۿہیۿ ولعۿّۿوہۿہكۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْ‬ ‫كاْنْاالمرْعیلْعہدْالنیبْصیلْاللْ ٰ ْ‬ ‫ےكۿػامۿنۿںیمۿانۿاكۿایك ۿاحۿلۿاھتۿنۿو یۿہتپۿےلۿہك ۿانۿیک ۿا اجۿدۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہْوسلمْفیحملْ‬ ‫والْعلمْحاْرْثْبعدْہْصیلْالل ٰ‬ ‫وضحػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ ۿہیلعۿوملس ےك ۿدعبۿوہۿیئ ۿ۔ےۿفوۿہیۿ اھجمۿ‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫یجع‬ ‫یلْانْكالْقرْنْاخذْہْ نْساْبِہْوْ لْمتوارْثاْ اج ےۿاگۿہك ۿہیۿزۿرشوفۿےسۿایسۿفرۿوۿوہۿیتۿ ٓا ۿػ یۿ۔ےۿاوػۿہؾۿ‬ ‫یماْللحاْلْ ْ‬ ‫ْتحك رْ‬ ‫دعبۿےكۿػامۿنۿوۿاۿےلۿےنۿا ےنۿےسۿےلہپۿػامۿنۿواۿولۿطۿےسۿاےس‬ ‫احۿ‬



‫‪Page 239 of 684‬‬



‫ۿایك‪،‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫حمالْعیلْالظاْھْرْواالْصلْاذْاالْصلْفْاالْموْرْالشرْ فوۿا یسۿزۿوكۿاحۿلۿیکۿد لیۿرپۿلمعۿاوػۿا ۿوۿػاۿہؾۿاكۿ احۿعۿركۿ ےتۿ‬ ‫اللْتعایل ْ ْعلیہْوسلمْ وہۿ ےۿ وتۿاۿػتۿیمكحۿاہكۿاجۿجاۿ۔ےۿہكۿاومۿػۿرشۿہیعۿںیمۿوصتۿرپۿ‬ ‫عیۃْھوْاالْخذْعنْالنیبْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫والعملْبالسنۃْھوْالظاْھْرْمنْحاْلْعامۃْالمسلمنیْ لمعۿرك ۿجاۿ یۿا ۿ۔ےۿاوػۿاملسمۿونۿطۿاكۿػاۿہؾۿاحۿلۿ یھۿو یۿ۔ےۿ‬ ‫ہك ۿوصت ۿرپۿلمعۿركںی ۿہیۿ وتۿا ۿػ ۿت ۿیک ۿ مسۿجا ۿین ۿ۔ے‪،‬انۿےكۿ‬ ‫وھذا ْھو ْالِسم ْالثا ْین"وھذا ْما ْیِا ْل ْفیہ ْانہ ْالْ‬ ‫ ےیۿیسكۿاخۿ ۿ دنۿیکۿرضوػتۿ۔ںیہۿاوػۿسجۿزۿےكۿجاػۿعۿ‬ ‫یحتاجْایلْسندْخاْصْاماْاذاْعلمْحدْوْثہْفالْی ْم ْكنْ‬ ‫ںیمۿہیۿ ولعۿّۿوہۿہكۿہیۿوضحۿػۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿےكۿدہعۿ‬ ‫اللْتعایل ْ ْعلیہْوسلمْ‬ ‫جعلہْمتوارثاْعنْالنیبْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ابمۿػۿكۿیکۿا اجۿدۿ۔ے ا یسۿزۿےكۿجاۿػعۿںیمۿ وتۿاۿػتۿوہےنۿ‬ ‫سواْءْعلمناْوقتْحدْوْثہْاوْال‪،‬النْعدمْالعلمْبوْقتْ اك ۿمك ۿ۔ںیہۿاگلجا ۿاجاتك ۿانۿےك ۿدحوت ۿےك ۿوقث ۿاك ۿملعۿوہۿجاۿ‬ ‫الحد ْوْثْلؼسْعدْمْالعلمْباْلحدْوْثْفضالْعنْ ن ویكۿہك ۿیسك ۿز ۿےك ۿدح ۿو ۿت ۿےك ۿوقث ۿاك ۿملع ۿنۿوہ ۿےن ۿےكۿ‬ ‫رْ‬ ‫العلمْبعدْمْالحدْوثْفربْحاْدْثْ‬ ‫نعلمْقطعا ْانہْ ےیۿہیۿالۿػّۿ۔ںیہۿہكۿمہۿانۿےكۿدحۿوۿتۿےسۿ یۿےبۿ ربۿوہط‪،‬‬



‫حادثْوالنعلمْمیتْحدثْكاْھرامْمصرْبلْوالسماْءْ جا ۿہی ۿاج ۿےتن ۿوہ ۿطۿہك ۿوہۿاح ۿد ۿت ۿ۔ںیہۿ۔ے ینتك ۿزو ۿط ۿےك ۿجاػۿ‬ ‫ن‬ ‫واالْرْضْفْالحدْوثْالمطلقْومعاْلیقْالحجرْةْالشرْ عۿںیمۿح ںیۿجاۿ شاصظۿ ولعۿّۿوہۿجاۿ۔ےۿہكۿہیۿاحۿدتۿ۔ےۿنكیلۿ‬ ‫یقۃْالیتْتعلقْحوْل اْمنْقناْدیلْالذھبْوالقضۃْوْ انۿےكۿدحۿوۿتۿےك ۿوقثۿاكۿہتپۿ۔ںیہ ۿوہۿجاۿ ےسیۿاہؾاّ ۿرصمۿہكلبۿ‬ ‫نحوْھماْفْالحدْوْثْالمِیدْقاْلْالسیدْالسم وْدیْ‬



‫دح ۿو ۿت ۿقلطم ۿںیم ۿ ٓا ام ۿط ۿو ۿػ نی ۿ یھ ۿاوػ ۿدح ۿو ۿت ۿدیقم ۿںیمۿ‬



‫ ےسیۿوہۿاھجۿػۿافوننۿاوػۿدنقۿںیلیۿ وۿرجۿہۿوبنۿیۿرشۿفیۿےكۿ ٓا نۿ‬ ‫فْخالْصۃْالوْفاْء‪:‬ولمْاقفْعیلْبتداْءْحدْوث اْ‪1‬الخْوْ‬ ‫ى‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫جاۿنۿنشکاۿیئۿوہۿیئۿںیہ رضحتۿكالۿہمۿ وۿدیۿےنۿيالۿ ہۿوافءۿ‬ ‫حینئذْینظرْھلْیخاْلف ْ‬ ‫اولاف ۿںیم ۿفؽ ۿام ۿجا‪":‬ح ںی ۿاط ۿےك ۿاادت ۿا ۿء ۿدح ۿو ۿت ۿاك ۿوقث ۿ۔ںیہۿ‬ ‫ ولعۿّۿفوۿاےسیۿونۿ دیۿاۿاومۿػۿنجۿےكۿدحۿوتۿےكۿوقثۿاكۿح ںیۿملعۿ‬ ‫نۿوہۿٌبت‬



‫ْوفاءْالوفاءْالقصلْالخا مسْوالعشرونْدارْاحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹ /۷‬۽‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 240 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ھذاْسنۃْثابتۃْفْخصوْصْاالْمرْاْوال۔عیلْالثاْینْ وقاۿمدۿرشۿہیعۿاطۿےكۿجاۿػۿعۿںیمۿہیۿدانھكۿوہۿاگۿہكۿہیۿیسكۿوصتۿ‬ ‫یحالْاالْمرْعیلْھاْلْالشیئْفْنقسہْفاْنْكاْنْحسناْ جاہتبۿےكۿل اۿفلۿفوۿ۔ںیہ‪،‬ل اۿفلۿنۿوہۿفو اۿنۿاكۿاعمۿٓل ۿايسِزاۿتۿ‬ ‫داخالْدْتحتْقواْعدالحسنْفحسنْعیلْتقاوتہْمنْ ےسۿو وۿتۿجكۿںیمۿداحؼۿوہۿاگۿاوػۿػامۿنۿیکۿدقۿاۿٕتۿےك ۿارابتۿػۿ‬ ‫ےسۿیھبكۿیھبك ۿانۿوكۿ یھ" وتۿاۿػت"ہہكۿدجاۿاجۿجاۿ۔ےۿاسیۿہكۿ‬ ‫االستحبابْایل ْالوجوب ْحسبْما ْتِتضیہ ْالِواعدْ‬ ‫ہبط ۿہعمج ۿںیم ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿدو ۿونطۿ‬ ‫الشرْعیۃ‪،‬وقدْیطلقْعلیہ"المتوارث"اذتِاْدْمْعہدہْ‬ ‫اچچوطۿےكۿدركۿاكۿػواۿوۿہكۿاحۿدتۿ۔ےۿرپۿہیۿ۔ںیہۿ ولعۿّۿہكۿبكۿ‬ ‫كذكْر ْالعمنی ْالْكْر ْیمنی ْف ْالخطبۃ‪،‬وھذا ْا ْدینْ‬ ‫ےسۿػاۿجئۿ۔ےۿاہتبلۿہیۿیسكۿوصتۿجاۿہتبۿےكۿيالۿفۿیہنـطۿفوۿہیۿفوۿاۿ‬ ‫ع‬ ‫اقسامہ ْوال ْ ْاطالق ْلہ ْ یل ْما ْدونہ ْالل ْم ْاال ْلغۃ‪ ْ،‬ػۿتۿاكۿيتۿےسۿادینۿدػۿ ہۿ۔ےۿانۿےكۿدعبۿیکۿا اجدوكۿ وتاػتۿ‬



‫كتوارثْالتِیۃْفْالراْفضۃْوالكذبْفْالوْھاْبیۃْوانْ ینعمبۿایؾالۿوۿرشۿفۿ۔ںیہۿاہكۿاجۿاگیۿاہۿطۿفواػتۿوغلۿیۿوہۿاتكۿ۔ےۿ‬ ‫كان ْقؽیحا ْداخال ْتحت ْقوا ْعدالِبح ْفِؽیح ْعیلْ ےسی ۿش ہیۿں وعۿطۿںیمۿ وتۿاۿػتۿ۔ےۿاوػۿوھجۿتۿواہۿہیبۿںیمۿاجاۿ‬ ‫تقاوتہْمنْالْكْرْاھۃْایلْالتحرْیمْاوْالْوْالْفالْوالْبلْ ےسۿيڈۿػاۿجئۿ۔ےۿاوػۿاارۿا یسۿونۿ دیۿزۿوہۿ وۿدعبۿدہعۿػواۿنثۿوہۿ‬



‫مباْح ْعــــــہْوالخروجْعنْالعاْدةْش رْةْوْمْكْرْوْہْكماْ اوػ ۿاےك ۿدح ۿو ۿت ۿاك ۿوقث ۿن ۿ ولع ۿّ ۿوہ ۿاوػ ۿوہ ۿوخ ۿد ۿ حیب ۿاوػ ۿوقامدۿ‬ ‫حبقۿےكتحتۿدالخۿوہۿفوۿ حیبۿ۔ےۿاوػۿانۿاكۿداۿحؼۿہۿ یھۿركۿوۿہۿےسۿ‬ ‫نصوْاْعلیہْ‪1‬۔ْوْوردْ ْ‬ ‫ذ‬ ‫ےلۿرك ۿ رحمیۿجكۿ ھزالۿوہا ۿ۔ے اوػ ۿاارۿو یۿاحۿدت ۿنۿوصتۿ‬ ‫جاہتب ۿےك ۿيال ۿف ۿوہ ۿن ۿوق ۿا ۿمد ۿحبق ۿےك ۿداحؼ ۿع ۿںیم ۿ ٓا یت ۿوہ‪،‬فو ۿہیۿ‬ ‫فرف ۿابم ۿو ۿ۔ے‪،‬ن ۿ حیب ۿ۔ے‪،‬نۿ بحتس‪،‬اہ ۿط ۿٌت ۿ رہ ۿو ۿكال ۿہقۿ‬ ‫یکۿماۿدتۿےسۿاخۿػۿوۿوہۿفوۿركۿوۿہۿوہۿاگ نانۿ ہچۿ‬ ‫عــــــہ‪ :‬بیاضْفْاالصل‬



‫‪1‬‬ ‫ْالحدیِۃْالندیۃْمنْآفاتْالسحرْف وْحرامْہبتكمۿونػہیۿػوضہیۿلصیفۿ ٓا جادۿ‪۷ /۷‬۽ۺ‬



‫‪Page 241 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عــــــہ‬ ‫"خاْلِواْالناْسْباْخالْق م‪ْ1‬وْقاْلْصیلْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایلْعلیہْ ءاملۿءْ ۿےنۿفؽۿامۿجاۿہكۿولۿوگۿطۿاطۿےكۿايالۿقۿےكۿوماقفۿاعمۿٓل ۿ‬ ‫وسلم"بشرْواْوالْتنقرواْ‪2‬۔وعیلْاالْولْیردْوْالْیِبلْ ركۿوۿاوػۿدححثۿرشۿفیۿںیمۿ۔ے"ولوگۿطۿوكۿخساۿػتۿدوۿرفنۿتۿ‬ ‫واْنْفشاْماْفشاْوقدْاجاْراللْاالْمۃْعنْاالْجتماْعْعیلْ نۿدالۿو"وصتۿجاۿہتبۿیکۿل اۿتفۿركۿےنۿواۿیلۿجاۿتۿدبۿمتۿرمدودہۿ‬ ‫ذ‬ ‫مثلہْاالْانْیكونْشیئْتغیْفیہْالحكمْبتغییْالزماْ وہۿ یۿاوػۿوگۿوہۿالۿھكۿ ھزفۿ یئۿوہۿاےسۿ وبۿلۿ۔ںیہۿایكۿاجۿ ےاگۿاوػۿ‬ ‫اےسی ۿاح ۿدت ۿارم ۿرپ ۿ ر ۿػ ۿی ۿإت ۿہملسمۿاك ۿامج ۿف ۿ۔ںیہ ۿوہ ۿاتك ۿہكۿ‬ ‫نْ ْكمنعْالنساْءْعنْالمساْجدْوھذاْفْالحِیِۃْلؼسْ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿےنۿانۿإتۿوكۿارماۿ یۿرپۿ عمتجۿوہۿےنۿےسۿوفحمۿعۿػاھكۿ‬ ‫مخاْلقاْللسنۃْالثاْبتۃْبلْمواْفقْل اْوانْوانْخاْلفْ‬ ‫ج‬ ‫۔ے ۿا ك ۿاانثت ۿیئ ۿروػ ۿت ۿاہتبل ۿ۔ے ۿہك ۿوہ ۿجا ۿت ۿ۔ےفودہعۿ‬ ‫اللْتعایلْْعلیہْوسلمالنْالواقعْ‬ ‫الواْقعْفْع دہْصیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ػوانث ۿےك ۿدعب ۿیک ۿاوػ ۿاظب ۿہؾ ۿل ا ۿفل ۿوصت ۿ یھۿ۔ے ۿنكیل ۿػامنۿ‬ ‫ص‬ ‫لشی‬ ‫لشی‬ ‫ئْكاْنْوبانْوالحادثْ ئْلوْكاْنْفْزمنہْ یلْ یکۿدبتۿیلۿیکۿو ہۿےسۿانۿاكۿمكۿرشۿیعۿدبۿلۿہ اۿاوػۿانۿدبتیلیۿرپۿ‬



‫الل ٰ‬ ‫ْتعایل ْ ْعلیہ ْوسلم ْلْكا ْن ْف ذا ْھو ْالتحِیق ْوْ امت ۿّ ۿاملسم ۿونط ۿاك ۿدلمعػ ٓا اد ۿاج ۿػ ۿی ۿو ۿوا ۿػ ۿی ۿوہ ۿہ ا ۿ ےسی ۿوضحػۿ‬ ‫معلوم ْان ْمسئلؾنا ْھذہ ْمن ْالِسم ْالرابع ْفْ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿےكۿدہعِۿ ُحؼونػۿںیمۿوعۿػںیتۿدجسمۿںیمۿ‬ ‫التِسیمْاالْول۔والِسمْاالْولْف ْ‬



‫اجۿیتۿںیھتۿنكیلۿدعبۿںیمۿاطۿوكۿماّۿروۿػۿدجسمۿںیمۿاحۿرضۿوہۿےنۿ‬ ‫ےسۿػوكۿدجاۿہ اۿ۔ےۿااسۿونۿػادیئۿہۿارمۿ۔تقیقۿںیمۿوصتۿجاۿہتبۿ‬ ‫ےكۿل اۿفلۿ۔ںیہۿوہۿجاۿاارۿ ہۿاظبۿہؾۿااسۿ یۿ رظۿ ٓا جاۿ۔ےۿہكۿاتۿ وۿ‬ ‫جاتۿ دیۿاۿوہۿ یئۿ۔ےۿاارۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿےكۿػامۿ‬ ‫نۿںیم‬



‫عــــــہ‪:‬دححث ۿںیمۿواػدۿ۔ےۿہكۿولوگط ۿےسۿاط ۿیکۿمادفوطۿےكۿوماقفۿحؼجاو ۿركو اقامۃْالِیامۃْصْ‪ْ۲۲‬رواہْمسنداْوقالْرواہْالحا كمْوقالْ‬



‫صحیحْع ٰیلْشرطْالشیخنیْ‪۶۷3‬ۿاظنّۿادلن‬



‫‪1‬‬



‫ْاتحافْالسادةالمتِنیْکتابْآدابْالعزةْالبابْالثاینْالقائدةْالثانیہْدارالقکرْبیوتْۻ‪۷ /‬ۼۺۿوۿ‪۹‬ۺ‪۸‬‬



‫‪2‬‬ ‫ْصحیحْالبخاریْکتابْالعلمْبابْماْكانْا لنیبْصیلْاللہ ٰ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوآلہْوسلمْیتخول مْبالموعظۃْا لخْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۻ‪۶‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْا تْحافْالسادةالمتِنیْبحوالہْحا کمْکتابْالسماعْوالوجدْدارالقکرْبیوتْۻ‪۷ /‬ۼۺ‬ ‫‪Page 242 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫التِسیمْالثاْینْایْنعلمْانہْحادثْانْلمْنعلمْمیتْ ااسۿوہۿجاۿفوۿ ٓا ۿتۿ یھۿوعۿػۿفوۿطۿوكۿدجسمۿںیمۿاجۿےنۿےسۿعنمۿفؽۿامۿ‬ ‫حدث۔وْنعلمْانْالواْقعْعیلْعہدْرسوْلْاللْصیلْاللْ دےت(امكۿاقۿنث اّۿام وۿس نیۿدصۿر ہۿػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمسھا)اّۿ‬ ‫تعایل ْ ْعلیہْوسلم ْكاْنْعیلْخالْفْذلكْولؼسْشؼئاْ ام وۿس نیۿرضحتۿماۿص ہۿےنۿااسۿ یۿفؽۿامۿجا ہیۿقیقحتۿاقمۿّۿ۔ے‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫ذ‬ ‫اوػۿہیۿ ولعۿّۿ۔ےۿہك ۿےراۿػاۿہلئسۿ للی ۿمیسق یک ۿوچج یۿ مسۿےسۿ‬ ‫یتغیْفیہْالحكمْبتغیْالزماْنْوْمعْھذاْتظافرتْ‬ ‫ذ‬ ‫لل‬ ‫۔ے‪،‬اوػ ۿمیسقۿجاینۿیک ۿ یۿ مسۿ۔ے ۿینعیۿانۿےك ۿجا ۿػعۿںیمۿ‬ ‫النصوْصْعنْائمۃْالقِہْبنیھْعامْھوْداخلْفیہ‪،‬بلْ‬ ‫ح ںیۿاحۿدتۿوہۿجاۿفوۿ ولعۿّۿ۔ےۿنكیلۿہیۿ۔ںیہۿ ولعۿّۿہكۿانۿےكۿ‬ ‫ارشدْاالئمۃْایلْالنہیْعنْخصوْصہْوْدلتْاالدلۃْعیلْ‬ ‫دحۿوۿتۿاكۿوقثۿبكۿ۔ے‪،‬اوػۿح ںیۿہیۿ یھۿ ولعۿّۿ۔ےۿہكۿػوسۿلۿ‬ ‫ك‬ ‫قبحہ ْو ْشنا ْعتہ ْكما ْتِد ْمہ ْ ْل ْذلك ْفؿبت ْانہْ اهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ ۿہیلعۿوملسۿےك ۿػامۿنۿںیمۿانۿےك ۿيالۿفۿ‬



‫یستحیلْجعلہْمتوارثاْبلْھوْمنْالمحدْثاْتْالمرودْ دلمعػ ٓا ادۿػاہۿ۔ے‪،‬اوػۿیئۿاطۿاومۿػۿےسۿ یھۿ۔ںیہۿسجۿاكۿمكۿػامۿ‬ ‫ةْقطعا‪،‬والحمدْللہ‪،‬وبہْاسؾباْنْانْالج لْبمبدأہْالْ ےنۿےك ۿدبۿ ےنۿےسۿدبۿاتلۿوہ‪،‬اوػۿانۿےك ۿواھۿ یۿاہمئۿاہقفۿیکۿ‬



‫یجعلہْقدْیماْللعلمْبحدوْثہْبلْالجہلْبالمبداْءْ ےبۿامشۿػۿ وصۿ ۿیہنۿماۿّۿیکۿروۿػۿتۿںیمۿومۿ وۿدۿںیہۿہكلبۿاخ ۿ‬ ‫یؤخرْہْجدا‪،‬النْالحاْدثْانمایضاْفْایلْاقربْاالْوقاْ ادا ۿط ۿہعمجۿیک ۿٔما ۿ تعۿیک ۿفرۿف ۿ یھ ۿػیئامۿیئۿ۔ے‪،‬اوػ ۿددعتۿدۿ‬ ‫دںیلیل ۿان ۿےك ۿحبق ۿو ۿ ان ۿمت ۿرپ ۿ یھ ۿدال ۿنث ۿرك ۿیت ۿںیہ ۿاسی ۿہكۿ‬ ‫ت‪،‬وْزعمْانہ ْ‬ ‫ح‬ ‫واػیۿلیصفتۿشزۿػۿیكچ‪،‬فوۿجاۿ ثۿوہاۿہكۿانۿوكۿ وتۿاۿػتۿقؽاػۿدتانۿ‬ ‫احۿلۿ۔ےۿاوػ ۿہیۿاعطق ۿخاصزا ۿدبۿماۿت ۿرمدودہۿںیم ۿےسۿ۔ےۿانۿ‬ ‫ےسۿہیۿارم ۿ یھۿػونشۿوہ ۿہ اۿہیۿیسك ۿارمۿےك ۿادحا ۿت ۿاك ۿوقثۿ‬ ‫ ولعۿّۿنۿوہۿجاۿانۿوكۿدقۿمیۿ۔ںیہۿیانۿجاۿہكۿانۿےكۿاحۿدتۿوہۿےنۿ‬ ‫اك ۿملع ۿوہ‪،‬ہكلب ۿسج ۿےك ۿدح ۿوت ۿیک ۿادت ۿا ۿء ۿن ۿ ولع ۿّ ۿوہ‪،‬ان ۿےكۿ‬ ‫جاػعۿںیمۿہیۿارمۿ اھجمۿاجۿ ےۿاگ ہك ۿہیۿارمۿجا ۿلك ۿونۿ دیۿ۔ےۿ‬ ‫ویكہكۿاحۿدتۿقؽۿ بۿرتۿنۿوقثۿیکۿفرۿفۿوسنمۿتۿوہۿجاۿ۔ے‬ ‫اوػۿہیۿنامۿطۿركۿجا‬



‫‪Page 243 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایل ْعنہْفرْ ہكۿاۿاكۿدحۿوتۿفوۿػامۿنۿامثعۿطۿینغۿػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿےسۿ۔ےۿجالۿ‬ ‫حدْثْمنْزمنْسیدْناْعثمانْریضْالل ٰ‬ ‫یۃْبالْمرْیۃْواحتجاْجْالتا ْنوْیْالوْھاْیبْلہْباْنہْلماْ يسل ۿاجكۿارتفۿاۿءۿ۔ے اوػۿواہۿیبۿاھتۿونۿیۿاكۿفدۿاۿہیۿیکۿانۿابعۿػۿتۿ‬ ‫قالْفْال دْاْیۃْاذاْصعدْاالْماْمْالمنربْجلسْوْاذنْ ےسۿا دتاللۿہك"اامۿّۿٕزضؾۿرپۿھڑ ےۿاوػۿ ےھٹیۿفوۿومۿدطۿانۿےكۿ‬ ‫‪ 1‬واۿےنمۿاداۿطۿدعۿہكۿو یۿ وتۿاۿػتۿ۔ے" اوػاامۿّۿینیعۿانۿیکۿ‬ ‫المؤْذنوْنْبنیْیدْیْاالْمامْبذلكْجرْیْالتوارث ْاھْ‬ ‫ف‬ ‫‪ 2‬رشوۿںیمۿ ؽۿام ےتۿںیہ ہك"ہیۿرضحتۿامثعۿطۿػیضۿاهللۿػاعتیٰلۿ‬ ‫قالْعلیہْامامْالعؼینْفْالؽناْیۃْایْفْزمنْعثمان ْاھْ‬ ‫مز ۿےك ۿػام ۿن ۿےس ۿ۔ے" ۿطلغۿ۔ے اص ۿٌت ۿفد ۿا ۿہی ۿےك ۿوق ۿل ۿو یۿ‬ ‫والْی ْم ْكنْانْیرادْبِوْلہ ْبنیْیدْیْالمنربْمجرْدْ‬ ‫ وتا ۿػ ۿت ۿ۔ے ۿاك ۿبلطم ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿاام ۿّ ۿےك ۿوا ۿےنم ۿادا ۿط ۿوہ ۿجاۿ‬ ‫م م‬ ‫المحاْذاتْلؿبوْت اْ نْز نْالرْساْلۃْفالْبدْانْیرْادبہْ ویكہك ۿاامۿّۿینیعۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿےك ۿوقۿلۿیک ۿػو ینۿںیمۿانہكۿ‬ ‫كونہْلدْیْالمنربْمتصالْبہْلیصحْجعلہْمتوْارثاْمنْ یڑعۿاگۿہكۿہیۿٕزضؾۿےك ۿواۿےنمۿواۿیلۿاۿداۿطۿػامۿنۿامثعۿطۿینغۿػیض‬ ‫زمنْعثماْنْالْقبلہْاھ۔وماْزعمْالوھاْیبْالمقرتْیْوْ اهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیک ۿا اج ۿد ۿ۔ے اوػ ۿایس ۿوقث ۿےس ۿ وت ۿا ۿػت ۿ۔ے‪،‬‬ ‫ھذہْفرْیۃْفوْقْفرْیۃ‪،‬ولِد ْصدقْرسوْلْصیلْاللْ احالہك ۿان ۿادا ۿط ۿاك ۿفو ۿدہع ۿػوانث ۿےس ۿوہ ۿجا ۿوقنمل‪ ،‬وتاػتۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلم‪":‬اذاْلمْتستیحْفاْصنعْماْشئت"‪3‬۔ْ ۔ے ا ۿںیمۿاطۿوۿاہۿیبۿاصۿٌتۿاكۿہیۿػ مۿجاۿہ ‪،‬فدۿاۿہیۿاوۿینیعۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫فاْنْعباْرْةْالؽناْیۃْھكذاْ"مْبذلكْشْایْباْالْاْذاْنْ یک ۿابعػت ۿںیمۿجا ۿاجۿ ؼ ۿد ت ۿدػاػی ۿاك ۿہجیتنۿ۔ے وضحػ ۿ یلۿ‬ ‫اهللۿاعتۿیٰلۿہیلعۿوملسۿفؽۿامۿ ےتۿںیہ‪":‬ےبۿرشۿّۿوہۿح(ےۿوہۿفوۿ وۿراۿ‬ ‫بنیْیدْیْالمنربْبعدْاالذانْاالولْعیل ْ‬ ‫وہۿركو" رػۿیۿابعػتۿویطۿ۔ے‪":‬ینعیۿرضحۿتۿامثعطۿینغۿػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿػامۿنۿےسۿو یۿاجۿػۿیۿوۿواۿػیۿوہۿہ اۿہكۿانمۿػۿہ‬



‫‪1‬‬ ‫ْال دایہْکتابْالصلٰوةْبابْصلٰوةْالجمعۃْالمکؾبۃْالعربیہْركایچۿ‪۶ /۶‬ۺ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْالؽنایۃْفْشرحْال دایہْکتابْالصلٰوةْبابْصلٰوةْالجمعۃْالمکؾبۃْاالمدادیۃْمکۃْالمکرمۃْجلدْ‪ْ۱‬جزءالثاینْ ۿ‪۶۶۹‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْامعجمْالکبیْدححثۿ۽ۺۻۿوۿ‪۶‬ۻۻْالمکؾبۃْالقیصیلیۃْبیوتْۼ‪ /۶‬ۼ‪۷۸‬ۿو۽‪۷۸‬‬



‫‪Page 244 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ذ‬ ‫المناْرْةْمْبہْجرْیْالتوْارثْشْمنْزمنْعثماْنْبنْ رپ ۿ للی ۿادا ۿط ۿوہ ۿاوػ ۿان ۿےك ۿدعب ۿٕزضؾ ۿےك ۿواےنم ۿوا ۿیل ۿادا ۿط ۿوہاۿ‬ ‫عقانْایلْیوْمناْھذا"ْاھْ‪1‬فاْالْشاْرْةْایلْالتاْذینْبعدْ رك ۿیت ۿ۔ے"رضحت ۿام ۿّۿینیع ۿػًمۃ ۿاهللۿہیلع ۿےن ۿفو ۿا ین ۿابع ۿػ ۿتۿ‬ ‫ذ‬ ‫التاذین۔الْایلْالتاْذینْبنیْیدْیہ۔ولْكْنْالوْھاْبیۃْ ںیمۿداكلۿاك ۿئاشۿءۿاہیلۿ للیۿاداۿطۿےكۿدعبۿدورسۿیۿاداۿطۿوہۿےنۿ‬ ‫وك ۿقؽا ۿػ ۿدجا ۿ۔ے ۿن ۿہك ۿدورس ۿی ۿادا ۿط ۿےكۿٕزضؾ ۿےك ۿوا ۿےنم ۿوہ ۿےنۿ‬ ‫قومْیقرتون۔والْحوْلْوالْقوْةْاالْباْللْالعیلْالعظیم۔ ْ‬ ‫وك اوػۿایسۿوكۿرضحتۿامثعۿطۿےكۿدہعۿےسۿ ٓا وۿجكۿاجۿػۿیۿػےنۿ‬ ‫ْ‬ ‫وكۿئاتۿجا اوػۿاھتۿونۿیۿاصۿٌتۿےنۿانۿوكۿٕزضؾۿےكۿواےنمۿےسۿ وۿػۿ‬ ‫ْ‬ ‫دجا اوػویكطۿنۿوہۿجاۿہیۿواہۿیبۿوقۿّۿحؼیۿارتفۿاۿرپۿداػۿوہۿیتۿ۔ے‬ ‫ْ‬ ‫الْحوْلْوالْقوْةْاالْباْللْالعیلْالعظیم۔‬ ‫وكذاْزعمہْبعدْالتزنلْحدوثہْمنْزمنْھشاْمْبنْ (وییہن ۿاھتونی ۿاصٌت ۿاك ۿہی ۿانہكہك"مہ ۿا ےن ۿس بص ۿےس ۿارت ۿركۿ‬ ‫ن ل‬ ‫عبدْالملكْوھذاْانماْقاْلہْبعضْالماْلكیۃْفْالتاذینْ ہیۿ میلسۿرك ےتۿںیہۿہك ۿ طشقۿا مزضؾاداط ۿہساّۿا نۿدبعاكلملۿ‬



‫بنیْیدْیْاالْماْمْلِول مْانہْمحدْثْوْانماْكاْنْھذاْ ےنۿا اجدۿایك"ػ مۿافدسۿاوػومہۿاك ۿدسۿ۔ےۿ ۿ۔تقیقۿارمۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہْوسلمْ ہكۿرجت ۿاامّ ۿامكل ۿػًمۃ ۿاهلل ۿہیلع ۿےكۿ ضع ۿ نیعبت ۿاداط ۿنیبۿ‬ ‫االذان ْعیلْعہدْرسوْلْاللْصیلْالل ٰ‬ ‫ل‬ ‫وخلقاْئہْالرْاْشدْینْریضْاللْتعایل ْعمھنْعیلْالمناْرْ جڈیۿا ِـشتۿوكۿاحدتۿورموكہۿقؽاػۿدےتۿںیہۿ ۿاطۿاكۿہیۿانہكۿ۔ےۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ہكۿوضحػۿدیسۿااعلنیملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿػامنۿابمػكۿ‬ ‫ایضاْكماْتِدْمْوقدْردہْمحِِوھمْوْبؼنواْ ْانْھشامْ‬ ‫ہ‬ ‫ںیمۿہیۿاداطۿ یھۿانمػہۿرپۿوہیتۿج ی‪،‬ۿ ساّۿا نۿدبع اكلملۿےنۿ‬ ‫لمْیتغیْھذاْاالذانْ ْشؼئاْانماْغیاْالْذاْنْاالولْ‬ ‫ا ےنۿػامنۿںیمۿانۿاداطۿوكۿےسجۿرضحتۿامثعطۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ْتعایل ْعنہْكاْنْیقعلْباْ‬ ‫الذیْاحدثہْعثماْنْریضْالل ٰ‬ ‫مز ۿےنۿاقمّۿػوػاءۿرپۿدالجاۿاجػیۿایكۿاھتۿانمػہۿرپۿدالجاۿرشوفۿایكۿ‬ ‫لزوراء ْ‬ ‫اوػانۿدورسیۿاداطۿوكۿانمػہۿےكۿ‬



‫‪ْ1‬الؽنایہْفْشرحْال دایۃْکتاب‬ ‫ْصلوةْالجمعۃْالمکؾبۃْاالمدادیۃْمکۃْالمکرمۃْالمْجلدْاالول‪،‬الجزءْالثاینْ ۿ‪۶۵۶۹‬‬ ‫ْالصلوةْباب ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪Page 245 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫فنِلہْھشاْمْایلْالمسجدْعیلْالمناْرْةْ۔‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ئاج ےۿبیطخۿےكۿواےنمۿركدجا ۿرگمۿنیققحمۿاملكز ۿےنۿا ےنۿ یۿ‬ ‫مہ ۿذمہت ۿءاملء ۿےك ۿان ۿ ایل ۿوك ۿػد ۿركدجا ۿہك ۿہساّ ۿےن ۿدورسیۿ‬ ‫اداطۿںیمۿوكیئ رتمیمۿ۔ںیہۿیکۿ‪،‬ۿوہۿدہعۿػوانثۿاوػدہعۿنیخیشۿ‬ ‫ہكلبۿدہعۿامثعطۿوامدعبۿےك ۿوماقفۿحؼاحؼۿبیطخۿےك ۿواےنمۿوہیتۿ‬ ‫ػ ی‪،‬ۿہساّۿےنۿفوۿفرفۿرضحتۿامثعطۿینغۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫یکۿااض ہۿركدہۿاداطۿوكۿاقمّۿػوػاءۿےسۿلقتنۿركۿےكۿانمػہۿدجسمۿ‬



‫ْ‬ ‫وبنیۿرپۿركاجاۿرشوفۿایك ۿ)‬ ‫قالْالعالمۃْالزرقاینْالمالْیك ْرحمۃْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْفْ نان ہچۿاامّۿػػاقینۿامیكلۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿےنۿرشوۿوماہتۿدلہینۿ‬ ‫شرح ْالمواھب ْ(عبارة ْابن ْالحاجب ْمن ْالمالكیۃْ ںیم ۿا نۿاحٌت ۿامیكل ۿیک ۿردنػ ہۿد لۿابعػت ۿیک ۿرشوۿٕظۿ‬ ‫یحرمْاالشتغالْعنْالسیعْعندْاذانْالخطبۃْوھوْ فؽامجا‪":‬ہبط ۿیک ۿاداط ۿرشوف ۿوہےن ۿرپ ۿامنػ ۿہعمج ۿےك ۿ ےئ ۿیعۿ‬



‫تعایلْعلیہْوسلم‪(،‬فلماكانْ رحاّۿ۔ے"(ینعیۿاداط ۿہبطۿرشوفۿوہےنۿےسۿلبقۿ یۿدجسمۿ‬ ‫معہود)ْفْزمانہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫عثمانْوكْثرواْامرْباالذانْقبلہْعیلْالزوراءْاھْثمْ ںیم ۿچنہپ ۿاججا ۿراےیہ ۿ) ۿػامن ۿػوانث ۿںیم ۿو ی ۿدوہعد ۿوورعوفۿ‬ ‫نِلہْھشامْایلْالمسجدْوجعلْاالٰخربنیْیدیہْبعمینْ اھت‪،‬ۿرضحتۿامثعطۿینغۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿػامنۿآجاۿاوػ امنػویطۿ‬ ‫یک ۿدادادػجادہۿوہن ۿفورضحت ۿدواونلػنۿےنۿبیطخۿےكٕزضؾۿ‬ ‫انہْابِاہْبالمْكانْالذیْیقعلْفیہْفلمْیغیہْبخالفْ‬ ‫ج‬ ‫‪ 1‬رپۿےنھٹیۿےسۿلبقۿ یھۿاقمّۿػوػاءۿرپۿا كۿاداطۿاكػےنۿاكۿمكۿدجا‬ ‫ماكانْیقعلْبالزوراءْفحولہْایلْالمسجدعیلْالمنار ْ‬ ‫(رھپہساّۿےنۿانۿاداطۿوكۿدجسمۿیکۿفرفۿلقتنۿایكۿاوػ دورسیۿ‬ ‫اھْباختصار۔ ْ‬ ‫اداطۿوكۿواےنمۿالجا)ۿبلطمۿہیۿ۔ےۿہكۿدورسیۿاداطۿوںیہۿدالیئۿ‬ ‫اہجط ۿدہع ۿػوانث ۿںیم ۿوہیت ۿج ی‪،‬ان ۿںیم ۿھچك ۿریغ۔ںیہ ۿایك‪،‬‬ ‫اہتبلۿرضحتۿامثعطۿینغۿےنۿ وۿاداطۿاقمّۿػوػاءۿرپۿدولاینۿرشوف‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواھبْاللدنیۃْالمِصدالتاسعْالبابْالثاینْدارالمعرفۃْبیوتْْۼ ‪/‬۾ۼ‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 246 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یکۿج یۿانۿوكۿدجسمۿیکۿفرفۿلقتنۿایكۿینعیۿاےسۿانمػہۿرپۿدولاےنۿ‬ ‫اگل‪،‬اھۿجاالاصتخػ‬



‫ولئن ْفرضنا ْان ْھشاماھوالذی ْغی ْالسنۃ ْفمنْ اوػاارۿمہۿہیۿامط ۿ یھۿ۔ںیۿہك ۿہساّۿےنۿٕزضؾ ۿےك ۿواےنمۿوایلۿ‬ ‫ر‬ ‫اداطۿںیمۿ یھۿفرصفۿایكاوػاےسۿٕزضؾۿےكۿ لصتۿدالےنۿاگلۿاوػ‬ ‫ھشامْوماْھشامْحیتْیعؾربْبتغییہْویوخذْبقعلہْوْ‬ ‫ہ‬ ‫وصتۿػوسلۿوكۿدبلۿدجا‪،‬ۿفوۿہیۿ ساّۿوكطۿ۔ےۿاوػایكۿ۔ےۿہكۿاےكۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْوخلقاءہْ‬ ‫ترتكْسنۃْمحمدْصیلْاللْ ٰ‬ ‫دب ےنۿاكۿ احعۿایكاج ےۿاوػانۿیکۿا ابفۿیکۿاج ے‪،‬اوػانۿیکۿاخفرۿ‬ ‫الراشدینْالجلہْالیریضْب ٖہ ْاحدمنْاھْالدین۔ْوْ‬ ‫ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاوػافلخ ےۿػا نۿیکۿ‬ ‫ذ‬ ‫نسبۃْالوھایبْایاہْایلْائمۃْال ٰدیْمالكْوایبْحنیقۃْوْ وصت ۿ وھػدی ۿاج ے ھال ۿددنیاػوطمصظ ۿےس ۿوكط ۿان ۿرپۿ‬ ‫غیھماْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہم‪،‬ان مْاتبعواْھشا رْماْفیہْ ػایضۿوہاگ!اوػانۿواہیبۿےنۿ وۿہیۿاہك ۿہك ۿاہمئۿفدیۿ لثۿاامّۿ‬



‫وتركواْالسنۃْالجلہْافرتاءْمنہْعلمھیْوسبۃْغلیظۃْفْ امكل ۿواباہفینح ۿومریہ ۿػیض ۿاهلل ۿمہنع ۿےن ۿہساّ ۿیک ۿا ابف ۿیکۿ‬ ‫قدْالخؽیثْاذْقدسبْ اوػایس ۿو ہ ۿےس ۿوضحػ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿیک ۿوصت ۿ وھػۿ‬ ‫حِ مْحاشاھمْعنْ ٰذلكْ‪ْ،‬ولْكْنْاذْ ّ‬



‫تعایلْعلیہْ دی ہیۿاط ۿاہمئۿفدیۿرپۿانۿیک ۿارتفاءۿرپداػیۿ۔ےۿ‪،‬ۿاوػاط ۿیکۿ‬ ‫محمداوسبْربْمحمدْجلْوعالوْصیلْاللْ ٰ‬ ‫وسلمْوطبعہْواشاعہْفمنْبیقْنعوذباللْمنْحالْكْلْ فرف ۿاجك ۿظیلغ ۿحؼایئ ۿیک ۿ تبس ۿ۔ے ۿ‪،‬ۿاط ۿاك ۿدا ن ۿایس ۿآولد یۿ‬ ‫ےس جاكۿ۔ےۿ‪،‬ۿنكیلۿانۿ ثیبۿےنۿٌتۿ ہلۿوگویطۿوكۿدو ڑكٹعۿ‬ ‫مرتدْوشیقْوالْھولْوالْقوةْاالْباللْالعیلْالعظیم۔‬ ‫ك‬ ‫ركدجا ۿاوػاهلل ۿوػوسل(لج ۿو الو یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس) وكۿ‬ ‫ْ‬ ‫اگیلۿدجاوػاےسۿ اھتۿركۿواعۿایك‪،‬ۿفوۿاتۿوكطۿػہۿہ ا‪،‬مہۿرمقدےكۿ‬ ‫ْ‬ ‫احل ۿےس ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿانہ ۿامےتگن ۿںیہ‪،‬الحولْوالقوةْاالْباللْ‬ ‫واذقدطولبوامرارا ْانكم ْتدعون ْالتوارثْ‬ ‫نقحہ‪ْ :۶۶‬‬ ‫ر‬ ‫العیلْالعظیم‬ ‫تعایلْ ْ‬ ‫عنْالمصط ٰیفْصیلْاللْ ٰ‬ ‫خلَ ‪:۶۶‬ۿاطۿےسۿجاػاہۿباطہبلۿایكۿہ اۿہكۿ مۿول ۿانۿاتۿںیمۿػامنۿ‬ ‫ػوانثۿےسۿآوۿجكۿےكۿفواػتۿےكۿادیعۿوہفوۿایكۿیسكۿاوػ‬



‫‪Page 247 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫علیہْوسلمْفہلْنصْعلیہْاحد‪،‬اوْعندكمْعلیہْمنْ ےنۿ یھۿانۿفواػتۿرپۿ صۿایكۿ۔ے‪،‬ےراہػعۿجانۿانۿیکۿوكیئۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْ د لی ۿ۔ے ۿجا ۿ م ۿولوگط ۿےن ۿوضحػ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےكۿ‬ ‫دلیل‪،‬امْانتمْشاھدْتمْزمنہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫وسلم‪،‬ام ْكْل ْماترونہ ْف ْزمنكم ْف و ْمستمر ْمنْ ػامنۿںیمۿوم ود ۿػہۿرك ۿانۿاك ۿئاشفدہۿایك۔ےۿجا ۿآو ۿ مۿول ۿرك‬



‫ػ۔ےۿوہجا ۿدھك ۿػ۔ےۿوہ‪،‬وضحػ ۿےك ۿػامنۿےسۿآو ۿجكۿلسلسمۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْجاءھمْ ْاضطرارْ‬ ‫زمنہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ھ‬ ‫ہ‬ ‫ض‬ ‫ھ‬ ‫اجػیۿ۔ےۿفوۿاطۿوكۿدو ےنۿواےلۿیکۿارقیاػیۿ ؾۿ یتیۿ۔ےۿ وۿ ؾۿ‬ ‫الغریقْایلْالتشبتْ ْبكْلْحشؼشْفتمسكواْبمنِولْ‬ ‫ےكن ۿرپۿ اہػعۿےك ۿ ےیۿاہھۿامػجا۔ے اوػہیۿول ۿاجكۿ یلقۿ‬ ‫ومعِول‪،‬اماْالمنِولْفِولْال دایۃْوال ندیۃ‪:‬اذنْ‬ ‫اوػاجك ۿ یلق ۿد لی ۿشیپ ۿرك ےت ۿںیہ د لی ۿوقنمل ۿںیم ۿاطۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫المؤذنونْبنیْیدیْالمنرب ٰ‬ ‫ْوبذلكْجریْالتوارث ۔ْ"ْ ولوگطۿاكۿ اہػافداہیۿاوػدنہہیۿاكۿہیۿوقلۿ۔ےۿہكۿ"ومدطۿےنٕزضؾۿ‬ ‫وھذا كماْتریْنزغۃْمنْج مْبمنیعْبنیْیدیہْكماْ ےك ۿواےنمۿاداط ۿدی‪،‬اوػایسۿرپۿفواػت ۿوہا "اط ۿیک ۿہیۿد لیۿ‬ ‫رْ‬ ‫عرفت‬ ‫ْمقصال۔فِولْال دایۃْحقْوھدایۃ‪ْ،‬وْف م مْ ان ۿاہجنث ۿیک ۿ دیاواػ ۿ۔ے ۿہك ۿاذنوط ۿےن ۿواےنم ۿےك ۿٕعسیۿ‬



‫منہْانْاالذانْْداخلْالمسجدْمتوارثْمنْزمنہْصیلْ لصتۿٕزضؾ ۿقؽاػ ۿدعۿایلۿاسیۿہك ۿمہۿےلہپۿئاتۿےك‪،‬فوۿفداہیۿیکۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْج ل ْوغوایۃ۔واما ْالمعِولْ جاتۿفو قۿوفداحثۿ۔ےۿنكیلۿانۿےسۿاطۿاكۿہیۿانھجمۿہكۿاداطۿاكۿ‬ ‫الل ْ ٰ‬ ‫ٕ‬ ‫ف وْانہْلمْیكذرْفْشیئْمنْالتواریخْانْھذاْاالذانْ زضؾ ۿےك ۿجالك ۿقؽ بۿوہجا ۿ وتاػت ۿ۔ے‪،‬اط ۿیک ۿاہجنث ۿ۔ے‬ ‫اوػ یلقۿد لیۿ۔ےۿہك ۿجاػخۿےسۿہیۿجاحث ۿ۔ںیہۿہك ۿاداط ۿنیبۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْ‬ ‫سریْالیہْالتغیبعدْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ل‬ ‫ِ‬ ‫ـ‬ ‫ش‬ ‫ج‬ ‫ڈی ۿا تۿںیمۿوضحػ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿدعب ۿوكیئۿ‬ ‫وسلمْفعلمْانہْكماْیقعلْاالٰنْكانْ ْٰھكذاْیقعلْ ْ‬ ‫ریغۿوہا اوػآوۿلكۿ لصتۿٕزضؾۿوہػ یۿ۔ے‪،‬فوۿانۿےسۿہتپۿاتلچ‬ ‫۔ےۿہكۿدہعۿػوانثۿےسۿااس یۿوہجاآجا۔ے ۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬فْاالصلْھكذاولعلہْالجاء۔‬



‫‪1‬‬ ‫ْالہدایۃْکتابْالصلٰوةْبابْصلٰوةْالجمعۃْالمکؾبۃْالعربیۃْركایچ‪۶‬ۺ‪،۶/ ۶‬القتاویْال ندیۃْکتابْالصلٰوةْالبابْالسادسْعشرْونػاینۿبتكۿاخنۿ‬



‫اشپوػ‪۶ /۶۹۹‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 248 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعلیہْوسلم‪،‬وھذاْ ان ۿد لی ۿےس ۿہی ۿادناػہ ۿوہجا۔ے ۿہك ۿان ۿےك ۿاقلئ ۿوك ۿملع ۿےسۿ‬ ‫ع ٰیلْعہدْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬



‫قولْمنْلؼسْلہْمنْالعلمْاالْاالسم۔فالْالتواریخْ ھچك ۿزمۿ یۿ۔ںیہۿویكہكۿنۿفوۿجاػخۿںیمۿانۿجاتۿاكۿازتلاّۿ۔ےۿ‬ ‫التزمت ْذكْر ْجمیع ْالحوادث ْالجزئیۃ ْالمتعلِۃْ ہك ۿسملئۿزج ہیۿرشہیعۿےسۿقلعتمۿہؾۿہؾۿزجیئۿاكۿانۿںیمۿایبطۿ‬ ‫وہاگ نۿادیعۿےنۿاوالّۿیکۿواػیۿجاػیخۿاتكباطۿوكۿجاجا‪،‬نۿيتۿ‬ ‫بالمسائلْالشرعیۃ‪،‬والْكْلْكتبْالتواریخْوجدْالمدیع‪ْ،‬‬ ‫ہ‬ ‫اك ۿرحلا ۿرحلاباطہعل ۿایك ػا ؾ ۿ۔ے ۿیسك ۿز ۿاك ۿن ۿجاجا ۿان ۿےك ۿنۿ‬ ‫والْكْلْماوجدْطالعہْبرمت ٖہ‪،‬والْعدمْالوجدانْعدمْ‬ ‫وہےنۿیکۿد لیۿ۔ںیہ وییہنۿیسكۿارمۿاكۿدركۿنۿوہجاۿانۿجاتۿیکۿ‬ ‫الوجود‪،‬والْعدمْالذكْرْذكْرْالعدم۔ْولوْتزنلناْعنْ‬ ‫فرص حۿ۔ںیہۿہك ۿہیۿوہا ۿ یۿ۔ںیہ اوػاارۿيت ۿھچك ۿ نۿوےسۿ‬ ‫كْلْھذافاذقدْثبتْبالحدیثْالصحی‬ ‫حْانْالذیْكانْ میلسۿركایلۿاج ے‪،‬فوۿاہیطۿفوحیحۿدححثۿےسۿہیۿجاحثۿوہػاہۿ۔ےۿ‬ ‫ع ٰیلْع درسولْاللْصیلْاْللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْخالفْ ہكۿوضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿػامنۿںیمۿ وۿوہػاہۿاھتۿآوۿ‬ ‫ماشاع ْف ْ ٰھؤالء ْفالتغی ْثابت ْالمرد ْلہ ْافرتددونْ انۿےك ۿيالفۿایكاجػاہۿ۔ے‪،‬فوۿجاػخۿںیمۿدرك ۿوہۿنۿوہ حیحۿ‬ ‫الحدیثْالصحیح‪،‬امْتكذبونْالعیانْالصریح‪،‬بانْ دححثۿےسۿفوجاحثۿوہػاہۿ۔ےۿہكۿوصتۿػوسلۿںیمۿریغۿوہا‪،‬فوۿ‬ ‫التواریخ ْلم ْتتعر ْلؽیان ْالتغی‪،‬ولْكْن ْالج ل ْاذاْ ایكۿآتۿول ۿالہۿجاػخۿیکۿ وم یۿاكۿ اہػاۿےلۿركۿحیحۿدححثۿوكۿ‬ ‫ً‬ ‫تملكْلمْیخشْالقضوحْوالتغیی‪،‬والحولْوالقوةْ ھزالںیئۿےگ‪،‬اوػ ۿ نیۿفر حۿاك ۿااكػ ۿركںیۿےگ رگمۿوا۔ہعۿہیۿ‬ ‫۔ے ۿہك ۿلہج ۿسج ۿرپ ۿوساػ ۿوہاججا۔ے ۿاےس ۿػوسایئ ۿجا ۿماػ ۿدالےنۿ‬ ‫االْباللْالعیلْالعظیم۔‬ ‫ی‬ ‫ـ‬ ‫یکۿ عارپواہۿ۔ںیہۿوہیت‬ ‫نقحہ‪:۶۷‬الحجۃْفْتوارثْالبعضْاذاْخالفْالحدیثْ‬ ‫خلَ ‪:۶۷‬اوػھچك ۿولوگط ۿاك ۿفواػت ۿٌت ۿدححث ۿوہقف ۿےك ۿيالفۿ‬ ‫ْتریْانْاجلْتوارثْواعظمہْواھؼبہْوافخمہْ‬ ‫والقِہ‪،‬اال ٰ‬ ‫وہفوۿالقئۿا دتاللۿ۔ںیہۿوہجا يتۿاجےتنۿںیہۿہكۿفواػتۿںیمۿ‬ ‫توارث ْاھل ْالحرمنی ْالمحرتمنی ْزادھما ْالل ْ ٰ‬ ‫تعایلْ يت ۿےس ۿ میظ ۿوحؼػ ۿاوػرپ تبی ۿرح نی ۿرتحم نی ۿػادمہ ۿاهللۿ‬ ‫ریماْ ْ‬ ‫ْفضالْوتْكْ رْ‬ ‫عزاْوتعظیماْواھل ما ر‬ ‫رشلا ۿوخعـسما اك ۿفواػت ۿ۔ے‪،‬وہ ۿ یھ ۿقؽوط ۿاویٰل ۿاكرگم ۿےراػع ۿاامّۿ‬ ‫امظعۿ‬



‫‪Page 249 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫األویل ْومعْ ٰذلكْلمْیسلمہْاماْمناْ اوػامتّ ۿالہ ۿاتفوی ۿاداط ۿرجف ۿےك ۿہلئس ۿںیم ۿاےس ۿ میلس ۿ۔ںیہۿ‬ ‫السیماْفْالِرونْ ٰ‬ ‫االعظمْوجمیعْائمۃْالقتویْفْمسألۃْاالذانْالقجرْ رك ےت ۿویكہك ۿدححث ۿان ۿفواػت ۿےك ۿيالف ۿرموی ۿ۔ے‪،‬فداہیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ق‬ ‫من ْاللیل ْلمیج ْالحدیث ْبخالفہ ْقال ْف ْال دایۃ‪ ْ:‬ںیمۿ۔ے‪":‬امنػۿرجفۿےك ۿ ےئۿدوخلۿو ثۿےسۿےلہپۿاداطۿنۿدیۿ‬ ‫اج ے‪،‬اوػاار ۿےلہپ ۿدع ۿدی ۿ یئ ۿوہ ۿفوۿوقث ۿوہےن ۿرپ ۿدہؾایئۿ‬ ‫"الیوذنْلصلٰوةْقبلْدخولْوقت اْویعادفْالوقتْالنْ‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫اج ےہكۿاداطۿو ثۿےكۿاكالطۿےكۿ ےئۿ۔ے‪،‬اوػو ثۿےسۿےلہپۿ‬ ‫االذانْلالعالمْوقبلْالوقتْتج یلْوقالْابوْیوسفْ‬ ‫دتان ۿولوگط ۿوكطلغ ۿیمہ ۿںیم ۿداانل۔ے اامّ ۿاباویفس ۿاوػاامّۿ‬ ‫تعایل ْیْجوزْللقجرْفْ‬ ‫وھوْقولْالشافیعْرحم ماْاللْ ٰ‬ ‫وا یعۿػًممااهللۿےتہك ۿںیہۿہك ۿرجفۿیکۿاداطۿفواػتۿرح نیۿرشنیفیۿ‬ ‫ھ‬ ‫م للی‬ ‫النصف ْاالخی ْ ن ْا ل ْلتوارث ْا ل ْالحرمنیْ یک ۿو ہۿےسۿرجفۿےسۿےلہپۿ یھۿدیۿاجیت ۿ۔ے اوػدوونطۿےكۿ‬



‫تعایل ْعلیہ ْوسلمْ‬ ‫والحجۃ ْعیل ْا ْلكْل ْقول ْصیل ْالل ْ ٰ‬



‫تعایل ْعنہْالتؤذنْحیتْیستبنیْلكْ‬ ‫لباللْریضْاللْ ٰ‬ ‫ذاْومدیدہْعرضاْ‪1‬اھ"ْقالْاالمامْاال كْملْ‬ ‫رْ‬ ‫القجرْ ْٰھك‬ ‫البابریتْفْالعنایۃ‪":‬قولہْوالحجۃْعیلْا ْلكْلْایْع ٰیلْایبْ‬



‫يالف ۿد لی ۿوضحػ ۿدیس ۿمامل ۿ یل ۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاكۿہی ۿوقلۿ‬ ‫۔ےۿ وۿآت ۿےنۿرضحت ۿجاللۿػیضۿا ۿهللۿمز ۿےسۿفؽامجا‪:‬انۿ‬ ‫وقث ۿجكۿاداط ۿنۿدو ۿٌت ۿجكۿحبصۿویطۿػونشۿنۿوہ اج ے‬ ‫ذ‬ ‫اوػآت ۿےن ۿا ےن ۿدوونط ۿاہ وھط ۿوك ۿرع ۿںیم ۿ ھزال دجا‬ ‫"رضحتۿاامّۿالمك ۿادلنۿجاحؼت ۿفؽام ےتۿںیہ‪":‬اصٌتۿفداہیۿ‬



‫یوسفْوالشافیعْواھلْالحرمنیْیعینْانْالحدیثْ‬ ‫ً‬ ‫اكۿ َۃۿیلعۿالكۿفؽامجاۿاامّۿوا یع‪،‬اقیضۿاباۿویفسۿاوػالہۿرح نیۿ‬ ‫حجۃ ْعیل ْاالٰخذوالماخوذمنہ‪2‬اھ"فاذاكان ْھذا ْفْ‬ ‫يت ۿےك ۿ ےئ ۿ۔ے بلطم ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿہی ۿدححث ۿآيڈاوػ اموخدۿ‬ ‫نوارثْاھلْالحرمنیْالتابعنیْوتبعْالتابعنیْوھمْ ٕسھ‬ ‫ْۿيتۿرپۿتجحۿ۔ے "فوۿٌتۿالہۿرح نیۿوہۿ یھۿجا نیعۿاوػ‬ ‫ماھمْفماظنكْ ْ‬ ‫عبتۿجا نیعۿ ےسیۿ میظۿحؼػوگطۿاكۿہیۿاحلۿ۔ے‪،‬رھپۿاطۿاد ویطۿےكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالہدایۃْکتابْالصلٰوةْبابْاالذانْالمکؾبۃْالعربیۃْركایچۿ‪۹/۶‬ۼۿجاۿۻۼ‬



‫ْ‬



‫ْالعنایۃْع ٰیلْھا مشْفتحْالِدیرْبابْاالذانْہبتكمۿونػہیۿػوضہیۿرھکس‪۶/۷۷۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 250 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بتوارثْتدعیہْاالٰنْفْبعضْالبلدانْوماْفیكمْوالْ ذموعہمۿفواػتۿاكۿایكۿاحلۿوہاگۿسجۿںیمۿآتۿ ںوسطۿےسۿ ویوۃۿ‬



‫فیمن ْویل ْكم ْاو ْویل ْمن ْویل ْكم ْمن ْیكون ْفعلہْ‬ ‫عْفضال ْعنْانْیكونْحجۃْ‬ ‫رْ‬ ‫اوسكوتہْحجۃْفْالشر‬



‫ایلْصراطْمستِیم۔ ْ‬ ‫عیلْالشر عْواللْی دیْمنْیشاءْ ٰ‬ ‫نقحہ‪:۶۸‬ظ ر ْب ذا ْولل ْالحمد ْوھن ْتمسكہ ْبقعلْ‬



‫ول ۿںیہ اطۿاك ۿلعفۿجاۿوكستۿرشتعیۿںیمۿتجحۿبك ۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫انۿوك ۿرشفۿےك ۿيالفۿتجحۿقؽاػۿدجاۿاج ے سۿاهللۿاعتیٰلۿ یۿ‬ ‫ےسجۿراہات۔ےۿفراعۿمیقتسمۿیکۿفداحثۿداتی۔ے‬ ‫خلَ ‪:۶۸‬ان ۿفو۔حی ۿےس ۿاط ۿولوگط ۿےك ۿا دتالل ۿیک ۿزمكوػیۿ‬ ‫ٕ‬ ‫ػاہؾوہ یئ ۿ و ۿرح زصظ ۿرشنیفی ۿےك ۿ ؤدونط ۿےك ۿلعف ۿےسۿ‬



‫مؤذنْالحرمنیْاشریقنیْفمعْانْھذاْاالذانْفْمكۃْ‬ ‫ا دتا ل ۿرك ےت ۿںیہ ۿہك ۿہی ۿاداط ۿٓك ۿرشفی ۿٕظ ۿباطف ۿےكۿ‬ ‫ع‬ ‫زادھاْاللْشرفاْ یلْحاشیۃْالمطافْوماْكانْمسجدْ اح)ہیۿرپۿوہیتۿ۔ے اوػوضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿدہعۿ‬ ‫الحرامْعیلْعہدْسیدْاالنامْعلیہْافضلْالصلٰوةْوْ ركمیۿںیمۿدجسمۿرحاّۿوم ودہۿباطفۿےك ۿدحود ۿںیمۿ یۿج ی‪،‬‬ ‫السالمْاالقدرْالمطافْكماْفْالمسلكْالمتِسطْعیلْ اسیۿہك ۿٓالۿیلعۿاقػیۿیک ۿكلس ۿٕشقبغۿومریہۿںیمۿ۔ے‪،‬فوۿانۿ‬ ‫الِاری ْوغیہ ْفاذن ْمحل ْاالذان ْاالٰن ْھو ْمحلہْ دقتری ۿرپ ۿآو ۿ یھ ۿرحّ ۿںیم ۿاداط ۿوںیہ ۿوہ ۿػ ی ۿ۔ے ۿاہجط ۿوضحػ‬



‫الِدیم ْوانْاحاطْبہْالمسجدْبالزیادة ْكما ْارساطْ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿےك ۿدہعۿںیمۿوہیت ۿج ی اتۿدجسمۿیکۿ‬ ‫بئرْزمزم۔وفْالمدینۃْالمنورةْصیلْاللْتعایلْعیلْمنْ فو عیۿیک ۿو ہۿےسۿاار ہۿوہۿہگج ۿدجسم ۿےك ۿااحػ ۿںیمۿآ یئۿ۔ے‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫اسیۿہكۿراہۿػٔؽّۿ یھۿیفۿا احلۿدجسمۿےكۿااحػ ۿںیمۿ یۿ۔ے‪ ،‬اوػ‬ ‫نورھاْوباركْوسلمْع ٰیلْدكۃْبازاءْالمنربْفامرقدمتْ‬ ‫ٕ‬ ‫ن‬ ‫صت‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ٌس‬ ‫و‬ ‫ادہنی ۿومػہ ۿیلع ۿاص لا ۿا وہ ۿوا الّ ۿںیم ۿ وبرتعۿرپ ۿ و ۿ ؾۿ‬ ‫وقدتمْاالمر ْلما ْقدمناْان ْالدكاكْومئذنۃْخارجۃْ‬ ‫ےكۿاماقجفۿ۔ے فوۿاارہیۿ وبرتعۿدق یمۿوہطۿفوۿجاتۿلمكۿوہ‬ ‫عنْالمسجدْبالمعینْاالولْغیْانْالشانْفْاحداث اْكماْ ْ‬ ‫ یئۿویكہكۿمہۿئاتۿےكۿںیہۿہكۿ وبرتہۿاوػٕزڈنۿدجسمۿجاا ینعۿاالولۿ‬ ‫ےسۿاخػو ۿ۔ےۿنكیل ۿجات ۿفوۿاط ۿےك ۿاحدت ۿوہےنۿیک ۿ۔ے فوۿ‬ ‫اطۿےسۿ‬



‫‪Page 251 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اداط ۿےك ۿادنػوط ۿدجسمۿوہےنۿرپۿا دتاللۿےسیك ۿحیحۿوہاگ اهللۿ‬ ‫تِدمْفیكیفْیحتجْبہ‪،‬واللْال ادی۔‬ ‫تعایل ْعنہْوجمیعْائمۃْ اعتیٰلۿفداحثۿدےنیۿواالۿ۔ے‬ ‫اذعلمتْانْامامنا ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫القتویْبعدہْلمْیِبلواْتوارثْالتابعنیْوتبع مْمنْ ٌتۿآتۿاجطۿےكۿہكۿےراػعۿاامّۿامظعۿػیضۿاۿهللۿاعتیٰلۿمز ۿاوػۿ‬ ‫اط ۿےك ۿدعبۿامتّۿالہۿح ویۿےنۿجا نیعۿاوػعبتۿجا نیعۿاك ۿفواػتۿ‬ ‫اھلْالحرمنیْالشریقنی ْلمخالقۃ ْالحدیثْفماْظنكْ‬ ‫ح‬ ‫ وبل ۿ۔ںیہ ۿایك ۿہك ۿہی ۿدح ث ۿرشفی ۿےك ۿيالف ۿ۔ے فوآو ۿلكۿ‬ ‫بقعلْمؤذنْالزمانْوھلْیسو غْلحنیفْانْیستؽیحْ‬ ‫ےك ۿ ؤدونط ۿیک ۿایك ۿ۔تقیق ۿ۔ے‪،‬ایك ۿیسك ۿیفنح ۿوك ۿہی ۿازجت ۿ۔ےۿ‬ ‫الج رْ ْبكالمْلسمتمعْالخطبۃْولوْكانْصلٰوةْعیلْالنیبْ‬ ‫ہك ۿٌؾصز ۿہعمج ۿوصشغ ۿواےل ۿوك ۿدنلب ۿآواػ ۿےس ۿبا ےن ۿیک ۿااجػتۿ‬ ‫ص‬ ‫یل ْالل ْتعا ٰیل ْعلیہ ْوسلم ْاوترضیا ْللصحابۃ ْاودعاءْ دع‪،‬اار ہۿہیۿكالّۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿرپۿدػود رشفیۿ‬



‫للسلطان ْاعزالل ْنصرہ ْوخذل ْاعداءہ ْاولسیدناْ یکۿروػتۿںیمۿ یۿویكطۿنۿوہۿجاۿاحصہبۿےكۿ ےئۿػیضۿاهللۿمہنعۿ‬ ‫تعایل۔الؼسْقدْاجمعْائمؾناْع ٰیلْ یۿویكطۿنۿوہجاۿ ناططۿاوالّۿجاۿرشفیۿٓك ۿےكۿ ےئۿدماءۿریۿ یۿ‬ ‫الشریفْحقظہْاللْ ٰ‬ ‫تحریمْالْكالمْاذْذاكْولوْدینیاْو ْفوقْ ٰذلكْبكثیْ ویكط ۿن ۿوہ ایك ۿےراػع ۿاہمئ ۿےن ۿان ۿوقث ۿدینی ۿاوػداینویۿ‬ ‫امرْالتمطیطْفْالتكبیقداقامْعلیہْالنكیْالمحِقْ یھبۿ مسۿےكۿكالومطۿیکۿرحٕتۿرپۿاامجفۿ۔ںیہۿایك؟اوػۿانۿےسۿ‬



‫فْفتحْالِدیرولمْیسؾبعد ْفسادْصلوةْمنْیقعلہْ ػجادہۿامہۿاعمٓل ۿریبكتۿےكۿاجالفۿ یۿےكۿ ےئۿربكۿاكۿ تہۿدنلبۿآواػۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےسۿركٹگیۿوپرۿرك ۿریبكت ۿبا ےنۿاك ۿ۔ے ققحمۿیلعۿاالػالقۿاامّۿ‬ ‫ای ْوكذاصلٰوة ْمن ْیصیل ْبتكبیہ ْو ْتبعہ ْعلیہ ْفْ‬ ‫ف‬ ‫ج‬ ‫ا نۿےراّۿےنۿانۿیکۿ تخۿرتد ڈۿیکۿاوػ ؽامجاۿ"ااسۿركےنۿواےلۿ‬ ‫الحلیۃْوالن رْوالدرروْغیھاْوجزمْبقسادْالصالةْبہْ‬ ‫یک ۿامنػ ۿافدس ۿوہےن ۿاك ۿدػ ۿ۔ے "وییہن ۿان ۿیک ۿامنػ ۿ و ۿاےسیۿربكۿ‬ ‫السیدالعالمۃْاسعدْمقیتْالمدینۃْالمنورةْتلیمذْ ْ‬ ‫یکۿآواػۿرپۿیانركعۿاوػاصابحطۿ ہیلۿودػػۿورہنۿاوػانۿےكۿكالوہۿ‬ ‫ءاملءۿےنۿ یھۿانۿیکۿٔما تعۿفؽامیئۿاوػانۿیکۿامنػۿافدسۿوہےنۿاكۿ‬ ‫ح ویۿدیسۿماہملۿیتفمۿادعسۿیتفمۿادہنیۿںونػہۿےنۿدجاۿ وۿ‬



‫‪Page 252 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ذ‬ ‫العالمۃ ْشییخ ْزادہ ْصاحب ْمجمع ْاالن ر ْمعاصرْ یخیش ۿػادہ ۿاصٌت ۿعمجم ۿاال ھؽےك ۿواارد ۿںیہ اوػاصٌت ۿدػر اتػۿ‬ ‫المدققْالعالمۃْمحمدالحصْكْیفْصاحبْالدرالمختارْ ےك ۿرصعم ۿںیہ اهلل ۿاعتیٰل ۿاط ۿيت ۿرپ ۿا ین ۿػًمت ۿیک ۿجاػن ۿحؼ‬ ‫رحم مْالعزیزْالغقارقدحْیكْفْاوائلْفتاواہْمنْھذاْ وا ے‪،‬اذنوطۿےنۿا ےنۿاتفویۿےك ۿرشوفۿںیمۿانۿ ہلسلۿیکۿ‬



‫اجكۿبیجۿجاتۿلقۿیکۿےسجۿداھكیۿاجاتك۔ے‬ ‫مایقیضْایلْالعجبْفراجعہاْانْشئت۔ ْ‬ ‫يال ہۿكالّۿہیۿ۔ےۿہك ۿرشتعیۿیک ۿدںیلیلۿدحود ۿو وہشػ ںیہ‪،‬‬ ‫وبالجملۃْدالئلْالشر عْمحصورةْوالْحجۃْفْفعلْ‬ ‫اوػاط ۿےك ۿجاہؾ ۿیسك ۿےك ۿلمع ۿےس ۿا دتالل ۿ۔ںیہ ۿوہاتك‬ ‫كْلْاحدْالسیماْمنْلؼسْبعالمْوالْتحتْالعلماءْو ْل ْكنْ‬ ‫جاصوصخ ۿہك ۿوہ ۿماملۿ یھ ۿن ۿوہ‪،‬نۿءاملء ۿاك ۿػری ۿفؽامط ۿوہ نكیلۿ‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫العجبْ ْلْالعجبْ نْ ٰھؤالءْالوھابیۃْالمالحدةْالزنادقۃْ اط ۿواہہیبۿػجا ۿدہق ۿرپۿ تخۿبجعتۿ۔ے ۿہك ۿزك ۿفروۿ ؤدط ۿےكۿ‬ ‫السابۃْللْولرسولہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم‪،‬كیفْ لعف ۿےس ۿا دتال ۿل ۿرك ےتۿںیہ ۿاوػرح نی ۿرشنیفیۿےكۿرضحاتۿ‬ ‫یحتجونْبقعلْالمؤذننیْویرمونْحضراتْسادتناْ وادات ۿءامل ے ۿركاّ ۿوك ۿدبجاّ ۿرك ےت ۿںیہ ہی ۿد لی ۿوقّ ۿءامل ےۿ‬



‫تعایلْبربكات م‪ ْ،‬رح نی ۿرشنیفیۿرپ ۿطلغ ۿا ماّ ۿػیتھك ۿ۔ے ۿاوػاط ۿےك ۿ ق ۿح ووط ۿیکۿ‬ ‫علماءْالحرمنیْالشریقنیْنقعناْاللْ ٰ‬ ‫ف ْكْؾمھب ْوخطمھب ْبشنائع ْفظیعۃ ْقدبرأھم ْاللْ ادتقاء ۿ۔ںیہ ۿركیت‪،‬فو ۿاط ۿےك ۿاامعل ۿہنسح ۿ لث ۿٕزالد ۿوس اّ ۿیک ۿایكۿ‬ ‫تعایل ْعنہا۔والوھابیۃْقومْیكذبونْثمْالیِتدونْ وریوی ۿركںی ۿ ی!اط ۿرپ ۿوقل ۿلصیف ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿا۔ںیہ ۿواداتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫رح نیۿاك ۿح ویۿ اسّۿارحل نیۿداھكركۿاہكۿاج ےۿہیۿءامل ےۿرح نیۿاكۿ‬ ‫ْفضالْعنْاعمال مْ‬ ‫بعلماءْالحرمنیْفْعِائدھمْالحِۃ ر‬ ‫ح ویۿ۔ںیہۿ۔ے؟فوۿاارۿوہۿانۿوكۿػدۿرك ےتۿںیہۿفوۿ ؤدنینۿرح نیۿ‬ ‫الحسنۃْكْمجلسْالمیالدْالشریفْوالِیامْفیہْلتعظیمْ‬ ‫ےك ۿلعف ۿےس ۿمہ ۿرپ ۿاالاّ ۿركےن ۿاك ۿایك ۿ ق ۿ۔ے؟اوػاقؽاػ ۿرك ۿےكۿ‬ ‫تعایلْ ْ‬ ‫منْعظمْاللْ ٰ‬ ‫اطۿواہہیبۿیکۿریفكۿرك ےتۿںیہۿفوۿاطۿےسۿاہكۿاج ےۿہكۿہلئسۿاداطۿ‬ ‫ںیمۿآت ۿاط ۿاكفؽوطۿیک ۿویكطۿا ابفۿرك ےتۿںیہۿآت ۿوك ۿفوۿااكػۿ‬ ‫ےنكۿاكۿ قۿ۔ے (مہۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿوفعوما تیۿےكۿػانثۿںیہ‪،‬‬ ‫اوػانۿےكۿكالوہۿنۿوكیئۿوقتۿواالۿ۔ے‪،‬ۿ‬



‫‪Page 253 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نۿػاقثۿواالو یۿیلعۿو یۿ میظۿ۔ےۿلجۿيالہلۿو مۿوناہل)‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم۔ ْ‬ ‫شانہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫نقحہ‪:۶۹‬قدمناْمنْالخطبۃْثمْفْاالجمالْفْبحثْ خلَ ‪:۶۹‬فواػت ۿجاہ ۿوونظمط ۿےك ۿجاػعۿںیمۿہبطۿںیمۿاوػ‬ ‫الوارثْالباطلْالمظنون(وانہْكیفْیسریْایلْالظنون)ْ فواػتۿیکۿاامجیلۿثحبۿںیمۿمہۿےنۿ وۿھچكۿدركایكۿوہۿاكیفۿاوػوایفۿ‬ ‫مایْكْیفْویشیفْوبؼناْالحقْورفعناْللومْعنْاساتذتكمْ‬



‫۔ے مہۿےنۿ قۿواہوۿایك ۿاوػادایعطۿفواػتۿےكۿااتسدوطۿاطۿ‬



‫ےكۿ ویوۿاوػوخدۿاطۿےسۿ یھ"وكستۿےسۿاقحل"اكۿاالاّۿػالئۿ‬ ‫مْایضایامخالقنیْانْرجعتمْ‬ ‫رْ‬ ‫واشیاخكمْبلْوعنك‬ ‫ایك اكن ۿہك ۿہیۿول ۿ قۿػاہؾ ۿوہےنۿےك ۿدعبۿانۿیک ۿفرفۿ‬ ‫ایلْالحقْبعدْماظ رْولمْتنْكْرواْالصبحْحنیْزھرْ‬ ‫ػ وفۿرك ےتۿاوػحبصۿےنكمۿےك ۿدعبۿانۿاكۿااكػۿنۿرك ےت‪،‬احالہكۿ‬ ‫جب ق‬ ‫ج‬ ‫م‬ ‫فراجعہ ْفانہ ْم م ْو ن ْلم ْیر ع ْف و ْ ل ْوا عْ وہۿاطۿےك ۿ ےئۿامہۿاوػااسۿ رھتۿ۔ےۿ و ۿےبۿفو یہۿےسۿا۔ںیہۿےكۿ‬ ‫ب م‪،‬ومنْالدلیلْعیلْماذكْرتْانْالعالمْالدلیلْعیلْ اورپۿآیڑعۿاگ ےراػعۿانۿدوعی ۿرپہك"ماملۿااكػ ۿركجا۔ےۿرگمۿ‬ ‫ل‬ ‫امذكْرت ْان ْالعالم ْینْكْرفال ْیسمع ْماقدمت ْا ٰ‬ ‫النْ وعاّۿانۿیکۿرپواہۿ۔ںیہۿرك ےتۿ"د لیۿاصٌتۿػدا مِزاػۿاكذموكػہۿ‬ ‫ل‬ ‫عن ْردالمحتار ْمن ْتعطل ْنقاذ ْاالمر ْبالمعروفْ جاالۿوقلۿ۔ےۿہك"ارمۿجارعملوفۿاوػیہنۿےسۿا مزكؼادفوطۿےسۿ‬



‫والنیھ ْعن ْالمنْكْر ْمنذ ْازمنۃ‪،1‬وع ٰیل ْماذكْرت ْانْ لطعمۿوہاكچ ۿ۔ے "اوػانۿارمۿیک ۿد لیۿہك"اسباواقت ۿماملۿ‬ ‫العالمْیسكتْحینئذْقولْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْ ٕزكؼ ۿدھك ۿرك ۿااخومن ۿػہات۔ے"وضحػ ۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ہیلعۿوملسۿاكۿہیۿوقلۿ۔ے‪ٌ":‬تۿ مۿولوگطۿوكۿانۿاحلۿںیمۿدوھكۿ‬ ‫اذاْرأیتْالناسْقدْمرجتْع ودْھمْوخقتْاما ٰنمھتْ‬ ‫نس‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫ج‬ ‫ہكۿاطۿےكۿ ودا كۿدورسعۿےسۿ ھ ۿےئك ۿںیہۿاوػااموطۿوكۿ‬ ‫وكانوا ْٰھكذاْوشبكْبنیْاناملہْفالزمْبؼتكْواملكْ‬ ‫اكلہۿ ےنھجمۿ ۿںیہ‪،‬اوػوہۿاجلۿیکۿفروۿ نۿح(ےۿںیہ(وضحػ یلۿ‬ ‫علیك ْلسانك ْوخذ ْماتعرف ْودع ْماتنْكْروعلیكْ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿاویلگنطۿوك ۿاجكۿدورسعۿںیمۿدالخۿ‬ ‫بخاصۃْامرْنقسكْودعْ ْ‬ ‫فؽامرك ۿاجلۿیک ۿروػت ۿیانیئ)ۿفوۿ مۿا ےنۿ رھۿوك ۿالػّۿڑكو‪،‬اوػ‬ ‫ا ینۿػجاطۿوكۿاقباںیمۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْردالمحتارکتابْالصلٰوةْبابْالجمعۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵۷‬ۻ‪۶/‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 254 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عنك ْامر ْالعامۃ۔"رواہ ْالحا كم‪1‬عن ْعبدالل ْبنْ ػوھك‪،‬وخد ۿا ےنۿسفنۿیک ۿادہگايت ۿالػّۿاجون‪،‬اوػوعاّۿاك ۿاعمٓل ۿ‬



‫تعایلْعنہماوصححہْواقرہْالرتمذی۔ ْ اطۿرپۿ وھػدو "اےسۿاحمك ۿےنۿدبعاهللۿ نۿ رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫عمرریضْاللْ ٰ‬ ‫وابنْماجۃْعنْایبْثعلبۃْالخشینْریضْاْللْتعایلْعنہْ امہنع ۿےس ۿػواحث ۿایك ۿاوػ ۿانۿیک ۿحیحصتۿیک ۿاوػاےس ۿرتذمیۿےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫حؼقؽاػۿػاھك‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم‪ْ:‬‬ ‫قال ْقال ْرسول ْالل ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ٌ‬ ‫س‬ ‫ب‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫ا نۿام ہۿےنۿہبلعثۿ یۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿےسۿػوا ثۿیکۿہكۿ‬ ‫ائتمروابالمعروفْوتناھواعنْالم ْن ْكر ْحیتْاذارأیتْ‬ ‫آت ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجا‪":‬ارمۿجارعملوفۿاوػ‬ ‫وھویْمؾبعاْودنیاْمؤثرةْواعجابْكْلْذیْ‬ ‫رْ‬ ‫شحاْمطا ْعراْ‬ ‫ل‬ ‫یہنۿےسۿا مزكؼۿرك ےتۿػوہۿجاآہكۿلخۿیکۿيكوٕتۿدوھك‪ ،‬وخاہساتۿ‬ ‫رأی ْبرایہ ْورأیت ْامرا ْالیدان ْلك ْبہ ْفعلیكْ سفنۿیک ۿوریویۿیک ۿاجےنۿ ‪،‬اوػول ۿداینۿوكاایتخػ ۿرك ۿےك ۿ‬ ‫خویصۃنقسكْودعْامرْالعوام‪2‬۔(الحدیث)‬



‫وہط ہؾ ۿػا ے ۿ دنس ۿركع ۿاےسی ۿںیم ۿوكیئ ۿرضوػ ۿی ۿاعمٓل ۿ‬



‫ونظیْماذكْرتْمنْشیو عْامرْمنْقبلْالسلطنۃْماْفْ دػشیپۿوہفوۿ مۿا ےنۿسفنۿوكۿالػّۿڑكواوػوعاّۿوكۿاطۿےكۿاحلۿ‬ ‫ال دایۃ ْف ْتكبیات ْالعیدین‪":‬ظ رعمل ْالعامۃْ رپ وھػو "‬



‫الیومْبِولْابنْعباسْریض ْاْللْتعا ٰیل ْعنہماْالمرْ اوػان ۿجات ۿاك ۿ وبت ۿہك ۿںوتنطلط ۿیک ۿفرف ۿےس ۿ یھ ۿ تہۿ‬ ‫ذ‬ ‫جاںیتۿ ھزالیئۿاجیتۿںیہ‪،‬اصٌتۿفداہیۿاكۿہیۿوقلۿ۔ےۿہك‪:‬‬ ‫بؼنہْالخلقاءْفاماْالمذھبْفالِولْاالول‪ْ3‬اھ" ْ‬ ‫"ریبكتات ۿ دین ۿںیم ۿآو ۿلك ۿماّ ۿروػ ۿےس ۿرضحت ۿا نۿ‬ ‫ابعن ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےك ۿذمہت ۿرپ ۿلمع ۿوہػاہ۔ے ۿویكہكۿ‬ ‫افلخ ےۿونبۿاابعلنۿےنۿایسۿرپۿدلمعػآادۿاكۿمكۿدجا‪،‬نكیلۿذمہتۿ‬ ‫فوۿاانحفۿاكۿوقلۿاولۿ ی‪(،‬ینعیۿ ھۿػادئریبكتںی) "‬



‫‪1‬‬



‫ْالمستدركْللحا کمْکتابْاالدبْدارالقکرْبیوتْ‪۷/ ۹‬۽‪۷‬وۿ‪۸‬۽‪۷‬‬ ‫ْسننْا بنْماجہْکتابْالقنتْاچیۿامیۿدیعسینپمکۿركایچۿ ۾۾‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْالہدایۃْکتابْالصلٰوةْبابْالعیدینْالمکؾبۃْالعربیہْركایچۿ‪۶‬ۺ‪۶/۸‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 255 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وما ْذكْرت ْمن ْسكوت ْالعلماء ْعلیہ ْسكوت م ْوھمْ اوػ و ۿںیمۿےنۿہی ۿاہكۿہك ۿ وہػ ۿٕزكؼات ۿےك ۿوقث ۿءاملء ۿاخومنۿ‬



‫صحابۃ ْمتوافرون ْوائمۃ ْاجال ْتابعون ْعیل ْزخرفۃْ ػ۔ے ۿںیہ‪،‬ان ۿاك ۿ وبت ۿءامل ے ۿاحصہب ۿػوضاط ۿاهلل ۿمہیلع ۿانیعمجۿ‬ ‫الولیدْالمسجدْالشریفْالنبویْحیتْا نققْعیلْجدارْ وجا نیع ۿریثكہ ۿ وتافؽہ ۿاہمئ ۿاہلج ۿیک ۿوہ ۿاخوم ی ۿ۔ے ۿ و ۿودی ۿےكۿ‬ ‫دجسمۿوبنیۿرشفیۿےكۿآػا شۿركےنۿرپۿج ی‪،‬انۿ ےئۿدویاػۿہلبقۿ‬ ‫الِبلۃْوماْبنیْالسِقنیْخمسۃْواربعونْالفْدینارْ‬ ‫ہ‬ ‫اوػدوونطۿوتھچطۿےك ۿامنیبۿیکۿآػا شۿرپۺ‪ ۹‬ؾاػارشایفطۿرخوۿ‬ ‫عثمنْ‬ ‫مع ْابن ْبعض م ْقدا ْن ْكرع ٰیل ْامی ْالمؤمننی ْ ٰ‬ ‫یک ۿںیھتۿاحالہك ۿا۔ںیہۿںیمۿےسۿ ضعۿاریمام وس نیۿامثعطۿینغۿ‬ ‫تعایلْعنہْحنیْبناہْبالحجارةْ ْمكانْاللنبْوْ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیک ۿانۿجات ۿرپۿریكن ۿركےك ۿ ےھۿہك ۿاذنوطۿ‬ ‫م‬ ‫قصصہ ْوسِقہ ْبالساج ْ ْكان ْالجرید۔قال ْاالمامْ ےنۿدویاػوطۿوك ۿاجصشوطۿےك ۿئاج ےۿ شقنۿ رھتوطۿےسۿونباجا‬ ‫العؼین ْفْالعمدة‪":‬اول ْمنْزخرف ْالمساجدْالولیدْ اوػ تھۿوك ۿوجھكػ ۿےك ۿںوتطۿےك ۿئاج ےۿواو ۿیک ۿڑكیۿےس‬ ‫بن ْعبدالملك ْبن ْمروان ْو ٰذلك ْف ْااواخرعصرْ اامّۿینیعۿدمعہ ۿااقلػیۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪":‬ودیۿ نۿدبعاكلملۿ‬ ‫اللْتعایل ْیْعنہمْوسكتْكثیْمنْ ن ۿرمواط ۿےن ۿيت ۿےس ۿےلہپ ۿدجسم ۿرشفی ۿوك ۿٔؽن ۿایك‪،‬احصہبۿ‬ ‫الصحابۃْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫اھلْالعلمْعنْا نْكار ٰذلكْخو ْفراْمنْالقؾنۃْاھ‪1‬۔"‬



‫والْبنْعدیْفْالْكاملْوالؼب یقْفْالشعبْعنْایبْ‬



‫ركاّ ۿےك ۿآرخی ۿدہع ۿیک ۿجات ۿ۔ے‪ ،‬تہ ۿواػع ۿالہ ۿملع ۿانۿ‬ ‫وقثۿانۿ ےئۿاخومنۿػ۔ےۿہكۿہنتۿحؼجاوہاگ "‬



‫ا نۿمدیۿےنۿاك لۿںیمۿاوػیقۿےنۿ بعۿںیمۿاباۿاامہمۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْ‬ ‫تعایل ْعنہْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫امامۃْریضْاللْ ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ػیضۿاهللۿ ز ۿےسۿا وطۿےنۿوضحػاركّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫امراالْتستطیعونْتغییرہْفاصربواْ‬ ‫وسلم‪":‬اذاْرأیتمْ رْ‬ ‫وملس ۿےس ۿػواحث ۿایك‪ٌ":‬ت ۿ م ۿوكیئ ۿااس ۿاكّ ۿدوھك ۿسج ۿےكۿ‬ ‫حیتْیكونْاللْھوْالذیْیغیہ‪2‬۔"‬ ‫ق‬ ‫ج‬ ‫دب ےنۿیک ۿ مۿػا ث ۿ۔ںیہۿػےتھك ۿفوۿوربۿركو ۿاہیطۿ كۿہك ۿاهللۿ‬ ‫ْ‬ ‫اعتیٰلۿاےسۿدبلۿدع "‬



‫ْعمدةْالِاریْشرحْصحیحْالبخاریْکتابْالصلٰوةْبابْبنیانْالمسجدتحتْالحدیثۻ‪۹۹‬دارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۹/۸۵۹‬‬ ‫لُ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْشعبْاالیمانْدححث‪۵۷‬۽۾ ۼ‪ /‬۾‪ْ۶۹‬وْا لكاملْالبنْعدیْرتہمجۿمكضؾۿ نۿ دعاطۿا مضیۿۺ‪ /‬ۼ‪۷۵۶‬‬ ‫‪1‬‬



‫‪Page 256 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫والدالیلْعیلْماذكْرتْمنْاشؾباہْاالمرْفْ ٰذلكْعیلْ اوػانۿارمۿیکۿد لیۿہكۿانۿاعمٓل ۿںیمۿخأترخنۿرپۿاعمٓل ۿاعت لۿ‬ ‫المتاخرین ْحیت ْالعلماء ْبالتعامل ْما ْاسلقت ْعنْ ےسۿہبتشمۿوہہ ا‪،‬ھڈۿہیۿہكۿءاملءۿ یھۿہبشۿںیمۿیڑح(ے خیشۿدجمدۿاك‬



‫الشیخْالمجددْوقدْكانْفْماقررناْابانۃْاعذارلمنْ وہ ۿوقل ۿ۔ے ۿےسج ۿمہ ۿلق ۿركےك ۿںیہ ےراػع ۿان ۿایبطۿ‬ ‫ی ےسشزػےنۿواولطۿاوػجات ۿػےنۿواولطۿ یھبۿاكرذػۿػاہؾۿوہہ ا‬ ‫عربْومنْغربفانْلمْیرضْبہْالمخالقونْف مْالذ نْ‬ ‫ااروكیئۿےراػعۿانۿایبط ۿرپۿػایض ۿن ۿوہفوۿوخد ۿا ےنۿ یۿ ویوۿ‬ ‫یِضون ْعیل ْاساتذت م ْومشائخ م ْاما ْبالج لْ‬ ‫اوػاواجڈہ ۿرپ ۿلہج ۿجاوكست ۿےس ۿاقحل ۿاك ۿہلص ۿركجا۔ے ۿاحالہك ۿوہۿ‬ ‫اوبالسكوتْعنْالحقْوقدْكانتْل مْمندوحۃْالمْ‬ ‫انۿےسۿچبۿاتك ۿاھت ہفیلۿػا رمۿ نۿدبعازعلحؼ ۿػیضۿا ۿهللۿ‬ ‫ب‬ ‫یعلموا ْان ْالخلیقۃ ْالراشد ْامی ْالمومننی ْعمر ْ نْ مز ۿےنۿینتك ۿوتنسطۿاك ۿاایحءۿفؽامجا ۿاوػینتك ۿدبںطۿیک ۿجاػایكطۿ‬ ‫عبدالعزیزْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْكمْمنْسننْاحیاھاْ اكوفػ ۿفؽامںیئ ہی ۿارم ۿاط ۿےك ۿ ےئ ۿفو ۿارج ۿ میظ ۿاوػاقب ے ۿدركۿ‬ ‫وظلماتْبدعْاجالھاْفْكانْلہْاالجرْالجزیلْوالذ ْكرْ نسحۿاك ۿدػہعۿ۔ے‪،‬اوػئاجروػ ۿرپجامت ۿرخفۿوابماہت ۿ۔ےۿنكیل ۿ‬ ‫الجمیلْوالقخرْالجلیلْولمْیْكْنْعتبْقطْع ٰیل ْمنْ اط ۿےس ۿلبق ۿشزػےن ۿواےل ۿاحصہب ۿركاّ ۿاوػ ۿااكحؼاہمئ ۿجا نیعۿ‬ ‫قبلہ ْمن ْالصحابۃ ْالْكْرام ْواكابرائمۃ ْالتابعنیْ اكالّۿػوضاط ۿاهللۿمہیلعۿانیعمجۿےك ۿ ےئۿیسك ۿ بات ۿجا ۿبیعۿ‬



‫تعایلْعنہمْان مْج لواْالحقْاوسكتواْ ویئ ۿاك ۿوصت ۿ۔ںیہ ۿہك ۿوہ ۿول ۿ ق ۿےسۿزالف ۿػ۔ے ۿجا ۿان ۿےسۿ‬ ‫االعالمْریضْاللْ ٰ‬ ‫عنہْوالقیلْالمیْالمومننیْانكْتِحمتْماْاجتنبوہْاوْ اخوم یۿاایتخػۿیک نۿانۿےسۿاریمۿام وس نیۿرپۿوخػدہۿ رییۿیکۿ‬ ‫ یئ ۿہك ۿآت ۿےن ۿاط ۿزوط ۿیک ۿٔؽاًمت ۿویكط ۿیک ۿسج ۿےسۿ‬ ‫ت‬ ‫ا نْكْرتْماْاقروہْافانتْاعلمْممھنْبالسنۃْاوا یقْممھنْ‬



‫دقتم نیۿاہمئۿےنۿرپزیہۿایك‪،‬جاۿ ٓا تۿےنۿاطۿاومػۿاكۿااكػۿایك‪،‬ےسجۿ‬ ‫للقؾنۃْوع ٰیلْھذاْدرجْامرْكْلْمجددْفانہْالیبعثْاالْ‬ ‫ح‬ ‫وص‬ ‫اط ۿ ؼػوگط ۿےن ۿجات ۿػاھك‪،‬فو ۿایكآت ۿاط ۿےس ۿػجادہ ۿ ت ۿاك ۿملعۿ‬ ‫لتجدید ْماخلقْوتشػیدْماْویھْوربماْكانْمنْقبلہْ‬ ‫ػےتھك ۿںیہۿاوػاط ۿےسۿػجادہۿدیک ۿو میلۿںیہ؟اوػ ۿایسۿںیمۿامتّۿ‬ ‫اعلمْمنہْوا تیق۔وك ٰذلكْغیْالمجددینْ ْ‬ ‫دجمدنۿاكۿ‬



‫‪Page 257 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لْعالمْتصدیْالحیاءْالسنۃْاواخمادبدعۃْفاہْ اعمٓل ۿوا ل ۿ۔ے ۿہك ۿوہ ۿ ےجیھ ۿ ی ۿان ۿ ےئ ۿاج ےت ۿںیہ ۿہك ۿ وۿ‬ ‫منْكْ‬ ‫ّٰ‬ ‫یحمد ْویوجر ْوال ْیذم ْمن ْم ٰیض ْقبلہ ْوال ْیعیْ زمكوػیۿآ یئۿ۔ےۿاےسۿوبضمعۿركںیۿاوػ وۿہنہكۿ ولعّۿوہػاہۿ۔ےۿ‬ ‫بخالفْمنْغربْبلْمنْالمثلْالدائرالسائركمْتركْ انۿوك ۿاینۿركںی اوػاسباواقت ۿاط ۿدجمدنۿےس ۿےلہپۿاط ۿےسۿ‬



‫حؼع ۿحؼع ۿاوػاط ۿےس ۿػجادہ ۿرپزیہاگػءاملء ۿشزػےك ۿوہ ےت‬ ‫االولْلال ٰخروھذاْسیدناْالغوثْاالعظمْالِطبْاال كْرمْ‬ ‫ح‬ ‫ںیہ اوػءامل ےۿمریۿدجمدنۿ یھۿاایح ےۿوصتۿواام ثۿدبمتۿ‬ ‫تعایلْع ٰیلْ‬ ‫سیدْاالولیاءْوسندْاالئمۃْوالعلماءْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ ی ۿےك ۿدػے ۿوہ ےتۿںیہ ۿاوػیسك ۿجات ۿرپ ۿاطۿیک ۿ رعفی ۿوہیتۿ‬ ‫ابیہ ْاال كْرم ْوعیہ ْوع ٰیل ْاصول ٖہ ْوفروعہ ْومشائخہْ‬ ‫۔ےۿسجۿا۔ںیہۿارجۿ ےلۿاگ اوػ وۿہیۿاكػجاہمۿےئك ۿریغۿشزػح(ےۿنۿ‬ ‫ومریدیہْوكْلْمنْا نت ٰیم‬ ‫ٰ‬ ‫ْالیہ‪،‬رویْعنہْاالئمۃْالكبارْ فوۿاط ۿیک ۿحؼایئۿوہیتۿ۔ےۿنۿركےنۿواولطۿوك ۿماػ ۿدالجا ۿاججا۔ے‪،‬‬ ‫باسنیدْصحیحۃْمقصلۃْفْالب جۃْالشریقۃْوغیھاْ اوػہیۿفواجكۿ وہشػ لثۿ۔ےۿہكۿےلہپۿےكۿحؼػ ۿدعبۿںیمۿآےنۿ‬ ‫تعایل ْعنہْ واولط ۿےك ۿ ےئ ۿ تہۿےس ۿاكّۿ وھػ ۿح(ے رضحت ۿ وت ۿامظع‪،‬‬ ‫منْالكتبْالمنیقۃ‪":‬انہْقیلْلہْریضْاللْ ٰ‬



‫ماسببْتسمؼتكْمیحْالدین؟قالْرجعتْمنْبعضْ بطقۿ مظع‪،‬دیسۿاالوایلء‪ ،‬دنۿاالہمئۿاهللۿاعتیٰلۿاطۿےكۿيڈۿركمی‪،‬‬ ‫سیاحایت ْمرة ْف ْیوم ْجمعۃ ْف ْسنۃ ْاحدی ْعشرةْ وخد ۿاط ۿرپۿاوػاط ۿےك ۿارولۿوفؽوف‪،‬ئاش خۿو رمجڈنۿاوػاطۿ‬ ‫وخمسمائۃْایلْبغدادْحافیا‪،‬فمررتْبشخصْمریضْ ےس ۿ تبس ۿػےنھك ۿواولط ۿرپا ین ۿػًمت ۿجاػل ۿفؽام ے ۿےس ۿاہمئۿ‬ ‫ابكػ ۿےنۿ دنۿحیحۿےك ۿواھۿذمَۃۿاالرساػ ۿومریہۿربتعمات ۿںیمۿ‬ ‫متغیاللونْنحیفْالبدن‪ْ ْ،‬‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫ػوا ثۿیکۿہك‪":‬آتۿػیضۿاۿهللۿ ز ۿےسۿ ر اھۿہ اۿوضحػ!آتۿاكۿ‬ ‫‪۶۶‬ۺ؁ھۿ‬



‫بقلۿیحمۿادلنۿےسیك ۿوہا؟آت ۿےنۿ وات ۿدجا ۿںیم‬ ‫ںیم ۿا ین ۿیسك ۿایسٌت ۿےس ۿہعمج ۿےك ۿدط ۿادغاد ۿولت ۿػاہ ۿاھت ۿانۿ‬ ‫وقثۿریمعۿجاوطۿںیمۿ و ےتۿ یھۿنۿ ےھۿػاہتسۿںیۿاجكۿزمكوػۿ‬ ‫اوػف‪،‬ػج ۿحؼجڈہۿرمضیۿآدیمۿیڑاۿوہاۿٓال‪،‬ۿ‬



‫‪Page 258 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فِال ْیل ْالسالم ْعلیك ْیا ْعبدالِادر‪،‬فرددت ْعلیہْ انۿےنۿےھجۿدبعااقلدػہہكۿركۿوالّۿایكۿںیمۿےنۿانۿاكۿ واتۿدجاۿ‬ ‫السالم‪،‬فِالْادنْمینْفدنوتْمنہ‪،‬فِالْیلْاجلسینْ فوۿانۿےنۿےھجۿا ےنۿقؽ بۿجالجااوػھجمۿےسۿاہكۿہكۿآتۿےھجۿاھٹۿ‬ ‫ک‬ ‫فاجلستہْفنماجسدةْوحسنتْصورةْوصقاْلونہْفخقتْ دےئجی ریمعۿاھٹ ےتۿ یۿانۿاكۿمسجۿرتوجاػہۿوہہ اۿوسػتۿج ھؽ‬ ‫آیئۿاوػاػج ۿيكۿااھٹۿےھجۿانۿےسۿوخفۿ ولعّۿوہا‪،‬فوۿانۿےنۿ‬ ‫منہ‪،‬فِال ْاتعرفین‪،‬فِلت ْال‪،‬قال ْانا ْالدین ْوكنتْ‬ ‫ہ‬ ‫اہكےھجۿناچہےتنۿوہ‪،‬ںیمۿےنۿال یملۿػا ؾۿیک‪،‬فوۿانۿےنۿئاتجاۿںیمۿ‬ ‫تعایلْبكْوانتْمیحْ‬ ‫دثرتْكمارأیؾینْوقداحیاینْاللْ ٰ‬ ‫ ی ۿدن ۿاوالّ ۿوہط ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿآت ۿیک ۿو ہ ۿےس ۿےھج ۿػدن یۿ‬ ‫الدین‪،‬فرتكتہ ْوانصرفت ْایلْالجامع ْفلِؼین ْرجلْ‬ ‫دی‪،‬اوػآت ۿیحم ۿادلن ۿںیہ ںیم ۿواہط ۿےس ۿاجعم ۿدجسم ۿیکۿ‬ ‫ی‬ ‫م‬ ‫ووضعْیل ر‬ ‫ْنعالْوقالْیاْسیدْیْ یحْالد ن‪،‬فلماْقضیتْ فرف ۿيال‪،‬اجك ۿآدیم ۿےن ۿآےگ ۿحؼھ ۿرك ۿ و ےت ۿشیپ ۿےئك ۿاوػےھجۿ‬ ‫الصلٰوةْاھر عْالناسْایلْیِبلونْیدیْویِولونْیاْمیحْ یحمۿادلنۿہہكۿركۿاكػا‪،‬ںیمۿامنػۿیڑھۿاكچفوۿول ۿاہچػاجحثۿےسۿ‬ ‫الدین‪،‬وماْدعیتْبہْمنْقبلْ‪1‬اھْكالمہْالشریف۔"‬



‫ھجمۿرپۿ وتۿیڑعۿریمااہھۿوچےتمۿاوػےھجۿیحمۿادلنۿےتہك انۿ‬



‫قلت ْھذاْوانْبلغْاشدہْوبلغْاربعنیْسنۃْریضْاللْ ےسۿلبقۿےھجۿیسكۿےنۿیحمۿادلنۿ۔ںیہۿاہكۿاھت "‬ ‫تعایلْعنہْفلوانْاالسالمْلمْیبلغْفْع دہْریضْاللْ ںیمۿاتہكوہطۿہیۿانۿوقث ۿاك ۿوا۔ہعۿ۔ےۿٌت ۿآت ۿامكلۿوك ۿچنہپۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایل ْعنہْایلْان ْیعدْمؼتاْفما ْالذیْاحیاہْوعالمہْ ح(ےۿ ےھۿاوػآتۿیک ۿ رمۿرشفیۿراسیلۿوالۿوہیكچۿج ی وسالۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ہیۿ دیاوہجا۔ےۿہكۿانۿوقثۿاوالّۿیکۿا یسۿاحنثۿوہ یئۿج یۿہكۿ‬ ‫غْایلْتلكْالغایۃْفماْظنكْ‬ ‫سیمْمیحْالدینْوانْكانْبل ٰ‬ ‫انۿوك ۿرمدہۿاہك ۿاج ےۿاگۿجا ۿ۔ںیہ‪،‬اارۿاہك ۿاج ے ۿہك ۿ۔ںیہ‪،‬فوۿآتۿ‬ ‫بائمۃْاجالءْ ْ‬ ‫ػدنہ ۿزك ۿوك ۿایك‪،‬اوػآت ۿاكجاّ ۿیحم ۿادلن ۿویكط ۿوہا اوػاار ۿاہطۿ‬ ‫اہكۿاج ےۿفوۿوہۿاہمئۿمؾاّۿاوػۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْبہجۃْاالسرارذکرفصولْمنْكالمہْمرصعابشیئْمنْعجائبْاحوالہْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ۾‪۶۵‬‬



‫‪Page 259 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫علماء ْوالیاء ْكانواقبلہ ْاھم ْكانوا ْعنہ ْغافلنیْ اوایلءۿفَاّۿ وۿآت ۿےسۿےلہپۿ ےھۿایك ۿاوالّۿیک ۿانۿزمكوػیۿےسۿ‬ ‫غْایل ْ ٰذلكْالضعفْالمبنی۔امْ زالفۿ ےھۿجا ۿاذنوطۿےنۿ قۿیک ۿًماحث ۿ وھػدی ۿج یۿہك ۿدنۿ‬ ‫اوتركوانصرہْحیتْبل ٰ‬ ‫تزعمون ْان ْالرض ْكانت ْخلت ْعن ْویل ْالل ْوعالمْ فعضۿیکۿانۿدحۿجكۿچنہپۿہ اۿاھتۿجاۿرھپۿہیۿنامطۿایك ۿاج ےۿہكۿداینۿ‬ ‫ءاملءۿواوایلءۿےسۿاخیلۿوہ یئۿج یۿاحالہكۿہیۿجصشوطۿجاںیتۿيالفۿ‬ ‫امنیْكْلْ ٰذلكْمنْاجیلْاالباطیلْالیذھبْالیہْعاقلْ‬ ‫وا۔ہعۿاوػجاہ ۿںیہ‬ ‫ذودین۔ ْ‬ ‫فو۔تقیقۿو یۿ۔ےۿ وۿمہۿےنۿایبط ۿیک ۿہك ۿسجۿےنۿدعبۿںیمۿ‬ ‫وانما ْاالمرماوصقنا ْان ْلمن ْاحیاالحِااجرہ ْولمنْ‬ ‫اایح ے ۿدن ۿایك ۿان ۿےئلیك ۿارج ۿ۔ے‪،‬اوػ و ۿول ۿےلہپ ۿاخومنۿ‬ ‫سكت ْسابِاعذرہ‪،‬واالشیاء ْمِسومۃ ْبید ْالتِدیرْ شزػعۿاطۿےكۿ ےئۿرذػ۔ے اایءۿیکۿدقتریۿاػلۿےسۿ یۿديتۿ‬ ‫ْ‬ ‫‪‬‬ ‫الِدیم" ‪ ‬‬ ‫دقػت ۿںیم ۿ۔ے اوػاهلل ۿاعتیٰل ۿی ۿا ےن ۿلض ۿےب ۿیاہحث ۿےسۿ‬ ‫‪1" ‬۔ ْ‬ ‫سجۿوكۿراہات۔ےۿقطزتتۿ اطفؽامجا۔ے‬ ‫وبالجملۃ ْانماھم ْالشریعۃ ْیردون ْوباب ْاحیاءْ اح ۿكالّۿہیۿ۔ےۿہكۿل انیۿاداطۿ ریوتۿدجسمۿرشتعیۿوكۿػدۿ‬ ‫السنۃْیسدونْاذْكلماقامْعبداللْییحْسنۃْاویمیتْ رك ےت ۿںیہ‪،‬اوػاایحء ۿوصت ۿاك ۿػاہتس ۿودسود ۿرك ےت ۿںیہ ۿان ۿ ےئۿ‬ ‫بدعۃْیِال ْلہ ْالم ْیك ْقبلك ْعلماءْبالدین‪ْ ،‬اكانواْ ہكۿٌتۿوكیئۿدنبہۿاۿایحءۿوصتۿواامحثۿدبمتۿےئلیكۿاےساۿاےسۿہیۿ‬ ‫ہہك ۿرك ۿػواك ۿاجاتك۔ے‪،‬ایك ۿآت ۿےس ۿےلہپ ۿءامل ے ۿدن ۿن ۿ ےھ؟ ۿجاۿ‬ ‫جاھلنی‪،‬امْغافلنی‪،‬امْانتْاعلمْممھنْاجمعنی‪ْ ،‬وماْ‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫آت ۿاط ۿ ت ۿےس ۿ ؼع ۿمامل ۿںیہ؟فو ۿہی ۿروػت ۿاحل ۿانۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم‪"ْ:‬لیاتنیْ‬ ‫ھوْاالْتصدیقْقولہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫دححثۿركمیۿاكۿدصماقۿ۔ےۿسجۿںیمۿوضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫عیل ْالناس ْزمان ْیكذب ْفیہ ْالصادق ْویصدق ْفیہْ‬ ‫ً‬ ‫وملسۿےنۿفؽامجا‪":‬اجكۿػامنۿوہۿ یھۿآ ےۿاگۿہكۿساچسۿ ھزالجاۿاج ےۿ‬ ‫ا ْلكاذب‪2‬۔"وحدیثْیكونْالمعروفْ ْ‬ ‫اگاوػوھجےٹۿوكۿواجانۿ ےلۿ ی‪،‬ورعوفۿورشموفۿجاںیتۿجا دنسۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۸‬ۼ‪۸/‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالمعجمْاالوسطْدححث۽ۻ‪۸‬۽ۿۃبتکمۿااعملػفۿػجا ۿ‪۸‬۾‪/۷‬۾‬ ‫‪Page 260 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫منْكْ رْراْوالمنْكْرْمعروفا‪1‬۔كماْقدمناْف ذاْمایریدونْ وہطۿ یۿاوػٕزكؼات ۿوك ۿ وبلۿایكاج ےۿاگ "ۿہیۿاط ۿولوگطۿیکۿ‬



‫والدین ْیكیدون ْوما ْیكیدون ْاالانقس م ْولْكْنْ رماداوػہلیح ۿ وویئط ۿاك ۿ وات ۿ۔ے ۿاوػدن ۿےس ۿرك ۿرك ےت ۿںیہۿ‬ ‫اوػركےسۿآدیمۿا ےنۿسفنۿوكۿ یۿد واكۿداتی۔ے مہۿفوۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫الیشعرون۔نسألْاللْالعقووالعافیۃ۔‬ ‫ےسۿوفعۿوما تیۿےكۿاگبلطػۿںیہ‬ ‫تعایل ْعن ْابطال ْما ْتوافِواْ‬ ‫واذقدفرغنا ْبحمدالل ْ ٰ‬ ‫اہیطۿجكۿمہۿاطۿیکۿرتشہكۿيڈو دہۿیکۿ دیقنۿےسۿافػفۿوہےكۿ‬ ‫علیہْفلنأتْع ٰیلْماانقردبہْبعض مْعنْبعضْوباللْ‬ ‫ںیہ اوػات ۿارفنادی ۿاكووشط ۿیک ۿفرف ۿ وت ہ ۿوہ ےت ۿںیہ‪،‬‬ ‫التوفیق۔ ْ‬ ‫فو‪،‬قیۿریۿفوۿاهللۿاعتیٰلۿیکۿفرفۿےسۿ۔ے‬ ‫م‬ ‫نقحہۺ‪:۶‬ذكْرْبعض مْاثراجعلہْ نْروایۃْجویربْفْ خلَ ۺ‪:۶‬وضعبط ۿےن ۿاجك ۿار ۿلق ۿایك ۿےسج ۿ وربی ۿےن ۿا ین ۿن ریسۿ‬ ‫تقسیہْعنْالضحاكْعنْبردبنْسنانْعنْمْكْحولْ ںیمۿاحضكۿےسۿحؼد نۿانسط ۿےسۿوحكملۿےسۿاعمد ۿػیضۿاهللۿ‬ ‫تعایلْ اعتیٰل ۿمز ۿػواحث ۿایكہك‪":‬رضحت ۿ رمافػوق ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫تعایلْعنہ‪:‬انْعمرْریضْاللْ ٰ‬ ‫عنْمعاذْریضْاْللْ ٰ‬ ‫عنہْامرْمؤذننیْانْیؤذناللناسْالجمعۃْخارجاْمنْ مز ۿےن ۿ ؤدونط ۿوك ۿمك ۿدجا ۿہك ۿہعمج ۿےك ۿػوػ ۿولوگط ۿےئلیكاخػوۿ‬



‫المسجدحیتْیسمعْالناسْوامرانْیؤذنْبنیْیدیہْ دجسمۿاداط ۿدںیۿجاہك ۿول ۿنسۿ۔ںی‪،‬اوػہیۿمك ۿدجا ۿہك ۿآت ۿےكۿ‬ ‫كماْكانْفْع دْالنیبْصیلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْوایبْ واےنمۿاداط ۿدیۿاج ےۿاسیۿہك ۿدہعۿػوانث ۿاوػدہعۿدصیقۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ںیمۿوہجااھت انۿےك ۿدعبۿآت ۿےنۿفؽامجا‪:‬مہۿےنۿآد ویطۿیکۿ‬ ‫بْكْرْریضْاْللْعنہْثمْقالْعمرْنحنْابتدعناْہْلْكْثرةْ‬ ‫ض‬ ‫ك‬ ‫ؾتۿیکۿو ہۿےسۿہیۿیئنۿاداطۿرشوفۿیک "‬ ‫المسلمنی‪2‬۔‬ ‫ح‬ ‫انۿدح ثۿاكۿ وہفّۿل افلۿہیۿوہاۿہكۿاداطۿںیمۿنیبۿجڈہیۿاخػوۿ‬ ‫فدلْبمق ومہْانْاالذانْبنیْیدیہْلمْیْكْنْخار جْ‬ ‫دجسمۿ۔ںیہ ۿج ی اوػانۿاداط ۿےك ۿ ےئ ۿہیۿانہك ۿہك ۿہیۿاداط ۿدہعۿ‬ ‫المسجدْودلْبِولْكماْكانْانہْفْع دْالنیبْ ْ‬ ‫ػوانثۿ‬



‫ْفیضْالِدیرتحتْالحدیث‪۶۹۸۹‬كانْیجلسْعیلْاالرضْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ‪۷‬ۻ‪/۷‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫ْفتحْالباریْکتابْالجمعۃبابْاالذانْیومْالجمعۃْمصطیفْالبایبْرصمۿۺ‪۸/۹‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 261 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْ اوػػامنۿدصیقۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیمۿاےسیۿ یۿوہیتۿج ی‪،‬‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْوایبْبْكْرْریضْاللْ ٰ‬ ‫صیلْاللْ ٰ‬ ‫انۿ ےئۿفرايۃہیۿجاحثۿوہاۿہكۿہیۿاداطۿاطۿػامونطۿںیمۿادنػوطۿ‬ ‫ْایضاداخلْالمسجد۔‬ ‫عنہ رْ‬ ‫ْاوال ْ‪:‬قداعطؼناك ْف ْالنقحۃ ْالتاسعۃ ْالقِہیۃْ دجسمۿوہیتۿج ی‬ ‫اقول ر ْ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫اوقل‪(:‬ںیمۿاتہكوہط)اولامہۿونںیۿیہقفۿ َ ۿںیمۿایبطۿركۿآ ےۿ‬ ‫من ْمعاین ْالمسجد ْما ْیغنیك ْویعؼنك ْع ٰیل ْكْل ْماْ‬ ‫ںیہ ۿہك ۿدجسم ۿےك ۿ نی ۿاػالاقت ۿںیہ‪،‬ایس ۿارابتػےس ۿاخػو ۿدجسمۿ‬ ‫یاتیك ْمن ْامثال ْھذا ْالتشكیك ْفامر ْمؤذننی ْانْ‬ ‫ےك ۿ یھۿ نیۿ ینعۿوہطۿےگ ارۿذموكػںیمۿآ ےۿوہ ےۿظفلۿ‬ ‫ْایضاْكامْ‬ ‫یؤذناْخار جْالمسجدبالمعینْالثاینْاوالثالث رْ‬ ‫حیتْیسمعْالناس اوػ ابتدعناہْعندْكْثرةْالمسلمنی‬ ‫ْتعایلْیْعنہمْاذْ‬ ‫فعلہْامیالمومننیْذوالنورینْریضْالل ٰ‬ ‫انۿارمۿرپۿدالنث ۿرك ےتۿذنظۿہك ۿاہیطۿاخػو ۿدجسمۿےسۿرمادۿ‬



‫زادْاذا رْنا ْعیلْالزورْاءْعندْكْثرةْالمسلمنیْویشیالیہْفْ‬



‫نقسْاالثرقولہ"ح ّٰیت ْیسمعْالناسْ"وقولہ"نحنْابتدعناہْ‬



‫ ینعۿجانثۿںیہ‪،‬اۿوػ ینعۿجاینۿوہفوۿ یھۿمہۿوكۿھچك ۿرضػۿ۔ںیہۿہكۿ‬



‫مہۿ یھۿفوۿایسۿےكۿاقلئۿںیہۿہكۿدحودۿدجسمۿےكۿادنػۿ‬ ‫لْكْثرةْالمسلمنی"‪ْ1‬فالیدلْانْدلْاالع ٰیلْكونْاالذانْبنیْ‬ ‫وہ‪،‬رگمۿوم عۿوٰلصہ ۿےسۿجاہؾ ۿوہ دجسمۿےك ۿاػالقۿیک ۿذموكػہۿ‬ ‫یدیہ ْداخل ْالمسجد ْباحد ْھذین ْالمعننی ْوھو ْعنیْ‬



‫ٰ‬ ‫جاالفو۔حیۿاےسیۿامتّۿوہبشطۿےكۿ ےئۿہخسنۿافش۔ے‬ ‫مرادناْ"فلؼنظرھلْیذھنبْكیدہْمایغیظ۔"‬ ‫وجاحزاۿہیۿانتكحؼاۿو مۿ۔ےۿہكۿہیۿرضحاتۿرضحتۿاباداودػیضۿاهللۿ‬ ‫وثانیا‪ْ:‬‬ ‫رْ‬ ‫ٰ‬ ‫انظرواایلْظلمْ ٰھؤالءْیردونْحدیثْصح ْیحْ اعتیٰلۿمز ۿیک ۿدححث ۿحیحۿوك ۿفوػد ۿرك ےتۿںیہۿہكلب ۿدححث ۿےكۿ‬ ‫سحقْالذیْاجمعْعامۃْائمۃْ ػاویۿدمحمۿا نۿااحسقۿرپۿرجوۿرك ےتۿذنظۿنجۿیک ۿفوٖ۔قیۿرپۿماّۿ‬ ‫ایبْداؤدالجلْمحمدْبنْا ٰ‬



‫الحدیثْوالقِہْعیلْتوثیِہ‪،‬و ْ‬



‫اہمئۿدححثۿوہقفۿقفتمۿںیہ‬



‫ْفتحْالباریْکتابْالجمعۃْبابْاالذانْیومْالجمعۃْمصط ٰیفْالبایبْرصمۿۺ‪۸/۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 262 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ى‬ ‫سحقْاالْكالعتمۃْ اوػ وربیۿےكۿارۿےسۿا دتاللۿرك ےتۿںیہۿاحالہكۿ وربیۿاوػا نۿا ِقۿ‬ ‫یحستجونْباثرجویربْوماْجویربْمنْابنْا ٰ‬ ‫من ْاالصبح۔رجل ْلم ْیذكْر ْف ْت ذیب ْالكمال ْوالتذھیبْ ںیمۿػاتۿاوػحبصۿاصدقۿاكۿفؽقۿ۔ے‪،‬نۿفوۿذہت بۿاامكلۿںیمۿ وربیۿ‬ ‫الت ذیبْوالْت ذیبْالتہذیبْوالْمیزانْاالعتدالْوالْالالیلْ یک ۿفو۔قیۿیسك ۿاامّۿاہمئۿداد لۿےسۿرموی‪،‬نۿجڈیشت ۿانسلڈ بۿ‬ ‫المصنوعۃ ْوال ْالعدل ْالمؾناھیۃ ْوال ْخالصۃ ْالت ذیب ْمعْ ںیم‪،‬ن ۿذہت ب ۿانسلڈ ب ۿںیم‪،‬ن ۿزیماط ۿاالادتال ۿںیم‪،‬ن ۿالٓیلۿ‬ ‫ل‬ ‫الزیادات ْتوثیِا ْلہ ْعن ْاحدمن ْائمۃ ْالتعدیل ْانام ْذكْرواْ ا مطشوہع‪،‬ن ۿس لۿالمصزاہیہۿنۿيالصۃۿانسلڈ بۿعم ۿػجادات ۿںیم‪،‬۔ےۿ‬



‫عنہم ْجرحہ۔قال ْالنسائی ْوعیل ْبن ْجنید ْوالدار ْقطین"ْ فو ۿفرف ۿرجو ۿ۔ے نان ہچ ۿخسایئ ۿویلع ۿ ن ۿدینج ۿاوػداػیـسی ۿفؽام ےتۿ‬ ‫مرتوك"‪1‬قال ْابن ْمعنی ْ"لؼس ْبشیئ ْضعیف۔" ْ‪ْ 2‬قال ْابنْ ںیہ‪ّ:‬ترتموك ۿ۔ے ا ن ۿنیعم ۿفؽام ےت ۿںیہ‪:‬ھچك ۿ۔ںیہ ۿفیعض ۿ۔ے ا نۿ‬ ‫المدیین"ضعیفْجدا‪3‬۔ْ"وْذكْرہْیعِوبْابنْسقٰنی"فْبابْمنْ ادملینی ۿفؽام ےت ۿںیہ‪:‬ےب ۿدح ۿفیعض ۿںیہ وقعیت ۿ ن ۿایفسط ۿےن ۿاطۿ‬ ‫ولوگط ۿںیم ۿامشػ ۿایكنج ۿےس ۿػواحث ۿن ۿیک ۿاج ے اامّ ۿاباداودےن ۿفؽامجا‪:‬‬ ‫یرغب ْعن ْالروایۃ ْعنہم‪4‬۔" ْوقال ْابوداؤد"ھو ْع ٰیل ْضعقہْ‬ ‫وہۿفعضۿرپ ۿںیہ ا نۿمدی ۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬اط ۿیک ۿدحوثیط ۿاوػػواںوتطۿرپۿ‬ ‫‪5‬۔"وقالْابنْعدی"الضعفْعیلْحدیثہْوروایاتہْبنیْ‪6‬۔"وقالْ‬



‫فعضۿزانث ۿ۔ے احمك ۿاباادمحۿےنۿفؽامجا‪ :‬اط ۿیک ۿدح ںیثۿاضعۿ‬ ‫الحا كمْابوْاحمد"ذاھبْالحدیث‪"7‬قالْالحا كمْابوعبدْاللْ‬ ‫ںیہ احمكۿابادبعاهللۿےنۿفؽامجا‪:‬ںیمۿاطۿیکۿدحوثیطۿےسۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫"انا ْابرأ ْایل ْالل ْمن ْعہدتہ‪"ْ 8‬وقال ْابن ْحبان"یروی ْعنْ‬ ‫ح‬ ‫ہ‬ ‫ف‬ ‫یک ۿفرفۿ ؼاءت ۿػا ؾ ۿركجاوہط ا نۿابحط ۿ ؽام ےتۿںیہ‪:‬احضكۿ‬ ‫الضحاك ْاشیاءْمِلوبۃ‪9‬۔"وقالْفْالآلیلْھالك ْتالفْمرتوكْ‬



‫جداْ‪10‬۔ونِلْفْذیلہاْعنْلسانْالمیزان ْ‬



‫ےس ۿا یٹ ۿیٹلپ ۿدح ںیث ۿایبط ۿركجا۔ے الٓیلۿںیم ۿفؽامجا‪:‬ہالك ۿركےنۿ‬ ‫واےل‪،‬حؼجاد ۿركلویاےل‪ ،‬تخۿّترتموك ۿںیہ ایس ۿےك ۿاح)ہیۿںیمۿ‬ ‫ل‬ ‫اسلطۿا مضؾاطۿےسۿ‬



‫‪ْ1‬تہذیبْالتہذیبْترجمہْجویرببنْسعیدْموسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪ْ ۶/۸۷۵‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬



‫تہذیبْالتہذیبْترجمہْجویرببنْسعیدْموسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪۶/۸۷۵‬‬ ‫تہذیبْالتہذیبْترجمہْجویرببنْسعیدْموسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪۶/۸۷۵‬‬ ‫تہذیبْالتہذیبْترجمہْجویرببنْسعیدْموسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪۶/۸۷۵‬‬ ‫تہذیبْالتہذیبْترجمہْجویرببنْسعیدْموسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪۶/۸۷۵‬‬



‫‪ْ6‬تہذیبْالتہذیبْترجمہْجویرببنْسعیدْموسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪ْ ۶/۸۷۶‬‬ ‫‪ْ7‬تہذیبْالتہذیبْترجمہْجویرببنْسعیدْموسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪ْ ۶/۸۷۶‬‬ ‫‪8‬‬ ‫ْتہذیبْالتہذیبْترجمہْجویرببنْسعیدْموسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪۶/۸۷۶‬‬ ‫‪9‬‬



‫تہذیبْالتہذیبْترجمہْجویرببنْسعیدْموسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪۶/۸۷۶‬‬



‫‪ْ10‬الآلیلْالمصنوعۃ ْ‬



‫‪Page 263 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫"مرتوكْالحدیثْعنْالمحدثنی‪1‬۔"ْوقالْفْالتِریبْ وقنمل ۿ۔ے‪:‬دحمنیث ۿےك ۿحؼدجك ۿّترتموك ۿادحلحث ۿ۔ے‬ ‫"ضعیفْجدا‪"2‬وقالْاحمدْبنْسیار"حالہْحسنْفْ یرق بۿںیۿ۔ے‪:‬ےبۿدحۿفیعضۿںیہ ادمحۿ نۿایسػۿےنۿفؽامجا‪:‬ۿ‬ ‫التقسیْوھوْلنیْفْالروایۃ‪ْ"3‬وعدہْیحییْابنْسعیدْ ن ریسۿںیم ۿاط ۿاك ۿاحل ۿكیھٹ ۿ۔ے ۿاوػػواحث ۿںیم ۿزمكوػںیہ‬ ‫ٰ‬ ‫ذ‬ ‫‪ِ 4‬سیۿا نۿدیعسۿےنۿفؽامجا‪:‬دححث ۿںیمۿاط ۿرپۿوپرووا۔ںیہۿایكۿ‬ ‫" ٰھؤالءْالیحملْحدیثہمْویكتبْالتقسیْعنہم ۔ْ‬ ‫ح‬ ‫اججا‪،‬ػوا ثۿ۔ںیہۿیکۿاجیت‪،‬ن ریسیھكلۿاجیتۿ۔ے اضاقطۿںیمۿاطۿ‬ ‫"ْوقالْفْاالتِانْبعدْذ ْكرانْالضحاكْعنْابنْعباسْ‬ ‫ےكۿدركۿےكۿدعبۿفؽامجا‪:‬احضكۿیکۿػواحثۿا نۿااحسقۿےسۿ عطقنۿ‬



‫مِطع"وان ْكان ْمن ْروایۃ ْجویرب ْعن ْالضحاك ْفاشدْ‬



‫۔ے‪،‬اوػ ۿاحضكۿےسۿ وربیۿػواحث ۿركںیۿفوۿاوػ جڈ ۿ۔ے‪،‬اوػ‬



‫ضعقاالنْجویرباْشدیدْالضعفْمرتوكْاھ‪5‬۔"ْوْلْكْنْ‬ ‫ہیۿّترتموكۿںیہ فوۿہیۿینتكۿےبۿرشیمۿیکۿجاتۿ۔ےۿہكۿ وۿربی ےسیۿ‬ ‫اذاْلمْتستیحْفاصنعْماشئت‪6‬۔‬ ‫ّترتموكۿادحلحث ۿیک ۿػواحث ۿےسۿ دنۿڑكیۿاج ے‪،‬اوػدمحم نۿ‬ ‫ى‬ ‫وثال ْثرا ْمنْظلم مْالدندنۃْع ٰیل ْحدیثْابنْا ٰ‬ ‫سحقْ ا ِقۿ ےسیۿہقثۿیکۿػواحثۿ وھػدیۿاج ے‬ ‫ى‬ ‫بالعنعنۃْوماْفْعنعنۃْالمدسلْاالحتمالْاالنِطاعْ جانزا ۿاط ۿرضحات ۿاك ۿاجكۿو مۿہیۿ یھۿ۔ےۿہك ۿدمحمۿا نۿا ِقۿیکۿ‬ ‫ٕع‬ ‫ثم ْعادوایتمسكون ْب ٰ ذا ْاالثر ْوفیہ ْمْكْحول ْعنْ دححث ۿرپ ۿ شعظ ۿوہےن ۿاك ۿاالاّ ۿاگل ےت ۿںیہ ۿہك ۿادسل ۿیکۿ‬ ‫ٕع‬ ‫شعظ ۿدححث ۿںیم ۿػواحث ۿےك ۿ عطقن ۿوہےن ۿاك ۿا امتل ۿ۔ے ۿاوػ‬ ‫معاذْ ْ‬ ‫ح‬ ‫ػوا ثۿ وربیںیمۿ جڈفعضۿےكۿواھۿواھۿوحكملۿےسۿ‬



‫ْذیلْالآلیلْالمصنوعۃْکتابْالعلمْالمکؾبۃْاالثریۃْواہلگنۿلہ‪،‬وخیش رػہۿ ‪۸۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْتِریبْالتہذیبْترجمہ۾۽۾جویرببنْسعیدْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ۽ۻ‪۶/۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترجمہْجویربْبنْسعیدمؤسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪۶/۸۷۶‬‬



‫‪3‬‬



‫ْتہذیبْالتہذیبْترجمہْجویربْبنْسعیدمؤسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪۶/۸۷۶‬‬



‫‪4‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪ْ5‬االتِانْالنو عْالثمانونْفْطبِاتْالمقسر ینْدارالکتابْالعریبْبیوتْ‪۷‬ۼ‪ْ ْ۶/۹‬‬ ‫‪6‬‬



‫ْالمعجمْالکبیْدححث۽ۺۻو‪۶‬ۻۻالمکؾبۃْالقیصلیۃْبیوتْۼ‪،۷۸‬۽‪۶۹/۷۸‬‬ ‫‪Page 264 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اعمدػواحثۿ۔ےۿ وۿخاصزا عطقنۿ۔ے‬ ‫منِطعْقطعا۔‬ ‫ورابعا ْمن ْخیانمھت ْان ْاثروا ٰھذا ْاالثر ْعن ْفتحْ ػاخعا اط ۿرجات ۿےنۿ وربیۿےك ۿارۿوك ۿحتفۿاابلػیۿےسۿلقۿایكۿ‬ ‫رْ‬ ‫الباریْوتركواقولہ"ھذامنِطعْبنیْمْكْحولْومعاذ‪1‬۔" ْ اوػان ۿرپ ۿوخد ۿاصیت ۿحتف ۿاابلػی ۿیک ۿہی ۿرجو ۿ وھػ ۿدی ۿہك ۿہی ۿارۿ‬ ‫م وحكملۿاوػاعمدػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿےكۿدػبایمطۿ عطقنۿ۔ے‬ ‫خامساْتركواقولہ"والیؿبتْالنْمعا رْذاكانْخرجْ نْ‬ ‫رْ‬ ‫ٕ‬ ‫اخ سا اصٌت ۿحتف ۿاابلػی ۿیک ۿہی ۿ دیقن یھ ۿرتك ۿركدی ۿ"ہیۿ‬ ‫ْواستمرایلْانْ‬ ‫المدینۃْایلْالشامْفْاولْماْغزواالشام‬ ‫ٰ‬ ‫ػواحث ۿجاحث ۿ۔ںیہ"ہك ۿان ۿػواحث ۿںیم ۿ۔ے ۿہك ۿدہع ۿ رم ۿاك ۿہیۿ‬ ‫ماتْبالشامْفْطاعونْعمواس‪2‬۔"‬ ‫ہصۿرضحتۿاعمدۿےنۿوحكملۿےسۿایبطۿایكۿٌتۿہكۿرضحتۿاعمدۿ‬ ‫عثم‬ ‫رْ‬ ‫وسادسا ْتركواقولہ"وقدْتواردتْالروایاتْانْ ٰنْ ػیضۿاهللۿمز ۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿایحتۿتیطۿےكۿ‬ ‫ھوْالذیْزادہْف وْالمعتمد‪3‬اھ۔" ْ‬ ‫آرخی ۿوال ۿواّ ۿح(ے‪ ،‬ۿرھپ ۿوںیہ ۿػہ ۿح(ے‪،‬ادہنی ۿرشفی ۿواسپۿ‬ ‫فِدْافادانْاالثرْمنِطعْومعلولْومنْكْرْلمخالقتہْ ۔ںیہ ۿآ ے ۿاہیط ۿجك ۿہك ۿػاوعط ۿومعان ۿںیم ۿاط ۿاك ۿوںیہ ۿالاقتلۿ‬ ‫الحادیثْصحیحْالبخاریْوغیہْالكثیةْالمشہورةْ وہہ ا‬



‫فرتكواكْلْ ٰذلكْخائننی۔ ْ‬



‫وادوا اط ۿولوگط ۿےن ۿاصٌت ۿحتف ۿیک ۿہی ۿ دیقن ۿ یھ ۿ وھػدی ۿہكۿ‬



‫ددعتدۿػواںوتطۿےسۿہیۿجاحثۿ۔ےۿہكۿاداطۿاولۿاكۿااض ہۿركلویاےلۿ‬ ‫رضحتۿامثعطۿینغۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیہ‬ ‫ا نۿرجیکۿ دیقنوطۿےسۿجاحثۿوہاۿہكۿہیۿارۿ عطقنۿ۔ے‪ ،‬ولعلۿ۔ے‪،‬‬ ‫ی‬ ‫اخبػی ۿرشفی ۿیک ۿااحدحث ۿ ِسَ ۿ وہشػہۿیک ۿل اتف ۿوہےن ۿیک ۿو ہۿ‬ ‫ےسۿٕزكؼۿ۔ے‪،‬اوػاطۿرضحاتۿےنۿيتۿوكۿ وھػاۿفوۿۿاخ نۿوہ ے‬



‫ْفتحْالباریْکتابْالجمعۃْبابْاالذانْیومْالجمعۃْمصط ٰیفْالبایبْرصمۿ‪ /۸‬ۺ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫فتحْالباریْکتابْالجمعۃْبابْاالذانْیومْالجمعۃْمصط ٰیفْالبایبْرصمۿ‪ /۸‬ۺ‪۹‬‬



‫ْ‬



‫فتحْالباریْکتابْالجمعۃْبابْاالذانْیومْالجمعۃْمصط ٰیفْالبایبْرصمۿ‪ /۸‬ۺ‪۹‬‬ ‫‪Page 265 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ن‬ ‫وسابعاْانْكانْفیہْشیئْفلؼسْاالْمقہومْوردہْعندْ واخعا انۿابعػتۿےسۿاارۿھچكۿجاحثۿوہجا۔ےۿفوۿوچبػۿماػہۿا ش ۿ‬ ‫رْ‬ ‫ائمؾناْمعلوم‪،‬االسیمامقہومْاللِبْالذیْھوْاضعفْ ۔ںیہۿہكلبۿروطبػۿٕمومہۿل افلۿاوػ وہفّۿل افلۿ یھۿنقسیۿ واہمئۿ‬ ‫المقاھیمْلمْیِلْبہْاالشرذمۃْقلیلۃْمنْالحنابلۃْ اانحفۿےك ۿحؼدجكۿافعضۿاافملمیہۿ۔ے ویطۿفوۿےراػعۿاہمئۿ‬ ‫ےكۿحؼدجكۿ وہفّۿل افلۿاكۿ یۿارابتػۿ۔ںیہۿ وہفّۿل افلۿنقسیۿاكۿ‬ ‫ودقاقْالشافیعْواندادالمالْیك۔‬ ‫ح‬ ‫ل‬ ‫ك‬ ‫ایكۿدركۿ وۿام ز ۿےكۿاجكۿ رصتخۿاروہۿےكۿ ؼدجكۿربتعم۔ے اوػ‬ ‫ْایلْبابْ‬ ‫وثام رْناْجاءْالملكْثلٰثۃْسقراءْووصلْاحدھم ٰ‬ ‫داققۿوا یعۿاوػادنادامیكلۿاكۿوقلۿ۔ے‬ ‫تجاہ ْالملك ْواثنان ْمتاخران‪،‬سأل ْعمھن ْالملكْ‬ ‫جإزا جادواہۿےك ۿجانۿ نیۿرفنۿآ ے‪،‬اجكۿفوۿجادواہۿےكۿواےنمۿآجا‬ ‫فِالْال اجبْاحدھمْبنیْیدیْالملكْوْاثنانْكار جْ نكیل ۿجاہؾیۿدػواػعۿجك‪،‬دو ۿاوػ ےھچیۿػ۔ے جادواہۿےنۿاطۿ‬ ‫الحضرةْف لْیق مْمنہْانْالذیْبنیْیدیہْقددْخلْ ےك ۿجاػع ۿںیم ۿدػجات ۿایك احٌت ۿےن ۿ وات ۿدجااجك ۿفوۿ‬



‫جوفْالدارولؼسْعیلْالبابْولْكْنْال لْیایتْبالعجبْ جادواہۿےك ۿواےنمۿ۔ےۿاوػدودػجاػےسۿجاہؾںیہ فوۿاحٌت ۿےنۿ‬



‫ےسجۿجادواہۿےكۿواےنمۿاہكۿایكۿوہۿدػجاػۿےكۿادنػۿاھت‪،‬وہۿفوۿدػواػہۿرپۿ‬ ‫العجاب۔ ْ‬ ‫ك‬ ‫نقحہۻ‪:۶‬ظ رلكْالجوابْوللْالحمدْعنْاثر ْالنسائیْ یۿاھتۿنكیلۿاہجنثۿ بجۿ بجۿُُفۿ ھالیتۿ۔ے‬ ‫عنْطلقْبنْعیلْفخرجناْحیتْقدمناْبلدناْفْكْسرناْ خلَ ۻ‪:۶‬ذموكػہ ۿجاال ۿایبط ۿےس ۿرضحت ۿػتق ۿا ن ۿیلع ۿےك ۿان ۿارۿ‬ ‫اك ۿ وات ۿ یھۿوہہ ا وۿاامّۿخسایئ ۿےن ۿلقۿایك‪":‬مہۿادہنیۿےسۿ‬ ‫واتخذناھاْمسجدا ْ ْفنادیناْ‬ ‫رْ‬ ‫بیعؾناْثمْنضحنامْكان اْ‬ ‫لچۿرك ۿا ےنۿكل ۿںیمۿےچنہپۿا ےناراجۿوك ۿمہۿےنۿدد دجا ۿاوػ‬ ‫فیہْباالذان‪1‬۔ ْ‬ ‫وضحػ ۿیک ۿيڈٕت ۿےس ۿالجا ۿوہا ۿجاین ۿواہط ۿڑھچك ۿدجا ۿاوػاراج ۿیکۿ‬ ‫ہگجۿدجسمیانیئۿاوػانۿںیمۿاداطۿدی "‬



‫ْسننْالنسائیْکتابْالمساجدْاتخاذْالؽیعْمساجدْونػۿدمحمۿاكػاخنۿاجتػتۿبتكۿركایچۿ‪۶/۶۶۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 266 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫واثرالرتمذی ْعن ْمجاھد ْقال ْدخلت ْمع ْعبداللْ اوػرتذمی ۿےك ۿان ۿار ۿاك ۿ یھ ۿ وات ۿوہہ ا ۿ و ۿرضحت ۿاجمفد ۿےسۿ‬ ‫نْعمرْمسجداْوقدْاذنْفیہْونحنْنریدانْنصیلْ رموی ۿ۔ے ۿہك ۿ"مہۿرضحت ۿدبعاهلل ۿ ن ۿ رمػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿ‬ ‫ب‬ ‫رْ‬ ‫ےكۿواھۿاجكۿدجسمۿںیمۿح(ےۿسجۿںیمۿاداطۿوہیكچۿج یۿاوػمہۿ‬ ‫فیہْفثوبْالمؤذنْفخر جْعبداللْ‪(ْ1‬الحدیث)‬ ‫ایسۿدجسمۿںیمۿامنػۿیڑ انۿرا ےتۿ ےھۿفوۿ ؤدطۿےنۿحشو بۿیہكۿفوۿ‬ ‫ْ‬ ‫رضحتۿدبعاهللۿدجسمۿےسۿلكنۿح(ے "‬ ‫اثراٰخرعنْایبْالشعشاءْقالْخرجْرجلْمنْالمسجدْ‬ ‫اجكۿاوػارۿ وۿاباۿيعساءۿےسۿرمویۿ۔ےۿہك ۿاداط ۿرصعۿےك ۿمدۿ‬ ‫بعدما ْاذن ْفیہ ْبالعصر ْوقال ْابو ْھریرة ْریض ْاللْ‬ ‫اجكۿصخشۿدجسمۿےسۿلكنۿہ اۿفوۿرضحتۿاباۿرھریہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫تعایلْعنہْماْ ٰھذاْفِدْع ٰیصْاباالِاسمْصیلْاْللْ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایلْ مز ۿےنۿفؽامجا"انۿےنۿاباااقلمسۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿجا‬ ‫علیہْوسلم‪2‬۔ ْ‬ ‫فؽامینۿیکۿ۔ے "‬ ‫فان ماعیل ْوزان ْاثراقوی ْلم ْی تدوا ْلہ ْوھو ْاثرْ ہیۿدوونطۿدح ںیثۿایسۿػواحثۿےكۿمہۿ ہلۿںیہۿ وۿاامّۿملسمۿےنۿ‬ ‫تعایل ْعنہ‪ ْ:‬رضحت ۿدبعاهلل ۿ ن ۿوعسمد ۿػیض ۿاهلل ۿمز ۿےس ۿػواحث ۿیک دنۿ‬ ‫مسلمْعنْعبداللْبنْمسعودریضْاللْ ٰ‬ ‫انْمنْسننْال ٰدیْالصلٰوةْفْالمسجدْالذیْیؤذنْ ےك ۿارابتػۿےسۿہیۿػواحثۿذموكػہۿجاالۿدوونطۿػواںوتطۿےسۿوقیۿ‬ ‫ یھۿ۔ے ‪":‬سجۿدجسمںیمۿاداطۿوہیتۿ۔ےۿانۿںیمۿامنػۿیڑ انۿ‬ ‫فیہ‪3‬۔" ْ‬ ‫ْ‬



‫كماْقدْمناْفْالنقحۃْالتاسعۃْ ْ‬



‫ننسۿفدیۿ۔ے "‬ ‫ہیۿارمہۿخلَ ۿجايع ۿقہنز ۿںیمۿدركۿركۿآ ےۿ‬



‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالصلٰوةْبابْماجاءْفْتثویبْالقجرْا نیۿینپمکۿدیلہۿ۽‪۶/۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالصلٰوةْبابْماجاءْفْکراہیۃْالخرو جْمنْالمسجدبعداالذانْا نیۿینپمکۿدیلہ۽‪۶/۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْالمساجدْبابْصلٰوةْالجماعۃْوبیانْالتشدیدا لخْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچ‪۶/۷۸۷‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 267 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫القِ یۃْوقدْكقاناْالمؤنۃْاالماْمانْالجلیالنْفْفتحْ رگمح ںیۿانۿےك ۿ وات ۿیک ۿرضوػت ۿ۔ںیہۿہك ۿےراػیۿفرفۿ‬ ‫الِدیرْوغایۃْالؽیانْاذقالْفْالمسجدْایْفْحدود ٖہْ ےس ۿان ۿاك ۿ وات ۿدو ۿلیلج ۿادقلػ ۿاامّ ۿحتف ۿادقلری ۿاوػزاجۃ ۿاایبلطۿ‬ ‫ںیمۿدعۿےكۿںیہۿہكۿاطۿرضحاتۿےنۿدجسمۿیکۿرشوۿںیمۿفؽامجا‪:‬‬ ‫لْكْراھۃْاالذانْفْداخلہ‪1‬۔ ْ‬ ‫"بلطمۿہیۿہكۿسجۿدجسمۿیکۿدحودۿںیمۿاداطۿوہیتۿوہۿواہطۿامنػۿ‬ ‫ْ‬ ‫اداۿركینۿوصتۿ۔ےۿہكۿدجسمۿےكۿادنػۿاداطۿركوہۿ۔ے "‬ ‫والعجب ْان ْالمحتج ْباثرابن ْعمر ْھذا ْقد ْاحتجْ‬ ‫دبعاهللۿا نۿ رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿارۿےسۿا دتاللۿركےنۿ‬ ‫بعبارةْاختلِ اْعیلْصلٰوةْالمسعودیْالْاثرل اْفی اْ‬ ‫واےل ۿےن ۿان ۿابعػت ۿںیم ۿا ین ۿفرف ۿےس ۿہی ۿاك ۿااض ہ ۿركدجاۿ‬ ‫ولمْیرفْصلٰوةْالمسعودیْانہْذكْرْھذاْاالثرْ ْٰھكذاْ اوػ واہلۿںیمۿوٰلصہ ۿوعسمدیۿاك ۿجاّۿاھكل‪،‬احالہك ۿوٰلصہ ۿوعسمدیۿ‬



‫رْ‬ ‫تعایلْعنہماْدخل‬ ‫انْعبدْاللْبنْعمرْریضْاللْ ٰ‬ ‫ْمسجداْ ںیمۿہیۿػواحثۿوٰلصہۿاامّۿرسٌہیۿاوػوٰلصہۿاامّۿاباۿركبۿوخاہؾػادہۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫لیصیل ْفخرج ْالمؤذن ْفنا ٰدی ْبالصلٰوة ْ ْ(الحدیث)ْ ےس ۿاط ۿاافلعۿںیمۿرمویۿ۔ے‪:‬انْعبداللْبنْعمرْریضْاللْ‬ ‫ْمسجدالیصیل ْفخرج ْالمؤذن ْفنا ٰدیْ‬ ‫تعایل ْعنہما ْدخل‬ ‫وعزاہ ْالصلٰوة ْاالمام ْالسرخیس ْوصلٰوة ْاالمام ْایبْ‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬



‫تعایل‪،‬ومثلہ ْف ْالضعفْ بالصلٰوة (ادحلحث)ۿینعیۿا‬ ‫بْكْرخواھرزادہ ْرحم ما ْالل ْ ٰ‬ ‫بلْاضعفْوالتمسكْبحدیثْمرفو عْلمْی تدوالہْ دنۿاوػا دتاللۿےكۿارابتػےسۿانۿےسۿ یھۿػجادہۿفیعضۿاجكۿ‬ ‫ایضا ْوانما ْدللنا ْھم ْعلیہ ْفتعلق ْبہ ْبعض م ْوھوْ اوػدححثۿ۔ےۿسجۿےسۿوہۿزالفۿ ےھۿمہۿےنۿ یۿاطۿیکۿػیئامیئۿ‬ ‫یک ۿج ی‪،‬فو ۿ ضع ۿےن ۿان ۿےس ۿ یھ ۿ دن ۿڑكی‪،‬ا ن ۿام ہ ۿےن ۿوہۿ‬ ‫حدیثْابنْماجۃْ ْ‬ ‫ح‬ ‫دح ثۿامثعطۿ نۿافعطۿػیضۿاهللۿ‬ ‫ۿابعػتۿںیمۿہیۿاكۿظفلۿ۔ںیہۿ۔ےۿ‬



‫ْفتحْالِدیرْکتابْالصلٰوةْبابْصلٰوةْالجمعۃْہبتكمۿونػہیۿػوضہیۿرھکسۿ۾‪۷/۷‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْصلٰوةْالمسعود جاتۿجصبتۿومکیۿدػایبطۿجاج ۿامنػۿعبطمۿدمحمیۿیئبمبۿۺ۾‪۷/‬‬ ‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 268 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعنہ ْعنْ اعتیٰلۿمز ۿےسۿاذنوطۿےنۿوضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملس ۿےسۿ‬ ‫عثمن ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫عن ْامیالمؤمننی ْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم"منْادركہْاالذانْفْ اط ۿاافلع ۿںیم ۿػواحث ۿیک‪":‬سج ۿےنۿیسك ۿدجسمۿںیم ۿاداط ۿجایئۿ‬ ‫النیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫المسجد ْثم ْخرج ْلم ْیخرج ْلحاجۃ ْوھو ْالیریدْ انۿےك ۿدعبۿدجسمۿےسۿجالرضوػت ۿجاہؾوہا ۿاوػواسپۿوہےنۿاكۿ‬ ‫اػادہۿ یھۿ۔ںیہۿفووہۿانمقفۿ۔ے "‬



‫الرجعۃْف وْمنافق‪1‬۔"‬



‫ا دتاللۿفیعضۿوہےنۿیکۿو ہۿہیۿ۔ےۿہكۿدححثۿںیمۿیفۿادجسملۿ‬ ‫فانْالمسجدْظرفْاالدراكْدونْاالذانْاالْتریْایلْ‬ ‫ادػاكۿاكۿرظفۿ۔ے(ینعیۿاداطۿوصشغۿواالۿدجسمۿںیمۿاھتۿوخدۿاداطۿ‬ ‫المناوی ْف ْالتؼسیاذیِول ْف ْشرحہ(من ْادركہْ‬ ‫دجسمۿںیمۿ۔ںیہۿوہیئۿج ی‪،‬اامّۿانمویۿےنۿا ینۿرشوۿیانّۿجصسضؾۿ‬ ‫االذان)وھو(فْالمسجد‪)2‬‬ ‫ںیمۿانۿدححثۿیکۿرشوۿںیمۿفؽامجا‪:‬سجۿےنۿاداطۿانۿاحنثۿ‬



‫ْشرحاللحدیث ْفلالمام ْاحمدْ‬ ‫رْ‬ ‫بل ْ ْكیف ْالحدیث‬ ‫تعایلْعنہْقالْ‬ ‫بسندْصحیحْعنْایبْھریرةْریضْاللْ ٰ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْ"اذا كنتمْ‬ ‫امرناْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬



‫فْالمسجدفنودیْبالصلٰوةْفالْیخرجْاحدكمْحیتْ‬ ‫یصیل‪3‬۔" ْ‬



‫ںیمۿینۿہكۿوہۿدجسمۿںیمۿاھت)‬ ‫ہكلب ۿوخد ۿاجكۿدورسیۿدححث ۿںیمۿایكس ۿرشوۿو یۿفؽامیئۿ یئ‪،‬‬ ‫اامّۿادمحۿ دنحیحۿےكۿواھۿرضحتۿاباۿہؾریہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫ےسۿػواحث ۿرك ےتۿںیہ‪ٌ":‬ت ۿ مۿدجسمۿںیمۿوہۿاوػاداط ۿدیۿ‬ ‫اج ےۿفوۿامنػۿیڑ ےۿریغۿدجسمۿےسۿجاہؾۿنۿولكن "‬



‫اوػااہتنیئۿ ویوقیفۿہیۿ۔ےۿہكۿرضحتۿابادػداءۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫لْكْنْالسقیہْكْلْالسقیہْوالبلیدْكْلْالبلیدْمنْتمسكْ‬ ‫ح‬ ‫یکۿانۿدح ثۿےسۿا دتاللۿ‬ ‫بحدیثْ ْ‬



‫ْسننْا بنْماجہْابوابْاالذانْبابْاذاْاذنْوانتْفْالمسجدالخْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ ‪۹‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْالتؼسیشرحْالجا معْالصغیتحتْالحدیثْمنْادركْاالذانْالخْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪۷‬۾‪۷/۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْمسنداحمدْبنْحنبلْعنْایبْہریرةْالمکتبْاالسالیمْبیوتْۼ‪۸‬ۺ‪۷/‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 269 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ایبْداؤدرأیتْرجالْكانْعلیہْثوبنیْاخضرینْفِامْ ایكۿاج ے‪":‬ںیمۿےنۿاجكۿآدیمۿوكۿداھكیۿسجۿرپۿدوہؾعۿڑپكعۿ‬



‫عیل ْالمسجدفاذن‪(ْ 1‬وروایۃ ْایب ْالشیخ ْف ْھذاْ ےھ ۿفو ۿان ۿےن ۿدجسم ۿےك ۿاورپ ۿڑھكع ۿوہرك ۿاداط ۿدی (اوػ‬ ‫الحدیث)عیلْسطحْالمسجدْفجعلْاصبعیہْفْاذنیہْ ابااخیشلۿےنۿایسۿدححث ۿیک ۿػواحث ۿںیمۿظفلۿٰیلعۿحطسۿادجسمل‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫(دجسمۿیک ۿ تھۿرپ)اہك ۿاوػ ۿا ینۿدوونطۿاخلتزاطۿا ےنۿاكط ۿںیمۿ‬ ‫ونا ٰدیْ‪،2‬ورأیْ ٰذلكْعبداللْبنْزیدْفْالمنام۔‬ ‫دا۔ںیۿاوػاداط ۿدی(دػا ۿرضحت ۿدبعاهللۿ نۿػجڈ ۿےنۿہیۿ‬ ‫وحدیث ْابن ْسعدف ْطبِاتہ ْعن ْنوار ْا ُ ّم ْزید ْبنْ‬ ‫اعمٓل ۿوخاتۿںیمۿداھكیۿاھت)"‬ ‫تعایلْعنہماْقالتْكانْبؼیتْاطولْبیتْ‬ ‫ثابتْریضْاللْ ٰ‬ ‫اوػتاقبت ۿا نۿدعسۿںیمۿرضحت ۿػجڈ ۿا نۿجاحث ۿیک ۿامطۿوناػۿ‬ ‫م‬ ‫ف‬ ‫حولْالمسجد ْكانْباللْیؤذنْفوقہْ نْاولْماْاذنْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعےسۿرمویۿ۔ےۿاذنوطۿےنۿفؽامجاۿہك‪":‬دجسمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ایل ْانْبینْرسولْاللْصیلْاللْعلیہْوسلمْمسجدہْ ےكۿیڑونۿںیمۿریماۿ رھۿيتۿےسۿاو اچۿاھتۿفوۿرضحتۿجاللۿػیضۿ‬ ‫فْكانْیوذنْبعدْعیلْظ رْالمسجدوقدرفعْلہْشیئْ اهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿاادتاء ۿےس ۿایس ۿرپاداط ۿدےت ۿ ےھ ۿنكیل ۿٌتۿ‬ ‫فوقْظ رہ‪3‬۔‬



‫وضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿدجسمۿیانیلۿاوػانۿیکۿ تھۿ‬



‫فانْفْ ٰھذہْتصریحاتْبكونْاالذانْخارجْالمسجدْ رپۿھچكۿاو اچۿركدجا‪،‬فوۿایسۿرپۿاداطۿدےنیۿ‬ ‫بالمعینْاالولْوالج ولْالیمیزبنیْالمنافعْوالمضارْ مہۿایبطۿركۿآ ےۿںیہۿہكۿيتۿروػںیتۿدجسمۿینعمبۿاولۿےسۿاخػوۿ‬ ‫"‬



‫؟‬



‫ںیہ‪،‬فوۿاط ۿےسۿدالخۿدجسمۿاداط ۿےك ۿاد ویطۿوك ۿایك ۿاح‬ ‫وقدْاسلقناْعدةْروایاتْل ذامحتجنیْب اْوالسقہْ‬ ‫ف‬ ‫نكیل ۿاجلہ ۿعفن ۿاوػناصقط ۿںیم ۿ ؽقۿ۔ںیہ ۿركجا‪،‬اوػ ویوقفۿ‬ ‫یبحثْعنْحتق ٖہْبظلق ٖہ۔ ْ‬ ‫ك‬ ‫ا ےنۿ ُھؽےسۿ یۿا ینۿومتۿركجڈجا۔ے‬



‫ْسننْایبْداؤدکتابْالصلٰوةْبابْکیفْاالذانْأٓاتفتۿماملۿرپسیۿالوہػۿ‪۹‬ۼ‪۶/‬‬ ‫‪ْ2‬کزنالعمالْبحوالہْایبْالشیخْدححثۿ‪ ۷۸۶۹۸‬موسسۃْالرسالہْبیوتْ‪/۸۸۶‬۽ ْ‬ ‫‪1‬‬



‫ْ‬ ‫الطبِاتْالکربیْالبنْسعدومنْالنساءْبینْعدیْبنْالنجارترجمہْالنواربنتْمالكْدارصادربیوتْ‪/۹۷۵‬۽‬ ‫ٰ‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 270 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نقحہۼ‪:۶‬تعلقْسقیہانْممھنْبروایۃْابنْماجۃْعنْ خلَ ۼ‪:۶‬دو ویوقوفطۿےنۿا نۿام ہۿیکۿانۿدححثۿےسۿا دتاللۿ‬ ‫تعایلْعنہْفی ا‪،‬قالْرسولْ ایكۿ وۿرضحتۿدبعاهللۿ نۿػجڈۿےسۿرمویۿ۔ے‪":‬وضحػۿدیسۿماملۿ‬ ‫عبداللْبنْزیدْریضْاللْ ٰ‬ ‫اللْصیلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْانْصاحبكمْقدرأیْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجاۿہكۿےراہػعۿواج ی (دبعاهللۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ ن ۿػجڈ) ۿےن ۿوخات ۿداھكی ۿ۔ے ۿفو ۿاع ۿدبعاهلل ۿ!جالل ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫رؤیافاخرجْمعْباللْایلْالمسجدفالِ اْعلیہْولؼنادْ‬ ‫م‬ ‫اعتیٰلۿ ز ۿےك ۿواھۿدجسمۿیک ۿفرفۿاجو مۿنیقلۿركو ۿاوػجاللۿ‬ ‫ْاندیْصوتامنكْقالْفخرجتْمعْباللْایلْ‬ ‫باللْفانہ ٰ‬ ‫‪ 1‬اكػركۿاكالط ۿركںیۿہك ۿوہۿ مۿےسۿدنلبۿآواػںیہ رضحتۿدبعاهللۿ‬ ‫المسجد ْفجعلت ْالِی ا ْعلیہ ْوھو ْینادی ْب ا وْ‬ ‫ےتہكۿںیہۿہكۿںیمۿجاللۿےكۿواھۿدجسمۿیکۿفرفۿہ ا‪،‬ںیمۿجاللۿرپۿ‬ ‫ْتریْاشبہْبال ذیان۔‬ ‫ھذا كما ٰ‬ ‫املكتۿاداطۿنیقلۿركجااوػرضحتۿجاللۿاےسۿاكػۿرك ُۿدہؾا ےت‬ ‫رْ‬ ‫فاوال‪:‬این ْالخروج ْایل ْالمسجدعن ْالدخول ْفْ "ہیۿا دتاللۿاذجاطۿاسیۿ۔ے‬ ‫المسجد‪ْ ،‬‬ ‫اولا‪:‬دجسمۿیکۿفرفۿاجےنۿاوػدجسمںیمۿدالخۿوہےنۿںیمۿػ نیۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ وآ امط ۿاك ۿفؽق ۿ۔ے(اوػدححث ۿرشفی ۿںیم ۿدجسم ۿیک ۿفرفۿ‬ ‫ثانیا‪:‬لمْیْكْنْلرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ر‬



‫مجلس ْغی ْمسجدہ ْالْكْریم ْوال ْبنی ْالمسجدوْ اجےنۿیکۿجاتۿ۔ےۿدجسمںیمۿدالخۿوہےنۿیکۿ۔ںیہ )‬ ‫الحجراتْالشریقۃْشیئْانماْكانتْعیلْحافۃْالمسجدْ جاحزا‪:‬وضحػ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿیک ۿدجسم ۿابمػكۿ‬ ‫اوػرجات ۿاػواو ۿرہطمات ۿںیم ۿوكیئ ۿاف ہل ۿن ۿاھت ۿرجع ۿدجسمۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫الشرقیۃْواتیانْعبداللْبنْزیدْالیہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ہ‬ ‫ےك ۿرشمت ۿانكػہۿرپ ےھ‪،‬فوۿدػاػہۿےسۿجا ؾ ۿوضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫علیہْوسلمْكانْمنْاٰخرْاللیلْقریباْمنْالصباحْكماْ‬ ‫ہیلع ۿوملس ۿیک ۿخببت ۿاگہ ۿدجسم ۿابمػكۿ ی ۿںیمۿج ی وضحػ ۿ یلۿ‬ ‫جمعْبہْ ْ‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿجان ۿرضحت ۿدبعاهلل ۿ ن ۿػجڈاك ۿآجاۿ‬ ‫قؽ بۿحبصۿػات ۿےك ۿآرخیۿہصحۿںیمۿاھت‪،‬انۿیک ۿفرص حۿاامّۿ‬ ‫اباداودےنۿ‬



‫ْسننْا بنْماجہْابوابْاالذانْبابْبدأْاالذانْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ ‪۶‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 271 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بنیْروایۃْایبْداؤد"فلماْاصبحتْاتیتْرسولْاللْصیلْ ا ینۿػواحث ۿںیمۿیک ۿ۔ے اوػا نۿام ہۿےنۿا ینۿػواحث ۿںیمۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم‪1‬۔"وروایۃ ْابن ْماجۃ"فطرقْ سجۿاكۿاح ۿہیۿ۔ےۿہكۿاطۿیکۿاحرضیۿآرخیۿيتۿںیمۿرجفےسۿ‬ ‫الل ْ ٰ‬ ‫االنصاریْرسولْاللْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْلیال‪2‬۔" ھچك ۿےلہپ ۿج ی‪،‬اافلع ۿدوونط ۿػواںوتط ۿےك ۿردنػ ہ ۿد ل ۿںیہ‪:‬‬ ‫ٰ‬ ‫"حبص ۿےك ۿوقث ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿیکۿيڈٕتۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ‬ ‫ولمْیْكْنْھذاْایانْخروجہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ںیم ۿآجا"(ایب ۿداود) "ػات ۿںیم ۿااصنػی ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهللۿ‬ ‫عنْمسجدہْا ْل ْكریمْوالْدخولْاحدعلیہْفْالحجرةْ‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿيڈٕتۿںیمۿآ ے"(ا نۿام ہ)‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْاذذاكْاالْ‬ ‫الْكْریمۃْفلمْ ْی ْكنْصیلْاللْ ٰ‬ ‫اوػہیۿوقثۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿجاہؾۿاجےنۿاكۿ‬ ‫ع ك‬ ‫فْالمسجدْالشریفْاوالحجرةْالمنیقۃ۔ْو ٰیلْ ْلْكانْ نۿاھت‪،‬نۿیسك ۿےك ۿرجہۿرشہفیۿںیمۿدالخۿوہےنۿاك ۿاھت‪،‬فوۿانۿ‬



‫عبدالل ْحنی ْاتاہ ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْفْ وقثۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿجاۿفوۿدجسمۿابمػكۿںیمۿ ےھۿ‬ ‫رْ‬ ‫المسجد ْھذا ْھو ْالظاھرولو ْلم ْیْكْن‬ ‫ْظاھرا ْلكقاناْ جا ۿرجہۿرشہفیۿںیم‪،‬فوۿانۿروػت ۿاحلۿےك ۿشیپۿ رظرضحتۿ‬ ‫االحتمال ْلِطع ْاالستدالل ْومعلوم ْان ْمن ْكان ْفْ دبعاهللۿانۿوقثۿدجسمۿںیمۿ یۿ ےھ ػواجاتۿےسۿو یۿػاہؾۿ۔ےۿ‬ ‫المسجداذاقیلْلہْاخرجْایلْالمسجدْیستحیلْانْیرادْ وػن ۿان ۿاك ۿا امتلۿفوۿ۔ےۿ ی ۿ وۿا دتاللۿوك ۿجاہ ۿركداتی۔ےۿاوػدجسمۿ‬ ‫بہْاخرجْحیتْتدخلْالمسجد‪،‬و ْانما ْیرادبہْاخر جْ ںیمۿوم ودۿػےنۿواےلۿےسۿہیۿاہكۿاج ےۿہكۿدجسمیکۿفرفۿاجوانۿاكۿ‬



‫ایلْمنت ٰیھْحدْالمسجدوحینئ ٍذْتكونْ ْ‬ ‫ٰ‬



‫ہیۿبلطمۿہؾشزۿنۿوہاگۿہكۿدجسمےسۿلكنۿركۿرھپۿدجسمۿںیمۿآوہكلبۿ‬



‫بلطمۿہیۿوہاگہك ۿدجسمۿیک ۿااہتنیئۿدحۿجكۿاجو وگجا ۿرساكػ ۿاطۿ‬ ‫اافلعۿےسۿہیۿػیئامیئۿركجاۿرا ےتۿںیہۿہكۿدجسمۿیکۿدحودۿںیمۿاداطۿ‬



‫دیۿاج ےۿدجسمۿںیمۿ۔ںیہ‪،‬نۿدجسمۿےسۿدوػ اسیۿہكۿآ امطۿ‬



‫ْسننْایبْداودکتابْالصلٰوةْبابْکیفْاالذانْآاتفتۿماملۿرپسیۿالوہۿػۿ‪۷‬ۼ‪۶/‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْسننْا بنْماجہْابوابْاالذانْبابْبدأاالذانْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ ‪۷‬ۺ‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 272 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الحكمۃْفْالتعبیْبایلْاالرشادْایلْانْیؤذنْفْحدودْ ےسۿارتےنۿواےلۿفؽ ےتۿےنۿا۔ںیہۿداھكجااھت سپۿہیۿدححثۿفوۿ‬ ‫ْالبعیدامنہ‪،‬كما ْاراہ ْالنازل ْمنْ ل انیۿےك ۿيالفۿےراػیۿد لیۿ۔ے‪،‬اوػوہۿانۿوك ۿانث ۿػ۔ےۿ‬ ‫رْ‬ ‫المسجدالفیہ‬ ‫ْدلیالْلناْ ںیہ اوػان ۿجات ۿیک ۿد لیۿہك ۿفؽ ےت ۿےن ۿا۔ںیہ ۿدجسمۿےس ۿجاہؾۿ‬ ‫السماءْعلیہْالصلٰوةْوالسالمْفْكانْالحدیث ر‬ ‫اداطۿدعۿركۿداھكجااھت ہیۿ۔ےۿہكۿوہۿدجسمیکۿ تھۿرپۿدویاػۿےكۿ‬ ‫علمھیْوالج لۃْیعكسونْومماْیشہدْلہْانْالنازلْ‬ ‫اورپ ۿڑھكاوہا ۿاھت ۿاوػوہ ۿ میلع ۿےك ۿ ےئ ۿ ی ۿآجااھت ۿان ۿ ےئ ۿآت ۿےنۿ‬ ‫من ْالسماء ْاراہ ْاالذان ْخارج ْالمسجد ْاذقام ْعیلْ‬ ‫مكۿدجاۿہكۿادنػوطۿدجسمۿےسۿلكنۿركۿدجسمۿےكۿانكػعۿیکۿفرفۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫حصۃْالجدارْفوقْالسطحْوماْكانْامرْ ْالنازلْاالْ‬ ‫اجو‪ْ،‬فالحمدللہ‬ ‫للتعلیمْفلذاْامرانْیخرجْم‬ ‫نْالمسجدْایلْحدود ٖہْ‬ ‫ٰ‬ ‫وللْالحمد۔‬



‫جانزا‪:‬اوػاط ۿيت ۿےس ۿ عط ۿ رظایك ۿاج ے ۿفومہ ۿاجك ۿجاّ ۿاوػماّۿ‬



‫وثال ْثرا‪:‬لوْتزنلناْعنْالْكْلْفِدْذكْرناْالجوابْالعامْ وات ۿدع ۿےك ۿںیہۿہك ۿا یسۿامتّ ۿػواںوتط ۿںیمۿدجسم ۿےس ۿانۿ‬ ‫التامْالشافْالْكافْانْالمرادْبالمسجداحدالمعنینیْ ےكۿدورسعۿاوػشیتعۿٕعسیۿرمادۿںیہ‬ ‫االخیین‪،‬وللْالحمد۔ ْ‬



‫ْایلْ ٰذلكْقولْالشرنبالیلْفْمرایقْالقالحْ اوػٌتۿانۿےكۿواھۿرمات ۿانكالوۿںیمۿذموكػوقلۿرشحزالیلۿوكۿٓالجا‬ ‫عــــــہ‪:‬واذاضم ٰ‬ ‫س‬ ‫ج‬ ‫ص‬ ‫(یْكْرہ ْاذان ْقاعد)لمخالقۃ ْصقۃ ْالملك ْالنازل ْ‪ْ 1‬لْكانْ اج ے‪،‬ینعیۿ ۿرك ۿاداط ۿدتان ۿركوہ ۿ۔ےۿویكہك ۿانۿںیم ۿاداط ۿےكۿ‬ ‫ ےئ ۿارتےن ۿواےل ۿفؽ ےت ۿیک ۿتفص ۿیک ۿل اتف ۿ۔ے‪،‬فوفؽ ےت ۿوایلۿ‬ ‫ثیا ْمن اْ‬ ‫حدیث ْالملك ْع ٰیل ْكْثرة ْروایاتہ ْالیت ْقدمنا ْك رْ‬ ‫دححث ۿجاو وداط ۿػواجات ۿریثكہۿےك ۿنجۿوك ۿمہۿایبط ۿرك ۿےك ۿںیہۿ‬ ‫دلیالبراسہْعیلْكْراھۃْاالذانْداخلْالمسجدْفاف مْمنہْ‬ ‫دجسمۿےكۿادنػۿیکۿركا تیۿرپۿد لیۿوہ ی سپۿانۿوكۿھجمس (ت)‬ ‫حقظہْربہ‪۶۷‬۔ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْمرایقْالقالحْمعْحاشیۃْالطحطاویْکتابْالصلٰوةْبابْاالذانْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ‪۷۵۵‬‬



‫‪Page 273 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نقحہ۽‪:۶‬حاول ْبعض ْالوھابیۃ ْالقجرة ْان ْیؿبتْ خلَ ۽‪ :۶‬ۿ ضع ۿواہیب ۿاصابحط ۿےن ۿاان ۿح دص ۿقؽآط ۿجاك ۿےسۿ‬ ‫مطلوبہْالباطلْباٰیاتْالِراٰنْالعظیمْوحاشاْالِر ٰانْ جاحث ۿركےن ۿاك ۿدصق ۿایك ۿ۔ے ۿاحالہك ۿقؽآط ۿ میظ ۿجاہ ۿاك ۿادداگػۿ‬ ‫۔ںیہ ۿوہاتك وہ ۿےتہك ۿںیہ ۿہك ۿقؽآط ۿ میظ ۿےن ۿفؽامجا‪(":‬اےبۿ‬ ‫یاقالْقالْعزوجل‪ْ :‬‬ ‫انْیكونْلباطلْظ رْ‬ ‫ح‬ ‫ا ؼامیہ!)ولوگطۿںیمۿجۿاكۿاكالطۿركو "‬ ‫"‪"1‬‬ ‫ْ" ‪‬‬ ‫اوػدیعسۿ نۿوصنمػاوػدورسعۿدحمنیثۿےنۿرضحتۿاجمفدۿےسۿ‬ ‫واخرجْسعیدْبنْمنصورواٰخرونْعنْمجاھدْقالْ‬ ‫ػواحث ۿیک‪ٌ":‬ت ۿرضحت ۿاحؼامیہۿہیلعۿانسالّۿوك ۿجۿےك ۿاكالطۿ‬ ‫لماْامرْابراھیمْانْیوذنْفْالناسْبالحج‪،‬قامْعیلْ‬ ‫ركےنۿاكۿمكۿوہاۿفوۿآتۿےنۿاقمّۿاحؼامیہۿرپۿڑھكعۿوہركۿدنلبۿآواػۿ‬ ‫سم م‬ ‫المِامْفنا ٰدیْبصوتْا عْ نْبنیْالمشرقْوالمغرب‪ ْ،‬ےس ۿفؽامجا(ےسج ۿرشمق ۿوبرغت ۿےك ۿ یھب ۿولوگط ۿےن ۿانس) ہكۿ‬



‫یاْی االناسْاجؼبواربكم‪2‬۔ ْ‬ ‫اعۿولوگ!ا ےنۿػتۿاكۿ واتۿدو "‬ ‫واخرجْابنْالمنذروابنْایبْحاتمْعنْمجاھدقالْ ا ن ۿالمزڈػوا ن ۿایب ۿاح م ۿےن ۿرضحت ۿاجمفد ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿ‬ ‫تطاول ْبہ ْالمِام ْحیت ْكان ْكاطول ْجبل ْف ْاالرضْ ےسۿػواحثۿایكۿہكۿٌتۿرضحتۿاحؼامیہۿہیلعۿانسالّۿاقمّۿاحؼامیہۿ‬ ‫فاذنْفمھیْبالحجْفاسمعْمنْتحتْالبحورالسبع‪3‬۔ رپۿاكالطۿےكۿ ےئۿڑھكعۿوہ ےۿفوۿوہۿا۔ںیہۿےلۿركۿدنلبۿوہےنۿاگلۿ‬ ‫اہیطۿجكۿہك ۿػ نیۿےك ۿامتّۿ اہػوطۿےسۿدنلب ۿوہہ ا‪،‬آت ۿےنۿ‬ ‫واخر جْابنْجریرعنْمجاھدْ ْ‬ ‫ایسۿدنلبیۿرپۿےسۿولوگطۿںیمۿجۿاكۿاكالطۿایكۿ وۿواتۿردنمػوطۿ‬ ‫یکۿ َذل ۿےسۿ یھۿانسۿہ ا‬ ‫ا نۿرجریۿےنۿرضحتۿاجمفدۿےسۿػواحثۿیکۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۷۷‬ۼ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬الدرالمنثوربحوالہْسعیدْبنْمنصورتحتْاآلیۃْ‪ /۷۷‬ۼ‪ْ۷‬دححثۿ‪۷‬۽۽‪ْ۶۸‬داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/۸۸‬ۻ‪،‬تقسیالِرآنْالبنْایبْ‬



‫ل‬ ‫ٕ‬ ‫حاتمْتحتْاآلیۃْ‪ /۷۷‬ۼ‪۷‬ۿدححث‪۵‬۽۽‪۶۸‬ہبتكمۿحؼاػ طـلیۿاابلػٓکۃۿا مكؼٓۃۿۼ۽‪/۷۹‬۽‬ ‫ل‬ ‫ٕ‬ ‫‪3‬‬ ‫ْتقسیالِرآنْالبنْایبْھاتمْتحتْاآلیۃْ‪ /۷۷‬ۼ‪۷‬ۿدححث‪۵‬۽۽‪۶۸‬ہبتكمۿحؼاػ طـلیۿاابلػٓکۃۿا مكؼٓۃۿۼ۽‪/۷۹‬۽‬ ‫ْ‬



‫‪Page 274 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعنہما ْقال ْقامْ اوػاذنوطۿےنۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿےسۿہكۿرضحتۿ‬ ‫عن ْابن ْعباس ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫ابراھیمْخلیلْاللْعیلْالحجرفنا ٰدی"یاْای اْالناسْ احؼامیہ ۿہیلع ۿانسالّ ۿےناقمّ ۿاحؼامیہ ۿرپ ۿڑھكع ۿوہركاكػا"اعۿ‬ ‫كتب ْعلیكم ْالحج ْفاسمع ْمن ْف ْاصالب ْالرجالْ ولوگ!اهللۿاعتیٰلۿےنۿ مۿرپۿجۿفؽ ۿایك "فوۿجا رطۿیکۿںوتشطۿےسۿ‬ ‫اوػاموطۿےكۿوکموطۿےسۿولوگطۿےنۿاطۿیکۿآواػۿین‬ ‫وارحامْالنساء‪1‬۔"‬ ‫دتسمنیل ۿاك ۿدوعی ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿرضحت ۿاحؼامیہ ۿہیلع ۿانسالّ ۿےكۿ‬ ‫قالْقالْونحنْندیْانْ ٰھذاْالحجرْكانْحنیْنا ٰدیْ‬ ‫اكالط ۿےك ۿوقث ۿوہۿ رھتباطفۿےك ۿادنۿػدویاػ ۿہبعك ۿےك ۿقؽ بۿ‬ ‫علیہْخلیلْالل ْداخلْالمطاف ْقریب ْجدارْالكعبۃْ‬ ‫اھت د لی ۿان ۿیک ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿٓال ۿیلع ۿاقػی ۿےن ۿرشو ۿابلت ۿںیمۿ‬ ‫النْعلیاْالِاریْقالْفْشرحْاللبابْقالْفْالبحر"ْوْ فؽامجا‪ :‬رح ۿںیم ۿاہك ۿہ ا ۿہك ۿءاملء ۿےن ۿایس ۿجات ۿوك ۿرتحیج ۿدی ۿ۔ےہكۿ‬ ‫الذیْرجحہْالعلماءْانْالمِامْكانْفْع دْالنیبْصیلْ اقمّ ۿاحؼامیہ ۿدہع ۿػوانث ۿںیم ۿہبعك ۿرشفی ۿےس ۿجالك ۿ لصتۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْملص رِْابالؽیت‪،‬قالْابنْجماعۃْ اھت ا ن ۿاجہعم ۿےن ۿایس ۿوك ۿحیح ۿاہك ۿاوػاػػت ۿےن ۿػواحث ۿیکۿہكۿ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫ھوْالصحیحْورویْاالزریقْانْموضعْالمِامْھوْالذیْ اقمّ ۿاحؼامیہ ۿاہجط ۿآو ۿ۔ے ۿوںیہ ۿاجتیلہ ۿاوػدہع ۿػوانثۿ‬ ‫تعایلْعلیہْ اوػػامن ۿاباركب ۿو رم ۿػوضاط ۿاهلل ۿامہیلعۿںیم ۿاھت اوػػاہؾ ۿو ی ۿ۔ےۿ‬ ‫بہْالیومْفْالجاھلیۃْوعہدْالنیبْصیلْاْللْ ٰ‬ ‫وسلمْوایبْبْكْروعمرْریضْاللْتعایلْعنہمااھ۔ْواالظ رْ ہكۿ تیۿاهللۿرشفیۿےكۿ لصتۿ یۿاھت‪،‬رھپۿدعبۿںیمۿیسكۿتمكۿ‬ ‫ٰ‬



‫انہ ْكان ْملصِابالؽیت ْثم ْاخر ْعن ْمِامہ ْالحكمۃْ‬ ‫ھنالكْتِتیضْ ٰذلكْاھ‪2‬۔"‬



‫وذالك ْالن ْابراھیم ْصلوات ْالل ْعلیہ ْبین ْالكعبۃْ‬



‫قائماعلیہْفاستمر ْ‬



‫یکۿو ہۿےسۿوم ودہۿاقمّۿجكۿاكسھكجاۿہ ا‬



‫تمكۿہیۿج یۿہكۿرضحتۿاحؼامیہۿہیلعۿانسالّۿےنۿایسۿرپڑھكعۿ‬ ‫وہركۿہبعكۿرشفیۿیکۿریمعتۿیکۿج یۿفووہۿ‬



‫ْجا معْالؽیان(تقسیا بنْجریر)تحتْاآلیۃ‪ /۷۷‬ۼ‪ْ۷‬داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ۾ۻ‪/۶‬ۼ‪۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالمسلكْالمتِسطْفْالمنسكْالمتوسطْمعْارشادالساریْۃبتکمۿاوالہیمۿوكہٹئۿ ‪۸۸۷‬‬ ‫‪1‬‬



‫‪Page 275 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫مذذاك ْمتصل ْالكعبۃ ْكما ْف ْتاریخ ْالِطیب ْوسائرْ ایسۿاحلۿرپۿدویاػہبعك ۿےك ۿجانۿ یۿیڑا ۿػاہ ااسۿ یۿجاػخۿةطقۿ‬ ‫كتبْالسی"وكانْابراھیمْعلیہْالصلواتْوالسالمْ اوػ ہیق ۿبتك ۿجاػخ ۿںیم ۿ رحری۔ے ۿہك"رضحت ۿاحؼامیہ ۿہیلعۿ‬ ‫یؽین ْواسمعیل ْعلیہ ْالصلوة ْوالسالم ْینِل ْلہْ انسالّۿدویاػںیۿےتنچۿ ےھۿاوػرضحتۿا املیعۿہیلعۿانسالّۿ رھت ااھٹ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ااھٹرك ۿدےت ۿ ےھ‪ٌ،‬ت ۿدویاػںی ۿدنلبوہ"ںیئ ۿفوۿاقمّ ۿاحؼامیہ ۿایسۿ‬ ‫الحجارةْعیلْعاتِ ٖہْفلماْارفعْالبنیانْقربْلہْالمِامْ‬ ‫ق‬ ‫ےك ۿ ؽ ب ۿالجاہ ااوػآت ۿایس ۿرپڑھكع ۿوہرك ۿدویاػںی ۿےتنچۿ‬ ‫ْفكانْیِومْعلیہْویؽینْ‪1‬اھ۔"‬ ‫ ےھ "‬ ‫فؿبت ْانہ ْكان ْحنی ْاذن ْعلیہ ْللحج ْمتصل ْجدارْ‬ ‫ان ۿےس ۿجاحث ۿوہا ۿہك ۿاكالط ۿج ۿےك ۿوقث ۿ یھ ۿوہ ۿ رھت ۿوںیہ ۿیڑاۿ‬ ‫الكعبۃْواستمرك ٰذلكْایلْزمانہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْ ػاہ‪،‬وضحػ ۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےك ۿػامنۿجكۿوںیہۿیڑا ۿػاہ‪،‬دعبۿ‬ ‫وسلمْثمْا نتِلْعنہْبوجہْقالْولئنْسلمناْانْمحلہْ ںیم ۿیسك ۿتحلص ۿرپۿھچك ۿاوػاكسھكدجا ۿہ اۿاوػاارہیۿامط ۿ یھ ۿایلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫منذْالِدیمْحیثْھوْاال‬ ‫ٰنْفالمدیعْثابتْایضاالنہْ اج ےۿہكۿدہعۿدقمیۿےسۿ یۿوہۿوم ودہۿاقمّۿرپۿ یۿ۔ےۿحثۿ یھۿ‬ ‫ْایضا ْداخل ْالمطاف ْالن ْالمطاف ْھو ْالموضعْ ےراػا ۿدوعی ۿجاحث ۿ۔ے ۿہك ۿوم ودہ ۿہگج ۿ یھ ۿباطف ۿںیم ۿ یۿ‬ ‫االٰن رْ‬ ‫المقروشْبالرخامْومِامْابراھیمْداخلْفیہ‪،‬فؿبتْ ۔ے‪،‬ان ۿ ےئ ۿہك ۿباطف ۿوہ ۿہگج ۿ۔ے ۿاہجط ۿ گن ۿرمرم ۿ اھچ ۿوہاۿ‬ ‫ان ْالتاذین ْف ْالمسجد ْجائز ْمطلِا ْوال ْكْراھۃ ْفیہْ ۔ے‪،‬اوػاقمّۿاحؼامیہۿایسۿںیمۿ۔ے فوجاحثۿوہاۿہكۿاداطۿدالخۿ‬ ‫دجسمۿٕؾتااجااجحؼ ۿ۔ے‪،‬انۿںیمۿنۿفوۿوكیئۿركاہت ۿ۔ےۿاوػنۿہیۿ‬ ‫اصالولؼسْبدعۃْبلْھوْسنۃْابراھیمْعلیہْالصلواةْ‬ ‫ح‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫وص‬ ‫م‬ ‫دب تۿ۔ے‪،‬ہیۿفوۿرضحتۿا ؼامیھۿہیلعۿا الّۿیکۿ تۿ۔ے‬ ‫ْمرتجما)‬ ‫رْ‬ ‫والؾسلیم(ا نت ٰیھ)(كالمہْالردیْالسِیم‬ ‫اوقل‪ :‬ۿ وات ۿان ۿاك ۿہی ۿ۔ے ۿہكۿہی ۿا دتالل ۿاذجاطۿےس ۿ یھ ۿآےگۿ‬ ‫اقول‪ْ:‬انعمْب ٖہ ْمنْبرھانْتزریْبال ذیانْویغبطْ‬ ‫۔ےۿاوػجاولگط‪ ،‬ویوقوفطۿاوػوچبطۿےك ۿ ےئۿ یھۿاقجفۿػكشۿ‬ ‫بہْالمجاننیْوالبلہْوالصؽیان۔ ْ‬ ‫۔ے‬



‫ْسب‬ ‫ٰ‬ ‫لْالہدیْوالرشادالرابعہْۺۺ‪ْ۶/۶‬والكاملْفْالتاریخْۻ‪ْ۶/۶۵‬وتاریخْمکۃْالمشرفۃ‪۹۸ /۹‬و‪۹۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 276 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فاوالكیفْلزمْمنْكونْالمِامْملص رِْابجدارْالؽیتْ اولا ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاوػدہعۿاجتیلہۿںیمۿ‬ ‫رْ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْوفْ اقمّۿاحؼامیہۿےكۿدویاػہبعكۿےكۿ لصتۿوہےنۿےسۿہیۿالػّۿ۔ںیہۿ‬ ‫ع ٰیل ْعہد ْرسولْالل ْصیلْالل ْ ٰ‬ ‫الجاھلیۃْكونہْك ٰذلكْعیلْعہدْابراھیمْعلیہْالصلوةْ ہكۿدہعۿلیلخۿہیلعۿانسالّۿںیمۿ یھۿوںیہۿػاہۿوہاوػوم ودہۿاحنثۿ‬ ‫ٰ‬ ‫رپۿس انۿرك ۿےك ۿاجكۿادرھۿاُدرھلقتنۿوہےنۿوایلۿزۿرپۿامیضۿ‬ ‫والؾسلیمْوتحكیمْالحالْالیجریْفْشیئْمنِولْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫اك ۿمك ۿاگلجااج ؼ ۿ۔ںیہۿاوػاےسیۿس انۿےسۿوكیئۿینیقیۿجات ۿجا ثۿ‬ ‫غیْمركوزْوانْفرضْفظاھرْوالظاھرْحجۃْفْالدفعْ‬ ‫۔ںیہ ۿوہیت ایس ۿ ےئ ۿفو ۿان ۿیک ۿخعزضؾ ۿػاہؾ ۿاوػارہظ ۿےس ۿیک ۿ۔ے‪،‬‬ ‫اللالستحِاقْوانتْمستدلْالدافع۔‬ ‫اوػػاہؾ ۿد لی ۿڑكےن ۿواےل ۿےك ےئ ۿ دیف ۿ۔ںیہ ان ۿےسۿ‬ ‫رْ نِ ع‬ ‫ی لِط‬ ‫وثانیا ْما لْ نْتار خْا یبْفایْرائحۃْفیہْلماْ رتعم ۿوكۿافدئہۿہاتچنہ۔ےۿاوػآتۿدتسملۿںیہ‬ ‫ادعاہْمنْانہْاستمرْمذاذاكْمتصلْالكعبۃْفاالسؾنادْ جاحزاۿجاػخۿةطقۿںیمۿانۿاكۿوكیئۿدركۿ۔ںیہۿہكۿوہۿ رھتۿدہعۿاحؼامیہۿ‬ ‫ب ٖہْجہل۔ ْ‬ ‫ْ‬



‫وثال ْثراْبلْفیہْفلماْارتقعْالبنیانْقربْلہْالمِامْفدلْ‬



‫ہیلعۿانسالّۿےسۿایسۿاقمّۿرپۿاقمئۿ۔ے‪،‬رھپۿانۿػواحث ۿوك ۿ دنۿ‬ ‫ںیمۿدركۿركجاۿاہجنثۿ۔ے‬ ‫وجانزا ۿةطقۿیک ۿػواحث ۿےسۿفوۿہیۿہتپۿاتلچ۔ےۿہك ۿاقمّۿاحؼامیۿاكۿ‬



‫ْبعیداْانماْقربْاالٰنْللحاجۃْوالعادةْ اكھجاۿںیہكۿاوػاھت‪،‬ریمعتۿیکۿرضوػتۿےسۿدویاػۿہبعكۿےكۿجانۿالجا‬ ‫عیلْانْمحلہْكان ر ْ‬ ‫ہ ا اوػمادت ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿ و ۿز ۿرضوػہںیہك ۿػیھك ۿاجیت ۿ۔ےۿ‬ ‫انْالشیئْاذا نِلْلحاجۃْیردْایلْمحلہْاالولْبعدْ‬ ‫رضوػتۿ رػیۿوہےنےكۿدعبۿواہطۿےسۿ دحیلہۿركیلۿاجیتۿ۔ے‪،‬‬ ‫قضائ ا كما ْھو ْمشاھدف ْالساللیم ْوف ْمنربیوضعْ‬ ‫وخد ۿرحّ ۿرشفی ۿںیم ۿہی ۿدوتسػ ۿداھكی ۿہ ا ۿہك ۿدوخل ۿماّ ۿےك ۿدطۿ‬ ‫لدیْبابْالكعبۃْیومْدخولْالعام۔‬ ‫ھڑیبایطۿاوػٕزضؾ ۿاگلد ےۿاج ےتںیہ‪،‬رھپ دحیلہۿرك ےئۿاج ےتۿ‬ ‫ْ‬ ‫ںیہۿاوػاطۿےكۿا ۿاقمّۿرپۿا۔ںیہۿولجادجاۿاججا۔ے‬ ‫ورابعاْانْفرضْكونہْ ْ‬ ‫رْ‬



‫ػاخعاۿاوػاارۿہیۿامطۿ یھۿایلاج ےۿ‬



‫‪Page 277 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لصیقْالجدارْالجمیلْعیلْعہدْخلیلْعلیہْالصلٰوةْ ہك ۿرضحت ۿلیلخۿہیلعۿانسالّۿےك ۿػامنۿںیمۿوہۿ رھتۿدویاػ ۿےكۿ‬ ‫والسالم ْبالؾبجیل ْكان ْایضازعم ْانہ ْكان ْك ٰذلكْ قؽ بۿاھت‪،‬حثۿ یھۿہیۿنامطۿركجاۿہكۿاكالطۿ یھۿایسۿاقمّۿےسۿایكۿ‬ ‫حنیْاذنْعلیہْللحجْرجماْبالغیبْبالدلیلْغایہْانہْ ہ ا۔ے‪،‬ػ م ۿجاہ ۿ۔ے ۿسج ۿیک ۿوكیئ ۿد لی ۿ۔ںیہ ػجادہ ۿےسۿ‬ ‫ػجادہ ۿو ی ۿاہك ۿاجاتك۔ےۿہك ۿان ۿ رھتۿےك ۿواہط ۿےس ۿلقتن ۿوہےنۿ‬ ‫لم ْینِل ْانہ ْنِل ْحینئذوعدم ْالنِل ْلؼس ْنِلْ‬ ‫ہ‬ ‫ح‬ ‫یک ۿوكیئ ۿػوا ث ۿ۔ںیہ اوػاار ۿہی ۿاہك ۿاج ے ۿہك ۿػا ؾ ۿو ی ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫العدمْواالستصحابْغیدافْللمستدلْعندْاالصحاب۔‬ ‫لقتنۿ۔ںیہۿوہا فوۿمہۿئاتۿےكۿںیہۿہكۿہیۿاوصضَاتۿ۔ےۿسجۿےسۿ‬ ‫ْ‬ ‫دتسملۿوكۿافدئہۿ۔ںیہۿہاتچنہ‬ ‫وخامسا ْبل ْقدوردما ْیدل ْع ٰیل ْانہ ْكان ْف ْغیھذاْ‬ ‫رْ‬ ‫ٰ اخٕساۿانۿارمۿیکۿػواحثۿ۔ےۿہكۿاقمّۿاحؼامیہۿاكالطۿجۿےكۿوقثۿ‬ ‫كٰ‬ ‫المحل ْحنی ْاذن ْعلیہ ْو ْیف ْبہ ْقاطعا ْلشِشِت ٖہْ وم ودہ ۿاقمّ ۿرپ ۿوم ود ۿ۔ںیہ ۿاھت ۿسجۿےس ۿامتّ ۿاواہّ ۿاك ۿاخہمتۿ‬ ‫اخرجْاالزریقْعنْایبْسعیدْالخدریْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْ وہاججا۔ے اػػت ۿےن ۿ ی ۿرضحت ۿابا ۿدیعس ۿيڈػی ۿػیض ۿاهللۿ‬



‫عنہْقالْ"سألتْعبداللْبنْسالمْعنْاالثرْالذیْفْ اعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحث ۿیک ۿہك ۿ"ںیمۿےنۿرضحت ۿدبعاهللۿا نۿ‬ ‫المِام‪،‬فِالْلماْامرابراھیمْعلیہْالصلوةْوالسالمْ والّ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿاقمّ ۿاحؼامیہ ۿںیم ۿیڑع ۿوہ ےۿ‬ ‫انْیوذنْفْالناسْبالحجْقامْعیلْالمِام‪،‬فلماْفر غْ خساط ۿےك ۿجاػع ۿںیم ۿوسال ۿایك‪،‬فو ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجاہك ۿٌتۿ‬ ‫امرْبالمِامْفوضعہْقبلہ‪ْ ،‬فكانْیصیلْالیہْمستِبلْ رضحت ۿاحؼامیہۿہیلعۿااسلملۿوك ۿاكالط ۿج ۿاك ۿمك ۿدجا ۿہ اۿفوۿآت ۿےنۿ‬ ‫ایس ۿ رھت ۿرپڑھكع ۿوہرك ۿاكالط ۿفؽامجا اكالط ۿےس ۿافػف ۿوہ ےۿ‬ ‫البابْ‪1‬۔"(الحدیث)‬ ‫فو ۿمك ۿدجا ۿہك ۿان ۿ رھت ۿوك ۿاجی ۿرك ۿہبعك ۿےكدػواػہ ۿےك ۿواےنم ۿػاھكۿ‬ ‫ْ‬ ‫اج ےۿاوػآتۿایسۿ رھتۿیکۿفرفۿػوۿركۿےكۿامنػۿیڑےتھۿ ےھ "‬ ‫وسادساْانْشئتْقطعتْ ْ‬ ‫رْ‬ ‫وادواۿانۿہبشۿوكۿیڑۿدایندۿےسۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالدرالمنثوربحوالہْاالزریقْتحتْاآلیۃْۺ‪ْ۷/ ۶۷‬داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/ ۶‬ۻۻ ۺۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 278 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫راسْالشب ۃْمنْراسہاْو ٰذلكْالنْروایۃْقیامہْعلیہْ انۿفروۿمتۿایكۿاجاتك۔ےۿہكۿرضحتۿلیلخۿہیلعۿانصتوہۿوانسالّ‬



‫الصلٰوة ْوالسالم ْحنی ْاالذان ْعیل ْالمِام ْروایۃْ ےكۿاكالطۿجۿےكۿوقثۿاقمّۿاحؼامیہۿرپۿڑھكعوہےنۿیکۿػواحثۿ‬ ‫اسرائیلیۃ ْكما ْرأیت ْوسیدنا ْابن ْعباس ْریض ْاللْ ارسا یلی ۿ۔ے‪،‬اوػرضحت ۿا ن ۿابعن ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع ۿینبۿ‬ ‫ارسا لی ۿیک ۿػواحث ۿ وبل ۿفؽام ےت ۿ ےھ ۿاسیہك ۿان ۿٕسِوہثۿ‬ ‫ماْھنا‪،‬ورویْابنْایبْ‬ ‫تعایلْعنہماْكاْنْیاخذْعنہ مْك‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫ػوا ث ۿںیمۿا وطۿےنۿایك ا نۿایبۿاح مۿػعیبۿ نۿا سۿےسۿ‬ ‫حاتم ْعن ْالربیع ْبن ْا نس ْقال ْسمعنا ْعن ْابنْ‬ ‫ػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿہك ۿا ن ۿابعن ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿالہۿ‬ ‫عباسْانہْحدثْعنْجالْمنْعلماءْاھلْالكتابْانْ‬ ‫اتكت ۿےسۿػواحث ۿایك ۿہك ۿرضحت ۿومىیۿہیلعۿانسالّۿےنۿا ےنۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ٰ‬ ‫مویس ْدعا ْربہ ْ(الحدیث) ْف ْقصۃمالقاتہ ْالخضرْ ػتۿےسۿدماۿیک ہیۿرضحتۿومىیۿوٌظؾۿمہیلعۿانسالّۿیکۿٓالاقتۿ‬ ‫علیہ ما ْالصلٰوة ْوالسالم ْواقرھا ْواخرج ْابن ْایبْ ےك ۿہصۿںیم ۿ۔ے ردنػ ہۿد لۿػواحث ۿوك ۿا نۿایبۿہبیشۿےنۿ‬ ‫تعایلْعنہماْقالْسئلتْ یھۿرضحتۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿ یۿجاحثۿػاھكۿ‬ ‫شؼبۃْعنْابنْعباسْریضْاللْ ٰ‬



‫لمنتہی‪،‬قالْسدرةْینتیھْالیہاْعلمْ ہك"ںیمۿےنۿرضحتۿبعكۿاابحػۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿدسػہۿ‬ ‫ك رْ‬ ‫عبا ْماْسدرةْا ٰ‬ ‫ل‬ ‫الملٰئكۃْوسئلتہْعنْجنۃْالماویْفِالْجنۃْفی اْطیْ ا مصسمیۿےك ۿجاػعۿںیمۿ ر اھۿفوۿاذنوطۿےنۿاہك ۿہك ۿااہتنیئۿدحۿرپۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ف‬ ‫ٌ‬ ‫اجكۿ رییۿاك ۿدػ ت ۿ۔ےۿاہجطۿجكۿ ؽوتشطۿاك ۿملعۿہاتچنہۿ۔ے‬ ‫خضرترتیقْفی اْارواحْالش داء‪2‬۔‬ ‫اوػںیم ۿےن ۿاطۿےس ۿٌزۃ ۿااملوی ۿےك ۿجاػعۿںیم ۿ ر اھ ۿفواذنوطۿ‬ ‫ْ‬ ‫ف‬ ‫ےن ۿ ؽامجا ۿااسجاف ۿسج ۿںیم ۿدہشاء ۿیک ۿػو ںی ۿ زب ۿرپدنوط ۿےكۿ‬ ‫ْ‬ ‫مسجۿںیمۿػہۿركۿ ریۿركیتۿںیہ "‬ ‫واخر جْابنْجریرْعنْشمرْ ْ‬ ‫اطۿرجریۿےنۿرمشۿےسۿػواحثۿیکۿہكۿرضحتۿ‬



‫ْالدرالمنثوربحوالہْا بنْایبْحاتمْسورةْالکہفْ‪۶‬ۼجا‪۷‬ۼْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ۾ۼ‪/۸‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫ْالدرالمنثورْبحوالہْا بنْایبْشؼبہْتحتْاآلیۃْ‪۸/ ۶۹‬ۺْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۷‬ۼۺ‪/‬ۼ‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 279 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫قالْجاءْاب‬ ‫نْعباسْایلْكعبْفِالْحدثینْعنْقولْ ا ن ۿابعن ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿرضحتۿبعك ۿےك ۿجان ۿآ ے ۿاوػ‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫دسػہ ۿا مصسمی ۿےك ۿجاػع ۿںیم ۿ ر اھ (ا ہصق ۿرضحت ۿا نۿ‬ ‫لمنتہیْ"‪(ْ1‬الحدیث)‬ ‫اللْ"سدرةْا ٰ‬ ‫وقدصحْعنْامیْالمومننیْعیلْكْرمْاللْتعایلْوجہہْ ابعن ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿارسا یلی ۿػواحث ۿ وبل ۿرك ےت ۿ ےھۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اوػػواحثۿٕسِوہثۿ یھۿارسا یلیۿ۔ے)‬ ‫ْثبی‪،‬رویْعبدالرزاقْوغیہْعنْمعمرْ‬ ‫انہْاذنْع ٰیل‬ ‫ٰ‬ ‫م‬ ‫ادرھۿرضحت ۿاریمۿام وس نیۿومالۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿےسۿ‬ ‫قالْقالْابنْجریجْقالْابنْالمسیبْقالْعیلْابنْایبْ‬ ‫حیح ۿػواحث ۿ۔ے ۿہك ۿرضحت ۿاحؼامیہ ۿہیلع ۿانسالّ ۿےن ۿوكہ ۿحزضؾ ۿرپۿ‬ ‫تعایلْعنہْلماْفر غْابراھیمْمنْبنائہ‪ْ،‬‬ ‫طالبْریضْاللْ ٰ‬ ‫ھڑھ ۿرك ۿاكالط ۿج ۿفؽامجا ۿاھت دبعارلػاق ۿومریہ ۿےنۿسرمعےسۿ‬ ‫ی فح ح‬ ‫بعثْاللْجرب لْ جْبہْ یتْاذاْرأیْعرفۃْقالْقدْ اذنوطۿےنۿا نۿرججیۿےسۿاذنوطۿےنۿرضحتۿیلع(ػوضاطۿاهللۿ‬ ‫ٰ‬ ‫عرفتْوكانْاتاھاْقبلْ ٰذلكْ‬ ‫مرة‪،‬فلذلكْسمیتْعرفۃْ اعتیٰلۿمہیلعۿانیعمج)ےسۿػواحث ۿیک ۿہك"ٌت ۿرضحت ۿاحؼامیہۿ‬



‫حیت ْاذا ْكان ْیوم ْالنحرعرض ْلہ ْالشیطان ْفِالْ ہیلع ۿانسالّ ۿہبعك ۿیک ۿیان ۿےس ۿافػف ۿوہ ےۿفو ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿ رب لۿ‬ ‫احصب ْفحصبہ ْبسبع ْحصبات۔ثم ْالیوم ْالثاینْ ا نیۿوك ۿاجیھبۿاوػاذنوطۿےنۿرضحت ۿاحؼامیہۿہیلعۿانسالّۿوك ۿجۿ‬ ‫فلذلكْكانْریمْالجمارْقالْاعلْع ٰیل ْثبیْ ركاجا‪،‬آت ۿےن ۿرعافت ۿوك ۿدھك ۿرك ۿفؽامجا ۿںیم ۿان ۿ دیاط ۿوكۿ‬ ‫فالثالث‪ٰ ْ ،‬‬ ‫فعالہْفنادیْیاْعباداللْاجؼبوااللْیاْعباداللْاطیعواْ ناچہط ۿہ ااجك ۿجاػ ۿان ۿےس ۿلبق ۿ یھۿرضحت ۿلیلخ ۿاہیط ۿآ ےۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ ےھ ۿاوػایس ۿو ہ ۿےس ۿان ۿاكجاّ"رع ہ"یڑا ویّ ۿرح ۿےك ۿدطۿ‬ ‫اللْفسمعْ ْ‬ ‫اطیشط ۿےنۿآت ۿےسۿ رع ۿایكفوۿرضحت ۿ ربا لیۿا نی ۿہیلعۿ‬ ‫انسالّۿےنۿاےسۿوات ۿركنكجاطۿامػےنۿیک ۿفداحث ۿیک‪،‬اوػآتۿ‬ ‫ےنۿاسیلبۿوكۿاسگنسػۿایك‪،‬رھپۿدوۿرسعۿاوػشیتعۿدطۿ یھۿااسۿ‬ ‫ ی ۿوہا ایس ۿ ےئ ۿج ۿںیم ۿػیم ۿامجػ ۿرشموف ۿوہیئ رضحتۿ‬ ‫ رب لۿا نیۿےنۿفؽامجا‪:‬وكہۿجصزضؾ ۿرپھڑ و رضحت ۿلیلخۿہیلعۿ‬ ‫انسالّۿےنۿ‬



‫ْجا معْالؽیانْتحتْاآلیۃْ‪۸/۶۹‬ۺداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۸‬ۻ‪/‬ۼ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 280 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫حزضؾ ۿیک ۿ اہػی ۿرپ ۿھڑھ ۿرك ۿاكالط ۿفؽامجا‪:‬اع ۿدنباگط ۿيڈا!اهللۿ‬ ‫دعوتہْمنْبنیْاالبحرْالسبع‪1‬۔(الحدیث)‬ ‫وھذا كماْتریْسندْصحیحْع ٰیلْاصولناْف ذاْانصْعنْ اعتیٰل ۿیک ۿاكػ ۿاك ۿ وات ۿدو‪،‬اع ۿدنباگط ۿيڈا!اهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿاػامتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫رسولْاللْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْحكماْالنْاالمرْ ركو فوۿاطۿاكۿہیۿاكالطۿوافوطۿردنمػۿےسۿانسۿہ ا "‬ ‫ٰ‬ ‫ع ہیۿ دنۿےراػعۿارولۿرپۿحیحۿ۔ے‪،‬اوػہیۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿ‬ ‫الدخل ْفیہ ْللرأی ْوما ْكان ْامی ْالمؤمننی ْ یلْ‬ ‫ف‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاك ۿ یۿ ؽامط ۿ۔ے‪،‬اوػاعمٓل ۿوچہك ۿس ایسۿ۔ںیہۿ‬ ‫لیاخذعنْاھلْالكتابْفلمْ ْی ْكنْاالْسما ْعراعنْالنیبْ‬ ‫جاہیلك ۿ امیع ۿ۔ے اوػ ۿرضحت ۿیلع ۿركّ ۿاهلل ۿوہہج ۿاركلمی ۿوچہكۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلم۔فؿبتْانْاالذانْكانْع ٰیلْ‬ ‫صیلْاللْ ٰ‬ ‫الہۿاتكتۿیکۿػواحثۿ وبلۿ۔ںیہۿرك ےتۿ ےھ انۿ ےئۿالاحہلۿہیۿ‬ ‫ع‬ ‫خ‬ ‫جب‬ ‫ٍل ْبمزدلقۃ ْوسِط ْانہ ْكان ْدا ل ْالمسجد یلْ جات ۿاذنوطۿےنۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿ یۿ‬ ‫رْ‬ ‫المِامْولكْ‬ ‫انْتِولْالخلفْفانْثبیامنْالحرمْ نسۿركۿایبطۿفؽامیئۿفوۿانۿػواحثۿےسۿہیۿجاحثۿوہاۿہكۿاكالطۿجۿ‬ ‫وقدافادْابنْعباسْنقسہ"انْمِامْابراھیمْالحرمْ ٕسی ۿرشفی ۿےك ۿ اہػےس ۿوہا اوػ ہی ۿجات ۿواطق ۿاالرابتػ ۿوہ یئۿ‬ ‫كلہ‪ْ"2‬اخرجہْعنہْعبدْبنْحمیدْوابنْایبْھاتمْبلْ ہكۿاكالطۿجۿدجسمۿےكۿادنػۿاقمّۿاحؼامیہۿےسۿوہا اوػاطۿدوونطۿ‬ ‫ػواںوتط ۿںیم ۿوكیئ ۿااس ۿاعتػ ۿ یھ ۿ۔ںیہ ۿہك ۿ لب ۿحزضؾ ۿ یھۿ‬ ‫اخر جْھذاْعنہْقال"مِامْابراھیمْالحجْكلہ‪3‬۔"‬ ‫دحودۿرحّۿےكۿادنػۿ یۿ۔ے نان ہچۿدبع نۿ دیمۿاوػا نۿایبۿاح مۿ‬ ‫ْ‬ ‫ح‬ ‫ےنۿرضحتۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػوا ث یکۿواػا‬ ‫ْ‬ ‫ح‬ ‫رحّۿاقمّۿا ؼامیہۿ۔ے ہكلب ۿرضحت ۿا نۿابعنۿےسۿفوۿہیۿ یھۿ‬ ‫ْ‬ ‫رمویۿ۔ےۿہكۿاقمّۿاحؼامیہۿ رػاجۿ۔ے‬ ‫وسابعاْاضطربتْالروایۃْعنْ ْ‬ ‫رْ‬ ‫واخعاۿاكالطۿجۿےكۿاقمّۿںیمۿرضحتۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالدرالمنثورْبحوالہْعبدالرزاقْتحتْاآلیۃْۻ‪ْ۷۷/ ۷‬داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/۸۶‬ۻ‬



‫ْ‬



‫ْالدرالمنثوربحوالہْعبدْبنْحمیدْوبنْایبْحاتمْتحتْاآلیۃ‪ /۷‬ۺ‪۶۷‬ۿ‪۹ /۶،‬ۻ‪ْ۷‬وتقسیْا بنْایبْحاتمْتحتْاآلیۃْۼ۾‪۶۶/‬ۼ‪۸/۸،‬‬ ‫ل‬ ‫ٕ‬ ‫‪3‬‬ ‫ْتقسیْالِرآنْالعظیمْتحتْاآلیۃْ‪ /۸‬ۼ۾ۿدححثۼ‪۹‬۽‪۸‬ۿوۿ۽‪۹‬۽‪۸‬ہبتكمۿحؼاػ طـلیۿاابلػٓك ۿا مكؼٓۃۿ‪۶۶‬ۼ‪۸/‬‬ ‫‪2‬‬



‫‪Page 281 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ابنْعباس ْفیف ْبعض ا"اذن ْعیل ْالمِام"وفْبعض اْ ا نۿابعنۿےسۿػوا ںیتۿرطضتۿںیہ ضعۿںیمۿفوۿو یۿاقمّۿ‬ ‫تعایلْ احؼامیہۿ۔ے‪،‬اوػ ضعۿںیمۿہیۿ۔ےۿہكۿ لبۿابا سیبۿرپۿاكالطۿجۿ‬ ‫عیلْایبْقبؼسْرواہْعنہْابنْایبْحاتمْریضْاللْ ٰ‬ ‫عنہ ْقال ْلما ْامر ْالل ْابراھیم ْان ْینادی ْف ْالناسْ وہا نان ہچۿا نۿایبۿاح مۿےنۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿ‬ ‫ػواحث ۿیک ۿہك ۿ"رضحت ۿاحؼامیہۿہیلعۿانسالّۿ لبۿاباۿ سیبۿرپۿ‬ ‫بالحج ْصعدْاباقبؼس ْفوضع ْاصبعیہ ْفْاذنیہْثمْ‬ ‫‪ 1‬ھڑ ے ۿاوػاہك ۿاللْا كرب‪،‬اللْا كرب‪،‬اشہدانْالالہْاالْاللْ‪ْ،‬‬ ‫تعایلْكتبْعلیكمْالحجْفاجؼبوْربكم ْ‬ ‫نا ٰدی‪،‬انْاللْ ٰ‬ ‫اللْ‬ ‫دْانْابراھیمْرسولْ‬ ‫واش‬ ‫اعۿولوگ!ےھجۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫تعایلْعنہْقالْ‬ ‫الحدیث‪ْ،‬وفْاخریْلہْعنہْریضْاْللْ ٰ‬ ‫ےنۿمكۿدجاۿہكۿںیمۿولوگطۿںیمۿجۿاكۿاكالطۿركوطۿفوۿ مۿول ۿاهللۿ‬ ‫صعدابراھیم ْاباقبؼس‪،‬فِالْاللْا كربْاللْا كرب‪ْ،‬‬ ‫اعتیٰلۿیکۿاكػۿاكۿ واتۿدو "‬ ‫اش دْانْالْالٰہْاالْاللْواش دانْابراھیمْرسولْاللْ اوػ ضعۿػواںوتط ۿںیمۿ لبۿاباۿ سی ۿےك ۿئاج ےۿوكہۿ افۿاكدركۿ‬ ‫ای اْالناسْانْاللْامرینْانْانادیْفْالناسْبالحجْ ۔ے ا نۿ دیمۿیک ۿہیۿػواحث ۿاامّۿاجمفدۿےسۿانۿفروۿرمویۿ‬ ‫ای االناسْاجؼبواربكم‪2‬۔‬ ‫۔ے‪:‬رضحت ۿاحؼامیہۿہیلعۿانسالّۿوك ۿمك ۿدجا ۿہ اۿہك ۿاقمّۿ افۿرپۿ‬ ‫وفْبعض اعیلْالصقارواہْعبدبنْحمیدْعنْمجاھدْ ولوگطۿوكۿجۿاكۿكالطۿركںی‪،‬آتۿےنۿا یسۿآواػۿےسۿاكػاۿہكۿرشمقۿ‬



‫قال"امرْابراھیمْانْیوذنْبالحجْفِامْعیلْالصقاْ وبرغتۿےكولوگطۿےنۿانس اكالطۿےكۿاافلعۿہیۿ ےھ‪:‬اعۿولوگ!‬ ‫فنادیْبصوتْسمعہْمابنیْالمشرقْوالمغربْیاْای اْ ا ےنۿػتۿیکۿاكػاكۿ واتۿدو‬ ‫ایلْربكم‪3‬۔" ْ‬ ‫الناسْاجؼبواْ ٰ‬



‫ل‬ ‫ٕ‬ ‫‪1‬‬ ‫ْتقسیْالِرآنْالعظیمْالبنْایبْحاتمْتحتْاآلیۃْ‪ /۷۷‬ۼ‪۷‬ۿدححثۿ۽ۼ۽‪۶۸‬ۿہبتكمۿحؼاػ طـلیۿاابلػۿٓکۃۿا مكؼٓۃۿۼ۽‪/۷۹‬۽‬ ‫ٕ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْتقسیْالِرآنْالعظیمْالبنْایبْحاتمْتحتْاآلیۃْ‪ /۷۷‬ۼ‪۷‬ۿدححث‪ ۹‬۽۽‪۶۸‬ہبتكمۿحؼاػ طـلیۿاابلػٓکۃۿالمکرمۃ۽۽‪،۷۹‬ۼ۽‪/۷۹‬۽‪،‬‬ ‫ْ‬



‫الدرالمنثوربحوالہْا بنْایبْحاتمْتحتْاآلیۃْ‪ /۷۷‬ۼ‪ْ۷‬داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/۸۹‬ۻ‬



‫ْ‬



‫ْالدرالمنثوربحوالہْعبدبنْحمیدْتحتْاآلیۃْ‪ /۷۷‬ۼ‪ْ۷‬داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۸/۸۸‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 282 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ورویْھوْوابنْالمنذرعنْعطاءْقال"صعدابراھیمْ ابااح م ۿاوػا ن ۿذنمػ ۿےن ۿ اط ۿےس ۿػواحث ۿیک‪:‬رضحت ۿاحؼامیہۿ‬ ‫ہیلع ۿانسالّ ۿوكہ ۿ اف ۿرپھڑ ے ۿاوػاكػا‪:‬اع ۿولوگ!ا ےن ۿػت ۿاك‬ ‫عیلْالصقافِالْیاای االناسْاجؼبواربكم‪1‬۔"‬



‫ومعلوم ْان ْالروایۃ ْعن ْمجاھد ْروایۃ ْعن ْابنْ واتۿدو‬ ‫ہی ۿ ولعّ ۿ۔ےۿہك ۿرضحتۿاجمفد ۿیک ۿػواحث ۿا ن ۿابعن ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫تعایل ْعمھنْفاالضطرابْبالؾثلیثْ‬ ‫عباسْریضْاللْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫اعتیٰل ۿمہنع ۿےس ۿ ی ۿ۔ے ۿفو ۿان ۿػوا ث ۿںیم ۿ نی ۿاارطاتۿ‬ ‫واالفالشك ْف ْالتثنیۃ ْ ْفكان ْمن ْھذا ْالوجہ ْایضاْ‬ ‫وہ ے‪،‬وػنۿدوۿوہےنۿںیمۿفوۿہبشۿ یۿ۔ںیہۿ۔ے سپۿانۿارابتػۿ‬ ‫حدیثْامیالمومننیْاحق ْباالخذولذا ْم ٰیش ْعلیہْ‬ ‫ےسۿ یھۿاریمۿام وس نیۿرضحت ۿیلعۿركّۿاهللۿوہہجۿاركلمیۿیکۿ‬ ‫لِط‬ ‫ٖ‬ ‫ا یبْفْتاریخہ ْولمْیلتقتْلماْسواہْفاندحضتْ ػواحث ۿػا حۿاوػاویٰلۿجااليڈ ۿ۔ےۿان ۿ ےئۿةطقۿےن ۿا ینۿجاػخۿ‬ ‫الشب ۃْعنْرأسْوالحمدللْربْالناس۔‬ ‫ںیمۿاریمۿام وس نیۿیکۿػواحثۿرپۿ یۿادامتدۿایكۿاوػدورسیۿػواںوتطۿ‬ ‫ثام رْنا ْبعدْاللؾیاوالیتْانْكانْفشریعۃْمنْقبلناْفالْ‬ ‫تعایلْ‬ ‫تعایلْاوررسولہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تكونْحجۃْاالْذاْق اْاللْ ٰ‬ ‫علیہْوسلمْمنْدونْا ْنكارْكماْنصْعلیہْفْاصولْاالمامْ‬



‫البزدویْوالمناروسائرْالمتونْاالصولیۃْوْالشروحْقالْ‬ ‫االمامْالنسیفْفْكشفْاالسرارْاناْشرطناْفْھذاْانْ‬



‫یکۿفرفۿفو ہۿ۔ںیہۿیک‬ ‫جإزا ۿواػی ۿثحب ۿوابمہثح ۿےك ۿدعب ۿاكالط ۿج ۿاار ۿدجسم ۿرحاّ ۿںیمۿ‬ ‫وہجا ۿجاحث ۿ یھۿوہۿفوۿہیۿشز ہتۿرشتعیۿاك ۿاجكۿلعفۿوہاگ‪،‬اوػ‬ ‫شز ہتۿرشاعۿےكۿااكّۿےراػعۿ ےئۿد لیۿ۔ںیہۿٌتۿجكۿقؽآۿطۿ‬ ‫ودححثۿںیمۿانۿاكایبطۿجالۿااكػۿوہ نان ہچۿارولۿاامّۿحؼدوی‪،‬‬



‫انمػ ۿاوػنف ۿارول ۿےك ۿ ہیق ۿامتّ ۿ وتط ۿورشوو ۿںیم ۿان ۿیکۿ‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫یِصْاللْ ٰ‬ ‫خ‬ ‫تعایل ْاوْرسولہْ نْغیْا ْكارْاذالعربةْبماْ حشط‬ ‫ش ۿ۔ے اامّ ۿ بلی ۿػًمۃ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿےن ۿفشك ۿاالرساػ‬ ‫ثبتْبِولْاھلْالكتاب‪ْ ،‬‬ ‫ںیمۿفؽامجا‪":‬مہۿےنۿانۿںیمۿہیۿرشعۿاگلیئۿہكۿاهللۿو ػوسلۿےبۿ‬ ‫ااكػۿانۿاكۿایبطۿفؽامںیئ‪،‬الہۿاتكتۿےكۿوقلۿاكۿوكیئۿارابتػۿ‬



‫ْالدرالمنثوربحوالہْعبدبنْحمیدْتحتْاآلیۃْ‪ /۷۷‬ۼ‪ْ۷‬داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/۸۸‬ۻ‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 283 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وال ْبما ْثبت ْبكتاب م ْالن م ْحرفواالكتب ْوالبماْ ۔ںیہۿاوػ وۿاطۿیکۿاتكتۿےسۿجاحثۿوہانۿاكۿ یھ‪،‬ہكۿاطۿولوگطۿ‬



‫ثبتْبِولْمنْاسلمْممھنْالنہْتلِنْ ٰذلكْمنْكتاب مْ ےنۿآ امینۿاتكباطۿںیمۿ رحفیۿركدیۿ۔ے "اوػایسۿفروۿالہۿ‬ ‫او ْسمع ْمن ْجماعمھت ْ‪1‬اھ ْومثلہ ْف ْكشف ْاالسرارْ اتكت ۿاوالّۿالےنۿواولطۿیک ۿجات ۿاك ۿ یھۿوپرووا۔ںیہۿہك ۿاطۿ‬ ‫ولوگطۿےنۿایہنۿرحموفۿاتكباطۿںیمۿداھكیۿوہاگۿجاۿایہنۿیکۿامجمتۿ‬ ‫لالمامْالبخاری۔ ْ‬ ‫ےس ۿانس ۿوہاگ اوػایس ۿفرو ۿفشك ۿاالرساػلالامّ ۿاخبػی ۿںیمۿ‬ ‫ْ‬ ‫۔ے‬ ‫ْ‬ ‫ رحامولعّ ۿرضحت ۿكالہم ۿدبعایلعل ۿػہمح ۿاهلل ۿہیلع ۿےن ۿوفا حۿ‬ ‫ت‬ ‫وفْفوا حْالرحموتْلبحرْالعلومْفانْقلتْفلمْلمْ ارلتومت ۿ نیۿفؽامجا‪ ،‬ایلۿوہاتك۔ے ۿہك ۿرضحت ۿدبعاهللۿ نۿ‬ ‫یعتمدباخبارعبداللْبنْسالمْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعنہْ والّ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿمز ۿیک ۿجات ۿرپ ۿادامتد ۿوہجاۿرا ےئۿہك ۿوہ ۿو ۿجال‬



‫فانہْالیحتملْكذبہْقلتْھب ْلْكْنْالتحریفْوقعْ ہبشۿےچسۿ ےھ‪،‬اوػاطۿیکۿجاتۿںیمۿفوۿوھجتۿاكۿا امتلۿ۔ںیہۿنكیلۿ‬ ‫انۿاكۿ واتۿہیۿ۔ےۿہكۿاذنوطۿےنۿفوۿایسۿرحمفۿوككالّۿالمیۿھجمسۿ‬ ‫قبلْوجودہْف وْلمْیتعلمْاالالمحرفْ‪2‬اھْبااللتِاط۔‬ ‫ْ‬



‫رك ۿاھكیسوہاگۿویكہك ۿ رحفیۿو ۿاط ۿےك ۿ دیاوہےنۿےسۿےلہپۿ یۿ‬



‫وہیكچۿج ی‬ ‫ْ‬ ‫ح‬ ‫اوػاكالطۿجۿیکۿہیۿػوا ثۿا یسۿ یۿ۔ےۿنۿفوۿقؽآطۿ میظۿںیمۿانۿ‬ ‫تعایلْعلیہْ‬ ‫وھذاشیئْلمْیِصہْربناْوالنبؼناْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫اك ۿایبط ۿ۔ے ۿن ۿیسك ۿدح ث ۿرموفف ۿںیم ۿ ی ۿان ۿاك ۿ ڈركہ ۿ۔ے‪،‬فوۿ‬ ‫وسلم ْاذلم ْیرد ْف ْحدیث ْمرفو ع ْفاالحتجاج ْبہْ‬ ‫رسع ۿےس ۿان ۿدححث ۿےس ۿا دتالل ۿ ی ۿطلغ ۿ۔ے‪،‬ہی ۿ یھ ۿانۿ‬ ‫راساْمدفو ع۔ھذاْعیلْالؾسلیمْواالقدعلمتْانْالذیْ ْ‬ ‫روػتۿںیمۿہكۿل انیۿاكۿدوعیۿ‬



‫‪ْ1‬کشفْاالسرارشر حْالمصنفْعیلْالمنارفصلْفْشرائعْمنْقبلناْدارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪،۲/۱۷۳‬کشفْاالسرارعنْاصولْالبزدویْبابْ‬



‫فْشرائعْمنْقبلناْدارالکتابْالعریبْبیوتْ‪۷۶۸ /۸‬‬



‫ْ‬



‫ْفوا تحْالرحموتْشر حْمسلمْالؿبوتْبذیلْا لمصطقےْالمختارالخْمنشوراتْالشریفْالریضْمقۿاریاطۿ‪۹‬۽‪۷/۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 284 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یدعیہ ْھذا ْالوھایب ْمن ْانہ ْاذن ْعلیہ ْف ْجوفْ و ۿط ۿاك ۿفو میلس ۿركایل ۿاج ے ۿوػن ۿلیصفت ۿشزػ ۿیكچ ۿہك ۿدجسمرحاّۿ‬ ‫المسجد ْلم ْیِصہ ْمسلم ْوال كتایب ْوال ْكافر ْسواہْ ےك ۿادنػ ۿاكالط ۿج ۿاك ۿجڈركہ ۿن ۿیسك ۿاملسمط ۿےس ۿرموی ۿن ۿاتكیبۿ‬ ‫ےس ۿن ۿاكفؽ ۿےس‪،‬ادنػوط ۿدجسم ۿیک ۿجات ۿفو ۿفرف ۿاط ۿواہیبۿ‬ ‫فاحتجاجہْبہْلؼسْاالاحتجاجاب واہ۔ ْ‬ ‫اصٌتۿیک ۿ۔ے‪،‬فوۿوہۿا ےنۿدوعیۿںیمۿا ینۿوخاشۿسفنۿےسۿ یۿ‬ ‫ٰنْایضاْ‬ ‫رْ‬ ‫وتاسعاانْتعجبْفعجبْقولہْانْالمِامْاال‬ ‫رْ‬ ‫ا دتاللۿرك ےتۿںیہ‬ ‫داخلْالمطافْوھذاشیئْیردہْالعیانْویش دْبكذبہْ‬ ‫جايعا ۿاقجف ۿبجعت ۿجات ۿفو ۿہی ۿ۔ے ۿہك"اقمّ ۿاحؼامیہ ۿات ۿ یھۿ‬ ‫كْلْمنْرزقْحجْالؽیتْالحرام۔‬ ‫باطف ۿےك ۿادنػ ۿ۔ے ۿ"ہی ۿفو ۿئاشفدہ ۿےك ۿيالف ۿ۔ے ۿسج ۿیکۿ‬ ‫م‬ ‫رْ‬ ‫وعاشرا ْاعجب ْ ن ْاالحتجاج ْعلیہ ْبانہ ْمقروشْ اہدتۿہؾۿاحیجۿدعۿاتك۔ے‬ ‫بالرخامْوكانْفْبالہْانْكالْمافرشْفیہْالرخامْصارْ مارشاۿانۿےسۿػجادہۿتریتۿجاكۿہیۿااشكنفۿ۔ےۿہكۿاہجطۿجكۿ‬ ‫المطاف ْالذی ْكان ْقدرالمسجد ْالحرام ْع ٰیل ْعہدْ گنۿرمرم اھچۿ۔ےۿيت ۿباطفۿ۔ےۿاہجطۿجكۿدہعۿػوانثۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْفلیدخلْماحولْ نیۿدجسمۿج ی‪،‬فوۿػٔؽّۿرشفیۿاكۿاػدۿاردۿ یۿدہعۿػوانثۿیکۿدجسمۿ‬ ‫رسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ایضافیہ ْولو ْكان ْفرش ْبعض ْالملوك ْسائرْ ںیم ۿوا ل ۿوہہ اہك ۿواہطۿ یھ ۿ گنۿرم ۿرم ۿ اھچ ۿ۔ے اوػاارۿ‬ ‫زمزم ْ رْ‬ ‫المسجد ْالشریف ْورواقاتہ ْبالرخام‪،‬لحكم ْھذاْ یسك ۿجادواہ ۿےن ۿ رػی ۿدجسم ۿرحاّ ۿںیم ۿ گن ۿرمرم ۿ اھچ ۿدجا ۿفو ۿوہۿ‬ ‫ یھۿدہعۿػوالت ۿیک ۿدجسمۿرحاّۿوہ یئۿاحالہك ۿباطفۿفوۿ گنۿ‬ ‫الجاھل ْبان ْالمسجد ْكان ْایل ْالرواقات ْع ٰیل ْعہدْ‬ ‫ح‬ ‫رمرماك ۿوگلۿدا ؼہۿ۔ےۿ و ۿہبعك ۿركہ ۿےك ۿارداارد ۿ۔ے‪،‬اوػسجۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْواذاْبلغْالج لْ‬ ‫رسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ےك ۿانكػہۿرپۿجات ۿانسالّۿ۔ےۿاوػجالہبشۿاقمّۿاحؼامیہۿاك ۿ ہبۿانۿ‬ ‫ایلْھذاْالنصابْسِطْالخطابْوانماْالمطافْیھْدائرةْ‬ ‫ٰ‬ ‫ےسۿجاہؾۿ۔ے‪،‬اوػالہۿٓك ۿاےسیۿمكۿ لقۿفوۿنۿ ےھۿہكۿسفنۿباطفۿ‬ ‫ع‬ ‫الرخامْحولْالؽیتْالحرامْو ٰیلْحرفہاْبابْالسالمْ ںیمۿ ہبۿیان ےتۿاوػولوگطۿرپۿباطفۿوكۿ گنۿرك ےت ۿ‬



‫والْشكْانْقبۃْالمِامْخارجۃْعنہاو ْ‬



‫‪Page 285 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ماكان ْاھل ْمكۃ ْسقہاء ْك ٰ ذا ْلیؽنواقبۃ ْف ْنقسْ‬ ‫المطافْویضیِواْالمحلْعیلْاھلْالطوافْنعوذباللْ‬



‫منْالج لْواالعؾساف۔ ْ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫ح‬ ‫َ ۾‪:۶‬دجسم ۿےك ۿادن ۿػاداط ۿاج ؼ ۿوہےن ۿرپ ۿان ۿآحث ۿےسۿ یھۿ‬ ‫ْتعایل‪ ":‬‬ ‫نقحہ۾‪:۶‬ثمْتمسكْبِولہ ٰ ْ‬ ‫ل انیۿےنۿا دتاللۿایك۔ے"انۿےسۿحؼاػاملۿوكطۿ۔ےۿ وۿدجسمۿ‬ ‫ْتعایل‪ْ ْ:‬‬ ‫‪1" ‬۔وقولہ‬ ‫‪‬‬ ‫ٰ‬ ‫ںیمۿاهللۿاك ۿجاّۿ ےنیۿےسۿعنمۿركع"اوػآحثۿابمػہكۿ"اوػدجسمۿ‬ ‫ْتعایل‪ْ :‬‬ ‫‪2"‬۔ْوقولہ‬ ‫"‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫سجۿںیمۿاهللۿاعتیٰلۿاك ۿدرك ۿ تہۿوہجا۔ے"اوػآ ث ۿارایم"اطۿ‬



‫‪‬‬



‫ْ"‬



‫‪‬‬



‫عــــــہ‬



‫وف ْحدیث ْالصحیحنی ْ‬



‫‪3"‬۔ ْ‬



‫ رھوطۿوكۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿدنلبۿركےنۿاك ۿاوػاطۿںیمۿاانۿجاّۿ ےنیۿاكۿ‬



‫ْان ْھذہ ْالمساجد ْالْ مكۿدجا"‬



‫تصلحْلشیئْمنْھذاْالبولْوالِذْوانماْیھْلذكْراْللْ اوػلوقلۿاصٌت ۿٰوكشمہ ۿنیحیحۿیک ۿاجكۿدححث‪،‬وػنۿرخمنیجۿ‬ ‫ےن ۿاےس ۿفرف ۿملسم ۿیک ۿدححث ۿقؽاػدجا۔ے ۿ"ہی ۿدجسمںیۿ‬ ‫والصلٰوةْوقراءْةْالِرآن‪4‬۔‬ ‫اقول‪:‬اوال ْقضؼنا ْالوترعن ْكشف ْھذہ ْالشب ۃ ْفْ جصسات ۿاوػدنگ ی ۿےك ۿ ےئ ۿ۔ںیہ‪،‬ہی ۿفو ۿدرك ۿا‪،‬یہٰ‪،‬امنػ ۿاوػ ۿجالوتۿ‬ ‫قؽآطۿےكۿ ےئۿںیہ "‬ ‫النقحۃْاالویل ْالِراٰنیۃ‪،‬وبؼناانْاالذانْلؼسْذكْ رْراْ‬ ‫ٰ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫اوقل‪(:‬ںیمۿاتہكوہط)اوالۿمہۿ َ ۿقؽآہینۿںیمۿانۿہبشۿوكۿجاہیلك ۿ‬ ‫خالصا‪5‬۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫لحۿركےكۿںیہۿہكۿاداطۿضحمۿدركۿا‪،‬یہٰۿ یۿ۔ںیہۿ۔ے‬ ‫عــــــہ‪:‬تبعْفیہْصاحبْالمشك ٰوةْوانماْعزاہْالمخرجونْلمسلمْوحدہْاھْمنہْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۹۵ /۷۷‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪ / ۷۹‬ۻ‪۸‬‬



‫ْ‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْالطہارةبابْوجوبْغسلْالبولْا لخْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬۽‪۶۸‬‬



‫‪4‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬ ‫مشکوةْالمصابیحْبحوالہْصحیحنیْکتابْالطہارةْبابْتطہیْالنجاساتْالقصلْاالولْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ ‪۷‬ۺ‬ ‫ٰ‬



‫‪5‬‬



‫‪Page 286 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وثانیا ْمنعْاالذانْفْالمسجدْمنعْرفعْالصوتْفیہْ جاحزا دجسمۿںیمۿاداطۿعنمۿركےنۿاكۿبلطمۿآواػۿدنلبۿركےنۿوكۿعنمۿ‬ ‫رْ‬ ‫ومنعْرفعْالصوتْبالذكْرلؼسْمنعْالذكْرْفِدْثبتْ ركجاۿ۔ےۿاوػدركۿا‪،‬یہٰۿےكۿواھۿآواػۿدنلبۿركےنۿیکۿٔما تعۿدركۿیکۿ‬ ‫عنہ ْصیل ْالل ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْف ْبعض ْالمواطنْ ٔما تع ۿ۔ںیہ ۿ۔ے ااحدحث ۿےس ۿجاحث ۿ۔ے ۿہك ۿ ضع ۿوما ع ۿرپۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫ع وضحػۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿدركۿجا ُهؾۿےسۿعنمۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم‪":‬ای اْالناسْاربعوا ٰیلْ‬ ‫اذقالْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ف‬ ‫ؽامجا‪،‬اػوادوبنی ۿ۔ے‪":‬اع ۿولوگ!ا ےن ۿوسفنط ۿرپ ۿآواین ۿركوۿ‬ ‫انقسكم ْفانكم ْالتدعون ْاصم ْوال ْغائؽنا ْو ْل ْكنْ‬ ‫ م ۿیسك ۿزاحث ۿاوػرہبع ۿوك ۿ۔ںیہ ۿجال ۿػ۔ے ۿوہ‪ ،‬م ۿفو ۿوصشغ ۿواےلۿ‬ ‫تدعونْسمیعابصیا‪1‬۔"ْوماكانْلؼن اھمْعنْذكْرْ‬ ‫ذ‬ ‫ر‬ ‫ھ‬ ‫اوػدےنھكیۿواےلۿوكۿاكػۿػ۔ےۿوہ " الوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫ع‬ ‫الل ٰ‬ ‫ْتعایل ْوقد ْقدمنا ْ ن ْالدررواالشباہ ْوغیھماْ وملس ۿیسك ۿوك ۿدرك ۿا‪،‬یہٰ ۿےس ۿػوےتك ۿ ےھ‪،‬مہ ۿامقبس ۿںیم ۿدػػۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫كْراھۃْرفعْالصوتْبالذكْرْفْالمسجد وفْالمسلكْ ومریہۿےك ۿ واےلۿےسۿواہوۿركےك ۿںیہۿ"ہك ۿدجسم ںیمۿدنلبۿ‬ ‫المتِسطْلعیلْالِاری‪":‬قدْصر حْابنْالضیاءْانْرفعْ آواػےسۿدركۿركوہۿ۔ے‬ ‫"ٓالیلعۿاقػیۿیکۿكلسۿٕشقبغۿںیمۿا نۿایضءۿیکۿفرص حۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫الصورتْفْالمسجدحرامولْبالذكْر‪3‬اھ۔"‬



‫وصر حْفْالْكافْاالمامْالحا كمْشہیدالذیْجمعْفیہْ "دجسمںیمۿآواػدنلب ۿركجا ۿرحاّۿ۔ےۿرا۔ےۿدرك ۿا‪،‬یہٰۿ یۿویكطۿنۿ‬ ‫كالمْاالمامْمحمدْوفْالمحیطْوالقتحْوالبحرْوشر حْ وہ "‬ ‫البابْوردالمحتاروغیھابْكْراھۃْرفعْ ْ‬



‫اكیفۿاحمكۿودیہۿیعومہعۿكالّۿاامّۿدمحمۿاوػطیحم‪،‬حتفۿادقلری‪ ،‬رح ارلاقئ‪،‬‬



‫رشوۿابلتۿووایمۿومریاہںیمۿ۔ے‪":‬روافۿںیمۿدنلب آواػ ےسۿ‬ ‫قؽآطۿرشفیۿعنمۿ۔ے "فوۿانہۿدخباہیۿاہكۿ‬



‫‪ْ1‬صحیحْالبخاریْکتابْالدعواتْبابْالدعاءْاذاْعالعِبۃْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۹۹ / ۷‬۾‪،‬صحیحْمسلمْکتابْالذکروالدعاءْبابْخقضْ‬



‫الصوتْبالذکر دق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿۻ‪۷/۸۹‬‬



‫ْ‬



‫ْاالشباہْوالنظائرالقنْالثالثْالِولْفْاحكامْامسجدْادارةْالِرآنْركایچۿ‪۷/۷۸۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْالمسلكْالمتِسطْمعْارشادالساریْفصلْاستالمْالرکنْالیماینْہبتكمۿاوالہیمۿوكہٹئۿ ‪۶۶۵‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 287 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الصوتْبالِر ٰانْفْالطواف‪ْ1‬ف لْتواھم(والعیاذْباللْ اج ے ۿاگ ۿہك ۿہی ۿواػع ۿاہمئ ۿوءاملء ۿاعمداهلل ۿقؽآط ۿودححث ۿیکۿ‬



‫)داخلنیْفْ ٰھذاْالوعیدْالشدیدْحاشاھمْعنْ ٰذلكْ ذموكػہ ۿجاال ۿو دی ۿںیم ۿدالخ ۿںیہ وہۿرضحات ۿفو ۿان ۿو دیۿےسۿ‬ ‫جالہبشۿجاكۿںیہ‪،‬ہیۿوخدۿآتۿیکۿا ینۿارما یۿ۔ے‬ ‫بلْانتْفْضاللْبعید۔‬ ‫جانزا ۿہی ۿو دی ۿ جڈ ۿاط ۿاہمئ ۿركاّ ۿرپ ۿ یھ ۿواػد ۿوہ ی ۿ وہنطۿےنۿ‬ ‫وثال ْثرا ْانما ْیعود ٰھذا ْالتشنیع ْالشنیع ْایل ْاالئمۃْ‬ ‫حش‬ ‫ط‬ ‫ش‬ ‫ف‬ ‫ۿ ؽامیئ‪،‬وہۿفوۿجالہبشۿانۿ‬ ‫دجسمۿےكۿادنػۿاداطۿیکۿركاہتۿرپۿ‬ ‫االجالْءْالذینْن وْعنْاالذانْفْالمسدجْونصواْعیلْ‬ ‫ےسۿاهللۿاعتیٰلۿےك ۿدا نۿںیمۿوفحمع ۿںیہ‪،‬اہطۿ واط ۿرپۿ نعۿ‬ ‫تعایلْعنْ ٰھذاْومنْشنعْ‬ ‫كْراھۃْفیہْوقدْاجارھمْاللْ ٰ‬ ‫وعینشتۿركعۿو یۿہالتكۿےكۿنؼ ےۿںیمۿ وہقػۿورمدود۔ے‬ ‫عل‬ ‫مھیْفعلیہْدائرةْالسوءْوھوالملومْوالمدحور۔ ْ ػاخعاہیۿواہہیبۿرضحات ۿدبمت ۿیک ۿثحبۿںیمۿداػیمۿےك ۿاجكۿارۿ‬ ‫رْ‬ ‫رابعا ْ ٰھؤالءْالوھابیۃْھمْالذینْیتمسكونْفْبحثْ ےسۿا دتاللۿرك ےتۿںیہۿ وۿآتۿےسۿرمویۿ۔ےۿہكۿآتۿےنۿاطۿ‬ ‫البدعۃْباثرْسننْالداریمْعنْابنْمسعودْریضْاللْ ولوگطۿرپۿااكػ ۿاكیۿ وۿاجكۿدجسمۿںیمۿاروہۿدػاروہۿہقلحۿیانۿركۿ‬ ‫تعایل ْعنہْفْا نْكارہْعیلْالذینْاجتمعواْفْالمسجدْ ےھٹیۿامنػ ۿاك ۿااظتنػ ۿرك ۿػ۔ےۿ ےھ‪،‬ہؾ ۿہقلحۿںیمۿاجكۿآدیمۿاتہكوس‬ ‫ٰ‬



‫ْجلوساینتظرونْالصلٰوةْفْكْلْحلِۃْرجلْیِولْ جاػاهلل ۿاربک وہك وسجاػْالالہْاالْاللْیڑ واوػوس ۿجاػحیبست ۿركو‬ ‫حلِا رْ‬ ‫كربوامائۃ‪،‬ھللوامائۃ‪،‬سبحوا ْمائۃ ْفیقلعون‪،‬فِالْ ہیقۿول ۿانۿیکۿجاتۿرپۿلمعۿرك ےت آتۿےنۿفؽامجاۿانۿداتۿ‬ ‫والذیْنقیسْبید ٖہْانكمْلعیلْملۃْیھْاھدیْمنْملۃْ یک ۿ مس ۿسج ۿےك ۿ ہضب ۿدقػت ۿںیم ۿریمی ۿاجط ۿ۔ے ۿایك ۿ م ۿول ۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫انۿتلمۿںیمۿوہۿ وۿدمحمۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿ یھۿػجادہۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ ْ‬ ‫محم ٍد؟صیلْاللْ ٰ‬



‫ْردالمحتارکتابْالحجْبابْاالحرامْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬۽ۻ‪،۶‬فتحْالِدیرکتابْالحجْبابْاالحرامْہبتكمۿونػہیۿػ وہیۿرھکسۿ‬



‫‪1‬‬



‫‪۵‬۾‪،۷/۸‬بحرالرائقْکتابْالحجْبابْاالحرامْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ۾‪۷/۸۷‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 288 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫حمنْماْ فداحث ۿرپۿ۔ےۿجا ۿ مۿول ۿارما ی اك ۿدػواػہۿوھكلۿػ۔ےۿوہ؟اطۿ‬ ‫اومقتحوابابْالضاللۃْ؟ْقالوواللْیاْااعبدالر ٰ‬ ‫مً‬ ‫اردناْاالْالخیْقالْوكمْمنْمریدْالخیاتْیصؼبہ‪1‬۔ْ ولوگط ۿےن ۿرع ۿیک ۿجا ۿاجا ۿدبعارل ظ!ا ےن ۿان ۿلعف ۿےس ۿمہۿ‬ ‫ذ‬ ‫ذ‬ ‫ول ۿ ھالیئ ۿےك ۿاگبلطػ ۿ ےھ ۿآت ۿےن ۿفؽامجا ۿےنتك ۿ ھالیئ ۿےكۿ‬ ‫(الحدیث)‬ ‫ػانثۿانۿجكۿےتچنہپۿںیہ‬ ‫وقدْاجؽناْعنہْفْالمجلدْالحادیْعشرْمنْفتاویْ‬ ‫مہۿےنۿا ےنۿاتفویۿیکۿہ اػوہںیۿدلجۿںیمۿانۿےكۿددعتدۿوپر رػۿ‬ ‫ناباجوبۃْشافیۃ‪ْ ،‬ل ْكنْاینْذھبْھذاْممھنْھ ناْامْ‬ ‫ وات ۿد ےۿںیہۿنكیل ۿوخد ۿاط ۿرضحات ۿےسۿاط ۿیک ۿہیۿبوبحتۿ‬ ‫ْایضافْوعیدْمنْاظلمْ‬ ‫یدخلونْعبداللْبنْمسعود رْ‬ ‫د لیۿاہكطۿػہۿ یئ‪،‬جا ۿرھپۿہیۿول ۿرضحت ۿدبعاهللۿ نۿوعسمدۿ‬ ‫نعمْالغروفِدْسبواْاللْوسبواْرسولہْصیلْاللْتعایلْ‬ ‫ٰ ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿوك ۿ یھ ۿو دی"من ْاظلم"ںیم ۿوا لۿ‬



‫علیہْوسلم" ‪‬‬ ‫‪2‬۔ ْ‬



‫‪ ْ "‬رك ےتۿںیہۿاوػاطۿےسۿھچكۿہدیعۿ یھۿ۔ںیہۿہیۿول ۿفوۿاهللۿوػوسلۿ‬ ‫لجۿيالہلۿو یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملس ۿوك ۿاگایلطۿدعۿےك ۿںیہۿفوۿ‬



‫نقحہ‪:۷۵‬قدمناْفْالنقحۃْالثامنۃْالعودیۃْانْامامْ‬



‫تعایلْ‬ ‫دارال جرةْعالمْالمدینۃْسیدناْمالْكاْریضْاللْ ٰ‬ ‫ْایل ْان ْجعل ْ ٰھذااالذانْ‬ ‫عنہ ْوجماھیاصحابہ ْذھوا ٰ‬ ‫بنی ْیدی ْاالمام ْبدعۃ ْمْكْروھۃ‪،‬وانما ْالسنۃ ْفیہْ‬



‫س إتۿںیمۿا۔ںیہۿہتپۿےلۿاگ ہكۿاہكطۿےئاٹ ےۿح(ےۿںیہ‬ ‫خلَ ‪:۷۵‬مہۿامشہمۿوعدہیۿےكۿآوھٹںیۿخلَ ۿںیمۿدركۿرك ۿآ ےۿںیہۿہكۿ‬ ‫لم‬ ‫اامّۿداػا ِؼہ ۿماملۿادہنیۿدیسجا ۿاامّۿامكل ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫اوػاطۿےكۿاكضؾۿااحصتۿےنۿانۿاداطۿوكۿدبمتۿركو ہۿقؽاػدجاۿ‬



‫۔ے‪،‬اوػا ےنۿملعۿےك ۿارابتػۿےسۿانۿاداطۿاكۿاقمّۿونسمطۿانمػہۿ‬ ‫ایضاْالمنارةْوھذاْمابلغ مْولْكْنْنطقْحدیثْایبْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ق‬ ‫وك ۿ ؽاػدےتۿںیہ‪،‬رگمۿاباداودیکۿحیحۿدح ثۿےسۿجا ثۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫داؤدالصحیحْانْفعلہْبنیْیدیْ ْ‬ ‫انۿاداطۿاكۿبیطخۿےكۿواےنمۿوہجاۿونسمطۿ۔ےۿ‬



‫ْسننْالداریمْمِدمۃْالکتابْبابْفْکراہیۃْاخذْالرائْنشرْالسنۃْاتلمطۿ‪۵ /۶‬ۻو‪۶‬ۻ‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪ /۷‬ۼ‪۷۷‬‬ ‫‪Page 289 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫االمامْھوْالسنۃْمنْلدنْسیدْاالنامْعلیہْوع ٰیلْاٰلہْ اوػہیۿوضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿػامنۿےسۿجاحثۿ۔ے‪،‬‬ ‫افضل ْالصلٰوة ْوالسالم۔فبعض ْمحِیق ْاصحابہْ ایسۿ ےئۿاامّۿامكلۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿےكۿ ضعۿااحصتۿقیقحتۿےنۿ‬ ‫رحم مْاللْتعایل ْوممھنْالحافظْابوْعمرْبنْعبدْ نج ۿںیم ۿاحظف ۿابا ۿ رم ۿ ن ۿدبعاربل ۿ یھ ۿںیہ‪،‬ا ۿن ۿیک ۿل اتف ۿیکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اوػاداط ۿہبط ۿےك ۿانمػہ ۿرپ ۿونسمط ۿوہےن ۿوك ۿ ضع ۿااحصتۿ‬ ‫المْایل ْبعضْاالصحابْ‬ ‫الربخالفْفْ ٰذلكْووجہْالْك‬ ‫ٰ‬ ‫امكل ۿاك ۿوقل ۿئاتجا احالہك ۿاكیف ۿیہقف ۿںیم ۿاےس ۿاامّ ۿامكلۿ‬ ‫معْذ ْكر ٖہْفْا ْلكافْالقِیھْعنْصاحبْالمذحبْریضْ‬ ‫اصٌت ۿذمہت ۿػہمح ۿاهلل ۿہیلع ۿاك ۿوقل ۿئاتجا‪،‬فو ۿااس ۿ یھ ۿنكمم ۿ۔ےۿ‬ ‫تعایل ْعنہْوكانہْوجدْعنہْروایۃْاخریْاوس اْوْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫ہك ۿا ن ۿدبعاربل ۿوك ۿاامّۿامكل ۿػًمۃ ۿاهلل ۿہیلع ۿےس ۿوكیئ ۿدورسیۿ‬ ‫لشی‬ ‫االنسانْللنسیان‪،‬فِالْفْاالستذكارمانِلہْا خْ ػواحث ۿیلم ۿوہ اوػہی ۿ یھ ۿوہاتك۔ے ۿہك ۿاجكو ۿوہس ۿال ق ۿوہاۿ‬ ‫خلیلْفْالتوضیحْوعنہْفْالمواھبْوھذاْنصہامعْ وہ‪،‬اوػ لولۿوچكۿفوۿاخساطۿےك ۿ ےئۿ یۿ۔ے ا نۿدبعاربلۿےنۿ‬ ‫شرحہاْللعالمۃْالزرقاینْالمالْیك‪1‬۔‬ ‫ا ین ۿاتكت ۿايزڈاكػ ۿںیم ۿ و ۿفؽامجا ۿخیش ۿلیلخ ۿےن ۿاےس ۿا ین ۿفو۔حیۿ‬ ‫ْ‬



‫ںیمۿلقۿایك اط ۿےسۿوماہت ۿںیمۿلقۿوہا مہۿايزڈاكػ ۿیکۿ‬



‫فْاالستذكارْاسمْالشرحْالصغیْعیلْالموطاءْالبنْ ابعػتۿاامّۿػػاقینۿامیكلۿیکۿرشوۿےكۿواھۿلقۿرك ےتۿںیہ‬ ‫عبدْالربْانْھذاْاشؾبہْعیلْبعضْاصحابناْفانْكْرانْ ايزڈاكػ(ہیۿومػاءۿیکۿاجكۿ رصتخۿرشوۿ۔ےۿےسجۿا نۿدبعاربلۿےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ رحری ۿایك۔ے)ںیم ۿ۔ے ۿہك ۿےراػع ۿ ضع ۿااحصت ۿرپ ۿہی ۿجاتۿ‬ ‫یكونْاالذانْیومْالجمعۃْبنیْیدیْاالمامْكانْفْ‬ ‫ن‬ ‫ہبتشمۿوہ یئ‪،‬فوۿاطۿولوگطۿےنۿدہعۿػوا ثۿاوػدہعۿنیخیشۿںیمۿ‬ ‫زمنہْعلیہْالصلٰوةْوالسالمْوایبْبْكْرْوعمرْوانْ ٰذلكْ‬ ‫اداط ۿہعمج ۿےك ۿبیطخ ۿےك ۿواےنم ۿوہےن ۿےس ۿااكػ ۿایك ۿاوػہی ۿاہكۿ‬ ‫حدث ْمن ْزمن ْھشام۔وھذا ْقول ْمن ْقل ْعملہْ‬ ‫ہك ۿہی ۿفو ۿہساّ ۿا ن ۿدبعاكلمل ۿےك ۿػامن ۿیک ۿا اجد ۿ۔ے ہی ۿملع ۿدححثۿ‬ ‫باالحادیثْوكانہْیعینْالداؤدیْثمْ ْ‬ ‫ےسۿمكۿواتیفقۿػےنھكۿواولطۿاكۿوقلۿ۔ےۿاوػۿانۿےسۿاصٌتۿايزڈاكػۿ‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواہبْاللدنیۃْالمِصدْالتاسعْالبابْالثاینْدارالمعرفۃْبیوتۼ‪۶ /‬۽‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 290 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫استش د ْف ْاالستذكار ْبحدیث ْالسائب ْبن ْیزیدْ یک ۿرماد ۿواجڈ ۿداودی ۿںیہ ۿرھپ ۿایس ۿايزڈاكػ ۿںیم ۿا ےن ۿوقل ۿرپۿ‬ ‫المرویْفْالبخاریْثمْقال"وقدرفعْاالشْكالْفْ ٰذلكْ واحث ۿا نۿحؼجڈ ۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿیک ۿيڈٕت ۿےسۿا دتالل ۿایك وۿ‬ ‫روایۃ ْابن ْاسحق ْعن ْالزھری ْعن ْالسائب ْبنْ اخبػی ۿںیم ۿرموی ۿ۔ے رھپ ۿفؽامجاہك ۿان ۿدححث ۿاك ۿااكل ۿا نۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ى‬ ‫ا ِقۿےسۿػہؾیۿےسۿواحثۿا نۿحؼجڈۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےنۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫یزید۔قالْكانْیوذنْبنیْیدیْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫ػالئ ۿركدجا ان ۿدح ث ۿںیم ۿ۔ےہك ۿہعمج ۿےك ۿدط ۿٌت ۿوضحػۿ‬ ‫علیہْوسلمْاذاْجلسْعیلْالمنربْیومْالجمعۃْوایبْ ْب ْكرْ‬ ‫جصس‬ ‫ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿٕزضؾ ۿرپ ھشغ ۿفو ۿآت ۿےك ۿواےنم ۿاداطۿ‬ ‫وعمرْ‪1‬اھ"‬ ‫وہیت‪،‬اوػااسۿ یۿاباۿركبۿو رمۿػوضاطۿاهللۿامہیلعۿےكۿػامنۿںیمۿ یھۿ‬ ‫فانظرْانْالساداةْالمالكیۃْصارواْفرقتنیْجمہورھمْ وہجاػاہاھ‬



‫عیلْانْاالذانْبنیْیدیْاالمامْبدعۃْوانماْسنتہْعیلْ فودےئھك ۿہك ۿاكالّ ۿاملكز ۿدو ۿفؽہق ۿوہح(ے اط ۿےك ۿوہمجػ ۿاك ۿوقلۿ۔ےۿ‬ ‫المنارة۔ونازع م ْبعض م ْبالحدیث ْفاستش دْ ہك ۿبیطخ ۿےك ۿواےنم ۿاداط ۿدبمت ۿ۔ے‪،‬وصت ۿفو ۿانمػہ ۿیک ۿاداطۿ‬ ‫سحقْوالبدااذالذكْرْلبنیْیدیہْاالفْ ۔ے اوػوہمجػےك ۿان ۿوقل ۿیک ۿل اتف ۿا۔ںیہ ۿںیم ۿےك ۿھچكۿ‬ ‫بحدیثْابنْا ٰ‬



‫سحقْھوْالسندْب ٰ ؤالءْوبہْ‬ ‫حدیثہْفحدیثْابنْا ٰ‬



‫ردوا ْع ٰیل ْجمہورھمْالان مْردواعلیہْایضاْكماْردواْ‬ ‫عیل ْقول ْجمہورھم ْولْكْن ْاشؾبہ ْالردبالمردود ْعیلْ‬ ‫العالمۃْعیلْفِال"اماْالذیْنِلہْبعضْالمالكیۃْعنْ‬



‫ابنْالِاسمْ ْ‬



‫ولوگطۿےنۿیکۿہكۿونسمطۿاداطۿفوبیطخۿےكۿواےنمۿیکۿ۔ے‪،‬اوػ‬ ‫ى‬ ‫انۿیک ۿ اہدت ۿںیمۿا نۿا ِقۿیک ۿدححث ۿلوحہلۿجاالۿشیپۿیک‪،‬‬ ‫ى‬ ‫اوػہی ۿرضوػی ۿ یھ ۿاھت ۿہك ۿا ن ۿا ِق ۿیک ۿدححث ۿےك ۿكالوہ ۿیسكۿ‬ ‫ى‬ ‫ػواحث ۿںیم"نیبۿجڈہیۿ"اكظفلۿ۔ںیہ ۿ۔ےۿفوۿدححث ۿا نۿا ِقۿ‬ ‫وہمجػۿاملكز ۿیکۿػا ےۿیکۿل اتفۿركےنۿواولطۿیکۿ دنۿ۔ےۿےسجۿوہۿ‬ ‫ا ےنۿوہمجػرپۿػد ۿرك ےتۿںیہ‪،‬اسیۿا۔ںیہۿ۔ےۿہك ۿاط ۿانمػ نیۿ‬ ‫ى‬ ‫ےنۿانۿدححثۿا نۿا ِقۿوكۿ یھۿػدۿایك ۿ۔ےۿنكیلۿٓالۿیلعۿاقػیۿ‬ ‫ػًمۃۿاهللۿہیلعۿوكۿاوصزاہۿوہاۿاوػۿاذنوطۿےنۿػدۿوكۿ یھۿرمدودھجمسۿ‬ ‫ایل(ینعیۿہیۿ اھجمۿہكۿانمػ نیۿا ےنۿوہمجػۿےكۿوقلۿیکۿفروۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْاالستذكا رْبابْالجمعۃْبابْماجاءْفْاالنصاتْیومْالجمعۃْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ‪ /۷‬ۼ‪۷‬‬ ‫‪Page 291 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ى‬ ‫عنْمالكْانہْفْزمنہْعلیہْالصلٰوةْوالؾسلیمْلمْیْكْنْ دححث ۿا نۿا ِقۿوك ۿ یھۿػد ۿرك ےتۿںیہ)ایسۿ ےئوہۿفؽام ےتۿ‬ ‫بنیْیدیہْبلْعیلْالمنارة۔ونِلْابنْعبدالربْعنْ ںیہ‪ :‬ضعۿاملكز ۿےنۿا نۿاقمسۿےسۿاذنوطۿےنۿاۿامۿّۿامكلۿےسۿ‬ ‫مالك ْان ْاالذان ْبنی ْیدی ْاالمام ْلؼس ْمن ْاالمرْ ػواحث ۿیک ۿہك ۿوضحػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےك ۿػامنۿںیمۿ‬ ‫اداطۿہبطۿبیطخۿےك ۿواےنمۿ۔ںیہۿہكلبۿانمػہۿرپۿوہیتۿج ی ااسۿ‬ ‫سحقْعندْالطرباینْوغیہْ‬ ‫الِدیمْوماْذكْرہْمحمدْبنْا ٰ‬ ‫ح‬ ‫ ی ۿا ن ۿدبعاهلل ۿےن ۿاامّ ۿامكل ۿےس ۿػوا ث ۿایك ۿہك ۿاامّ ۿےكۿ‬ ‫ْبالالكان ْیوذن ْع ٰیل ْبابْ‬ ‫رْ‬ ‫ف ْھذاالحدیث ْان‬ ‫ى‬ ‫واےنمۿاداط ۿوہجا ۿارم ۿدقمیۿ۔ںیہ اوػدمحمۿ نۿا ِقۿیک ۿدححثۿ‬ ‫المسجدفِد ْنازعہ ْكثیون ْوممھن ْجماعۃ ْمنْ‬ ‫ربطاین ۿومریہ ۿےن ۿػواحث ۿیک ۿہك ۿرضحت ۿجالل ۿػیض ۿا ۿهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫المالكیۃْبانْاالذانْانماْكانْبنیْیدیہْعلیہْالصلٰوةْ مز ۿدػواػہ ۿدجسم ۿرپ ۿاداط ۿدےت ۿ ےھ‪،‬ان ۿیک ۿل اتف ۿامیكل ۿ‬ ‫والسالمْكماْاقتضتہْروایۃْالبخاریْ ٰھذ ٖہْ‪1‬اھ ْ‬ ‫رضحات ۿںیم ۿےس ۿ تہ ۿےس ۿولوگط ۿےن ۿیک ۿ۔ے ۿوہ ۿےتہك ۿںی ۿہكۿ‬ ‫ْولؼسْفْروایۃْالبخاریْماْیِتیضْمنْ ٰذلكْشؼئا‪2‬۔‬ ‫ْ‬



‫ہیلعۿےنۿذموكػہۿجالۿلیصفتۿےكۿدعبۿدورسعۿاروہۿےكۿانۿوقل‬ ‫(اداطۿفوبیطخۿےكۿواےنمۿوہیتۿاسیۿہكۿػواحثۿاخبػیۿاكۿٕقشصاۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫اداط ۿ و ۿبیطخ ۿےك ۿواےنم ۿوہیتۿج ی(دػواػہ ۿدجسم ۿرپ ۿ۔ںیہ)‬ ‫اوػو یۿػواحث ۿاخبػیۿاك ۿ یضتقۿ۔ے (ٓالۿیلعۿاقػیۿػًمۃۿاهللۿ‬



‫اقول‪:‬قدْصدقْانْروایۃْالبخاریْالیِتیضْشؼئاْمنْ‬



‫۔ےۿ"اكۿػدۿرك ےتۿوہ ےۿفؽامجاۿاخبػیۿیکۿػواحثۿںیمۿنۿنیبۿجڈہۿ‬



‫اكۿدركۿ۔ےۿنۿجاتۿدجسمۿاك‬ ‫كونہْبنیْیدیہْاوع ٰیلْلنارةْولْكْنْاالستشہادكانْبروایۃْ‬ ‫اوقل‪ٓ:‬ال ۿیلع ۿاقػی ۿاك ۿہی ۿفؽامجاہك ۿ"ػواحث ۿاخبػی ۿںیم ۿیسكۿ‬ ‫سحقْوانماْ ْ‬ ‫ابنْا ٰ‬ ‫جاتۿیکۿفرص حۿ۔ںیہ"ئاجۿ۔ےۿنكیلۿانمػ نیۿاكۿا دتاللۿدػا ۿ‬ ‫ى‬ ‫ػواحثۿا نۿا ِقۿےسۿ۔ے(سجۿںیمۿظفلۿبنیْیدہ‬



‫ْمرقاةْالمقاتیحْبابْالخطبۃْوالصلوةْتحتْالحدیثْ‪۶۹۵۹‬المکؾبۃْالحبیؽیہْوكہٹئۿ‪ /۸‬ۼ۾‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪2‬‬



‫مرقاةْالمقاتیحْبابْالخطبۃْوالصلوةْتحتْالحدیثْ‪۶۹۵۹‬المکؾبۃْالحبیؽیہْوكہٹئۿ‪ /۸‬ۼ۾‪۹‬‬ ‫‪Page 292 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ذكْرْاسمْالبخاریْایذا نرْابانْاصلْالحدیثْعندہْوْ‬ ‫سحق ْكما ْھو ْصریح ْلقظْ‬ ‫اوصحتہ ْروایۃ ْابن ْا ٰ‬



‫سحق ْبانْ‬ ‫االستذكار ْوكیف ْیرد ْعیل ْحدیث ْابن ْا ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ‬ ‫االذانْانماْكانْبنیْیدیہْصیلْاللْ ٰ‬



‫معْانْحدیثْابنْاسحاقْھوْالمصرحْب ٰ ذا‪،‬افیدْ‬



‫ۿذموكػ۔ے)اخبػیۿاكۿجاّۿفوہیۿئاتےنۿےكۿ ےئۿایلۿہ اۿ۔ےۿہكۿػواحثۿ‬ ‫ى‬ ‫ا ن ۿا ِق ۿیک ۿا ۿاخبػی ۿںیم ۿ۔ے‪،‬اخبػی ۿےن ۿہی ۿدححثۿ‬ ‫ى‬ ‫ رصتخػواحث ۿیک ۿاوػا ن ۿا ِق ۿیک ۿ دن ۿےس ۿو ی ۿدححث ۿاباداود‬ ‫ذ‬ ‫ےنۿلصفمۿ ِؼجیۿیک ۿ۔ے‪،‬اوػو یۿايزڈاكػ ۿیک ۿابعػت ۿےسۿوہ‬ ‫ى‬ ‫ذ‬ ‫جڈا۔ے (ا یس ۿروػت ۿںیم) ھالدححث ۿا ن ۿا ِق ۿرپ ۿانۿ‬ ‫جاتۿےسےسیكۿػدۿوہیتۿ۔ےۿہكۿ"اداطۿوضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬



‫ى‬ ‫عیلْالشیئْبنقسْالشیئْو ْل ْكنْاالمرْانہْكتبْھذاْ‬ ‫وملسۿےك ۿواےنمۿوہیتۿج ی"وخد ۿدححث ۿا نۿا ِقۿ یھۿفوۿایسۿ‬ ‫ج‬ ‫ع‬ ‫لمح‬ ‫ا لْمعتمداْ یلْماْفْالصدورْولوْرا عْكالمْالمنازْ ارم ۿوك ۿجاحث ۿرك ۿػ ی ۿ۔ے ۿہك ۿہی ۿاداط ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫عنیْلعلمْان مْالیِولونْانْحدیثْالبخاریْیِیضْ وملس ۿےك ۿواےنم ۿوہیت ۿج ی‪،‬فو ۿاجك ۿجات ۿوك ۿوخد ۿایس ۿےس ۿػدۿ‬ ‫بالردْعیلْجمہورھمْوالرأیْان مْالینازعونْحدیثْ ركےن ۿےك ۿایك ۿٕعسی!ااس ۿ ولعّ ۿوہجا ۿ۔ے ۿہك ۿرضحت ۿٓال ۿیلعۿ‬ ‫سحقْبلْبلہْیستش دونْوبہْعیلْجمہورھمْ اقػیۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےنۿانۿاقمّۿوك ۿا ینۿجاددايت ۿرپۿ‬ ‫ابنْا ٰ‬ ‫تعایلْ وپرووا ۿرك ۿےك ۿاھكل‪،‬اارۿانمػمت ۿركےنۿواولطۿےككالّۿوك ۿرھپۿ‬ ‫یردون ْوالبعد ْان ْكونہ ْبنی ْیدیہ ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫علیہْوسلمْمصرحْبہْفْحدیثْابنْاسحقْنقس ٖہْ دھكۿایلۿوہجاۿفوۿا۔ںیہۿہیۿ ولعّۿوہاججاہكۿانمػ نیۿہیۿ۔ںیہۿےتہكۿہكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫دححث ۿاخبػی ۿںیم ۿوہمجػاہمئ ۿاملكز ۿاك ۿػد ۿ۔ے ۿ۔تقیق ۿفو ۿہی ۿ۔ےۿ‬ ‫بل ْالنعلم ْالتصریح ْبہ ْاالفیہ ْفكیف ْیرد ْعلیہْ‬ ‫ح‬ ‫ہك ۿوہ ۿول ۿدح ث ۿا ن ۿااحسق ۿاك ۿ یھ ۿػد ۿ۔ںیہ ۿرك ےت‪،‬وہ ۿفو ۿانۿ‬ ‫بمقادنقس ٖہْولْكْنْنسئْولمْیتققْلہْمراجعۃْالحدیثْ‬ ‫دححثۿوكۿا ےنۿوہمجػۿیکۿػا ےۿےكۿيالفۿ دنۿںیمۿشیپۿرك ےتۿ‬ ‫والمراجعۃْكالمْالمنازعنی ْ‬ ‫ںیہ‪،‬اوػان ۿںیم ۿوكیئ ۿدعب ۿ یھ ۿ۔ںیہ‪،‬ویكہك ۿاداط ۿےك ۿبیطخۿ‬ ‫ى‬ ‫ےكۿواےنمۿوےنۿیکۿفرص حۿفرفۿدححثۿا نۿا ِقۿںیمۿ۔ے‪،‬‬ ‫ى‬ ‫فوۿ وجاتۿوخدۿدححثۿا نۿا ِقۿ۔ے‪،‬ایسۿےسۿانۿدححثۿوكۿػدۿ‬ ‫ےسیك ۿایكاجاتك۔ے نكیل ۿرضحت ۿیلعۿاقػیۿ لولۿح(ےۿاوػوخدۿ‬ ‫دححثۿكالّۿانمػ نیۿوكۿ یھۿ‬



‫‪Page 293 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫قْایلْخاطرہْانْالِائلنیْ ۔ںیہ ۿداھكی‪،‬اوػ و ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿراہات۔ے ۿو ی ۿوہجا۔ے‪،‬اوػٌت ۿاطۿ‬ ‫واللْیقعلْمایریدْولماْسب ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْینازعونْ ےكدل ۿںیم ۿہی ۿجات ۿم ۿ یئ ۿہك ۿاداط ۿنیب ۿجڈہی ۿےك ۿاقلئ ۿامیكلۿ‬ ‫بكونہْبنیْیدیہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ى‬ ‫حدیثْابنْاسحاقْوالْتمْكْنْالمنازعۃْاالْاذاْاریدْ رضحات ۿدححث ۿا نۿا ِقۿاك ۿػد ۿرك ےتۿںیہ اوػااحصت ۿنیبۿ‬ ‫جڈہی ۿےك ۿوقل ۿاوػػواحث ۿا ن ۿااحسق ۿںیم ۿیھب ۿانمػمت ۿوہ یۿ‬ ‫ببابْالمسجدفْحدیث ٖہْبابْلؼسْوجاہْالمنربْخطرْ‬ ‫ح‬ ‫ہكۿاطۿیکۿدح ثۿںیمۿآ ےتۿوہ ےۿظفلۿجاتۿدجسمےسۿرمادۿدجسمۿ‬ ‫ببالہْانْالمرادْبابْالشریقْاوْالغریبْواید ٰھذاْالخطورْ‬ ‫وبنی ۿاك ۿااس ۿدػوػہ ۿوہ و ۿٕزضؾ ۿےك ۿ امےنۿن ۿوہفو ۿاط ۿےك ۿدل ۿںیمۿ‬ ‫ى‬ ‫تعایلْبلْمنذنحوْمائۃْ‬ ‫انہْلمْ ْی ْكنْفْزمنہْرحمہْاللْ ٰ‬ ‫ہیۿٌـؽہۿشزػاہك ۿدححث ۿا نۿا ِق ۿٓرطمڈوكػ ۿجات ۿدجسم ۿےسۿ‬ ‫م‬ ‫وخمسنیْسنۃْ نْقبلہْبابْشمایلْفْالمسجدْالْكْریمْ رماد ۿجافو ۿدجسم ۿاك ۿرشمت ۿدػواػہ ۿ۔ے ۿجا ۿبرغیب‪،‬اوػان ۿیک ۿٔؽجڈۿ‬ ‫كان ْالناس ْبنوا ْھنالك ْدورھم ْكما ْذكْرہ ْالسیدْ جادیئانۿارمۿےسۿوہیئۿہكۿاےكۿػامنۿںیمۿہكلبۿاطۿےكۿدہعۿےسۿ‬ ‫تعایلْفحقْلہْانْیدخلْ دحؼھ ۿوس ۿوال ۿلبق ۿےس ۿ ی ۿدجسم ۿرشفی ۿاك ۿامشیل ۿدػواػہ ۿ و ۿٕزضؾۿ‬ ‫العالمۃْالسم ودیْرحمہْاللْ ٰ‬ ‫سحقْفیماْینازعہْالِائلونْبكونہْبنیْ ےكۿجاباقمجفۿاھتۿمتۿوہہ اۿاھتۿاوػولوگطۿےنۿواہطۿا ےن رھۿیان ےئۿ‬ ‫حدیثْابنْا ٰ‬ ‫ى‬ ‫یدیہْفْكْرعلمھیْبالردبانہْالمستدل مْفْا نْكارْعیلْ ےھۿاسیۿہك ۿكالہمۿ منودیۿےنۿ رحریۿفؽامجا۔ے‪،‬فوۿا۔ںیہۿو یۿ‬ ‫الباب ْوال ْیِتیض ْحدیث ْالبخاری ْشؼئا ْمن ْ ٰذلكْ ولعّۿوہاۿہكۿنیبۿجڈہۿاوػجاتۿادجسملدوۿ فلتخۿںوتمطۿںیمۿںیہۿ‬ ‫ایسۿ ےئۿاذنوطۿےنۿااحصت ۿنیبۿجڈہی ۿوك ۿػواحث ۿا نۿااحسقۿاكۿ‬ ‫نِویْایلْھناْامرجمہورْالمالكیۃْوتمْالردْعیلْالمنازعنیْ‬ ‫ج‬ ‫ل افل ۿ اھجم رھپ ۿٹل ۿرك ۿااحصت"نیب ۿ ڈہی"اك ۿظفل ۿ۔ے ۿ یۿ‬ ‫النعدامْمایؿبتْكونہْبنیْیدیہ‪،‬لْكْنْكانْھذاھوْ‬ ‫۔ںیہۿرھپ"نیبۿجڈہی"ػواحث ۿاخبػیۿاك ۿٕقشضیۿویكركن ۿوہا‪،‬انۿ‬ ‫مذھبہ ْ‬ ‫ ےئۿآتۿرضحاتۿاكۿیلعۿاابلتۿوایلۿػواحثۿوكۿػدۿركجاۿحیحۿ۔ںیہۿ‬ ‫۔ے‪،‬نكیل ۿوخد ۿاانحف ۿاداط"نیب ۿجڈہی"ےك ۿاقلئ ۿںیہ‪،‬اوػٓالۿ‬ ‫یلعۿاقػیۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿ یھۿیفنحۿ یۿںیہ‪،‬انۿ ےئۿ‬



‫‪Page 294 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ومذھبْائمتہْالْكْرامْفحاولْالتوفی‬ ‫قْبماْیرحمْایلْ اطۿدوونطۿوقولطۿںیمۿویطۿقیبطتۿدیۿہكۿنكمم ۿ۔ےۿاادتاءۿںیمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ما ْھو ْمذھبہ ْبالتحِیق‪،‬فِال ْ"لْكْن ْیمْكْن ْالجمعْ دجسمۿرشفیۿےكۿجاتۿرشت ۿجاۿرغیبۿرپۿاداطۿوہیتۿػ یۿوہ‪،‬اسیۿ‬ ‫ى‬ ‫بنیْالِولنیْبانْالذیْاستِریبْاٰخرْاالمرْھوْالذیْ ہك ۿػواحث ۿا ن ۿا ِق ۿجا ۿكالّ ۿامكل ۿںیم ۿ۔ے ۿنكیل ۿدعب ۿںیمۿ‬ ‫اعمٓل ۿواےنم ۿرپ ۿ ی ۿ لقتس ۿوہہ ا ۿاوػو ی ۿرماد ۿكالّ ۿانمػ نی ۿیکۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ‪1‬الخ‪،‬ایْلمْ‬ ‫كانْبنیْیدیہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ یھۿ۔ے‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْفْ‬ ‫ْی ْكنْاالذانْبنیْیدیہْصیلْاللْ ٰ‬



‫اولْاالمرْبلْعیلْالبابْالشریقْاوالغریب(وھذاْماْفْ‬ ‫اوقل‪(:‬ںیمۿاتہكوہط)ٓالۿیلعۿاقػیۿیک ۿہیۿجات ۿفوۿاجكۿاوصزاہۿ‬ ‫ب سح‬ ‫حدیث ْا ن ْا ٰ ق ْوكالم ْمالك)ثم ْاستِرااالمرْ رپ ینبۿ۔ے‪،‬رھپۿہیۿفوہیجۿاامّۿامكلۿػیضۿاهللۿمز ۿےكۿذمہتۿےكۿ‬ ‫رْ‬ ‫خیاع ٰیلْكونہْبنیْیدیہ(وھومرادْالمنازعنیْفیہ)" یھۿوماقفۿ۔ںیہۿہكۿوہۿفوۿ اقلطاداطۿنیبۿجڈہیۿےكۿٕزكؼۿںیہ(رھپۿ‬



‫اقول‪:‬انتْتعلیمْانہْمؽینْعیلْماشبہْلہْوتوجیہْكالمْ ا یسۿمریۿ دیفۿاوػےبۿدایندجاو لۿےسۿایكۿاح‬ ‫مالكْبماْذكْرتوجیہْبماْالیریضْبہْفِدْاسلقناْعنہْانہْ ٓال ۿیلع ۿاقػی ۿػًمۃ ۿاهلل ۿہیلع ۿےن ۿاجك ۿاوػہدیع ۿجاو لۿ یھۿیک ۿ۔ےۿ‬ ‫وہۿےتہكۿںیہۿوہاتك۔ےۿہكۿدہعۿػوانثۿںیمۿرضحتۿجاللۿػیضۿ‬ ‫تعایلْعنہْنیھْعنْاالذانْبنیْیدْاالمام۔ ْ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫ثم ْحاول ْالتطؽیق ْبوجہ ْاٰخر ْبعیدسحیق ْفِال ْوْ اهللۿاعتیٰلۿمز ۿ وۿاداط ۿجات ۿدجسمۿرپۿدےتۿ ےھۿوہۿاداط ۿنۿوہ‬ ‫بان ْاذان ْبالل ْع ٰیل ْباب ْالمسجدكان ْاعالمافیكونْ فرف ۿاكالط ۿػاہ ۿوہ‪،‬اوػو ی ۿرضحت ۿ رموامثعط ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫امہنعۿےكۿاكالطۿیکۿا ۿوہاھ‬ ‫عثمنْ‪2‬اھ۔ ْ‬ ‫اصلْاعالمْعمرْو ٰ‬ ‫)‬



‫ْمرقاةْالمقاتیحْبابْالخطبۃْوالصلوةْتحتْالحدیثْ‪۶۹۵۹‬المکؾبۃْالحبیؽیہْوكہٹئۿ‪ /۸‬ۼ۾‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْمرقاةْالمقاتیحْبابْالخطبۃْوالصلوةْتحتْالحدیثْ‪۶۹۵۹‬المکؾبۃْالحبیؽیہْوكہٹئۿ‪ /۸‬ۼ۾‪۹‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 295 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یشیایل ْاالثرالمذكورعن ْتقسی ْجویرب ْوقد ْكانْ اہیط ۿرضحت ۿ رم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿاك ۿجاّ ۿےلرك ۿرضحت ۿیلعۿ‬



‫قدمہْوردہْوذكْرہْثمہْتوفیِاْینبیغْنِلہْلؼتضحْب ٖہْ اقػیۿ وربیۿےكۿذموكػہۿجاالریکۿفرفۿاواػہۿركۿػ۔ےۿںیہۿسجۿ‬ ‫مرامہْب ذاالتطؽیقْقالْبعدْماذكْرانْعثمانْریضْ وكوخدۿٓالۿیلعۿاقػیۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿےنػركۿركۿےكۿانۿاكۿػدۿایكۿ۔ےۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اوػوںیہ ۿاجك ۿاوػفوہیج ۿ یھ ۿدرك ۿیک ۿ۔ے مہ ۿد ل ۿںیم ۿاےسۿ‬ ‫تعایلْعنہْھوْالذیْاحدثْاالذانْاالولْمانصہ‪ْ،‬‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫لقۿرك ےتۿںیہ‪،‬انۿےسۿانۿجاو لۿاك ۿبلطمۿ یھۿےلھكۿاگ اوػ‬ ‫عثم‬ ‫ٰ‬ ‫نْھوْالمحدثْلذلكْمارویْانْ‬ ‫"والْیعارضْانْ ٰ‬ ‫ٓالۿیلعۿاقػیۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿیکۿانۿابعػتۿاكۿاشنمۿءۿ یھۿػاہؾۿوہاگ‬ ‫عمر ْھواالٰمر ْباالذانْاالولْخارجْالسمجد ْیسمعْ‬ ‫آتۿرضحتۿامثعطۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوكۿاداطۿاولۿاكۿوميڈۿقؽاػۿ‬ ‫نح‬ ‫الناس ْثم ْاالذان ْبنی ْیدہ ْثم ْقال ْ ن ْابتدعناْ دعۿركۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬رضحتۿامثعطۿینغۿػیضۿاهللۿمز ۿےكۿاداطۿ‬ ‫ٰذلك ْلْكْثرة ْالمسلنی ْالنہ ْمنِطع ْوال ْیؿبت ْوا نْكْرْ اول ۿاك ۿوميڈوہےن ۿےك ۿاعمػ ۿوہ ۿار(ار وربی) ۔ںیہ ۿوہاتك‬ ‫عثمنْاحدثْاذاْنرْا‪،‬وانماْكانْیامرْباالعالمْ (سجۿںیمۿہیۿفرص حۿ۔ےۿہك ۿرضحت ۿ رمػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫عطاءْانْ ٰ‬



‫تعایلْ ےن ۿاداط ۿاول ۿاخػو ۿدجسم ۿدالیئ ۿہك ۿول ۿنس ۿںیكس رھپ ۿاداطۿ‬ ‫ویمْكْنْالْجمعْبانْماكانْفْزمنْعمر(ریضْاللْ ٰ‬ ‫عثمن(ریضْاللْ نیبۿجڈہیۿدالیئۿاوػفؽامجا ۿہك ۿمہۿےنۿآد ویطۿیک ۿكضؾت ۿیک ۿو ہۿ‬ ‫عنہ)مجردْاالعالمْواستمرفْزمنْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہ)ثمْرأیْانْیجعلہْاذا نرْاعیلْمْكانْعالْ ْ ےس ۿہی ۿاداط ۿا اجدیک)ویكہك ۿہی ۿار ۿ عطقن ۿ۔ے ۿان ۿاك ۿ وبتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫۔ںیہ اوػرضحت ۿ اطء ۿػیض ۿاهلل ۿمز ۿرضحت ۿامثعط ۿینغ ۿػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿوك ۿاداط ۿاولۿاكوميڈ ۿ۔ںیہۿامےتن اط ۿےك ۿلوقلۿ‬ ‫رضح ۿت ۿامثعط ۿفو ۿفرف ۿاكالط ۿرك ےت ےھ اط ۿدوونط ۿجافوطۿ‬ ‫ںیم ۿ عم ۿان ۿفرو ۿنكمم ۿ۔ے ۿہك ۿرضحت ۿ رم ۿػیض ۿاهلل ۿمز ۿےنۿ‬ ‫ و ۿاكالط ۿرشوف ۿركاجا ۿاھت ۿرضحت ۿامثعط ۿےك ۿدوػجك ۿاجػی ۿػاہ‪،‬‬ ‫رھپۿاذنوطۿےنۿا ینۿػا ےۿےسانۿاكالطۿےكۿئاج ےۿ‬



‫‪Page 296 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فقعلْواخذْالناسْبقعلہْفْجمیعْالبالدْاذْذاكْلكونہْ دنلب ۿاكمط ۿرپۿاداط ۿدالینۿرشوفۿركدیۿاوػاط ۿےك ۿاامّۿباطفۿ‬ ‫خلیقۃْمطاعا‪1‬اھ۔‬



‫وہےنۿیکۿو ہۿےسۿولوگطۿےنۿایسۿرپۿدلمعػآادۿاجػیۿركدجا‬



‫اقول‪:‬وال ْیذھب ْعنك ْان ْھذا ْقمع ْالجمع ْاذقد ٰالْ اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہكوہط)خیش ۿیلع ۿاقػی ۿیک ۿہی ۿيڈو دہ ۿ عم ۿےكۿ‬ ‫ئاج ے ۿعمق ۿ۔ے‪،‬ویكہك ۿآرخ ۿںیم ۿاذنوط ۿےن ۿہی ۿاقؽاػایك ۿہكۿ‬ ‫االمرْ ٰایل ْانہْجعلہْاذا رْنافِدْاحدثْاذا رْناوعطاءْینْكْرہْ‬ ‫رضحت ۿدواونلػن ۿےن ۿاادتایئ ۿاكالط ۿوك ۿاداط ۿركدجا‪،‬فورضحتۿ‬ ‫فاینْالجمعْبلْالسؽیلْماْسلكْفْفتحْالباریْوغیہْ‬ ‫امثعط ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿاداط ۿاول ۿےك ۿوميڈوہ ے اوػ‬ ‫انْالمؿبتْمِدمْعیلْالنافْوقدْثبتْاحداثْعثمنْ‬ ‫ٰ رضحتۿ اطءۿا نۿػجاوۿرسعۿےسۿاطۿےكۿوميڈۿاداطۿوےنۿاكۿ‬ ‫االذانْوانہْھوْالذیْاحدثہْالْامیْالمومننیْعمرْ یۿااكػۿرك ےتۿںیہ فوۿٓالۿیلعۿاقػیۿہیلعۿارلہمحۿیکۿجاتۿ عمۿنیبۿ‬ ‫باحادیثْصحاحْالمردل اْفالحجۃْفْا ْنكارْعطاءْوالْ اوقلنیل ۿےسیك ۿوہیئ!ان ۿ ےئ ۿ عم ۿاك ۿحیح ۿفرر ہ ۿو ی ۿ۔ے ۿہكۿ‬



‫فْروایۃْتقسیْجویرب۔ ْ‬



‫اصٌتۿحتفۿاابلػیۿیک ۿفروۿاہكاج ے(‪)۶‬تبثمۿػواحث(ینعیۿدو‬



‫ْ‬



‫اونلػن ۿاك ۿوميڈاداط ۿاول ۿوہجا)جایف(ینعی ۿوقل ۿ اطء)رپ ۿدقمّۿ‬ ‫۔ے(‪)۷‬رضحت ۿامثعط ۿینغۿػیضۿاهللۿمز ۿاك ۿاداط ۿاولۿاك ۿوميڈ‬ ‫وہجا ا یس ۿػواںوتط ۿےس ۿجاحث ۿع ۿسج ۿیک ۿرتدجڈ ۿ۔ںیہۿوہیت‪،‬‬



‫ْ‬



‫انۿ ےئۿنۿفوۿرضحتۿ اطءۿےكۿااكػۿاكۿھچكۿافدئہۿوہاگۿنۿن ریس و‬ ‫ربییکۿػواحثۿارۿادناػوہ ی‬



‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫تعایل ْعنہْ‬ ‫ول ذا ْالشیخ ْلما ْجمع ْبان ْعمر ْیض ْالل ْ ٰ‬ ‫احدثْاعال رْماواستمرْ ْ‬



‫اارصتخمےراػیۿانۿلیصفتۿےسۿكالہمۿاقػیۿػًمۃۿاهللۿہیلع ےكوقلۿ‬ ‫ےك ۿٕعسیۿواہوۿوہح(ےۿہك ۿوہۿہیۿئاتجا ۿرا ےتۿںیہۿہك ۿوضحػ یلۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰل‬



‫ْمرقاةْالمقاتیحْبابْالخطبۃْوالصلوةْتحتْالحدیثْ‪۶۹۵۹‬المکؾبۃْالحبیؽیہْوكہٹئۿ‪ /۸‬ۼ۾‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 297 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعنہْوجعلہْبعداذاْناْ ہیلعۿوملسۿیکۿسجۿاداطۿےكۿجاػعۿںیمۿنیبۿجڈیۿالِـشتۿجاۿٰیلعۿ‬ ‫ایلْزمنْعثمانْریضْاللْ ٰ‬ ‫ٰ‬



‫عثمنْ جات ۿادجسملۿجا ۿیلعۿاانملػ ۿوہےنۿیک ۿجات ۿیہك ۿاجػ یۿ۔ےۿوہۿدػ‬ ‫فایلْھذاْیشیْبِولہ"فیكونْاصلْاعالمْعمرْو ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫"ولما ْكان ْیرد ْعلیہ ْان ْعیل ْتطؽیِكم ْھذا ْیكونْ ا ۿاداطۿنۿج یۿامنػۿہعمجۿاكۿاكالطۿاھت اوػو یۿرضحاتۿافػوقۿ‬ ‫وامثعط ۿےك ۿاكالط ۿدعبہۿاالداط ۿیک ۿا ۿ۔ے‪،‬نكیل ۿرضحت ۿیلعۿ‬ ‫تِدیمْاالعالمْعیلْاالذانْثابتا ْمنْزمن ْالرسالۃْ‬ ‫اقػی ۿیک ۿان ۿقیبطت ۿرپ یھ ۿا رتا ۿواػدوہجا۔ے ۿہك ۿان ۿفوہیجۿ‬ ‫فكیفْیِولْالقاروقْنحنْابتدعناہْ ْل ْكثرةْالمسلمنی۔ْ‬ ‫ےسۿ ولعّۿوہجا۔ےۿہكۿاداطۿےسۿےلہپۿاكالطۿػواوۿدہعۿػوانثۿ‬ ‫حاول ْان ْیرفو ْھذاالخرق ْفِال"ولعلہ ْترك ْایامْ‬ ‫ےس ۿ ی ۿاھت‪،‬فو ۿرھپ ۿرضحت ۿ رم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿہی ۿاكالطۿ‬ ‫ی‬ ‫الصد قْاواواخرْزمنہ ْعلیہْالصلٰوة ْوالسالم ْایضاْ ركا ۿےك ۿہی ۿےسیك ۿاہك ۿہك ۿمہۿےن ۿانۿیک ۿا اجد ۿیک!ٓالیلع ۿاقػی ۿہیلعۿ‬ ‫فل ذااسماہْعمرْبدعۃْوتسمیۃْتجدیدالسنۃْبدعۃْ ارلہمح ۿےن ۿان ۿہبش ۿاك ۿ وات ۿان ۿفرو ۿدجا ۿہك"ہی ۿاكالط ۿوضحػۿ‬



‫‪1‬‬ ‫عیلْمنوالْماْقالْفْالرتاویحْنعمتْالبدعۃْیھْ اھ۔" یلۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿےكۿآرخیۿدہعۿاوػرضحتۿدصقیۿػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےك ۿ رػعۿػامےن ۿںیم ۿوموقفۿوہہ اۿػاہۿوہاگ‬ ‫ْ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫رضحت ۿ رم ۿےن ۿان ۿیک ۿیدججڈ ۿیک ۿاوػان ۿاك ۿجاّ ۿا اجد ۿػاھك ۿوہاگ‪،‬‬ ‫اسیۿہكۿرتوا حۿیکۿامجمتۿوكۿ یھۿآتۿےنۿاادبكۃۿاہكۿاھتۿاحالہكۿ‬ ‫وخد ۿوضحػ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿا ین ۿایحت ۿػاہؾی ۿںیمۿ‬



‫ْ‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫دو نیۿویّۿرتاو حۿیکۿامج تۿاقمئۿ ؽامیئۿج ی"‬ ‫اقول‪:‬وال ْیخ ٰیف ْعلیك ْان ْالشیخ ْانما ْیبدی ْھذہْ‬ ‫اوقل‪(:‬ںیمۿاتہكوہط)ٓالۿیلعۿاقػیۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿےنۿا ینۿامتّۿ‬ ‫االشیاءْ ْ‬ ‫فواہیجتۿوكۿ‬



‫‪1‬‬



‫مرقاةْالمقاتیحْبابْالخطبۃْوالصلوةْتحتْالحدیثْ‪۶۹۵۹‬المکؾبۃْالحبیؽیہْوكہٹئۿ‪ /۸‬ۼ۾‪۹‬‬ ‫‪Page 298 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بیمْكْنْولعلْوماْبیدہْسندْع ٰیلْشیئْمنْھذاْاوالْلہْ "وہاتك۔ے"اوػ"نكممۿ۔ے"ےكۿظفلۿےسۿرشوفۿایكۿ۔ے‪،‬یسكۿ‬



‫فیہْسلفْوالْبہْحصولْمارامْمنْالتوفیقْفانْمألْ یھ ۿفوہیج ۿےك ۿ ےئ ۿاط ۿےك ۿجان ۿوكیئ ۿد لی ۿ۔ںیہ‪،‬ن ۿفلسۿ‬ ‫ترجباتہْواحتماالتہْانہْكانْعیلْع دْرسولْاللْصیلْ اصنیحلۿںیمۿےسۿوكیئۿاطۿیکۿیسكۿػا ےۿںیمۿاطۿاكۿمہۿوناۿ۔ےۿنۿ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْاعالمْبالجمعۃْع ٰیلْبابْالمسجدْ‬ ‫اللْ ٰ‬



‫ایكن ۿان ۿيڈو دہ ۿےس ۿ فلتخ ۿاوقال ۿوػواجات ۿںیم ۿجایمہ ۿقیبطتۿ‬



‫اك ۿح دص ۿ ی ۿھچك ۿاح ۿوہجا۔ے ۿویكہك ۿاط ۿےك ۿامتّ ۿااكمجات ۿو‬ ‫ثم ْاذان ْبنی ْیدیہ ْاذا ْجلس ْعیل ْالمنربثم ْتركْ‬ ‫ا امتالت ۿاك ۿاح ۿہیۿ۔ےۿہك ۿدہع ۿػوانث ۿںیم ۿاكالط ۿہعمجۿدجسمۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْاوفْ‬ ‫االعالمْفْاواخرْع دہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫وبنیۿےك ۿدػواػہۿرپۿوہجااھتۿرھپۿاامّۿٌتۿٕزضؾۿرپۿ ےھٹیۿفوۿانۿےكۿ‬ ‫زمنْالصدیقْریضْاْللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْثمْثمْجددہْعمرْ واےنمۿاداط ۿہبطۿوہیتۿرھپۿدہعۿوبنت ۿےك ۿآرخیۿدوػ ۿجا ۿدہعۿ‬



‫لْكْثرة ْالمسلنی ْوابِاہ ْ ٰ‬ ‫عثمن ْثم ْحولہ ْایل ْاالذانْ دصیق ۿںیم ۿہی ۿاكالط ۿّترتموك ۿوہہ ا رضحت ۿ رم ۿافػوق ۿػیضۿ‬ ‫سحق ْانہ ْكان ْعیلْالباب ْوفْ اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿا ےنۿدہعۿابمػكۿںیمۿٕصتشوطۿیکۿكضؾتۿیکۿ‬ ‫الذی ْف ْحدیثْابنْا ٰ‬



‫كالمْمالكْانہْلمْیْكْنْبنیْیدیہْھوْھذاْاالعالمْاماْ و ہۿےسۿرھپا ۿنۿاكالط ۿیک ۿیدججڈ ۿیک رضحت ۿامثعط ۿینغۿػیضۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْ اهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿا ےن ۿدہع ۿابمػكۿںیمۿ یھ ۿان ۿاكالط ۿوكۿ‬ ‫االذانْفماْكانْاالبنیْیدیہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫اجػیۿػاھكۿرھپۿاطۿیک ۿػا ےۿوہیئۿہكۿاكالطۿےكۿئاج ےۿاداطۿ یۿ‬ ‫وانتْتعلمْانہ۔‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫اوال‪:‬الیالئمْقولْمالكْ ْ‬ ‫رْ‬



‫دی ۿاج ے فو ۿوہ ۿادجسم ۿےك ۿدػواػہ ۿرپ ۿئات ےت ۿںیہ‪،‬اوػاامّ ۿامكلۿ‬ ‫ػًمۃ ۿاهلل ۿہیلع ۿسج ۿےك ۿجاػع ۿںیم ۿفؽام ےت ۿںیہ ۿہك ۿوہ ۿبیطخۿ‬ ‫ےكۿآےگۿ۔ںیہۿوہیتۿج یۿوہۿدػا‬



‫ۿو یۿاكالطۿاھتۿاوػاداطۿہبطۿ‬



‫فوۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےك ۿواےنمۿ یۿوہیتۿج ی(رگم‬ ‫انۿرپۿردنػ ہۿد لۿااكالتۿںیہ‪):‬‬ ‫اولا‪:‬اامّۿامكلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬



‫‪Page 299 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْعنہْینیھْعنْاالذانْبنیْیدیْ اامّ ۿےك ۿواےنم ۿہبط ۿدےنی ۿےس ۿعنم ۿرك ےت ۿ ےھ‪،‬ان ۿےس ۿلبقۿ‬ ‫فانہْریضْاللْ ٰ‬ ‫امامْالعنْاعالنْ ٰاخرْقبلہْوالْكانْفْعہد ٖہْریضْاللْ ےكیسكۿاكالطۿوكۿ۔ںیہ اوػوضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿ‬ ‫تعایل ْعنہْاعالمْبنیْیدیْاالمامْغیْاالذانْحیتْ دہعۿابمػكۿںیمۿاداطۿےكۿكالوہۿوكیئۿاكالطۿاھتۿ یۿ۔ںیہۿہكۿاامّۿ‬ ‫ٰ‬ ‫امكلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوكۿاےسۿػوےنكۿیکۿرضوػتۿیڑیت‬ ‫ینْكْرہ ْویِول ْانہْمحدث ْلؼس ْمنْاالمرْالِدیمْ‬



‫فاینْالتوفیق۔‬ ‫جاحزا‪:‬ہی ۿجاو ل ۿدححث ۿا ن ۿااحسق ۿےك ۿ یھ ۿيالف ۿ۔ے وہۿ‬ ‫سحق ْالنہ ْذكْر ْانْ‬ ‫رْ‬ ‫وثانیا ْالیالئم ْحدیث ْابن ْا ٰ‬ ‫فؽام ےت ۿںیہ ۿہك ۿوضحػ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿٕزضؾ ۿرپۿ‬ ‫ع‬ ‫ص‬ ‫الذیْكانْ یلْبابْالمسجدْكانْھوْبنیْیدیہْ یلْاللْ رشفی ۿفؽاموہےن ۿےك ۿدعب ۿ و ۿز ۿوہیت ۿج ی ۿوہ ۿدػواػہ ۿدجسم ۿرپۿ‬



‫ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْحنیْیجلسْعیلْالمنربْفكیفْیقرقْ وہیتۿج ی‪،‬اوػو یۿآت ۿےك ۿواےنمۿیبۿج یۿاوػآت ۿیک ۿجاو لۿاكۿ‬ ‫بنیْالشیئْونقسہْویِالْانْماعیلْالبابْكانْاعال رْماْ ح دصۿہیۿ۔ےۿہك ۿنیبۿجڈہیۿاوػجاتۿدجسمۿدوۿ دحیلہۿ ںیہگۿںیہ‬ ‫وماْبنیْیدیہ ْكان ْاذا ْنرْافان ْكان ْاالذان ْفْحدیث ٖہْ دػواػہۿرپۿاكالطۿوہجاۿاھتۿاوػنیبۿجڈہیۿاداطۿوہیتۿج ی فو دححثۿ‬ ‫ى‬ ‫بمعناہْفالذیْكانْعیلْالبابْكانْاذا رْناوانْكانْبمعینْ ا ن ۿا ِق ۿںیم ۿ و ۿز ۿذموكػ ۿ۔ے ۿاار ۿاداط ۿ۔ے ۿفو ۿوہ ۿدػدجسم ۿرپۿ‬ ‫االعالمْفالذیْبنیْیدیہْكانْاعال ْمافكیفْالتقریقْ وہیتۿج یۿاوػاارۿاكالطۿاھتۿفوۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿ‬ ‫ر‬ ‫واےنمۿ وۿوہجا ۿاھتۿوہۿ یھۿاكالط ۿ یۿاھت‪،‬سپۿدوونطۿجافوطۿںیمۿ‬ ‫واینْالتطؽیق۔‬ ‫اہكطۿوماہ تۿوہیئ؟ۿ‬ ‫وثال ْثرا‪:‬اجمعتْاالمۃْانْالذیْكانْعندْجلوسہْصیلْاللْ‬ ‫وجانزا‪:‬انۿارمۿرپۿإتۿاكۿاامجفۿ۔ےۿہكۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْعیل ْالمنرب ْكان ْھذااالذان ْالمعروفْ‬ ‫ٰ‬ ‫ہیلع ۿوملس ۿےك ۿٕزضؾ ۿرپ ۿےنھٹی ۿےك ۿوقث ۿو ی ۿورعوف ۿ وہشػ ۿاداطۿ‬ ‫جم م‬ ‫وتظافرتْالروایاتْوا عْ نْیعتدْباجماعہمْانہْلمْ وہیتۿج ی‪،‬ایسۿرپۿریثك ۿػواںوتطۿاك ۿا افق‪،‬اوػنجۿاكالّۿاك ۿاامجفۿ‬ ‫ْی ْكنْفْع دہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْللجمعۃْشیئْ اقجفۿادامتدۿ۔ےۿاطۿاكۿاامجفۿایسۿجاتۿرپۿ۔ےۿہكۿدہعۿػوانثۿوۿ‬ ‫تعایل ْعنہْ‬ ‫غی ْھذا ْوال ْع ٰیل ْع دالصدیقْریض ْاللْ ٰ‬



‫تعایلْ ْ‬ ‫وانہْلمْ ْی ْكنْع ٰیلْع دہْصیلْاللْ ٰ‬



‫‪Page 300 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫علیہْوسلمْتثویبْفْشیئْمنْالصلواتْاالْالقجرع ٰیلْ دہعۿدصیقۿںیمۿانۿاداطۿےكۿكالوہ ۿھچكۿنۿوہجااھت‪،‬اطۿػامونطۿ‬ ‫ْتثویبا۔فلوْكانْھذاْ ںیمۿحشو بۿاكۿػواوۿ یھۿنۿاھت‪،‬اہطۿامنػۿرجفۿےكۿ ےئۿاہتبلۿانصتوہۿ‬ ‫رْ‬ ‫جعلْقولہْالصلٰوةْخیْمنْالنوم‬ ‫حمال ْلحدیثْابنْاسحقْعلیہْالمصرحْفیہْ ریۿ نۿاونلّۿاكػااججااھتاارۿاےسۿحشو بۿقؽاػدجااج ے سپۿ‬ ‫اعال رْما ْ ر ْ‬ ‫ٰ‬ ‫اارۿػواحثۿا نۿااحسقۿیکۿرصموۿاداطۿوكۿاكالطۿقؽاػدجاۿاج ےۿفوۿ‬ ‫بكونہْاذاْجلسْعیلْالمنربْبِیتْالجمعۃْع ٰیل ْع دہْ‬ ‫ن‬ ‫بلطمۿہیۿوہاگۿہكۿدہعۿػوا ثۿںیمۿہعمجۿےكۿ ےئۿاداطۿوہیتۿ یۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْبدونْاالذانْ ْالمعروفْ‬ ‫صیلْاللْ ٰ‬ ‫۔ںیہۿج ی‪،‬اوػہیۿ یھۿيالفۿاامجفۿ۔ے‬ ‫وھوْخالفْاالجماع۔‬ ‫ػاخعا‪:‬اوػلوقل ۿرضحت ۿٓالیلع ۿاقػی ۿہیلع ۿارلہمح ۿٌت ۿدہعۿ‬ ‫رْ‬ ‫ورابعا‪:‬اذاْتركْھذاْفْاواخرع د ٖہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْ ػوانثۿےكۿاریۿجاۿدہعۿدصیقۿںیمۿہیۿاكالطۿ یھۿوموقفۿوہہ اۿ‬ ‫وسلمْاوفْزمنْالصدیقْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعنہْبِیتْ فو ۿاط ۿدوونط ۿابمػك ۿػامونط ۿںیم ۿہعمج ۿےك ۿ ےئ ۿن ۿوكیئ ۿاكالطۿ‬ ‫الجمعۃْمنْدونْایذانْالاعالمْوالْاذانْوھذاْخالفْ وہجاۿاھتۿنۿاداطۿاوػہیۿ یھۿيالفۿاامجفۿ۔ے‬ ‫اخٕسا‪:‬ان ۿروػت ۿںیم ۿرضحت ۿ رم ۿػیض ۿاهلل ۿمز ۿےك ۿوقل‬ ‫االجماع۔ ْ‬ ‫ٍ‬ ‫وخامسا‪:‬اذنْالْیستِیمْقولْعمر"نحنْابتدعناہْ "مہ ۿےن ۿاملسمونط ۿیک ۿكضؾت ۿیک ۿو ہ ۿےس ۿان ۿوك ۿا اجد ایك" اكۿ‬ ‫رْ‬ ‫لْكْثرةْالمسلمنی‪1‬الْاحداثاْوالْتجدیداْالنْالذیْ ینعۿدػيتۿنۿػ۔ےۿاگۿنۿروطبػۿادحاتۿنۿروطبػۿیدججڈ‪،‬ویكہكۿ وۿ‬ ‫وہجا۔ےۿوہۿفوػامنۿػوانثۿےسۿ یۿراولاھت‬ ‫زلْمستمرامنْزمنہْ‬ ‫رْ‬ ‫یقعلْعندْجلوسْاالماْمْلمْیْ‬ ‫وادوا‪:‬انۿدقتریۿرپۿاداطۿہبطۿ‬ ‫علیہْالصلٰوةْوالسالم۔" ْ‬ ‫وسادسا‪:‬اذنْكانْاذانْ ْ‬ ‫رْ‬



‫ْفتحْالباریْکتابْالجمعۃْبابْاالذانْیومْالجمعۃْمصطیفْالبایبْرصمۿ‪ /۸‬ۺ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 301 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الخطبۃْھوْالمحدثْفْكانْاحقْبِولْعمرْنحنْابتدْ یۿفوۿونا اجد ۿوہیئ فورضحت ۿ رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاك ۿانۿوكۿ‬



‫ا ینۿا اجدۿانہكۿ یۿحیحۿوہا‬ ‫عناہ۔‬ ‫وسابعا‪:‬كیف ْیكون ْھذا ْاصالالعالم ْعمر ْوعثمانْ واخعا‪:‬ہی ۿاكالط ۿرضحات ۿافػوق ۿوامثعطۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع ۿےكۿ‬ ‫ر‬ ‫ع اكالطۿیکۿا ۿےسیكۿوہا؟اطۿرضحاتۿاكۿاكالطۿفوۿآتۿ یۿےكۿایبطۿ‬ ‫فانہ ْكان ْقبلْجلوسْاالمام ْوھذاْعندجلوسہ ْ یلْ‬ ‫ےكۿباط قۿاداطۿہبطۿےسۿےلہپۿوہجاۿاھت‪،‬اوػسجۿوكۿآتۿاطۿےكۿ‬ ‫المنرب۔ ْ‬ ‫اكالط ۿیک ۿا ۿئاتػ۔ے ۿںیہ ۿہی ۿفو نی ۿاامّ ۿےك ۿٕزضؾ ۿرپ ۿےنھٹی ۿےكۿ‬ ‫ْ‬ ‫وقثۿوہجاۿ۔ے‬ ‫ْ‬ ‫اارصتخمانۿجاو لۿےكۿدافدسۿایبطۿےسۿجاہؾۿاوػامشػۿےسۿػادئںیہ‪،‬‬ ‫وبالجملۃْفیہْمقاسدْاظ رْمنْانْتظ روا كْثرْمنْ ۔تقیقۿو یۿ۔ے ۿ وۿمہۿےلہپۿایبط ۿرك ۿآ ےۿہك ۿرضحت ۿٓالۿیلعۿ‬ ‫تعایلْ اقػی ۿہیلع ۿػًمۃ ۿاابلػی ۿےنہی ۿ رػی ۿثحب ۿااحدحث ۿاوػكالّۿ‬ ‫انْتحصرْوانماْاالمرْماْوصقناْانہْرحمہْاللْ ٰ‬ ‫كتبْالبحثْمندونْمراجعتہْعــــــہْللحدیثْواللْكالمْ ْ انمػ نی‪،‬اوػكالّۿاامّۿامكلۿ‬



‫عــــــہ‪:‬ولذاانسبہْللطرباینْمعْوجودہْفْافضلْالسننْ ایسۿ ےئۿانۿوكۿربطاینۿیکۿفرفۿوسنمتۿایكجاو ودۿہیۿہكۿہیۿانۿےسۿ‬ ‫ایب ْداؤدوقال ْالزرقاین ْف ْالمِصد ْالثالث ْمن ْشر حْ الضۿننسۿاباۿداودںیمۿوم ودۿ۔ے اامّۿػػاقینۿےنۿرشوۿوماہتۿ‬ ‫ےكۿح دصۿجانثۿںیمۿرتكۿرتذمیۿےكۿجاػعۿںیمۿ ؤفلۿرپۿومايڈہۿ‬ ‫المواھب ْعیل ْالمؤلف ْالمؤاخذہ ْف ْترك ْالرتمذی ْ"انْ‬ ‫ح‬ ‫رك ےتوہ ےۿفؽامجا‪ٌ:‬ت ۿوكیئۿدح ث ۿاحصوۿہتسۿںیمۿوم ود ۿوہفوۿ‬ ‫الحدیثْاذاْكانْفْاحدْالستۃْالیعزیْلغیھاْكماْقالْ‬ ‫اےسۿاطۿےكۿمریۿیکۿفرفۿوسنمتۿنۿایكاج ے‪،‬اسیۿہكۿٕعتؾایئۿےنۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫نتہیْمنہْحقظہْربہ۔ ْ‬ ‫مغلطائیْ ۔"ا ٰ‬ ‫اہكۿ۔ےۿاحسمیۿٕز ۿٌمؾ ۿػہب (ت)‬



‫‪ْ1‬شرحْالزرقاینْعیلْالمواھبْاللدنیۃ ْ‬ ‫‪Page 302 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المنازعنی‪،‬والْلْكالمْمالكْواصحابہْاال كْثرینْواالْ اوػ ۿاط ۿےك ۿ نیعبت ۿیک ۿفرف ۿرماتعج ۿےك ۿریغ ۿھكل ۿدجا‪،‬وػن ۿہیۿ‬ ‫ى‬ ‫لمْتعرضْتلكْاالوھامْولمْیستِمْلہْتاویلْحدیثْ اواہّۿماػ ۿنۿوہ ےتۿاوػنۿدححثۿا نۿا ِقۿیکۿجاو لۿدػيتۿ‬ ‫ابنْاسحقْوالْماینْكْرْعلیہْمالكْباالعالم۔ْفظ رْانْ وہیت دہعۿاحرضۿےك ۿ ضعۿاجیولطۿاك ۿانۿےبۿاجط ۿثحبۿےسۿ‬ ‫ٰ‬



‫ػدن یۿیکۿاددۿراانہ‪،‬دو ےنۿواےلۿےكۿےكنۿاكۿ اہػا د وجڈےنۿےكۿ‬ ‫تعلقْبعضْج لۃْالزمانْب ٰ ذاْالبحثْالذیْلؼسْلہْ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫ّترتمادفۿ۔ے‪،‬انۿثحبۿےسۿقلعتمۿ ضعۿجافوطۿوكمہۿ َ ۿجايع ۿ‬ ‫روح ْلیعؼش ْانما ْھوتشبث ْالغریق ْبالحشؼشْ‬ ‫دحجصز ۿںیمۿدركۿركےكۿںیہ‬ ‫وتِدم ْبعض ْمایلیق ْبہ ْف ْالنقحۃ ْالتاسعۃْ‬



‫الحدیؿیۃ۔ ْ‬



‫فطل ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿان ۿثحب ۿےس ۿ اہػا ۿد وجڈےن ۿواولط ۿاك ۿح دصۿ‬



‫ثمْلؼسْفیہْعیلْماقررناْمایِرعؼمھنْاذلؼسْفیہْ یھۿ رػاۿ۔ںیہۿوہجاۿہكۿاطۿاك ۿدوعیۿفو ۿدجسمۿےكۿادنػۿاداطۿوہےنۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْفْ اكۿ۔ے‪،‬اوػۿانۿ رػیۿثحبۿںیمۿادنػوطۿدجسمۿاداطۿوہےنۿاكۿوكیئۿ‬ ‫انْاالذانْكانْعیلْع دہْصیلْاللْ ٰ‬



‫جوف ْالمسجد ْوفیہ ْالْكالم ْوالل ْالمستعان ْوللْ دركۿ یۿ۔ںیہۿ۔ے‬



‫الحمد۔ ْ‬ ‫ٕسم‬ ‫طل‬ ‫ق‬ ‫نقحہ‪:۷۶‬قالْالِ ستاْینْفْشرحْالنِایۃْعندْقولہاْ خلَ ‪ :۷۶‬نبزاینۿےنۿرشوۿاقنہیۿ ظۿےكۿوقل"دورسیۿاداطۿ‬ ‫بیطخ ۿےك ۿواےنم ۿوہ ی"یک ۿرشو ۿٓرطکلا‪:‬ینعی ۿاط ۿدوونطۿ‬ ‫(اذنْثانیاْبنیْیدیہ)ایْبنیْالجہتنیْالمسامتنیْ‬ ‫ٕ‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ںوتمطۿےكۿدػبایم وجۿ ؾۿجاۿاامّۿےكۿداںیئۿجاںیئۿ وتاػیۿاجػ یۿ‬ ‫لیمنی ْالمنرب ْواالمام ْویسار ٖہ ْقریبامنہ ْووسط ماْ‬ ‫ںیہ ۿاط ۿےك ۿقؽ ب ۿاوػاط ۿدوونط ۿےك ۿدػبایمط(اہیط ۿظفل ۿوطسۿ‬ ‫بالسكون ْفیشمل ْماذا ْاذن ْف ْزاویۃ ْقائمۃ ْاو ْحادةْ‬ ‫یک ۿ نی ۿوانک ۿ۔ے‪،‬فو ۿػاوہی ۿاقہمئ ۿےك ۿادنػ ۿڑھكاوہجا ۿاحوہ ۿو‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫اومنقرجۃ ْحادثۃ ْ ن ْخطنی ْخارجنی ْ ن ْھاتنیْ رفنم ہ‪ ،‬یھبۿروػفوطۿوك ۿوا لۿ۔ے‪،‬ہیۿيت ۿػاو ےۿاط ۿددونطۿ‬ ‫الجہتنیْوالْبأسْبشمولہْبحسبْالمقہومْماْذاكانْ ْ وتہطۿےسۿ دیاوہ ےتۿںیہۿ وۿاطۿدوونطۿٌـوعۿ وتاػہیۿےسۿےتنبۿ‬ ‫ںیہ وہفّۿےكۿارابتػۿ‬



‫‪Page 303 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْایلْوجہْماْیضافْالیہْالیدان‪،‬فانْقرینۃْ ےسہیۿابعػت ۿانۿروػت ۿوك ۿوا ل ۿ۔ےۿہك ۿ ؤدط ۿیک ۿ تشۿ‬ ‫ظہرْالمؤذن ٰ‬ ‫االذان ْتدل ْان ْوجہہ ْیكون ْالیہ ْلْكْن ْیشْكْل ْبماْ اامّ ۿےك ۿہرہہ ۿیک ۿفرف ۿوہ‪،‬نكیل ۿاداط ۿاك ۿقؽہنی ۿان ۿجات ۿرپ‬ ‫اذاكانْظ رہْایلْظ رْالمضافْالیہْاالاذاْقیلْباخراجہْ دالنث ۿركجا۔ے ۿہك ۿ ؤدط ۿاك ۿہرہہ ۿ ی ۿاامّ ۿےك ۿہرہہ ۿیک ۿفرفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وہ اوػانۿروػتۿوكۿ یھۿوا لۿ۔ےۿہكۿ ؤدطۿیکۿ تشۿاامّۿ‬ ‫بِرینۃْقولہْاستِبلوہْمستمعنیْ‪1‬اھ۔‬ ‫یکۿ تشۿیکۿفرفۿوہنكیلۿانۿاكۿ واتۿہیۿ۔ےۿہكۿمكۿہیۿ۔ےہكۿ‬ ‫ْ‬ ‫يتۿاامّۿیکۿفرفۿػوۿركںیۿاوػانۿیکۿجاتۿںین اھ)‬ ‫اقول‪:‬ھذاْكالمْتحیْ ٰھؤالءْفْحلہْوتناقضوافْحملہْ‬ ‫اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہكوہط)قنبزاین ۿیک ۿان ۿابعػت ۿےن ۿل انی ۿوكۿ‬ ‫لؼ‬ ‫واستش دبہ ْبعض م ْبج لہ ْو س ْفیہ ْاالمشتتْ تریتۿںیمۿدالۿدجاۿ۔ےۿاوػانۿابعػتۿاكۿلحۿركجاۿا۔ںیہۿلكشۿ‬



‫لشملہْومسقہْلعِلہْثمْھوْغیْمحررفْاصلہْفنذكْرْ یڑػاہ۔ے ۿاوػان ۿاك ۿبلطم ۿایبط ۿركےن ۿںیم ۿوہ ۿول‬ ‫بتوفیِہْتعایل ْاوالْماْیشرحہْثمْنْكْملْالقائدةْماْ ٓصزا ضۿںیہ اوػ ضعۿےنۿفوۿانۿےسۿا ینۿاہجنث ۿیک ۿد لیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یزیقہْویجرحہْثمْنتوجہْایلْاج لْ ٰھؤالءْفنطرحہْ فؽامہ ۿیک اوػیف ۿا تقیقح ۿہی ۿابعػت ۿل انی ۿےك ۿرپںاشطۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اخفریۿےكۿاراہػۿاكۿدػہعۿاوػاطۿیکۿےبۿووقیفۿےكۿ وہػۿاكوصتۿ‬ ‫ولنِدم ٰ‬ ‫ْلذلكْمِدماتْنوضحہ۔‬ ‫ق‬ ‫ینب اوػفطل ۿہی ۿہك ۿ نبزاین ۿاك ۿہی ۿایبط ۿ یھ ۿوخد ۿوكیئ ۿاقجف ۿادامتدۿ‬ ‫ْ‬ ‫جاتۿ۔ںیہۿفوۿوتب‪،‬قیۿاهللۿاعتیٰلۿےلہپۿمہۿانۿكالّۿیکۿ رش حۿرك ےتۿ‬ ‫ْ‬ ‫ںیہ‪،‬رھپ ۿان ۿیک ۿزمكوػی ۿاك ۿایبط ۿركںی ۿےگ‪،‬رھپ ۿل انی ۿیکۿ‬ ‫ْ‬ ‫اہجنث ۿواہوۿركںیۿےگ انۿےك ۿ ےئۿ دنۿفویحیضۿدقمامت ۿیکۿ‬ ‫ْ‬ ‫میہفتۿرضوػیۿ۔ے‬ ‫االویل‪:‬المنربْفْقول مْ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫دقمہمۿاویٰل‪:‬اہقفءۿےكۿوقلۿ‬ ‫ۿجامہۿ‬



‫ْجا معْالرموزکتابْالصلٰوةْفصلْصلٰوةْالجمعۃْہبتكمۿاوالہیمۿ دبنۿاقومنۿاریاطۿ‪/۶‬۾ۻ ۽ۻ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 304 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ل‬ ‫بنیْیدیْالمنربْمجازْعنْالخطیبْالنِلْوالعِلْ نیب ۿجڈی ۿا مزضؾ ۿںیم ۿظفل ۿٕزضؾ ۿبال ۿرك ۿاجمػابیطخ ۿرماد ۿایلہ اۿ‬ ‫المصیب ْاما ْلنِل ْفِول ْالعالمۃ ْالمحِق ْالبحر ْفْ ۔ے ہی ۿ یلق ۿد لی ۿےس ۿ یھ ۿجاحث ۿ۔ے ۿاوػ یلق ۿد لی ۿےسۿ‬ ‫البحر"الضمیْفْقولہْبنیْیدیہْعائدْایلْالخطیبْ یھ د لیۿ یلقۿاصٌتۿ رحارلاقئۿاكۿہیۿوقلۿ۔ےۿ وۿاذنوطۿےنۿ‬ ‫ رحۿںیمۿفؽامجا‪":‬وقلۿنیبۿجڈہۿںیمۿریمضۿبیطخۿیکۿفرفۿولتۿ‬ ‫الجالس‪،‬وف ْالِدوری ْبنی ْیدی ْالمنی ْوھو ْمجازْ‬ ‫ٕ‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ػ یۿ۔ےۿ وۿ ؾۿرپۿاھٹیبوہ "دقوػیۿںیمۿ۔ے‪":‬ظفلۿنیبۿجڈیۿ‬ ‫اطالقرا ْالسمْالمحلْعیلْالحالْكماْفْسراجْالوھاجْ ل‬ ‫ا مزضؾ ۿںیم ۿٕزضؾ ۿےس ۿاجمػابیطخ ۿرماد ۿ۔ے ۿہك ۿاكضؾ ۿ لح ۿبال ۿركۿ‬ ‫فاطلقْاسمْالمنربعیلْالخطیبْ‪1‬اھ‬ ‫احل ۿرماد ۿوہجا۔ے "ااس ۿ ی ۿرساو ۿاولاہو ۿںیم ۿ یھ ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫ْ‬ ‫"ٕزضؾۿاكۿظفلۿبالۿركۿبیطخۿرمادۿ۔ے "‬ ‫"واماالعِلْفالنْالمنربْلوْكانْعریضاْیسعْرجاالْ یلقۿد لیۿہیۿ۔ےۿہكۿٕزضؾۿااراانتۿوچػاۿوہہكۿانۿےكۿرع ۿںیمۿ‬



‫فِام ْاالما ْعیل ْاحدطرفیہ ْوالمؤذن ْبحذاء ْطرفہْ یئك ۿآدیمۿڑھكعۿوہ وكشغۿوہط‪،‬فوۿاارۿاامّۿٕزضؾ ۿیک ۿاجكۿفرفۿ‬ ‫االخرْفِدْاخطأْالسنۃْالنہْلؼسْبنیْیدیْالمنربْ اھٹیب ۿاوػ ؤدط ۿدورسی ۿفرف ۿواےنمڑھكا ۿوہا ۿفو ۿان ۿےن ۿوصتۿ‬ ‫معْانہْبنیْیدیْالمنربالشكْفعلم ْان ْالسنۃ ْھوْ رتك ۿركدی ۿویكہك ۿان ۿروػت ۿںیم ۿوہ ۿاامّ ۿےك ۿاقمجف ۿ۔ںیہۿ‬ ‫كونہ ْبنی ْیدی ْالخطیب ْدون ْالمنرباذالعود ْغیْ ٕزضؾ ۿےك ۿواےنمۿاہتبلۿ۔ے فوۿ ولعّۿوہا ۿہك ۿوصت ۿو یۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫ ؤدطۿبیطخۿےك ۿواےنمۿوہۿٕزضؾۿےك ۿواےنمۿ۔ںیہ‪،‬انۿ ےئۿہكۿ‬ ‫مِصودوقد ْمرت ْالسنون ْلم ْیْكْن ْمنرب ْفما ْكانْ‬ ‫فو ہۿاكۿوصقمدڑكیۿ۔ںیہۿ۔ے دجسمۿوبنیۿرشفیۿںیمۿیئكۿوالۿ‬ ‫یواجہ ْاالاالمام ْامام ْاالنام ْعلہ ْوع ٰیل ْاٰلہ ْافضلْ‬ ‫جكۿٕزضؾۿاھتۿ یۿ۔ںیہۿفوۿاحہلۿ ؤدطۿوضحػۿاامّۿاالہمئۿدیسۿاالجاّۿ‬ ‫الصلٰوةْوالسالمْھذاظاھرْجدا۔ ْ‬ ‫ػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿیکۿفرف ۿ ی ۿػو ۿركجا ۿاھت‪،‬‬ ‫ہیۿارمۿجالكۿػاہؾۿ۔ے‬



‫ْالبحرالرائقْکتابْالصلٰوةْبابْصلٰوةْالجمعۃْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ‪۶‬ۺۼ‪۷/‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 305 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الثانیۃ‪:۷‬ف ْالمغرب ْالوسط ْبالتحریك ْاسم ْلعنیْ دقمہمۿجاہین‪ُٕ:‬ہؽتۿںیمۿ۔ے‪:‬اولطسۿ نیۿیکۿرحتكۿےكۿواھۿ‬ ‫مابنیْطرفْالشیئْكْمركْزْالدائرة۔وبالسكونْاسمْ جاّۿ۔ےۿیسكۿزۿےكۿدوونطۿانكػوطۿےكۿكیھٹۿ چیۿاك‪ ،‬ےسیۿداحؼہۿ‬ ‫ولذلك ْكان ْظر ْفرافاالولْ ےك ےئۿرمكؼ اوػاولطسۿ نیۿےك ۿوكسط ۿےك ۿواھۿامسۿمہبۿ‬ ‫ْمثال ْ ٰ‬ ‫ب م ْلداخل ْالدائرة ر ْ‬ ‫ح‬ ‫۔ے‪،‬فوٕزلاۿدا ؼہۿےكادنػۿیسكۿاقمّۿوكۿ یھۿوطسۿاہكاججا۔ے‪،‬و یۿ‬ ‫یجعل ْمؽتدأ ْوفاعالومقعوالبہ ْوداخالعلیہ ْحرفْ‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫ك‬ ‫و ہۿ۔ےۿہك ۿوطسۿجا وط ۿفوۿكالّۿںیم ۿفرفۿرظفۿوا عۿوہجا‬ ‫الجروالیصح ْشیئ ْمن ْھذا ْف ْالثاین۔تِول ْوسطہْ‬ ‫۔ے اوػوطسۿجارحتلجكۿداء‪،‬افلع‪،‬وعفملۿہبۿوا عۿوہجا۔ے‪،‬‬ ‫خی ْمن ْطرفہ ْوتسع ْوسطہ‪،‬وضربت ْوسطہ‪ْ ،‬وْ‬ ‫اوػان ۿرپرحف ۿرج یھ ۿدالخ ۿوہجا۔ے اوػوطس ۿجانسكوط ۿاطۿ‬ ‫جلستْفْوسطْالدار‪،‬وجلستْوسط اْبالسكونْالْ ںیم ۿےسیسك ۿیک ۿصالٌشت ۿ۔ںیہ ۿػكھزا نان ہچ ۿاہك ۿاججا۔ےۿ‬ ‫غی‪،‬ویوصفْباالولْمستویافیہْالمذكْرْوالمؤنثْوْ "وسط ْخی ْمن ْطرفۂْٖٖ"ان ۿاك ۿ چی ۿانكػہ ۿےس ۿا اھ ۿ۔ے انۿ‬ ‫االثنان ْوالجمع ْوقال ْالل ْ ٰ‬ ‫تعایل ْ"جلعنا ْلكم ْامۃْ روػت ۿںیم ۿوطس ۿداء ۿوا ع ۿوہا۔ے "وتسع ْوسطہ"ہیۿ‬



‫رْ‬ ‫وسطا"وللْعیلْانْاھدیْشاتنیْوسطاْایلْبیتْاللْ‪،‬اوْ وطسۿےكۿافلعۿوہےنۿےكۿٕزالۿ۔ےۿہكۿانۿاكۿ چیۿو عیۿوہا‬



‫اعتقْعبدینْوسطاْ‪1‬اھ۔وفْالصحاحْكْلْموضعْصلحْ "ضربت ْوسطہ"ان ۿےك ۿ چی ۿںیم ۿامػا ہی ۿوعفمل ۿہب ۿوا عۿ‬ ‫وہےنۿیکۿٕزالۿ۔ے اوػ"جلستْفْوسطْالدار"فو رھۿےكۿ‬ ‫فیہْبنیْف وْوسطْبالؾسكنی ْ‬



‫وطس ۿںیم ۿاھٹیب‪،‬ہی ۿیف ۿدالخ ۿوہےن ۿیک ۿٕزال ۿ۔ے نكیل ۿوطسۿ‬ ‫جانسكوط ۿےك ۿاامعتسلۿیک ۿروػت ۿفرفۿہیۿ۔ےۿہك ۿہیۿرتبیكۿ‬ ‫ںیمۿرظفۿوا عۿوہجا۔ے‪ ،‬ےسی ۿجلستْوسطہ ںیمۿ رھۿںیمۿ‬ ‫اھٹیب اہیطۿ وتطسۿوعفملۿہیۿرظفۿوا عۿ۔ے‪،‬‬



‫ْالبحرالرائقْبحوالہْالمغربْکتابْالصلٰوةْبابْاالمامۃْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ‪۶/ ۶‬ۺ‪۸‬و‪۷‬ۺ‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 306 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫"كْجلست ْوسط ْالِوم ْوان ْلم ْیصلح ْفیہ ْفہوْ اجك ۿكالٕت ۿہی ۿ یھ ۿ۔ے ۿہك ۿوطس ۿجارحتلجك ۿذمرك‪ ،‬ؤحث‪ ،‬ۿوادح‪،‬‬ ‫بالتحریكْ"ْكْجلستْوسطْالدار‪،‬وربماْسْكْنْولؼسْ ہینثت‪ ،‬عمۿيت ۿیک ۿتفصۿ ن ۿاتك۔ےۿقؽآطۿ میظ ۿںیمۿ۔ےۿ"جعلناْ‬ ‫كمْامۃْوسط"مہۿےنۿ مۿوكۿإتۿوطسۿیانجا‪،‬ۿاہیطۿظفلۿوطسۿومحثۿ‬



‫بالوجہْاھ‪1‬۔ ْ‬



‫یک ۿتفص ۿ۔ے ۿ"هلل ۿیلع ۿاط ۿاھڈیۿوا نی ۿواطس"ۿںیم ۿاهلل ۿاعتیٰلۿےكۿ‬ ‫ ےئۿدو وتطسۿركبجاطۿجڈػ ۿركجا ۿوہط ۿاہیطۿوطسۿہینثتۿ ؤحث ۿیکۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫تفص ۿ۔ے"واعتق ْعبدین ر ْ‬ ‫ْوسطا"ںیم ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےك ۿ ےئ ۿدوۿ‬ ‫ وتطسۿ مس ۿےك ۿكالّ ۿآػاد ۿركوط ۿاگ اہیط ۿوطس ۿہینثت ۿذمرك ۿیک ۿتفصۿ‬ ‫۔ےۿاھ احصوۿ وہؾیۿںیمۿ۔ے‪:‬اہجطۿظفلۿنیبۿاك ۿ لحۿاامعتسلۿوہ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫واہط ۿوطس ۿجانسكوط ۿیڑد ۿاج ےۿ ےسی ۿ"جلستْوسطْالِوم" ۿںیمۿ‬



‫ْ‬



‫وقّ ۿےكدػبایمط ۿاھٹیب اوػظفل ۿنیب ۿاك لح ۿاامعتسل ۿن ۿوہفو ۿوطسۿ‬



‫ْ‬



‫جارحتلجكۿوہاگۿ ےسیۿ"جلستْوسطْالدار"ۿںیمۿ رھۿےك ۿكیھٹ ۿ چیۿ‬ ‫ںیمۿاھٹیب ںیہكۿجانسكوطۿ یھۿہہكۿدےتۿںیہۿرگمۿہیۿحیحۿ۔ںیہۿاھۿ رح‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫دقمہمۿجاہثل‪:‬سجۿیسكۿ یھۿػاوہیۿےكۿورتۿےكۿٓصشط ۿوكۿرمكؼۿ‬



‫‪۸‬‬ ‫الثالثۃ ‪:‬كْل ْزاویۃ ْجعل ْمنتصف ْوترھا ْمركْ رزاْ امط ۿرك ۿورت ۿےك ۿاجك ۿانكػع ۿےس ۿدورسع ۿانكػع ۿجك ۿػاوہیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ورسمتْعلیہْببعداْحدطرفیہْقوسْایلْج ۃْالزاویۃْ یک ۿ تہۿںیمۿوكیئۿوقنۿیانیئۿاج ےۿفواارۿػاوہیۿذموكػہۿاقہمئۿ‬



‫حیت ْوصلت ْایل ْالطرف ْاالٰخرفان ْالزاویۃ ْان ْكانتْ وہاگۿفوۿوقنۿانۿےكۿػانۿےس‪،‬اوػاارۿػاوہیۿرفنم ہۿوہاگۿفووقنۿ‬



‫قائمۃ ْتمر ْالِوس ْبراس ا ْاو ْمنقرجۃ ْفوراء ْرأس اْ ػاوہیۿےكۿوػاءۿےسۿاوػػاہیۿاحدہۿوہاگۿفوۿوقنۿانۿػاوہیۿےكۿ ےچیۿ‬ ‫اوحادة ْفدونہ ْوبالعْكْس ْان ْمرت ْالِوس ْبرأس اْ ےس ۿشزػعۿ ی ایس ۿوك ۿاُنث ۿركویط ۿ یھ ۿاہك ۿاجاتك۔ےۿہك ۿاارۿ‬ ‫فیھْقائمۃْاووقعتْوراءْہْفمنقرجۃْاودونہْفحادة۔ْ ْ وقنۿػاوہیۿےك ۿػانۿےسۿشزػعۿفوۿػاوہیۿاقہمئۿوہاگۿاوػۿوقنۿ‬ ‫ػاوہیۿےكۿوػاءۿےسۿشزػعۿفوۿػاوہیۿرفنم ہۿوہاگۿاوػۿوقنۿػاوہیۿ‬ ‫ےكۿ ےچیۿےسۿشزػعۿفوۿػاوہیۿاحوہۿوہاگ‬



‫‪1‬‬



‫ْالصحاحْتحتْاللقظ"وسط"داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتۺۼ۾‪۸/‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 307 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وبعبارةْاخریْكْلْخطْنصفْورسمتْع ٰیل ْمنتصقہْ ایسۿادماۿاكۿاراہۿػظفلبۿدرگیویطۿ یھۿوہاتك۔ے‪،‬یسكۿ یھۿطخۿیکۿ‬ ‫ببعد ْاحد ْطرفیہ ْقوس ْوصلت ْلطرفہ ْاالٰخر ْفاذاْ فیصنتۿےكۿدعبۿانۿٓصشط ۿرپۿطخۿےكۿاجكۿانكػہۿےسۿدورسعۿ‬ ‫جعلتْھذاالخطْقاعدةْمثلثْواقعْایلْج ۃْالِوسْ انكػہ ۿجك ۿوقن ۿیانیئ ۿاج ے ۿاوػہی ۿطخ ۿیسك ۿاےسی ۿثلثم ۿےكۿ‬ ‫اقمدعۿرپۿقبطنمۿوہاج ےۿ وۿاجحث ۿوقنۿوا عۿ۔ے فوۿاار‬ ‫فانْوقعْراسہْعیلْنقسْالِوسْفزاویۃْقائمۃْاووراءْ‬ ‫ثلثمۿاك ۿػانۿوخد ۿایسۿوقنۿرپۿو عۿوہفوۿوہۿػاوہیۿاقہمئۿوہاگ‬ ‫ھاْفحادةْاودون اْفمنقرجۃْوبال ْع ْكسْانْكانتْزاویۃْ‬ ‫اوػان ۿوقن ۿےس ۿجاہؾ ۿیک ۿفرف ۿوا ع ۿوہفو ۿػاوہی ۿاحدہ ۿ۔ے اوػ‬ ‫الراس ْقائمۃ ْتِع ْعیلْنقس ْالِوس ْاوحادةْفورائہاْ‬ ‫وقنۿےكۿادنػوا عۿوہفوۿػاہیۿرفنم ہۿوہاگ اوػاےسۿانثۿركۿویطۿ‬ ‫منقرجۃْفدون ا۔ ْ‬ ‫ یھۿاہك ۿاجاتك۔ےۿہك ۿاارػاوہیۿػانۿاقہمئۿوہفوۿسفنۿوقنۿرپۿ‬ ‫وا عۿوہاگۿاوػۿاحدہۿوہفوۿوقنۿےكۿجاہؾ اوػرفنم ہۿوہفوۿوقنۿےكۿ‬ ‫ادنػۿوا عۿوہاگ‬



‫فو۔حیۿدوعی‬



‫رسماع ٰیل ْنصقہْحْببعدْاقوسْاحْبْ مہ ۿےن ۿامط ۿایل ۿہك ۿات ۿاجك ۿطخ ۿ۔ے ۿسج ۿوك ۿاقمّ ۿو ۿرپ ۿ فصۿ‬ ‫رْ‬ ‫ولیْكْ‬ ‫نْابْخطا ْ ر‬ ‫ثمْجعلناْہْقاعدةْمثلثاتْاْءْب‪،‬ارْب‪،‬اہْبْفزاویۃْ ركدجاہ اۿ۔ےۿاوػایسۿوۿوكۿرمكؼۿامرخنۿاےسۿرشوفۿركۿےكۿوۿےسۿ‬ ‫وہیتۿوہیئۿتۿجكۿاجكۿوقنۿیانیئ اۿوۿت‪،‬رھپایسۿطخۿاۿتۿوكۿ‬ ‫الواقعۃْعیلْالِوسْقائمۃْوالواقعۃْورائ اْ ْ‬ ‫ نیۿوثلثمطۿاۿءۿت‪،‬اۿػۿت‪،‬اۿہۿتۿاكۿاقمدہۿ‬



‫‪Page 308 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫حادة ْوہ ْالواقعۃ ْدون ا ْمنقرجۃ۔وان ْكانت ْالزویۃْ قؽاػدجافوۿػاوہیۿءۿ وۿوقنۿرپۿوا عۿ۔ےۿاقہمئۿ۔ے‪،‬اوػاوہیۿػ ۿ وۿ‬ ‫قائمۃ ْتِع ْعیل ْنقس ْالِوس ْمثل ْء‪،‬اوحادة ْتِعْ وقنۿےسۿجاہؾ ۿ۔ےۿاحدہۿ۔ے‪،‬اوػػاوہیۿہۿ وۿوقنۿےك ۿادنػ ۿ۔ےۿ‬ ‫رفنم ہۿ۔ے اوػجاسكعلۿویطۿ یھۿہہكۿ وكشغۿںیہۿاارػاوہیۿاقہمئۿ‬ ‫خارج اْمثلْر‪،‬اومنقرجۃْفداخلہاْمثلْہ۔ ْ‬ ‫۔ے ۿفو ۿوقن ۿرپ ۿوا ع ۿ۔ے ۿ ےسی ۿػاوہی ۿء‪،‬اوػاحدہ ۿ۔ے ۿفو ۿوقن ۿےسۿ‬ ‫جاہؾ ۿ۔ے ےسیۿػاوہیۿػ ۿاوػادنػ ۿ۔ےۿفوۿػاوہیۿرفنم ہۿ۔ےۿ ےسیۿ‬ ‫ػاوہیۿہ‬



‫ وبتۿدوعی یکۿیرقری‬



‫و ٰذلكْالنْالِوسْنصفْدائرةْوقدْوقعتْفی اْزاویۃْ ہی ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿوقن ۿ فص ۿداحؼہ ۿ۔ے ۿاوػایس ۿرپ ۿػاوہی ۿوا ع ۿ۔ےۿ‬ ‫ء ْفیھ ْقائمۃ ْبحكم ْل ْمن ْثالثۃ ْاالصول ْفتكونْ انۿ ےئۿاقمہلۿجاہثلۿیکۿصیتںیۿلكشۿےكۿمكۿےسۿہیۿرضوػۿاقہمئۿ‬ ‫رحادةْواالجتمعْفْمثلثْبْءْرْقائمتانْوھوْمحالْ ۔ے‪،‬اوػوچہك ۿػاوہیۿاقہمئۿےك ۿ ولہۿواالۿػاوہیۿ یھۿاقہمئۿوہجا‬



‫۔ے ان ۿ ےئ ۿػاوہی ۿػ ۿاك ۿاحدہ ۿوہجا ۿرضوػی ۿ۔ے ۿوػن ۿثلثم ۿتۿ‬ ‫بحكمْلبْم‬ ‫نْاویل ْاالصول۔وكذابْہْءْحادةْلعنیْ‬ ‫ٰ‬ ‫فۿػ ۿںیمۿكیب ۿوقث ۿدوػاوہیۿاقہمئ ۿوہجا ۿالػّۿآ ےۿاگۿ وۿاقمہلۿ‬ ‫ْاویلْھا۔‬ ‫ٰذلكْفبْہْاْمنقرجۃْبحكمْبحْمن ٰ‬ ‫اویلۿیک ۿ لۿسیتۿیک ۿػو ۿےسۿاحلۿ۔ے‪،‬ایسۿفروۿایسۿد لیۿ‬ ‫ْ‬ ‫ےسۿثلثمۿتۿہۿفۿاكۿػاوہیۿہۿ یھۿاحدہۿ۔ے(وچہكۿاحدہۿےكۿ ولہۿ‬ ‫ْ‬ ‫واالۿػاوہیۿرفنم ہۿوہجا۔ے)انۿ ےئۿثلثمۿتۿاۿہۿاكۿػاوہیۿہۿرضوػۿ‬ ‫ْ‬



‫ثمْلتْكْنْءْقائمۃْفالْموقعْل اْاالْعیلْنقسْ ْ‬



‫رفنم ہۿ۔ےۿاسیۿہكۿاقمہلۿاویٰلۿیکۿ ری وںیۿلكشۿےسۿػاہؾۿ۔ے‬ ‫جاویط ۿےئہك ۿػاوہی ۿء ۿاقہمئ ۿ۔ے ۿفو ۿالاحہل ۿسفن ۿوقن ۿرپ ۿوا ع ۿ۔ےۿ‬ ‫انۿ ےئۿہكۿہیۿػۿیکۿ‬



‫‪Page 309 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الِوسْاذلووقعتْدون اْمثلْہْاوْورائ اْمثلْرْوقدْ فروۿاخػوۿوقنۿوا عۿوہ جاۿہۿیک ۿفروۿتحتۿوقنۿوہ‪،‬فوۿسجۿ‬



‫تبنی ْان ْء ْایضا ْقائمۃ ْالجتمع ْف ْمثلث ْقائمتان‪ ْ،‬فروۿػاوہیٔۿاقہمئۿ۔ےۿایسۿفروۿہۿاوػػ ۿ یھ ۿاقہمئۿوہاجںیئۿ‬ ‫ولتْكْنْہْمنقرجہْفالْتِعْاالْداخلْالِوسْاذلوْوقعتْ ےگ اوػاجكۿثلثم ۿںیمۿدو ۿدو ۿػاوہی ۿاقہمئۿوہط ۿےگ جا ۿویطۿ‬ ‫ےئہكۿہكۿاارۿػاوہیۿہۿرفنم ہۿ۔ےۿفوۿالاحہلۿدالخۿوقنۿوہاگۿویكہكۿ‬



‫علیہاْكانتْقائمۃْاوورائ اْكانتْحادةْلماْامر۔‬



‫ول ْت ْكنْرحادةْفالْوقو عْل اْاالْخار جْالِوسْاذلوْوقعتْ‬



‫علی اْكانتْقائمۃ۔اوْداخل اْكانتْمنقرجۃْلماْسبق‪،‬وْ‬



‫اار ۿوہ ۿسفن ۿوقن ۿرپ ۿوہفو ۿان ۿاك ۿاقہمئ ۿوہجا ۿالػّ ۿآ ے ۿاگ‪،‬جا ۿاخػوۿ‬ ‫وقنۿوہفوۿاحدہۿوہجاۿالػّۿآ ےۿاگۿد لیۿذموكػہۿجاالۿیکۿػوۿےس‬ ‫جاویطۿےئہكۿہك ۿػاوہیۿػۿاارۿاحدہۿ۔ےۿفوۿالاحہلۿوہۿاخػوۿوقنۿوہاگۿ‬



‫ْاصالْوعك ر ْ‬ ‫ْاالویل ر‬ ‫ٰذلكْمااردناہْوبہْتبنیتْالعبارة ٰ‬ ‫سا۔ ْ ویكہك ۿسفنۿوقنۿرپوہےنۿیک ۿروػت ۿںیمۿالۿاحہلۿوہۿاقہمئۿ‬ ‫‪۸‬‬ ‫الرابعۃ ‪:‬كْلْزاویۃْغیْحادةْنزلْمنْراسہاْعمودْع ٰیلْ وہاج ےاگ‪،‬جا ۿدالخ ۿوقن ۿوہفو ۿرفنم ہ ۿوہجا ۿالػّ ۿآ ے ۿاگ د لیۿ‬



‫قاعدت اْفانہْیكونْنصفْالِاعدةْانْكانتْالزاویۃْ اورپۿذموكػۿوہیئ اوػو یۿےراػاۿدوعیۿاھت ےراػیۿانۿد لیۿےسۿ‬ ‫ذ‬ ‫قائمۃ ْمؾساویۃ ْالساقنی ْواالقل ْمن ْنصقہا ْسواءْ للیۿابعػتۿاصلاۿوككساۿجاحثۿوہیئ‬ ‫كانتْمنقرجۃْمطل رِْاْاوقائمۃْمختلقۃْالساقنی۔ ْ‬



‫دقمہمۿػاہعب‪:‬سجۿیسكۿػاوہیۿمریۿاحدہۿےكۿػۿانۿےسۿانۿػاوہیۿ‬ ‫ےكۿاقمدعۿرپۿومعۿدۿاكۿحؼولۿوہفوۿوہۿومعدۿ ہشیمۿاقمدعۿاكۿ فصۿ‬ ‫وہاگۿ رشہكیط ۿػاوہیۿاقہمئۿواستوجۃۿااسلنیقۿوہۿوػنۿومعد ۿ ہشیمۿ‬ ‫اقمدع ۿےك ۿ فص ۿےس ۿ یھ ۿ وھجاوہاگ(‪)۷‬وخاہ ۿػاوہی ۿٕؾتااۿ‬ ‫رفم ہۿوہ (‪)۸‬جااقہمئۿہفلتخۿااسلنیقۿوہ ۿ‬



‫‪Page 310 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ربمن‪ ۶‬یکۿفو۔حیۿاوػ وبت‬



‫اجیمۿیانینۿ۔ےۿدلجۿ۽‪۷‬ۿ ۿ‪۸۶۶‬‬



‫اجیمۿیانینۿ۔ےۿدلجۿ۽‪۷‬ۿ ۿ‪۸۶۶‬‬



‫فل ْت ْكنْاْحْبْقائمۃْمؾساویۃْالسِنیْفجْأنصفْاْبْ امطۿےئجیلۿہكۿثلثمۿاۿوۿتۿاكۿػاوہیۿوۿاقہمئۿواستوجۃۿااسلنیقۿ۔ےۿ‬



‫بوجوہْكثیةْمن اْانْزاوییتْجْاْب‪،‬جْبْاْمؾساویتانْ فو ۿومعد ۿو ۿا ۿ وان ۿػاوہی ۿےك ۿػان ۿےس ۿان ۿےك ۿاقمدع ۿرپۿ‬ ‫بخسمۃْاالویل ْلؾساویْالسِنیْوحیث ْانْجْقائمۃْ داالہ ا۔ے ۿوہ ۿطخ ۿا ۿت ۿینعی ۿاقمدع ۿاك ۿ فص ۿ۔ے ان ۿیک ۿ تہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یسۿدںیلیلۿںیہۿاجكۿد لیۿردنػ ہۿد لۿ۔ے‪:‬‬ ‫فْكلتاْھماْنصفْقائمۃْبلبْمن اْو حْءْبْقائمۃْبحكمْ‬ ‫وۿا ۿت ۿاوػوۿت ۿا ۿںیمۿا ۿءۿت ۿدوونطۿػاو ےۿاقمہلۿاوےل ۿیکۿ‬ ‫العمود ْیۃ ْفرح ْب ْنصف ْقائمۃ ْبلب ْفح ْء‪،‬ء ْبْ‬ ‫جاوچنںی ۿلكش(لكش ۿامومین)یک ۿػو ۿےس ۿحؼحؼ ۿہرطكشوہك ۿانۿ‬ ‫ْاالویل‪،‬وكذاْبعنیْالؽیانْحْء‪،‬ءْ‬ ‫مؾساویانْبسادسۃ ٰ‬ ‫ثلثم ۿیک ۿدو ۿوانیق ۿا ۿو ۿاوػو ۿت ۿحؼاحؼںیہ‪،‬اوػٌت ۿو ۿػاوہیۿ‬ ‫فك‬ ‫اْفیكونْاْء‪،‬ءْبْمؾساوینی‪ْ ْ ،‬لْمن ماْنصفْاْبْ اقہمئۿ۔ےۿفوۿانۿےك ۿ ہیقۿدوونطۿػاو ےۿینعیۿ‪ ۶‬ۿاوػت ۿ فصۿ‬ ‫مساویالحْء۔ ْ‬ ‫اقہمئ ۿوہط ۿےگ ۿاقمہل ۿاویٰل ۿیک ۿیوسیتںی‪ ۸۷‬ۿلكش ۿیک ۿػو ۿےس (اوػ‬ ‫ػاوہیۿوۿےسۿ وۿطخۿاقمدعۿجكۿآجاۿ۔ےۿانۿےسۿدوۿثلثمۿ نۿ‬ ‫ح(ےۿںیہۿاۿءۿوۿاوػوۿءۿت)اوػانۿطخۿےكۿومعدیۿوہےنۿیکۿو ہۿ‬ ‫ےسۿػاوہیٔۿاقہمئۿ۔ےۿفوۿػاوہیۿوۿ فصۿاقہمئۿوہاگۿاقمہلۿاویٰلۿیکۿ‬ ‫یوسیتںی‪ ۸۷‬ۿلكش ۿیک ۿػو ۿےس‪،‬اوػػاوہی ۿت ۿےلہپ ۿ ی ۿایبط ۿےسۿ‬ ‫ فصۿاقہمئۿجاحثۿوہاكچۿ۔ے‬



‫‪Page 311 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫سپۿانۿثلثمۿیکۿدوۿوانیقۿوۿءۿاوػءۿتۿ یھۿسمویۿوہطۿ یۿاقمہلۿ‬ ‫یکۿ یٹھۿلكشۿیکۿػوۿےسۿاوػایسۿایبطۿےسۿدورسعۿثلثمۿیکۿدوونطۿ‬ ‫وا ںیۿوۿءۿاوػاۿءۿ یھۿسمویۿوہطۿ یۿفوۿاقمدعۿےكۿدوونطۿڑكٹعۿاۿ‬ ‫ءۿاوػءۿتۿسمویۿوہح(ے اوػاقمدعۿاۿتۿاكۿخب ۿ فصۿوہطۿےگۿ‬ ‫اوػطخۿوۿءۿےك ۿ یھۿسمویۿوہطۿےگۿہك ۿسمویۿاك ۿسمویۿسمویۿ‬ ‫وہجا۔ے فوۿجاحث ۿوہہ اۿہكۿثلثمۿاقذمۃۿاالاوہیۿواستویۿااسلنیق ۿےكۿ‬ ‫ػانۿےسۿاقمدعۿرپۿارتےنۿواالۿطخۿاقمدعۿاكۿ فصۿوہجا۔ے‬



‫ربمن‪ ۷‬یکۿفو۔حیۿاوػ وبت‬



‫ثم ْلتْكْنْا ْہ ْب ْقائمۃ ْمختلقۃْالساقنی ْفنِول ْہ ْرْ مہ ۿےن ۿفؽ ۿایك ۿہك ۿثلثم ۿاہ ۿت ۿںیم ۿػاوہی ۿہ ۿاقہمئ ۿ فلتخۿ‬ ‫اصغرمنْنصفْاْبْاعینْنصفْالِطرْالنْراْلؼسْ ااسلنیقۿ۔ے فوۿےراػاۿدوعیۿہیۿ۔ےۿطخۿہۿػۿ فصۿاۿتۿینعیۿ فصۿ‬ ‫مركْ ْزا ْواال ْلْكان ْف ْمثلثی ْارہ‪،‬ہ ْر ْب ْضلعا ْار‪،‬ربْ رطق ۿےس ۿ وھجا ۿ۔ےۿان ۿ ےئ ۿہك ۿػ ۿاہیطۿرمكؼ ۿ۔ںیہ‪،‬وػنۿشیپۿ‬ ‫ر‬ ‫ رظۿدوونطۿثلثمۿینعیۿاۿػۿہۿاوػہۿػۿتۿںیمۿدوونطۿطخۿاۿػۿاوػػۿتۿ‬ ‫مؾساوینیْوْرْہْمشرتكْوزاویتاْرْقائمتانْ ْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ؼا ؼۿوہاج۔ےگنی‪،‬اوػہۿػۿدونطۿوثلثمطۿںیمۿرتشك اوػۿدوونطۿ‬ ‫وثلثمطۿںیمۿػۿػاوہیۿاقہمئ(ینعیۿ‬



‫‪Page 312 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فربابعۃْاالویل ْیؾساویْاْہْہْبْہفْفلْكْنْالمركْزْءْ دۿواق ذمغ)سپۿاقمہلۿاویٰلۿیکۿلكشۿػا عۿےسۿالػّۿآ ےۿاگۿہكۿاۿہۿاوۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وقلؾناْہْءْنصفْالِطرْفلوْكانْہْرْمساویالہْتساوتْ ػہۿتۿدوونطۿوا ںیۿسمویۿوہاجںیئۿےگۿاوػہیۿيالفۿرفم ۿ‬ ‫وہاگ(ہك ۿمہۿےنۿػاوہیۿاقہمئۿ فلتخۿااسلنیقۿامجا ۿاھتۿاوػاہیطۿ‬ ‫بالماموینْزایتاْرْءْفاجتمعْفْمثلثْقائمتان۔ ْ‬ ‫ك‬ ‫دوونطۿاك ۿسمویۿوہجا ۿالػّۿآجا)ٌت ۿػ ۿوك ۿرم ؼ ۿامےننۿرپۿيالفۿ‬ ‫ْ‬ ‫ك‬ ‫رفمو ۿالػّۿآجا‪،‬فوۿامطۿےئجیلۿہكۿرم ؼۿدػا ۿءۿ۔ےۿاوػہۿوكۿٓالۿ‬ ‫ْ‬ ‫رك ۿ فص ۿرطق ۿركےئجیل ان ۿروػت ۿںیم ۿہؾ ۿػ ۿہ ۿء ۿےك ۿحؼاحؼ ۿوہفو‬ ‫ْ‬ ‫(اقمہل ۿاویٰل ۿیک ۿجاوچنںی ۿلكش ۿےك ۿ احع ۿےس ۿػاوہی ۿػ ۿاوػػاہی ۿءۿ‬ ‫ْ‬ ‫دوونطۿحؼاحؼ ۿوہطۿےگۿفوۿاجكۿثلثمۿےك ۿدو ۿػاو ےۿاقہمئۿوہ‬ ‫ْ‬



‫ح(ے(اوػہیۿاحلۿ۔ےۿفوۿالاحہلۿہۿػ‪،‬ہۿءۿدوونطۿوا ںیۿحؼاحؼۿ۔ںیہ )‬



‫اجكۿروػتۿہیۿ یھۿ۔ےۿہكۿہۿػۿوكۿہۿءۿےسۿحؼاۿامجاۿاج ےۿوۿاقمہلۿ‬



‫وانْكانْہْرْا كربْمنْہْءْكانتْءْالموترةْباالكربْا كربْ اویٰلۿیکۿااھٹػ وںیۿلكشۿےسۿالػّۿآ ےۿاگۿہكۿػاہیۿءۿسجۿےكۿورتۿہۿ‬ ‫نْاالویلْ ػۿوكۿمہۿےنۿہۿءۿےسۿحؼاۿامجاۿ۔ے‪ ،‬وھےٹۿورتۿواےلۿػاویہیۿاقہمئۿ‬ ‫منْرْالِائمۃْالموترةْباالسغرْبحكمْبحْم‬ ‫ٰ‬ ‫فاجتمع ْف ْمثلث ْقائمۃ ْومنقرجۃ ْفالجرم ْان ْہ ْرْ ینعیۿػۿےسۿحؼاۿوہاج ے اوػػاوہیۿاقہمئۿےسۿ وۿػاوہیۿحؼاۿوہاگۿوہۿ‬ ‫رفنم ہۿ یۿوہاگ فوۿالػّۿآ ےۿاگۿہكۿاجكۿثلثمۿںیمۿػاوہیۿاقہمئۿ‬ ‫اصغرْمنْاء۔ ْ‬ ‫اوػػاوہیۿرفنم ہۿدوونطۿ عمۿوہح(ےۿاوػہیۿ یھۿاحلۿ۔ےۿاوہۿػۿےكۿ‬ ‫ فص ۿرطق ۿےس ۿحؼع ۿاوػحؼاحؼ ۿوہےن ۿیک ۿروػںیت ۿاحل ۿوہ‬ ‫"ںیئ‪،‬فوۿالۿاحہلۿہۿػ‪،‬ہۿءۿ فصۿرطقۿہۿےسۿ وھجاۿ۔ےۿاوػمہۿایسۿےكۿ‬ ‫ادیعۿ ےھ ۿ‬



‫‪Page 313 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ربمن‪ ۸‬یکۿفو۔حیۿاوػ وبت‬



‫واالمر ْف ْالمنقرجۃ ْاظ ر ْسواء ْكانت ْمؾساویۃْ ػاوہیۿرفنم ہ ۿںیمۿانۿطخۿجاػلۿاك ۿ فص ۿرطقہ ۿےس ۿ وھجا ۿوہجاۿ‬



‫الساقنیْمثلْاْیْب‪،‬اوْمختلقت ماْمثلْاْحْبْالن اْ ػجادہۿواہوۿ۔ےۿػاوہی ۿرفنم ہۿواستویۿااسلنیقۿ ےسیۿثلثمۿا ۿیۿ‬ ‫تِعْداخلْالِوسْفالعمودْالنازلْمن اْعیلْالِطرانْ ت ۿجا ۿ فلتخۿااسلنیقۿ ےسیۿثلثمۿا ۿوۿت ۿویكہك ۿہیۿػاوہیۿرہبۿ‬



‫دقتریۿوقنۿےك ۿادنػ ۿوہاگ‪،‬فوۿانۿػاوہیۿےسۿ وۿومعد ۿ یھۿرطق ۿرپۿ‬ ‫مربالمركْزْمثلْیْءْكانْجز رء ْمنْنصفْالِطرحْءْ‬ ‫ك‬ ‫جاػلۿوہاگۿجاۿفوۿثلثمۿاۿیۿتۿیکۿفروۿرم ؼۿےسۿوہركۿشزػعۿاگۿ‬ ‫وانْلمْیمربہْمثلْحْط۔ ْ‬ ‫ ےسیۿطخۿءۿیۿفوۿوہۿخاصزاۿ فصۿرطقۿینعیۿطخۿءۿوۿاكۿزجءۿوہاگ(اوػاارۿ‬ ‫ػاوہیۿ فلتخۿااسلنیقۿںیمۿوہاگۿ ےسیۿوۿعۿہكۿہیۿرمكؼۿےسۿوہركۿ‬ ‫۔ںیہۿشزػجا)‬



‫اخرجناحْایل ْءْكْكانْحْءْاالصغرْمنْءْكْنصفْ فو ۿمہ ۿو ۿوك ۿء ۿك ۿیک ۿفرفۿےل ۿ ںیلۿےگ(اوػء ۿكۿ فصۿرطقۿ‬ ‫ٰ‬



‫الِطر ْلكونہ ْوترالِائمۃ ْا كرب ْمن ْح ْط ْوترالحادةْ ۔ے)فوءۿو‪،‬ءۿكۿےسۿ وھجاوہاگۿویكہك ۿءۿكۿػاوہیۿاقہمئۿاكۿورتۿ‬ ‫۔ےۿسجۿوك ۿوۿعۿےسۿحؼا ۿوہجا ۿراےیہۿ وۿاػاوہیۿاحدہۿاك ۿورتۿ۔ےۿ‬ ‫ْاالویلْو ٰذلكْماْاردناہ۔‬ ‫بحكمْرْطْمن ٰ‬ ‫اقمہلٔۿاویٰلۿیکۿلكشۿ۽‪ ۶‬یکۿػوےس اوػو یۿےراػاۿادماۿ۔ے‬ ‫الخامسۃ‪:‬كْلْخطْاقیمْع ٰیل ْنصفْعمودْغیْمحمدْ‬ ‫دقمہمۿاخٕس ‪:‬ہؾ ۿوہۿطخۿسجۿےك ۿ فصۿرپۿوكیئۿومعد ۿاقمئۿایكۿ‬ ‫ودواخر جْ ْ‬ ‫اج ے‪،‬اوػرھپۿانۿطخۿےكۿ‬



‫‪Page 314 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫منْطرفیہْخطانْیحدثاْنْمعہْزاویتنیْمجموع ماْ دوونطۿانكػوطۿےسۿاےسیۿدوۿٌـوعۿںیچنیھكۿ وۿےلہپۿطخۿرپۿاےسیۿدوۿ‬



‫اصغرْمنْقائمتنیْفانْتساوتْالزاویانْفملتیقْالْ ػاو ےۿ دیاركںیۿسجۿاك ۿیعومہعۿدو ۿاقہمئۿےسۿمك ۿوہ اوػانۿ‬ ‫خطنیْعیلْنقسْالعمودواالفخارج ٗہْوعیلْكْلْتحتملْ روػتۿںیمۿہیۿدوونطۿػاو ےۿحؼاحؼۿوہطۿفوۿٌؾصظۿاكۿٓتشہیۿومعدۿ‬ ‫رپ ۿوہاگ اوػحؼاحؼ ۿن ۿوہط ۿفو ۿدوونط ۿٌـوط ۿاك ۿٓتشہی ۿومعدےس ۿجاہؾ‬ ‫زاویۃْملتِاھماْانْتكونْقائمۃْاوحادةْاومنقرجۃ۔ ْ‬ ‫ٌ‬ ‫ـ‬ ‫ہ‬ ‫وہاگ اوػ ؾۿروػتۿںیمۿانۿاكۿا امتلۿ۔ےۿہكۿاطۿدوونطۿ وطۿ‬ ‫ےكۿٓتشہیۿاكۿػاوہیۿاقہمئۿجاۿاحدہۿجاۿرفنم ہۿوہ‬



‫(فو۔حیۿو وبت)‬



‫خطا ْنصفْع ٰیل ْحْوْاقیمْعلیہْعمودْحْءْ امطۿےئجیلۿہكۿاۿتۿااسۿطخۿ۔ےۿسجۿاك فصۿ ہطقۿوۿ۔ےۿاوػانۿرپۿ‬ ‫فلیْكْنْاْبْ ر ْ‬ ‫غی ْمحدودفاخرج ْمن ْجنؽیہ ْخطا ْاء۔ب ْءْ اجكۿمریۿدحمود ۿومعد ۿوۿءۿاقمئۿایك ۿہ ا‪،‬رھپۿانۿطخۿےك ۿدوونطۿ‬



‫محدثنیْزاییتْاْبْمساویتنیْفان ماْیلتِیانْعیلْ انكػوطۿےسۿدوۿطخۿاۿءۿاوػتۿءۿاےسیۿےچنیھكۿح(ےۿ وۿطخۿاولۿےكۿاورپۿ‬ ‫دوحؼاحؼۿػاو ےۿاتۿ دیاۿرك ےتۿںیہ‪،‬فوۿوہۿدوونطۿٌـوعۿومعدۿےكۿ‬ ‫ْمثال ْعیل ْہْ‬ ‫نِطۃ ْء ْمن ْالعمود ْواال ْقیلتِیا ْخارجہ ر ْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ ہطقۿءۿرپۿںیلمۿےگ اوػدوونطۿػاو ےۿ ؼا ؼۿنۿوہطۿفوۿالاحہلۿہیۿ‬ ‫وصلناہ ْحْفیفْمثلثیْاح ْہْبْحہ ْنصف ْااْحْب ْحْ‬ ‫ٌ‬ ‫ـ‬ ‫ٕ‬ ‫دوونط ۿ وع ۿومعدۿےس ۿاخػوۿںیلم ۿےگ زلا ۿامجاہ ا ۿوہ ۿ ہطق ۿہ ۿرپۿ‬ ‫مؾساویان ْبالقرض ْوكذا ْا ْہ ْب ْہ ْلخامسۃ ْاالویلْ‬ ‫ٰ ےلۿوہ ےۿںیہۿمہۿےنۿہۿوۿوك ۿٓالدجا ۿفوۿجاہظۿدو ۿثلثمۿا ۿوۿہۿ‬ ‫لؾساویْزاوییتْاْبْ ْ‬ ‫اوػتۿوۿہۿ دیاوہ ےۿسجۿںیمۿطخۿرفمو ۿےكۿدوونطۿ فصۿاۿ‬ ‫وۿاوػتۿوۿجائار ۿحؼاحؼۿںیہ‪،‬اوػوچہكۿػاوہیۿاۿوػۿ‬



‫‪Page 315 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْاالویل ْتؾساویْ ػاوہیۿت ۿحؼاحؼ ۿفؽ ۿایك ۿہ اۿ۔ےۿانۿ ےئۿاقمہلۿاویٰلۿیک ۿلكش ۿ‬ ‫بالقرض ْوہ ْح ْمشرتك ْفؽثامنۃ‬ ‫ٰ‬ ‫زاویتاْاْحْہ‪،‬ةْحْبْبقحكمْبحْمن اْكانتاْقائمتنیْ اخزمۿےسۿسجۿفروۿاۿوۿاوػتۿوۿحؼاحؼںیہۿایسۿفروۿاۿہۿاوػ‬ ‫ت ۿہۿ یھ ۿحؼاحؼ ۿوہےگن‪،‬اوػہ ۿو ۿدوونط ۿثلثمۿںیم ۿرتشكۿ‬ ‫وقدْكانتْاْحْءْقائمۃْفؾساویْالْكْلْوالجزْءْہف۔‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫۔ے فوۿالاحہلۿاقمہلۿاویٰلۿیکۿلكشۿجاّۿیکۿو ہۿےسۿػاوہیۿاۿوۿہۿاوػ‬ ‫ػاوہی ۿہ ۿو ۿت ۿحؼاحؼ ۿوہےگن ۿاوػاقمہل ۿاوےل ۿیک ۿلكش ۿ۽‪۶‬ےسۿ‬



‫جاحث ۿ۔ےۿہك ۿدوونطۿ لۿرك ۿدواقہمئۿوہطۿےگۿینعیۿہؾ ۿػاوہیۿ‬ ‫اقہمئۿوہاگۿاحالہكۿاۿوۿءۿاقہمئۿ۔ےۿاوػۿاۿوۿہۿ یھۿاقہمئۿوہہ ا( وۿ‬ ‫وخد ۿانۿاك ۿ ربۿ۔ے)اوػانۿروػت ۿںیمۿزجولك ۿسمویۿوہجاۿ‬ ‫الػّۿآجا۔ےۿ وۿاحلۿ۔ے‬



‫ولیخرجْعنْجنؽیہْاْہْبْہْعنْزایتنیْمختلقنیْ دورسیۿروػت یکۿفو۔حیۿہیۿ۔ےۿہكۿمہۿطخۿرفمو ۿےكۿدوونطۿ‬ ‫فملت ٰیق ْھماْخارجْالعمودْع ٰیل ْہْواالفیلتِیاع ٰیل ْءْمنْ انكػوطۿےسۿاےسیۿدوۿطخۿاۿہۿاوػتۿہۿےتچنیھكۿںیہۿطخۿےكۿاورپۿ فلتخۿ‬ ‫العمودفیف ْمثلثی ْا ْح ْء‪،‬ء ْح ْب ْنصف ْا ْح‪،‬ح ْبْ ػاو ےۿیان ےتۿںیہ‪،‬فوۿےراػادوعیۿہیۿ۔ےۿٓتشہیۿومعد ۿےسۿاخػوۿ‬ ‫مؾساویانْوْءْحْمتشركْوْزایتاحْقائمتانْفبالرابعْ ہطقۿہۿرپۿوہاگۿوػنۿہیۿام انۿیڑعۿاگہكۿہیۿدوونطۿطخۿ یھۿومعدۿےكۿ‬ ‫ ہطقۿءۿرپۿ ےلۿںیہۿاوػاہیطۿثلثمۿاۿوۿءۿاوػثلثمۿءۿوۿتۿںیمۿ‬ ‫تؾساوی ْزاویتا ْا ْب ْو ْقد ْفرضنا ْمختقنی ْہفْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫طخۿےك ۿدوونطۿ فصۿاۿوۿاوػۿوۿتۿ ؼا ؼۿںیہ اوػۿءۿوۿدوونطۿ‬ ‫فالحكمْثابتْو ٰذلكْماْاردناہ۔ ْ‬ ‫وثلثمط ۿںیم ۿرتشك ۿاوػػاوہی ۿو ۿدوونط ۿثلثم ۿںیمۿ‬ ‫اقہمئ‪،‬ان ۿ ےئ ۿلكشب ۿػا ع ۿػاوہی ۿا ۿت ۿحؼاحؼ ۿوہ ے ۿاحالہك ۿمہۿ‬ ‫ےنۿاط ۿدوونطۿوك ۿ فلتخۿفؽ ۿایك ۿاھت‪،‬اوػہیۿيالفۿرفمو ۿ‬ ‫دوعیۿہكۿجاۿامےننۿےسۿالػّۿآجا‪،‬فوۿدوعیۿجاحثۿوہا ۿ‬



‫‪Page 316 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یق ْع ٰیل ْكْلْتِدیرْ شیتی ۿروػت ہك ۿدوونط ۿ مس ۿےك ۿٓتشہی ۿرپ ۿجصشوط ۿ ی ۿ مس ۿےكۿ‬ ‫اما ْاحتمالْالزوایا ْالثلث ْف ْالملت ٰ ْ‬



‫فظاھرْالنْالزایتنیْالحادْثتنیْمن ماْفحادةْسواءْ ػاو ےۿاك ۿا امتلۿ۔ے انۿیک ۿفو۔حیۿہیۿ۔ےۿہك ۿدوونطۿانكػوطۿ‬ ‫كانت ْالزاویتان ْعیل ْالخط ْاالول ْمؾساویتنی ْاوْ ےس ۿےچنیھك ۿٌـوع ۿاوػطخ ۿاول ۿےس ۿ دیا ۿوہےن ۿواےل ۿدوونطۿ‬ ‫ػاوویطۿاكۿیعومہعۿاارۿاقہمئۿےكۿحؼاحؼۿ۔ےۿفوۿٓتشہیۿػاوہیۿاقہمئۿوہاگۿ‬ ‫ْاالویل۔ ْ‬ ‫مختلقتنیْكْلْ ٰذلكْبلبْمن ٰ‬ ‫ح‬ ‫ٓت‬ ‫ش‬ ‫ز‬ ‫ص‬ ‫ہ‬ ‫اوػ ۿیعومہع ۿػاو ظ ۿاار ۿاقہمئ ۿےس ۿ وھجا ۿ۔ے ۿو ۿ ی ۿاك ۿػاوہیۿ‬ ‫ْ‬ ‫رفنم ہۿوہاگ‪،‬اوػاارۿیعومہعۿاقہمئۿےسۿحؼاۿ۔ےۿفوۿٓتشہیۿاكۿػاوہیۿاحدہۿ‬ ‫ْ‬ ‫وہاگۿوخاہۿطخۿاولۿرپۿ دیاۿوہےنۿواےلۿػاو ےۿجامہۿحؼاحؼۿوہطۿجاۿ‬ ‫ْ‬ ‫نۿوہط ہیۿواػیۿجاںیتۿاقمہلۿاویٰلۿیکۿلكش‪۸۷‬ۿےسۿجٓاحثۿںیہ‬ ‫اذاْعرفتْھذاْواعلمناكْفْالنقحۃْاالویلْالعودیۃْانْ ذموكػہ ۿجال ۿفواحیضت ۿیک ۿورعت ۿاوػظفل ۿنیب ۿجڈہ ۿےك ۿ ینع ۿوكۿ‬ ‫معینْبنیْیدیہْالرتكْؼیبْالقضاءْالمحِقْالمحصورْ دوجاػہۿد‪،‬نۿںیمۿجاػہۿرك ےنیۿےكۿدعب(ظفلۿنیبۿجڈہیۿیکۿواضٌتۿ‬ ‫بالجارحتنیْعندْبسط ماْاوالموھومْعندْارسال ماْ مہۿایسۿامشہمۿےكۿخلَ ۿاویلۿںیمۿرك ۿآ ےۿںیہۿہكۿنیبۿجڈہیۿرمبكۿ‬ ‫اعین ْالخط ْالنافذ ْعیل ْاالستِامۃ ْمن ْوسط ْاحدْ ااضیف ۿ۔ے فو ۿاجك ۿ ینع ۿ اضف ۿاوػ اضف ۿاہیل ۿےك ۿ یلیصفۿ‬ ‫ذ‬ ‫رتہمجۿےكۿ احعۿےسۿوہطۿےگ"دوونطۿاہھۿواےنمۿ ھزالںیئۿفوۿوہۿ‬ ‫كتقیكْایلْوسطْالكتفْاالخرْوالیمْكْنْارادتہْھناْ‬ ‫اضفۿ وۿدوونطۿاہھ ۿےك ۿدػبایمط ۿروصحػ۔ے اوػاےسیۿ یۿ ےھچیۿ‬ ‫وفْعامۃْاستعماالتْھذاْاللقظْبلْاریدْفی اْبالیدینْ ذ‬ ‫ھزالںیئۿفوۿ ےھچیۿیکۿاضفوكۿ وۿدوونطۿاہ وھطۿےكۿدػبایمطۿروصحػۿ‬ ‫الج تانْالواقعتانْعیلْسمت ماْایْتخرجْمنْطرفْ‬ ‫۔ے"اوػ"ٌت ۿاہھۿنشکاءںیۿفوۿدوونطۿومجڈ وطۿےك ۿےچیۿیکۿ‬ ‫كتقیہْخطنیْ ْ‬ ‫دوػیۿسجۿوكۿاجكۿطخۿےكۿدػےع‬



‫‪Page 317 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عمودینْع ٰیل ْذالكْالخطْالواصلْبنیْكتقیہْف ٰ ذانْ " اھجم ۿاجاتك۔ے ۿ و ۿاجك ۿومجڈ ے ۿےك ۿوطس ۿےس ۿدورسعۿ‬ ‫الخطان ْھما ْالج تان ْالمسامتان ْلیمنی ْمن ْاضیفْ ومجڈ ےۿےكۿوطسۿجكۿدیسد ۿفؽ ۿایكۿاج ےۿنكیلۿانۿظفلۿےكۿ‬ ‫الیہ ْالیدان ْوشمالہ ْكما ْقدمنا ْثمہ ْعن ْالكشاف ْوْ ماّۿاامعتسلۿاكۿاعمٓل ۿوہۿجاۿاخ ۿنیبۿجڈیۿالِـشتۿاكۿوم عۿوہۿماّۿ‬ ‫روػۿےسۿانۿظفلۿےكۿ ینعۿرتكصسیۿ یلیصفۿرمادۿ۔ںیہۿوہ ےتۿہكلبۿ‬ ‫المدارك ْوغیھما ْفْكْل ْماوقع ْبنی ْ ٰھذین ْالخطنیْ‬ ‫دورسعۿ ینعۿاامجیلۿرعیفۿجاوغلیۿرماد ۿوہ ےتۿںیہۿسجۿںیمۿ‬ ‫بشرط ْالِرب ْالالئق ْبالشیئ ْالمتقاوت ْتقاوتاشدْ‬ ‫دوونطۿظفلۿےك ۿكتسَڈہۿكتسَڈہۿ ینعۿرماد ۿ۔ںیہۿوہ ےتۿہكلبۿرمبكۿ‬ ‫یدابحسبْالمِامْف وْبنیْیدیہ۔‬ ‫ظفلۿوك ۿااكیئۿامط ۿرك ۿ رػعۿرمبك ۿےك ۿاجكۿ یۿاامجیلۿ ینعۿوكۿ‬ ‫ْ‬ ‫ویطۿےئھجمسۿدوونطۿومجڈ وطۿےكۿدػبایمطۿ وۿدیسد ۿطخۿمہۿےنۿ‬ ‫ْ‬



‫فؽ ۿایكۿاھتۿاوػػاہؾۿ۔ےۿہكۿوہۿمسجۿےكۿرع ۿںیمۿ یۿوہاگ‪،‬انۿ‬ ‫ےكۿدوونطۿانكػوطۿرپۿدوومعدیۿٌـوعۿوكۿواےنمۿفؽ ۿایكۿاج ےۿ‬



‫ْ‬



‫ وۿایسۿافےلۿرپ ۿجالك ۿ وتاػیۿواےنم ۿےلۿاجںیئۿاط ۿدوونطۿ‬ ‫ٌـوطۿےكۿدػبایمطۿ وۿ یھۿ۔ےۿایسۿوكۿنیبۿجڈہیۿاہكۿاج ےۿاگ )‬



‫ْ‬



‫انۿومضمطۿرپۿاداػكۿاوػاشكفۿیکۿ اہدتۿ یھۿشیپۿركےكۿ‬ ‫ںیہ ۿقنبزاین ۿیک ۿردنػ ہ ۿجاالابعػت ۿےك ۿٌبت ۿد ل ۿہلمج ۿاكۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫بلطمۿلمكۿوہہ ا‬ ‫"دورسیۿاداط ۿنیبۿجڈہیۿوہ یۿینعیۿاط ۿدوونطۿ وتاػیۿ وتہطۿ‬ ‫ےكۿدػبایمطۿ وۿٕزضؾۿجاۿاامّۿےكۿداںیئۿجاںیئۿاوػانۿےسۿقؽ بۿ‬



‫ْ‬ ‫وہ "‬ ‫كماْافدناكْتحِیِہْبماالمزیدْعیلْایلْھناْاتمْمعینْ اہیطۿقنبزاینۿےكۿظفلۿقؽحزإز ۿےكۿہیۿٕعسیۿ۔ںیہۿہكۿ ؤدطۿاامّۿ‬ ‫ْایلْقولہْقریبامنہ۔ ْ‬ ‫جاۿٕزضؾۿےكۿ لصتۿوہہكلبۿ‬ ‫كالمْالِہستاین ٰ‬



‫‪Page 318 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْ‬



‫ااس ۿقؽ ب ۿرماد ۿ۔ے ۿ و ۿ لح ۿاامعتسل ۿےك ۿانميت ۿ۔ے ۿاوػاہیطۿ‬ ‫ٌت ۿدجسم ۿےك ۿادنػ ۿٕؾتاااداط ۿعنم ۿ۔ے ۿفو ۿالاحہل ۿاہیط ۿقؽ ب ۿاكۿ‬ ‫بلطمۿدجسمۿےسۿجاہؾۿدجسمۿیکۿدحودۿےكۿادنػۿوہاگ شز ہتۿاوػاقۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ںیمۿظفلۿقؽ بۿرپۿ یھۿمہۿوپر رػػو ینۿدالۿےكۿںیہ‬



‫ْ‬



‫ات ۿمہۿانۿطخۿوك وۿمہۿےنۿدوونطۿومجڈ وطۿےك ۿدػبایمطۿ‬ ‫ثمْاذاْنصقتْالخطْالواصلْبنیْالكتقنیْونسمیہْ‬ ‫فؽ ۿایكۿاھتۿاوػسجۿاكۿجاّۿمہۿےنۿطخۿكشلیۿػاھكاھتۿانۿےكۿكیھٹۿ‬ ‫الخط ْا ْل ْكتیف ْواقمت ْوعلیہ ْعمو رْدا ثالثا ْوایاہ ْنسیمْ‬ ‫ چی ۿںیم ۿاجك ۿشیتا ۿومعد ۿفؽ ۿریكط‪،‬فوہی ۿومعد ۿدوونط ۿ وتاػیۿ‬ ‫یِ‬ ‫العمودكانْھوْوماْ عْعلیہْوسطْالج تنیْالمذكورتنیْ ٌـوط ۿےك ۿ یھ ۿكیھٹ ۿ چی ۿںیم ۿوہاگ ۿسج ۿوك ۿالہ ۿو ت ۿوطسۿ‬ ‫بؼن ماْبالتحریكْوماكانْبؼن ماْمنحازاعنْالعمودْ جارحتلجك ۿےتہك ۿںیہ اوػاط ۿدوونط ۿ وتاػی ۿٌـوط ۿےكدػبایمطۿ‬ ‫فہو ْوسط ماْبالسكونْووسط ما ْبالسكونْفیشملْ و ۿاشكد ی ۿوہ ی ۿان ۿوك ۿوطس ۿجانسكوط ۿاہكاججا۔ے كالہم ۿقنبزاینۿ‬ ‫مااذانْاذنْفْزاویۃْقائمۃْاوحادةْمنقرجۃْحادثۃْمنْ یک ۿ ہیقۿابعػت ۿردنػ ہۿد لۿ۔ے‪":‬اداط ۿجاینۿدوونطۿ وتہطۿ‬ ‫ےك ۿوطسۿجانسكوط ۿںیمۿوہ یۿفوۿہیۿاط ۿيت ۿروػفوطۿوك ۿوا لۿ‬ ‫خطنیْخارجنیْمنْھاتنیْالجہتنی‪1‬۔ ْ‬ ‫وہ ی ۿٌت ۿ ؤدط ۿػاوہی ۿاقہمئ ۿاوػاحدہ ۿجا ۿرفنم ہ ۿںیم ۿڑھكا ۿوہ‬ ‫ہیۿيتۿػاو ےۿاطۿدوونطۿٌـوطۿےك ۿہتكن ۿا لالۿرپۿ دیاوہےگنۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫فاالٰنْیریدْالشیخْیقیدْانْلؼسْشرطْكونْالشیئْ‬



‫ وۿاطۿدوونطۿ وتہطۿےسۿلكنۿػ۔ےۿںیہ‬ ‫ان ۿابعػت ۿاك ۿبلطم ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿ ؤدط ۿےك ۿبیطخ ۿےك ۿواےنمۿ‬



‫بنی ْیدیك ْوقوعہ‪،‬عیل ْالعمود ْبل ْیْكْیف ْكونہ ْبنیْ‬ ‫ڑھكعۿوہےنۿاكۿبلطمۿہیۿ۔ںیہۿہكۿ ؤدطۿاك ۿومعدۿینعیۿطخۿوطسۿ‬ ‫خ‬ ‫یطْالج ۃْاینماْكانْفالذاْقالْووسط ماْبالسكونْ رپڑھكا ۿوہجا ۿرضوػی ۿ۔ے ۿہكلب ۿطخ ۿكشلی ۿےك ۿدوونط ۿانكػوط ۿےسۿ‬ ‫ْقریباْ ْ‬ ‫وھوْعطفْع ٰیل رْ‬



‫خکتشغ ۿواےلۿٌـوع ۿ وتاػہیۿےك ۿدػبایمط ۿاشكد ی ۿںیم ۿومعدوطسۿ‬ ‫ےسۿادرھۿادرھۿہتۿركۿڑھكاۿوہجاۿ یھۿ‬



‫ْجا معْالرموزللِہستاینْکتابْالصلٰوةْفصلْصلٰوةْالجمعۃْہبتكمۿاوالہیمۿ دبناقومنۿاریاطۿ‪/ ۶‬۽ۻ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 319 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْبنیْالجہتنیْتقسیالہْ اكیفۿ۔ے‪،‬اسیۿہكۿخیشۿقنبزاینۿےكۿوقلۿوسط ماْبالسكونْےسۿ‬ ‫رْ‬ ‫منہْالنہْقریبْمنہْاوْع ٰیل‬ ‫ۿقؽحزإز ۿرپ لۿامونہك ۿظفلۿ‬ ‫ثمْفر ع ْعلیہ ْجواز ْقیامْالمؤذن ْفْزاویۃْقائمۃْاوْ ػاہؾ ۿ۔ے ات ۿیج ۿرا۔ے ۿويؿمما ۿاك‬ ‫ُھ‬ ‫حادة ْاومنقرجۃ ْوبیانہ ْانہ ْالیمْكْن ْجعل ْالخطْ وسط ما اوػ رْ‬ ‫قریبا ْمنہْجان ۿجان ۿ ی ۿںیہ ۿجانیب ۿا زصظ ۿرپۿ‬ ‫ۿن ریسی ۿامون‪،‬ہؾ ۿفرو ۿ ینع ۿدػيت ۿ۔ے ایس ۿومعد ۿوطسۿ‬ ‫الْكْتیفْوترْزاویۃْقائمۃْاومنقرجۃْیِومْفی اْایْبنیْ‬ ‫ٌ‬ ‫ج‬ ‫ص‬ ‫ؾص‬ ‫ےكۿآػادۿجاػوۿاوػ ظۿ وتاػ ظۿےكۿدػبایمطۿڑھكعۿوہےنۿوكۿ‬ ‫ساقی اْالمؤذنْالنْمابنیْ ْكتیفْاالنسانْنحوْزراعْ‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫زاینۿػجایضۿیکۿػجاطۿںیمۿ اھجمۿجارا ےتۿںیہۿہكۿ ؤدطۿرا۔ےۿ‬ ‫فان ْجعل ْوتر ْزویۃ ْغی ْحادة ْكان ْمابؼن ا ْوبنیْ‬ ‫ػاوہی ۿاقہمئ ۿرپ ۿڑھكاوہرا۔ے ۿػاوہی ۿاحدہ ۿرپ ۿاوػرا۔ے ۿرفنم ہ ۿرپ‪،‬‬ ‫ْشربا ْاو ْاقل ْبحكم ْالِاعدة ْالرابعۃ ْوقدمْ‬ ‫ا ْل ْكتیف ر‬ ‫ہؾ فروۿڑھكعۿوہےنۿوكۿنیبۿجڈیۿالِـشتۿاہكۿاج ےۿاگ وسالۿ‬ ‫االنسانْا كْثرْمنْشربْولذاْتعربْاھلْال ؼئۃْوْالمساحۃْ ہیۿ۔ےہكۿہیۿػاو ےۿنجۿیک ۿواوقطۿےكۿدػبایمطۿ ؤدطۿڑھكعۿ‬ ‫ثلثیْذراعْبالِدمْحیثْیِولونْانْبارتقاعْالناظرْ وہ ركۿاداطۿدعۿاتك۔ےۿدجسمۿےك ۿادنػۿانۿفروۿہكۿرفموہضۿ‬ ‫عنْوجہْاالرضْكذاْقدماْینحطْاالفقْكذاْدقیِۃْ طخ ۿكشلی ۿوك ۿاط ۿوثلثمط ۿاك ۿورتامجا ۿاج ے ۿاوػان ۿےك ۿدوونطۿ‬



‫كماْذكْرناْضابطتہْوتقاریع ا ْ‬



‫انكػوط ۿےس ۿلكن ۿرك ۿ و ۿدو‪ ۷‬ۿطخ ۿومعدوطس ۿرپ ۿےتلم ۿںیہ ۿا۔ںیہ ۿہكۿ‬ ‫ہتكنٔۿاناصلۿرپۿےلتۿاورپۿ وػاوہیۿرفنم ہۿاوػاقہمئۿ دیاۿوہ ےتۿںیہۿ‬ ‫و ی ۿ ؤدط ۿےك ۿڑھكع ۿوہےن ۿاك ۿاقمّ ۿوہ ۿفو ۿہی ۿجانكمم ۿ۔ے‪،‬‬ ‫ویكہك ۿطخ ۿكشلیۿلك ۿاجك ۿاہھۿابملوہاگ اوػان ۿاك ۿ فص ۿاجكۿ‬ ‫جا تشۿوہاگ‪،‬فوۿػاوہیۿاوػورتۿےكۿدػبایمطۿاجكۿجا تشۿجاۿانۿےسۿ‬ ‫ یھۿمكۿیکۿئاجن شۿوہ ی اسیۿہكۿمہۿدقمہمۿػاہعبۿںیمۿجاحثۿرك‬ ‫آ ےۿںیہ‪،‬اوػ آدیمۿےك ۿدقّۿیک ۿابملیئۿاجكۿجا تشۿےسۿػجادہۿ‬ ‫وہیتۿ۔ے‪،‬اسیۿہكۿالہۿسمٌتۿ‬



‫‪Page 320 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫النقؼسۃْالمحتاجۃْالی اْفْعلمْاالوقاتْفْتحریراتناْ اوػالہۿتئیہۿاكۿوقلۿ۔ےۿہكۿاجكۿدقّۿدػافۿاكۿدو ثلۿوہجا۔ے‪،‬‬



‫التوفیق ْفلذا ْلم ْیخرج ْالخطنی ْالمحدثنیْزاویۃْ اہجطۿوہۿےتہكۿںیہۿہك ۿػ نیۿےسۿجارظۿیکۿدنلبیۿا ےنۿدقّۿرپۿوہ‪،‬‬ ‫مِامْالمؤذنْبالتقائ ماْونسمی اْخیطْالمِام ْعنْ جا ۿوہ ۿےتہك ۿںیہ ۿہك ۿطخ ۿاقف ۿےس ۿاانت ۿدقّ ۿاوػاانت ۿدہقیق ۿدنلب ۿوہ اطۿ‬ ‫خ‬ ‫سملئ ۿےك ۿاضےطب ۿاوػ رف عصظ ۿ یھ ۿمہ ۿا ین ۿنف ۿفوتی ۿیکۿ‬ ‫یمنی ْاالمام ْوشمالہ ْبل ْعن ْموضع ْمامن ْامتدادْ‬ ‫ناص فیۿںیمۿوخبیبۿایبطۿركےكۿںیہ فوٌتۿ ؤدطۿاكۿدقّۿاجكۿ‬ ‫خیط ْال اتنی ْو ٰذلك ْقولہ ْخارجنی ْمن ْھاتنیْ‬ ‫جا تشۿےسۿػادئۿوہجا۔ےۿاوػورتۿػاوہیۿںیمۿجا تشۿہكلبۿانۿےسۿ‬ ‫الجہتنی‪1‬۔ ْ‬ ‫ یھۿمكۿاكۿاف ہلۿ۔ے‪،‬فوۿواہطۿ ؤدطۿےسیكۿڑھكاۿوہاگ‪ ،‬انۿہگجۿرپۿفوۿ‬ ‫ْ‬ ‫بیطخۿ یۿاھٹیبۿوہاگۿاوػ ۿواہطۿاامّۿےك ۿداںیئۿجاںیئۿ یھ اطۿ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫دوونطۿٌـوعۿ وتاػہیۿےسۿخکتشغۿواےلۿٌـوعۿےسۿوكیئۿااسۿػاوہیۿ‬



‫ْ‬



‫۔ںیہ ۿلك ۿاتك ۿسج ۿرپ ۿ ؤدط ۿڑھكاوہا(اك ۿجاّ ۿمہ ۿطخ ۿاقمّ ۿػھكۿ‬ ‫ ےتیۿںیہ)فوۿالاحہلۿطخۿكشلیۿےسۿآےگۿحؼھۿركۿفرنیۿےكۿٌـوعۿ‬



‫ْ‬



‫ وتاػہیۿںیمۿںیہك ۿانۿثلثمۿاك ۿاقمدہ ۿ میلسۿركجا ۿیڑعۿاگ ۿسجۿ‬ ‫ےكۿػاویطۿےكۿادنۿػ ؤدطۿڑھكاوہ ایسۿاكۿاواػہۿقنبزاینۿےكۿانۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫وقلۿےسۿ یھۿوہجا۔ےۿہكۿوہۿفؽام ےتۿںیہ‪" :‬ػاوہیۿاقہمئۿاحدہۿجاۿ‬ ‫رفنم ہ ۿ و ۿاط ۿدوونط ۿٌـوع ۿےس ۿ دیاوہ ےت ۿںیہ ۿ و ۿاامّ ۿیکۿ‬ ‫اجحثۿنیمۿاوػامشلۿےسۿےلكۿںیہ "‬ ‫دوونط ۿفرف ۿےك ۿہی ۿدوونطۿٌـوع ۿفوۿمری ۿدحمودںیہ اط ۿیکۿ‬



‫وھماْكماْتریْغیْمحدودتنیْوانماْیایتْالتحدیدْ دحتجڈۿفوۿ لحۿواقمّۿےكۿضاقےۿےكۿوماقفۿوہ ی‪،‬ےسجۿمہۿداللئۿ‬ ‫منْقبلْقضیۃْالمحلْویھْھناْكماْیؽنابدالئلْقاھرةْ اقہؾہ ۿو وص ۿجاہؾہ ۿےس ۿجٓاحث ۿرك ۿآ ے ۿںیہ ۿہك ۿوہ ۿدجسمۿےسۿ‬ ‫وْنصوصْباھرةْ ْ‬



‫اخػوۿدجسمۿےكۿ‬



‫ْجا معْالرموزللِہستاینْکتابْالصلٰوةْفصلْصلٰوةْالجمعۃْہبتكمۿاوالہیمۿ دبناقومنۿاریاطۿ‪/ ۶‬ۼۻ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 321 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كونہْخار جْالمسدجْفْحدودہْوفنائ ٖہْفتعنیْھوْوترْ دحود ۿاوػ ریوینۿنحصۿںیمۿوہ ی فوۿ ولعّۿوہاہك ۿاقمّۿ ؤدطۿ‬



‫الزاویۃْالمِامْبحكمْفِہاءْالْكْرامْوسنۃْالشار عْ ےكػاوہیۿاكۿورتۿاہقفءۿےكۿوقلۿاوػوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫سیدْاالنامْعلیہْواٰل ٖہ ْافضلْالصلوةْوالسالمْفْكانْ یکۿوصتۿےك ۿوماقفۿدجسمۿیک ۿآرخیۿدحۿ یۿوہ ی‪،‬انۿاكۿلكشۿانۿ‬ ‫ٰ‬ ‫فروۿوہ ی‪:‬‬ ‫الشْكْلْھذا‪ْ :‬‬



‫اْبْالخطْا ْل ْكتیفْاْء‪،‬بْہْخطاْالجہتنیْالمسامتنیْحْ ذموكػہ ۿجاال ۿروػت ۿںیم ۿطخ ۿا ۿت ۿطخ ۿكشلی ۿ۔ے ۿاوػ ۿا ۿء‪،‬ت ۿہ ۿدوۿ‬ ‫طْالعمودْحرْحدْالمسدجْوفناؤہ۔اخرجْمْحْرْخطاْ ٌـوع ۿ تہ ۿںیہ ۿاوػجامہ ۿ وتاػی ۿںیہ ۿاوػ ۿو ۿع ۿطخ ۿكشلی ۿےكۿ‬ ‫المِامْحْكْركْفالتِیاْعیلْالعمودْواحدثاْقائمۃْكْ فص ۿرپ ۿومعدوطس ۿجارحتلجك ۿ۔ے و ۿػ ۿدجسم ۿیک ۿدحود ۿاوػان ۿاكۿ‬ ‫اوخطاحْیْرْیْفاھدثاْیْالمنقرجۃْاوْخطاْحْلْرْلْ‬



‫فاحدثاْحادةْلْفیفْای اْاذنْالمؤذنْكانْبنیْیدیہْ‬ ‫والِیامْفْكْغیْمتعنیْعلیہ۔ ْ‬



‫نحصۿ۔ے اقمّۿوۿػۿےسۿدوطخۿاقمّۿ ؤدطۿےكۿوۿكۿاوػۿػۿكۿ‬ ‫اوػدوونط ۿومعد ۿرپ ۿ ےل ۿاوػان ۿےس ۿػاوہی ۿاقہمئ ۿك ۿ دیا ۿوہا ۿاوػ‬



‫دوونط ۿطخ ۿو ۿی ۿػ ۿی ۿاقمّ ۿی ۿرپ ۿ ےل ۿفو ۿػاوہی ۿرفنم ہ ۿ دیا ۿوہا‬ ‫اوػدوطخۿوۿلۿػۿلۿاقمّۿلۿرپ ےلۿفوۿػاوہیۿاحدہۿ دیاوہا (كالہمۿ‬ ‫قنبزاین ۿو ی ۿانہك ۿرا ےت ۿںیہ)ہك ۿاقمّ ۿك ۿرپ ۿ ؤدط ۿاك ۿڑھكا ۿوہجاۿ‬



‫رضوػیۿ۔ںیہ اطۿجصشوطۿػاوویطۿںیمۿےسۿاہجطۿ یھۿڑھكاۿوہ‬ ‫رك ۿاداطۿدعۿاگۿنیبۿجڈیۿالِـشتۿوہاگ‬



‫‪Page 322 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فان ْقلت ْھذا ْكمایشمل ْالزوایا ْیشمل ْمااذاكانْ اارۿہیۿا رتا ایك ۿاج ےۿہكۿہیۿسجۿفروۿػواجاۿجتتۿوكۿوا لۿ‬ ‫۔ے ۿان ۿروػت ۿوك ۿ یھ ۿوا ل ۿ۔ے ۿٌت ۿ ؤدط ۿیک ۿخسصت ۿاامّۿ‬ ‫ْایلْوجہْاالمام۔‬ ‫ظ رالمؤذن ٰ‬



‫قلناْنعمْھوداخلْفْمقہومْبنیْیدیہْولْكْنْلؼسْ یکۿفرفۿوہ‬ ‫ واتۿہیۿ۔ےۿہكۿكشیبۿنیبۿجڈہیۿےكۿ وہفّۿںیمۿہیۿروػتۿ یھۿ‬ ‫كْلْمایشملہْمقہومْاللقظْیكونْمرا ردافانْاالطالقْ‬ ‫دالخۿ۔ےۿنكیلۿہیۿرضوػیۿ۔ںیہۿہكۿظفلۿاكۿ وہفّۿسجۿسجۿزۿ‬ ‫غیالعمومْوقددلتْالِرائنْ ٰھہناْانْالمرادالمواج ۃْ‬ ‫وك ۿوا ل ۿوہ ۿيت ۿظفل ۿےس ۿرماد ۿ یھ ۿوہط‪،‬ویكہك ۿاػالق ۿومعّۿ‬ ‫بنیْاالمامْوالموذنْالنْاالمامْعیلْالمنربْمستدبرْ‬ ‫ےك ۿاغمریۿ۔ے‪،‬اوػاہیطۿقؽا نۿانۿجات ۿرپدالنث ۿرك ےتۿںیہۿ‬ ‫الِبلۃْوالمؤذنْبنیْیدیہْوقدامرانْیستِب‬ ‫لْالِبلۃْ ہكۿظفلۿنیبۿجڈہیۿاكۿرمادۿوبلطمۿاامّۿاوػ ؤدطۿںیمۿواانم۔ے‪،‬‬ ‫فْاالذانْفتعنیْانْیك‬ ‫ٰ‬ ‫ونْوجہہْایل ْوجہْاالمامْكماْ ان ۿ ےئ ۿہك ۿاامّ ۿٕزضؾ ۿرپ ۿہلبق ۿیک ۿفرف ۿجصس ۿےئك ۿوہجا۔ے‪،‬‬ ‫ان ْمقہوم ْبنی ْیدیہ ْیشمل ْالمتصل ْوالمنقصلْ اوػ ؤدط ۿوك ۿا ۿےك ۿواےنمۿوہرك ۿاداط ۿںیمۿہلبقۿیک ۿفرفۿٕز ۿ‬ ‫والخارجْعنْالمسجدْوالداخلْلْكْنْدلتْالدالئلْ ركےنۿاكۿمك ۿ۔ے فوۿ نیعتۿوہہ اۿہكۿ ؤدطۿاك ۿہرہہۿاامّۿےك ۿہرہۿہۿ‬ ‫انْداخلْالمسجدغیْمِصودْوالالبعیدْبحیثْاالْ یک ۿفرف ۿوہاگ ان ۿوك ۿان ۿفرو ۿ اھجم ۿاج ے ۿہك ۿظفل ۿنیب ۿجڈہیۿ‬



‫یعداذانہ ْاذانالہذا ْالمسجدفتعنی ْكونہ ْف ْحدودْ ےك ۿ وہفّ ۿںیم ۿاامّ ۿےس ۿ لصت ۿان ۿےس ۿلصفنم ۿاوػاخػوۿ‬ ‫دجسمۿ یھبۿدالخۿ۔ے‪،‬نكیلۿداللئۿےسۿہیۿجاحثۿوہہ اۿہكۿدالخۿ‬ ‫المسجدوفنائہ ْمرا ردا ْواالعرتاض ْعلیہ ْبشمولْ‬ ‫دجسمۿرماد ۿ۔ںیہ‪،‬نۿدجسمۿےسۿاانتدوػرماد ۿ۔ےۿہك ۿانۿاداط ۿوكۿ‬ ‫مقہومْاللقظْجہلْبعیدْكشمولہْلمستدیرالِبلۃ۔‬ ‫انۿدجسم ۿیک ۿاداط ۿاہك ۿ یۿنۿاجےك ۿفو ۿ نیعتۿوہہ ا ۿہك ۿنیبۿجڈہیۿ‬ ‫ْ‬ ‫ےسۿرمادۿدحودۿدجسماوػنحصۿدجسمۿ۔ے فوۿ ےسیۿانۿرپ وہفّۿہیۿ‬ ‫ْ‬ ‫ا رتا ۿركجاۿطلغۿوہاگۿہك ۿدالخۿدجسمۿ وہفّۿنیبۿجڈہیۿںیمۿدالخۿ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫فانْقلتْقرینۃْامرْ ْ‬



‫۔ے‪،‬ایسۿفروۿہیۿا رتا ۿ یھۿطلغۿ۔ےۿہكۿہیۿظفلۿانۿروػتۿ‬ ‫وكۿ یھۿوا لۿ۔ےۿٌتۿ ؤدطۿہلبقۿیکۿفرفۿجصس ۿركۿےكۿاداطۿ‬ ‫ركع‬ ‫اہیطۿہیۿا رتا ۿ یھۿایكۿاجاتك۔ےۿہكۿومدطۿےكۿ‬



‫‪Page 323 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المؤذنْباستِبالْالِبلۃْالتنیفْمااذاكانْظہرْالمؤذنْ ػوخقزل ۿاداط ۿدےنی ۿاك ۿقؽہنی ۿان ۿروػت ۿوك ۿیفن ۿفو ۿ۔ںیہ ۿركجاہكۿ‬



‫لظہراالمامْبانْقامْالمؤذنْبنیْاالمامْوالِبلۃْمتوج رْہاْ ؤدط ۿیک ۿ تش ۿاامّ ۿیک ۿ تشۿیک ۿفرۿف ۿوہ‪،‬اوػ ۿومدط ۿاامّۿ‬ ‫بیاْبنیْالمنربْوالِبلۃْكماْ اوػہلبق ۿےك ۿ چی ۿںیم ۿہبعك ۿیک ۿفرف ۿػوۿرك ۿےك ۿڑھكاوہ ویكہكۿ‬ ‫لكعبۃْوربماْیرتكونْمؾسعاْك رْ‬ ‫ٕ‬ ‫ تہۿیسۿدجسموطۿںیمۿول ۿ زضؾۿاوػۿدویاػۿہلبقۿےكۿ چیۿںیمۿاكیفۿ‬ ‫ھو ْمشاھد ْف ْمكۃ ْالمْكْرمۃ ْو ٰذلك ْالن ْالجہتنیْ‬ ‫و عی ۿہگجۿ وھػدےتۿںیہ وخد ۿٓك ۿںیمۿدجسم ۿرحاّ ۿےك ۿادنػۿ یھۿ‬ ‫المسامتنیْتمتدانْخلفْالیدینْایضاْكماْتمتدانْ‬ ‫اسی ۿا ی ۿ۔ے ۿہ ۿدو ۿفرف ۿ وتاػی ۿںیتہج ۿاامّ ۿےك ۿآےگ ۿاوػ ےھچیۿ‬ ‫امام ما۔‬ ‫دوونطۿفرفۿ یۿوہیتۿج ی‬ ‫ْ‬ ‫قلنا ْنعم ْھذا ْم ْ‬ ‫شكْلْاالان ْیِلْباخراجہْبِرینہْ ہی ۿا رتا ۿرضوػلكش ۿ۔ے ۿرگم ۿان ۿاك ۿہی ۿ وات ۿدجا ۿاجاتك۔ےۿ‬ ‫قولْالماتن ْواستِبلوہ ْفان ْالمؤذن ْداخل ْف ْعمومْ ہكۿنتمۿںیمۿيتۿوكۿاامّۿیکۿفرفۿ وت ہۿوہےنۿاكۿمكۿ۔ے‪،‬اوػ‬ ‫ھذا ْالجمع ْوفیہ ْنظر ْالن ْعبارة ْالمنت ْواستِبلوہْ ان ۿيت ۿںیم ۿومدط ۿ یھ ۿدالخ ۿ۔ے‪،‬ان ۿ ےئ ۿہك ۿان ۿوك ۿ یھۿ‬



‫مستمعنی ْوھذا ْبیان ْحال ْالخطبۃ ْواالذان ْقبلہاوْ اامّۿیک ۿفرفۿ وت ہۿوہجا ۿرضوػیۿ۔ے‪،‬رگمۿوكیئۿہہك ۿاتك۔ےۿ‬ ‫لذاْمرضہْبِولہْاالْاذاْقیلْ‪1‬الخ۔ھذاْشرحْكالمہْ ہك ۿاامّ ۿیک ۿفرف ۿػو ۿركےن ۿاك ۿمك ۿہبط ۿیک ۿاحنث ۿںیم ۿ۔ے ۿنۿ‬ ‫ہكۿاداطۿیکۿاحنثۿںیم قنبزاینۿےنۿایسۿ ےئۿانۿوسااكۿ واتۿ‬ ‫اوال ْال ْتقریع ْشمولْ‬ ‫حسب ْمرامہ۔اقول‪:‬وفیہ ْ ر ْ‬ ‫ن‬ ‫ظفلۿلیقۿےسۿدجا ۿ۔ے وۿ وات ۿےكفعضۿرپدال ث ۿركجا۔ے‬ ‫الزوایاْالثلٰثْعلیؾسكنیْالوسطْبلْلوْكانْبتحریكہْ‬ ‫اہیطۿجكۿقنبزاینۿیک ۿ رػیۿابعػت ۿیک ۿفوہیجۿا۔ںیہۿےك ۿٌبتۿ‬ ‫ْایضاْكماْعلمتْفْالخامسۃ۔ ْ‬ ‫لشمل ا رْ‬ ‫اشنمۿوہیئۿرگمۿانۿرپۿ الہۿہبشۿہیۿ۔ےۿہكۿػواجاۿجتتۿیکۿوطسۿجانسكوطۿ‬ ‫ےكۿواھۿوكیئۿ وص تیۿ۔ںیہۿہیۿفوۿومعدرپۿٓتشہیۿوہےنۿیکۿروػتۿ‬



‫ںیم ۿ یھ ۿ ققحت ۿوہط ۿےگ ہی ۿجات ۿدقمہم ۿاخٕس ۿںیم ۿػاہؾۿ‬ ‫وہیكچۿ۔ے‬



‫ْجا معْالرموزْکتاْبْالصلٰوةْفصلْصلٰوةْالجمعۃْہبتكمۿاوالہیمۿ دبنۿاقومنۿاریاطۿ‪ /۶‬۾ۻ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 324 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫االْتریْعندْتساویْزاوییتْحْرْتِعْالْكْلْعیلْالعمودْ ردنػ ہۿد لۿروػتۿںیمۿٌتۿوۿػۿےكۿػاو ےۿحؼاحؼۿوہطۿےگۿ‬ ‫لماْتِدمْفْالخامسۃْمعْانْیْمنقرجۃْوكْقاءمۃْ جصشوط ۿػاو ے ۿومعد ۿرپ ۿ ی ۿوا ع ۿوہےگن ان ۿیک ۿفو۔حی ۿ یھۿ‬ ‫ول ْل ْحادة ْاالان ْیِال ْلؼس ْالمراد ْمجرد ْشمولْ دقمہم ۿاخٕس ۿںیم ۿوہیكچ ۿ۔ے ػاوہی ۿی ۿرفنم ہ ۿ۔ے ۿاوػكۿ‬ ‫ع اقہمئۿ۔ےۿاوػلۿاحدہۿ۔ےۿرگمۿانۿاك ۿہیۿ وات ۿوہاتك۔ےۿہكۿ‬ ‫االقسامْبلْاالفرادْوالزوایاْالثلٰثْكماْتحدثْ یلْ‬ ‫ف‬ ‫اہیطۿا اسّۿاك ۿلوملۿئاتجا ۿ۔ںیہۿ۔ے ا ؽاد ۿاك ۿلوملۿئاتجا۔ے(ہیۿ‬ ‫العمودْكذاْخارجۃْفانماْیشملہاْبالسكون۔ ْ‬ ‫ئاتجا۔ںیہۿہكۿجصشوطۿػوا ےۿزكۿروػتۿںیمۿ ققحتۿوہ وكشغۿںیہۿ‬ ‫ْ‬ ‫اوػزك ۿںیمۿ۔ںیہ‪،‬ہكلب ۿہیۿئاتجا ۿ۔ےۿہك ۿہیۿجصشوطۿػاو ےۿكیبۿ‬ ‫ْ‬ ‫وقث ۿومعد ۿاوػ ۿانۿےك ۿا لۿ لغ ۿںیم ۿوطس ۿجانسكوط ۿںیم ۿ ققحتۿ‬ ‫ْ‬ ‫وہطۿےگ‬



‫وثانیا‪:‬الذی ْاستشْكلہ ْلؼس ْبوارد ر ْ‬ ‫ْاصالفانك ْانْ دورساہبش ہیۿ۔ےۿہكۿقنبزاینۿےنۿسجۿدورسعۿا رتا ۿوكۿلكشۿ‬ ‫ر‬ ‫اردتْالمعینْالرتكیبْفا ْلكْلْخار جْوانْاردتْاالجمایلْ ہہك ۿرك ۿشیپۿایك ۿ۔ےۿوہۿرسعۿےسۿواػد ۿ یۿ۔ںیہۿوہجا ویكہك ۿ‬ ‫"نیبۿجڈہی"ےكۿ ینعۿ یلیصفۿواامجیلۿےكۿایبطۿںیمۿمہۿہیۿئاتےكۿ‬ ‫ف وْلالمامْوالِدامْكما ْ‬ ‫ںیہۿہكۿاہیطۿ ینعۿ یلیصفۿرمادۿ یۿ۔ںیہۿںیہ فوۿ‬



‫‪Page 325 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نصواعلیہْوقدمناہْوال ْیِل ْسمتْوجہك ْاال ْلجہۃْ ینعۿ یلیصفۿےك ۿاجكۿػو ۿےسۿا رتا ۿےك ۿایك ۿ ینع!اوػ ینعۿ‬



‫وجہكْوانْامْكْنْمدْالخطْخل رْقاْوقدا رْماْووجہْیدیكْ اامجیلۿرمادۿںیہۿسجۿاكۿبلطمۿاامّۿےكۿواےنمۿ۔ے احوػہۿںیمۿ‬ ‫ایلْج ۃْوج كْفالْیسامت امْاالْالخطْالممتدْایلْھذہْ تمس ۿو تہ ۿےنہك ۿےس ۿيڈرھ ۿآ ۿت ۿاك ۿہرہہ ۿوہ ۿو ی ۿػو ۿرماد ۿوہجا‬ ‫ٰ‬ ‫۔ے ایسۿفروۿآدیمۿےكۿاہھۿاكۿػوۿ یھۿانۿےكۿہرہہۿیکۿفرفۿ‬ ‫الج ۃْفالصوابْاسِاطْھذاْاالشْكال‪ْ ،‬و ْاالصوابْانْ‬ ‫ یۿ۔ے فوٌـوعۿاار ہۿاامّۿےكۿآےگۿ ےھچیۿ یھبۿفرفۿلكنۿ وك غۿش‬ ‫یِول ْووسط ما ْبالسكون ْفشمل ْما ْاذا ْكانت ْج ۃْ‬ ‫ںیہۿنكیلۿاطۿاہ وھطۿےكۿاقمجفۿ وۿطخۿوہاگۿوہۿبیطخۿےكۿواےنمۿ‬ ‫المؤذنْعیلْسمتْجہۃْالخطیبْاومنحرفۃْعن ماْایلْ‬ ‫ ی ۿوہاگ ۿفو رتہہی ۿ۔ےہك ۿرسع ۿےس ۿہی ۿا رتا ۿ ی ۿواطق ۿركدجاۿ‬ ‫ع‬ ‫يؿ‬ ‫احدی ْكیقیہ ْما ْلم ْیخرج ْ ن ْالخطنی ْكما ْانْ اج ے‪،‬اوػو ھماۿےكۿئاج ےۿاويؿھاّۿاہكاج ےۿجاہكۿومعدرپاوػۿ‬ ‫مستِبلْالِبلۃْمستِبلْل اْمالمْیخر جْعنْالربعْ انۿےكۿآػوجاػوۿےك ۿاقمجفۿڑھكعۿوہےنۿیک ۿ یھبۿروػفوطۿوكۿ‬ ‫تعایلْ وا ل ۿوہ ۿٌت ۿجك ۿاط ۿدوٌـوط ۿےس ۿجاہؾ ۿن ۿوہنج ۿاك ۿاابقتسلۿ‬ ‫الذیْالكعبۃْفْوسط ٖہْكماْحِِناہْبتوفیقْاللْ ٰ‬ ‫ف ْرسالؾنا ْ"ھدایۃ ْالمتعال ْف ْحد ْاالستِبال ْ"ھذاْ ہبعك ۿںیم ۿمك ۿ۔ے ۿہك ۿداحؼع ۿےك ۿسج ۿػ ع ۿےك ۿوطس ۿںیم ۿہبعكۿ‬



‫وجرحا۔‬ ‫رْ‬ ‫ْشرحا‬ ‫مایتعلقْبْكالمہ رْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫وا عۿ۔ےۿانۿ رػعۿػ عۿیک ۿفرفۿػو ۿرك ۿےك ۿامنػ ۿیڑیھۿاج‬ ‫یتۿ۔ے اابقتسلۿہلبقۿاكۿوایفۿاوػاكیفۿایبطۿدماهللۿےراػیۿاتكت‬ ‫"ھدایۃْامتعالْفْحدْاالستِبال "ںیمۿ۔ے اہیطۿجكۿ‬ ‫قنبزاین ۿیک ۿابعػت ۿیک ۿ رش ح ۿاوػ ۿاط ۿرپ ۿیڑےن ۿواےل ۿ اہبت ۿاكۿ‬ ‫ایبطۿمتۿوہا‬



‫ْ‬ ‫اتۿمہۿآدااینطۿدنہۿیکۿج ۿودوۿیکۿفرۿفۿػوۿرك ےتۿںیہ كالہمۿ‬ ‫اماْ ٰھؤالءْفتعرضْل ٰ ذہْالعبارةْممھنْوھابیانْضاالنْ‬ ‫قنبزاینۿیکۿانۿابعػتۿرپاخہمۿفؽوایئۿركۿےنۿواےلۿجا چۿاصابحطۿ‬ ‫ْوخامساْمنْالطلبۃ۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫واٰخرانْجاھالن‬ ‫واےنمۿآ ےۿںیہۿنجۿںیمۿدوۿواہیب‪،‬دوۿاجلہ‪،‬ۿ‬



‫‪Page 326 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اما ْاحد ْالضالنی ْواضل ما ْفجعلہ ْدلیالعیل ْانہْ اجكۿجاّۿیاہدۿػانثۿملعۿںیہ اجكۿواہیبۿاصیتۿےنۿقنبزاینۿیکۿ‬ ‫الحاجۃْایْالمحاذاةْعؼناْبنیْالخطیبْالمؤذنْوجعلہْ انۿابعػتۿےسۿہیۿا دتاللۿیکۿا۔ےۿہكۿانۿابعػتۿےسۿجاحثۿ‬ ‫رداْعیلْكالمْاھلْالحقْمنْھذہْالج ۃْوھذاْج لْ ۔ےۿہكۿ ؤدطۿاوػبیطخۿاك ۿواانم ۿرضوػیۿ۔ںیہۿ۔ے‪،‬اوػءامل ےۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ر‬ ‫اہتسصت ۿےك ۿان ۿدوعی ۿاك ۿقنبزاین ۿیک ۿہی ۿابعػت ۿػد ۿ۔ے ۿاوػہیۿ‬ ‫منہ ْشدیدفان ْالمحاذاة ْسنۃ ْالشك‪،‬وان ْاراد ْب اْ‬ ‫ااك ۿلہج ۿ جڈ ۿ۔ے " ؤدط ۿاوػبیطخ ۿاك ۿواانم ۿجال ۿہبش ۿوصتۿ‬ ‫مسامتۃ ْجہیت ْالموذن ْواالمام ْفال ْمحاذاة ْمِصرةْ‬ ‫۔ے "اہطۿاارۿواےنمۿاك ۿبلطمۿہیۿایلۿاج ےۿہك ۿدوونطۿاك ۿہرہہۿ‬ ‫علیہْوالْكالمْاھل ْالحق ْیویمْالیہ ْ ْل ْكنْالج لۃْالْ‬ ‫كیھٹۿاجكۿدورسعۿےكۿاقمجفۿوہجارضوػیۿ۔ے‪،‬فوۿہیۿنۿوصتۿ‬ ‫ع‬ ‫یقہمون۔والباقون ْاستدلواب ا ْ ٰیل ْان ْھذا ْاالذانْ ےسۿجاحث ۿنۿالہۿ قۿانۿےك ۿادیع مہۿ"واےنم"اك ۿبلطمۿ‬ ‫داخلْالمسجدْلصیقْالمنربْفاانْالضالْاالٰخرْفاقتصرْ اكیفۿواضٌتۿےسۿ اھجمۿآ ےۿنكیلۿاجلہۿایكۿا۔ںیھج اوػجاوط‬ ‫رْ‬ ‫عیل ْاالستدالل ْبِولہ‬ ‫ْقریبامنہ۔قد ْعلمت ْردہْ ےن ۿان ۿابعت ۿےس ۿان ۿجات ۿرپ ۿا دتالل ۿایك ۿ۔ے ۿہك ۿاداط ۿجاینۿ‬ ‫مراراوفسرقولہ ْالہتنی ْلمسامتنی ْالخ‪،‬بما ْبنیْ دجسم ۿےك ۿادن ۿػٕزضؾ ۿےس ۿ لصت ۿوہ ی دورسع ۿواہیب ۿاصٌتۿ‬ ‫ر‬



‫جہیتْاالمامْاماْبیمؼن ٖہْاویسار ٖہ۔اتریْمثلْ ٰھؤالءْ ےن ۿان ۿادما ۿرپ ۿظفل ۿ رْ‬ ‫قریبا ْمنہ ےس ۿا دتالل ۿایك ۿ۔ے(ہكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٕ‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ق‬ ‫ب‬ ‫الجہالءْاھالْلمخاطبۃ۔وامانْالذیْیعدْمنْالطلبۃْ ابعػت ۿ زاین ۿںیم ۿان ۿاداط ۿےك ۿ" ؾ ۿےك ۿ ؽ ب ۿوہےنۿ‬ ‫"یکۿفرص حۿیکۿ۔ے)نكیلۿانۿےسۿایكۿاح "قؽ بۿ"ےكۿظفلۿ‬ ‫فزادفْالطنبورْنغمۃْوفْالشطرنجْ ْ‬ ‫رپۿفوۿمہۿجاػجاػ ۿػو ینۿدال ۿےك ۿںیہ ۿہك ۿہیۿا ےنۿ ینعۿںیمۿزكۿ‬ ‫دقػ ۿوتعس ۿػكھزا ۿ۔ے اوػایس ۿصخش ۿےن ۿقنبزاین ۿےك ۿظفلۿ‬ ‫ًن‬ ‫زصظۿسمنیتمۿیکۿن ریسۿیکۿہكۿاامّۿیکۿنیمۿواسػۿیکۿدۿو وتہطۿ‬ ‫ذ‬ ‫ےك ۿدػبایمط ھال ۿاےسی ۿاجلہۿل اؽز ۿےكالقئ ۿ یھ ۿںیہ اوػجاّۿ‬ ‫ك‬ ‫یاہدۿػانثۿملعۿاصٌتۿےنۿفوۿاوػلگۿ ھالجاۿ‬



‫‪Page 327 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ً‬ ‫ْقریبامنہْ ہك ۿنرطج ۿیک ۿاسبع ۿرپ ِؼ ۿدوػادجا آت ۿفؽام ےت ۿںیہ ۿہك ۿقنبزاینۿ‬ ‫رْ‬ ‫بغلۃ ْفزعم ْان ْالِہستاین ْذكْر ْقولہ ْای‬ ‫ل‬ ‫بعد ْقولہْعندْالمنربْوھذاْافرتاءْمنہْعلیہْفلؼسْ ےنۿظفلۿقؽحزا ۿٕز ۿوك طفلۿ دنۿا مزضؾ ۿےك ۿدعبۿػاھك‪،‬احالہك ۿاہیطۿ‬ ‫ل‬ ‫ْاصالوالْ قنبزاینۿےك ۿ رػعۿكالّۿںیمۿ دنۿا مزضؾ ۿاك ۿ طفلۿںیہك ۿ۔ںیہ فوہیۿ‬ ‫ھنا ْف ْكالم ْالِہستاین ْلقظۃ ْ"عندالمنرب" ر ْ‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫ػانث ۿملع ۿ بزاین ۿرپ ۿارتفاء ۿرك ۿػ۔ے ۿںیہ‪،‬وہ ۿارتفاء ۿ یھ ۿےب ۿٔؽہ‪،‬‬ ‫لقظۃ ْ"ایْ"ولوْكانْلمْیْكْنْفیہْمایِرعؼنہْفالْالِربْ‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫ب‬ ‫ویكہكۿ زاینۿیکۿا ۿابعػتۿںیمۿہیۿظفلۿوہجاۿ ثۿ یھۿاطۿیکۿ‬ ‫ْمراراواماْ‬ ‫ی ْن ْكروالْفْجوفْالمسجدْیحصرْكماْتبنی رْ‬ ‫یلست ۿاك ۿوكیئ ۿواامط ۿنۿاھت ۿہك ۿمہ ۿوك ۿقؽ ب ۿٕزضؾ ۿوہےن ۿےس ۿبكۿ‬ ‫الجاھالنْفِتحماْخوضْبحراغرق ماْفِالْاحدھماْ‬ ‫ل‬ ‫ااكػ ۿ۔ے‪،‬ےراػا ۿفوۿانہك ۿہیۿ۔ےۿہك ۿقؽ بۿ تہۿو عیۿا معسیۿظفلۿ‬ ‫انْوترْالمثلثْعرضْالمنربْوقدعلمتْردہْانْالمرادْ ۔ے‪،‬انۿ ےئۿقؽ بۿوہےنۿےئلیكۿاداطۿاكۿدجسمۿںیمۿوہجاۿرضوػیۿ‬ ‫بالمنربْاالمْاومابنیْكتقیہْیستحیلْانْیرادْوتراْ ۔ںیہ‪،‬اسی ۿہك ۿجاػجاػ ۿواہو ۿوہاكچ ۿاوػاط ۿدو ۿاجلہ ۿاصابحط ۿےن‬



‫وقالْاالٰخرْفْتقسیْكالمْالِہستاینْیخرجْخطانْ (ػجایض ۿےك)ردنمػ ۿںیم ۿ وػ ۿاگلجا ۿ و ۿوخد ۿا۔ںیہ ۿوك ۿےل ۿدوجا‬ ‫عنْیمنیْاالمامْویسار ٖہْحیتْیلتِیاْع ٰیلْزاویۃْقائمۃْ اط ۿںیم ۿےس ۿاجك ۿےن ۿاہك ۿہك ۿثلثم ۿاك ۿورت ۿٕزضؾ ۿیک ۿوچػایئ ۿ۔ے‪،‬‬ ‫اوحادة ْاومنقجرة ْفیِوم ْالمؤذن ْف ْ ٰھذہ ْالزاویۃْ ہك ۿمہۿہیۿےۿرك ۿآ ےۿںیہۿءاملءۿیکۿ رحریوطۿںیمۿٕزضؾۿےكۿظفلۿ‬ ‫ویؤذن ْقال ْوكان ْعرض ْمنربرسول ْالل ْصیل ْاللْ ےسۿ یھۿاامّۿاوػۿانۿےكۿدوونطۿومجڈ وطۿاكۿ چیۿرمادۿ۔ے اوػ‬ ‫ہیۿ یھۿػاہؾۿرك ۿ ٓا ےۿںیہۿہك ۿانۿہگجۿاكۿذموكػہۿثلثمۿاكۿورتۿوہجاۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم ْ‬ ‫ْٰ‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ٌ‬ ‫ لحۿ۔ے اوػدورسعۿاجلہۿاص تۿاكۿ ایلۿ۔ےۿہكۿ زاینۿےكۿ‬ ‫لوقلۿدوونطۿطخۿاامّۿےكۿداںیئۿجاںیئۿےسۿلكنۿركۿػاوہیۿاقہمئۿ‬ ‫جاۿاحدہۿجاۿرفنم ہۿرپۿںیلمۿےگ‪،‬اوػۿومدط ۿایسۿػاوہیۿرپڑھكعۿوہ‬ ‫ركۿاداطۿدعۿاگ‪،‬انۿےنۿاہكۿوچہكۿوضحػۿےك ۿدہعۿابمػكۿںیمۿ‬ ‫آتۿےكۿٕزضؾۿیکۿوچػایئۿدواہھۿیکۿج ی‪،‬اوػآدیمۿاكۿدقّۿ‬



‫‪Page 328 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫رب ْفان ْاخذْ وساجا تشۿاكۿوہجا۔ےۿاوػواہطۿثلثمۿواستویۿاالصالفۿیانجاۿاج ےۿ‬ ‫ذراعنی ْوقدم ْاالنسان ْشربوربع ْش ٍ‬



‫المثلثْمؾساویْاالضالعْتحدثْزاویۃْحادةْوكونْ فوػاوہیۿاحدہۿ دیاوہاگاوػاف ہلۿدواہھۿےسۿدػاۿمكۿوہاگ‪،‬اوػاقہمئۿ‬ ‫ْقلیالوف ْالِائمۃ ْاقل ْمنہ ْوفْ ںیمۿاےسۿمك‪،‬اوػرفنم ہۿںیمۿمك ۿےسۿ یھۿمك اوػػاوہیۿاحدہۿ‬ ‫القصل ْذراعنی ْاال ر ْ‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫دجسمۿےسۿجاہؾۿ یھۿفؽ ۿایكاجاتك۔ے ۿنكیلۿانۿا امتلۿوكۿ بزاینۿ‬ ‫المنقرجۃْاقلْمنْاالقلْوالحادةْوانْامْكْنْاخرجہاْ‬ ‫یکۿہیۿابعػتۿواطقۿركد یتۿ۔ےۿہكۿومدطۿػاوہیۿےكۿادنػۿڑھكعۿ‬ ‫خارجْبابْالمسجدْ ْل ْكنْیسِطْھذاْاالحتمالْقیدْ‬ ‫وہرك ۿاداط ۿدع ۿویكركن ۿدػواػہ ۿدجسم ۿاار ۿٕزضؾ ۿےس ۿراسیل ۿاہھۿ‬ ‫انْیوذنْالمؤذنْقائماْفْزاویۃْالنْالبابْانْبعدارْ‬ ‫یک ۿدوػیۿرپۿوہ اوػثلثمۿاك ۿورتۿو یۿدو ۿاہھۿاك ۿوہفوۿانۿورتۿرپۿ‬ ‫بعنی ْذراعرْاوالوتركما ْتِدم ْذراعان ْفالزاویۃْ راسیل ۿاہھ ۿیک ۿدوػیۿرپ ۿ وػاوہی ۿاحدہ ۿ دیا ۿوہاگ ۿوہ ۿ دحی ۿ گنۿ‬ ‫الحادثۃْخارجْالبابْتكونْضیِۃْجداْالتسعْعوداْ وہاگ‪،‬واہطۿاجكۿجاػجكۿڑكیۿیکۿ یھۿئاجن شۿنۿوہ یۿ ہۿاجہكیۿ‬ ‫دقیِاْفضالْعنْاالنسانْمعْاناْمِصودْالِہستاینْ اخساط ۿیک‪،‬احالہك ۿقنبزاین ۿاك ۿح دص ۿفوہی ۿ۔ے ۿہك ۿواہط ۿجصشوطۿ‬ ‫ان ْتمْكْن ْالزوایا ْالثالث ْثمہ ْوال ْامْكان ْھناك ْلغیْ ػاو ےۿ دیاۿوہطۿاوػۿانۿروػتۿذموكػہۿجاالۿںیمۿجاتۿدجسمۿرپۿ‬ ‫الحادةْاھ۔‬



‫وسا ےۿاحدہۿےكۿاوػیسكۿػاوہیۿاكۿااكمطۿ یۿ۔ںیہ‬



‫ھذیانہْالمتعلقْبالمبحثْال ندیسْوقدْعلمتْانہْ ریمیۿشزاػن ۿہیۿ۔ےۿہك ۿہیۿػجایضۿیک ۿثحبۿفوۿایك ۿوہ یۿہیۿفوۿ‬ ‫اذجاطۿ۔ےۿ وۿلہجۿاوػوسءۿیمہۿیکۿ دیاواػ۔ے‬ ‫ج لْمنہْوسوءْف م۔‬ ‫ق‬ ‫ٌ‬ ‫ن‬ ‫ـ‬ ‫ب‬ ‫اولا‪ :‬زاین ۿےن ۿاقمّ ۿ ؤدط ۿےك ۿ وع ۿوك ۿاامّ ۿےك ۿدوونطۿ‬ ‫فاوال‪:‬لم ْیخرج ْالِہستاین ْخیط ْالمِام ْعن ْكْتیفْ‬ ‫رْ‬ ‫ًن‬ ‫ومجڈ وطۿےسۿخکتشغۿیکۿجاتۿ۔ںیہۿیکۿہكلبۿوہۿفوۿ زصظۿےكۿدوونطۿ‬ ‫خ‬ ‫مامر۔ ْ‬ ‫االمامْبلْعنْ یطْالجہتنیْك ّ‬ ‫ٌـوعۿےسۿخکتسیۿںیہۿومجڈ وطۿےسۿ۔ںیہ اسیۿہك ۿمہۿواہوۿ‬ ‫ركۿآ ے ۿ‬



‫‪Page 329 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وثانیا‪:‬لوْاخرجْمنْكتقیہْاستحالْقیامْالمؤذنْفْ جاحزا‪:‬اوػاارۿاامّۿےكۿدوونطۿومجڈ وطۿےسۿطخۿاكالاج ےۿفوۿاطۿ‬ ‫ر‬ ‫جڈا ۿوہےن ۿواےل ۿػاوہی ۿاقہمئ ۿاوػ رفنم ہ ۿںیم ۿومدط ۿاك ۿس اّ ۿجا‬ ‫قائمۃْاوْمنقرجۃْكماْعلمت۔‬



‫نكممۿ۔ے‪،‬اسیۿہكۿواہوۿایكۿاجاكچ۔ے‬ ‫ْ‬ ‫جانزا‪:‬انۿاجلہۿےك ۿٕز ۿےسۿ تلفۿںیمۿاجكۿیچسۿجاتۿلكنۿ یئۿ‬ ‫وثالثرا‪:‬جری ْع ٰیل ْلسانہ ْبعض ْالحق ْمن ْحیث ْالْ‬ ‫ٕ‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ہكۿ احعۿجاںیہۿاامّۿےكۿداںیئۿجاںیئۿےئاٹۿفوۿانۿےنۿ ؾۿیکۿوچػایئۿ‬ ‫یدریْانْالملحظْ ٰھ ناْیمنیْاالمام‪،‬ثمْعادْایلْالباطلْ ٕؿم‬ ‫وكۿ ىۿ رظۿیانجاۿاحالہكۿاۿواكۿخؾالطۿ یھۿػاہؾۿوہاكچۿ۔ے‬ ‫الصرفْفجعلْعرضْالمنربْمطمحْ‬ ‫ػاخعا‪ :‬ۿػاوہی ۿاحدہۿیک ۿثلثم ۿواستوی ۿاالصالف ۿےك ۿواھ ۿصیصۿ‬ ‫النظروقدعلمتْبطالنہ۔ ْ‬ ‫ یھۿاػۿوخدۿخؾاقۿںیمۿیگنتۿ دیاركجاۿ۔ے(ہكۿػاوہیۿاحدہۿھچكۿواستویۿ‬ ‫ر‬ ‫ورابعا‪:‬تخصیصہْالحادةْبالمثلثْالمؾساویْاالضالعْ االصالفۿےك ۿواھۿ یۿاخ ۿ۔ںیہ)ہیۿاجلہۿومعد ۿیک ۿدقماػ ۿ یھۿ‬ ‫من ْضیق ْالعطن ْولم ْیِدر ْع ٰیل ْتعینی ْقدرالعمودْ نیعتۿنۿركاك انۿوك ۿادناػہۿےسۿایبط ۿایك ۿہك ۿدو ۿدػافۿےسۿ‬ ‫ْایل ْذرعنیْ دػامك‪،‬احالہك ۿومعد ۿیک ۿ تبسۿدػا نیۿیک ۿفرف‪ ،‬رموففۿیکۿ‬ ‫رْ‬ ‫فِال ْذراعنی‬ ‫ْاالقلیالوالعلم ْان ْنسبۃ ٰ‬



‫كنسبتْناحہْنرماالطْبدْایلْالمرفو عْولوْعلمْلِالْ فرفۿجا ہۿرنامانغۿدبۿیک ۿ تبس یک ۿفروۿ۔ے اارۿوہۿاج ات فوۿ‬ ‫فْالِائمۃْذرعاعْاواقلْثمْالیجبْانْیكونْالقصلْ اتہكۿہكۿومعدۿاجكۿدػافۿجاۿانۿےسۿمكۿوہاگ رھپۿہیۿ یھۿرضوػیۿ‬ ‫ف ْالمنقرجۃ ْاقل ْمنہ ْف ْالِائمۃ ْبل ْربما ْیكونْ‬ ‫ثیمثال‪ْ :‬‬ ‫رْ‬ ‫ا كْثربك‬



‫۔ںیہ ۿہك ۿػاوہی ۿرفنم ہ ۿںیم ۿػاوہی ۿاوػورت ۿاك ۿلصف ۿاقہمئ ۿےس ۿمكۿ‬ ‫وہ‪،‬احالہك ۿاسباواقت ۿرفنم ہ ۿاكاف ہل ۿاقہمئ ۿےس ۿ تہ ۿػجادہۿ‬ ‫وہجا۔ے انۿیکۿٕزالۿہیۿ۔ے‪:‬‬



‫‪Page 330 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ادرناْع ٰیل ْاْبْالِوسْواقمانْعیلْنصقہْحْعمودْحْءْ طخۿاۿتۿرپۿمہۿےنۿاجكۿوقنۿیانیئ‪،‬اوػاتۿےكۿ فصۿرپۿمہۿےنۿ‬ ‫واخذناْثمنْحْءْفْالطرفنیْحْہْءْرْووصلناْاْربْبْرْ اجكۿومعدۿوۿءۿاقمئۿایك‪،‬اوػمہۿےنۿومعدۿیک ۿدوونطۿانكػوطۿےسۿ‬ ‫فْكانتْاربْمنقرجۃْعمودھاْحْرْورسمناْمنْہ‪،‬ہْحْ ومعداك ۿ نم ۿو ۿہ ۿاوػ ۿء ۿػ ۿزاتممػ ۿایك‪،‬اوػل ۿػ ۿت ۿػ ۿوك ۿمہ ۿےن ۿٌـوعۿ‬ ‫ےس ۿٓالدجا‪،‬فو ۿاجك ۿثلثم ۿرفنمو ۿاالاوہی ۿ دیاوہا(ہك ۿػاوہی ۿاكۿ‬ ‫موازیْحْبْوصلناْاحْبْحْفْكانتْاْحْبْقائمۃْنزلناْ‬ ‫ػان ۿوقن ۿےس ۿ ےچی ۿ۔ے)سج ۿاك ۿومعدۿو ۿػۿ۔ے‪،‬رھپ ۿو ۿت ۿےكۿ‬ ‫من اْعمودْحْطْفْكانْمساویاْلحْہْبحكمْلدْم‬ ‫نْاویلْ‬ ‫ٰ‬ ‫اقمجفۿمہۿےنۿاجكۿطخۿہۿوۿاچنیھكۿاوػمہۿےنۿاۿوۿتۿوۿوكۿجڈػہعۿ‬ ‫االصولْوھوْسبعْحْرْبالقرضْفْكانتْفصلْالمنقرجۃْ‬ ‫ٌـوع ۿٓالدجا ہی ۿاجك ۿثلثم ۿ ن ۿہ اسج ۿاك ۿػاوہی ۿو ۿاقہمئۿ‬ ‫یمك‬ ‫فص‬ ‫سبعۃ ْامثال ْ ل ْالِائمۃ ْو ْ ْن ْان ْیكون ْالفْ ۔ے‪،‬ویكہكۿانۿػاوہیۿےك ۿػانۿرپۿوقۿنۿوا عۿ۔ے)اتۿمہۿانۿ‬ ‫ضعفْوالفْالفْضعفْكماالیخ ٰیف۔ ْ‬



‫ػاوہیۿاقہمئۿےسۿاجكۿومعد ۿوۿعۿجاػلۿرك ےتۿںیہۿفوۿہیۿومعدۿ‬ ‫اقمہلٔ ۿاویٰل ۿیک ۿ‪۸۹‬وںی ۿلكش ۿیک ۿػوےس ۿو ۿہ ۿےك ۿحؼاحؼ ۿانۿ‬ ‫دقماػوك ۿمہۿوۿػ ۿاك ۿ‪/۶‬ۼ ۿفؽ ۿركآ ےۿںیہ‪،‬فوۿاہیطۿرفنم ہۿاكۿ‬ ‫اف ہلۿػاوہیۿاقہمئۿاوػانۿےك ۿورتۿےكۿاف ہلۿےسۿواتۿنزاۿحؼھۿ‬ ‫ہ اۿ۔ےۿاوػہؾاػۿنزاۿہكلبۿالھكۿنزا یھۿ افوتۿوہاتك۔ےۿفوۿہیۿانہكۿہكۿ‬ ‫رفنم ہۿاكورتۿےسۿاف ہلۿجصسصتۿاقہمئۿےكۿمكۿوہاگۿٕؾتااحیحۿ۔ںیہۿ‬ ‫وہا سپ ۿٌت ۿجصشوط ۿػاوویط ۿاك ۿاحل ۿاط ۿ۔ے ۿرھپاحدہ ۿیکۿ‬



‫صیصۿیسیك؟ۿ‬



‫‪Page 331 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫خامسا‪ْ:‬منْجہلہْاالشدْحسبانہْانْالزاویۃْالِائمۃْ اخٕسا‪ :‬ۿانۿاجلہۿاك ۿہیۿنامط ۿااہتنیئۿاجہالنۿ۔ےۿہك ۿػاوہیۿاقہمئۿ‬ ‫ر‬ ‫اوْالمنقرجۃْعندْملتیقْخطیہاْتسعْانساناْبخالفْ اوػرفنم ہ ۿںیم ۿفو ۿاخساط ۿیک ۿئاجن ش ۿوہیت ۿ۔ے‪،‬رگم ۿػاوہی ۿاحدہۿ‬ ‫الحادة ْالذی ْذكْر ْولم ْیدران ْالتِاء ْالخطنی ْعیلْ یلع ۿجات ۿادجسمل ۿںیم ۿئاجن ش ۿ۔ںیہ ۿوہ ی‪،‬اوػہی ۿن ۿھجمس ۿےك ۿہكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫حس‬ ‫دو‪ٌ ۷‬ـوطۿاكۿ ہطقۿاناصلۿفوۿزجءۿال ِؼیۿوہجا۔ےۿاہجطۿػایئۿےكۿ‬ ‫نِطۃْالتتجزیْوالْسعۃْھناكْلحبۃْخردلْوالْلعشرْ‬ ‫ٰ‬ ‫ہ‬ ‫ہ‬ ‫ف‬ ‫ؾاػوںی ۿہصح ۿیک ۿ یھ ۿئاجن ش ۿ۔ںیہ ۿجآہك ۿوہ ۿ و ۿ ؾ ۿ ؽد ۿن ۿوہ‬ ‫عشیمعشارھاْمالمْیبلغْالجوھرْالقرد۔ ْ‬ ‫اج ے‬ ‫وسادسا‪:‬ر ْسم ْلہ ْقائمۃ ْساقاھاقدرشعیة ْاونصقہاْ‬ ‫ر‬ ‫وادوا‪:‬انۿاجلہۿےنۿاہكۿہكۿػاوہیۿاقہمئۿاوػرفنم ہۿںیمۿفوۿآدیمۿ‬ ‫مثلْھذاْاجیمۿیانینۿ۔ےۿدلجۿ۽‪۷‬ۿ ۿ‪ْ ۸۶۶‬‬ ‫اك ۿڑھكا ۿوہجا ۿنكمم ۿ۔ے ۿػاوہی ۿاحدہ ۿںیم ۿ۔ںیہ فو ۿا۔ںیہ ۿ اھجمےنۿ‬



‫وقلْلہْقمْفْزاویۃْاْبْجْھذ ٖہْبحیثْتسعكْوالیب ٰیقْ ےك ۿ ےئ ۿاجك ۿثلثم ۿیانجا ۿاج ے ۿسج ۿیک ۿدوونط ۿوا ںی ۿ و ۿجاۿ‬ ‫شیئ ْمنك ْخارج ا ْفان ْقال ْالاستطیع ْفِد ْكذبْ فصۿ وۿےكۿحؼاحؼۿوہطۿانۿفروۿ‬ ‫نقسہ ْالنہ ْكانت ْتسعہ ْحادة ْالمثلث ْالمؾساویْ‬



‫اجیمۿیانینۿ۔ےۿدلجۿ۽‪۷‬ۿ ۿ‪۸۶۶‬‬



‫االضالع ْعند ْالمنرب‪،‬وھذہ ْا كربمن ا ْبِدرنصق اْ اوػاط ۿےس ۿاہك ۿاج ے ۿہك ۿہی ۿاجك ۿػاوہیۿاقہمئ ۿ۔ے ۿآت ۿانۿںیمۿ‬ ‫الن اْقائمۃْوالِوائمْكل اْمؾساویۃْفكیفْالتسعكْ ویطۿڑھكعۿوہرك ۿداھكےیئۿہك ۿآت ۿےك ۿمسجۿاك ۿوكیئۿہصحۿانۿ‬ ‫ا كربتْاوْ خلخلتْامْتْكاثقتْالِائمۃْوضاقتْحیتْ ےسۿجاہؾۿنۿوہۿفوۿاارۿوہۿہیۿںیہكۿہكۿفوۿریمعۿ سۿےسۿجاہؾنۿوہۿفوۿ‬ ‫ت‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ہ‬ ‫اارۿوہۿہیۿںیہكۿہك ۿفوۿریمعۿ سۿےسۿجا ؾۿ۔ےۿفوۿا وطۿےنۿا ینۿ‬ ‫صارتْاصغرمنْاصغرمن اْوحینئذیصیجہلہْ ْ‬ ‫ً‬ ‫ھ‬ ‫خ‬ ‫ز‬ ‫یہك ۿوہیئۿجات ۿ الیئۿہك ۿػاوہیۿاقہمئۿںیمۿا ساط ۿ اماتك۔ےۿ‬ ‫ہكۿوہۿہہكۿآ ےۿںیہۿہكۿٕزضؾۿےكۿجانۿثلثمۿواستویۿاالصالفۿےكۿ‬ ‫ػاوہیۿاحدہۿںیمۿ ٓا دیمۿ اماتك۔ےۿاوػہیۿػاوہیۿاقہمئۿانۿاحدہۿےسۿ‬ ‫دونزاۿحؼاۿ۔ےۿہكۿہیۿػاوہیۿاقہمئۿ۔ےۿاوػواػعۿ یۿػاو ےۿاق ذمغۿ‬ ‫حؼاحؼۿوہ ےتۿںیہ‪،‬فوۿواہطۿفوۿاحدہۿںیمۿوہۿوتعسۿاوػاہیطۿاقہمئۿ‬ ‫ گنۿیڑہ ا‪،‬سپۿجا ۿفوۿآت ۿ یۿاھبػیۿوپرۿمك ۿوہ ےٹۿجا ۿآت ۿںیمۿ‬ ‫ذَل‬ ‫َفۿوہہ ا‪،‬جاۿاقہمئۿ یۿ گنۿوۿ‬



‫‪Page 332 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بمرأیْعینیہْفیعرتفْبہْاضطرارالتجریۃْع ٰیلْنقس ٖہْ ٕشکاخ ۿوہہ ااہیطۿجك ۿہك ۿا ےنۿےس ۿ وھےٹۿےس ۿ یھ ۿ وھجاۿ‬ ‫ومشاھدتہ ْج ارا ْوالحول ْوال ْقوة ْاالبالل ْالعیلْ وہہ اۿحث ۿا۔ںیہۿا ینۿاہجنث ۿئاشفدۿہۿںیمۿآ یگی‪،‬اوػوخد ۿجڈاہتۿ‬ ‫ر‬ ‫ٰیلعۿػونۿاال اہدۿبرجہبۿركۿےكۿا رتافۿركںیۿےگ‬ ‫العظیم۔‬ ‫واخعا‪:‬اوػ ۿاط ۿاك ۿہی ۿػ م ۿہك ۿدػواػہ ۿرپ ۿػاوہی ۿاقہمئ ۿاوػرفنم ہۿ‬ ‫وسابعا‪:‬وزعمہْان ْالمْكان ْھناك ْلغیْالحادة ْشہادةْ‬ ‫رْ‬ ‫س‬ ‫ٓص‬ ‫ٕ‬ ‫ح‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ن‬ ‫ ققحتۿ۔ںیہۿوہاگ‪،‬اوػ ۿ ؼیۿاہج ث ۿ۔ےۿسجۿاك ۿ یۿ ؾ ۿوك ۿورتۿ‬ ‫منہْبج لہْالشدیدمؽینْعیلْزعمہْالطرید۔انْالوترْ‬ ‫ثلثمۿقؽاػدتانۿ۔ے‪،‬وػنۿمہۿوختۿػاہؾۿركےكۿںیہۿہكۿہیۿجصشوطۿ‬ ‫عرض ْالمنرب ْوقدعلمت ْمازھر ْالحق ْبہ ْفظ ر ْوْ‬ ‫ػاو ے ۿاخػو ۿاابلت ۿےسیك ۿ دیاوہ وكشغۿںیہ‪،‬اوػہی ۿےراػی ۿآرخیۿ‬ ‫لع‬ ‫لیك‬ ‫ل‬ ‫الحمدلل ْا یل ْاال كربو ْ ْن ْھذا ْاٰخر ْا ْكالم ْوقدْ جات ۿ۔ے ۿ و ۿاط ۿےك ۿامتّ ۿاواہّ ۿےك ۿاػاہل ۿرپاحوی ۿ۔ے اط ۿاواہّۿ‬



‫اتؼناْبحمداللْ ٰ‬ ‫تعایلْعیلْجمیعْماْابدْوامنْاالوھامْ یک ۿجات ۿا گ ۿ۔ے ۿسج ۿےس ۿاذجاط ۿ یھ ۿرشام ے وےسی ۿاط ۿیکۿ‬ ‫ولمْنرتكْاالماْیسؾنكفْال ذیانْانْشہْبہ‪،‬وقدْ ہؾ وھ ی ۿحؼی ۿاھتك ۿاك ۿػدریمی ۿاوالد ۿاوػریمع ۿاابحت ۿےكۿ‬ ‫تْكلف ْبالردعیل ْقض ا ْوقضیض ا ْرسائل ْاوالدی ْوْ ػوالئ ۿںیم ۿ۔ے ۿ ےسی ۿاداط ۿ ن ۿاهلل ۿ‪،‬واقہی ۿاہتسصت‪،‬والٓۃۿاهللۿ‬ ‫اصحایبْفْ ٰھذہْالمسألۃْمثلْ"اذانْمنْاللْ"و"وقایۃْ اللہۿاۃنسل‪،‬یفنۿااعلػ‪،‬فیسۿااہقلػ‪،‬ریبعتۿوخات‪ ،‬قۿامنػہلصۿ‬ ‫اھلْالسنۃْ"و"سالمۃاللْالھلْالسنۃْ"و"نیفْالعار"ْوْ والتؿماتۿواالوساعۿومریہۿنجۿیکۿدادادۿدنۿجكۿیتچنہپۿ۔ے‪،‬اهللۿ‬ ‫اعتیٰل ۿےك ۿ ےئ ۿاادتاء ۿاوػایس ۿےئلیك ۿااہتنء ۿںیم ۿدمح۔ے ےراػعۿ‬ ‫"سیف ْالِہار"و"تعبیخواب"و"حق ْنما ْفیصلہ" ْوْ‬ ‫رسداػوط ۿاوػاط ۿءامل ے ۿركاّ ۿےس(نج ۿےس ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےنۿ‬ ‫مماتافتْعشراْولمْ‬ ‫ط"ایلْغی ٰذلكْ‬ ‫"اللطماتْواالسوا ٰ‬ ‫ر‬ ‫ ہشیمۿعفنۿاچنہپجا)ا دی۔ےۿہہك ۿےراػیۿانۿ رحریۿاك ۿااصنفۿےسۿ‬ ‫ْواالخریْ‬ ‫ْاالویل‬ ‫ْالحدعزرا ْوالحمدلل ْف‬ ‫تبق‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ر‬ ‫باطہعلۿركںیۿاوػػعفۿيالفۿںیمۿوكششۿركںیۿاوػ قۿاعتیٰلۿ‬ ‫م‬ ‫فالمرجوْ نْسادتناْواخوتناْالعلماءْالْكْرامْادامْاللْ ےئلیكۿ قۿاكۿاراہػۿركںی حؼػ ۿوحؼرتػتۿااعلنیملۿےكۿ ےئۿدمح‬ ‫ب مْنقعْاالسالمْانْینظروابعنیْاالنصافْویسمحواْ ۔ے‪،‬اوػالضۿدػوداوػلمكۿوالّۿانۿےكۿ بیبۿدیسۿارملنیلسۿ‬ ‫نزص‬ ‫برفعْالخالفْویظ رواْالحقْ ْ‬ ‫اخ مۿا زصظۿاوػاطۿےكۿآلۿوااحصتۿمؾاّۿرپوہۿ‬



‫‪Page 333 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایل ْالحق ْوجل ْالحق۔والحمدالل ْربْ اط ۿےك ۿاصٍضؾاع ۿاوػاط ۿیک ۿامتّ ۿامجمت ۿرپوہ ہؾ ۿدػہ ۿےكۿ‬ ‫الجل ْالحق ٰ‬ ‫العالمنی ْوافضل ْالصلوات ْوا ْكمل ْالسالم ْعیل ْسیدْ دبےل ۿہؾاػ ۿہؾاػ ۿجاػ ۿہؾآط ۿوہؾ ۿنڑھی ۿادباالٓجاد ۿجك ‪۵۶‬وشالۿ‬ ‫المرسلنی ْخاتم ْالبنینی ْٰوالہ ْالْكْریم ْوصحبہ ْالعظامْ ‪۶۸۸۸‬ھ(اصٌت ۿرجہت ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿرپ ۿحؼػ ۿ‬ ‫وابنہْالْكْرامْوحزبہٖ ْاجمعنیْعددكْلْذرةْذرةْالفْالفْ ذِزۃۿاوػوالّۿوہ)وك ۿ ملۿےنۿآػاّۿجاجا ۿاوػ ۿ قۿػونشۿوہا ۿاهللۿ‬



‫ْایل ْابداالٰبدین ْاسرتاح ْالِلمْ اعتیٰلۿےئلیكدمحۿاوػ ۿجاكۿرپوػداگػ ۿےك ۿ ےیۿجایک ۿ۔ےۿان ۿےسۿ وۿ‬ ‫مرة ْف ْكْل ْاٰن ْوحنی ٰ‬ ‫واسؾنارالحق ْان ْشاء ْالْكْریم ْاال كْرم ْلعشرخلون ْمنْ اےك ۿجاػعۿںیمۿوہۿےتہك ۿػ ےتۿںیہۿاوػوالّۿ۔ےۿربمغیپوطۿرپ‪،‬‬ ‫شوالْالمْكْرمْ‪ ۶۸۸۸‬ۿھ ْمنْال جرةْالِدسیۃْعیلْصاحبہاْ اوػایسۿےك ۿ ےئۿدمح۔ےۿ وۿػت ۿااعلنیملۿ۔ے ا ینۿػجاط ۿےسۿ‬ ‫اہك‪،‬ا ےنۿ ملۿےسۿاھكل خیشۿدبعااقلدػٌزالینۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫الْكْریمْواٰلہْالْكْرامْا كْرمْالصلٰوةْوالتحیۃْاٰمنی۔ْ ْ‬ ‫ےكۿدػواػعۿےكۿےتكۿادمحۿػاضۿدمحمیۿینۿیفنحۿحؼولییۿےن اهللۿ‬ ‫والحمدلل ْرب ْالعالمنی ْسبحان ْربك ْرب ْالعزة ْعماْ‬



‫یصقونْوسالمْعیلْالمرسلنیْوالحمدْللْربْالعلمنی۔ْ اعتیٰل ۿان ۿوك ۿ۔ےشخ ۿان ۿیک ۿا دیںی ۿ رػی ۿركع ۿاوػان ۿےك ۿالہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫ص‬ ‫قالْبغمہْٖورقمہْٖبِلمہْاحدكالبْبابْعبدالِادراحمدْرضاْ وك ۿ الوۿو الۿوۿدعوضحػۿیبنۿاركّۿےك ۿلمعۿوبقملۿےكۿلیفۿ‬ ‫اط ۿرپ ۿاوػاط ۿےك ۿآل ۿوااحصت ۿرپ ۿحؼتك ۿووالّ ۿاجاػع‪،‬ا ےنۿ‬ ‫المحمدیْالسینْالحنیفْالربیلویْغقراللْلہْوحِقْلہْ‬ ‫تعایل ْوْ‬ ‫املہْواصلحْعملہْبجاہْالمصط ٰیف ْواھلہْصیلْاللْ ٰ‬



‫باركْوسلمْعلیہْوعل‬ ‫مھیْابداقدرحسنہٖ ْوجمالہٖ ْوجودہْ‬ ‫ر‬



‫نسح ۿوامجل ۿاوػ ودوونال ۿاوػااعنامت ۿوركاامت ۿےك ۿ استۿ‬ ‫ےس آ نی!ۿ‬



‫ْالعلمنی۔ ْ‬ ‫ونوالہْٖوافضالہْٖاٰمنی‪،‬والحمدللْرب ٰ‬



‫_________________‬



‫‪Page 334 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اضافاتافاضات‬



‫اعلمْانْالعبدالقِیكانْختمْالكتابْبحولْالوھابْ اج انۿرا ےئۿہكۿںیمۿدنبہۿ اتحوۿا ینۿاتكتۿمتۿركاكچۿاھتۿسجۿںیمۿ‬ ‫بماْفیہ ْغنیۃ ْالویلْاالباب‪،‬ثمْكتابۃ ْفْاالخریاتْ دھجمساػوطۿےكۿ ےئۿےبۿاینػیۿج یۿہكۿاجكۿ رحریۿےنۿاریںیمۿ‬



‫كشقت ْعن ْوج ا ْالنِاب ْوقدانطوی ْكتابنا‪،‬وللْ ا ےنۿہرہہۿےسۿاقنتۿا یٹ‪،‬اوػادمحلهللۿےراػیۿاتكتۿںیمۿوہۿيتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫جاںیت ۿ عم ۿںیہ ۿ و ۿان ۿ رحری ۿوك ۿوسٌت ۿركیت ۿںیہ ۿنكیل ۿاابحتۿ‬ ‫الحمدْعیلْمایِیضْعلیہابالؾبابْغیْانْزیادةْخیْ‬ ‫ذ‬ ‫ذ‬ ‫ھل‬ ‫ےك ۿ ےئۿ ھالیئۿیک ۿػجادیتۿ یۿ۔ے‪،‬اوػماّۿػانث ۿںوملطۿےكۿ‬ ‫خیْلالحبابْوالتصریحْاحسنْمنْالتلویح ْلعامۃْ‬ ‫ ےئۿفرص حۿراو ح(اواػہۿوانكہی)ےسۿ رتہۿ۔ے ںیمۿےنۿاےسیۿ‬ ‫الطالب ْفاحؽبت ْاضافۃ ْافاضات ْتجیل ْالصواب ْوماْ‬ ‫اافاضتۿےكۿااض ہۿوكۿ دنسۿایك وۿ قۿوكۿػاہؾۿركںی ریمیۿفو‪،‬قیۿ‬ ‫توفییقْاالباللْعلیہْتوكلتْوالیہْماٰب۔‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿیک ۿفرفۿےسۿ۔ے‪،‬ریما ۿوپرووا ۿایسۿرپۿ۔ے‪،‬اوػریماۿ‬



‫ْ‬ ‫ولنانۿایسۿیکۿفرفۿ۔ے‬ ‫نقحہ‪:۷۷‬متِاصْفْاللدادوالعنادوشیمۃْالحسادبیقْ خلَ ‪ :۷۷‬وصٕتۿویانداوػتلصخۿو اسدۿںیمۿااہتنءۿوكۿاچنہپوہا‪،‬‬ ‫ػد ۿےك ۿامتّۿوہےنۿرپاخومن ۿػاہ اوػ رػعۿػد ۿرپ وػووخ ۿ‬ ‫صامتاایلْانْتمتْالردودع ٰیلْ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ركۿےكۿ‬



‫‪Page 335 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كْلْمردودفنظرجمیعْ ٰذلكْوحاولْانْیستخرجْلہْ ان ۿےك ۿٔلتکات ۿےس ۿےنچب ۿیک ۿػاہ ۿد وجڈجاػاہ‪،‬فو ۿان ۿےك ۿاطیشطۿ‬ ‫مضرجاْمنْكْلْتلكْالم الكْفوسوسْالیہْوسواسہْ ےن ۿہی ۿووسہل ۿداال ۿہك ۿو ت‪،‬رشف‪،‬ایؾالو ۿارول ۿيت ۿےكۿ‬ ‫ان ْیقز ع ْایل ْعرف ْعوام ْیخرتعہ ْمخالقا ْللغۃ ْوْ يالفۿرعفۿماّۿیک ۿانہۿےل اوػایسۿاجكۿرحہبۿےسۿقؽآط ۿو‬ ‫ٰ‬ ‫دححث ۿوااقو ل ۿاہمئٔ ۿن ریسورشوو ۿدححث ۿاوػاہمئ ۿو ت ۿو‬ ‫الشر ع ْواصطالح ْاالصول ْجمیعا ْلیدبہ ْجمیع ْماْ‬ ‫ارولۿےنۿ وۿھچكۿ یھۿظفلۿنیبۿجڈہیۿاوػدنۿیکۿقیقحتۿںیمۿاہكۿ۔ےۿ‬ ‫سردناْمنْنصوصْالِرآنْالمجیدْوالحدیثْالحمیدْ‬ ‫يت ۿےس ۿاكٹھچػا ۿاح ۿركع ۿہك ۿےراػاكالّ ۿفو ۿرعف ۿماّ ۿ۔ے‪،‬‬ ‫واقاویل ْائمۃ ْالتقسیوشروح ْالحدیث ْوكرباءْ‬ ‫اوػرعفۿماّۿںیمۿنیبۿجڈہیۿاوػ دنۿدوونطۿےكۿ ینعۿ"قؽ ب"‬ ‫تحِی‬ ‫اللغۃْوعظماءْاالصولْفْ ْ قْمعاین"بنیْیدیہْ"وْ ےكۿںیہ اوػقؽ بۿ یھۿوہۿ وۿمہۿہہكۿػ۔ےۿںیہ‪،‬سجۿےسۿاداطۿ‬ ‫"عند"۔فزعم ْان ْكْل ْ ٰذلك ْبمعزل ْعما ْھو ْفیہ ْفانْ ٕزضؾ ۿےك ۿحؼدجكۿاوػ لصتۿوہ اوػوسراۿہك ۿانۿوسػاو ۿںیمۿ‬ ‫كالمناْفْالعرفْالعامْوفیہْبنیْیدیہْوعندكالم ماْ دالخۿوہركۿاطۿاافلعۿےكۿ ہلسلۿںیمۿامتۿّۿاػواداتۿےسۿ اجتۿ‬ ‫للِربْولؼ‬ ‫سْفیہْالِربْااللذلكْالوجہْلمخصوصْ ل ۿاج ے ۿ ی ۿ و ۿقؽآط ۿودححث ۿاوػن ریسںیم ۿواػد ۿوہ ے ۿںیہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫الذی ْیوجب ْالتصاق ْاالذان ْبالمنرب۔فتوھم ْب ٰ ذاْ ہك ۿوہۿيت ۿ دناوػنیبۿجڈہیۿےك ۿ ینعۿرشیعۿوك ۿئات ےتۿںیہۿاوػ‬ ‫النافذْقدخر جْوشردعنْكْلْماوردفانْمافْالِر ٰانْوْ اغلت ۿ ینع ۿوغلی ۿاك ۿاراہػ ۿرك ےت ۿںیہ بتك ۿارول ۿ ینعۿ‬ ‫ایؾالیح ۿایبط ۿركیت ۿںیہ‪،‬اوػ ۿاہیط ۿفو ۿثحب ۿرعف ۿماّ ۿںیم ۿ۔ےۿ‬ ‫الحدیثْوالتقسیوالشروحْكْلْ ٰذلكْمعینْشریعْوْ‬ ‫ج‬ ‫اوػہیۿھجمسۿنۿاك ۿہك ۿانۿیک ۿانۿا كۿہلیحۿواػیۿےنۿانۿوكۿ‬ ‫ما ْف ْكتب ْاالصول ْعرف ْخاص ْعلیم ْوالْكالم ْفْ‬ ‫واػیۿامعػتۿ یۿدد دیۿاوػاكجاوكجااپكنۿركدجا‬ ‫العربْالعامْولمْیدرانْ ٰھذ ٖہْحیلۃْھدمتْكْلْمابینْ‬ ‫وْضربتْع ٰیلْراسْنقس اْفِضتْعلیہابالقناء۔‬ ‫اوّلا‪:‬آت ۿےنۿاامّۿػابغۿااہفصینۿےك ۿوقلۿےسۿا دتاللۿایك‬ ‫ّ‬ ‫فاو رالْاسؾندتْبِولْالراغبْفانماْكتابہْفْلغۃْالعربْ ْ اطۿیکۿاتكتۿ‬



‫‪Page 336 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اوالمحاورات ْالْكْریمۃ ْالِراٰنیۃ ْوقدعزلت ما ْمعاْ فوو ت ۿرعت ۿاوػاحوػات ۿقؽآط ۿںیم ۿ۔ے‪،‬اوػآت ۿےن ۿاطۿ‬



‫وقولہْیِالْویستعمل‪ْ1‬الیخرجہْعنْلغۃْالعربْایلْ دوونطۿوكۿ وھػركۿرعفۿوعاّۿیکۿانہۿیل(رھپۿآتۿےنۿا ےنۿےئنۿ‬ ‫العرفْالجدیدوانْاخرجْعندكْفِدْقالْفْالتاج"ْ رعفۿےكۿ ےئۿاطۿیکۿاتكتۿےسۿےسیكۿا دتاللۿایك)اامّۿػابغۿ‬ ‫اك ۿہیۿوقلۿہك ۿ طفلۿانۿٕعسیۿںیمۿاامعتسلۿوہجا۔ے انۿظفلۿوكۿ‬ ‫یِال ْبنی ْیدیك ْلْكْل ْشیئ ْامامك‪2‬۔" ْوف ْالریض"ْ‬ ‫و ت ۿرعت ۿےس ۿاكل ۿرك ۿرعف ۿيڈجڈ وھػا ۿ ی ۿیاندعاگ اوػ‬ ‫وانْعندْیستعملْفْالِریبْوالبعید‪3‬۔"‬ ‫اارۿآتۿوكۿو یۿافراػ۔ےۿہكۿاامعتسلۿاكۿبلطمۿيڈجڈ۔ے‪،‬فوجاوۿ‬ ‫وثانیا‪:‬مافزعك ْایل ْالكشاف ْوالمدارك ْاولؼسامنْ‬ ‫ر‬ ‫ارعلونۿاوػ ۿػیضۿ وحیۿےك ۿجاػعۿںیمۿایك ۿںیہك ۿےگ‪،‬وہۿ یھۿ‬ ‫التقاسیواناْذكْرْاماْذكْراشرحاْللمحاورةْالِراٰنیۃْوْ فوۿےتہكۿںیہۿہكۿنیبۿجڈہیۿےكۿ ینعۿ"ہؾۿوہۿ ےۿ وۿےراہػعۿواےنمۿ‬



‫یھ ْعندك ْبمعزل ْعن ْاالسؾنادوقولہما"حِیِۃْ وہ"(جاو)اوػ دن ۿقؽ ب ۿاوػہدیع ۿدوونط ۿےك ۿ ےئ ۿ لمعتسۿ‬ ‫‪4‬‬ ‫قول م "والضمیفیہ ْللعرب ْوالعرب ْالتتْكلم ْاالْ وہجا۔ے(ػیض)‬ ‫بلغت اْواللغۃْ ْ‬



‫جاحزا‪:‬آت ۿےن ۿااشكنف ۿاوػاداػك ۿیک ۿانہ ۿےسیك ۿد وجڈی‪،‬ایك ۿہیۿ‬ ‫ اف ریںیمۿےسۿ۔ںیہ‪،‬اطۿدوونطۿےنۿ وۿھچكۿاہكۿ۔ےۿاحوػۂۿقؽآطۿ‬



‫یک ۿرشوۿ۔ے‪،‬اوػآتۿقؽاطۿ میظۿےك ۿاحوػہۿےكۿجاّۿےسۿاكونطۿ‬ ‫ٔ‬ ‫خ‬ ‫رپاہھۿدرھ ےتۿںیہ ػ ِیؾیۿجا ۿاامّۿ بلیۿےنۿا ینۿن ریسوطۿ‬ ‫ںیمۿ وۿفؽامجا ۿ"حِیِۃْقول م"(اط ۿےك ۿوقلۿیک ۿ۔تقیق)فو‬ ‫"اطۿ"ےسۿرمادۿرعتۿ یۿںیہ‪،‬اوػرعتۿیکۿ‬



‫ْالمقرداتْفْغرائبْالِرآنْالعنیْمعْالنونْلقظ"عند"ونػدمحماكػاخنۿاجتػتۿركایچۿ ‪۸‬ۺۺ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْتاجْالعروسْفصلْالباءْمنْبابْالواؤوالیاءْتحتْاللقظ"ید"داراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ۾‪۶۵/۹۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪3‬‬ ‫ْالریضْفْشر حْالكافیۃْالظرو فْمن اْلدیْولدنْدارالکتبْالعلمیۃْبیوت‪۷/۶۷۸‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ4‬مداركْالتزنیل(تقسیالنسیف)تحتْاآلیۃْ‪/۶‬۾‪ْ۹‬دارالکتابْالعریبْبیوتۺۻ‪،۹/۶‬تقسیالکشافْتحتْاآلیۃْ‪/۶‬۾‪۹‬دارالکتابْالعریبْ‬



‫بیوت ‪/۶۵‬۾‪۹۶‬و‪۵‬ۺ‪۸‬‬ ‫‪Page 337 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫التؿبت ْاال ْبْكالمہاف ما ْمتالزمان ْوف ْاالصل ْوالْ بالۿرالۿفوۿو تۿرعتۿ۔ے(فورھپۿآتۿو تۿےسۿےسیكۿا دتاللۿ‬ ‫امْكان ْالدعاء ْالنِل ْاالبحجۃ ْوبرھان ْفصل ْكیفْ رك ےتۿںیہۿآت ۿفوۿرعفۿماّۿےك ۿدوعجڈاػںیہ)ہصۿا ۿہیۿ‬



‫۔ےۿہكۿآتۿےكۿوعاّۿاكۿرعفۿنیبۿجڈہیۿاوػ دنۿںیمۿآار ہۿوہاگفوۿ‬



‫وانْالنِلْخالفْاالصل۔‬



‫ ینع ۿوقنمل‪،‬اوػوچہك ۿلق ۿاخفل ۿا‬



‫ْ‬



‫ۿوہجا۔ے ۿفو ۿان ۿےكۿ ےئۿ‬



‫ یھۿآتۿوكد لیۿالجایڑعۿ ی‪،‬وہۿاہكطۿےسالںیئۿےگ؟‬ ‫وثال ْثرا‪:‬ك ٰذلكْالِر ٰانْالعظیمْانماْنزلْبلسنانْعریبْ‬ ‫جانزا‪:‬وییہن ۿقؽآط ۿ میظ ۿرعیب ۿنیبم ۿںیم ۿجاػل ۿوہا‪،‬ان ۿجاكۿ‬ ‫ْتعایلْ‬ ‫ْتعایل ْ" ‪1"  ‬وقال‬ ‫ٰ‬ ‫مبنی ْقال ٰ‬ ‫ك‬ ‫الّۿںیمۿ۔ےۿ"مہۿےنۿانۿوك ۿرعیبۿػجاط ۿںیمۿاجاػا"اوػ"ہیۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫" ‪‬‬ ‫‪ "‬۔فمافیہ ْاال ْكانواْ كشیب ۿ قۿاوػےراہػعۿ یۿكالّۿیک ۿفروۿ۔ے "فوقؽآط ۿركمیۿ‬ ‫یتحرونہْفیماْبؼمھنْغیْماثبتْفیہْالنِلْالشریعْ ںیمۿرعت ۿےك ۿ یۿاحوػعۿوہط ۿےگ رع ویطۿےك ۿاحوػوطۿ‬ ‫فؿبوتْمیعْفْالِرآنْادلْدلیلْواجلہْعیلْمحاورةْ‬



‫ےك ۿيالف ۿاارھچك ۿوہفو ۿان ۿےك ۿ ےئ ۿلق ۿرشیع ۿاك ۿ وبتۿ‬ ‫دػاكػ۔ے فوۿقؽآطۿںیمۿوكیئۿظفلۿیسكۿ ینعۿںیمۿباالاججاہیۿاہنۿ‬ ‫جاتۿیکۿيتۿےسۿحؼیۿد لیۿوہ یۿہكۿانۿظفلۿےكۿاحوػۂۿرعتۿ‬ ‫ںیمۿہیۿ ینعۿںیہ‪،‬اوػ ینعۿرشیعۿےكۿ ےئۿلقۿاكۿ وبتۿرضوػیۿ‬



‫البحروْالشایمْفْردالمحتار‪":‬الخطابْ ْ‬



‫۔ے اوػہلئسۿنیبۿجڈہۿںیمۿانۿاك وبت ۿاحل‪،‬اوػاخیلۿدوعیۿ‬ ‫الینعیۿحؼۿ۔ے رضحتۿققحمۿیلعۿاالػالقۿےنۿحتفۿادقلریۿںیمۿاوػ‬ ‫ل‬ ‫اصٌت ۿ رحۿےنۿ رحارلاقئۿںیم‪،‬اوػ ۿكالہمۿوایمۿےنۿػد ا مِزاػ‬



‫العرب‪،‬الل مْاالنْیؿبتْالنِلْالشریعْوْدونْثبوتہْ‬ ‫خرط ْالِتادواوادعاؤہ ْجزافرا ْامر ْعظیم ْفْ‬ ‫القساد‪،‬قالْالمحِقْعیلْاالطالقْفْالقتحْوالبحرفْ‬



‫ںیمۿفؽامجا‪":‬قؽآطۿاكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۸/۹۸‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶/۷۸‬ۺ‬ ‫‪Page 338 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫انماْباللغۃْالعربیۃْماْلمْیؿبتْنِلْكلقظْالصلٰوةْ ٌؾاتۿو تۿرعتۿںیمۿ یۿ۔ےۿٌتۿجكۿہكۿلقۿےسۿجاحثۿنۿ‬ ‫شرعیا‪1‬اھ۔"وقالْبحرالعلومْ وہ ۿ ےسی ۿظفل ۿوٰلصہ ۿومری وبت ۿلق ۿےك ۿدعب ۿاہتبل ۿہی ۿوقنملۿ‬ ‫رْ‬ ‫رْ‬ ‫ْفیصیْمنِوال‬ ‫ونحوہ‬ ‫فْفوا تحْالرحموتْدعویْالنِلْدعویْعیلْاللْتعایلْ رشیعۿوہاج ےۿاگ "رضحتۿومالجاۿدبعایلعلۿ رحامولعّۿػًمۃۿاہلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ہیلعۿوفا حۿارلتومتۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪":‬لقۿاكۿدوعیۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫فالبدالثبات امنْقاطعْولؼسْ ٰھ ناْامارةْظنیۃْفضالْ‬ ‫رپۿاجكۿدوعۿیۿ۔ےۿفوۿانۿاك وبتۿد لیۿیعطقۿےسۿرضوػیۿ۔ےۿ‬ ‫عنْالِاطعْفالیلیقْبحالْمسلمْانْیجرتأعیلْاللْ‬ ‫ذ‬ ‫اوػامیف ۿ ِظ ۿہی ۿكالٕت ۿینط ۿ یھ ۿ۔ںیہ ۿ ہ ۿاجہكی ۿیعطق ۿوہفوۿ‬ ‫بمالمْبعلم‪2‬۔ ْ‬ ‫املسمط ۿےئلیك ۿہی ۿدػيت ۿ۔ںیہ ۿہك ۿےب ۿاجےن ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿرپ ۿہیۿ‬ ‫ْ‬ ‫رجات ۿركع "(فوآت ۿ و ۿہی ۿفؽام ےت ۿںیہ ۿہك ۿنیب ۿجڈہی ۿےكۿ‬ ‫ْ‬ ‫ ینعۿ لصتۿٕزضؾۿوہجا۔ے نۿاحوػہۿقؽآینۿ۔ےۿنۿدححثۿیکۿبالۿ‬ ‫ْ‬



‫رالۿ۔ے‪،‬نۿو تۿوارولۿںیمۿ۔ے ہیۿفوۿرعفۿوعاّۿ۔ے ےبۿ‬



‫ورابعا‪:‬كْلْكالمْانماْیحملْعیلْعرفْالتْكلمْكمانصواْ وبتۿآتۿاكۿہیۿرعفۿماّۿ دیاۿاہكطۿےسۿوہاگ؟)‬ ‫ر‬ ‫علیہْفْغیْمامِامْوسیدناْساءبْبنْیزیدْریضْ ػاخعا‪:‬ہؾ ۿكالّۿںیمۿملكتم ۿےك ۿاحوػ ۿاوػرعفۿماّۿاك ۿ احع ۿایك ۿاججا‬ ‫الل ْتعایل ْعنہما ْمن ْاھل ْاللسان ْوالیتْكلم ْاالعیلْ ۔ے رضحت ۿواءت ۿا نۿحؼجڈػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿالہۿرعتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫اوػاصٌت ۿاسلط ۿرعت ۿںیہ آت ۿاك ۿكالّۿ یھۿرعیبۿبالۿرالۿ‬ ‫عرف مْولمْیْكْنْلہْاصطالحْخاصْعیلْخالفْالعرفْ‬ ‫ي‬ ‫اوػرعیب ۿاحوػہ ۿںیم ۿ ی ۿوہاگ رعف ۿےك ۿ الف ۿاط ۿیک ۿوكیئۿ‬ ‫العامْوقداطلق"بنیْیدیہ"عیلْاذانْكانْ ْ‬ ‫اخ ۿایؾالوۿنۿوہ ی اذنوطۿےنۿ"نیبۿجڈہیۿ"اكظفلۿدجسمۿےكۿ‬ ‫دػواػہۿرپۿاداطۿےئلیكۿاامعتسلۿایك‪،‬اوػایسۿ ینعۿرپمہۿےنۿ‬



‫ْردالمحتارکتابْالنكاحْفصلْفْالمحرماتْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۼۼ‪۷/۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْفوا تحْالرحموتْشر حْمسلمْالؿبوتْمسئلہْفْانْالحِیِۃْالشرعیہْالتحتاج ٰ‬ ‫ْایلْقرینہْ‪۶/۷۷۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 339 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عیلْبابْالمسجدْوك ٰذلكْبؼناْف"عند"عدةْمحاوراتْ ظفلۿ دنۿےكۿ یھۿیئكۿاحوػعۿلقۿےئكۿسجۿاكۿااكػۿہتۿدرھیمۿ‬



‫عامۃْالینْكْرھاْاالْمْكابرفادعاءْانْالعرفْالعامْخاصْ ۔ے انۿےكۿدعبۿہیۿدوعیۿركجاۿہكۿرعفۿماّۿےنۿاطۿوظفلطۿوكۿ‬ ‫جالكۿجانۿےكۿ ینعۿںیمۿاخ ۿایك۔ے‪،‬جاۿفواہجنثۿ۔ےۿجاۿارتفاءۿ‬ ‫اللقظْبماْیزعمونہْج لْبالعرفْاوفریۃْعلیہ۔‬ ‫رپداػی‬ ‫ْ‬ ‫ٕ‬ ‫اخ سا‪:‬ملعۿارولۿہقفۿاكۿ طفلۿ وۿصخشۿےنسۿاگو یۿہیۿہلصۿركعۿاگۿ‬ ‫وخامسا‪:‬یاللعجبْزعمْذاكْامدیعْفْردكلماتْائمۃْ‬ ‫رْ‬ ‫ہك ۿنف ۿملع ۿہقف ۿےك ۿوقامدووضا ط ۿاوػتاحلطصت ۿےئلیك ۿو عۿ‬ ‫االصول ْالمتواترہ ْالمتظافرة ْع ٰیل ْان ْعند ْللحضرةْ‬ ‫۔ے‪،‬اوػہیۿ یھۿنیقی ركعۿاگہك ۿاہقفءۿاوػملعۿارولۿہقفۿیکۿ‬ ‫ك‬ ‫بِولہ ْان ْ ْل ْ ٰذلك ْلغو ْالیجدی ْشؼ رئا ْانما ْالنظرایلْ ایؾالاحت ۿںیمۿوكیئۿاٌزالفۿ۔ںیہ‪،‬سجۿظفلۿاك ۿ وۿٕعسیۿاہمئۿ‬ ‫الحِیِۃْالعرفیۃْوكْلْسمعْباسمْاصولْالقِہْیعلمْ ارول ۿہقف ۿےن ۿ نیعت ۿایك ۿاہقفء ۿےك ۿحؼدجك ۿ یھ ۿوہ ۿملسم ۿ۔ے‬ ‫ل‬ ‫ان ْمایذكْرفیہ ْاصول ْللقِہ ْولؼس ْمصطلح ْالقِہْ ہلئس ۿاداط ۿجاین ۿںیم ۿاہقفء ۿےن ۿ دن ۿا مزضؾاك ۿظفل ۿاتكباط ۿںیمۿ‬ ‫مخالقرالما ْذكْر ْمن ْمعاین ْااللقاظ ْف ْاالصول ْوانماْ اامعتسلۿایك اہمئۿارولۿہقفۿےنۿ" دنۿ"ےكۿ ینع"وضحػ" قؽاػ‬ ‫البحث ْ ٰھ نا ْعن ْلقط"عند"الواقع ْف ْكالم ْالقِہاءْ د ے فوػاہؾ۔ےۿہكۿاہقفءۿےكۿرعفۿںیمۿ یھۿانۿظفلۿےكۿو یۿ‬ ‫فان ْفرض ْان ْھناك ْعرفا ْجدیدا ْللعامۃ ْمخالقاْ ٕعسیۿوہطۿےگ جائار ۿانۿظفل ۿےك ۿ ےئۿوكیئۿدورسا رعفۿ‬ ‫ یھۿوہۿاوػانۿےنۿوكیئۿاوػٕعسیۿقؽاػد ےۿوہط حث ۿ یھۿ‬ ‫لعرفْالقِہْواالصولْلمْیْكْنْفیہْماْیِرعؼنكْفانْ‬ ‫اہیطۿرضوػت ۿفوۿاہقفءۿےك ۿرعفۿیک ۿ۔ےۿاہیطۿہیۿظفلۿا۔ںیہۿ‬ ‫كالمْالقِہاءْانماْیحملْع ٰیلْعرفْالقِہاءْانماْدونْ‬ ‫ےك ۿكالّ ۿںیم ۿاامعتسل ۿوہا ۿ۔ے‪،‬یسك ۿدورسع ۿرعف ۿےسۿایكۿ‬ ‫العوامْولْكْنْالتعصبْاذاْتملكْاھلك۔‬ ‫رسوػاكػ دورسارعف ۿفواہیط ۿےكۿ ےئۿجالك ۿاكیبػ ۿ۔ے ۿنكیل ۿہیۿ‬ ‫نہ‬ ‫ْ‬ ‫یسیكۿباا ِسیۿ۔ےۿہكۿادیعۿیسكۿدیئایئۿےسۿاہمئۿارولۿہقفۿیکۿ‬ ‫فرص احتۿنسۿركۿاتہك۔ےۿہكۿہیۿيتۿلوضلۿ۔ےۿ‬



‫‪Page 340 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْ‬



‫اہیطۿفوۿرعفۿوعاّۿیک ۿرضوػت ۿ۔ے ذھالۿك ِ‬ ‫الّ ۿاہقفءۿںیمۿرعفۿ‬ ‫وعاّۿیکۿایكۿرضوػت! چۿہیۿ۔ےۿہكۿخعطتۿآدیمۿوكۿادند ۿاوػ رہبا رك‬



‫ْ‬



‫داتی۔ے‬



‫ْ‬



‫سادسا‪:‬ماذاْیِولْالمعاندْفْقولْالعالمۃْخیالدینْ‬ ‫ر‬ ‫وادوا‪:‬آرخۿہیۿاعمدنۿانۿاكۿایكۿ واتۿدںیۿےگۿہكۿكالہمۿریادلنۿ‬ ‫ج‬ ‫الرمیل ْرحمہ ْالل ْ ٰ‬ ‫تعایل ْف ْفتاواہ ْ"ف ْر ل ْحلفْ ػیلمۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿا ےنۿاتفویۿںیمۿفؽام ےتۿںیہۿہكۿاجكۿصخشۿ‬ ‫بالطالق ْالثالث ْانہ ْالیش ٰیت ْعند ْزوجتہ ْف ْالبلدْ ےنۿ مسۿاھكیئ ۿہك ۿریمیۿ وییۿوك ۿ نیۿػال ںیۿاارۿںیمۿاجػعۿ‬



‫فش ٰیت ْف ْجامعہا ْالیِع ْعلیہا ْالطالق ْالن ْالشرطْ ںیمۿانۿ رہۿںیمۿا ینۿ وییۿےكۿواھۿػوہط اوػانۿےنۿانۿ‬ ‫كون ْالتشؾیۃ ْف ْالبلد ْعندھا ْولم ْیوجد ْوعندْ رہۿیکۿاجعمۿدجسمۿںیۿاجػاشزاػا‪،‬فوۿانۿوعػتۿرپۿػالقۿنۿیڑعۿ‬



‫ْتعایلْاعلمْ‪ْ1‬اھ"ْ ی ۿویكہك ۿرشع ۿاجػع ۿںیم ۿ رہ ۿںیم ۿ ویی ۿےك ۿواھ ۿػےن ۿیکۿ‬ ‫تعایل ٰ‬ ‫للحضرةْاالْانْینویْ ٰذلكْواللْ ٰ‬ ‫بااللتِاطْف ذہْمسئلۃْالحلفْانماْمؽینْالحلفْعیلْ ج ی‪،‬اوػوہۿ۔ںیہۿجایئۿ یئ اوػ ْعندْاك ۿظفلۿوضحػ ۿےك ۿ ےئۿ۔ےْ‬ ‫ٰ‬



‫العرفْوقدافصحْفیہْانْعندْللحضْرةْفظ رْانْماْ بانْھذاْالبلد ےس ۿان ۿیک ۿتی ۿاجعم ۿدجسم ۿیک ۿ یھ ۿوہفو ۿػالقۿ‬ ‫یڑ اج ےۿ ی سملئۿيت ۿیک ۿجا ۿرعفۿرپۿ۔ے اوػاامّۿػیلمۿ‬ ‫ذكْرْائمۃْاالصولْھوْالعرف‪،‬وبالجملۃْفالحقْانْالْ‬ ‫ےن ۿاصف ۿایبط ۿركدجا ۿہك ۿ دن ۿوضحػ ۿےك ےئ ۿ۔ے ان ۿےسۿ‬ ‫خلف ْ ٰھ نا ْبنی ْاللغۃ ْولسان ْالشر ع ْواالصول ْوْ‬ ‫ ولعّ ۿوہا ۿہك ۿ دن ۿےك ۿجاػع ۿںیم ۿاہمئ ۿارول ۿےن ۿ و ۿفؽامجا ۿوہۿ‬ ‫القِہْوالعرفْكْلْ ٰذلكْمتواردْعیلْماذكْرناْمنْمعاینْ‬ ‫ یھۿ ینعۿرعیفۿ یۿ۔ے يال ۂۿكالّۿہیۿ۔ےۿہكۿاہیطۿوغلیۿ ینعۿ‬ ‫بنی ْیدی ْوعند ْولؼس ْھنانِل ْوال ْاشرتاك ْو ْالْ‬ ‫اك ۿوكیئۿجاحث ۿ۔ںیہ اوػػجاط ۿرشفۿاوػارولۿوہقفۿاوػرعفۿ‬ ‫ع‬ ‫تجوزبلْمعینْمطلقْمنتخبْ ٰیلْمصادیِہْیتعنیْ ْ يتۿوغلیۿ ینعۿےكۿ یۿوماقفۿںیہ‪،‬اسیۿہكۿمہۿےنۿبنیْیدیہْ‬ ‫اوػْعند ےكۿ ینعۿ‬



‫‪1‬‬



‫فتاویْخییۃْکتابْالطالقْدارالمعرفۃْبیوتْ‪ /۶‬۽‪۸‬ۿوۿ۾‪۸‬‬ ‫ْ ٰ‬



‫ْ‬



‫‪Page 341 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بعضہاْفْالْكالمْبِرائنْالْكالمْكماْفصلناْہْوللْالحمد۔ ْ ںیمۿایبطۿایكۿ۔ے‪،‬وللْالحمد‬



‫وسابعا‪:‬لئن ْتزنلنا ْعن ْھذا ْكلہ ْفالذی ْلجاء ْالیہْ واخعا‪:‬ااراطۿيتۿجافوطۿےسۿ عطۿ رظۿ یھۿركیلۿاج ےۿفوۿذموكػہۿ‬ ‫ر‬



‫الحلیۃ ْامران ْاالول ْبنی ْیدیہ ْوعند ْللِرب ْوقدْ ہلیح ۿیک ۿدد ل ۿدوجاںیت ۿںیہ ۿہی ۿہك ۿ دن ۿاوػنیب ۿجڈہ ۿےك ۿ ینع‬ ‫اسؾندلہْبالراغبْوغیہْوقدمناْانہْغیْمسؾنْ ْكرْوْ "قؽ ب"ےك ۿںیہ ان ۿےك ۿ وبت ۿںیم ۿػابغ ۿومریہ ۿےسۿ‬ ‫الْیقیدہْوالْیضرناْواالٰخرْانْالِربْفْالعرفْالعامْ ا دتالل ۿایك ۿ۔ے مہ ۿان ۿےك ۿ وات ۿںیم ۿہہك ۿےك ۿںیہ ۿہك ۿانۿ‬



‫ےس ۿمہ ۿوكااكػ ۿ۔ںیہ نكیل ۿوہ ۿ ٓا ت ۿوك ۿ دیف ۿ۔ںیہ ۿاوػا ۿےس ۿےراػۿ‬ ‫خاصْبماْیلصقْالمؤذنْبالخطیبْكماْیزعمونْوھذاْ‬ ‫ناصقطۿ۔ںیہ دورسیۿجاتۿہیۿہكۿقؽتۿرعفۿماّۿںیمۿبیطخۿ‬ ‫ھو ْالذی ْفیہ ْمرامہ ْولم ْیسؾندفیہ ْبشیئ ْسویْ‬ ‫ٰ ےكۿجالك ۿ لصتۿوہےنۿےكۿ ےئۿاخ ۿ۔ے‪،‬اوػو یۿاد ویط ۿاكۿ‬ ‫شِسِۃْاللسانْوقدْتِدمْمنْالمحاوراتْمایكذبہْ‬ ‫اخ ۿح دصۿ۔ے‪،‬نكیلۿانۿح دصۿرپۿدػاػۿاسللویطۿےكۿكالوہۿوكیئۿ‬ ‫ْایلْطائل۔ ْ‬ ‫فلمْیرجعْسعیہ ٰ‬ ‫د لیۿ۔ںیہۿدی اوػمہۿےنۿاےسیۿ تہۿےسۿاحوػات ۿدرك ۿرك‬ ‫وثام رْنا‪:‬تزنلناْعنْھذاْایضافرضناْانْثمہْعرفاْكماْ ےك ۿںیہ ۿسج ۿےس ۿان ۿدوعی ۿیک ۿذ ب ۿوہیتۿ۔ے ۿفوۿہی ۿواػیۿ‬



‫تدیعْ ْل ْكنْانْكانْفیفْنقرمثلكْمنْالعوامْفمالكْ دػاػ اسلاینطۿےبۿافدئہ‬ ‫التقرقْبنیْعرفْالعوامْوالعرفْالعامْالنہْا ْلكالمْ جإزا‪:‬ااران ۿےس ۿ یھ ۿ عط ۿ رظ ۿركۿےكۿامط ۿایل ۿاج ے ۿہك ۿاہیطۿ‬ ‫ٰھ نافْعرفْالقِہاءْالْكْرامْف لْعندكْدلیلْان مْ ٌبت ۿادما ےۿادیعۿوكیئۿرعفۿ۔ےۿفوۿوعاّۿےك ۿیسك ۿاروہۿاكۿ‬ ‫وہاگفوۿاجكۿجاتۿفوۿہیۿ۔ےۿہكۿادیعۿاہیطۿرعفۿوعاّۿاوػرعفۿ‬ ‫یحصرونْالِربْفیماْتزعمْكالبلْكالم مْ ْ‬ ‫ف‬ ‫ماّۿںیمۿ ؽقۿ۔ںیہۿركجا دورسیۿجاتۿہیۿہكۿاہیطۿرضوػتۿفوۿ‬ ‫اہقفءۿركاّۿےك ۿرعفۿیک ۿ۔ے(ن ۿہك ۿرعفۿوعاّۿجا ۿرعفۿماّۿ‬ ‫یک)فوۿایكآت ۿےك ۿجانۿوكیئۿد لیۿ۔ےۿسجۿےسۿجاحث ۿوہہكۿ‬ ‫اہقفءۿقؽتۿوكۿایسۿاخ ۿٕعسیۿ‬



‫‪Page 342 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ناطق ْببطالن ْماتحكم ْولنسردعلیك ْشؼئامنہْ ںیمۿبا ےتۿںیہ آت ۿےك ۿانۿدوعیۿےك ۿخؾالط ۿرپۿ تہۿےسۿ‬



‫فست دیْایلْالحقْانْاراداللْواالفؼستہدیْغیكْ دںیلیلۿںیہۿاطۿںیۿےسۿ دنۿوكۿمہۿایبطۿرك ےتۿںیہۿنكممۿ۔ےۿآتۿ‬ ‫وكۿ قۿیکۿفداحثۿوہۿاوػاارۿرمیضۿا‪،‬یہٰۿہیۿنۿوہۿفوۿیسكۿدورسعۿ‬ ‫ممنْھدیْاللْ۔ ْ‬ ‫وكۿ یۿفداحثۿوہ ی‬ ‫ْ‬ ‫فاقول‪:‬وباللْالتوفیق(سپ ۿںیم ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿفو‪،‬قی ۿےسۿ‬ ‫فاقول‪ْ :‬وبالل ْالتوفیق ْالشك ْان ْالِرب ْامر ْاضافْ‬ ‫ق‬ ‫اتہكوہط)جالہبش ۿ ؽت ۿاجك ۿااضیف ۿز ۿ۔ے‪،‬فو ۿٌت ۿدوونطۿ‬ ‫فاذاْذكْرْالحاشؼتانْوالتقاصلْبؼن ماْفالْیمرتیْغیْ‬ ‫دحوط ۿاكدرك ۿركدجا ۿاج ے ۿفو ۿجالگ ۿ ی ۿہی ۿ ایل ۿركع ۿاگ ۿہك ۿقؽتۿ‬ ‫مجنونْانْالِربْالینتیھْایلْحدالْیتجاوزہْمالمْ‬ ‫ایسۿرپۿمتۿ۔ے‪،‬اوػانۿےسۿاجتموػنۿوہاگوػنۿٌتۿجكۿلكۿماملۿ‬ ‫ینِط‬ ‫م شی‬ ‫فك‬ ‫عْالعالمْكلہْ ْ ْلْبعیدْ نْ ئْم ماْبعدْاقربْ متۿنۿوہاج ے ہؾ ۿایلۿزلۿقؽ بۿوہیت ۿ۔ےۿویكہك ۿوكیئۿ‬ ‫الیہ ْبالنسبۃ ٰ‬ ‫ْایل ْماھو ْبعد ْمنہ ْكالْكْریس ْاقرب ْایلْ ز ۿ و ۿیسك ۿز ۿےس ۿدوػ ۿوہ ٌت ۿمہ ۿان ۿوك ۿان ۿےس ۿدوػ ۿوایلۿ‬ ‫االرضْمنْالعرشْمعْانہْابعدْاالجسامْمنْالقرشْ زۿیک ۿ تبسۿےسۿدںیھ ۿےگ‪،‬فوۿہیۿقؽ بۿوہاج ےۿ ی‪ ،‬ےسیۿ‬ ‫بعدالعرش ْبحیث ْالیِدربعدہ ْاالخالِہ ْعزوجلْ ركیسۿػ نیۿےسۿہبۿ تبسۿرعنۿےكۿقؽ بۿ۔ےۿاوػوہۿہبۿ تبسۿ‬ ‫ئْبالنظرْایل ْ ٰاخرْ ااسجّۿرعنۿےكۿدعبۿػ نیۿےسۿيتۿےسۿػجادہۿدوػ۔ے‪،‬اانتۿدوػۿ‬ ‫ثمْمنْعلمہْلْكْنْربماْكونْللشی‬ ‫ٰ‬ ‫حالۃ ْیطلق ْعلیہ ْبالنسبۃ ْالیہ ْلقظ ْالِریب ْمطلِاْ ہكۿانۿیکۿدوػیۿاكۿادناػہۿانۿاكۿ دیاۿركےنۿواالۿ یۿركاتك۔ےۿجاۿوہۿ‬ ‫ےسجۿاهللۿاعتیٰلۿئات ے نكیل ۿاسبۿاواقت ۿاجكۿزۿوك ۿہبۿ تبسۿ‬ ‫بدونْلحاظْاضافتہْایل ْشیئْثالثْولہْوجوہْكثیةْ‬ ‫ٰ‬ ‫ن‬ ‫ق‬ ‫ػ‬ ‫دورسیۿزۿےكۿا یسۿاح ثۿوہیتۿ۔ےۿسجۿرپۿظفلۿ ؽ بۿاكۿا القۿ‬ ‫مختلقۃْباختالفْالمِام۔من ا"قربْالؾناول"انْ ْ‬ ‫وہجا۔ے‪،‬اوػانۿںیمۿیسكۿشیتیۿزۿیکۿفرفۿااضتۿاكۿ احعۿ‬ ‫۔ںیہۿوہجا انۿقؽتۿیکۿاٌزالفۿاقمّۿےكۿ احعۿےسۿ فلتخۿریثكۿ‬ ‫ںیمسۿںیہ اطۿےسۿاجكۿقؽتۿانتولۿ۔ے انۿاكۿبلطمۿ‬



‫‪Page 343 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یكون ْالشیئ ْمنك ْبحیث ْتصل ْیدك ْالیہ ْكِولہْ ہی ۿوہجا۔ے ۿہك ۿوہ ۿ ے ۿا یس ۿہگج ۿ۔ے ۿاہجط ۿےراہػا ۿاہھ ۿچنہپۿ‬ ‫ْ ےك ےسی ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿفؽامجا۔ےۿہكۿ"رضحت ۿاحؼامیہ ۿہیلع ۿانسالّۿ‬ ‫‪  ‬‬ ‫تعایل" ‪‬‬ ‫ْٰ‬ ‫ذ‬ ‫‪1"‬۔" ْومن ا"قرب ْالسمع ْان ْیبلغہْ ا ینۿالہۿیکۿفرفۿح(ےۿاوػاجكۿارّۿ ُھزاۿوہاۿڑھچباال ےۿاوػاےسۿ‬ ‫فؽوتشط ۿےك ۿقؽ ب ۿایك ۿاوػاط ۿےس ۿاہك ۿویكط ۿ۔ںیہ ۿاھك ےت ۿوہ‬ ‫صوتك۔ومن اْقربْالسی"انْالیلحِكْكبیْحر جْ‬ ‫"اوػاط ۿےس ۿ۔ے ۿ"قؽت ۿعمس"اہجط ۿجك ۿآت ۿیک ۿآواػ ۿچنہپ ۿےكۿ‬ ‫ف ْالوصول ْایل۔فلو ْخص ْالقِہاء ْالِرب ْلِربْ‬ ‫اوػاطۿےسۿ۔ےۿ"قؽتۿ ری"ہیۿہكۿواہطۿجكۿےنچنہپۿںیمۿآتۿوكۿ‬ ‫الؾناول ْصلح ْكالمك ْوحصل ْمرامك ْلْكْمھن ْبراءْ‬ ‫ػجادہۿرحو ۿنۿال قۿوہ ۿفوۿاارۿاہقفء ۿےنۿا ےنۿكالّ ۿںیمۿقؽتۿ‬ ‫عنہ ر‬ ‫ْقطعا ْ ْا كرب ْكلمات م ْتراھم ْیطلِون ْالِرب ْوْ وك ۿقؽت ۿانتولۿجكۿ یۿاخ ۿایك ۿوہجافوۿآت ۿاك ۿكالّۿدػيت ۿوہاۿ‬ ‫یعنون ْبہ ْاحدالوجوہ ْالثلٰثۃ ْاالخیة ْحیت ْتافتْ اوػآتۿاكۿح دصۿاح ۿوہجا‪،‬نكیلۿ"رضحتۿانۿےسۿیعطقۿروػۿ‬ ‫عبارات م ْف ْتقسی ْالِرب ْالمطلق‬ ‫ْعشرافیماْ رپۿحؼیۿںیہۿاےكۿارتشیۿاملكتۿںیمۿقؽتۿاك ۿظفلۿ ہیقۿ نیۿ ونعطۿ‬ ‫ر‬ ‫یحضر ْف ْاالٰن ْولعل ْمالم ْاتذكْرنحوھا ْاو ْا كْثر۔ْ ںیمۿےسیسۿاجكۿےك ۿ ےئۿاامعتسلۿوہا ۿ۔ے یفۿاولقث ۿقؽتۿ‬ ‫قلطمۿیک ۿن ریسۿںیمۿاہقفءۿیکۿدنۿابعػںیتۿےھجۿجادںیہ(اوػ وۿ‬ ‫وبیانْذالكْفْمسائل۔‬ ‫رضحتسمۿ۔ںیہۿوہۿ یھۿانۿےسۿػادئوہطۿ ی)نجۿاكۿایبطۿردنػ ہۿ‬



‫ْ‬



‫د لۿسملئۿںیمۿ۔ے‪:‬‬ ‫ْ‬ ‫ف‬ ‫ق‬ ‫ي‬ ‫ہلئس‪ :۶‬ت ۿاہقفء ۿاك ۿا افق ۿ۔ے ۿہك ۿجاین ۿ ؽ ب ۿوہت ۿوسم ؽ ۿركۿ‬ ‫انْقریبالمْیجزْ‬ ‫المسألۃْاالویل‪:‬اطبِواانْالماءْانْك‬ ‫ٰ‬ ‫ر‬ ‫ممیت ۿاجحؼ ۿ۔ںیہ‪،‬اوػ ۿدوػوہفو ۿاجحؼ۔ے ۿاوػقؽت ۿودعب ۿسمتۿ‬ ‫ْبعیداجاز ْواختلقواان ْایْ‬ ‫الؾیمم ْللمسافروان ْكان‬ ‫ر‬ ‫ںیمۿانۿےك ۿجاو وداٌزالفۿوہا ۿہك ۿقؽت ۿےسۿرماد ۿيت ۿےكۿ‬ ‫ماءْیس ٰیمْقریباباالتقاقْع ٰیلْانْالمرادْقربْ ْ‬ ‫حؼدجكۿو یۿسمتۿ۔ےۿ وۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمۼ‪ ۷‬ۻ‪۶/ ۷‬ۺ‬



‫ْ‬ ‫‪Page 344 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫السیْواالجماعْع ٰیلْانْلؼسْالمرادقربْالؾناولْقالْ آواطۿوہ‪،‬رگمۿانۿرپۿاامجفۿ۔ےۿقؽتۿانتولۿرمادۿ۔ںیہ اصٌتۿ‬ ‫فْالعنایۃْالمنصوصْعلیہْكونْالماءْمعدوماْو ٰھ ناْ یانہیۿفؽام ےتۿںیہ‪":‬ہیۿجات ۿرشفۿںیمۿوصنم ۿ۔ےۿہك ۿممیتۿ‬ ‫معدومْحِیِۃْلْكْنْنعلمْبیِنیْانْعدمہْمعْالِدرةْ ےك ےئۿجاینۿاك ۿ دعوّۿوہجا ۿرذػ۔ے اوػروػت ۿوئسمہلۿںیمۿ‬ ‫لم جاینۿٌقشاۃۿ دعوّۿ یھۿ۔ےۿنكیلۿہیۿ یھۿخاصزا ولعّۿ۔ےۿہكۿجاینۿ‬ ‫علیہ ْبالحرج ْلؼس ْبمجوز ْللؾیمم ْوااللجاز ْ نْ‬ ‫نۿوہۿرگمۿجآواینۿدایتستۿوہاج ے فوۿہیۿ واػممیتۿےكۿ ےئۿرذػۿ‬ ‫س ْكنْبشاطئْالبحرْوقدْعدمْالماءْمنْبؼت ٖہ ْفعلناْ‬ ‫ْ‬ ‫۔ںیہ‪،‬وػن ۿدػجا ۿےك ۿانكػع ۿ رھیانےن ۿواےل ۿےك ۿ رھ ۿںیم ۿجاینۿ‬ ‫الحدْالقاصلْبنیْالبعدْوالِربْلحوقْالحرجْ‪1‬اھ۔ْ‬ ‫ق‬ ‫خ‬ ‫نۿوہفوۿواہطۿ یھۿوہۿممیتۿركۿےنۿ ۿاگ انۿ ےئۿ ؽتۿو ُعڈںیمۿ‬ ‫وف ْالؽنایۃ ْلؼس ْلہ ْان ْیؾیمم ْاذا ْكانالماء‬ ‫ر‬ ‫ْقریباْ دحۿاف ۿرحو ۿوك ۿقؽاػدجا ۿہ ا "یانہیۿںیمۿ۔ےۿہك ۿجاینۿقؽ بۿ‬



‫‪2‬‬ ‫منہ اھْوفی ا(م)"المیلْھوْالمختارْفْالمِدار"ْ(ش)ْ وہفوۿآدیمۿوك ۿممیتۿیکۿااجػتۿ۔ںیہ "ایسۿںیمۿ۔ےۿ"دقماػںیمۿ‬ ‫ای ْمِداربعدالماء ْوجہ ْكونہ‬ ‫ْمختاراان ْالمساقۃْ اجكۿلیمۿیک ۿسمتۿربتعمۿ۔ے"ینعیۿجاینۿیک ۿدوػیۿیک ۿدقماػۿ‬ ‫ر‬



‫الِریبۃْجداْمانعْمنْجوازْالؾیممْوالبعد ْیجوزْلہْ ںیمۿاوػانۿدقماػۿےكۿربتعمۿوہےنۿیکۿو ہۿہیۿ۔ےۿہكۿجاینۿاكۿ تہۿ‬ ‫ْایلْوصولْالماء‪ْ،‬وْ قؽ ب ۿوہجا ۿ واػ ۿممیت ۿوك ۿام ع ۿ۔ے ۿاوػدعب ۿےس ۿممیت ۿاجحؼوہجا‬ ‫فِدرالبعدْبالمیلْاللحاقْالحر ج ٰ‬ ‫عند ْمحمد ْرحمۃ ْالل ْتعایل ْعلیہ ْشرطہ ْان ْیكونْ ۔ے فوۿانۿیکۿدقماػاجكۿلیمۿقػۿیکۿ یئۿہكۿانۿےسۿػادئدحۿ‬ ‫ٰ‬ ‫قػ ۿركےن ۿںیم ۿفلكم ۿوك ۿجاین ۿجكۿےنچنہپ ۿںیم ۿرحو ۿال ق ۿوہجا‬ ‫بؼنہْوبنیْالمصرمیالنْوعنْایبْیوسفْرحمۃْاللْ‬ ‫ً‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ج‬ ‫۔ے اوػاامّۿدمحمۿػ مۃۿاهللۿہیلعۿےك ۿ ؼد كۿسم ؽ ۿاوػ ۿ رہۿےكۿ‬ ‫تعایلْعلیہْلوذھبْالیہْوتوضأتذھبْ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫دػبایمط ۿدو ۿلیمۿاك ۿاف ہلۿرشعۿ۔ے اوػاقیضۿاباویفسۿػًمۃۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےكۿاہیطۿدوػیۿیکۿدحہیۿ۔ےۿہكۿجاینۿیکۿجالنۿےئلیكۿ‬



‫ْالعنایۃْعیلْہا مشْفتحْالِدیرْکتابْالطہارةْبابْالؾیممْہبتكمۿونػہیۿػوضہیۿرھکسۿ‪ /۶‬۽‪۶۵‬‬ ‫ل‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالؽنایۃْفْشرحْالہدایۃْکتابْالطہارةْبابْالؾیممْالمکؾبۃْاالمدادیۃْٓکۃۿا مكؼٓۃۿ‪ /۶‬۾۾‪۷‬‬ ‫‪1‬‬



‫‪Page 345 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الِافلۃْوتغیبْعنْبصر ٖہْویجوزْالؾیممْوھذاْاحسنْ آےنۿاجےنۿںیمۿاقہلفۿ اگوہطۿےسۿاو لھۿوہاج ےۿفوۿممیتۿاجحؼ‬



‫انْنائیاعنْبصرہْواختلقواْفْالنائیْ وہاگاوػہیۿ تہۿدمعہۿ۔ے اوػاجكۿوقلۿہیۿ۔ےۿہكۿہكۿجاینۿ اگوہطۿ‬ ‫رْ‬ ‫جدا‪،‬وقیلْاذاْك‬ ‫ر‬ ‫ٌ‬ ‫قیلْقطعْمیل‪،‬وعنْمحمدْقطعْمیلنیْوقیلْفرسخْ ےسۿدوػۿوہ دوػیۿیک ۿنییعۿںیمۿرھپۿا زالفۿوہا‪،‬فوۿیسكۿےنۿ‬ ‫اجك ۿلیم ۿاہك‪،‬اامّ ۿدمحم ۿےن ۿدو ۿلیم ۿفؽامجا اجك ۿوقل ۿاجكۿ‬ ‫وقیل ْجواز ْقصر ْالصلٰوة‪،‬وقیل ْعدم ْسماع ْاالذان‪ْ،‬‬ ‫ف‬ ‫ؽ گنۿاكۿ۔ے اوػاہكۿہ اۿہكۿاینۿدوػسجۿےكۿدعبۿامنرصیکۿاجیتۿ‬ ‫وقیلْعدمْسماعْاصواتْالناس‪،‬وقیلْلوْنودیْمنْ‬ ‫۔ے یسكۿےنۿاہكۿہكۿاہجطۿجكۿاداطۿیکۿآواػۿنۿےچنہپ یسكۿےنۿ‬ ‫اق ٰیص ْالمصرالیسمع‪،‬وف ْالبدائع ْان ْذھب ْالیہْ‬ ‫اہكۿہكۿاینۿہكۿواہطۿےسۿآجادیۿاكۿوشػۿنۿانسیئۿدعۿاوػ اہك ہ اہكۿ‬ ‫ینِط‬ ‫یح‬ ‫ال عْعنہْجلبۃْالبعیو سْاصوات مْواصوابْ اینۿدوػہك ۿ رہۿےكۿانكػعۿڑھكعۿوہركۿاكػاۿاج ےۿفوۿل ابطۿ‬ ‫وراءْف وْقریب‪،‬وقیلْانْكانْبحیثْیسمعْاصواتْ نسۿنۿےك دباعۿںیمۿاھكل ۿ۔ے‪":‬اینۿدوػ ۿہك ۿواہطۿاجےنۿرپۿ‬ ‫اھلْالماءْف وْقریب۔قالْقایضْخاںْوا كْثرْالمشائخْ اقہلفۿاك ۿوشػو وزاوصزاػ۔ےۿاوػ ےھچیۿواولطۿیکۿآواػۿ یھۿآیتۿػ یۿ‬ ‫علیہْوكذاذكْرہْالْكْریخْواقربْاالقوالْاعؾبارالمیل‪ ْ،‬فوۿقؽ بۿ۔ے "اجكۿوقلۿہیۿ یھۿ۔ےۿہك ۿجاینۿےك ۿجانۿػےنۿ‬ ‫فانْقلتْالنصْمطلقْعنْاشرتاطْالمسافۃْفالیجوزْ واولطۿیک ۿآواػ ۿآیتۿػ۔ےۿفوۿقؽ ب ۿ۔ے اقیسَاط ۿےنۿفؽامجا ۿہكۿ‬ ‫تِؼیدہ ْبالرای ْقلت ْالمسافۃ ْالِریبۃ ْغی ْمانعۃْ اكضؾ ۿئاش خۿایسۿوك ۿامےتنۿںیہ ااسۿ یۿاامّۿركیۿےنۿفؽامجا‬ ‫اوػےراػعۿحؼدجكۿاقؽتۿاالوقالۿاجكۿلیمۿاكۿارابتػ۔ے انۿرپۿ‬ ‫باالجماعْوالبعیدةْغیْمانعۃْ ْ‬ ‫ح‬ ‫ق‬ ‫ااروكیئۿا رتا ۿركعۿہكۿآ ثۿ ؽآینۿفوسمتۿےكۿاارتاعۿےكۿ‬ ‫جاػعۿںیمۿقلطم ۿ۔ے‪،‬انۿوك ۿػا ےۿےسۿدیقمۿركجا ۿےسیك ۿاجحؼ‬ ‫وہاگ‪،‬فو ۿںیم ۿوہكط ۿاگہك ۿقؽ ب ۿاكام ع ۿوہجا ۿاوػہدیع ۿاك ۿن ۿام ع ۿوہجاۿ‬ ‫اجكۿاامجیعۿہلئسۿ‬



‫‪Page 346 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫باالجماعْفجعلناْالقاصلْبؼنہماْالمیل‪ْ1‬اھ۔ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫۔ےۿانۿ ےئۿدحۿاف‬



‫ۿاجكۿلیمۿوكۿقؽاػدجاہ ااھ‬



‫المسألۃْالثانیۃ‪:‬فْالؾنویرْلوكانتْالؽئراوالحوضْاوْ ہلئس‪:۷‬ی وریاالاصبػںیمۿ۔ے‪":‬ونكاطۿجاۿ و ۿجاۿرہنۿیسكۿآدیمۿ‬ ‫الن ر ْف ْملك ْرجل ْفلہ ْان ْیمنع ْمرید ْالشقۃ ْمنْ یک ۿكل ۿوہط‪،‬انۿےسۿقؽ بۿ یۿویكطۿاوػجاینۿوہفواھكےن‪،‬‬ ‫ےنی‪،‬د وےن ۿاوػاجونػوط ۿوك ۿجالےن ۿواولط ۿوك ۿوہ ۿا ےن ۿونكںیۿ‬ ‫الدخول ْف ْملكہ ْاذاكان ْیجد ْماء ْبِربہ‪(ْ 2‬قالْ‬ ‫ومریہۿےسۿػوكۿاتك۔ے "كالہمۿوایمۿكالہمۿدقمیسۿاك ۿوقلۿ‬ ‫العالمۃْالشایم)قالْالعالمۃْالمِدیسْولمْارتِدیرْ‬ ‫لقۿرك ےتۿںیہۿہكۿ"قؽتۿیکۿدقماػںیہكۿ رظۿےسۿ۔ںیہۿشزػیۿ‬ ‫الِربْوینبیغْتِدیرہْبالمیلْكماْفْالؾیممْ‪3‬اھ‪ْ ،‬وْ‬ ‫فوۿممیتۿیکۿفروۿاہیطۿ یھۿاجكۿلیمۿوك یۿدحۿاف ۿقػوہجاۿ‬ ‫م‬ ‫یؾ‬ ‫رأ ینْكؾبتْعلیہْاقولْفیہْتا لْفانْالعطشانْربماْ را ہصشغ "ںیمۿےنۿوایمۿیک ۿانۿ رحری ۿرپۿاح)ہی ۿاھكل ۿاہیطۿاجكۿ‬ ‫ر‬ ‫یتضرربذھابہْمیالوالفْطلبْالماءْك ٰذلكْالمحدثْ لیمۿیکۿسمتۿںیمۿجا لۿ۔ےۿہكۿایپوسطۿںیمۿاسبۿاواقتۿاینۿ‬ ‫فینبیغْاحالۃْاالمرعیلْحالتہْولعل مْلذاْارسلوہْولمْ دوػۿاجےنۿیکۿجاتۿ۔ںیہۿػیتہ‪،‬اوػدحمتۿاكۿہیۿاحلۿ۔ںیہ‪ ،‬واجڈۿ‬



‫یِدروہ۔‬ ‫ْ‬



‫ایسۿو ہۿےسۿءاملءۿےنۿوكیئۿدقماػ نیعتۿ۔ںیہۿیک اوػ دقماػۿاكۿ‬ ‫اعمٓل ۿمہب ۿ وھػدجا‪،‬فو ۿہؾ ۿرضوػت ۿردنا ین ۿرضوػت ۿےكۿ‬



‫ْالمسألۃْالثالثۃْ‪ْ:‬فْشہاداتْالدرالمختاریجبْاداؤھاْ استۿےسۿقؽتۿودعبۿیکۿدقماػۿقػۿركع‬ ‫ہلئس‪:۸‬دػر اتػ ۿےك ۿجات ۿانہلادات ۿںیم ۿ۔ے‪":‬ادلی ۿےكۿ‬ ‫بالطبْبشروطْسبعۃْمؽسوطۃْفْالبحرْوغیہْمن اْ‬ ‫ٌ‬ ‫بلطۿرپۿوگاہۿوك ۿواتۿرشروطۿےكۿواھۿوگا یۿدتانۿوا تۿ۔ےۿ‬ ‫عدالۃْ ْ‬ ‫نجۿاكۿدركۿ رحارلاقئۿومریہۿںیمۿلیصفتۿےسۿ۔ےۿسجۿںیمۿ‬



‫ل‬ ‫‪1‬‬ ‫ْالؽنایۃْفْشرحْالہدایۃْکتابْالط ارةْبابْالؾیممْالمکؾبۃْاالمدادیۃْٓکۃۿا مكؼٓۃۿ‪ /۶‬۾۾‪۷‬‬ ‫‪ْ2‬الدرالمختارشر حْتنویراالبصارکتابْاحیاءْالمواتْفصلْالشربْعبطمۿَٔصزایئۿدیلہۿۼۺ‪ْ ۷/۷‬‬ ‫ْ‬



‫ْردالمحتارْکتابْاحیاءْالمواتْفصلْالشربْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‪۸‬۽‪/۷‬ۺ‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 347 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الِایضْوقربْمْكانہْ‪1‬اھ‪،‬قالْالبحرْثمْالشایمْفانْ اجك ۿاقیض ۿیک ۿمدانث ۿاوػادا ے ۿ اہدت ۿیک ۿہگج ۿاك ۿقؽ ب ۿوہجاۿ‬



‫كانْبعیداْبحیثْالْیمكنہْامْیغدواْایلْالِایضْالداءْ ۔ے وایم ۿاوػ رح ۿارلاقئ ۿدوونط ۿںیم ۿ ی ۿفرص ح ۿ۔ے ۿہك "اار‬ ‫الش ادةْوْیرجعْایلْاھلہْفْیومہْذلكْقالواْالْیاثمْ اقیضۿدوػوہہكۿدطۿوپرۿںیمۿوگا یۿدعۿركۿوگاہۿا ےنۿ رھۿواسپۿ‬ ‫نۿچنہپۿےكۿفوۿوگا یۿدتانۿواٌتۿ۔ںیہۿہكۿاینۿدوػۿجكۿآےنۿاجےنۿ‬ ‫اللْتعایل ْ ْوالْیضارْ‬ ‫النہْیلحِہْالضررْبذلكْوْقالْ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ےسوگاہۿوك ۿرضػۿےچنہپاگ‪،‬اوػاهللۿاعتیٰل ۿ ؽامجا۔ےۿہكۿہكۿاك ثۿاوػ‬ ‫كاتبْوالْش ید‪ْ2‬اْھْ‬ ‫ج‬ ‫ص‬ ‫وگاہۿوكرضػ ۿ۔ںیہ ۿدجااج ےۿاگ "دےئھك ۿاط ۿ شوطۿٕزاولطۿںیمۿ‬ ‫ْ‬ ‫قؽتۿےسۿرمادۿقؽتۿرسیم۔ے (قؽتۿانتولۿرماد۔ںیہۿ۔ے )‬ ‫ْ‬ ‫ہلئسۿ‪:۹‬دریہۿرھپۿماریگملہی ۿںیمۿ۔ے ۿٌت ۿادماۿہیلعۿ رہۿےسۿ‬ ‫المسألۃْالرابعۃ‪:‬فْالذخیةْثمْالعالمگییۃْاذاْكانْ جاہؾ ۿوہ ۿفو ۿان ۿیک ۿدو ۿروػںیت ۿںیہ‪،‬اار ۿوہ ۿ رہ ۿےك ۿقؽ ب ۿ۔ے ۿفوۿ‬



‫المدیعْعلیہْخارجْالمصرانہْعیلْوج نیْاالولْانْ اقیضۿرجمدۿدوعیۿیکۿیانۿرپۿانۿوكۿمدانثۿںیمۿشیپۿوہےنۿاكۿمكۿ‬ ‫ونْقریبامنْالمصرفیعدیہْبمجردالدعویْوانْ ےجیھۿاگۿاوػۿاارۿوہۿدوػۿ۔ےۿفوۿااسۿ۔ںیہۿركعۿاگ‪،‬قؽ بۿوۿہدیعۿںیمۿ‬ ‫یك‬ ‫ر‬ ‫كان ْبعیداالیعد ْیہ ْوالقاصل ْبنی ْالِریبْ فؽق ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿاار ۿوہ ۿا یس ۿہگج ۿوہ ۿاہجط ۿوہ ۿحبص ۿا ےن ۿ رھ ۿواولطۿ‬ ‫ٌض‬ ‫والبعیدا نہْاذاْكانْبحیثْلوْابتْكْرْمنْاھلہْامكنہْانْ ےسۿےلكۿفوۿ سلجۿاضقۿںیمۿاحرضۿوہۿركۿا ےنۿ ْۿوكۿ واتۿدعۿ‬ ‫رك ۿواسپ ۿا ےن ۿ رھ ۿواولط ۿوك ۿ ٓا رك ۿػات ۿشزاػجا ۿنكمم ۿوہفو ۿقؽ بۿ‬ ‫یحضر ْمجلس ْالحكم ْویجیب ْخصمہ ْویؽیت ْفْ‬ ‫امشػۿوہاگۿاوػۿاارۿػات ںیہكۿػایم ۿںیمۿشزاػجاۿیڑعۿفو ہدیعۿامشػۿ‬ ‫ْایلْانْیؽیتْ ْ‬ ‫مزنلہْف ٰ ذاْقریبْوانْكانْیحتاج ٰ‬ ‫وہاگ دریہۿںیمۿوییہنۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالدرالمختارکتاْبْالشہاداتْعبطمۿَٔصزایئۿدیلہۿ‪۵‬۾‪۷/‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْردالمحتارْکتابْالش ادةْدارْاحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۵ /۹‬ۼ‪۸‬‬



‫‪Page 348 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْملتِطا۔‬ ‫رْ‬ ‫فْالطریقْف ٰ ذاْبعیدْ‪1‬۔كذاْفْالذخیة‬



‫۔ے(انشااع)ۿ‬



‫المسألۃْالخامسۃ‪ْ :‬قالْامامناْالثاینْابویوسفْریضْ ہلئسۿۺ‪ :‬ۿےراػعۿاامّۿجاینۿاامّۿاباویفسۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫اللْتعایلْعنہْفْكتابْالخراج‪:‬ثمْحملْاالموال(ایْ ےن ۿاتكت ۿاا راو ۿںیم ۿفؽامجا‪:‬رھپ ۿان(احضك ۿ ن ۿدبعارلنمحۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ارعشی)ےنۿاومالۿوك ۿاط ۿےك ۿقؽت ۿودعبیک ۿدقماػ ۿرپۿومحملۿ‬ ‫الضحاك ْبن ْعبدالرحمن ْاالشعری)عیل ْقدرقربہاْ‬ ‫ہ‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫ایك‪،‬نان ہچۿ ؽیۿیتیھكۿےكۿ ؾۿوسۿرج بۿرپۿاجكۿدتانػ‪ ،‬ؽیۿجافۿ‬ ‫وبعدھا ْفجعل ْع ٰیل ْكْل ْمائۃ ْجریب ْزر ع ْمما ْقربْ‬ ‫ےك ۿاروگػوط ۿیک ۿہؾ ۿہؾاػ ۿںولیط ۿرپ ۿاجك ۿدتانػ‪،‬اوػدوػی ۿیکۿ‬ ‫دینارا‪،‬وع ٰیلْكْلْالفْاص‬ ‫لْمماْبعدْدینارا(ومثلہْذكْرْ‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫روػتۿںیمۿہؾۿدوۿہؾاػۿںولیطۿرپاجكۿدتانػۿقػۿفؽامجا(اوػایسۿ‬ ‫م‬ ‫القرقْبنیْالِریبْوالبعیدْ نْالزیتون)وكانْغایۃْ فرو ۿػںوتط ۿںیمۿ یھۿقؽ ب ۿوہدیعۿےك ۿفؽق ۿوك ۿدركایك)اوػخُعڈۿ‬ ‫البعدْعندہْمسیةْالیومْوالیومنیْوا كْثرمنْذلكْ یکۿدحۿاجكۿجاۿدوۿجاۿػجادہۿدونطۿیکۿسمتۿ۔ے‪ ،‬وۿانۿےسۿمكۿرتۿ‬



‫وماْدونْالیومْف وْفْالِربْوحملتْالشامْع ٰیلْمثلْ وہوہۿقؽ بۿ۔ے واّۿاوػوم‬ ‫ذلكْوحملتْالموصلْع ٰیلْمثلْ ٰذلك‪(ْ2‬ف ٰ ذہْكل اْقربْ‬ ‫السی)‬



‫ۿ یھۿایسۿرپۿومحملۿںیہ‬



‫المسألۃْالسادسۃ‪:‬فْمختارالقتاویْثمْال ندیۃْانْ ہلئسۻ‪:‬ر اتػااتفلو ۿی ۿرھپ ۿدنہہی ۿںیم ۿ۔ے‪:‬ااروكیئ ۿصخش ۿا ینۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اجدئادجاۿجافۿںیمۿ۔ے‪،‬فوۿانۿےكۿ ےئۿایپۿیتسبۿجاۿ رہۿیکۿاداطۿاكیفۿ‬ ‫كانْفْكْرمْأوضیعۃْیْكْتیفْباذانْ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالقتاویْال ندیۃْکتابْاالدبْالِایضْالبابْالحادیْعشر ونػاینۿبتكۿاخنۿاشپوػۺ‪۸/۸۸‬وۻ‪۸۸‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْکتابْالخراجْفصلْفْارضْالشامْوالجزیرةْدارالمعرفۃْبیوتْ ‪۹۶‬‬



‫‪Page 349 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الِریۃْاوالبلدةْانْكانْقریباْواالفال‪،‬وحدالِریبْ ۔ے رشہكیطۿقؽ بۿوہۿوػنۿاكیفۿنۿوہ یۿاوػقؽ بۿوہےنۿیکۿدحۿ‬ ‫ہیۿ۔ےۿہكۿواہطۿےسۿاداطۿیکۿآواػۿانۿجكۿچنہپۿیتۿوہ‬ ‫انْیبلغْاالذانْالیہْمنہا‪1‬۔‬ ‫المسألۃ ْالسابعۃ‪:‬قال ْالمحِق ْف ْالقتح ْیحرم ْفْ ہلئسۼ‪ :‬ۿققحمۿا نۿےراّۿےنۿحتفۿادقلریںیمۿاػوادفؽامجا‪:‬ہبطۿ‬ ‫یک ۿاحنث ۿںیمۿكالّۿعنمۿ۔ےۿوگارمجارعملوفۿ یۿویكطۿنۿوہ‪،‬‬ ‫ْاوتسؽیحاوْ‬ ‫رْ‬ ‫ْامرابمعروف‬ ‫الخطبۃ ْالْكالم ْو ْان ْكان ر‬ ‫ایلْانْقال)ہیۿ‬ ‫وییہنۿحیبستۿجاۿاھكجاۿا انۿاوػاتكحثۿ یھبۿعنمۿ۔ے( ٰ‬ ‫تابۃ(ایلْانْقال)ھذاْكلہْاذاْكانْ‬ ‫االكْلْوالشربْوالك‬ ‫ٰ‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫ااكّۿانۿو ثۿںیہۿہكۿدتقمیۿاامّۿےكۿاانتۿ ؽ بۿوہہكۿاامّۿیکۿ‬ ‫ْبعیدابحیث ْالیسمعْ‬ ‫قریبابحث ْیسمع ْفان ْكان‬ ‫رْ‬ ‫ر‬ ‫آواػ ۿنس ۿػاہ ۿوہ‪،‬اوػاار ۿدوػوہہك ۿاامّ ۿیک ۿآواػ۔ںیہ ۿنس ۿػاہ ۿفوۿ‬ ‫اختلف ْالمتأخرون ْفیہ ْفمحمد ْبن ْمسلمۃ ْاختارْ‬ ‫ اترخنۿےنۿانۿجاػعۿںیمۿاٌزالفۿایك۔ے‪،‬رضحتۿدمحمۿا نۿ‬ ‫ذ‬ ‫السكوتْونصیْبنْیح ٰییْاختارالِراءةْ‪2‬الخ۔ ْ‬ ‫ہملسمۿوكستۿ دنسۿرك ےتۿںیہۿاوػاریصادلنۿ ِسیۿقؽاءۿتۿ دنسۿ‬ ‫ْ‬ ‫رك ےتۿںیہ‬ ‫المسألۃْالثامنۃ‪:‬فْالہندیۃْمنْتكبیاتْالعیدینْ ہلئس۽‪:‬ماریگملیۿےكۿجاتۿریبكتاتۿ دینۿںیمۿ۔ےۿہكۿ"اامّۿ‬ ‫عنْالمحیطْعنْمحمدْیریْتكبیْابنْمسعودْفكربْ دمحمۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿامنػۿ دیۿںیمۿریبكتاتۿػوادئےكۿجاػعۿ‬ ‫االمامْغی ٰذلكْا تبعْاالمامْاالذا كرباالمامْتكبیاْ ںیمۿرضحت ۿا نۿوعسمد ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےك ۿوقلۿوك ۿ دنسۿ‬ ‫ر‬ ‫ك‬ ‫لمْیكربہْاحدمنْالقِہاء‪3‬اھ(ثمْنِلْعنْالبدائع)ْ رك ےت ۿ ےھ(ینعی ۿ ھ ۿػادئ ۿریبكتںی)اامّ ۿاار ۿان ۿےك ۿ الوہ ۿایتۿ‬ ‫ریبكتںی ۿےہك ۿ و ۿیسك ۿہیقف ۿاك ۿذمہت ۿن ۿوہفو ۿدتقمی ۿاامّ ۿیکۿ‬ ‫لْكْنْھذاْاذاْكانْبِربْاالمامْ ْ‬ ‫ق‬ ‫ٌ‬ ‫وریویۿنۿركع "رھپۿدباعۿےسۿلقۿایك"ہیۿانۿو ثۿ۔ےۿ تۿ‬



‫القتاوْیْالہندیۃْکتابْالصلٰوةْالبابْالثاینْفْاالذانْونػاینۿبتكۿاخنۿاشپوػۿ‪۹‬ۺ‪ْ ْ1۶/‬‬ ‫ٰ‬



‫ْفتحْالِدیرْکتابْالصلٰوةْبابْصلٰوةْالجمعۃْہبتكمۿونػہیۿػوضہیۿرھکسۿ‪/ ۷‬۽‪،۸‬ۼ‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪3‬‬ ‫ْالقتاویْال ندیۃْکتابْالصلٰوةْالبابْالسا بعْعشرْونػاینۿبتكۿاخنۿاشپوػۿ‪۶‬ۺ‪۶/۶‬‬



‫‪Page 350 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یسمعْالكبیاتْمنہْفاماْاذاكانْیبعدْمنہْیسمعْمنْ دتقمیۿاامّۿےكۿقؽ بۿوہۿہكۿوخدۿانۿےكۿآواػۿنسۿػاہۿوہ‪،‬اوػاینۿ‬ ‫المكربینْیایتْبجمیعْمایسمعْوانْخر جْمنْاقاویلْ دوػ ۿوہہك ۿوخد ۿانۿیک ۿنۿوصزا ۿوہ‪،‬ہكلب ۿربكوطۿےسۿنسۿرك ۿادا‬ ‫الصحابۃْریضْاللْتعایل ْعمھنْلجوازانْالغلطْمنْ ركجاوہفوۿینتجۿےنسۿيتۿ یۿاداركعۿاار ہۿوہۿاوقالۿاحصہبۿےسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ یھ ۿجاہؾ ۿوہ‪،‬ویكہك ۿیطل ۿاك ۿااكمط ۿربكوط ۿیک ۿفرفۿےسۿ یھۿ‬ ‫المكربینْفلوْتْركْشؼئامنہاْربماْكانْالمرتوكْماْایتْ‬ ‫ٌ‬ ‫ـ‬ ‫۔ے‪،‬وۿھچكۿریبكتںیۿ وھػےنۿںیمۿ ؽہۿہیۿ۔ےۿہكۿںیہك ۿاامّۿیکۿ‬ ‫بہْاالمام‪1‬۔‬ ‫یہكۿوہیئۿریبكتںیۿ یۿنۿ وھتۿ یئۿوہط "‬ ‫المسألۃ ْالتاسعۃ‪:‬ف ْجمعۃ ْالبحرالرائق ْذكْر ْفْ‬ ‫ہلئسۿ۾‪ :‬رحارلاقئۿےك ۿجات ۿا ہعمجۿںیمۿ۔ے‪":‬ارمضات ۿںیمۿ‬ ‫ی‬ ‫لشی ج‬ ‫المضمر ْاتِال ْا خ ْاال ل ْاالمام ْحسام ْالد نْ دركۿایكۿہكۿخیشۿاامّۿالجۿ اسّۿادلنۿےنۿفؽامجاۿہكۿہعمجۿ رہۿےسۿ‬ ‫تجب ْع ٰیل ْاھل ْالمواضع ْالِریبۃ ْایل ْالبلدالیت ْیھْ قؽ بۿواےلۿوما عۿےكۿجايزڈوطۿرپۿواٌتۿ۔ےۿ وۿا ےنۿقؽ بۿ‬ ‫توابع ْالعمران ْالذین ْیسمعون ْاالذان ْعیل ْالمنارةْ وہطۿہكۿانمػہۿرپۿدنلبۿآواػۿےسۿاداطۿیہكۿاج ےۿفوںین "‬ ‫ہلئسۿ‪:۶۵‬ی وریۿاالاصبػںیمۿ۔ے‪":‬سجۿاكفؽۿوكۿیسكۿاملسمطۿآػاد‬ ‫باعیلْالصوت‪2‬۔ ْ‬



‫المسألۃ ْالعاشرة‪:‬ف ْتنویراالبصارالنِتل ْمن ْامنہْ رمدجا ۿوعػت ۿےن ۿا ن ۿدع ۿدجاوگا ن ۿدےنی ۿواےل ۿافقس ۿ یۿ‬ ‫حراْاوحرةْلوْفاسِاْبشرطْسماع مْ ٰذلكْمنْالمسلنیْ ویكط ۿن ۿوہط ۿان ۿاك ۿ لتق ۿعنم ۿ۔ے ۿان ۿرشع ۿےك ۿواھ ۿہك ۿا نۿ‬ ‫ر‬ ‫دےنیۿواولطۿیکۿآواػاذنوطۿےنۿوخدینۿوہ‪،‬فوۿدوػواولطۿوكۿا نۿ‬ ‫فالامانْلوكانْبالبعدممھن‪3‬۔ ْ‬ ‫۔ںیہۿ ےلۿاگ "‬



‫‪1‬‬ ‫القتاویْال ندیۃْکتابْالصلٰوةْالبابْالسا بعْعشرْونػاینۿبتكۿاخنۿاشپوػۿ‪۶‬ۺ‪۶/۶‬‬



‫ْبحرالرائقْکتابْالصلٰوةْبابْاالذانْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچ‪۷/۶۹۶‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْالدرالمختارشر حْتنویرْاالبصارکتابْالجہاد عبطمۿَٔصزایئۿدیلہۿ‪۶/۸۹۶‬‬ ‫‪2‬‬



‫‪Page 351 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المسألۃ ْالحادیۃ ْعشرة ْ‪:‬وف ْشرح ْالدرروف ْالدرْ ہلئس‪:۶۶‬رشوۿدػػاوػدػر اتػ ۿںیمۿ۔ے‪":‬یسك ۿاملسمط ۿجا ۿدیمۿ‬



‫ْمسلمْاوذیمْارضاغیْمنتقعْب اْوْ ےنۿوكیئۿ رجنۿػ نیۿآجادۿیک ۿاوػوہۿیسكۿیکۿكلۿنۿوہ‪،‬نۿاملسمطۿ‬ ‫رْ‬ ‫المختارْاذاْاح ٰیی‬ ‫لؼست ْبمملوكۃ ْلمسلم ْوال ْذیم ْویھ ْبعیدة ْمنْ یک ۿن ۿدیم ۿیک اوػہی ۿآجادی ۿےس ۿاین ۿدوػ ۿوہہك ۿانكػہ ۿآجادی ۿےسۿ‬ ‫اكػااج ےۿاوػاكػےنۿواالۿدنلبۿآواػۿوہ‪،‬حؼاػہیۿفوۿآواػۿوصشغۿںیمۿنۿ‬ ‫الِریۃْاذاْصاحْمنْباق ٰیصْالعامر(وھوْجہوریْالصوت‪ْ،‬‬ ‫آ ے‪،‬فوۿ ٓا جادركےنۿواالانۿػ نیۿاك ۿامكل ۿوہاگ "اوػافكہیۿںیمۿ‬ ‫بزازیۃ)الیسمعْب اْصوتہْملكہا‪ْ 1‬الخ۔و ْفْالكقایۃْ‬ ‫دریہۿےسۿرمویۿ۔ے‪":‬قؽ بۿوہدیعۿےك ۿدػبایمط ۿدحۿاف ۿ‬ ‫من ْالذخیة ْالقاصل ْبنی ْالِریب ْوالبعید ْمرویْ‬ ‫رضحتۿاقیضۿاباویفسۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿےسۿرمویۿ۔ےۿآتۿےنۿ‬ ‫ج‬ ‫عنْایبْیوسفْرحمہْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْیِومْر لْج وریْ فؽامجاۿاجكۿدنلب ۿ ٓا واػۿآدیمۿآجادیۿےك ۿااہتنیئۿرسعۿےسۿیسكۿدنلبۿ‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫الصورتْمنْاق ٰیصْالعمراناتْ یلْ ْمكانْعالْوینادیْبا ٰیلْ ہگجۿڑھكعۿوہركۿ رػیۿػاقثۿےسۿاكػعۿاوػآواػۿواہطۿنۿےچنہپۿ‬



‫ْبعیدا‪2‬۔‬ ‫صوتہْفایْلموضعْالذیْالیسمعْفیہْیكون ر‬



‫فوۿوہۿہدیعۿ۔ے "‬



‫المسالۃْالثانیۃْعشرة‪:‬وفْالدرالمختارْلوجدْقؾیالْ ہلئسۿ‪:۶۷‬دػر اتػںیمۿ۔ے‪":‬اارۿوكیئۿلوتقلۿواػفۿماّۿںیم‪،‬‬ ‫ف ْالشار ع ْاالعظم ْوالسجن ْوالجامع ْالقسامۃ ْوْ دیۿاخنۿٕظۿاوػدجسمۿاجعمۿںیمۿجاجاہ اۿفوۿانۿاك ۿجاواط ۿیسك ۿرپۿ‬ ‫ْنائیاْایْبعیداعنْالمحالتْ ۔ںیہۿ۔ےۿاجتز ۿاسگۿیکۿدحثۿ تیۿاامللۿےسۿاداۿیکۿاج ےۿ ی ہیۿ‬ ‫الدیۃْعیلْبیتْالمالْانْكان رْ‬ ‫واالیْكْن ْنائیا ْبل ْقریبا ْمن ا ْفعیل ْاقرب ْالمحالتْ ٌت ۿ۔ےۿہك ۿوہۿ ںیہگۿںولحطۿےسۿہدیعۿوہط اوػ اارقؽ بۿ‬ ‫وہطۿفوۿ وۿہلحمۿواہطۿےسۿيتۿےسۿقؽ بۿوہۿانۿرپۿجاواطۿ۔ے‬ ‫الیہ‪(ْ3‬قالْالشایمْقولہْقریباْمن ا)الظاھرْانْ ْ‬ ‫"اامّۿوا یعۿےنۿفؽامجاۿہكۿ"ػاہؾۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالدرالمختارکتابْاحیاءْالموتْعبطمۿَٔصزایئۿدیلہۿۺۺ‪۷/۷‬‬



‫ْ‬



‫ْالکقایۃْمعْفتحْالِدیرکتابْاحیاءْالموتْہبتكمۿونػہیۿػوضہیۿرھکس‪/ ۷‬۾‬ ‫‪3‬‬ ‫ْالدرالمختارکتابْالدیاتْبابْالِسامۃْعبطمۿَٔصزایئۿدیلہۿ‪۷/۸۶۷‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 352 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫و یۿ۔ےۿہكۿاہیطۿقؽتۿےسۿرمادۿآواػۿوصشغۿاكۿقؽتۿ۔ے "‬ ‫المعؾربفیہْسماعْالصوت‪1‬۔‬ ‫المسألۃْالثالثۃْعشرةْ‪:‬فْالہدایۃْوانْوجدْفْبریۃْ ہلئس ۿ‪ :۶۸‬ۿفداہی ۿںیم ۿ۔ے‪:‬اوػااروحؼػان ۿںیم ۿلوتقل ۿجاجاہ اۿ‬ ‫لؼسْبِرب اْومارةْف وْھدروتقسیالِربْماْذكْرناْ سج ۿےك ۿقؽ ب ۿآجادی ۿن ۿوہ ۿفو ۿان ۿاك ۿوخط ۿاضع ۿ۔ے اوػ‬ ‫"قؽ ب"یکۿن ریسو یۿ۔ےۿ وۿمہۿےنۿایبطۿیکۿہكۿواہطۿےسۿآواػ‬ ‫‪2‬‬ ‫۔فہذہْكلہاْقربْالسمع۔ ْ‬ ‫منْاستماعْالصوت ٰ‬ ‫ینۿاجػ یۿوہ "ہیۿيتۿٕزا۔ںیۿقؽتۿ امفۿیکۿںیہ‬ ‫عــــــہ‬ ‫المسألۃْالرابعۃْعشرة‪:‬ماقدمناْ‬ ‫ْ‬ ‫خ‬ ‫ل‬ ‫ہلئسۿ‪ َ :۶۹‬ۿجاہینۿوعدہیۿںیمۿمہۿدركۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬وف ْال ندیۃ ْمن ْالقتاویْالكربیْویھ ْالمسئلۃْ دنہہیۿںیمۿوحباہلۿاتفویۿربکیۿواػدۿ۔ے‪،‬اوػہیۿ دنػ واطۿہلئسۿ۔ے‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫الخامسۃْعشرةْجریْبؼنہْوبنیْامرأتہْتشاجرمنْقبلْ اخودنۿاوػانۿیک ۿ وییۿےك ۿدػبایمط ۿاخودنۿیک ۿنہۿےك ۿجاػعۿںیمۿ‬



‫ اڑگاوا ع ۿوہا ۿفو ۿاخودن ۿےنۿاہك ۿاار ۿفو ۿےنۿریمع ۿواےنم ۿریمیۿنہۿ‬ ‫اختہْفِالْل اْانْسبتْاخیتْبنیْیدیْفانتْطالقْثلٰثاْ‬ ‫وكۿاگیلۿدیۿفوۿےھجۿ نیۿػال ںیۿںیہ رھپۿاخودنۿا ینۿ وییۿےكۿاہطۿآجاۿاوػۿ‬ ‫ثم ْدخل ْالزوج ْعلیہا ْویھ ْتشاجر ْمع ْاختہ ْوتسبہاْ‬ ‫ااحنہكیل ۿوہۿانۿیک ۿنہۿےك ۿواھۿ اڑگا ۿرك ۿػ یۿج یۿاواےسۿاگایلطۿ‬ ‫فسمعْالزوجْانْسؽت اْویھْتراہْطلِتْالن اْسؽتہاْبنیْ‬ ‫دعۿػ یۿج ی ۿںیہنجۿاخودنۿےن ۿانس اارۿاگیلۿدےتۿوقث ۿ وییۿاخودنۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫ربی۔ ْ‬ ‫یدیہ ْكذاْفْالقتاویْالك ٰ‬ ‫یکۿفرفۿدھكۿػ یۿج یۿفوۿػالقۿوا عۿوہ یئۿویكہكۿانۿےنۿاخودنۿےكۿ‬ ‫واےنمۿانۿیکۿنہۿوكۿاگیلۿدی اتفویۿربکیۿںیمۿوییہنۿ۔ے (ت)ۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْردالمحتارْکتابْالدیاتْبابْالِسامۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتۼ‪/۹۵‬ۺ‬



‫‪2‬‬



‫ْالہدایۃْکتابْالدیاتْبابْالِسامۃْعبطمۿوییفسۿؤنھکلۿ۽‪۸‬ۻ‪۹/‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬ ‫ْالقتاویْال ندیۃْکتابْالطالقْالبابْالرا بعْالقصلْالثالثْونػاینۿبتكۿاخنۿاشپوػۿ‪۶/۹۹۸‬‬



‫‪Page 353 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فْالنقحۃْالثانیۃْالعودیۃْعنْالجوھرةْالنیةْھذاْاذاْ ركآ ےںیہ ۿہك ۿ وہؾہ ۿ ریہ ۿںیمۿ۔ے‪":‬ہی ۿمك ۿحثۿ۔ے ۿہك ۿرگناطۿ‬ ‫ْقریبا ْمنہ ْای ْبحیث ْیراہ ْاما ْاذا ْبعدْ ان ۿےس ۿاین ۿقؽ ب ۿوہہك ۿاےس ۿدھك ۿػاہۿوہا ۿوػاین ۿدوػ ۿوہہكۿنۿ‬ ‫رْ‬ ‫كان ْالحافظ‬ ‫بحیثْالیراہْفلؼسْبحافظ‪1‬۔فہذاقربْالبصرْھذہْ دےھكۿفوۿوہۿاحظفۿاوػرگناطۿ یۿ۔ںیہ "ہیۿقؽتۿیرصۿیکۿٕزالۿ۔ےۿ‬ ‫اوػاہقفءۿركاّۿےك ۿرعفۿںیمۿہیۿواػعۿ اصدقیۿقؽتۿقلطمۿ‬ ‫مصادیقْالِربْالمطلقْفْعرفْالقِہاءْالْكْرامْفانْ‬ ‫ےك ۿںیہ‪،‬فواارۿآۿت ۿےك ۿواہطۿ یۿػمسۿوہۿہك ۿبیطخۿومدط ۿوكۿ‬ ‫كان ْالرسم ْلدیكم ْان ْخطؼبكم ْیاكْل ْالمؤذن ْاوْ‬ ‫اھكجاوہجا ؤدط ۿٕزضؾ ۿوك ۿخلتزاوہفو ۿرضوػ ۿاہیط ۿقؽت ۿےس ۿقؽتۿ‬ ‫مؤذنكمْیؽتلعْالمنربْفنعمْالبدمنْقربْالؾناولْ‬ ‫انتول ۿارمووہاگ‪،‬وػن ۿاہیط ۿقؽت ۿانتول ۿوك ۿ نیعت ۿركےنۿ‬ ‫م‬ ‫واالفما ْالمعنی ْلہ ْوالحا ل ْعلیہ ْنسأل ْالل ْاراء ْةْ اوػانۿرپۿحؼاہتخیگنۿركےنۿوایلۿایكزۿ۔ے مہۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿ قۿ‬ ‫الحقْوال دایۃْالیہْاٰمنی۔ ْ‬ ‫وفداحثۿےكۿػانثۿںیہ‬ ‫وتاسعا ْقداعرتف ْالرجل ْان ْف ْالعرف ْلعندف ْكْلْ جايعا‪:‬ہیۿصخشۿا رتافۿركاكچ۔ےۿہك ۿ دنہؾ ۿاقمّۿرپۿقؽہنیۿےكۿ‬ ‫ر‬ ‫مح‬ ‫لْحدْعلیحدةْللِربْبِرینۃْالِیامْفْكانْعلیہْ احع ۿےس ۿكلَڈہ ۿكلَڈہ ۿقؽت ۿےك ےئ ۿ۔ے فو ۿان ۿوك ۿد لی ۿےس ۿہیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫انْیؿبتْبالدلیلْانْقضیۃْمِامْاالذانْفْالِربْ جاحث ۿركجا ۿرا ہصشغ ۿاھت ۿہك ۿہلئس ۿاقمّ ۿاداط ۿںیم ۿاامّ ۿےس ۿقؽتۿ‬ ‫عن ْاالمام ْالحد ْالقالین‪،‬لكنہ ْادیع ْوقنع ْباالدعاءْ یک ۿہیۿدح ۿ۔ےۿنكیل ۿانۿےنۿاجكۿدوعیۿایك ۿاوػ وبت ۿےك ۿ ےئۿ‬



‫ایسۿدوعیۿاكاكیفۿ اھجم اارۿ وبۿت ۿےك ۿ ےئۿفرفۿدوعیۿاكیفۿ‬ ‫اللساینْولوْكقتْالدعویْللؿبوتْلِامْبالربھانْكْلْ‬ ‫ٔ‬ ‫ن‬ ‫ش‬ ‫ہ‬ ‫وہجافوۿ ؾ ۿ وت ۿد لیۿواالۿوہجانكیل ۿاط ۿاك ۿبیجۿ ویہۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫مب وت‪،‬فمالكْتِرْوالْتِروتمیلْایلْالحقْثمْتقر۔‬ ‫اقؽاػرك ۿےك ۿااكػ ۿرك ےتۿںیہ ۿاوػ قۿیک ۿفرفۿاملئۿوہرك ۿایسۿ‬ ‫وعاشرا‪:‬وقالْاللْ ْ‬ ‫ر‬ ‫ےسۿارحؼۿ یھۿرك ےتۿںیہ‬ ‫مارشا‪:‬اهللۿاعتیٰلۿفؽامجا۔ے‪:‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالجوھْرةْالنیةْکتابْالسرقۃ ہبتكمۿاادادہیۿاتلمطۿ‪۶‬ۻ‪۷/۷‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 354 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫عزوجل"‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1" ‬و ْلكْل ْشیئ ْقسطاسْ "دػيتۿزیماطۿےسۿفوول "اوػزیماطۿوایعمػۿفوۿہؾۿزۿےكۿ ےئۿ‬



‫وقسطاس ْالْكالم ْلہ ْكقتان‪،‬الشر ع ْوالعِل‪ْ ،‬فمنْ ۔ے نان ہچ ۿػجاط ۿےك ۿرتاػوےك ۿدو ۿےڑلع ۿںیہ‪:‬رشف ۿاوػ لقۿ‬ ‫رزقْحظامن ماْالیحملہْاالْعیلْمایوفِہما‪،‬اماْالجاھلْ فوۿےسجۿاطۿدوونطۿےسۿہصحۿٓالۿ۔ےۿوہۿہؾجاتۿوك ۿایسۿےكۿوماقفۿ‬ ‫ر‬ ‫فالبیدہ ْمیزان ْوال ْھو ْیعرف ْاالوزان ْفاذا ْامرہ ْمْ ومحمل ۿركع ۿاگ اوػاجلہ ۿےك ۿاہھ ۿںیم ۿن ۿزیماط ۿ۔ے ۿن ۿوہۿ‬ ‫اوػاط ۿوك ۿاج ات۔ے فو ۿٌت ۿان ۿےس ۿوكیئ ۿان ۿاك ۿػحؼديت ۿاحمكۿ‬ ‫یقرتضْعلیہْطاعتہْانْقمْفصلْركعتنیْفالتتأخرْ‬ ‫ےہك ۿہك ۿاوھٹاوػاجك ۿہحملۿیک ۿجاری ۿےكۿریغ ۿامنػۿیڑ وفو ۿوہ ۿہیۿوسوۿ‬ ‫لمحۃ‪،‬فلعلہ ْیِول ْامر ْین ْبالصلٰوة ْبغی ْوضوء ْاذلْ‬ ‫اتك۔ےۿہكۿےھجۿفوۿیفۿاروفػۿامنػۿیڑ یشغۿاكۿریغۿووضۿےكۿمكۿ۔ےۿاارۿ‬ ‫وذھبتْاسكبْالماءْثمْتوضأتْثمْایلْمحلْالصلوةْ‬ ‫ٰ ںیمۿووضۿركےنۿےك ۿ ےئۿجاینۿ اہوطۿرھپۿ لحۿامنػ ۿیک ۿفرفۿ‬ ‫رجعتْلقاتْالقوروقدنبأینْانْالاتأخرلحظۃ۔‬



‫ول وط ۿفو ۿجاری ۿوہاج یگی ۿاحالہك ۿےھج ۿاجك ۿہحمل ۿ یھ ۿجاری ۿیکۿ‬



‫ولوحلف ْزید ْوالل ْالی ْ‬ ‫س ْكن ْھذہ ْالدارفتاھب ْمنْ ااجػتۿ۔ںیہ‬ ‫فورہْللخروجْوجعلْینِلْالمتاعْولمْیِصرْومكثْ وییہن ۿاارػجڈ ۿےن ۿ مس ۿاھكیئ ۿہك ۿان ۿ رھ ۿںیم ۿ۔ںیہ ۿػ۔ے ۿاگ اوػ‬ ‫مثال‪،‬یظنْالجاھلْانہْقدْحنثْالنہْلمْ وفػا ی ۿخکتشغ ۿیک ۿایتػی ۿركےن ۿاگل واامط ۿلقتن ۿركےن ۿںیم ۿوكیئۿ‬ ‫فْھذایو رْما ر ْ‬ ‫ینِلْیومالْكْنْالعالمْیعلمْانْقدرالوضوءْمستؿ ٰینْ وكجا ی ۿ۔ںیہ ۿیک ۿاوػایس ۿںیم ۿاجك ۿدط ۿ گ ۿہ ا‪،‬فو ۿاجلہ ۿنامطۿ‬ ‫ر‬ ‫فْاالولْشرعاْوقدرماْتؼسرلہْفیہْالنِلْمستؿینْفْ ركعۿاگہكۿػجڈۿفواححثۿوہہ اۿہكۿ مسۿےكۿدعبۿ یھۿاجكۿدطۿایسۿ‬ ‫ذ‬ ‫ رھںیمۿػاہ نكیلۿماملۿوختۿاجےنۿاگۿہكۿ للیۿروػتۿںیمۿووضۿ‬ ‫الثاین ْعِالفالینتیف ْب ما ْالقور‪،‬ف ْالخانیۃ ْثمْ‬ ‫ركےنۿیکۿدقماػرشكایٰنثتسمۿ۔ے‪،‬اوػدورسیۿروػتۿںیمۿآواینۿ‬ ‫ال ندیۃْرجلْحلفْالیسْكْنْ ٰھذہْالدارْ ْ‬ ‫ےسۿواامطۿینتجۿدریۿںیمۿلقتنۿوہےكۿمالایٰنثتسمۿ۔ےۿفوۿانۿدریۿ‬ ‫ےس ۿوفػاںیم ۿلل ۿ۔ںیہ ۿیڑع ۿاگ اخہین ۿاوػ ۿدنہہیۿںیم ۿ۔ے‪:‬‬ ‫"سجۿصخشۿےنۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمۺ‪/۸‬ۼ‪۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 355 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فخرج ْبنقسہ ْواشتغل۔بطلب ْداراخری ْلؼنِلْ مس ۿاھكیئ ۿہك ۿان ۿ رھ ۿںیم ۿ۔ںیہ ۿػ۔ے ۿاگ‪،‬فو ۿوہ ۿوخد ۿ رھ ۿےسۿ‬ ‫الی اْاالْھلْوالمتاعْفلمْیجدْداراخریْایا رماویمكنہْ جاہؾوہہ ا‪،‬اوػلقتنۿوہےنۿےكۿ ےئۿدورسا رھۿجالنۿركےنۿاگل وۿ‬ ‫ر‬ ‫ان ْیضع ْالمتع ْخارج ْالدار ْالیكون ْحانثا‪،‬وكذالوْ دنۿدطۿنۿ لۿاك الہۿوایعلۿاوػا ابتۿایسۿ رھۿںیمۿػ۔ےۿ‬ ‫اوػااس ۿنكمم ۿاھتۿہك ۿان ۿاكمطۿےس ۿوہ ۿا ابت ۿجاہؾ ۿاكل ۿےل ۿرگمۿ‬ ‫خرجْواشتغلْبطلبْدابۃْلؼنِلْعلیہ اْالمتاعْفلمْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫۔ںیہۿاكال‪ ،‬ث ۿ یھۿاح ث ۿ۔ںیہۿوہاگ‪،‬وییہنۿوساػیۿیک ۿجالنۿ‬ ‫یجد ْاوكانت ْالیمنی ْف ْجوف ْاللیل ْولم ْیمكنہْ‬ ‫ںیم ۿ دن ۿػوػیک ۿجاری ۿوہیئ ۿسج ۿرپ ۿواامط ۿالد ۿرك ۿےل ۿاج ے‪،‬جاۿ‬ ‫الخروجْحیتْالصبحْاوكانتْاالْمتعۃْكثیةْفخر جْ‬ ‫ مس ۿػات ۿںیم ۿاھكیئ‪،‬اوػات ۿیک ۿو ہ ۿےس ۿحبص ۿجك ۿخکتزا ۿنكمم ۿنۿ‬ ‫ینِ‬ ‫ٖ‬ ‫وھو ْ ل ْاالمتعۃ ْبنقسہ ْویمكنہ ْان ْیستْكْریْ وہاك ویط ۿ ی ۿواامط ۿػجادہ ۿاھت ۿےسج ۿوہ ۿوخد ۿ ی ۿااھٹ ۿرك ۿلقتنۿ‬ ‫الدوابْفلمْیستْكْرالیحنثْفْج ْمیعْ ٰذلك‪،‬ھذاْاذاْ ركےن ۿاگل ۿان ۿںیم ۿجاری ۿوہیئ ۿوہ ۿوساػی ۿركاتك ۿاھت ۿرگم ۿوساػیۿ‬ ‫نِل ْاال ْمتعۃ ْبنقسہ ْكما ْینِل ْالناس ْفان ْنِلْ ۔ںیہۿیک اطۿيتۿروػفوطۿںیمۿوہۿصخشۿاححثۿنۿوہاگ ہیۿمكۿ‬



‫ال كماینِلْالناسْیكونْحانثاْ‪1‬اھ۔ ْ‬



‫انۿروػت ۿںیمۿ۔ےۿہك ۿانۿےنۿاػ ۿوخد ۿواامط ۿااھٹےنۿںیمۿ‬



‫وك ٰذلكْاذْجلسْعالمْیقیدْویلیقْالدرسْاوْالمسائلْ وكیئۿوكجا یۿنۿیکۿوہ‪،‬لومعلااسیۿااھٹ ےتۿںیہۿواسۿ یۿااھٹۿجا‪،‬وػنۿ‬ ‫والناس ْجلوس ْصقوفاحیت ْالباب ْفجاء ْاحد ْمنْ اححثۿوہاگ "‬ ‫لمجل ع اےسی ۿ ی ۿوكیئ ۿمامل ۿاافدہ ۿو میلع ۿجا ۿدػن ۿسملئ ۿےك ےئ ۿٌؾاتۿ‬ ‫الطلبۃْاوسائلْالمسائلْفعاقتہْھؼبۃْا سْ نْ‬ ‫ج‬ ‫رك ۿػاہ ۿاھت ۿاوػوانیعم ۿدػواػہ ۿ كۿف ۿدػف ۿ ےھٹی ۿوہ ےۿ‬ ‫االقرتابْب مْوجعلْیستمعْمنْبعدْ ْ‬ ‫ ےھ‪،‬وكیئۿػانث ۿملعۿجا ۿوالئۿہلئسۿ ر ےنھۿآجا ۿانۿوك ۿ سلجۿیکۿ‬ ‫ تبیۿےنۿماملۿےك ۿقؽ بۿوہےنۿ۔ںیہۿدجا‪،‬فوۿوخدۿماملۿےنۿاےسۿ‬ ‫قؽ بۿوہےنۿاكۿمكۿدجا‪،‬‬



‫‪1‬‬ ‫ْالقتاویْال ندیۃْکتابْاالیمانْالقصلْالثالثْونػاینۿبتكۿاخنۿاشپوػۿ‪ /۷‬ۺۼ‬



‫ْ‬



‫‪Page 356 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فامرہ ْالعالم ْان ْیِرتب ْاوامر ْالسلطان ْبعضْ جاجادواہۿےنۿا ےنۿ ضعۿاح)ہیۿونیشنطۿوك ۿا ےنۿحؼدجكۿآےنۿاك‬ ‫حواشیہ ْبالِرب‪،‬فالجاھل ْیِول ْالِرب ْمطلق ْوْ مكۿدجا‪،‬فوۿاجلہۿفوۿو یۿےہكۿاگۿہكۿ اقلطۿقؽ بۿوہےنۿاكۿمكۿ۔ےۿاوػ‬ ‫المراد ْبہ ْف ْالعرف ْاقیص ْمایكون ْفیكب ْا كتافْ رعفۿںیمۿانۿےسۿااہتنیئۿقؽتۿرمادۿوہجا۔ے فوۿوہۿولوگطۿےكۿ‬ ‫ذ‬ ‫دنك وطۿرپۿوساػۿوہ ےتۿاوػاردںینۿ ھالےتگنۿوہ ےۿماملۿیکۿوگدۿ‬ ‫الناس ْویتخیط ْرقاب م ْحیت ْیصل ْایل ْالعالم ْوْ‬ ‫ف‬ ‫ںیمۿاج ےھٹیۿاگ‪،‬اوػجادواہۿےكۿدػجاػۿںیمۿ ؽنۿوكۿػودنجا تختۿرپۿ‬ ‫ْایلْ‬ ‫یجلسْفْحجرہْویطأفراشْالملكْویطلعْسریرہ ٰ‬ ‫ھڑھ ۿاج ے ۿاگاوػجادواہ ۿےك ۿ ولہ ۿےس ۿ ولہ ۿٓالرك ۿجصس ۿاج ےاگ ۿاوػۿ‬ ‫انْیلزقْجنبہْبجنبہْفؼستحقْالتعذیرْفْالدنیاْ‬ ‫جادواہۿیک ۿیذعریۿاوػآرخت ۿیک ۿیذع بۿاك ۿ قحتسۿوہاگ اعمداهللۿ‬ ‫ق‬ ‫والتعذیب ْف ْاالٰخرة‪،‬والعیاذبالل ْ ٰ‬ ‫تعایل‪،‬والعا لْ اوػ دنملقۿوخت ۿےھجمسۿاگۿہك ۿاہیطۿو یۿقؽت ۿرماد ۿ۔ےۿسجۿیکۿ‬ ‫یعرفْانْلؼسْالمرادْاالْالِربْالسائغْشرعْراوعر ْفراْ رشكااوػرعلائاجن شۿ۔ے‪،‬فوۿوالئۿدػواػہۿےك ۿجانۿ سلجۿماملۿ‬ ‫خ‬ ‫فالسائل ْ ْ‬ ‫لینتیھ ْعندالباب ْدون ْمجلس ْالعالم ْوْ ےس ۿرپع ۿاوػجادواہ ۿاك ۿاح)ہی ۿ سصظ ۿا ےن ۿس بص ۿجك‪ ،‬دػجاطۿ‬ ‫ْایلْمنت ٰیھْمنصبہْوالبوابْایلْالباب‪ ْ،‬دػواػع ۿجك ۿاوػوػری ۿتخت ۿےكۿقؽ بۿڑھكا ۿوہاج ے ۿاگ‪ ،‬اوػ اتۿ‬ ‫الحاشیۃْیتِدم ٰ‬



‫والوزیرایلْقربْالسریرثمْیِفْویعلمْانْالجاھلْ لچۿاج ےۿاگۿہكۿرعفۿےكۿواھۿد لیۿڑكےنۿواےلۿاجلہۿےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ق‬ ‫المسؾندْبالعرفْھوالذیْاخطأْالعرفْفانْلمق ومْ رعف ۿےك ۿ ےنھجم ۿںیم ۿیطل ۿیک‪،‬ان ۿ ےئ ۿہك ۿٕؾتاا ؽت ۿاكۿ‬ ‫بلطمۿوہۿدقماػ۔ےۿاہجطۿجكۿحؼ یشغۿیکۿئاجن شۿوہ‪،‬نۿہكۿامتّۿ‬ ‫بالِربْالمطلقْھوْالِدرْالِدرالسائغْدونْتحدیْ‬ ‫ذ‬ ‫ھ‬ ‫دحودۿوكۿ الےنگۿاكۿجاّۿ۔ے‬ ‫الحد۔‬ ‫يال ۂ كالّ ۿہی ۿہك ۿظفل ۿٕؾتااباالاججا۔ے ۿاوػ لق ۿورشف ۿاوػ‬ ‫جمیعاانْ‬ ‫وبالجملۃْالطباقْالشر عْوالعِلْوالعرف ْ ر‬ ‫رعفۿيتۿانۿرپۿقفتمۿںیہۿہكۿرمادۿامتّۿرشوعۿوودۿوآداتۿوكۿ‬ ‫ع‬ ‫لشی‬ ‫ا ئْیذكْرْمرسالْوالیرادْاال ٰیلْماعرفْمنشروطہْ ظوحلع ۿػےنھك ۿواالۿاقمّۿوہجا۔ے اوػ وۿاط ۿيت ۿوك ۿجاال ےۿػاقۿ‬ ‫وقیودہْوادابہْومنْیِطعْالنظرْعنْكالْ ٰذلكْ‬ ‫مِتصراْ ػھك ۿركفرفۿظفلۿوك ۿدےھك ۿاگفوۿاےسیۿآدیمۿاك ۿيت ۿےسۿاكلہ ۿبقلۿ‬ ‫ر‬ ‫عیل ْالِدر ْالملقوظ ْفاسم ْالمجنون ْاخف ْالِابہ ْقالْ جالگۿوہجا۔ے اامّۿػجتہیۿنییبۿالِااقئۿیکۿاتكتۿاذجام ۿںیمۿ‬ ‫االمامْالزیلیعْفْذبائحْالتبینیْ ْ‬



‫فؽام ےتۿںیہۿ‬



‫‪Page 357 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الشیئ ْاذاعرف ْشروطہ ْوذكْر ْمطل رِْاینصرف ْالیہاْ "ہك ۿیسك ۿ ے ۿےك ۿرشاط ۿورعوف ۿوہط ۿاوػاےس ۿٓتـق ۿباال‬



‫تعایلْاقمْالصلٰوةْایْبشروط اْ‪1‬اھ۔‬ ‫كِولْاللْ ٰ‬



‫واذاعرفتْھذاْفلئنْفرضناْفرضْباطلْانْالقِہاءْ‬



‫اج ےۿفوۿا۔ںیہۿرشاطۿےكۿواھۿظوحلعۿوہاگۿاسیۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿ‬ ‫فؽامجاۿہكۿامنػۿاقمئۿركو‪،‬فوۿانۿاكۿبلطمۿہیۿ۔ےۿہكۿامنػۿ"وكۿرشاطۿ‬



‫ےكواھۿاقمئۿركو "‬ ‫اذاْاطلِواْالِربْارادوبہْاق ٰیص ْمایكونْمنْالِربْ‬ ‫ق ل‬ ‫م‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ٌتۿروۿػتۿاحلۿہیۿ۔ےۿفوۿامطۿولۿہكۿاہقفءۿےنۿ ؽ بۿا ؾۿہہكۿ‬ ‫لمْ ْی ْكنْفیہْاالْماْیسخنْعنیْالسقیہْفانہْالیرادْاالْ‬ ‫رك ۿااہتنیئۿقؽت ۿرماد ۿایلۿنكیل ۿانۿرپۿجاداونطۿیک ۿآھكن ۿ ڈنھیۿنۿ‬ ‫اق ٰیص ْقرب ْسائغ ْشرعا۔وقد ْعرف ْمن ْالشریعۃْ‬ ‫وہجا ۿرا ہصشغ‪،‬ویكہك ۿانۿااہتنیئۿقؽت ۿےسۿرماد ۿ یھۿو یۿقؽتۿ‬ ‫المط رةْكْراھۃْاالذانْفْالمسجدْفمنتہ‬ ‫یْقربْالمؤذنْ وہاگۿسجۿیک ۿرشتعیۿںیمۿئاجن شۿوہ‪،‬اوػرشفۿدقمنۿاك ۿہیۿمكۿ‬ ‫ع ٰیل ْحدودالمسجدْثمْفْالحدْایضاْاستماعْو ْاقربْ واعۿاوػداعۿ۔ے ۿہك ۿدجسم ۿںیمۿاداط ۿركوہۿ۔ے‪،‬ا یسۿروػتۿ‬ ‫مواضعہْمنْالمنربماكانْع ٰیلْمحاذاتہْالناْاذاْخرجناْ ںیمۿقؽت ۿیک ۿااہتنۿدحود ۿدجسمۿجكۿوہ ی‪،‬اوػانۿدحۿںیمۿ یھۿ‬ ‫ایل ْاسقل ْالمسجد ْكان ْالخطْ اممتۿیکۿئاجن شۿ۔ےۿہكۿٕزضؾۿےسۿيتۿےسۿقؽ بۿوہۿاقمّۿوہاگ‬ ‫رْ‬ ‫من ْالمنرب‬ ‫ْخطوطا ْ ٰ‬ ‫الذاھب ْعیل ْاستِامۃ ْسمت ٖہ ْوترالحادة ْوسائرھنْ و ۿان ۿےك ۿكیھٹ ۿاقمجف ۿوہان ۿ ےئ ۿہكۿٌت ۿمہ ۿٕزضؾ ۿےس ۿدجسمۿ‬ ‫اوتارْالِائمۃْفانْقامْالمؤذنْفْاحدْالطرفنیْكانْبعیداْ یکۿ یلچۿفرفۿٌـوعۿںیچنیھكۿفوۿ وۿطخۿدیسد ۿانۿیکۿفرفۿاج ےۿ‬ ‫وہ ۿاحدہ ۿاك ۿورتۿوہاگ اوػ ہیق ۿٌـوع ۿاقہمئ ۿےك ۿورت ۿوہط ۿےگ فوۿ‬ ‫ْقریبامنہ ْبحیثْ‬ ‫رْ‬ ‫عن ْالمنرب ْوان ْقام ْبحذائہ ْكان‬ ‫ٕ‬ ‫ٌ‬ ‫ـ‬ ‫ض‬ ‫ز‬ ‫ ؤدطۿاارادرھۿاُدرھۿےك ۿ وعۿرپۿڑھكاۿوہاگۿفوۿ ؾۿےسۿدوػوہاگۿ‬ ‫القربْفوقہْفْكانْھذاْمعینْقول مْعندالمنربوھوْ ْ‬ ‫ہك ۿانۿےسۿػجادہۿقؽت ۿنكمم ۿ۔ںیہ‪،‬فو ۿاہقفءۿےك ۿوقلۿقؽحزإز ۿ‬ ‫ےكۿہیۿ ینعۿوہ ےۿہكۿقؽ بۿوہےنۿیکۿ وۿااہتنیئۿ‬



‫ْتبینیْالحِائقْکتابْالذبائحْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتۺۻ‪/۹‬ۻ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 358 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اق ٰیصْمایسو غْلہْمنْالِربْفوضحْالحق۔‬



‫ئاجن شۿلكنۿیتۿ۔ے‪،‬واہطۿڑھكاوہ‪،‬فو قۿػاہؾۿوہہ ا‬



‫تعایلْعیلْسیدناْوموالنامحمدْ اهللۿاعتیٰلۿےك ۿ ےئۿدمحۿ۔ےۿاوػےراػعۿرسداػدیسجا ۿوومالجا ۿدمحمۿ‬ ‫وللْالحمدْوصیلْاللْ ٰ‬ ‫واٰل ٖہ ْوصحبہْاجمعنیْافضلْصلوةْالمسلمنیْوا كْملْ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاوػاط ۿےك ۿآل ۿوا عی ۿااحصت ۿرپ ۿیڑ یشغۿ‬ ‫ٰ‬ ‫واولط ۿاك ۿ رتہن ۿدػودووالّ ۿوہ آرخی ۿدماہی ۿ۔ے ۿہك ۿدمح ۿاهللۿ‬ ‫سالمْالمسلمنیْوالحمدللْربْالعالمنی۔ ْ‬ ‫ػتۿااعلنیملۿےكۿ ےئۿ۔ے‬ ‫__________________‬ ‫ػواہل‬ ‫شمائمْالعنربفْادبْالنداءْامامْالمنرب ْ‬ ‫متۿوہا‬



‫‪Page 359 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪Page 360 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فضائلومياقب‬ ‫ہلئس‪ :۹‬ضعۿاػدواتكباطۿںیمۿ۔ےۿہكۿرضحت ۿافہمطۿػہؾاػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعۿضیحۿوافننۿےسۿربمازہۿںیھت‪،‬ہیۿ چۿ۔ےۿجاۿ‬ ‫۔ںیہ؟‬ ‫اوجلات‪:‬‬ ‫ہیۿدححثۿںیمۿآجا۔ےۿ‪:‬‬



‫انْابؾینْفاطمۃْحوراءْاٰدمیۃْلمیحضْولمْتطمث‪ْ 1‬‬



‫كشیب ۿریمیۿاصٍضؾادیۿوتبلۿػہؾا ۿاخساینۿلكش ۿںیمۿ وػوطۿیکۿ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫فروۿضیحۿوافننۿےسۿجاكۿ۔ے واللْ ٰ‬



‫ہلئسۺ‪ :‬اػۿولگنبػۿاجعمۿدجسمۿدیسۿواہۿرمہلسۿاقیضۿدبعاافغلػاصٌتۿ‬ ‫رضحتۿ وتۿانیلقثلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿ"قدیمْ ٰھذ ٖہْع ٰیلْرقبۃْكلْویلْاللْ‪("2‬ریماہیۿ‬



‫ومػہخۿ‪۶۶‬امجدیۿاالویٰلۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬



‫‪1‬‬ ‫ْکزنالعمالْبرمزْخطْعنْا بنْعباسْدححثۿۻ‪۸۹۷۷‬مؤسسۃْالرسالہْبیوت۾‪۶۷/۶۵‬‬



‫ْبہجۃْاالسرارومعدنْاالنوارذکرْتعظیمْاالولیاءْلہْالخْمصط ٰیفْالبایبْرصم ۽‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 361 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دقّۿہؾۿویلۿاهللۿیکۿاردطۿرپۿ۔ے ت)فؽامجاۿ۔ے‪،‬ۿانۿےسۿہیۿ ولعّۿوہجا۔ےۿہكۿنجۿیکۿلیصفتۿقؽآطۿوااحدحثۿےسۿوصنم ۿ۔ںیہۿ‬ ‫اےسیۿاموػاءۿدقتم نیۿو اترخنۿےسۿاط ۿوكۿقطزتت ۿ۔ے اوػرضحت ۿخیشۿادمحۿرسدنہیۿےكۿآرخۿوتكمجات ۿںیمۿ۔ےۿہكۿدجمد ۿجاحثۿ‬ ‫انمتۿرضحتۿخیشۿدبعااقلدػۿٌزالینۿےكۿںیہۿا ۿعبنمۿویف ۿرضحتۿ وتۿانیلقثلۿںیہ‬ ‫سپ ۿاار ۿوكیئ ۿصخش ۿہیۿ دیق ۿہ ۿػےھكۿہكۿرضحت ۿ وت ۿاالمظع ۿاط ۿيت ۿاوایلءۿےس ۿالض ۿاوػاط ۿےك ۿدعب ۿوخا ہ ۿوخااگجط ۿ اہء ۿادلنۿ‬ ‫دنبشقنۿدقنۿرسہۿورضحتۿوخا ہۿنیعمۿادلنۿیتشچۿدقنۿرسہۿيتۿےكۿيتۿرضحتۿ وتۿاالمظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿجاحثۿ‬ ‫ںیہۿفوۿہیۿ دیقہۿایخبلۿروہیۿاجحؼۿ۔ےۿجاۿاجحؼۿ۔ںیہۿ؟‬ ‫‪1‬‬



‫اوجلات‪:‬‬ ‫ دیقہۿوہۿزۿ۔ےۿسجۿاكۿاادواداػۿوصشتۿاوػانۿاكۿااكػۿہكلبۿانۿںیمۿرتددارما یۿوصالنث‪،‬انۿ مسۿےكۿاومػۿاطۿسملئۿےسۿ۔ںیہۿ‬ ‫وہ ےت‪،‬اہطۿوہۿكلسۿ وۿےراػعۿحؼدجك ققحمۿ۔ےۿاوػخہلادتۿاوایلءۿو اہدتۿدیسجاٌظؾۿہیلعۿانصتوہۿوانسالّۿورمبوجاتۿااكحؼۿاہمئۿ‬ ‫ركاّ ۿجاحث ۿ۔ے ۿہی ۿ ی ۿ۔ے ۿہك ۿجاانثتء ۿاےك ۿنج ۿیک ۿاتیلضف ۿوصنم ۿ۔ے ۿ ےسی ۿہلمج ۿاحصہب ۿركّ ۿو ضع ۿااكحؼجا نیع ۿمؾاّ ۿہكۿ‬ ‫ذ‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 2"‬ۿ(اوػ و ۿ ھالیئ ۿےك ۿواھ ۿاط ۿےكوریووہ ے ت)ںیہ‪،‬اوػا ےن ۿاط ۿااقلت ۿےس ۿزاتممػ ۿںیہ ۿوذہلاۿ‬ ‫"‬



‫اوایلءۿوروہیۿوئاش خۿاطۿاافلعۿےسۿاطۿیکۿفرفۿد‪،‬نۿ۔ںیہۿاججاۿاار ہۿوہۿوخدۿرسداػاطۿاوایلءۿںیہ‪،‬وہۿہكۿاطۿاافلعۿےسۿ وہفّۿوہ ےۿ‬ ‫ںیہۿوضحػۿدیسجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿػامنۿںیمۿوہطۿ ےسیۿواحؼۿاوایل ےۿرشعہۿہكۿاایح ےۿومد ۿفؽام ےتۿ ےھ‪ ،‬وخاہۿ‬ ‫وضحػ ۿےسۿدقتمّۿوہطۿ ےسیرضحت ۿورعوفۿركیۿوجاحؼجڈ ۿاطسبیمۿودیسۿااطلہفئۿدینجواباركبیلبشۿواباۿدیعسۿرخاػ‪،‬اارۿ ہۿوہۿوخدۿ‬ ‫وضحػےكۿئاش خۿںیہ‪،‬اوػ وۿوضحػ ۿےك ۿدعبۿںیہۿ ےسی ۿرضحت ۿوخا ہۿرغ بۿوناػ ۿ ناطط ۿادنہلۿورضحت ۿخیشۿاویشلو ۿ اہت ۿادلنۿ‬ ‫ رہوػدیۿورضحتۿدیسجاۿ اہوۿالملۃۿوادلنۿدنبشقنۿاواطۿااكحؼۿےكۿافلخءۿوئاش خۿومریمہ قدسْاللْاسرارھمْوافاضْعلؼناْبرکمھتْ‬



‫وانوارھم(اهللۿاعتیٰلۿاےكۿارساػۿوكۿدقمنۿیان ےۿاوػاطۿیکۿحؼاكتۿواوناػ ح ںیۿ اطفؽام ے ت)وضحػرساكػ وحشتۿاداػۿجالۿاانثتۿ‬ ‫اطۿيتۿےسۿاٰیلعۿوالمكۿوالضۿںیہ‪،‬اوػوضحػۿےكۿدعبۿےنتجۿااكحؼۿوہ ےۿاوػجاۿػامنۿدیسجاۿاامّۿ دہیۿوہطۿےگۿیسكۿ ہلسلۿےكۿوہطۿ‬ ‫وص‬ ‫جا ۿ ہلسلۿےسۿيڈا ۿافؽاد ۿوہطۿ وت‪،‬بطق‪،‬اام نی‪،‬اوجاد ۿاػہعب‪ ،‬دبال ےۿوصع ‪،‬ادبالۿ عصظ‪،‬ابقن‪،‬ابجن‪،‬ہؾدوػہۿےكۿمؿماء‪ ،‬ربکاۿ‬ ‫يتۿوضحػۿ‬



‫‪ 1‬وتكمجاتۿاامّۿػجاینۿدرتفۿوسّۿوتكمت‪۶۷۸‬یشنمۿونلكبوػؤنھکلۼ‪۸/۷۹‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪/۶۵۵‬۾‬ ‫‪Page 362 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ےسۿضیفتسمۿاوػوضحػۿےكۿضیفۿےسۿاك لۿولمكۿںیہ ؎‬ ‫جكۿ رافۿيتۿدػںیۿاخنۿہكۿاػۿرپفو آط‬



‫ذ‬ ‫ہؾاجکۿٓصزگؼیۿا ُمشغۿواہتخۿادن‬



‫(انۿ رھںیمۿاجكۿ یۿ رافۿ۔ےۿانۿیکۿػو ینۿےكےسۿاہجطۿںیہكۿفودےھكۿانمجنۿیان ےۿوہ ےۿںیہ ت)ۿ؎‬ ‫‪1‬‬ ‫ہؾۿاكۿ رییۿفرفۿآلئۿ۔ےۿجاۿ وت‬ ‫ہیۿٌہیۿدنبشقنی‪ ،‬رہوػدی‬ ‫ٓالجكۿےكۿ رشۿےكۿنجۿےكۿےقلح‬ ‫اخبػاورعاقۿوتشچۿواریمج‬



‫ رییۿوضامہۿہؾۿزلۿ۔ےۿجاۿ وت‬ ‫‪2‬‬ ‫ رییۿولعمشۿہؾۿ لفحۿ۔ےۿجا وت‬ ‫ك‬ ‫ورعتۿوھپلۿیہسۿیسكۿاكۿ ھالجاۿ ریا‬



‫رجشۿرسویہسۿزكۿےكۿاُاگ ےۿ ریعۿ‬ ‫فوۿ۔ےۿونۿواہۿحؼایتۿ۔ےۿہیۿواػازلگاػ‬



‫الیئۿ۔ےۿلصفۿنمسۿوگدنھۿےكۿ رہا ریا‬



‫۔ںیہۿزكۿرادنۿیکۿزلۿںیمۿ ریاۿولجۂۿونػ‬ ‫ٔؽػفۿتشچۿواخبػاورعاقۿواریمج‬



‫۔ںیہۿزكۿآہنیئۿےكۿ رھۿںیمۿااجال ریا‬ ‫وكطۿیسۿتشکۿہپۿحؼوا۔ںیہۿاھجال ریا‬



‫زكۿاتسلگطۿوكۿ۔ںیہۿلصفۿ اہػیۿےسۿاینػ‬



‫وكطۿےسۿ ہلسلۿںیمۿضیفۿنۿآجا ریا‬ ‫‪3‬‬



‫ػاوۿزكۿ رہۿںیمۿرك ےتۿ۔ںیہۿ ریعۿيڈاّ‬ ‫ى‬ ‫ہیۿرضوػ۔ےۿہكۿہؾۿ ِهۿا ینۿرساكػیکۿحؼایئۿراہات۔ےۿرگم نۿوفوۿػجڈۿو رموےكۿرا۔ےۿھچكۿ۔ںیہۿوہجا‪،‬راانہۿانۿاكۿ۔ےۿسجۿےكۿاہھۿ‬ ‫زیماطۿلضۿ۔ے‪،‬ہبلغٔۿوشقۿاوػز۔ےۿاوػ وبتۿداللئۿاوػ مہۿ وۿےتہكۿںیہۿوخدۿ۔ںیہۿےتہكہكلبۿااكحؼۿاكاػوادۿ۔ےۿاہلجٔۿامامظۿاكسجۿرپۿ‬ ‫ادامتدۿ۔ے‪،‬اجكۿفوۿوخدۿوضحػواالۿاكوہۿفؽامطۿواٌتۿاالدماطۿہكۿقدیمْھذ ٖہْعیلْرقبۃْكلْویلْاللْ‪4‬ۿ(ریماۿہیۿدقّۿہؾۿویلۿاهللۿیکۿاردطۿ‬ ‫جاوۿزكۿرہنۿےسۿاتیل۔ںیہۿدػجا ریا‬



‫رپۿ۔ے ت)‬



‫‪ 1‬دحاقئۿششخبۿو‬ ‫‪ 2‬دحاقئۿششخبۿو‬ ‫‪ 3‬دحاقئۿششخبۿو‬



‫ۿوسّۿہبتكمۿػوضہیۿركایچۿ‪۷/۶۵‬‬ ‫ۿاولۿاضفلئۿرساكػ وحشتۿػیضۿاهللۿمز ۿہبتكمۿػوضہیۿركایچ۽‪۷/‬‬ ‫ۿوسّۿدػنسحۿاعمفؽتۿرساكػ وحشتۿػیضۿاهللۿمز ۿہبتكمۿػوضہیۿركایچۿۼ‪۶/‬‬



‫ْبہجۃْاالسرارومعدنْاالنوارذکرْاخارالمشائخْعنہ ٰ‬ ‫ْبذلكْمصط ٰیفْالبایبْرصم ‪۹‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 363 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ہكۿوضحػۿواالۿےسۿ وتارتۿوہاۿاوػۿااكحؼاوایلءۿےنۿمكحۿالمیۿاےسۿ وبلۿایكۿاوػ ِ‬ ‫ۿدقّۿادقنۿا ینۿاردونطۿرپایل‪ ،‬زیۿاػوادۿادقن‪:‬‬ ‫االنس ْل م ْمشائخ ْوالجن ْل م ْمشائخ ْوالملٰئکۃْ آد ویطۿےئلیكۿخیشۿںیہۿاوۿػنجۿےئلیكۿخیشۿںیہۿاوػفؽوتشطۿےئلیكۿخیشۿ‬ ‫ل م ْمشائخ ْوانا ْشیخ ْالكل ْالتِؼسوین ْباحد ْوالْ ںیہۿاوػںیمۿاطۿيتۿاكۿخیشۿوہط‪،‬ےھجۿیسكۿرپۿنۿس انۿركۿنۿیسكۿ‬ ‫تِؼسواعیل ْاحدا۔رواہ ْاالمام ْاالوحد ْابوالحسن ْعیلْ وكۿھجمۿرپۿس انۿركو(انۿوكۿػواحثۿایكۿاامّۿاتکیۿاباانسحلۿیلعۿ نۿ‬ ‫ٰ ر‬ ‫ذ‬ ‫ل‬ ‫ي‬ ‫م‬ ‫ـ‬ ‫ش‬ ‫ویفسۿ نۿرحریۿیمخلۿ ویفۿونػا ملۃۿوادلنۿدقنۿرسہۿےنۿ َۃۿ‬ ‫بنْیوسفْبنْجریرْاللخیمْالشطنوفْنورالملۃْوالدینْ‬



‫االرساػںیم‪،‬اذنوطۿےنۿاہكۿح ںیۿ ربۿدیۿاباۿیلعۿنسحۿ نۿمجنۿ‬ ‫ابوالحسنْقدسْسر ٗہْفْب جۃْاالسرارقالْاخربناْابوْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ادلنۿ وػاینۿےن‪،‬ا وطۿےنۿاہكح ںیۿ ربۿدیۿخیشۿماػفۿابادمحمۿ‬ ‫عیل ْالحسن ْبن ْنجم ْالدین ْالحور ْاین ْقال ْاخربناْ‬ ‫یلعۿ نۿادػسیۿوقعییبۿےن‪،‬اذنوطۿےنۿاہكۿ نیۿےنۿخیشۿدبع ااقلدػ‬ ‫الشیخ ْالعارف ْابو ْمحمد ْعیل ْبن ْادریس ْالیعِویبْ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوكۿفؽام ےتۿانس(آےگۿو یۿدححث ۿدركۿیک)‬ ‫قالْسمعتْالشیخْعبدالِادرْ‪ْ 1‬‬ ‫ٰ‬ ‫ریضْاللْتعایل ْعنہْ ت)‬ ‫فذکرہ۔ ْ‬



‫مس‬ ‫وضحػ ۿےك ۿػامن ۿادقن ۿےك ۿدو ۿویل ۿلیلج ۿرضحت ۿدیس ۿاباانبعود ن ۿادمح ۿ ن ۿایب ۿركب ۿرح یم ۿورضحت ۿدیسی ۿابا رم ۿو مظ ۿانظؾخكصسیۿ‬ ‫دقنۿاهللۿرسھمافؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫ْتعایلْوالیض رْایلْالوجودمثلْالشیخْ يڈاۿیکۿ مسۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿوكیئۿویلۿػاہؾۿایكۿنۿػاہؾۿركعۿ لثۿخیشۿ‬ ‫واللْمااظ رْالل ٰ‬ ‫رواہْایضْاْ دبعااقلدػػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےك (انۿوكۿ یھۿذمَۃۿاالرساػںیمۿ‬ ‫ریضْاللْتعایلْعنہ۔ْ‬ ‫میحْالدینْعبدالِادر ْ‬ ‫ر‬ ‫ٰ‬ ‫ػواحثۿایك۔ے ت)‬ ‫فْب جۃْاالسرار‪2‬۔ ْ‬ ‫دیسجاۿٌظؾۿہیلعۿانصتوہۿوانسالّۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫ْولیاْایلْمِامْاالْوكانْالشیخْعبدْ اهلل ۿاحبسن ۿواعتیٰل ۿےن ۿسج ۿویل ۿوك ۿیسكۿاقمّ ۿجك ۿاچنہپجاۿخیشۿدبع‬ ‫اللْتعایل‬ ‫مااوصلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫الِادرْاعالہْ ْ‬



‫ااقلدػۿانۿےسۿاٰیلعۿػ۔ے‪،‬ۿ‬



‫ْبہجۃْاالسرارومعدنْانوارذکرْكلماتْاخرببہاعنْنقسہْمحدثابنعمۃْربْمصط ٰیفْالبایبْرصمۿ ‪۷۷،۷۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْبہجۃْاالسرارومعدنْانوارذکرْفصولْمنْكالمہْمرصعابشئیْمنْعجائبْاحوالہْالخْمصط ٰیفْالبایبْرصمۿ ۺ‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 364 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫والوھبْاللْالمِربْحاالاالوكانْالشیخْعبدالِادرْ اوػسجۿقتۿوكۿوكیئۿاحلۿ اطۿایكۿخیشۿدبعااقلدػۿانۿےسۿجاالۿ‬ ‫اجلہ ْوماْاتخذْالل ْولیا ْكانْاویکون ْاالوھومتأدبْ ػ۔ے‪،‬اهللۿےكۿےنتجۿاوایلۿوہ ےۿاوػےنتجۿوہطۿےگۿس إت ۿجكۿ‬ ‫معہْایلْیومْالِیمۃ۔رواہْایضافْب جۃْاالسرار‪1‬عنْ يتۿخیشۿدبعااقلدػۿاكۿادتۿرك ےتۿںیہ (انۿوك یھۿذمَۃۿاالرساػ‬ ‫ںیم ۿخیش ۿدتقماامجل ۿادلن ۿ ن ۿابا ۿدمحم ن ۿدبعانشظؾی ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫الشیخْالِدرةْجمالْالدینْبنْایبْمحمدْبنْعبدْ‬ ‫ذ‬ ‫ٌ‬ ‫ن‬ ‫ظ‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫اعتیٰل ۿ ز ۿےس ۿػوا ث ۿایك ۿاوػا وط ۿےن ۿان ۿوك ۿدیسجا ۿ ؾ ۿہیلعۿ‬ ‫ریضْاللْتعایلْعنہْسیدناْالخضرعلیہْالصلٰوةْ‬ ‫البصریْ‬ ‫ٰ‬ ‫انصتوہ ۿوانسالّ ۿےس ۿجااشمل ہ ۿجالوايؾ ۿػواحث ۿفؽامجا واللْ‬ ‫ْتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫والسالمْمشافۃْبالوسطۃ۔والل ٰ‬ ‫تعایلْاعلم )‬ ‫ٰ‬ ‫اػۿڈنپولۿحؼػ ۿدااخكنۿػا ےۿ رػعلضۿرفظم رػرمہلسۿتمعنۿیلعۿاصٌتۿ‪۶۹‬ػعیبۿاالولۿرشفیۿۼ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫ہلئسۻۿجاۿ‪:۶۵‬‬ ‫ایكفؽام ےتۿںیہۿءامل ےۿدنۿنیبمۿاطۿسملئۿںیمۿہك‪:‬‬ ‫(‪)۶‬‬ ‫(‪)۷‬‬ ‫(‪)۸‬‬



‫ انتۿجاػیۿزعّاہمسۿےكۿےنتكۿجاّۿںیہۿاوػاشنہشہۿاہجطۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿےنتك؟‬ ‫وسػہۿافہحتۿووسػہۿايال ۿںیمۿفرفۿيڈاۿ یۿیکۿ رعفیۿ۔ےۿجاػوسلۿیکۿ یھ؟‬ ‫ وۿحؼػ ۿماملۿایحتۿںیمۿا ےنۿدقتعموطۿوكۿ میلعۿفؽام ےتۿںیہۿاارۿدعبواصلۿےكۿوخاتۿںیمۿ میلعۿركعۿفوۿانۿرپۿینعیۿ‬



‫وخاتۿیکۿجافوطۿرپۿرشفۿیکۿػوےسۿانلچۿاسیک۔ے؟‬ ‫ۿانسۿ۔ےۿہكۿرضحت ۿومالۿیلعۿػیضۿاهلل ۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿاللۿاكفؽ ۿوكۿامػا ۿاوػوہۿاھباگۿاوػونہػ ۿػدنہۿ۔ے‪،‬آجا ۿانۿیکۿوكیئۿ ربۿ‬



‫(‪)۹‬‬ ‫دححثۿےسۿ۔ے؟اوػبكۿجكۿػدنہۿػ۔ےۿاگ؟رھپۿاامیطۿال ےۿاگجاۿ۔ںیہ؟‬ ‫ۿانحنۿڑكیۿ وۿآتۿےكۿفؽقۿںیمۿجاالطۿج یۿس إتۿےكۿدطۿانۿاكۿایكۿاحلۿوہاگ؟‬ ‫(ۺ)‬ ‫اوجلات‪:‬‬



‫ۿاهلل ۿزعولج ۿےك ۿجاومط ۿاك ۿامشػ ۿ۔ںیہ ۿہكۿان ۿیک ۿواںین ۿمری ۿدحمودۿںیہ‪،‬ػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿا ام ےۿ‬ ‫(‪)۶‬‬ ‫ٕ‬ ‫ہ‬ ‫جاكۿ یھۿرثكتۿںیہۿہكۿا امۿ مّیۿےسۿجا یۿ۔ے‪،‬آ ھۿوس‪۵۵‬۽ۿےسۿػادئۿ‬



‫ْبہجۃْاالسرارومعدنْانوارذکرْالشیخْابومحمدْالِاسمْبنْعبدالبصریْمصط ٰیفْالبایبْرصم ‪۸‬ۼ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 365 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وماہتۿورشوۿوماہتۿںیم ‪1‬ںیہ‪،‬اوػریقۿےنۿیرقحزاوچدہۿوس‪ ۶۹۵۵‬جا ے‪،‬اوػرصحۿجانكمم‬ ‫(‪)۷‬وسػۂ ۿافہحت ۿںیم ۿوضحػ ۿادقن ۿ یل ۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿرس حۿادو ۿ۔ےۿانظؾاعۿامیقتسملۿدمحم یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿںیہۿ‬ ‫ٕ‬ ‫اوػاط ۿےك ۿااحصت ۿاباركبو رمػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع‪،‬انعمتْعلمھی راػوط ۿفؽوقط ۿےك ۿرسداػ ۿاجصزاء ۿںیہ ۿاجصزاء ۿےك ۿرسداػ ۿ طـلیۿ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملس خیشۿققحمۿےنۿاابخػاال ایػںیمۿ ضعۿاوایلءۿیکۿاجكۿن ریسۿئاتیئۿسجۿںیمۿاذنوطۿےنۿہؾ ۿآحث ۿوكۿ تعۿ‬ ‫ركدجا۔ےۿانۿںیمۿوسػہۿايال ۿ یھۿدالخۿ۔ے‬



‫(‪)۸‬‬ ‫(‪)۹‬‬ ‫(ۺ)‬



‫اےھچۿوخاتۿرپۿلمعۿوختۿ۔ےۿاوػا اھۿوہۿہكۿوماقفۿرشفۿوہ‬ ‫ہیۿےبۿا‬



‫ۿ۔ے‬



‫‪2‬‬ ‫ْتعایلْاعلم‬ ‫ۿوہ(انتسۿانحن)ٌشتۿاكۿاجكۿدػٌتۿایكۿاج ےۿاگ‪،‬کمافْحدیث ۔والل ٰ‬



‫__________________‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواھبْاللدنیۃْالمِصدْالثاینْدارالمعرفہْبیوت‪۶۶۷/۸‬جا‪۶‬ۺ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواھبْاللدنیۃْالمِصدْالثاینْدارالمعرفہْبیوت‪۶۶۷/۸‬جا‪۶‬ۺ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 366 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫زسالہ‬ ‫ۻ‪۶۸۸‬ھ‬ ‫طرداالفاعیعًحنیھادزفعالرفاعی‬ ‫(واوپنط(ومدویط)وكۿدوػركجاۿانۿاہدیۿیکۿجاػاگہۿےسۿسجۿےنۿاامّۿػافیعۿوكػتعفۿیشخب)‬ ‫بسمْاللْالرحمنْالرحیمْط ْ‬



‫ہلئسۿ‪ :۶۶‬اػۿحؼوہۿكلۿرجگاتۿہلحمۿػاوپجػہۿ لصتۿامجڈویۿرمہلسۿبایمطۿدمحمۿامثعطۿودلۿدبعااقلدػ‬ ‫ایكفؽام ےتۿںیہۿءامل ےۿدنۿانۿہلئسۿںیمۿہكۿػجڈاتہك۔ےۿہكۿ انتۿبطقۿاالاطقتۿ وتۿانیلقثلۿریماطۿیحمۿادلنۿاباۿدمحمۿدیسۿدبع‬ ‫ااقلدػٌزالینۿدقنۿرسہۿا ےنۿوقثۿںیمۿ وتۿجاۿبطقۿاالاطقتۿ۔ںیہۿ ےھۿہكلبۿدیسجاۿادمحۿریبكۿػافیعۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿبطقۿاالاطقتۿ‬ ‫اوػ وت ۿانیلقثلۿ ےھۿاوػ انت ۿدیسۿدبعااقلدػ ۿٌزالینۿےنۿ انت ۿدیسۿادمحۿریبكۿػافیعۿےسۿادہنیۿںونػہۿںیمۿ دنۿاوایلءۿےكرمہاہۿ‬ ‫تعیۿیکۿ۔ےۿہیۿتعیۿانۿوقثۿوہیئۿہكۿٌتۿدیسۿادمحریبكۿػافیعۿےكۿ ےئۿٔؽاػاونػےسۿديتۿابمػكۿخکالاھت‪،‬اوػاكضؾۿرعتۿںیمۿ‬ ‫ۻ‪۷‬وشالۿۻ‪۶۸۸‬ھ‬



‫دیس ۿدبعااقلدػٌزالین ۿوك ۿرموقہمٔ ۿجاالںوتفط ۿےس ۿوكیئ ۿ۔ںیہ ۿام ات‪،‬اہط ۿدیس ۿادمح ۿریبكػافیع ۿوكامےتن ۿںیہ رمواتہك۔ے ۿہك ۿدیسجا ۿادمح‬ ‫ریبكۿػافیعۿیکۿوالحثۿاوػتطقۿںیمۿح ںیۿجالكۿكالّۿ۔ںیہ‪،‬رگمۿاطۿیکۿلیضفتۿدیسجاۿ انتۿدیسۿدبعااقلدػٌزالینۿدقنۿرسہۿرپۿ۔ںیہۿ‬ ‫وہیت‪،‬اوػادہنیۿںونػہۿیکۿتعیۿاكۿیسكۿہگجۿ وبتۿ۔ںیہۿاتلم‪،‬اوػاكضؾۿرعتۿدیسۿدبعااقلدػٌزالینۿ‬



‫‪Page 367 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دقن ۿرسہ ۿیک ۿ تہ ۿدقػوزنث ۿرك ےت ۿںیہ ۿاوػ ۿبطق ۿاالاطقت ۿو وت ۿانیلقثل ۿیک ۿںیتفص ۿرضحت ۿوریاط ۿوری ۿاصٌت ۿ ی ۿرپ ۿحؼیتۿ‬ ‫اجیتۿںیہ‬



‫خ‬ ‫انۿومضمطۿرپػودہۿںیمۿہیفخۿہیفخۿںیثحبۿوہاۿركیتۿںیہ‪،‬ػجڈۿےكۿوریۿرم وّۿحؼودہۿےكۿػافیعۿاخدناطۿےكۿاجسدہۿ سصظۿ ےھۿ دنۿػوػۿ‬ ‫وہ ےۿالاقتلۿوہہ اۿ۔ے‪،‬ہیۿا۔ںیہۿیک ۿ رحجكۿو رحصیۿاكۿہجیتنۿ۔ے مہۿرسفتسمۿ ےچیۿطختسۿركےنۿواےلۿیاہحث ۿادت ۿےسۿرع ۿ‬



‫رك ےتۿںیہۿہكۿدیسۿادمحۿریبكۿاوػۿدیسۿدبعااقلدػۿںیمۿبطقۿاالاطقتۿاوػ وتۿامظعۿوكطۿ۔ے‪،‬اوػءامل ےۿامفلسۿواحلۿزكۿوكۿامےتنۿںیہ‬



‫دورسعۿادہنیۿںونػہۿیکۿتعیۿاكۿاوػ وتۿجاكۿیکۿ تبسۿاقعدئۿالہۿرعتۿاكۿوایفۿواكیفۿ وبتۿبتكۿربتعمہۿےسۿ رحریۿفؽامۿركرموہطۿ‬ ‫تنمۿفؽامںیئ‪،‬آتۿےكۿح وعۿےكۿآےنۿےكۿدعبۿاطۿواءۿاهللۿادنػوینۿمیسقۿاك تہۿوہسنثۿےسۿہلصۿوہاج ےۿاگاوػہیۿاادتایئۿومادۿ‬ ‫حؼھۿركۿرم ۿكلہمۿجكۿنۿےچنہپۿاگ‬ ‫دمحمامثعط ۿودلۿدبعااقلدػملقبۿوخد‪،‬یشنمۿدیسۿبطقۿادلن‪ ،‬میظۿادلنۿملقبۿوخد‪ ،‬وھےٹۿاخط‪،‬اامّۿاخط ۿملقبۿوخد‪،‬ےھننۿاھبیئ‪،‬‬ ‫ػوسلۿاھبیئۿدطختسۿوخد‬ ‫اوجلات‪:‬‬



‫بسمْاللْالرحمنْالرحیمْط ْ‬



‫نحمدہْونصیلْعیلْرسولْالکریمْط ْ‬ ‫اهللۿزعولجۿفؽامجا۔ے‪:‬‬ ‫"‬



‫‪ ‬‬



‫‪"‬‬



‫‪1‬‬



‫ مۿفؽامدوہكۿقطزتتۿاهللۿےكۿاہھۿ۔ےۿےسجۿرا۔ےۿ اطۿفؽامجاۿ۔ے‬



‫انۿآہیۿركہمۿےسۿاملسمطۿوكۿدو‪۷‬ۿفدا ںیتۿوہںیئ‬ ‫اجكۿہیۿہكۿوبقمالتۿجاػاگہۿادححثۿںیمۿا ینۿفرفۿےسۿاجكۿوكۿالضۿدورسعۿوكۿٕمطولۿنۿئات ےۿہكۿلضۿفوۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿاہھۿ‬ ‫۔ےۿےسجۿرا۔ےۿ اطفؽام ے‬ ‫دورسعۿہیۿہكۿٌتۿد لیۿوبقملۿےسۿاجكۿیکۿاتیلضفۿجاحثۿوہفوۿسفنۿیکۿوخاشۿا ےنۿدایتۿكالہقۿبسنۿجاۿ تبسۿوااردیۿجاۿرمجڈیۿ‬ ‫ومریہۿوكۿاصلاۿدلخۿنۿدعۿہكۿلضۿےراػعۿاہھۿ۔ںیہۿ‪‬‬



‫‪‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۸‬ۼ‪۸/‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 368 of 684‬‬



‫‪‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ہكۿا ےنۿآجاواواجڈہۿوئاش خۿوكۿاوػوطۿےسۿالضۿ یۿركںیۿےسجۿيڈاۿےنۿالضۿایكۿو یۿالضۿ۔ےۿاار ہۿےراػاۿدایتۿكالہقۿانۿےسۿھچكۿنۿ‬ ‫وہۿاوػےسجۿٕمطولۿایكو یۿٕمطولۿ۔ےۿاار ہۿےراػعۿيت ۿكالےقۿانۿےسۿوہط ہیۿاوالیمۿواط ۿ۔ےۿاملسمط ۿوكۿایسۿرپۿلمعۿ‬ ‫را ےئ‪،‬ااكحؼوخدۿػاض ےۿالمیۿںیمۿانف ۿ ےھۿےسجۿاهللۿزعولجۿےناطۿےسۿالضۿایك‪،‬ایكۿوہۿانۿرپۿوخنۿوہطۿےگ ۿہكۿےراػعۿ وت لۿ‬ ‫ح ںیۿانۿالضۿئات ے احنۿهللۿ!ۿوہۿيتۿےسۿےلہپۿانۿرپۿجاػا ۿاوػۿ تخۿانبضغكۿوہطۿےگۿفوۿانۿےسۿایكۿافدئہۿہكۿاهللۿزعولجۿ‬ ‫یکۿ اطۿاكۿ یھۿيالفۿایكۿاج ےۿاوػا ےنۿااكحؼۿوكۿ یھۿجاػا ۿایكاج ے رضحتۿ میظۿاربلۃکۿدیساۿدیسۿادمحۿكزضؾۿػافیعۿدقانسۿاهللۿرسبہۿ‬ ‫اركلمی ۿكشیب ۿااكحؼ ۿاوایلء ۿوامامظ ۿبوبحجاطۿيڈاۿےسۿںیہ‪،‬اامّ ۿالج ۿاودح ۿدیسۿی ۿاباانسحل ۿیلع ۿ ن ۿویفس ۿونػالملۃ ۿوادلنۿیمخل ۿيـشویفۿ‬ ‫دقنۿرسہۿازعلحؼۿاتكتۿب اطتتۿذمَۃۿاالرساػرشفیۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫الشیخْاحمدْبنْایبْالحس‬ ‫نْالرفایعْریضْاللْتعایل ْعنہْ ینعی ۿرج ۿدیسی ۿادمح ۿػافیع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿرسداػ ۿاط ۿئاش خۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰھذاالشیخْمنْاعیانْمشائخْالعراقْواجالءْالعارفنیْاوْ وااكحؼ ۿماػنیۿوامامظۿنیققحمۿوا رساط ۿقنیبۿےسۿںیہۿنجۿ‬



‫عظماء ْالمحِِنی ْوصدار ْالمِربنی ْصاحب ْالمِاماتْ ےكۿاقمامت ۿدنلب ۿاوػتمظۿػ عیۿاوػركاںیتمۿلیلجۿاوػا والۿ‬ ‫العلیۃ ْوالجاللۃ ْالعظیمۃ ْوالکرامات ْالجلیلۃ ْواالھوالْ ػونش ۿاوػالاعل ۿاخػق ۿمادات ۿاوػاافنن ۿےچس ۿبیج ۿحتف ۿاوػاکمچۿ‬ ‫السنیۃ ْواالفعال ْالخارقۃ ْو ْاالنقاس ْالصادقۃ ْصاحبْ دےنی ۿواےل ۿفشك ۿاوػیاہحث ۿونػاین ۿدل ۿاوػػاہؾ ۿرترس ۿاوػ‬ ‫حؼػ ۿرترم ہبۿواےل‬ ‫لقت‬ ‫ف‬ ‫ا حْالمو قْوالکشفْالمشرقْوْالِلبْاالنوارْوالسراْ‬



‫الظ رْوالِدرْاالکرب‪1‬۔ ْ‬



‫ویطۿ یۿدو ۿوػقۿںیمۿانۿ انت ۿػتعفۿحابت ۿےكۿرماحث ۿماہیلۿوانمقث ۿواہیمۿوركاامت ۿدبہعۿواضفلئۿػ ہعیۿدركۿفؽام ےتۿ‬



‫ںیہ رضحتۿدممووۿدقنۿرسہۿارشلفیۿاكۿػوہضٔۿاونػۿدیسۿارہطۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿرپۿاحرضۿوہجاۿاوػہیۿااعشػۿرع ۿركجا۔ے‪؎ :‬‬ ‫فْحالۃْالبعدرویحْکنتْارسل ا ْ‬ ‫و ٰھذہْدولۃْاالشباحْقدحضرت ْ‬



‫ْتِبلْاالرضْعینْویھْنائؽیت ْ‬



‫ْفامددیمؼنكْیكْتحیظْب اْشقیت‬



‫ْبہجۃْاالسرارومعدنْاالنوارْالشیخْاحمدْبنْایبْالحسنْالرفایعْمصطیفْالبایبْرصمۿ ۺ‪۷۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالحادی‬ ‫ْللقتاویْتنویرالحلكْفْامكانْرؤیۃْالنیبْوالملكْدارالکتبْالعلمیۃْبیوت‪۶‬ۻ‪۷/۷‬‬ ‫ٰ‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 369 of 684‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(ػامنٔۿدوػیۿںیمۿںیمۿا ینۿػووۿوكۿاحرضۿركجااھتۿوہۿریمیۿفرفۿےسۿػ نیۿبایسۿركیت‪،‬اتۿمسجۿیکۿونتۿ۔ےۿہكۿاحرضۿجاػاگہۿ۔ےۿ‬ ‫وضحػۿديتۿابمػكۿحؼد ںیئۿہكۿریمیۿنثۿاعسدتۿجاںیئ )‬ ‫انۿرپۿوضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿاكۿديتۿابمػكۿػوہضٔۿاونػۿےسۿجاہؾركجاۿاوػرضحتۿادمحۿػافیعۿاكانۿےكۿباہسۿےسۿرشمفۿ‬ ‫وہجاۿ وہشػۿواماوثػ۔ے‪،‬ۿی وریۿالَلكۿیفۿااكمطۿػوجۃۿاص یبۿواكلملۿلالامّۿالیلجلۿاویسلیطۿںیمۿ۔ےۿ‪:‬‬ ‫لماْوقفْسیدْاحمدْالرفایعْتجاہْالحجرةْالشریقۃْ ٌت ۿریمعۿرسداػادمحۿػافیعۿرجہۿرشہفیۿےكۿواےنمۿڑھكعۿ‬ ‫وہ ے ۿفو ۿویط ۿاہك‪ٌ:‬ت ۿںیم ۿدوػ ۿوہجافو ۿا ین ۿػوو ۿوك ۿاتجیھباھت ۿ وۿ‬ ‫قال‪ْ ؎ ْ:‬‬ ‫ریمی ۿجاحث ۿوہرك ۿریمی ۿفرف ۿےس ۿػ نی ۿبایس ۿركیت ۿج ی‪،‬ہیۿ‬ ‫فْحالۃْالبعدرویحْکنتْارسلہا ْ‬ ‫تِبلْاالرضْعینْویھْنائؽیت ْ‬



‫وھذہْدولۃْاالشباحْقدحضرت ْ‬



‫فامدْدیمؼنكْیكْتحیظْب اْشقیت ْ‬



‫فخرجتْالیہْالیدْالشریقۃْفِبلہا‪1‬۔ ْ‬



‫ػجاػت ۿاكۿوقث ۿ۔ےۿںیمۿوخد ۿاحرضوہا ۿوہطۿاانۿديت ۿادقنۿ‬ ‫حؼد ںیئۿجاہكۿریمیۿوہحث ۿديت ۿبایسۿیکۿاعسدت ۿجاںیئ‬ ‫نان ہچ ۿوضحػاونػ ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملس ۿاك ۿاہھ ۿابمػك ۿآت ۿیکۿ‬ ‫فرفۿخکالۿسجۿوكۿآتۿےنۿوچام (ت)‬



‫اوػہنیعبٖۿو یۿركإتۿ ہلیلۿوضحػۿرپونػۿدیسۿجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ ےئۿ یھۿذموكػؤؽباػ۔ے اتكتۿ رف حۿااخلفرۿ‬ ‫انمقثۿاخیشلۿدبعااقلدػۿںیمۿ۔ےۿ‪:‬‬ ‫ْتعایلْعنہْجاءْمرةْ ینعی ۿػاوویط ۿےن ۿدرك ۿایكۿہك ۿوضحػۿدیسجا ۿ وت ۿامظع ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫ذکروْاْانْالغوثْاالعظمْریضْالل ٰ‬ ‫ایل ْالمدینۃ ْالمنورہ ْوقرأبِرب ْالحجرة ْالشریقہْ اعتیٰلۿمہنعۿےنۿاجكۿجاػ ۿاحرضۿرساكػادہنیٔۿونػ ۿجاػ ۿوہركػوہضٔۿ‬ ‫ھذینْالبیتنی(فذکرھماْکماْمرْوقال)فظ رتْیدہْ اونػ ۿےك ۿقؽ ب ۿوہ ۿدوونط ۿرعش ۿیڑ ے ۿان ۿرپ ۿوضحػ ۿادقن ۿ یلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ہ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكۿديت ۿاونػ ۿػا ؾ ۿوہا ۿرضحت ۿ وت ۿےنۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْفصافحہاْووضع اْعیلْرأسہْ‬ ‫صیلْالل ٰ‬ ‫ اصہحفۿایكۿاوػباہسۿایلاوػا ےنۿرسۿابمػكۿرپۿػاھك‬ ‫ْتعایلْعنہ‪2‬۔ ْ‬ ‫ریضْالل ٰ‬ ‫اوػداددےسۿوكیئۿام عۿ۔ںیہۿوضحػرساكػ وحشتۿےنۿ الہجۿ۾‪۵‬ۺھ(جاوسنونرجہی)ںیمۿفؽامجاۿ۔ےۿٌتۿ رمۿرشفیۿاػسیت۽‪۸‬والۿ‬ ‫ج ی‪،‬وضحػۿدیسیۿمدیۿ نۿسمفؽۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿانۿرفسۿںیمۿمہۿػاكتۿ ےھۿرضحتۿ‬



‫ْالحاوی‬ ‫ْللقتاویْتنویرْالحلكْفْامكانْرؤیۃْالنیبْوالملكْدارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۶‬ۻ‪۷/۷‬‬ ‫ٰ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْتقر یحْالخاطرْمرتجمْمعہْاصلْعریبْمنتْالمنِبۃْالثانیۃْوالعشرونْسینْداراالشاعتْلصیفۿآجاد ۻۺوۼۺ‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 370 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫عــــــہ‬



‫دیس ۿادمح ۿػافیع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿان ۿوقث ۿاّ ۿدیبعہ ۿںیم ۿوخػدوال ۿ ےھ ۿرضح ۿت ۿوك ۿہ اػوہاط ْ‬ ‫وضحػۿرساكػ وحشتۿےنۿہیۿااعشػۿجاػہگۿرعنۿاجہۿںیمۿرع ۿےئكۿاوػ وہػديتۿادقنۿوباہسۿ اصہحفۿےسرشمفۿوہ ےۿوہط‬ ‫ۿٌتۿرضحتۿدیسػافیعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ واۿطۿوہ ےۿاوػجۿوكۿاحرضوہ ےۿجا ابفۿرساكػۿ وحشتۿاذنوطۿےنۿ یھۿوہۿااعشػۿرع ۿ‬ ‫ےئكاوػرساكػۿركّۿےكۿانۿركّۿےسۿرشمۿفۿوہ ےۿوہط‪،‬رہبۿاحلۿانۿرپۿوہۿرقفۂۿرتاہ دہۿہكۿانۿوقثۿوضحػۿبطقۿااعلنیملۿ وتۿ‬ ‫ااعلػنیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنرضحتۿػ عیۿػافیعۿےكۿاہھۿرپۿاعمدۿاهللۿتعیۿفؽامیئۿذكتۿوارتفاءۿاخ صۿودػوفۿحشلؽوفۿ۔ےۿاوػ‬ ‫اهلل ۿوادح ۿاہقػوھجت ۿوك ۿدنمش ۿػكھزا ۿ۔ے ۿن ۿہك ۿااس ۿوھجت ۿسج ۿےس ۿػ نی ۿآ امط ۿلہ ۿاجءںی ۿ"‬



‫‪‬‬



‫وال ۿاھت‪،‬نكمم ۿہك ۿان ۿجاػۿ‬



‫‪ 1"‬الو‬



‫‪ 2"‬رھپ ۿٌت ۿوہ ۿوگااہط ۿمادل ۿن ۿالےك ۿفو ۿ و ۿااسۿ‬



‫ا ین ۿد لی ۿاار ۿےچس ۿوہ‪"،‬‬ ‫‪3"‬اختۿواخرساوہاۿسجۿےنۿارتفاءۿجادند رضحتۿػ عیۿ‬ ‫دوعیۿركںیۿاهللۿےكۿحؼدجكۿو یۿوھجےٹۿںیہ‪،‬ۿ"‬ ‫وػافیعۿیکۿتطقۿےسۿ كبغۿااكػۿ۔ے‪،‬وضحػۿدیسجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿواصلۿادقنۿےكۿدعبۿرضحۿخبزڈیۿیلعۿ نۿ‬ ‫یتیہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿبطقۿوہ ے‪،‬اوػرساكػۿ وحشتۿیکۿ اطۿےسۿرضحتۿلیلخۿفرفریۿا ینۿومتۿےسۿواتۿدطۿےلہپۿرم ہبٔۿ‬ ‫تطقۿرپۿافحؼۿوہ ے رضحتۿیلعۿ نۿیتیہۿاكۿواصلۿواصلۿادقنۿرساكػۿ وحشتۿےسۿ نیۿوالۿدعبۿ‪۹‬ۻۺھۿںیمۿ۔ے‪،‬رھپۿرضحتۿ‬ ‫دیسۿػافیعۿبطقۿوہ ےۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬ا نۿاکلخۿیکۿػواحثۿںیمۿ دنۿےنیہمۿ یۿےكۿ ےھۿػجادہۿےسۿػجادہ‪،‬جاۿا یھۿ دیاۿ یھۿنۿوہ ےۿ ےھ‬



‫حیثْقالْاحمدْبنْایبْالحسنْالمعروفْبابنْالرفایعْ انۿےنۿاہكۿہكۿادمحۿا نۿاباانسحلۿ وۿہكۿا نۿػافیعۿےكۿجاّۿےسۿ وہشػۿ‬ ‫ْاالویلْ ںیہ‪،‬اكۿواصلۿ‪۷۷‬امجدیۿاالویٰلۿ۽ۼۺھۿحؼوػرعمجات ۿاّۿدیبعہۿےكۿ‬ ‫توف ْیوم ْالخمؼس ْالثاین ْوالعشرین ْمنْجمادی‬ ‫ٰ‬ ‫سنۃ ْثمان ْوسبعنی ْوخسمائۃ ْبام ْعؽیدة ْوھو ْف ْعشرْ اقمّ ۿرپۿوہا‪،‬نان ہچۿآت ۿرتسۿیکۿداہیئۿںیمۿوہ ےۿػہمحۿاهللۿاعتیٰل‬ ‫(ت)‬



‫ْتعایل‪4‬۔ ْ‬ ‫السبعنیْرحمۃْالل ٰ ْ‬ ‫‪۶۵‬‬ ‫ذ‬ ‫ْتعایلْاعلم۔‬ ‫رگمۿحؼواحثۿ مَۃۿاالرساػۿرقنع بۿ ٓا یتۿ۔ےۿانۿرپ ۾‪۵‬ۺ؁ھۿںیمۿواتۿآ ھۿحؼنۿےكۿوہےگنۿااہتنۿدػ ہۿدن ۿوالۿےك والل ٰ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷/۶۶۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷۹/۶۸‬‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶‬ۻ‪۷۵/‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ْدفیاتْاالعیانْترجمہْ‪ْ۷۲‬ا بنْالرفایعْدارالثِافتْبیوت‪۷‬ۼ‪۶/۶‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 371 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اوػ۽ۼۺھۿںیمۿواصلۿوہا ذمَ ۿابمػہكۿںیمۿ۔ے‪:‬‬ ‫تعایل ْعنہْاحدْمنْ یکنجۿیؾصشتۿاكۿدركۿایكۿاججا۔ےۿاطۿںیمۿےسۿاجكۿخیشۿیلعۿ نۿیتیہۿ‬ ‫الشیخْعیلْبنْال ؼیتْریضْاللْ ٰ‬ ‫تذکرْعنہْالِطؽیۃ‪،‬سکنْبلدةْمنْاعمالْن رْالملكْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیہۿ وۿرہنۿاكلملۿےكۿاجكۿقؽہیۿںیمۿوكسحثۿ‬ ‫جڈریوہ ے ۿاہیط ۿجكۿہك ۿایسۿقؽہیۿںیم ۿ‪۹‬ۻۺھۿںیم ۿواصلۿ‬ ‫ایلْانْماتْب اسنۃْاربعْوستنیْوخمسمائۃْ‪1‬۔ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ف‬ ‫ؽامجا (ت)‬ ‫ایسۿںیمۿ۔ےۿ‪:‬‬



‫الشیخْاحمدْبنْایبْالحسنْالرفایعْاحدْمنْتذکرْعنہْ نجۿیکۿتطقۿاكۿدركۿایكۿاججا۔ےۿاطۿںیمۿےسۿاجكۿخیشۿادمحۿ نۿ‬ ‫الِطؽیۃ‪،‬سکن ْبام ْعؽیدة ْقریۃ ْبارض ْالبطائح ْایل ْانْ اباانسحل ۿػافیعۿںیہۿ وۿرسػ نیۿابطم ۿےكۿقؽہبیۿاّۿدیبعہۿںیمۿ‬ ‫مات ْب ا ْف ْسنۃ ْثمان ْوسبعنی ْوخمسمائۃ ْو ْقدنا ْھذاْ وانکۿ ےھۿاوػواہطۿ یۿ۽ۼۺھۿںیمۿآتۿاكۿواصلۿوہا آتۿےنۿ‬ ‫ایسۿحؼنۿےكۿقؽ بۿ رمۿجایئ (ت)‬ ‫الثماننی‪2‬۔ ْ‬ ‫ایسۿںیمۿ۔ےۿرضحتۿخیشۿاج ریۿرمجڈۿلیلجۿجاوۿااعلػنیۿابااولافءۿےنۿوضحػۿدیسجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿػتعفۿواطۿ‬ ‫وےبۿیلثمۿایبطۿركۿےكۿفؽامجا‪:‬‬



‫منہْانتِلتْالِطؽیۃْایلْسیدیْعیلْال ؼتیمْریضْاللْ اط ۿےس ۿتطق ۿریمع ۿرسداػخیش ۿیلع ۿ ن ۿیتیہ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫مز ۿیکۿفرۿفۿلقتنۿوہیئ (ت)‬ ‫تعایلْعنہ‪3‬۔ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ایسۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫اخربنا ْالشیخْالشریف ْابوجعقرمحمد ْبنْایب ْالِاسمْ ح ںیۿخیشۿرشفیۿاباۿرفعجۿدمحمۿ نۿاباااقلمسۿكتویۿینسحۿےنۿوحباہلۿخیشۿ‬ ‫العلوی ْالحسین ْقال ْاخربنا ْالشیخ ْالعارف ْابو ْالخیْ ابااریخل ۿ ربدی ۿہك ۿاجك ۿػوػ ۿماػف ۿجاهلل ۿدمحم ۿ ن ۿوفحمع ۿاوػدنۿ‬



‫محمدْبنْمحقوظْقالْکنتْانا(وفالنْوْفالنْعدعشرةْ رضحات ۿاوػػاابلط ۿآرخت ۿاوػ نی ۿصخش ۿػاابلط ۿوػاػت ۿومریاہۿ‬ ‫انمبصۿداینۿاحرضۿجاػاگہۿماملۿانہۿرساكػ وحشتۿ ےھۿوضحػۿےنۿ‬ ‫ا نقسْمنْطالیبْاالٰخرةْوثلٰثۃْمنْاھلْالدنیا)حاضرینْ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْبہجۃْاالسرارذکرْا لشیخْعیلْبنْالہؼتیمْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ۾۽‪۷‬جا‪۹‬۾‪۷‬‬



‫ْ‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْا لشیخْاحمدْبنْایبْالحسنْالرفایعْمصط ٰیفْالبایبْرصمۺ‪۷۸‬جاۼ‪۷۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْا لشیخْجا کیْریضْاللْعنہْمصط ٰیفْالبایبْرصمۿ ۾ۻ‪۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 372 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عند ْشیخنا ْالشیخ ْمیح ْالدین ْعبدالِادر ْالجییلْ اػوادفؽامجا ۿہؾ ۿاجك ۿا ین ۿاحٌت ۿرع ۿركع ۿںیم ۿاےس ۿ اط‬ ‫ْتعایلْعنہْفِالْلیطلبْكلْمنکمْحاجۃْاعطیہاْ فؽاموط‪،‬يت ۿےنۿا ینۿا ینۿدینیۿودلوییۿرمادںیۿرع ۿںیك‪،‬‬ ‫ریضْالل ٰ‬ ‫لہ(فذکر ْحوائج م ْمن ا)قال ْالشیخ ْخلیل ْبنْ اطۿںیمۿخیشۿلیلخۿفرفریۿیکۿرع ۿہیۿج یۿہكۿںیمۿا ینۿػدن یۿ‬ ‫ںیم ۿرم ہبٔۿتطق ۿجاوط وضحػ ۿےن ۿفؽامجا ۿ"مہ ۿاط ۿیک ۿاوػایكنۿ‬ ‫الصرصریْاریدانْاالموتْحیتْانالْمِامْالِطؽیۃْ‬ ‫يتۿیکۿاددۿرك ےتۿںیہۿػتۿیکۿ اطےسۿاوػ ریعۿػتۿیکۿ اطۿ‬ ‫قالْفِالْالشی‬ ‫خْعبدالِادرْریضْاللْتعایلْعنہْ"كلْ‬ ‫ٰ‬ ‫رپۿػوكۿ۔ںیہ "ماػفۿومروفۿفؽام ےتۿںیہۿيڈاۿیکۿ مسۿسجۿ‬ ‫نمدا ٰھؤالءْو ٰھؤالءْمنْعطاءْربكْوماْكانْعطاءْربكْكانْ‬ ‫ےنۿ وۿام اگۿاھتۿجاجا‬ ‫محظورا۔"قالْفواللْلِدْنالواكلہمْماطلبوا‪1‬۔ ْ‬ ‫وتس‬ ‫مس‬ ‫ایس ۿںیم ۿرضحت ۿدیس ۿابا ۿ رمو مظ ۿ ن ۿویفس ۿورضحت ۿیلع ۿ ن ۿ مظ ۿابخػ ۿورضحت ۿابا ۿانعشت ۿا ن ۿ لیم ۿینمی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫مہنعۿےسۿ۔ےۿہكۿاطۿيتۿےنۿفؽامجا‪:‬‬ ‫قطبْالشیخْخلی‬ ‫لْالصرصریْرحمہْاللْتعایل ْقبلْ رضحت ۿلیلخ ۿفرفری ۿا ین ۿومت ۿےس ۿوات ۿدط ۿےلہپ ۿبطقۿ‬ ‫ٰ‬



‫موتہْبسبعۃْایام‪2‬۔ ْ‬



‫ےئكۿح(ے‬



‫ہیۿتطقۿینعمبۿ وحشتۿ۔ےۿاوػااطقتۿااحصتۿيڈٕتۿوكۿ یھۿےتہكۿںیہۿ وۿہؾۿ رہۿوہؾۿرکشلۿںیمۿںیہۿكشۿ۔ںیہۿہكۿہؾۿ وتۿا ےنۿدوػہۿ‬ ‫ںیمۿاطۿيتۿااطقتۿاكۿا رسۿورسوػۿ۔ےۿہكۿوہۿامتّۿاوایل ےۿدوػہۿاكۿرسداػۿوہجا۔ےۿفوۿانۿٕعسیۿرپۿہؾۿطقۿینعیۿ وتۿبطقۿاالاطقتۿ۔ےۿ‬ ‫ہكلبۿ وتۿےكۿ ےچیۿ وۿدہعۿہۿداػاطۿامتّۿااحصتۿيڈٕتۿاكۿا رسۿوہجاںیۿ ینعۿبطقۿاالاطقتۿ۔ے‪،‬رگمۿبطقۿاالاطقتۿینعمبۿاولۿینعیۿ‬ ‫ وتۿاال واتۿہكۿدوػوطۿےكۿ واوثطۿاكۿ وتۿوہ‪ ،‬واوثطۿوكۿ وحشتۿانۿیکۿ اطۿےسۿٓتشتۿوہۿاوػ وتۿا ےنۿا ےنۿدوػعۿںیمۿانۿ‬ ‫یکۿاینحثۿےسۿ وحشتۿركۿ ےتۿوہطۿوہۿدیسجاۿاامّۿنسحۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿدعبۿوضحػۿرپۿونػۿیحمۿارشلخعۃۿوارطلخاۃۿوالِقشاۃۿوادلنۿ‬



‫ابادمحمۿویلۿاالوایلء‪،‬اامّۿاالفؽاد‪ ،‬وتۿاال وات‪ ،‬وتۿانیلقثل‪ ،‬وتۿالك‪ ،‬وتۿامظعۿدیسۿخیشۿدبعااقلدػۿینسحۿ ینیسۿٌزالینۿػیضۿ‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿںیہ ۿاوػ ۿجا وہػ ۿدیسجا ۿاامّ ۿ دہی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿہی ۿرم ہب ۿیٰمظع ۿایس ۿرساكػ وحشت ۿجاػ ۿےك ےئ ۿػ۔ے ۿاگ رضحتۿ‬ ‫ػافیعۿاوػۿاطۿےكۿإزالۿلبقۿودعبۿےكۿیـشوطۿوكۿوضحػۿرپۿلیضفتۿدینیۿوہنۿجاہ ۿوناصقطۿدینیۿ۔ے‪،‬والعیاذبالل ٰ ْ‬ ‫ْتعایل انۿےكۿ‬



‫ایبطۿوكۿمہۿ دنۿااحدحثۿرموفكۃۿاالوادینۿاامّۿالجۿاودحۿ‬



‫رْ‬ ‫ْبہجۃْاالسرارذکرْفصلوْمنكالمہْمرصعا بشئیْمنْعجائبْاھوالہ‬ ‫ْٖمختصراْمصط ٰیفْالبایبْرصم‪۸۵‬و‪۸۶‬‬



‫‪1‬‬



‫رْ‬ ‫ْبہجۃْاالسرارذکرْفصولْمنْكالمہْمرصعابشئیْمنْعجائبْاھوالہ‬ ‫ْٖمختصراْمصط ٰیفْالبایبْرصم‪۸۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 373 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دیسیۿونػالملۃۿوادلنۿاباانسحلۿیلعۿيـشویفۿدقنۿرسہۿارشلفیۿیکۿاكتتۿب اطتتۿذمَۃۿاالرساػۿ دعطۿاالوناػےسۿدرك ۿرك ےتۿذنظۿ‬ ‫ٕسصمش‬ ‫اوػان ۿےسۿےلہپ ۿاانت ۿواہو ۿركدںی ۿہك ۿہیۿاامّ ۿلیلج ۿفرفۿدو ۿوايؾ ۿےسۿوضحػۿرساكػ وحشت ۿےك ۿ صصظ ۿجاػاگہۿںیمۿںیہ ۿاط ۿوكۿ‬ ‫دحمتۿلیلجۿادقلػۿاباركبۿدمحمۿا نۿاامّۿاحظفۿیقتۿادلنۿاامنیطۿےسۿذملتۿ۔ےۿاطۿوكۿاامّۿالجۿریہشۿكالہمۿومقفۿادلنۿا نۿدقاہمۿ‬ ‫دقمہسۿےسۿاطۿوكۿوضحػۿبطقۿاالاطقتۿ وتۿاال واتۿ وتۿانیلقثلۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےس‪ ،‬زیۿاطۿوكۿاامّۿاقیضۿ‬ ‫انہَاہۿدحمّۿا نۿاامّۿاحؼامہۿ نۿدبعاولادحۿدقمیسۿےسۿاطۿوكۿاامّۿاباااقلمسۿہزۃۿاهللۿ نۿوصنمػۿبیقنۿااسلداتۿےسۿاطۿوكۿوضحػۿدیسۿ‬ ‫ااسلداتۿےس‪ ،‬زیۿاطۿوكۿخیشۿدینجۿاباۿدمحمۿنسحۿ نۿیلعۿیمخلۿےسۿاطۿوكۿاباۿاابعلنۿادمحۿ نۿیلعۿدیقشمۿےسۿاطۿوكۿرساكػ وحشتۿےس‪ ،‬زیۿ‬ ‫اطۿوكۿاامّۿیفصۿادلنۿلیلخۿ نۿایبۿركبۿرمایعۿواامّۿدبعاولادحۿ نۿیلعۿ نۿادمحۿقؽ یۿےسۿاطۿدوونطۿوكۿاامّۿالجۿباۿجس ۿومىیۿےسۿ‬ ‫اطۿوكۿا ےنۿوادلۿاميڈۿوضحػۿدیسۿجاۿ وتۿامظعۿےس‪،‬ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿانیعمج‪،‬اواطۿےكۿوساۿاوػ تہۿفرقۿےسۿاطۿاامّۿلیلجۿیکۿ‬ ‫ دنۿوضحػۿجكۿ انیئۿینعیۿفرفۿدوۿوايؾ ۿےسۿ۔ے‪۶۸،‬ۼھۿںیمۿاطۿاكواصلۿرشفیۿ۔ے‪،‬ااكحؼايالءۿےنۿا۔ںیہۿاامّۿامجاۿاہیطۿجكۿہكۿ‬ ‫اامّۿنفۿػاجلۿسمشۿد یبۿےنۿجآہكۿاولا اطۿیکۿ اگہۿدػجاػۂۿػاجلۿزكۿدػ ہۿدنلبودوشاػۿ دنسۿوا عۿوہیئۿ۔ے‬ ‫ہص ک‬ ‫جاحزا ا۔ںیہۿرضحاتۿروہیۿركاّۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿاوػاےككتوّۿالنز ۿےسۿ ز ْۿ دیقتۿہكلبۿیرقحزاۿجالہیلكۿاجمحشتۿ۔ے‬ ‫جانزا اوارعہۿےكواھۿااكۿحؼجاو ولعّۿ۔ےۿوخدۿاےكۿذیملتۿالجۿاامّۿجاوۿادیطۿيزکیۿا نۿاامّۿالجۿحؼۃکۿاالجاّۿیقتۿالملۃۿوادیطۿیلعۿ‬ ‫ ن ۿدبعااكیف ۿدقن ۿػےرا ۿےنۿفرص ح ۿفؽامیئ ۿہك ۿشْیخناْالذھیبْاذاْمرْباشعریْالیبیقْوالْیذرا‪ 1‬ےراػع ۿااتسدد یب ۿٌت ۿیسكۿ‬ ‫ارعشیۿرپشزػ ےتۿںیہۿفویگلۿ۔ںیہۿػےتھكھچكۿجات ۿ۔ںیہۿ وھػ ےت اوػاامّۿالجۿاصٌتۿذمَ ۿارعشیۿ یۿںیہ‬



‫ػاخعااعمفرتۿد لیۿانمفؽتۿ۔ےۿاوػد یبۿاطۿااماملیلجۿےكۿػامےنۿںیمۿ ےھۿایكنۿ سلجۿابمػكۿںیمۿاحرضۿوہ ےۿںیہۿجاحسمم ۿاےكۿ‬ ‫اداو ۿوہ ے ۿاوػا ین ۿاتكت ۿتاقبت ۿالمہؽنی ۿںیم ۿاط ۿوك ۿاالامّ ۿاالودح ۿےكظفل ۿےس ۿجاد ۿفؽامجاینعی ۿاامّ ۿاتکی‪،‬اامّ ۿاشط ۿد یب ۿےك ۿہیۿ‬ ‫دوظفلۿامتّۿادام ۿواداػوۿفو۔قیۿوداد لۿوادامتدۿووعت لۿوكۿاجعمۿںیہۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫عیلْبنْیوسفْبنْجریراللخیمْالشطنوف ْ‬



‫یلعۿ نۿویفسۿ نۿرجرییمخلۿيـشویفۿاامّۿاتکیۿ‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 374 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بس‬ ‫االمام ْاالوحد ْالمِری ْنور ْالدین ْشیخ ْالِراءْ اصٌتۿ میلعۿفؽاقطۿ دیمۿامتّۿجالدۿرصمۿٓرط ىۿارقلاءۿاباانسحل‬ ‫بالدیارْالمسریۃْابوالحسنْاصلہْمنْالشامْومولدہْ تینک ۿایكن ۿا ۿواّ ۿےس ۿاوػوالدت ۿاقہؾہ ۿںیم ۿ‪۹۹‬ۻھ ۿ ھ ۿوس‬ ‫بالِاھرة ْسنۃ ْاربع ْواربعنی ْوسستمائۃ ْوتصدرْ وچاسیل ۿںیم ۿ دیاوہ ے ۿاوػاجعم ۿاػہؾ ۿںیم ۿدػن ۿو میلع ۿیکۿ‬ ‫دصاػت ۿفؽامیئ ۿ نی ۿایكن ۿ سلج ۿدػن ۿںیم ۿاحرض ۿوہا ۿاوػایكنۿ‬ ‫لالقراء ْوالتدیس ْبالجامع ْاالزھر ْوقدر ْحضرتْ‬ ‫ػونۿواخوم یۿےسۿا سۿجاجا‬ ‫مجلسْاقرائہْواستانستْبسمتہْوسکوتہ‪1‬۔ ْ‬ ‫اامّۿلیلجۿدبعاهللۿ نۿدعسۿجا یعۿدقنۿرسہۿارشلفیۿرماہۿا انجطۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫اماْکرامتہْریضْاللْتعایل ْعنہْفخارجۃْعنْالحصرْ ینعی ۿوضحػ ۿرپونػدیس ۿجا ۿ وت ۿامظع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وقدْذکرتْشؼئاْمن اْفْکتابْنشرْالمحاسنْوقدْ ركاامت ۿامشػ ۿےس ۿػجادہ ۿںیہ ۿا۔ںیہ ۿےس ۿھچك ۿمہ ۿےن ۿا ین ۿاكتتۿ‬ ‫اخربینْمنْادرکتْمنْاعالمْاالئمۃْاالكابرْانْکرامتہْ رشن ۿااحملنس ۿںیم ۿدرك ۿںیك ۿاوػےنتج ۿئاشریہ ۿااكحؼ ۿاامّ ۿوط ۿےكۿ‬ ‫وقثۿںیمۿےنۿجا ےۿيتۿےنۿےھجۿو یۿ ربۿدیۿہكۿرساكػۿ وحشتۿ‬ ‫تواترتْوقریبْمنالتواترْومعلومْبالْاتقاقْانہْلمْ‬ ‫یک ۿركاامت ۿ وتارت ۿجا ۿقؽ ب ۿفوارت ۿںیہ ۿاوػجاال افق ۿجاحث ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫یظ رْظہورْکراماتہْلغیہْمنْشیوخْاآلفاق‪،‬وھاْاناْ‬ ‫ہ‬ ‫امتّۿاہجطۿےكۿاوایلءۿںیمۿیسكۿےسۿا یسۿركاںیتمۿػا ؾۿنۿوہںیئۿ‬ ‫اتصر ْف ْ ٰھذا ْالکتاب ْعیل ْواحدة ْمن ا ْویھ ْمارویْ‬ ‫یسیجۿوضحػۿرپونػےسۿ وہػۿںیمۿآںیئۿانۿاتكتۿںیمۿاطۿںیمۿ‬ ‫لشی‬ ‫لحس ع‬ ‫ا خْاالمامْالقِیہْالعالمْالمِریْابوْا نْ یلْ ےسۿفرفۿاجكۿدركۿركجاوہطۿوہۿےسجۿػواحثۿایكۿخیشۿاامّۿہیقفۿ‬ ‫بنْیوسفْبنْجریربنْمعضادْالشافیعْاللخیمْفْ ااعلمل ۿقی ۿاباانسحل ۿیلع ۿ ن ۿویفس ۿ ن ۿرجریی ۿ ن ۿٕعصادۿ‬ ‫مناقبْالشی‬ ‫خْعبدالِادرریضْاللْتعایلْعنہْبسندہْ وا یعۿیمخلۿےنانمقث ۿوضحػ ۿ وت ۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز‬ ‫ٰ‬ ‫من ْخمس ْطرق ْوعن ْجماعۃ ْمن ْالشیوخ ْالجلۃْ (اتكت ۿب اطتت ۿذمَۃ ۿاالرساػرشفی)ںیم ۿا ین ۿجا چ ۿ دنوطۿ‬ ‫اعالمْال دیْالعارفنیْالمِنتنیْلالقتداء ْ‬



‫ےسۿاوػ میظۿاوایلءۿفداحثۿےكۿخساونطۿماػنیۿجاهللۿیکۿاجكۿامجمت‬ ‫(ینعیۿدیسی ‪ ۶‬رماطۿكمسماینۿو‪۷‬دیسیۿ رمۿػاػۿو‪۸‬دیسیۿاباۿانبعود)ۿ‬



‫‪ْ1‬طبِاتْالمِرئنی ْ‬ ‫‪Page 375 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫قالواْجاءْتْامرأةْبولدھاْالحدیث۔ ْ‬



‫اد ل ۿو‪۹‬دیسی ۿابااابعلن ۿادمح ۿفرفری ۿواامّ ۿالج ۿدیسجا ۿجاوۿ‬ ‫الملۃۿوادیجاباۿركبۿدبعارلػاقۿودیسیۿاامّۿابادبعاهللۿدمحمۿ نۿایبۿ‬ ‫ااعملیلۿ نۿاقدئاواینۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنع)‬



‫وقدخرجتْعنْحیقْفیہْللْعزوجلْولک)ےسۿہكۿاجكۿیبۿیبۿاانۿاٹیبۿيڈٕتۿادقنۿرساكػ وحشتۿںیمۿ وھػ"ںیئۿہكۿانۿاكۿ‬ ‫دلۿوضحػۿےسۿاروجڈہۿ۔ےۿںیمۿاهللۿےكۿ ےئۿاوػوضحػےك ےئۿانۿرپا ےنۿوقحقۿےسۿدػشزػی‪،‬وضحػۿےنۿاےسۿ وبلۿفؽامۿركۿاجمفدۿ‬ ‫عۿرپۿاگلدجاۿاجكۿػوػۿانۿیکۿامطۿآںیئۿداھكییڑاكۿ لوكۿاوػيتۿدیباػیۿےسۿ تہۿػاػۿحؼاػۿػػدۿػج ۿوہہ اۿ۔ےۿاوػاےسۿ ٌَویکۿػو یۿ‬ ‫اھك ےت ۿداھكی‪ٌ،‬ت ۿجاػاگہ ۿادقن ۿںیمۿاحرض ۿوہںیئ ۿداھكیوضحػےك ۿواےنماجك ۿحؼنت ۿںیمۿرمیغۿیک ۿڈہجاط ۿػیھك ۿںیہۿےسج ۿوضحػ ۿےنۿ‬ ‫انتولۿفؽامجاۿ۔ے‪،‬رع ۿیکۿاعۿریمعۿومیل!وضحػۿفوۿرمفۿاھكںیئۿاوػریما ۿہچبۿ ٌَوۿیکۿػو ی ہیۿنسۿركوضحػۿرپونػۿےناانۿديتۿ‬ ‫ادقنۿاطۿڈہویطۿرپۿػاھكۿاوػۿفؽامجا‪:‬‬



‫ْتعایلْالذیْیحییْالعظام ْ‬ ‫قویمْباذنْالل ٰ‬



‫یجۿا ھۿاهللۿےكۿمكۿےسۿ وۿبادیسہۿڈہویطۿوكۿ ِيال ےۿاگ‬



‫ہیۿفؽامجاۿاھتۿہكۿرمیغۿوفػاۿػدنہۿحیحۿواملۿڑھكیۿوہركۿآواػۿركےنۿیگل‪،‬وضحػۿادقنۿےنۿفؽامجا‪ٌ:‬تۿ ریااٹیب ۿااسوہاج ےۿوہۿ ورا۔ےۿ‬



‫اھك ے‬



‫‪1‬‬



‫اوػا۔ںیہۿيتۿاہمئٔۿماػنیۿےنۿفؽامجاہكۿاجكۿجاػوضحػۿیکۿ سلجۿوظعۿرپۿاجكۿلیچ ِۿيلّایتۿوہیئۿشزػیۿانۿیکۿآواػۿےسۿاحرضنۿےكۿ‬ ‫دلۿوشمّنۿوہ ےۿوضحػۿےنۿوہاۿوكۿمكۿدجا‪:‬انۿلیچۿاكۿرسۿےل وفػالیچۿاجكۿفرفۿاریۿاوػانۿاكۿرسۿدورسیۿفرف رھپۿوضحػۿ‬ ‫ےنۿركیسۿوظعۿےسۿارتركۿانۿلیچۿوكااھٹۿركۿانۿرپۿديتۿادقنۿ ریھاۿاوػمسبۿاهللۿارلنمحۿارلمیحۿاہكۿوفػاۿوہۿلیچۿػدنۿہۿوہركۿيتۿےكۿ‬



‫واےنمۿاػیتۿ یلۿ یئ‪ 2‬ف‬ ‫اقدػادقػتۿفوداػیۿہؾ ہۿوخا یۿآطۿینك‬



‫رمدہۿػااجےنۿد یۿوػدنہۿػاےبۿاجطۿینك‬



‫(اعۿاقدػ!فوۿدقػتۿػكھزا۔ےۿ وراہات۔ےۿو یۿركجا۔ے‪،‬رمدہۿوكۿفواجطۿداتی۔ےۿاوػػدنہۿوكۿےبۿاجطۿركجا۔ے ت)‬



‫اامّۿدحمتۿخیشۿارقلاءۿسمشۿالملۃۿوادلنۿابااریخلدمحمۿدمحمۿدمحمۿا نۿازجلػیۿػہمحۿاهللۿاعتیٰلۿاتكتۿیاہجۃۿادلػاجاتۿ‬



‫ْمرأةْالجنانْسنۃْاحدیْوستنیْوخمسْمائۃْذکرْنسبہْومولدہْا لخْدارالکتبْالعلمیۃْبیوت۽ۻ‪۸/۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْبہجۃْاالسرارفصولْمنْكالمہْمرصعابشئیْمنْعجائبْاحوالہ‬ ‫ْمختصرامصطیفْالبایبْرصم ۺۻ‬ ‫ر‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 376 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یفۿا امءۿػاجلۿارقلاءۿاتۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫عیلْبنْیوسفْبنْجریرفضلْبنْمعضادْنورالدینْ ینعیۿیلعۿ نۿویفسۿ نۿرجری نۿلف ۿ نۿٕعصاد ۿونػادلنۿابا‬ ‫ابوالحسنْاللخیمْالشطنوفْالشافیعْالستاذ ْالمحِقْ انسحل ۿیمخل ۿيـشویف ۿوا یع ۿااتسد ۿققحم ۿجاػف ۿینعی ۿاےسی ۿلیلجۿ‬ ‫البار عْشیخْالدیارْالمصریۃْولدْبالِاھرةْسنۃْاربعْ اضفلئۿواےلۿہكۿا۔ںیہۿدھكۿركۿآدیمۿتریتۿںیمۿػہۿاج ے امتّۿ‬ ‫جالدرصمۿہیۿےكۿخیشۿ‪۹۹‬ۻھۿںیمۿاقہؾہۿںیمۿ دیاوہ ےۿاوػاجعمۿ‬ ‫واربعنیْوستمائۃْوتصدرلالقراءْبالجماعْاالزھرْوْ‬ ‫اػہؾۿںیمۿحادنسمۿدػنۿرپولجنۿفؽامجاۿاوػۿاطۿےكۿوفادئوقیقحتۿےكۿ‬ ‫تكاثرْعلیہْالناسْاالجلْالقوائدوالتحِیقْوبلغینْ‬ ‫جامت ۿولوگط ۿاك ۿرپوجہّ ۿوہا ۿاوػےھج ۿ رب ۿ یچنہ ۿ۔ے ۿہك ۿواہیبطۿ‬ ‫انہْعملْع‬ ‫یلْالشاطؽیۃْشرحافلوْكانْظ رْلكامْاجودْ‬ ‫رْ‬ ‫ابمػہكۿرپۿایكنۿرشوۿ۔ےۿاارہیۿرشوۿ یتلۿفوۿانۿیکۿيتۿرش وطۿ‬ ‫لی‬ ‫ھ‬ ‫شروحہا ْولہ ْتعا ق ْمقیدة‪،‬قال ْالذ یب ْوكان ْذاْ ےس ۿ رتہن ۿرشوو ۿںیم ۿوہیت اط ۿےك ۿ وا ی ۿافدئہ ۿشخبۿ‬ ‫عزامْبالشیخْعبدالِادرْالجی‬ ‫ٰ‬ ‫یلْریضْاللْتعایلْعنہْ ںیہ د یبۿےنۿاہكۿاطۿوكۿرساكػۿ وحشتۿےسۿقشعۿاھت وضحػۿےكۿ‬ ‫جمعْاخبارہ ْومنا ْقبہ ْف ْثالث ْمجلدات‪،‬قلت ْوھذاْ احالتۿوامكالتۿ نیۿدلجمۿںیمۿ عمۿےئكۿںیہ ںیمۿسمشۿزجػیۿ‬ ‫الکتابْموجودْبالِاھرةْبوقفْالخانِاہْالصالحیۃْوْ اتہك وہط ۿہك ۿہی ۿاتكت ۿاقرھہ ۿںیم ۿاخاقنہ ۿرضحت ۿصالو ۿادلنۿ‬ ‫اخربینْبہْو ْاجازہ ْشیخناْالحافظْمیح ْالدین ْعبدْ اجاػ االهللۿحؼاہنۿےكۿوفۿںیمۿوم ودۿ۔ے ےراػعۿااتسدۿاحظفۿ‬ ‫الِادرالحنیفْوغیہْتوفْیومْالسبتْاوانْالظ رْوْ ادحلحثۿیحمۿادلنۿدبعااقلدػیۿیفنحۿومریہۿااتسػوطۿےنۿح ںیۿ‬



‫انۿاتكتۿیکۿػواجاتۿیکۿ ربۿو اض نیۿیکۿااجػتۿدی رضحۿتۿ‬ ‫دفنْیومْاالحدالعشرینْمنْذیْالحجۃْسنۃْثالثْ‬ ‫ق‬ ‫فنصم ۿاتكت ۿدمموو ۿاك ۿػوػ ۿہبنش ۿو ث ۿرہظ ۿواصل ۿوہا ۿاوػۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ْ‬ ‫۔‬ ‫عشرةْوْسبعمائۃْرحمہْالل ٰ ْ‬ ‫ْتعایل‬ ‫ػوػہبنشکیۿدیۿاہجحلۿ‪۶۸‬ۼھۿوكۿدنفۿوہ ےۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلع‬



‫اامّۿ رمۿ نۿدبعاولاہتۿرعیضۿیبلحۿےنۿا ےنۿہخسنۿںیمۿاتكتۿابمػہكۿذمَۃۿاالرساػۿرشفیۿںیمۿاھكل‪:‬‬ ‫ینعیۿكشیبۿںیمۿےنۿانۿاتكتۿذمَۃۿاالرساػرشفیۿوكۿ‬ ‫قدْتؾبعت اْفلمْاجدْفی اْنِالْاالولہْ ْ‬



‫‪ْ1‬نہایۃْالرایاتْفْاسماءْرجالْالِراءات ْ‬ ‫‪Page 377 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فیہ ْمتابعون ْوغالب ْما ْاوردہ ْفی ا ْنِلہ ْالیافیع ْفْ اولۿجاآرخۿاج اچۿفوۿانۿںیمۿوكیئۿػواحث ۿا یسۿنۿجایئۿےسجۿاوػ‬ ‫اسین ْالمقاخر ْوف ْنشرالمحاسن ْوروض ْالریاحنیْ ددعتد ااحصتۿےنۿػواحثۿنۿایكۿوہۿاوػانۿیکۿاكضؾۿػوا ںیتۿاامّۿ‬ ‫عــــــہْوشمسْالدینْالزیكْالحلیبْایضاْفْكابْاالشرافْ جا یعۿےنۿاینۿاافملرخۿورشنااحملنسۿوػو ۿارلجانیحۿںیمۿلقۿ‬ ‫ںیك ویط ۿ ی ۿسمش ۿادلن ۿػیک ۿیبلح ۿےن ۿاتكت ۿاالرشاف ۿںیمۿ‬ ‫وعظم ْشئی ْنِل ْعنہ ْانہ ْاحیی ْالمویت ْكاحیائہْ‬ ‫ذ‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫اوػيتۿےسۿ ؼیۿزۿ وۿ َ ۿرشہفیۿںیمۿلقۿیکۿوضحػۿاكۿرمدعۿ‬ ‫الدجاجۃْولعمریْانْھذہْالِصہْنِل اْتاجْالدینْ‬ ‫يالجا۔ے ےسیۿوہۿرمفۿػدنہۿفؽامدجا‪،‬اوػےھجۿا ینۿاجطۿیکۿ مسۿہیۿ‬ ‫السبیكْونِلْایضاْعنْابنْالرفایعْوغیہْوْ ّٰ‬ ‫اینْلغیبْ‬ ‫ػواحث ۿاامّۿجاو ۿادلن ۿيزکی ۿےن ۿ یھ ۿلق ۿیک‪،‬اوػ ۿہی ۿركإتۿ‬ ‫قن‬ ‫ضی‬ ‫جاھلْحاسدْ عْعمرہْفْف مْماْفْالسطورْو عْ ا ن ۿارلافیع ۿومریہ ۿاوایلء ۿےس ۿ یھ ۿوقنمل ۿوہیئ‪،‬اوػاہكط ۿہیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ْسبحنہْ س بصۿیسكۿیبغۿاجلہۿاحدسۿوكۿسجۿےنۿا ینۿ رمۿ رحریۿوطسػۿےكۿ‬ ‫بذلك ْعن ْتزکیۃ ْالنقس ْواقبال ا ْعیل ْالل ٰ‬ ‫ْسبحنہ‬ ‫ْوتعایلْاولیاءْہْ ےنھجم ۿںیم ۿوھكیئ ۿاوػوزہیك ۿسفن ۿوفو ہ ۿایل ۿاهلل ۿ وھػ ۿرك ۿایس ۿرپۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫وتعایلْوانْیق مْماْیعیطْالل ٰ‬



‫منْالتصریفْفْالدنیاْواالٰخرةْول ذاْقالْالجنیدْ س ۿیک ۿہك ۿاےس ۿھجمس ۿےك ۿ و ۿھچك ۿفرصوفط ۿیک ۿدقػت ۿاهللۿ‬ ‫زعولجۿےنۿا ےنۿبوبحباطۿوكۿداینۿوآرخت ۿںیمۿ اطفؽامجا۔ے‪،‬‬ ‫التصدیقْبطریِؾناْوالیۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫ایسۿ ےئۿدیسجاۿدینجۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿفؽامجا‪:‬ےراػعۿفر ےقۿ‬ ‫اكۿ چۿام انۿ یھۿوالحثۿ۔ے ۿ‬ ‫اوقل‪:‬بحمدالل ہیۿ دصقیۿ۔ےۿاامّۿفنصمۿدقنۿرسہۿےكۿانۿاػوادۿیکۿہبطۿذمَ ۿركہمۿںیمۿفؽامجاۿہك‪:‬‬



‫ٕشہ‬ ‫لخصتہ ْکتابا ْمقردامرفو ع ْاالسانید ْمعتمد ْافی اْ ینعی ۿںیمۿےن ۿان ۿاتكت ۿاتکی ۿرك ۿےك ۿذہمت ۿو ى ۿفؽامجا ۿاوػانۿ‬ ‫یکۿ دنںیۿٓصسمیۿجكۿاچنہپںیئۿنجۿںیمۿاخ ۿانۿتحۿرپۿادامتدۿ‬ ‫عیلْالصحۃْدونْ ْ‬ ‫ایكۿہكۿذشودۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬یریدْتکملتہْ‪۶۷‬منہْغقرلہ‬



‫‪ْ1‬حاشیۃْامامْعمرْبنْعبدالوھابْعیلْابہجۃْاالسرار ْ‬ ‫‪Page 378 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الشذوذ‪1‬۔ْ ْ‬



‫ےس ۿزہ ۿوہ‪،‬ینعی ۿاخ ص ۿحیح ۿو وہشػػواجات ۿ۔ںی ۿنج ۿںیم ۿنۿ‬ ‫فیعضۿ۔ے‪،‬نۿرغ بۿوواد والحمدللْربْالعالمنی‬



‫اامّۿاخ مۿالِكاعۿياللۿالملۃۿوادلنۿوییطۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿنسحۿااحملرضہۿیفۿاابخػۿرصمۿوااقلہؾہۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫عیل ْبن ْیوسف ْبن ْجریراللخیم ْالشطنوف ْاالمامْ یلعۿ نۿویفسۿ نۿرجرییمخلۿيـشویفۿاامّۿاتکیونػادلنۿاباانسحلۿ‬ ‫االوحدْنورْالدینْابوالحسنْشیخْالِراءْبالدیارْ دجاػرصمںیم ۿخیش ۿارقلاء ۿاقہؾہ ۿںی ۿ‪۹۹‬ۻھ ۿںیم ۿ دیاوہ ے‪ ،‬اوػ‬ ‫المصریۃْولدْبالِاھرةْسنۃْاربعْاربعنیْوستمائۃْوْ امجفۿاػہؾ ۿںیمۿحادنسمۿقدػسیۿرپولجنۿفؽامجا ۿا ہبۿاكۿوجہّۿوہا‪،‬‬ ‫دیۿاہجحلۿ‪۶۸‬ۼھۿںیمۿالاقتلۿفؽامجا‬ ‫تصدر ْلالقراء ْبالجامع ْاالزھر ْوتكاثرعلیہ ْالطلبۃْ‬



‫ماتْفْذیْالحجۃْسنۃْثالثْعشروسبعمائۃْ‪2‬۔ ْ‬



‫خیشۿققحمۿومالجادبعاقحلۿدحمتۿدیولیۿػہمحۿاهللۿػدبہۿاالٓجاػںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫بہجۃ ْاالسرارمن ْتصنیف ْالشیخ ْاالمام ْاالجلْ ذمَۃ ۿاالرساػفینصت ۿخیش ۿاامّ ۿالج ۿہیقف ۿمامل ۿقی ۿاتکی ۿجاػف ۿونػ‬



‫القِیہْالعالمْالمِریْاالوحدْالبار عْنورْالدینْایبْ ادلنۿاباانسحلۿیلعۿ نۿویفسۿوا یعۿیمخلۿاط ۿںیمۿاوػوضحػۿ‬ ‫الحسنْعیلْبنْیوسفْالشافیعْاللخیمْوبؼنہْوبنیْ دیسجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیمۿدوۿوا ےطۿںیہ‬



‫الشیخْواسطتان‪3‬۔ ْ‬



‫ زیۿا ےنۿػواہلۿصالہۿاالرساػۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫اتكت ۿزعحؼ ۿذمَۃ ۿاالرساػو دعط ۿاالوناػ ۿربتعم ۿوقػو وہشػ ۿو اتكت ۿزعحؼۿ"ذمَۃ ۿاالرساػ ۿو دعط ۿاالوناػ"اقجف ۿارابتػ‪،‬ہتخپ ۿاوػ‬ ‫ذموكػيت ۿوفنصم ۿآطۿاتكت ۿاػ ۿئاشریہ ۿئاش خ ۿوءاملء ۿيت‪ ،‬وہشػوورعوفۿ۔ے انۿاتكتۿےكۿفنصمۿہیلعۿارلہمحۿ وہشػۿ‬ ‫بایمط ۿوعۿورضحت ۿخیشۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿدو ۿوايؾ ۿايت ۿو ءاملءۿوئاش خۿںیمۿےسۿںیہ آتۿےكۿاوػرسۿاكػ وتۿامظعۿػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿدػبایمطۿدووا ےطۿںیہ‪،‬آتۿاامّۿدبعاهللۿ‬ ‫دقمّۿايتۿحؼاامّۿدبعاهللۿجا یعۿ‬



‫‪1‬‬



‫بہجۃْاالسرارْخطبۃْالکتابْمصطیفْالبایبْرصم ‪۷‬‬



‫‪ْ2‬حسنْالمحاضرہْفْاخبارمصرْوالِاھْرة ْ‬



‫‪3‬‬ ‫ْزبدةْاآلثارمِدمۃْالکتابْجكبز ۿینپمکۿوا عۿزجریہۿ ۺ‬



‫‪Page 379 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ػًمۃ ۿاهلل ۿہیلعۿہك ۿاںاشط ۿ زی ۿاػ ۿٓصصبزاط ۿ ہلسل ۿوابحمط ۿ انتۿ جا یعۿہیلعۿارلہمحۿرپۿدقمّۿںیہ اامّۿجا یعۿہیلعۿارلہمحۿ یھۿدیسجاۿ‬ ‫ وتۿاالمظعۿادن‬



‫‪1‬‬



‫ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ ہلسلۿماہیلۿےسۿ تبسۿػےنھكۿ‬ ‫واولطۿاوػآتۿےسۿ تبحۿػےنھكۿواولطۿںیمۿےسۿںیہ (ت)‬



‫ایسۿںیمۿ۔ےۿ‪:‬‬ ‫اںی ۿریق ۿدػٓك ۿہمظعم ۿوددػيڈٕت ۿخیش ۿالج ۿاركّ ۿامدل ۿخیشۿ ہیۿریق ۿٓك ۿركہمۿںیمۿااہتنیئۿيالنث‪،‬ركّۿاوػمدلۿےكۿامكۿ‬ ‫دبعاولاہت ۿیقتم ۿہك ۿرمجڈ ۿاامّ ۿےراّ ۿرضحت ۿخیش ۿیلع ۿیقتم ۿدقنۿ خیشۿدبعاولاہۿتۿیقتمۿیکۿيڈٕتۿادقنۿںیمۿاحرضاھتۿ وۿاامّۿےراّۿ‬ ‫اهللۿرسےراۿباددنۿفؽومددنۿذمَۃۿاالرساػاتكت ۿربتعميت‪،‬امحؼجكۿ رضحت ۿخیش ۿیلع ۿیقتم ۿدقن ۿاهلل ۿرسہ ۿےك ۿرمجڈ ۿںیہ‪،‬آت ۿےنۿ‬ ‫اںی ۿػامط ۿاقمہلب ۿركدہ ۿامی ۿومادت ۿرشفی ۿنانط ۿبادہكۿ اػواد ۿفؽامجا ۿہك ۿ"ذمَۃ ۿاالرساػ"ےراػع ۿحؼدجك ۿربتعم ۿاتكت ۿ۔ےۿ‬ ‫ااراتكےب ۿ دیف ۿوجاعف ۿجا ۿاقمہلب ۿیم ۿركددن ۿوحیحصت ۿیم ۿومنددنۿ سج ۿاك ۿمہ ۿےن ۿاحل ۿ ی ۿںیم ۿاقمہلب ۿایك ۿ۔ے آت ۿیک ۿمادتۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫رشفیۿہیۿج یۿہكۿاارۿوكیئۿاتكتۿافدئہۿردنۿاوػعفنۿشخبۿوہیتۿفوۿ‬ ‫دػںیۿوقثۿہكۿریقۿػدیسۿاقمبہلبٔۿذمَۃۿاالرساػوغشملۿباددن‬ ‫ان ۿاك ۿاقمہلب ۿرك ےت ۿاوػحیحصت ۿفؽام ےت ۿ ےھ‪،‬سج ۿوقث ۿہیۿریقۿ‬



‫واہطۿاچنہپۿفو آتۿذمَۃۿاالرساػےكۿاقمہلبۿںیمۿرصموفۿ ےھ (ت)‬



‫الحمدللْاطۿابعػاتۿاہمئۿوااكحؼۿےسۿواہوۿوہاۿہكۿ‪۶‬اامّۿاباانسحلۿیلعۿونػادلنۿفنصمۿاتكتۿب اطتتۿذمَۃۿاالرساػاامّۿالجۿاامّۿ‬ ‫ٕس‬ ‫اتکیۿققحمۿجاػفۿہیقفۿخیشۿارقلاءۿ ُمل ۿئاشریہۿئاشءوۿءاملءۿںیہ‪،‬اوػہیۿ‪ ۷‬اتكتۿب اطتتۿربتعمۿوٕشہمڈۿہكۿااكحؼۿاہمئۿےنۿانۿےسۿاوصزادۿ‬ ‫ایك اوػبتكۿدححثۿیکۿفروۿانۿیکۿااجػںیتۿدںی ‪۸‬بتكۿانمقثۿرساكػ وحشتۿںیمۿجارابتػكتواۿاوادینۿانۿاكۿوہۿرم ہبۿ۔ےۿ وۿبتكۿ‬ ‫دححثۿںیمۿومػا ےۿاامّۿامكلۿاك اوػ‪۹‬بتكۿانمقثۿاوایلءۿںیمۿجارابتػتحۿاوادینانۿاكۿوہۿرم ہبۿ۔ےۿ وۿبتكۿدححثۿںیمۿحیحۿ‬ ‫اخبػیۿاك‪،‬ہكلبۿاحصوۿںیمۿ ضعۿوادۿ یھۿوہیتۿںیہۿاوػۿانۿںیمۿوكیئۿدححثۿواد یھۿ۔ںیہ‪،‬اامّۿاخبػیۿےنۿفرفۿتحۿاكۿازتلاّۿایكۿ‬ ‫اوػ اطۿاامّۿلیلجۿےنۿتحۿومدّۿذشوددوونطۿاك‪،‬اوػخہلادتۿكالہمۿ رمۿیبلحۿوہۿازتلاّۿجاّۿوہاۿہكۿانۿیکۿہؾۿدححثۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْصلوةْاالسرار ْ‬ ‫ْرسالہ ٰ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْصلوةْاالسرار‬ ‫ْرسالہ ٰ‬



‫‪Page 380 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ی‬ ‫ےكۿ ےئۿددعتد ات عۿوم ودںیہۿوادمحلهللۿػتۿااعلنیملۿاےسیۿاامّۿالجۿاودحۿےنا یسۿاتكتۿلیلجۿدمتعمۿںیمۿ وۿااحدحثۿ ِسَ ۿانۿ‬ ‫جات ۿںیمۿػواحث ۿفؽامںیئۿںیہۿاہیط ۿمدد ۿابمػكۿاقدػحث ۿےسۿربتكۿےك ۿ ےئۿاط ۿےسۿہ اػہ ۿدح ںیثۿدركۿرك ۿےك ۿجادنٖۿاعتیٰلۿ‬



‫حؼاكتۿداػنۿنیلۿوباللْالتوفیق‬



‫ْتعایلْعنہْاخربناْابومحمدْ فنصم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿاہك ۿہك ۿمہ ۿےس ۿابا ۿدمحم ۿوامل ۿ نۿ‬ ‫دححثۿاول‪ْ:‬قالْریضْالل ٰ‬ ‫سالمْبنْعیلْالدمیایطْقالْاخربناْاالشیاخْالصلحاءْ یلع ۿوبایمیط ۿےن ۿدححث ۿایبط ۿیک‪،‬اہك ۿمہ ۿوك ۿ ھ ۿئاش خ ۿركاّۿ‬ ‫قداة ْالعراق ْالشیخ ْابو ْطاھربن ْاحمد ْالصرصریْ وشیپاجاطۿرعاقۿرضحتۿاباۿػاہؾۿفرفریۿواباانسحلۿ اففۿوابا‬ ‫صفح ۿحؼجڈی ۿواباااقلمس ۿ رم ۿو ۿاباادی ۿػجڈ ۿوابا رمو ۿامثعط ۿ نۿ‬ ‫والشیخْابوالحسنْالخقافْالبغدادیْوالشیخْابوْ‬ ‫ف‬ ‫امیلسطۿےنۿ ربدیۿاطۿيتۿےنۿ ؽامجاۿہكۿمہۿوكۿرضحتۿدیسۿیۿ‬ ‫حقصْعمرْالربیدیْوالشیخْابوالِاسمْعمرْالدرْ‬ ‫ادمحۿػافیعۿػیضۿاهلل ۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿدوونطۿاھب وجطۿرضحت ۿابا‬ ‫داینْوالیشخْابوالولیدْزیدْبنْسعیدْوالشیخْابوْعمرْ‬



‫ائارو ۿدبعارلمیح ۿواباانسحل ۿیلع ۿےن ۿ ربدی ۿہك ۿمہ ۿا ےن ۿخیشۿ‬ ‫سلیمن ْقالوا ْاخربنا(الشیخان) ْابو ْالقر جْ‬ ‫عثمن ْبن ْ ٰ‬ ‫و ٰ‬ ‫رضحتۿػافیعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿجانۿاطۿیکۿاخاقنہۿابمػكۿ‬



‫عبدالرحیمْوابوالحسنْعیلْابناْاختْالشیخْالِدوةْاحمدْ‬



‫ںیم ۿںیم ۿاّ ۿدیبعہ ۿںیم ۿ۔ے ۿاحرض ۿ ےھ ۿرضحت ۿػافیع ۿےن ۿا ینۿ‬ ‫الرفایعْریضْاللْتعایل ْعنہ‪،‬قاالْکناْعندْشیخناْالشیخْ‬ ‫ٰ‬ ‫اردط ۿابمػك ۿحؼد یئ ۿاوػ ۿفؽامجا‪:‬یلع ۿػقصسی ۿریم ۿی ۿاردطۿ‬



‫احمدْبنْالرفایعْبزاویتہْبامْعؽیدةْفمدْعنِہْوقالْعیلْ‬ ‫رپ مہ ۿےن ۿا ۿن ۿاك ۿوصت ۿ ر اھ‪،‬فؽامجا‪:‬ایس ۿوقث ۿرضحت ۿخیشۿ‬ ‫لشی‬ ‫ع‬ ‫قؽ‬ ‫ر یت‪،‬فسئلناہْ نْ ٰذلكْفِالْقدْقالْا خْعبدالِادرْ دبعااقلدػےن ۿادغاد ۿںیم ۿفؽامجا ۿ۔ےۿہكۿریما ۿہی ۿجاوط ۿامتّ ۿاوایلءۿ‬ ‫اآلنْبغدادْقدیمْھذ ٖہْعیلْرقبۃْكلْویلْاللْ‪1‬۔‬



‫اهللۿیکۿاردطۿرپ‬



‫دححثۿدوّ‪(:‬قالْقدسْسرہ)اخربناْالشریفْالجلیلْ فنصمۿدقنۿرسہۿےنۿاہكۿہكۿمہۿےسۿرشفیۿلیلجۿاباۿدبعاهللۿ‬ ‫ابوعبداللْمحمدْبنْالخضربنْعبداللْبنْیح ٰییْ دمحم ۿ ن ۿٌظؾ ۿ ن ۿدبعاهلل ۿ ن ۿییحی ۿ ن ۿدمحم ۿ ینیس ۿوم یل ۿےنۿ‬ ‫ل‬ ‫مِ‬ ‫ب‬ ‫بنْمحمدْالحسؼینْالموصیلْقال‪:‬اخربناْابوالقر جْ دححثۿایبطۿیکۿہكۿمہۿوكۿخیشۿاباائاروۿدبعا ظۿنسحۿ نۿدحمۿ‬



‫عبدالمحسنْویس ّٰیمْحسنْابنْمحمدْبنْاحمدْبنْ ْ ن ۿادمح ۿ ن ۿدوریہ ۿقی ۿیلبنح ۿےن ۿ رب ۿدی ۿہك ۿخیش ۿابا ۿركب ۿقیتعۿ‬ ‫مس‬ ‫ نۿاباالضفلۿدمحمۿ نۿ مظۿ نۿ‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْمنْحنارأاسہْمنْالمشا یخْعندْماْقالْذلكْالشیخْالخْمصطیفْالبایبْرصمۿ ‪۶۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 381 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الدویرة ْالمِری ْالحنبیل ْالبصری ْقال‪:‬قال ْالشیخْ اباالضفلۿدنبیجلۿاال ۿادغادیۿام ودلاػیجۿارعملوفۿہبۿوتعمقۿ‬ ‫عثمن ْبن ْایبْ ےنۿاہكۿہكۿںیمۿےنۿخیشۿادمحۿ نۿاباانسحلۿػافیعۿػیضۿاهللۿمز ۿیکۿ‬ ‫ابوبکر ْعؾیق ْبن ْایب ْالقضل ْمحمد ْبن ْ ٰ‬ ‫القضلْالؽندْلیجْاالصلْالبغدادیْالمولدْوالدارْوْاالزیجْ اّۿدیبعہۿںیمۿػجاػت ۿیکۿفوۿںیمۿےنۿآت ۿےكۿااكحؼ ۿااحصت ۿاوػ‬ ‫المعروفْبمعتوقْزرتْالشیخْسیدْاحمدْبنْایبْالحسنْ دقمی ۿرمجڈوط ۿوك ۿےتہك ۿوہ ے ۿانس ۿہك ۿآوۿخیش ۿان ۿہگج(حؼآادعۿ‬ ‫الرفایعْریضْاللْعنہْبامْعؽیدةْفسمعتْاكابرْاصحابہْ یک ۿفرف ۿاذنوط ۿےن ۿاواػہ ۿایك) رشفی ۿفؽام ےھ ۿہك ۿاان ۿرساكھج‬



‫جالساْفْھذاْ دجاۿاوػفؽامجاۿہكۿریمیۿاردطۿرپ ٌتۿآتۿےسۿولوگطۿےنۿانۿ‬ ‫وقدماءْمریدیہْیِولون‪:‬كانْالشیخْیو رْما ر‬ ‫الموضع‪،‬فحنارأسہ ْوقال‪:‬عیل ْرقؽیت‪،‬فسألوہ ْعن ْ ٰذلكْ ےك ۿجاػع ۿںیم ۿ ر اھ ۿو ۿفؽامجا ۿہك ۿا یھ ۿا یھ ۿادغاد ۿںیم ۿخیش ۿدیسۿ‬ ‫فِال‪:‬قدْقالْالشیخْعبدْالِادرْاالٰنْببغداد‪:‬قدیمْھذہْ دبعااقلدػػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿےنۿفؽامجا ۿ۔ے‪:‬ریما ۿہیۿجاوطۿہؾۿ‬ ‫ع ٰیلْرقبۃْكلْویلْاللْ‪ْ،‬فارخناْ ٰذلكْالوقتْفكانْکماْقالْفْ ویلۿاهللۿیکۿاردط ۿرپۿ۔ے مہۿےنۿانۿجاػخۿوكۿوفحمع ۿػاھكۿفوۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫اسیۿآتۿےنۿاہكۿہنیعبٖۿوہۿایسۿوقثۿػوامنۿوہاۿاھت (ت)‬



‫ٰذلكْالوقتْبعؼنہ ۔‬



‫ب ح ںی ۿخیش ۿاصج ۿابا ۿصفح ۿ رم ۿ ن ۿاباااعملیل ۿجس ۿ ن ۿدمحم ۿ ن ۿادمحۿ‬ ‫دححث ۿوسّ‪:‬اخربناْالشیخْالصالحْابوحقصْعمرْ نْ‬ ‫ؽ‬ ‫م‬ ‫ب‬ ‫قؽ ی ۿاہیمش ۿ ویجن ۿوا یع ۿےن ۿ ربدی ۿہك ۿمہ ۿےس ۿخیش ۿا ۿ‬ ‫ایبْالمعایلْنصرْبنْمحمدْابنْاحمدْالِریشْال اْشیمْ‬ ‫اصج ۿابادبعاهلل ۿدمحم ۿ ن ۿابااخیشل ۿاصج ۿابا ۿصفح ۿ رم ن ۿخیشۿ‬ ‫الطقسونیج ْالمولد ْوالدارالشافیع ْقال‪:‬اخربناْ‬ ‫دقوہۿابادمحمۿدبعارلنمحۿؽمبویجنۿےنۿدححثۿایبطۿیکۿہكۿمہۿےسۿ‬ ‫ل‬ ‫لشی‬ ‫ب‬ ‫ص‬ ‫ا خ ْاال ل ْالصا ح ْابوعبدالل ْمحمد ْ ن ْایبْ ابا رمےنۿدححث ۿایبط ۿیکۿہكۿاجكۿدط ۿؽمبوجۿںیمۿریمعۿ‬ ‫الشیخْالصالحْایبْحقصْعمرْبنْالشیخْالِدوةْایبْ وادلۿےنۿا ےنۿرمجڈوطۿےكۿدػبایمط ۿاردط ۿاكھجیئۿاوػاہكۿہكۿ‬



‫محمدْعبدالرحمنْالطقسونیجْقال‪:‬اخربناْابوعمرْ ریمع ۿرس ۿرپ ےراػع ۿ ر ےنھ ۿرپ ۿفؽامجا ۿہك ۿا یھ ۿخیش ۿدیس ۿدبع‬ ‫قال‪:‬حناْایبْیو رماعنِہْبنیْاصحابہْبطقسونجْوقال‪ْ:‬عیلْ ااقلدػ ۿہیلع ۿارلًمۃ ۿےن ۿادغادںیم ۿفؽامجا ۿ۔ے ۿہك ۿریماہی ۿجاوط ۿہؾ‬ ‫رأیس‪،‬فسألناہْفِال‪:‬قدقالْالشیخْعبدْالِادرْاالٰنْ ْ‬



‫ویلۿاهللۿیکۿاردطۿ‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْمنْحنارأسہْمنْالمشائخْعندْماْقالْذٰلكْالشیخْالخْمصط ٰیفْالبایبْرصم‪۶۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 382 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ببغداد‪:‬قدیمْھذہْعیلْرقبۃْكلْویلْاللْ‪،‬فأرخناہْعندنا‪ ْ،‬رپ ۿ۔ے مہ ۿےن ۿا ےن ۿجان ۿجاػخ ۿونت ۿركیل ۿرھپ ۿادغادےس ۿ ربۿ‬ ‫ثم ْجاء ْالخربمن ْبغداد ْانہ ْقال ْ ٰذلك ْف ْالیوم ْالذیْ ومرول ۿوہیئ ۿہك ۿخیش ۿدبعااقلدػہیلع ۿارلًمۃ ۿےن ۿجالك ۿایس ۿدطۿ‬ ‫ہیۿاكالطۿفؽامجااھتۿ وۿجاػخۿمہۿےنۿونتۿركۿػیھكۿج ی (ت)‬ ‫أرخناہ‪1‬۔‬ ‫سحق ْبن ْعیل ْبنْ مہۿےسۿہیقفۿابایلعۿااحسقۿ نۿیلعۿ نۿدبعاهللۿ نۿدبعادلامئۿ نۿ‬ ‫دححث ۿاہچػّ‪:‬اخربنا ْالقِیہ ْابوعیل ْا ٰ‬ ‫عبدالل ْبن ْعبدالدائم ْبن ْصالح ْال مد ْاین ْالصوفْ اصج ۿدمہاینۿرویفۿوا یعۿدحمتۿےنۿدححثۿایبطۿیکۿہكۿمہۿےسۿ‬ ‫الشافیعْالمحدثْقال‪:‬اخربناْالشیخْالجلیلْاالصلْابوْ خیش ۿلیلج ۿاال ۿابا ۿدمحم ۿدبعافیطلل ۿ ن ۿخیش ۿابابیجن ۿدبعااقلہؾۿ‬



‫محمدْعبداللطیفْابنْالشیخْایبْالنجیبْعبدْالِاھرْ ن ۿدبعاهلل ۿ ن ۿدمحم ۿ ن ۿدبعاهلل ۿ رہوػدی ۿمث ۿادغادی ۿہیقف ۿوا یعۿ‬ ‫رویفۿےنۿدححثۿایبطۿیکۿہكۿریمعۿوادلۿاميڈۿاباۿانسِشتۿادغادۿ‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫ن ْعبدالل ْ ن ْمحمد ْ ن ْعبد ْالل ْالس روردی ْثمْ‬



‫البغدادی ْالقِیہ ْالشافیع ْالصوف ْقال‪:‬حضرایب ْابوْ ںیم ۿخیش ۿدبعااقلدػ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیک ۿ سلج ۿںیم ۿاحرضۿ ےھۿ‬ ‫خیش ۿدبعااقلدػػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿ سلجۿںیم ۿفؽامجا‪:‬ریماۿہیۿ‬ ‫لشی‬



‫النجیب ْببغدادبمجلس ْا‬



‫خ ْعبد ْالِادر ْریض ْاللْ‬



‫عنہما‪،‬فِالْالشیخْعبدْالِادرْقدیمْھذہْعیلْرقبۃْكلْویلْ دقّۿہؾۿویلۿاهللۿیکۿاردطۿرپۿ۔ے فوۿریمعۿوادلۿےنۿانۿدحۿجكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫رساكھججاہكۿوہۿػ نیۿےكۿقؽ بۿاجاچنہپاوػ نیۿجاػاہك‪:‬ۿریمعۿ‬



‫الل‪،‬فطأفطأیبْرأسہْحیتْكادتْتبلغْاالرض‪،‬وقالْعیلْرأیسْ‬ ‫عیلْرأیسْعیلْرأیسْیِولہاْثالثا‪2‬۔ ْ‬



‫رسۿرپ‪،‬ریمعۿرسرپ‪،‬ریمعۿرسرپ‬



‫عــــــہ‬



‫ۿ(ت)‬



‫عــــــہ‪:‬ونت‪:‬اٰیلع ۿرضحت ۿہیلع ۿا ۿرلًمۃ ۿےن ۿفرص ح ۿفؽامیئ ۿہك ۿاہیط ۿمہ ۿذمَۃ ۿاالرساػےس ۿہ اػہ‪ ۶۶‬ۿدح ںیث ۿدركرك۔ےگن ۿرگم ۿدححث ۿدوّ‪،‬وسّۿ‬ ‫اوػاہچػّۿ نیۿدح ںیثۿا (اتفویۿػوضہیۿدقمیۿدلج‪)۶۷‬ںیمۿوم ود ۿ۔ںیہۿںیہۿہكلب ۿایكنۿہگجۿایب ۿ وھػاوہا ۿ۔ے دححث ۿدوّۿیکۿ دنۿاكۿ‬ ‫اادتایئ ۿہصحۿا ۿںیمۿذموكػوہےن ۿیکۿو ہۿےسۿان ۿیکۿخساط ۿد یۿوہ یئۿرگم ۿدححث ۿوسّۿواہچػّ ۿےك ۿجاػع ۿںیمۿ ولعّ ۿ۔ںیہۿوہاكۿہكۿوہۿ‬ ‫وكط ۿیس ۿںیھت‪،‬جامہ ۿااحدحث ۿذموكػہ ۿےك ۿومضمط ۿوك ۿدےتھ ۿوہ ے ۿدححث ۿدوّ ۿےك ۿ لصت ۿدعب ۿوایل ۿدو ۿدح ںیث ۿمہ ۿےن ۿذمَۃ ۿاالرساػ ۿےسلقۿ‬ ‫ركدیۿںیہۿنجۿاكومضمط ۿاكیفۿدحۿجكۿااحدحث ۿذموكػہۿےسۿ اگتگنۿػكھزا۔ے انۿفروۿہ اػہۿااحدحث ۿ رػیۿوہ"ںیئ واللْتعایل ْاعلمْ‬ ‫ٰ‬



‫بحِیِۃْالحال (ّترتمم)‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْمنْحنارأسہْمنْالمشائخْعندماقالْذالكْالشیخْالخْمصط ٰیفْالبایبْرصم ‪۶۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْمنْحنارأسہْمنْالمشائخْعندماقالْذالكْالشیخْالخْمصط ٰیفْالبایبْرصم ‪۶۸‬و‪۶۹‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 383 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دححث ۿمجنپ‪:‬اخربناْالقِیہْالجلیلْابوغالبْرزقْاللْ فنصمۿدقنۿرسہۿےنۿاہكۿہكۿمہۿےسۿہیقفۿلیلجۿادقلػۿػػقۿاهللۿ‬ ‫ابنْایبْعبداللْمحمدْبنْیوسفْالریقْقالْاخربناْ نۿابادبعاهللۿدمحمۿ نۿویفسۿػت ۿےنۿدححثۿایبطۿیکۿہكۿمہۿوكۿ‬ ‫الشیخْالصالحْابواسحقْابراھیمْالریقْقالْاخربناْ خیشۿاصج ۿابااقحسۿاحؼامیہۿػت ۿےنۿ ربۿدیۿہكۿمہۿوكۿخیشۿاامّۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ابادبعاهللۿدمحمۿ نۿاميڈۿػت ۿےنۿ ربدی زیۿح ںیۿ دنۿمایلۿےسۿ‬ ‫منصورْقالْاخربناْالِدوةْالشیخْابوعبداللْمحمدْ‬ ‫اباام حتۿجس اهللۿ نۿویفسۿ نۿلیلخۿادغادیۿدحمت ۿےنۿ ربۿ‬ ‫بنْماجدْالریقْحْواخربناْعالیاْابوالقتوحْنصراللْ‬ ‫دیۿہكۿمہۿوكۿخیشۿاواابعلنۿادمحۿ نۿالیۿ نۿًمؽہۿاػًّیۿےنۿ ربۿ‬ ‫بنْیوسفْبنْخلیلْالبغدادیْالمحدثْقالْاخربناْ‬ ‫دی ۿہك ۿمہ ۿوك ۿخیش ۿاباالمـلؽ ۿوصنمػ ۿ ن ۿابمػك ۿواامّ ۿابا ۿدمحمۿ‬ ‫لشی‬ ‫ب سمعی ب‬ ‫ا خْابوالعباسْاحمدْ نْا ٰ لْ نْحمزةْاالزیجْ دبعاهللۿ نۿایبۿانسحلۿایسلاینۿےنۿ ربدیۿاطۿيتۿرضحاتۿےنۿ‬ ‫قالْاخربناْالشیخانْابوالمظقرْمنصوربنْالمباركْ فؽامجاۿہكۿمہۿےنۿدیسۿرشفیۿخیشۿاامّۿاباۿدیعسۿولیقیۿػیضۿاهللۿ‬ ‫واالمامْابوْمحمدْعبداللْبنْایبْالحسنْاالصبہاینْ اعتیٰلۿمز ۿوكۿفؽام ےتۿانسۿہكۿٌتۿرضحتۿخیشۿدبعااقلدػۿےنۿفؽامجاۿ‬ ‫قالوْاْسمعناْالسیدالشریفْالشیخْالِدوةْاباْسعیدْ ہكۿریماۿہیۿجاوطۿہؾۿویلۿاهللۿیکۿاردطۿرپ انۿوقثۿاهللۿزعولجۿ‬ ‫ْتعایل ْعنہ ْیِول ْلما ْقال ْالشیخْ ےنۿاۿطۿےكۿبلقۿابمػكۿرپۿیلجتۿفؽامیئۿاوػوضحػۿدیسۿماملۿ یلۿ‬ ‫الِیلوی ْریض ْالل ٰ‬ ‫عبدالِادْقدیمْھذ ٖہْعیلْرقبۃْكلْویلْاللْتجیلْالحقْ اهللۿہیلعۿوملسۿےنۿاجكۿاروہۿٓالہكئۿقنیبۿےكاہھۿاےكۿ ےیۿ‬ ‫ص يتعت ۿیجیھبۿاوػامتّۿاوایل ےۿاونیلۿوآرخنۿاكۿعمجمۿوہا‪ ،‬وۿػدنہۿ‬ ‫عزوجلْع ٰیل ْقلبہْوجاءْتہْخلعۃْمنْرسولْاللْ یلْ‬ ‫ف‬ ‫ ےھۿوہۿدبط ۿےكۿواھۿاحرضۿوہ ےۿاوػ وۿالاقتلۿ ؽامح(ےۿ ےھۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْو ْسلم ْع ٰیل ْیدطائقۃ ْمن ْالملٰئکۃْ‬ ‫الل ٰ‬ ‫اط ۿیک ۿاػواو ۿتیط ۿآںیئ‪،‬اط ۿيت ۿےك ۿواےنم ۿوہ ۿيتعت ۿرضحتۿ‬ ‫المِربنی ْوالؽس ا ْبمحضر ْمن ْجمیع ْاالولیاء ْمنْ‬ ‫ وحشت ۿوكۿانہپجا ۿہ ا‪ٓ،‬الہكئۿاوػػاجلۿام بیۿاكۿانۿوقث ۿوجہّۿ‬ ‫تِدمْممھنْوماْتاخرْاالحیاءْباجسادھمْواالمواتْ اھت ۿوہا ۿںیم ۿ َحؼع ۿجادن ے ۿڑھكع ۿ ےھ‪،‬امتّ ۿاقف ۿاط ۿےسۿ‬ ‫بارواح م ْوكانت ْالملٰئکۃ ْورجال ْالغیب ْحافنیْ وپرہ اۿاھتۿاوػۿػو ےۿػ نیۿرپۿوكیئۿویلۿااسۿنۿاھتۿسجۿےنۿاردطۿ‬ ‫بمجلسہْواققنیْفْال وأصقوفاحیتْاستدْاالفقْب مْ نۿاكھجدیۿوہ (ت)والحمدللْربْالعالمنی ۿ ؎‬



‫ولمْیبقْویلْفْاالرضْاالحناعنِہ‪1‬۔ ْ‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْاخبارالمشائخْبالکشفْعنْھؼئۃْالحالْحنیْقالْذٰلكْمصط ٰیفْالبایبْرصم ۽و۾‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 384 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫واہۿایكۿرم ہبۿاعۿ وتۿ۔ےۿجاال ریا‬ ‫ذ‬ ‫رس ھالۿایكۿوكیئۿاجےنۿہكۿ۔ےۿاسیکۿ ریا‬ ‫جاوۿفؽقۿرعافۿزكۿےكۿدقّۿوكےئہك‬ ‫اردںینۿكھجۿ"ںیئۿرسھچبۿح(ےۿدلۿ وتۿح(ے‬



‫اوےچنۿاووچنطۿےكۿرسوطۿےسۿدقّۿاٰیلعۿ ریا‬ ‫اوایلءۿےتلمۿںیہۿآںیھکنۿوہۿ۔ےۿراوا ریا‬



‫‪1‬‬



‫رسےسجۿجاوۿدںیۿوہۿجاوطۿ۔ےۿزكۿاك ریا‬ ‫فشكۿواقۿآوۿاہكطۿہیۿفوۿدقّۿاھتۿ ریا‬



‫‪2‬‬



‫اللْتعایلْمِاماتہ)اخربناْابوْ فنصم ۿےن ۿاہك(اهلل ۿاعتیٰل ۿان ۿےك ۿرمےبت ۿدنلب ۿفؽام ے)ہك ۿمہۿ‬ ‫دححث ۿمشش‪(:‬قالْاع ٰیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫محمدْالحسنْبنْاحمدْبنْمحمدوخلفْبنْاحمدْ وك ۿابادمحم ۿنسح ۿ ن ۿادمح ۿ ن ۿدمحم ۿاوػيت ۿ ن ۿادمح ۿ ن ۿدمحم ۿرح یمۿ‬ ‫بنْمحمدْالحرییمْقالْاخربناْجدیْمحمدْبنْدنفْ ےنۿ ربدیۿہكۿمہۿوكۿریمعۿيڈۿدمحمۿ نۿدفنۿےنۿ ربۿدیۿہكۿمہۿ‬



‫وكۿخیشۿاباااقلمسۿ نۿایبۿركبۿادمحۿےنۿ ربدیۿہكۿںیمۿےنۿخیشۿ ہفیلۿ‬ ‫قالْاخربناْالشیخْابوالِاسمْبنْایبْبکرْبنْاحمدْ‬ ‫م‬ ‫اربکۿیکلمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿےسۿانسۿاوػوہۿوضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿ‬ ‫قالْسمعتْالشی‬ ‫خْخلیقۃْریضْاللْتعایل ْعنہْوكانْ‬ ‫ٰ‬ ‫اعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿدجڈاػ ۿابمػك ۿےس ۿرثكت ۿرشمف ۿوہاۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلمْ‬ ‫کثیا ْالرؤیالرسول ْالل ْصیل ْالل ٰ‬ ‫رك ےتۿ ےھۿفؽامجاۿيڈاۿیکۿ مسۿكشیبۿںیمۿےنۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿ‬ ‫یِول ْرأیت ْرسول ْالل ْصیل ْالل ٰ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلمْ ہیلع ۿوملس ۿوكداھكی ۿرع ۿیک ۿجاػوسل ۿاهلل ۿ!خیش ۿدبعااقلدػےنۿ‬



‫فِلت ْلہ ْیارسول ْالل ْلِد ْقال ْالشیخ ْعبدالِادرْ فؽامجا ۿہكۿریما ۿجاوطۿہؾ ۿویلۿاهللۿیکۿاردط ۿرپ ػوسلۿاهللۿ یلۿ‬ ‫قدیمْ ٰھذہْع ٰیل ْرقبۃْكلْویلْاللْ‪،‬فِالْصدقْالشیخْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجا‪":‬دبعااقلدػےنۿ چۿاہكۿاوػویكطۿ‬ ‫عبدْالِادروکیفْالوھوْالِطبْواناارعاہ‪3‬۔ ْ‬



‫نۿوہہكۿو یۿبطقۿںیہۿاوػںیمۿاطۿاكۿابہگنط "‬



‫بلکۿجات ۿمایلۿرع ۿركجا ۿ۔ےۿالحمدللْ!اهللۿےنۿےراػعۿآاقۿوكۿانۿےنہكۿاكۿمكۿدجا‪،‬ےتہكۿوقث ۿاط ۿےكۿبلقۿابمػكۿرپۿیلجتۿ‬ ‫فؽامیئ‪،‬یبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿيتعتۿاجیھب‪،‬امتّۿاوایلءۿاونیلۿوآرخنۿ عمۿےئكۿح(ے‪،‬يتۿےكۿوما ہۿںیمۿانہپجاۿہ ا ٓالہكئۿاكۿ‬ ‫ً‬ ‫مگھتۿوہا‪،‬ػاجلۿام بیۿےنۿوالیمۿدی امتّۿاہجطۿےكۿاوایلءۿےنۿاردںینۿاكھجدںی اتۿ وۿرا۔ےۿػایضۿوہ‪ ،‬وۿرا۔ےۿجاػا وۿ‬ ‫ػایضۿوہانۿےكۿ ےئۿػاض‪ ،‬وۿجاػا ۿوہاۿنۿےئلیكۿجاػایض سجۿاكۿیجۿےلۿانۿےسۿوہكۿ"‬



‫‪ 1‬دحاقئۿششخبۿو‬ ‫‪ 2‬دحاقئۿششخبۿو‬



‫ۿدوّۿدػتبقنمۿآاق ےۿاركّۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿہبتكمۿػوضہیۿركایچۿ ‪۹‬ۿوۿ۽‬ ‫ۿدوّۿدػتبقنمۿآاق ےۿاركّۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿہبتكمۿػوضہیۿركایچۿ ‪۹‬ۿوۿ۽ ْ‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْاخبارالمشائخْبالکشفْعنْھؼئۃْالحالْحنیْقالْذٰلكْمصط ٰیفْالبایبْرصم ‪۶۵‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 385 of 684‬‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪ 1"‬رماجوا ینۿنلجۿںیمۿےبۿكشۿاهللۿدولطۿیکۿاج ات۔ے وللْالحجۃْالبالغہ‬



‫ْتعایلْوجہہ)اخربناْالحسنْ فنصم ۿےن ۿاہك(اهلل ۿاعتیٰل ۿان ۿےك ۿہرہع ۿوك ۿػونش ۿركع)ہكۿ‬ ‫دححثۿمتفہ‪(:‬قالْبیضْالل ٰ‬ ‫ذ‬ ‫س‬ ‫بنْنجیمْالحورْاینْقالْاخربناْالشیخْالعارفْعیلْبنْ مہۿےسۿنسحۿ نۿ ِ ْۿ وػاینۿےنۿدححثۿایبطۿیک‪،‬اہكۿمہۿوكۿویلۿ‬ ‫ادریسْالیعِویبْقالْسمعتْالشیخْعبدالِادرْریضْ لیلجۿرضحت ۿیلعۿ نۿادػسیۿوقعییبۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿ‬ ‫ ربدی‪،‬اہك ۿںیم ۿےن ۿرضحت ۿرساكػ ۿ وحشت ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿ‬ ‫ْتعایل ْعنہ ْیِول ْاالنس ْل م ْمشائخ ْوالملٰئکۃْ‬ ‫الل ٰ‬ ‫ف‬ ‫وكۿانسۿہكۿ ؽام ےتۿ ےھ‪:‬آد ویطۿےكۿ ےئۿوریںیہ‪،‬وقّۿنجۿےكۿ‬ ‫ل مْمشائخْواناْشیخْالكل‪،‬قالْوسمعتہْفْمرضْ‬ ‫ف‬ ‫ي‬ ‫ ےئ ۿوریںیہ‪ ،‬ؽوتشط ۿےك ۿ ےئ ۿوریںیہ‪،‬اوػںیم ۿ ت ۿاك ۿوری‬ ‫موتہْبِولْالوالد ٖہْبؼینْوبؼنکمْوبنیْالخلقْكل مْ‬ ‫وہط‪،‬اوػںیمۿےنۿوضحػۿوكۿانۿرم ۿابمػكۿںیمۿسجۿںیمۿ‬ ‫بعد ْمابنی ْالسماء ْواالرض ْالتِؼسوین ْباحد ْوالْ واصل ۿادقن ۿوہا ۿانسہك ۿا ےن ۿواہؾاداگط ۿركاّ ۿےس ۿفؽام ےتۿ‬ ‫تِؼسواعیلَّْاحدا‪2‬۔‬ ‫ ےھ‪:‬ھجمۿںیمۿاوػ مۿںیمۿاوػامتّۿولخماقت ۿػامنۿںیمۿوہۿفؽقۿ‬ ‫ْتعایل ْثراہ)اخربنا ْابوْ ۔ےۿ وۿآ امطۿوػ نیۿںیم ھجمۿےسۿیسكۿوكۿ تبسۿنۿدوۿاوػےھجۿ‬ ‫دححث ۿمتشہ‪(:‬قال ْطیب ْالل ٰ‬ ‫المعایلْصالحْبنْاحمدْالمالیكْقالْاخربناْالشیخْابوْ یسك ۿرپ ۿس ان ۿن ۿركو اع ۿےراػع ۿآاق! ۿآت ۿےن ۿ چ ۿاہك‪،‬يڈا ۿیکۿ‬



‫الحسن ْالبغدادی ْالمعروف ْبالخقاف ْوالشیخ ْابوْ مس!آتۿاصدقۿدصموقۿںیہ (ت)‬ ‫محمدْعبداللطیفْالبغدادیْالمعروفْبالمطرزْقالْ فنصم(اهللۿاعتیٰلۿانۿیکۿ ربۿوكۿوخوبشداػیان ے)ےنۿاہكۿہكۿمہۿ‬ ‫ابوالحسن ْاخربنا ْشیخنا ْالشیخ ْابوالسعود ْاحمدْ‬



‫بنْایبْبکرْالحرییمْسنۃْثماننیْوخمسائۃْوْقالْابوْ‬



‫محمدْ ْ‬



‫وك ۿاباااعملیل ۿاصج ۿ ن ۿادمح ۿامیكل ۿےن ۿ رب ۿدی ۿہكۿمہ ۿوك ۿدو ۿئاش خۿ‬



‫ركاّ ۿےن ۿ رب ۿدی‪،‬اجك ۿخیش ۿاباانسحل ۿادغادی ۿورعوف ۿہبۿ‬ ‫ افف‪،‬دورسع ۿخیش ۿابا ۿدمحم ۿدبعافیطلل ۿادغادی ۿورعوف ۿہبۿ‬ ‫رطمػ اولۿےنۿاہكۿےراػعۿوریورم ۿرضحتۿخیشۿاباانبعودۿادمحۿ‬ ‫ نۿایبۿركبۿرح یمۿدقنۿرسہ ۿےنۿےراػعۿواےنمۿ‪۵‬ۺ۽ھۿںیمۿ‬ ‫فؽامجا‪،‬اوػدوّۿےنۿاہكۿمہۿوكۿےراػعۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪۸/۶۶‬‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْكلماتْاخرببہاْعنْنقسہْا لخْمصط ٰیفْالبایبْرصم ‪۷۷‬و‪۷۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 386 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اخربناْشیخناْعبدالغینْبنْنِطۃْقالْاخربناْشیخناْ رم ۿرضحتۿدبعاینغلۿ نۿ ہطقۿےنۿ ربۿدیۿہكۿاطۿےكۿواےنمۿ‬ ‫عثمن ْالصریقؼین ْقاال ْوالل ْما ْاظ راللْ اطۿےكۿرم ۿرضحتۿخیشۿابا رمۿوامثعطۿفرخكصسیۿدقنۿرسہۿےنۿ‬ ‫ابوعمرو ٰ‬ ‫تعایلْوالْیظ رایلْالوجودْمثاللشیخْمیحْالدینْعبدْ فؽامجاۿہكۿيڈاۿیکۿ مسۿاهللۿزعولجۿےنۿاوایلءۿںیمۿرضحتۿخیشۿیحمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ادلنۿدبعااقلدػػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿ لثۿنۿ دیاۿایكۿنۿیھبكۿ دیاۿ‬ ‫ْتعایلْعنہ‪1‬۔ ْ‬ ‫الِادرْریضْالل ٰ‬ ‫ركع‬ ‫خقہ‬ ‫؎ۿ ْۿےتہكۿںیہۿوااہطۿفرنیفیۿورحمی‬ ‫ہكۿوہاۿ۔ےۿنۿویلۿوہۿوكیئۿاتمہۿ ریا‬



‫‪2‬‬



‫كت‬ ‫ْتعایلْکتابہْفْعلینی)ْاخربناْ فنصم(اهلل ۿاعتیٰل ۿان ۿےك ۿجاہمٔ ۿاامعل ۿوك ۿ زصظ ۿںیم ۿدنلبۿ‬ ‫دححثۿمہن‪(:‬قالْرفعْالل ٰ‬ ‫الشیخْابوْالمحاسنْیوسفْبنْاحمدْالبصریْعِالْ ركع)ےنۿاہكہكۿمہۿوكۿخیشۿاباااحملنسۿویفسۿ نۿادمحۿیرصیۿ‬ ‫سمعت ْالشیخ ْالعالم ْاباطالب ْعبد ْالرحمن ْبنْ ےن ۿ رب ۿدی ۿہك ۿںیم ۿےن ۿخیش ۿاباػانث ۿدبعارلنمح ۿ ن ۿدمحم ۿاہیمشۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وایطسۿےسۿانسۿےتہكۿ ےھۿںیمۿےنۿخیشۿاامّۿامجلۿالملۃۿوادلنۿ‬ ‫محمد ْالہاشیم ْالواسیط ْقال ْسمعت ْالشیخ ْالِدوةْ‬ ‫م‬ ‫رضحتۿاباۿدمحمۿ نۿدبعیرصۿیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿےسۿیرصہۿںیمۿ‬ ‫جمالْالدینْاباْمحمدْبنْعبد ْالبصریْب اْیِولْ‬ ‫انس‪،‬اط ۿےسۿوسالۿوہا ۿاھتۿہكۿرضحت ۿٌظؾ ۿہیلعۿاٰولصلہ ۿوانسالّۿ‬ ‫ْالصلوةْوالسالمْأیحْھوْامْ‬ ‫وقدْسئلْعنْالخضرْعلیہ‬ ‫ٰ‬ ‫ػدنہۿںیہۿجا ۿالاقتلۿوہا ۿ؟ۿفؽامجا‪:‬ںیمۿرضحت ۿٌظؾ ۿہیلعۿاٰولصلہۿ‬ ‫میتْقالْاجتمعتْبایبْالعباسْالخضرْعلیہْ ٰ‬ ‫الصلوةْ وانسالّ ۿےس ۿٓال ۿاوػرع ۿیک‪:‬ےھج ۿرضحت ۿخیش ۿدبعااقلدػ ۿےكۿ‬ ‫والسالمْوقلتْاخربینْعنْحالْالشیخْعبدالِادرْْقالْ احلۿےسۿ ربۿدےئجی رضحتۿٌظؾۿےنۿفؽامجا‪:‬وہۿآوۿامتّۿبوبحباطۿ‬ ‫ھو ْفرد ْاالحباب ْوقطب ْاالولیاء ْف ْھذا ْالوقت ْوماْ ںیمۿاتکیۿاوػامتّۿاوایلءۿےكۿبطقۿںیہۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿیسكۿویلۿ‬



‫واللْتعایل ْولیاْایلْمِامْاالوكانْالشیخْعبدالِادرْ وكیسكۿاقمّۿجكۿنۿاچنہپجاۿسجۿےسۿاٰیلعۿاقمّۿخیشۿدبع ااقلدػۿوكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یقْاللْحبؼباكأسامنْحبہْاالْوكانْللشیخْ نۿدجاۿوہۿنۿیسكۿ بیبۿوكۿاانۿاجّۿ تبحۿجالجاۿسجۿےسۿوخوگشاػۿ‬ ‫اعال ٗہْوالْس‬ ‫ر‬ ‫رتخیشۿدبعااقلدػ‬ ‫عبدالِادر ْ‬



‫ْمرصعابشیئْمنْعجائبْاحوالہ‬ ‫ْبہجۃْاالسرارذکرْفصولْمنْكالمہ‬ ‫ْمختصرامصطیفْالبایبْرصم ۺ‪۷‬‬ ‫ر‬ ‫ر‬ ‫‪ 2‬دحاقئۿششخبۿلصفۿوسّۿدػنسحۿدافرختۿاػۿرساكػۿاقدػحثۿػیضۿاهللۿمز ۿہبتكمۿػوضہیۿآػاّۿجافۿركایچۿ ۻ‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 387 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اھناہ‪،‬والْوھبْاللْلمِربْحاالْاالْوكانْالشیخْعبدْ ےنۿنۿایپۿوہ‪،‬نۿیسكۿقتۿوكۿوكیئۿاحلۿاشخبہكۿخیشۿدبعااقلدػۿ‬ ‫اللْتعایلْسرامنْاسرارہْسبقْ انۿےسۿحؼػ ۿرتۿنۿوہط اهللۿےنۿاطۿںیمۿاانۿوہۿػاػۿودتعیۿ‬ ‫الِادرْاجل ٗہ‪،‬وقدْاودعہْ‬ ‫ٰ‬ ‫بہْجمہورْاالولیاءْوماْاتخذاللْولیاْكانْاولْیکونْ ػاھك۔ےۿسجۿےسۿوہۿوہمجػاوایلءۿرپۿتقبسۿےلۿح(ے‪،‬اهلل ۿےنۿ‬ ‫ونتجطۿوكۿوالحث ۿدیۿاوػونتجطۿوكۿس إت ۿجكۿدعۿيت ۿخیشۿ‬ ‫ْالِیمۃْ‪1‬۔ ْ‬ ‫االْوھوْمتأدبْمعہ ٰ‬ ‫ْایلْیوم ٰ‬ ‫دبعااقلدػۿےكۿوضحػۿادتۿےئكۿوہ ےۿںیہ‬ ‫؎ وۿویلۿلبقۿ ےھۿجاۿدعبۿوہ ےۿجاۿوہطۿےگ‬ ‫يتۿادتۿػےتھكۿںیہۿدلۿںیمۿرمعۿآاقۿ ریا‬



‫‪2‬‬



‫دححث ۿدمہ‪:‬قالْرف‬ ‫عْاللْتعایل ْدرجاتہْفْالقردوسْ فنصمۿےنۿاہك(اهللۿاعتیٰلۿٌشت ۿفؽدونۿںیمۿانۿےكۿدػ ےۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اخربناْالشریفْابوْعبدْاللْمحمدْبنْالخضرْالحسؼینْ دنلبۿفؽام ے)ہكۿمہۿوكۿدیسۿ ینیسۿاباۿدبعاهللۿدمحمۿ نۿٌظؾۿوم یلۿ‬ ‫الموصیل‪،‬قالْسمعتْایبْیِولْکنتْیوماْجالسا ْبنیْ ےن ۿ رب ۿدیۿہك ۿںیم ۿےن ۿا ےن ۿوادل ۿاميڈ ۿوك ۿفؽام ےت ۿانس ۿہك ۿاجكۿ‬ ‫ػوػ ۿںیمۿرضحت ۿرساكػ ۿ وحشت ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكوضحػۿ‬ ‫یدیْسیدیْالشیخْمیحْالدینْعبدْالِادرْریضْاللْ‬ ‫ٌ‬ ‫ـ‬ ‫احرض ۿاھت ۿریمع ۿدل ۿںیم ۿ ؽہ ۿ ٓا جا ۿہك ۿخیش ۿادمح ۿػافیع ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫تعایل ْعنہ ْفخطر ْف ْقلیب ْزیارة ْالشیخ ْاحمد ْرفایعْ‬ ‫ٰ‬ ‫اعتیٰل ۿمز ۿیک ۿػجاػت ۿركوط‪،‬وضحػےن ۿفؽامجا‪:‬ایك ۿخیش ۿادمح ۿوكۿ‬ ‫ریضْاللْعنہْفِالْیلْالشیخْاحمد؟قلتْنعمْفاطرقْ‬ ‫دانھكرا ےت ۿوہ؟ںیم ۿےن ۿرع ۿیک‪:‬اہط وضحػ ۿ وھػی ۿدری ۿرسۿ‬ ‫لشی‬ ‫ر‬ ‫یسیا‪،‬ثم ْقال ْیل ْیاخضرھا ْا خ ْاحمد ْفاذا ْاناْ ابمػك ۿاكھججا ۿرھپ ۿھجم ۿےس ۿفؽامجا‪:‬اع ۿٌظؾ! ۿولہی ۿںیہ ۿخیشۿ‬ ‫بجانبہ ْفرأیت ْشی رخا ْم ابا ْفِمت ْالیہ ْوسلمتْ ادمح اتۿ وۿںیمۿدوھكطۿفوۿا ےنۿآتۿوكۿرضحتۿادمحۿػافیعۿےكۿ‬



‫علیہ‪،‬فِال ْیل ْیاخضرو ْمن ْیری ْمثل ْالشیخ ْعبدْ ولہۿںیمۿجاجااوػںیمۿےنۿاُط ۿوكۿداھكیۿہكۿػمت ۿداػ ۿصخشۿںیہۿ‬ ‫الِادرْسیدْاالولیاءْیتمینْرؤیۃْمثیلْوھلْاناْاالمنْ ںیم ۿڑھكا ۿوہا ۿاوػا۔ںیہ ۿوالّ ۿایك ان ۿرپرضحت ۿػافیع ۿےن ۿھجمۿ‬ ‫ےسۿفؽامجا‪:‬اعۿٌظؾ!ۿوہۿ وۿخیشۿدبعۿااقلدػۿ‬ ‫رعؼتہْثمْغابْوبعدوفاةْالشیخْانحدرت ْ‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْا لشیخْابوْمحمدْالِاسمْبنْعبدالبصریْمصط ٰیفْالبایبْرصمۿ ‪۸‬ۼ‪۶‬‬ ‫‪ 2‬دحاقئۿششخبۿو ۿوسّۿدػنسحۿدافرختۿرساكػۿاقدػحثۿػیضۿاهللۿمز ۿہبتكمۿػوضہیۿآػاّۿجافۿركایچۿ ۻ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 388 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫منْبغدادْایلْامْعؽیدةْالزورہ‪،‬فلماْقدمتْعلیہْاذاْھوْ وك ۿدےھك ۿ و ۿامتّ ۿاوایلء ۿےك ۿرسداػ ۿںیہ ۿوہ ۿریمع ۿدےنھكی ۿیک ۿانمت ۿںیم ۿفوۿ‬ ‫ا۔ںیہۿیکۿػتیعۿںیمۿےسۿوہط ہیۿفؽامركۿریمیۿ رظۿےسۿزاحثۿ‬ ‫لشی‬ ‫لشی‬



‫خْالذیْرأیتہْفْجانبْا‬



‫ا‬



‫خْعبدالِادرریضْ‬



‫اللْتعایلْعنہْفْ ٰذلكْالوقتْلمْتجددرؤیتہْعندیْ‬ ‫ٰ‬



‫االویل‪1‬۔ ْ‬ ‫زیادةْمعرفۃْبہْفِالْیلْیاخضرْالمْتکقكْ ٰ ْ‬ ‫ْتعایلْوایاہْیومْالحشرْ‬ ‫دححثۿجاػدمہ‪(:‬قالْجمعناْالل ٰ‬



‫تحتْلواءْالحضرةْالغوثیۃ)اخربناْابوالِاسمْمحمدْ‬ ‫بن ْعبادة ْاالنصاری ْالحلیب ْقال ْسمعت ْالشیخْ‬



‫وہح(ےۿرھپۿوضحػۿرساكػۿ وحشتۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿواصلۿادقنۿ‬



‫ےك ۿدعب ۿادغاد ۿرشفی ۿےس ۿرضحت ۿدیس ۿی ۿادمح ۿػافیع ۿیک ۿػجاػت ۿوكۿ‬ ‫اّ ۿدیبعہ ۿہ ا ۿا۔ںیہ ۿداھكی ۿفو ۿو ی ۿخیش ۿ ےھ ۿنج ۿوك ۿںیم ۿےن ۿان ۿدطۿ‬ ‫رضحتۿخیشۿدبعااقلدػۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ ولہۿںیمۿداھكیۿاھت انۿ‬ ‫وقث ۿےك ۿدےنھكی ۿےن ۿوكیئ ۿاوػ ۿػجادہ ۿاط ۿیک ۿ انٌت ۿےھج ۿن ۿدی‬ ‫ذ‬ ‫رضحتۿػافیعۿےنۿفؽامجا‪:‬اعۿٌظؾۿ!ایكۿ للیۿںیہمتۿاكیفۿنۿج ی!‬



‫فنصم ۿےن ۿاہك(اهلل ۿاعتیٰل ۿح ںی ۿاوػاےس ۿویّ ۿ رشح ۿوك ۿ وتۿ‬ ‫سحق ْابراھیم ْبن ْمحمود ْالبعلبیكْ‬ ‫العارف ْاباا ٰ‬ ‫ف‬ ‫امظعۿےكۿڈنھجعۿےكۿ ےچیۿ عمۿ ؽام ے)ہكۿمہۿوكۿاباااقلمسۿدمحمۿ‬ ‫المِریْقالْسمعتْشیخناْاالمامْاباْعبدْاللْمحمدْ‬ ‫ نۿابعدہۿااصنػیۿیبلحۿےنۿ ربۿدیۿہكۿںیمۿےنۿخیشۿماػفۿجاهللۿ‬ ‫شیخ ْمیحْ ى‬ ‫البطائیح‪،‬قال ْانحدرت ْف ْحیاة ْسید ْال ْ‬ ‫خ‬ ‫اباا ِقۿاحؼامیہۿ نۿومحمد ۿ عتزکیۿقیۿوكۿفؽام ےتۿانس‪،‬اہكۿںیمۿ‬ ‫ذ‬ ‫الدی‬ ‫نْعبدالِادرْریضْاللْتعایل‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ْعنہْایل ْامْعؽیدة‪ ْ،‬ےن ۿا ےن ۿرم ۿاامّ ۿابادبعاهلل ۿلاط ُی ۿوك ۿانس ۿہك ۿفؽام ےتۿ‬ ‫واقمتْبرواقْالشی‬ ‫ٰ‬ ‫خْاحمدْریضْاْللْتعایلْعنہْایا رْماْ ےھ‪:‬ںیمۿوضحػ ۿرساكػ وحشت ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿػامےنۿ‬ ‫فِاْلْیلْالشیخْاحمدْیو رْما ْاذکرْیلْشؼئامنْمناقبْ ںیم ۿاّ ۿدیبعہ ۿہ ا ۿاوػرضحت ۿدیس ۿی ۿادمح ۿػافیع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬



‫الشیخ ْعبدالِادر ْوصقاتہ ْفذکرت ْلہ ْشؼئا ْمن ا‪ ْ،‬مز ۿیکۿاخاقنہۿںیمۿ دنۿػوػۿمیقمۿػاہۿاجكۿػوػۿرضحتۿػافیعۿےنۿ‬ ‫فجاءْرجلْفْاثناءْحدیثیْفِالْیلْمہْالتذکرْعندناْ ھجم ۿےس ۿفؽامجا ۿح ںی ۿرضحت ۿخیش ۿدبعااقلدػ ۿےك ۿھچك ۿانمقثۿ‬ ‫مناقبْغیْمناقبْھذا‪،‬اواشارایلْالشیخْاحمدْفنظرْ ْ واواصفۿانسو‪،‬ںیمۿےنۿھچكۿانمقثۿرشفیۿاطۿےكۿواےنمۿایبطۿ‬ ‫ےئكۿریمعۿا ان ےۿایبطۿںیمۿاجكۿصخشۿآجاۿاوػۿانۿےنۿھجمۿےسۿ‬



‫اہك ۿایك ۿ۔ے ۿاوػرضحت ۿدیس ۿػافیع ۿیکۿفرف ۿاواػہ ۿرك ۿےك ۿاہكۿ‬ ‫ےراػعۿواےنمۿاطۿےكۿوساۿیسكۿےكۿ‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْاحمدْبنْایبْالحسنْالرفایعْمصطیفْالبایبْرصم ۼ‪،۷۸‬۽‪۷۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 389 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الیہْالشیخْاحمدْمغضبا‪،‬فرفعْالرجلْمنْبنیْیدیہْ انمقث ۿدركۿنۿركو‪،‬ہیۿوصشغۿ یۿرضحت ۿدیسۿػافیعۿػیضۿاهللۿ‬ ‫مؼ رتاثمْقالْومنْیستطعْوصفْمانِبْالشیخْعبدْ اعتیٰلۿمز ۿےنۿانۿصخشۿوكۿاجكۿبضۿیکۿ اگہۿےسۿداھكیۿہكۿوفػاۿ‬ ‫الِادرْومنْیبلغْمبلغْالشیخْعبدالِادرْ ٰذلكْرجلْ انۿاكدّۿلكنۿہ اۿول ۿانۿیکۿالنۿااھٹركۿےلۿح(ے‪،‬رھپۿرضحتۿ‬ ‫دیس ۿػافیع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿفؽامجا ۿخیش ۿدبعااقلدػ ۿےكۿ‬ ‫بحرْالشرعۃْعنْیمؼن ٗہ‪،‬وبحرالحِیِۃْعنْیسارہ‪ْ،‬‬ ‫ق‬ ‫انم ث ۿوكط ۿایبط ۿركاتك۔ے‪،‬خیش ۿدبعااقلدػۿےك ۿرم ہب ۿوك ۿوكطۿ‬ ‫منْای ماْشاءْاغرتفْالشیخْعبدالِادرْالثاینْلہْفْ‬ ‫چنہپ ۿاتك۔ے‪،‬رشتعی ۿاك ۿدػجا ۿاط ۿےك َۿدےناہھ ۿرپ۔ے ۿاوػ‬ ‫عصرنا ْ ٰھذا‪،‬قال ْوسمعتہ ْیوما ْیویص ْاوالد ْاخت ٖہ ْوْ‬ ‫۔تقیق ۿاك ۿدػجا ۿاط ۿےك ۿجاںیئ ۿاہھ ۿرپ ۿسج ۿںیم ۿےس ۿراںیہ ۿجاینۿ‬ ‫اكابرْاصحابہ‪،‬وقدجاءْرجلْیوعدہ‬ ‫ر‬ ‫ْمسافراْایلْبغدادْ یپ ۿ۔ںی‪،‬ےراػع ۿان ۿوقث ۿںیم ۿخیش ۿدبعااقلدػ ۿاك ۿوكیئ ۿجاینۿ‬ ‫قالْلہْاذاْدخلتْایلْبغدادْفالْتِدمْع ٰیلْزیارةْالشیخْ ۔ںیہ اامّ ۿابادبعاهلل ۿفؽام ےت ۿںیہ ۿاجك ۿدط ۿںیم ۿےن ۿرضحتۿ‬ ‫عبدالِادرْشؼ رئاْانْكانْحیاْوالْعیلْزیارةْقربہْانْكانْ ػافیع ۿوك ۿانس ۿہك ۿا ےن ۿاھب وجط ۿاوػ ۿااكحؼ ۿرمجڈن ۿوك ۿو تیۿ‬ ‫مؼتا‪،‬فِدْاخذلہْالع دْایماْرجلْمنْاصحابْاالحوالْ فؽام ےتۿ ےھۿاجكۿصخشۿادغادۿدقمنۿےكۿاػادعۿےسۿاطۿےسۿ‬ ‫دخلْبغدادْولمْیزرہْسلبْحالہْولوْقؽیلْالموت‪،‬ثمْ ػتصخ ۿوہےن ۿآجا ۿاھت ۿفؽامجا ۿٌت ۿادغاد ۿاوچنہ ۿفو ۿرضحت ۿخیشۿ‬



‫قالْوالشیخْمیحْالدینْعبدالِادرْحسرةْعیلْمنْلمْ دبعااقلدػ ۿاار ۿداین ۿںیم ۿ رشفی ۿفؽاموہط ۿفو ۿاط ۿیک ۿػجاػتۿ‬ ‫اوػرپدہ ۿفؽام ۿاجںیئ ۿفو ۿاط ۿےك ۿٔؽاػ ۿابمػك ۿیک ۿػجاػتۿےس ۿےلہپۿ‬ ‫یرہْریضْاللْعنہ‪1‬۔ ْ‬ ‫وكیئ ۿاكّ ۿن ۿركجا ۿہك ۿاهلل ۿزعولج ۿےن ۿاط ۿےس ۿدہع ۿفؽامػاھك ۿ۔ےۿ‬ ‫ہكۿ وۿوكیئۿاصٌتۿاحلۿادغادۿآ ےۿاوػاطۿیکۿػجاػتۿوكۿنۿاحرضۿ‬ ‫وہۿانۿاكۿاحلۿبلسۿوہاج ےۿاار ہۿانۿےكۿرم ےتۿوقث ۿرھپۿ‬ ‫رضحت ۿػافیع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿفؽامجا ۿخیش ۿدبعااقلدػۿ‬ ‫رسحتۿںیہۿانۿرپۿےسجۿااكدجڈاػۿنۿٓال‬



‫ْبہجۃْاالسرارذکرْا لشیخْاحمدْبنْالحسنْالرفایعْمصطیفْالبایبْرصم ۽‪۷۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 390 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ہیۿہنیمکۿدنبہۿجاػاگہۿرع ۿركجا۔ے‪:‬ۿ ؎‬ ‫اعۿرسحتۿآجاۿہكۿدنجڈدنامجنثۿ‬



‫رحموّۿاداػاںیۿگسۿوخدۿػاػۿونانث‬



‫‪1‬‬



‫( وہنطۿےنۿآتۿاكۿامجلۿنۿداھكیۿاطۿرپۿرسحتۿ۔ے‪،‬ا ےنۿانۿےتكۿوكۿا ینۿ اطۿےسۿرحموّۿنۿػںیھك ت)‬



‫الصلوةْوالؾسلیم(ا ےنۿركمیۿجاجاۿےكۿدصےقۿںیم اطۿرپۿرھپۿآتۿرپۿدػودۿووالّۿوہ ت)‬ ‫بحرمۃْجدكْالکریمْعلیہْثمْعیلكْ ٰ‬ ‫ی‬ ‫املسمطۿاطۿااحدحثۿ ِسَ ۿ ہلیلۿوكۿدےھكۿاوػانۿصخشۿےكۿ لثۿاانۿاحلۿوہےنۿےسۿدػعۿسجۿاكۿاخہمتۿرضحتۿ وحشتۿیکۿواطۿ‬ ‫ںیمۿاتسگیۿاوػۿرضحتۿدیسۿػافیعۿےكۿبضۿرپۿوہا‪،‬والعیاذباللْربْالعالمنی اعۿصخش!ػاہؾرشتعیۿںیمۿرضحتۿرساكػۿ‬ ‫ وحشتۿیکۿ تبحۿجاںیۿٕعسیۿػنکِۿاامیطۿ۔ںیہۿہكۿ وۿاطۿےسۿ تبحۿنۿػےھكۿرشفۿاےسۿیفۿا احلۿاكفؽۿےہكۿہیۿفوۿفرفۿاجصزاءۿمہیلعۿاٰولصلہۿ‬ ‫والصزاء ۿےك ۿ ےئ ۿ۔ے ۿرگم ۿواهلل ۿہك ۿاطۿےك ۿل افلۿےس ۿاهلل ۿزعولج ۿےن ۿیڑایئۿاك ۿاكالط ۿفؽامجا ۿ۔ے ۿ وص ۿاك ۿااكػ ۿ وص ۿےك ۿااكػ ۿیکۿ‬



‫فرفۿےلۿاججا۔ے‪،‬دبعااقلدػاكۿااكػۿاقدػۿقلطمۿزعيالہلۿےكۿااكػۿیکۿفرفۿویكطۿنۿےلۿاج ےۿاگۿ ؎‬ ‫جاػاىنتۿیکۿكالیمۿےسۿہیۿآںیھکنۿرھپینۿ‬ ‫واوۿرپۿجصس ۿےكۿیڑۿاكےنٹۿیکۿرکفۿںیمۿ۔ے‬



‫دھكۿاػاج ےۿاگۿاامیطۿاكۿروػا ریا‬ ‫ںیہكۿاچینۿنۿداھك ےۿےھجۿرجشۿا ریا‬



‫‪2‬‬



‫والعیاذباللْالِادرْربْالشیخْعبدالِادرْوصیل ْاللْ خیشۿدبعااقلدػۿےكۿدقػتۿواےلۿوبعمدۿیکۿانہ‪،‬خیشۿدبعااقلدػۿےكۿ‬ ‫تعایلْوباركْوسلمْعیلْجدْالشیخْعبدالِادرْثمْعیلْ جاجااجط ۿرھپ ۿوخد ۿخیش ۿدبعااقلدػ ۿرپاهلل ۿاعتیٰل ۿدػود‪،‬حؼتك ۿاوػۿ‬ ‫ٰ‬ ‫والّۿجاػلۿفؽام ے‪،‬آ نی‬ ‫الشیخْعبدالِادرْاٰمنی۔ ْ‬ ‫جڈ لی‪:‬اریۿںیمۿمہۿدوۿلیلجۿادقلػۿايلۃۿااشملریہءاملءۿابكػٓك ۿہمظعمۿےكاملكتۿدركۿركںیۿنجۿیکۿوافتۿوكۿ نیۿ نیۿوسۿحؼنۿےسۿ‬ ‫ػادئۿوہ ے‪،‬اوّلۿاامّۿالجۿا نۿرجۿیكمۿوا یعۿػہمحۿاهللۿاعتیٰل‪،‬دوّۿكالہمۿیلعۿاقػیۿیكمۿیفنحۿاصٌ ِتۿرماقہۿرشوۿٰوكشمہۿومریاہۿبتكۿ‬ ‫ ہلیل دورغ ۿےس‪:‬‬ ‫اجكۿہیۿہكۿاارۿدوۿرطمودوط‪،‬ذخموولط‪،‬انمگومط‪،‬ا لوولطۿوایطسۿوقؽامینۿیکۿفروۿیسكۿےكۿدلۿںیمۿ‬



‫‪1‬‬



‫‪ 2‬دحاقئۿششخبۿو‬



‫ۿاہچػّۿدػانمفِتۿامداءۿوااعتسحثۿاػۿآاقػیضۿاهللۿمز ۿہبتكمۿػوضہیۿآػاّۿجافۿركایچۿ ۾‬ ‫‪Page 391 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اتكتۿب اطتتۿذمَۃۿاالرساػۿرشفیۿےسۿ ٓا ۿوہفوۿاطۿےسۿال ۿیکۿفوۿوكیئۿو ہۿ۔ںیہۿہیۿجاال افقۿاہلجۿااكحؼۿءاملءۿںیہ‬ ‫دورسعۿہیۿہكۿدوونطۿاصٌتۿااكحؼۿٓك ۿہمظعمۿےسۿںیہ‪،‬فوۿانۿارتفاءۿاكۿ واتۿوہاگۿ وۿل افلۿےنۿالہۿرعتۿرپۿایكۿاحالہكۿزانزاۿجاػخۿ‬ ‫ػص‬ ‫ػص‬ ‫ارحل نیۿومریہۿںیمۿع‪،‬اوػاحرضیۿرح نیۿ زصظۿےسۿرشمفۿوہےنوۿاالۿاج ات۔ےۿہكۿالہۿرح نیۿ زصظۿدعبوضحػۿرپۿونػۿدیسۿماملۿ‬ ‫جصس‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿاےتھٹۿ ھشغۿوضحػۿدیسجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿدركۿرك ےتۿںیہۿاوػوضحػۿےكۿحؼاحؼۿیسكۿاكۿ‬ ‫جاّۿ۔ںیہۿ ےتی اطۿرضحاتۿیکۿ یھۿہ اػہۿ یۿابعػاتۿلقۿركںی ‪:‬‬ ‫(‪)۶‬كالہمۿیلعۿاقػیۿیفنحۿیكمۿ وتیفۿ‪۶۵۶۹‬ھۿاتكتۿحؼہۃۿااخلفرۿاافلرتۿیفۿرتًمۃۿدیسیۿارشلفیۿدبعااقلدػۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫ٔ‬ ‫لِدْبلغینْعنْبعضْاالكابرْانْاالمامْالحسنْابنْ كشیب ۿےھجۿااكحؼ ۿےسۿاچنہپۿہكۿدیسجا ۿاامّۿنسحۿ َصسیۿػیضۿاهللۿ‬ ‫تعایل ْعنہمالماْتركْالخالفۃْلماْ اعتیٰلۿمز ۿےنۿٌت ۿایخبلۿہنتۿوجالہیۿيالتۿرتكۿفؽامیئۿاهللۿ‬ ‫سیدناْعیلْریضْاللْ ٰ‬ ‫فی ا ْمن ْالقؾنۃ ْواآلفۃ ْعوضہ ْالل ْسبحنہ ْوتعایلْ زعولج ۿےن ۿان ۿےك ۿدبےل ۿاط ۿںیم ۿاوػایكن ۿاوالد ۿااجمد ۿںیمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ وحشتۿیٰمظعۿاكۿرم ہبۿػاھك ےلہپۿبطقۿاربکۿوخدۿوضحػۿدیسۿاامّۿ‬ ‫یْفیہْوفْنسلہْوكانْریضْاللْتعایلْ‬ ‫الِطؽیۃْالکرب‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫نسحۿوہ ےۿاوػاوطسۿںیمۿفرفۿوضحػ ۿدیسجا ۿدیسۿدبعااقلدػۿ‬ ‫عنہْالِطبْاالکربْسیدناْالسیدْالشیخْعبدالِادرْ‬ ‫اوػ آرخۿںیمۿرضحتۿاامّۿ دہیۿوہطۿےگۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿ‬ ‫ھوْالِطبْاالوسطْوالم دیْخاتمۃْاالقطاب‪1‬۔ ْ‬ ‫انیعمج‬ ‫(‪)۷‬ایسۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫م‬ ‫نْمشائخہْحمادالدباسْریضْاللْتعایل ْعنہْرویْ رضحتۿًمادۿدجانۿوضحػۿدیسجاۿ وتۿامظعۿےكۿئاش خۿےسںیہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫انْیوماْكانْسیدْناْعبدالِادرْعندہْفْرباطہْولماْ ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمہنع ۿانیعمج ۿاجك ۿػوػ ۿاذنوط ۿےن ۿرساكػ ۿ وحشتۿ‬ ‫غابْمنْحضرتہْقالْانْھذاْاالعجیمْالشریفْقد ْماْ یکۿتبیغۿںیمۿفؽامجا‪،‬اطۿ وۿاطۿدیس ۿاك ۿدقّۿامتّۿاوایلءۿیکۿاردطۿ‬ ‫ر‬ ‫رپۿوہۿاگۿا۔ںیہۿاهللۿزعولجۿمكۿدعۿاگۿہكۿفؽامںیئۿریماۿہیۿجاوطۿہؾۿ‬ ‫یکونْع ٰیلْرقابْاولیاءْاللْیصیْماموراْمنْعندْموالہْ ْ‬ ‫ویلۿاهللۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْنزہۃْالخاطرْالقاترفْترجمہْسیدیْالشریفْعبدالِادر(یملق) ۻ‬



‫ْ‬



‫‪Page 392 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بانْیِولْقدیمْ ٰھذاْعیلْرقبۃْكلْویلْاللْویتواضعْلہْ یکۿاردطۿرپ‪،‬اوػاطۿےكۿػامےنںیمۿا عیۿاوایلءۿاهللۿاےكۿ ےئۿرس‬ ‫جمیعْاولیاءْاللْفْزمانہْویعظمونہْلظہورشانہ‪1‬۔ ْ اكھجںیئۿےگ‪،‬اوػۿاطۿےكۿ وہػۿرم ہبۿےكۿوصتۿاطۿیکۿمیظعۿئاجۿ‬ ‫الںیئۿےگ‬ ‫امومػۿ نۿاهللۿوہجاۿظوحلعۿػ۔ےۿاوػا عیۿاوایلءۿػامنۿںیمۿےبۿكشۿرضحتۿدیسیۿػافیعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ یھۿدالخ‬ ‫(‪)۸‬ایسۿںیمۿوضحػ ۿدیسجا ۿ وت ۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿ"قدیمْھذہْعیلْرقبۃْكلْویلْالل "‪2‬فؽامجا ۿاوػاوایلءۿاحرضنۿو‬ ‫ح‬ ‫زا زصظۿاكۿاردںینۿاكھججاۿاوػدقّۿابمػكۿا ینۿاردونطۿرپۿانیلۿاوػۿاجكۿصخشۿاكۿااكػۿركجاۿاوػۿانۿیکۿوالحثۿبلس وہاججاۿایبطۿركۿےكۿ‬



‫فؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫وھذاْتنؽیہْبؼنۃْعیلْانہْقطبْاالقطابْوالغوثْاالعظم‪3‬۔ ْ ہیۿػونشۿد لیۿاقعطۿ۔ےۿانۿرپہكۿوضحػۿامتّۿیـشوطۿےكۿبطقۿ‬ ‫اوػ وتۿامظعۿںیہ‬ ‫(‪)۹‬ایسۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫ْتعایلْ وضحػۿدیسجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿاهللۿزعولجۿیکۿ‬ ‫ْتعایلْعنہْتحدثاْبنعمْالل ٰ‬ ‫ومنْكالمہْریضْالل ٰ‬ ‫علیہ ْبؼینْوبؼنکمْوبنی ْالخلق ْكل مْبعدْمابنیْ ا ےنۿاورپںیتمعنۿػاہؾ ۿفؽامےنۿاكۿ وۿكالّۿاػواد ۿفؽام ےۿاط ۿںیمۿ‬ ‫السماء ْواالرض ْفالتِؼسوین ْباحد ْوالتِؼسواعیلْ ےسۿہیۿ۔ےۿہكۿفؽامجا ۿھجمۿںیمۿاوػامتّۿولخماقت ۿػامنۿںیمۿوہۿ‬ ‫م فؽق ۿ۔ے ۿ و ۿآ امط ۿوػ نی ۿںیم‪،‬ےھج ۿیسك ۿےس ۿ تبس ۿن ۿدوۿ‬ ‫احداْیعینْفالیِاسْالملوكْبغیْھمْو ٰھذاْكلہْ نْ‬ ‫ر‬ ‫اوػھجم ۿرپ ۿیسك ۿوك ۿس ان ۿن ۿركو ان ۿرپكالہم ۿیلع ۿاقػی ۿفؽام ےتۿ‬ ‫فتو حْالغیبْالمربءْمنْكلْعیب۔ ْ‬ ‫ںیہۿانۿ ےئۿہكۿوالنیطۿاكۿػتیعۿرپۿس انۿ۔ںیہۿوہجاۿاوػہیۿيتۿ‬ ‫بیغۿےكۿح واحتۿےسۿ۔ےۿ وہؾۿبیعۿےسۿجاكۿواصفۿ۔ے‬



‫‪ 1‬نزھۃْالخاطرْالقاترفْترجمہْسیدیْالشریفْعبدالِادر(یملق) ۽‬



‫‪ 2‬نزھۃْالخاطرْالقاترفْترجمہْسیدیْالشریفْعبدالِادر(یملق) ۾ۿو‪۶۵‬‬



‫‪ 3‬نزھۃْالخاطرْالقاترفْترجمہْسیدیْالشریفْعبدالِادر(یملق) ۾ۿو‪۶۵‬‬ ‫‪Page 393 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(ۺ)ایسۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫وعنْعبداللْبنْعیلْبنْعصرْونْالتمییمْالشافیعْ اامّۿدبعاهللۿ نۿیلعۿ نۿرصعوط ۿیمیمت ۿوا یعۿےسۿػواحث ۿ۔ےۿ‬ ‫ْشابْایل ْبغدادف ْطلب ْالعلمْوكانْ ںیمۿ واینۿںیمۿبلطۿملع ۿےكۿ ےئۿادغاد ۿہ اۿانۿػامےنۿںیمۿا نۿ‬ ‫قال ْدخلت ْوانا‬ ‫ٰ‬ ‫ابنْالسِایومئذْرفییقْفْاالشتغالْبالنظامیۃْوکناْ ااقسل ادػہسۿاظنہیمۿںیمۿریمعۿواھۿیڑد ۿركجااھت‪،‬مہۿابعدتۿ‬ ‫اوػاصنیحلۿیکۿػجاػت ۿرك ےتۿ ےھ‪،‬ادغاد ۿںیمۿاجكۿاصٌت ۿوكۿ‬ ‫نتعبدْونزورْالصالحنیْوكانْرجلْببغدادیِالْلہْ‬ ‫ وتۿےتہك‪،‬اوػۿاطۿیکۿہیۿركإتۿ وہشػۿج یۿہكۿٌتۿراںیہۿػاہؾ‬ ‫الغوث‪،‬وكانْیِالْعنہْانہْیظ رْاذاْشاءْوخیفْاذاْشاءْ‬ ‫وہطۿٌتۿراںیہۿ رظوطۿےسۿپھچۿاجںیئ‪،‬اجكۿدطۿںیمۿاوػ‬ ‫فِصدتْاناْوابنْالسِاْوالشیخْعبدالِادرالجیالینْ‬ ‫ا ن ۿااقسلاوػا ین ۿون رمی ۿیک ۿاحنث ۿںیم ۿرضحت ۿخیش ۿدبع ااقلدػۿ‬ ‫نح‬ ‫ب‬ ‫ٰ‬ ‫وھوْشابْیومئذایل ْزیارتہْفِالْا نْالسِاو نْفْ ٌزالینۿاطۿ وتۿیکۿػجاػتۿوكح(ے‪،‬ػایم ۿںیمۿا نۿااقسلۿےنۿاہكۿ‬ ‫الطریقْالیومْاسألہْعنْمسئلۃْالیدریْلہاْجوابا‪ٓ ْ،‬ا و ۿاط ۿےس ۿوہ ۿہلئس ۿ ر وھط ۿاگسج ۿاك ۿ وات ۿا۔ںیہ ۿن ۿآ ےۿ‬



‫‪1‬‬ ‫فِلت ْوانا ْاسئلہ (نزھۃ ْالخاطروالقاترف ْترجمۃْ اگ ںیمۿےنۿاہكۿںیمۿ یھۿاجكۿہلئسۿ ر وھطۿاگۿدوھكطۿایكۿ واتۿ‬ ‫سید ْالشریف ْعبدالِادر(قلیم ْنسخہ) ْص‪)۸۵‬عنْ دےتۿںیہ‪،‬رضحت ۿخیشۿدبعااقلدػ ۿدقنۿرسہۿاالیلعۿےنۿفؽامجاۿ‬



‫مسئلۃْفانظرْماذایِولْفی اْوقالْسیدیْالشیخْعبدْ اعمداهللۿہكۿںیمۿاط ۿےكۿواےنمۿاط ۿےسۿھچكۿ ر وھطۿںیمۿفوۿ‬ ‫الِادرْقدسْسرہْالباھرْمعاذاْللْانْاسألہْشؼئا‪،‬واناْ اےك ۿدجڈاػ ۿیک ۿحؼوتکط ۿاك ۿاظنػہ ۿركوط ۿاگ ٌت ۿمہ ۿاط ۿ وت ۿےكۿ‬ ‫اہیط ۿاحرض ۿوہ ے ۿاط ۿوك ۿا ین ۿہگج ۿن ۿداھكی ۿ وھػی ۿدری ۿںیم ۿداھكیۿ‬ ‫بنیْیہْاذراْانظرْبركاتْرویتہْفلماْدخلناْعلیہْلمْنرہْ‬ ‫ رشفی ۿفؽام ۿںیہ ۿا ن ۿااقسل ۿیک ۿفرف ۿ اگہ ۿبض ۿیک ۿاوػفؽامجا‪:‬‬ ‫ف ْمكانہْفمکؿنا ْساعۃْفاذا ْھوجالس ْفنظرْایلْابنْ‬ ‫ ریی ۿرخایب ۿاع ۿا ن ۿااقسل! ۿفو ۿھجم ۿےس ۿوہ ۿہلئس ۿ رےھچ ۿاگ ۿسج ۿاكۿ‬ ‫السِا ْمغضباوقالْلہْویلكْیاْابنْالسِاْتسألینْعنْ‬ ‫ےھجۿ واتۿنۿآ ےۿ ریاۿہلئسۿہیۿ۔ےۿاوػانۿاكۿ واتۿہیۿ۔ے‪،‬ےبۿ‬ ‫مسئلۃ ْلم ْأردلہا ْجوابا‪،‬یھ ْکذا ْوجواب ا ْکذا‪،‬اینْ كشۿںیمۿرفكیکۿآ ۿھجتۿںیمۿ ڑھیتکۿدھكۿػاہۿوہط رھپۿریمیۿ‬ ‫الریْنارْالکقرْتل بْفیک۔ثمْنظرایلْوقالْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫فرفۿ رظۿیکۿاوػفؽامجاۿ‬



‫نزھۃْالخاطرْالقاترفْترجمہْسیدیْالشریفْعبدالِادر(یملق) ‪۸۵‬‬ ‫‪Page 394 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یاعبداللْتسألینْعنْمسألۃْلؾنظرْمااقولْفی اْیھْ اعۿدبعاهللۿ! مۿھجمۿےسۿہلئسۿ ر وھۿےگۿہكۿںیمۿایكۿ واتۿداتی‬



‫ْایل ْشحمیتْ وہط ۿےراہػا ۿہلئس ۿہی ۿ۔ےاوػ ۿان ۿاك ۿ وات ۿہی‪،‬رضوػ ۿ م ۿرپ ۿداین ۿاانتۿ‬ ‫کذا ْوجواب ا ْکذا ْلتخرن ْعلیك ْالدنیا ٰ‬ ‫اذنیكْباساءْةْادبک۔ثمْنظرْایل ْسیدْعبدالِادرْوْ وگحؼ ۿركعۿ یۿہكۿاكط ۿیکۿنُو ۿجكۿانۿںیمۿرغقۿوہےگ‪،‬دبہلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےراہػیۿےبۿادیبۿاك رھپرضحتۿخیشۿدبعااقلدػۿیکۿفرفۿ رظۿیکۿ‬ ‫ادناہْمنہْوا کرمہْوقالْلہْیاْعبدالِادرْلِدْارضیتْ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫اوػوضحػۿوكۿا ےنۿ ؼدجكۿایكۿاوػوضحػۿاكۿازعاػۿایكۿاوػ ؽامجا‪:‬اعۿ‬ ‫اللْورسولہْبادبكْ ّ‬ ‫كاینْاراكْببغدادوقدْصعدتْعیلْ‬ ‫دبعااقلدػ! ۿےب ۿكش ۿآت ۿےن ۿا ےن ۿنسح ۿادت ۿےس ۿاهلل ۿو‬ ‫الکریسْمتكلماْعیلْالمالْوقلتْقدیمْ ٰھذ ٖہْع ٰیلْرقبۃْكلْ‬ ‫ػوسلۿوكۿػایضۿایكۿوگجاۿںیمۿانۿوقثۿدھكۿػاہۿوہطۿہكۿآتۿعمجمۿ‬ ‫ّ‬ ‫ق‬ ‫ویلْاللْ‪،‬وكاینْاریْاالولیاءْفْوقتكْوقدْحنواْر مھبْ ادغادۿںیمۿركیسۿوظعۿرپۿ رشفیۿےلۿح(ےۿاوػۿفؽامػ۔ےۿںیہۿہكۿ‬



‫اجالالْلک‪،‬ثمْغابْعناْلوقتہْفلمْنرہْبعدْ ٰذلک‪ ْ،‬ریماۿہیۿجاوطۿہؾۿویلۿاهللۿیکۿاردطۿرپ‪،‬اوػامتّۿاوایل ےۿوقثۿےنۿ‬ ‫قالْواماْسیدیْالشیخْعبدالِادرْفانہْظ رتْامارةْ آیکپ ۿمیظع ۿےئلیك ۿاردںین ۿاكھجیئ ۿںیہ وہ ۿ وت ۿہی ۿفؽام ۿرك ۿےراػیۿ‬ ‫قرب ٖہْمنْاللْعزوجلْواجتمعْعلیہْالخاصْوالعام‪ ْ،‬اگوہطۿےسۿزاحث ۿوہح(ےۿرھپۿمہۿےن ۿا۔ںیہۿنۿداھكی رضحتۿ‬



‫وقالْقدیمْ ٰھذ ٖہْع ٰیلْرقبۃْكلْویلْاللْواقرتْاالولیاءْ خیشۿدبعااقلدػۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿرپۿفوۿخساطۿقؽتۿػاہؾۿوہ ےۿہكۿ‬ ‫بقضلہ ْف ْوقتہ ْواما ْابن ْالسِافرأی ْبنتا ْللملكْ وہۿاهللۿزعولجۿےكۿقؽتۿںیمۿںیہۿاخ ۿوماّۿاطۿرپ عمۿوہ ےۿ‬ ‫اوػاذنوط ۿےن ۿفؽامجا‪:‬ریما ۿہی ۿجاوط ۿہؾ ۿویل ۿاهلل ۿیکۿاردط ۿرپ اوػ‬ ‫ْفایب ْاالانْ‬ ‫حسؼنۃ ْفقنت ْب ا ْوسأل ْان ْیزوجہا ْبہ ٰ‬ ‫ق‬ ‫ق‬ ‫ج‬ ‫اوایلءۿو ث ۿےنۿانۿاكۿاط ۿےكۿ ےئۿا ؽاػ ۿایك‪،‬اوػا نۿااقسلۿا كۿ‬ ‫یؾنص‬ ‫لک۔والعیاذباللْتعایل۔واماْاناْ‬ ‫رفاجابہْایل ْ ٰذ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ّ‬ ‫جس این ۿجادواہ ۿیک ۿوخوصبػت ۿیٹیب ۿرپ ۿماقش ۿوہا ۿان ۿےس ۿاك ۿو ۿیکۿ‬ ‫ْایلْدمشقْواحضرینْالسلطانْنورالدینْالش یدْ‬ ‫فجئت ٰ‬ ‫دػوخايتۿیکۿانۿےنۿنۿامجاۿرگمۿہیۿجس اینۿوہاج ے‪،‬انۿےنۿہیۿ‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫ووالینْ یلْاالوقاتْفولؼت اْواقبلتْ یلْالدنیاْاقباالْ جس این ۿوہجا ۿ وبل ۿركایل‪،‬واایعلدجاهلل ۿاعتیٰل ػاہ ۿںیم‪،‬ریما ۿد قشۿ‬



‫کثیاقدصدق ْ‬



‫اججاوہا ۿواہطۿ ناطط ۿونػادلنۿودیہۿےنۿےھجۿا رسۿاواقفۿایكۿ‬ ‫اوػداینۿرثكت ۿریمیۿفرفۿآیئ وت ۿاكۿاػواد ۿمہۿيت ۿےكۿ‬ ‫جاػعۿںیمۿ‬



‫‪Page 395 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كالمْالغوثْفؼناْكلنا۔ ْ‬ ‫اوایلءِۿوقثۿںیمۿرضحتۿػافیعۿ یھۿںیہ ہیۿابمػكۿػواحثۿذمَۃۿاالرساػۿرشفیۿ‪1‬ںیمۿدو دنوطۿےسۿ۔ے‪،‬اوػاجكۿو یۿایك كالہمۿ‬ ‫یلع ۿاقػیۿےن ۿان ۿاتكتۿںیمۿراسیل‪ ۹۵‬ۿػواجات ۿاوػ تہ ۿاملكت ۿہك ۿدرك ۿےئك ۿيت ۿذمَۃ ۿاالرساػ ۿرشفی ۿےس ۿاموخد ۿںیہ‪،‬وییہن ۿااكحؼۿ‬ ‫ ہشیمۿانۿاتكتۿابمػكۿیکۿااحدحثۿےسۿاوصزادۿرك ےتۿآ ےۿرگمۿرحموّۿرحموّ‬ ‫ وۿھچكۿاھتۿاصدقۿآجا‬



‫(ۻ)ایسۿںیمۿ۔ے‪:‬ۿ‬ ‫ْریب ْان ْالسعداء ْوْ وضحػدیسجا ۿ وت ۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿفؽامجا ۿ"ےھجۿ‬ ‫ْتعایل ْعنہ ْوع ّزة ّ‬ ‫قال ْریض ْالل ٰ‬ ‫االشِیاء ْیعرضون ْعیل ْوان ْبؤبؤ ْعؼین ْف ْاللو حْ زعت ۿرپوػداگػ ۿیکۿ مس!ےبۿكش ۿدیعسۿویقشۿھجمۿرپۿشیپۿےئكۿ‬ ‫ح‬ ‫المحقوظ ْانا ْحجۃ ْالل ْعلیکم ْجمیعکم ْانا ْنائبْ اج ےت ۿںیہ‪،‬كشیب ۿریمی ۿآھكن ۿ ُزلی ۿولو‪،‬وفحمع ۿںیم ۿ۔ے‪،‬ںیم ۿ مۿ‬ ‫يت ۿرپ ۿاهلل ۿیک ۿتجح ۿوہط‪،‬ںیم ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْووارثہْفْاالرضْوْ‬ ‫رسولْاللْصیلْالل ٰ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫وملس ۿاك ۿجا ث ۿاوػ ۿامتّ ۿػ نی ۿںیم ۿاط ۿاكۿواػت ۿوہط اوػ ؽامجاۿ‬ ‫یِول ْاالنس ْل م ْمشائخ ْوالجن ْل م ْمشائخ ْوْ‬ ‫ف‬ ‫رك ےت‪:‬آد ویطۿےكۿوریۿںیہ‪،‬وقّۿنجۿےكۿوریںیہ‪ ،‬ؽوتشطۿےكۿ‬ ‫الملٰئکۃْل مْمشائخْواناْشیخْالكل‪،‬ریضْاللْتعایلْ‬ ‫ٰ وری ۿںیہ ۿاوػۿںیم ۿاط ۿيت ۿاك ۿوریوہط "یلع ۿاقػی ۿاےس ۿلق ۿركۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْ‬ ‫۔‬ ‫عنہ‪،‬ونقعنابہ‬ ‫ےكۿرعۿ ۿرك ےتۿںیہ‪:‬اهللۿزعولجۿیکۿػوضاط ۿوضحػ ۿرپۿوہۿ‬ ‫اوػوضحػۿےكۿحؼاكتۿےسۿمہۿوكۿعفنۿدع‬



‫(ۼ)ۿایسۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫روی ْعنْالسیدْالکبی ْالِطبْالش ی ْسیدْاحمدْ دیس ۿریبك ۿبطق ۿریہش ۿدیس ۿادمح ۿارلافیع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےسۿ‬ ‫ریضْاللْتعایلْعنہْانہْقالْالشیخْعبدْالِادرْ رموی ۿ۔ے ۿہك ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجا‪:‬خیش ۿدبعااقلدػ ۿوہ ۿںیہ ۿہكۿ‬ ‫الرفایعْ‬ ‫ٰ‬ ‫بحرْالشریعۃْعنْیمؼنہْوبحرالحِیِۃْعنْیسارہْ رشتعیۿاكۿردنمػۿاطۿےكۿدےنۿاہھۿ۔ےۿاوػۿ۔تقیقۿاكۿردنمػۿاطۿ‬ ‫ےكۿجاںیئۿاہھ‪،‬سجۿںیمۿےسراںیہۿجاینۿیپۿ۔ںی انۿےراػعۿ‬



‫منْای ماْشاءْاغرتفْالسیدْ ْ‬



‫ْبہجۃْاالسرا رْذکرْاخبارْالمشا یخْمنہْبذلكْمصطیفْالبایبْرصم ۻ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْنزھۃْالخاطرْالقاترْفْترجمۃْسیدْالشریفْعبدالِادر(یملقۿہخسن) ‪۸۷‬‬ ‫‪Page 396 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایلْعنہ‪1‬۔ ْ وقثۿںیمۿدیسۿدبعااقلدػۿاكۿوكیئۿجاینۿ۔ںیہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز‬ ‫عبدالِادرالثاینْلہْفْعصرناْھذاْریضْالل ٰ‬ ‫(۽)ۿاامّۿا نۿرجۿیكمۿوا یعۿ وتیفۿ‪۹‬ۼ۾ھۿا ےنۿاتفویۿدحجصز ۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫ان م ْقد ْیؤمرون ْتعریقا ْلجاھل ْاوشکرا ْوتحدثاْ یھبكۿاوایلءۿوكۿاملكت ۿدنلب ۿےنہكۿاكۿمكۿدجااججا۔ےۿہكۿ وۿاط ۿےكۿ‬ ‫بنعمۃْاللْتعایل ْکماْوقعْالشیخْعبدالِادرْریضْاللْ اقمامتۿماہیلۿےسۿجاوافۿ۔ےۿاےسۿاػالفۿوہجاۿركشۿالمیۿاوػانۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایل ْعنہ ْانہْبؼنماْھوْبمجلسْوعظہْواذاْھوْیِولْ یکۿتمعنۿاكۿاراہػ ۿركےنۿےكۿ ےئۿاسیۿہكۿوضحػ ۿدیسجا ۿ وتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫امظع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ ز ۿےك ۿ ےئ ۿوہاۿہك ۿا وط ۿےن ۿا ینۿ سلجۿ‬ ‫قدیمْ ٰھذ ٖہ ْع ٰیل ْرقبۃْك‬ ‫لْویلْاللْتعایل ْفاجابہْفْتلكْ‬ ‫ٰ‬ ‫وظع ۿںیم ۿدقعۃ ۿفؽامجا ۿہك ۿریما ۿہی ۿجاوط ۿہؾ ۿویل ۿاهلل ۿیک ۿاردط ۿرپ‪،‬‬ ‫الساعۃْاولیاءْالدنیاْقالْجماعۃْبْلْواولیاءْالجنْ‬ ‫وفػاۿامتّۿداینۿےكۿاوایلءۿےنۿ وبلۿایك(اوػاجكۿامجمتۿیکۿػواحثۿ‬ ‫جمیع م ْوطأطئوارءوس م ْوخضعوالہ ْواعرتفوا ْبماْ‬ ‫۔ےۿہكۿہلمجۿاوایلءۿنجۿےنۿ یھ)اوػيتۿےنۿا ےنۿرساكھجد ےۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْ‬ ‫۔‬ ‫ْفایبْفسلبْحالہ‬ ‫قالہْاالرجلْباصب ان ٰ‬ ‫ح‬ ‫ش‬ ‫اوػرساكػ و ت ۿےكۿوضحػ ۿكھج ۿح(ےۿاوػاط ۿےكۿانۿاػواد ۿاكۿ‬ ‫اقؽاػ ۿایكۿرگمۿااہفصط ۿںیمۿاجكۿصخشۿٕزكؼ ۿوہا ۿوفػا ۿانۿاكۿاحلۿ‬ ‫بلسۿوہہ ا‬ ‫(۾)رھپۿفؽامجا‪:‬‬



‫وممنْطأطأرأسہْابوالنجیب‪ ۶‬الس روردیْوقالْع ٰیلْ وضحػ ۿےكۿاػواد ۿرپۿ وہنطۿےنۿا ےنۿرساكھج ےۿاط ۿںیمۿےس‬ ‫رأیس ْواحمد‪ ۷‬الرفایع ْقال ْعیل ْرقؽیت ْوحمیدممھنْ ( ہلسل ۿماہیل ۿ رہوػدہی ۿےك ۿوریاط ۿوری)رضحت ۿدیس ۿدبعااقلہؾۿ‬ ‫وسئلْفِالْالشیخْعبدالِادرْیِولْکذاْوکذا‪،‬وابوْ اباانسِشت ۿ رہوػدی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿںیہ ۿاذنوط ۿےن ۿاان ۿرس‬ ‫ابمػكۿاكھجدجا ۿاوػ ۿاہك(اردط ۿیسیك)ریمعۿرسۿرپۿریمعۿرس‬ ‫مدین‪ ۸‬ف ْالمغرب ْوانا ْممھن ْالل م ْاین ْاش دكْ‬ ‫رپ اوػاطۿںیمۿےسۿرضحتۿدیسۿادمحۿریبكۿػافیعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫واش دملٰئکتكْ ْ‬ ‫مز ۿںیہۿاذنوطۿےنۿاہكۿریمیۿاردطۿرپ‪،‬اوػاہكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْنزھۃْالخاطرْالقاترْفْترجمۃْسیدْالشریفْعبدالِادر(یملقۿہخسن) ‪۸۹‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْالقتاویْالحدیؿیۃْمطلبْفْقولْالشیخْعبدالِادرقدیمْھذہْا لخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ ‪۹۶۹‬‬



‫‪Page 397 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اینْسمعتْواطعت‪،‬وکذاْالشیخْعبدالرحیمْ‪۹‬الِناویْ ہی ۿ وھجا ۿوا ۿادمح ۿ یھ ۿا۔ںیہۿںیم ۿ۔ےۿنج ۿیک ۿاردط ۿرپ ۿوضح ۿػاكۿجاوطۿ۔ے‪،‬‬ ‫انۿےنہكۿاوػاردطۿاكھجےنۿاكۿوصتۿ ر اھہ اۿفوۿفؽامجا ۿہكۿان ۿوقثۿرضحتۿ‬ ‫مدعنِہْوقالْصدقْالصادقْالمصدوق‪1‬۔ ْ‬ ‫ّ‬ ‫ہ‬ ‫ف‬ ‫خیشۿدبعااقلدػۿےنۿادغادۿدقمنۿںیمۿاػوادۿ ؽامجاۿ۔ےۿہك"ریماۿجاوطۿ ؾۿویلۿ‬ ‫یک ۿاردط ۿرپ"ذہلا ۿںیم ۿےن ۿ یھ ۿرساكھججا ۿاوػ ۿرع ۿیک ۿہك ۿہی ۿ وھجاوا ۿادمحۿ‬ ‫ یھ ۿا۔ںیہ ۿںیم ۿ۔ے‪،‬اوػ ۿا۔ںیہ ۿںیم ۿرضحت ۿدیسۿاباۿادن ۿع بی ۿبرغیبۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیہۿاذنوطۿےنۿرسابمػكۿاكھججاۿاوػۿاہكۿںیمۿ یھۿا۔ںیہۿ‬ ‫ںیمۿوہطۿالمیۿںیمۿےھجۿاوػ ریعۿفؽوتشطۿوكۿوگاہۿركجاوہطۿہكۿںیمۿےنۿ‬ ‫دقیم ۿاك ۿاػوادانس ۿاوػمك ۿامجا ایس ۿفرو ۿرضحت ۿدیس ۿی ۿخیش ۿدبعارلمیحۿ‬ ‫عانویۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿا ینۿاردط ۿابمػكۿ اھچیئۿاوػاہك ۿ چۿفؽامجاۿ‬ ‫ےچسۿامےنۿوہ ےۿےچسۿےن‪،‬ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿانیعمج‬



‫(‪)۶۵‬رھپۿفؽامجا‪:‬‬



‫ذکرْکثیونْمنْالعارفنیْالذینْذکرناْھمْوغیْ اوایلء ۿركاّ ۿہك ۿمہ ۿےن ۿدرك ۿےئك ۿینعی ۿرضحت ۿبیجن ۿادلن ۿ رہوػدی ۿوۿ‬ ‫رضحتۿدیسۿادمحۿػافیعۿورضحتۿع بیۿبرغیبۿورضحۿتۿدبعۿارلمیحۿعانویۿ‬ ‫ھمْانہ ْلم ْیِلْاالبامراعالماْبِطبؼتہْفلمْیسعْ‬ ‫ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمہنع ۿاذنوط ۿےن ۿاوػاط ۿےك ۿوسااوػ ۿ تہ ۿماػنی ۿركاّ ۿےنۿ‬



‫ر‬ ‫احداْالتخلفْبلْجاءْباسانیدْمتعددةْعنْکثیینْ فرص حۿفؽامیئۿہكۿوضحػۿدیسجاۿخیشۿدبعااقلدػٌزالینۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿ‬ ‫ان مْاخربْواقبلْمولدہْبنحوْمائۃْسنۃْانہْسیولدْ ا ینۿفرفۿےسۿااسۿنۿفؽامجاۿہكلب اهللۿزعولجۿےنۿاطۿیکۿتطقۿربکیۿػاہؾۿ‬ ‫بارض ْالعجم ْمولودلہ ْمظ ر ْعظیم ْیِول ْ ٰذلكْ‬



‫فؾندر جْاالولیاءْفْوقتہْتحتْقدمہ‪2‬۔ ْ‬



‫فؽامےن ۿےك ۿ ےئ ۿا۔ںیہ ۿان ۿفؽامےنۿاكمك ۿدجا ۿوذہلا ۿیسكۿویل ۿوك ۿئاجن ش ۿنۿ‬



‫وہیئۿہك ۿاردط ۿنۿ اھچجا ۿاوػدقّۿابمػكۿا ینۿاردط ۿرپ ۿنۿاتیلہكلب ۿددعتدۿ‬ ‫ دنوط ۿےس ۿ تہ ۿاوایلء ۿركاّ ۿدقتم نی ۿےس ۿرموی ۿوہا ۿہك ۿاذنوط ۿےنۿ‬ ‫رساكػ وحشت ۿیک ۿوالدت ۿابمػہك ۿےس ۿیرقحزا ۿوسحؼن ۿےلہپ ۿ رب ۿدی ۿج ی ۿہكۿ‬ ‫رقنع ب ۿمجع ۿںیم ۿاجك ۿاصٌت ۿ میظ ۿرہظم ۿواےل ۿ دیاوہےگن ۿاوػہیۿ‬ ‫فؽامںیئۿےگۿہكۿ"ریماۿہیۿجاوطۿہؾۿویلۿاهللۿیکۿاردطۿرپ"انۿفؽامےنۿرپۿانۿ‬



‫وقثۿےكۿامتّۿاوایلءۿاطۿےكۿدقّۿےكۿ ےچیۿرسػںیھكۿےگۿاوػانۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالقتاویْالحدیؿیۃْمطلبْفْقولْالشیخْعبدالِادرقدیمْھذاعیلْرقبہْا لخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ ‪۹۶۹‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالقتاویْالحدیؿیۃْمطلبْفْقولْالشیخْعبدالِادرقدیمْھذاعیلْرقبہْا لخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ ‪۹۶۹‬‬



‫‪Page 398 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫دقّ ۿےك ۿواہی ۿںیم ۿدالخ ۿوہط ۿےگ الل مْلكْالحمدْصلْعیلْ‬ ‫محمدْوابنہْوذریتہ‬



‫(‪)۶۶‬رھپۿفؽامجا‪:‬‬



‫وحیكْامامْالشافعیۃْفْزمنہْابوسعیدْعبداللْبنْ "اامّۿابادیعسۿدبعاهللۿ نۿایبۿرصعوط ۿےن ۿہك ۿا ےنۿػامنۿںیمۿواہیعفۿےكۿ‬ ‫اامّ ۿ ےھ ۿدرك ۿفؽامجا ۿہك ۿںیم ۿادغاد ۿدقم ۿن ۿںیمۿبلطۿملعۿےكۿ ےئۿہ اۿا نۿ‬



‫ایبْعصرونْقالْدخلتْبغدادفْطلبْالعلمْفوافِتْ‬



‫ااقسلاوػںیم ۿادػہس ۿاظنہیم ۿںیم ۿرشجك ۿدػن ۿ ےھ ۿاوػان ۿوقث ۿادغادۿ‬ ‫ابنْالسِاورافِتہْفْطلبْالعلمْبالنظامیۃ‪،‬وکناْنزورْ ںیم ۿاجك ۿصخش ۿوك ۿ وت ۿےتہك ۿ ےھ(و ی ۿ رػی ۿدححث ۿہك ۿربمن ۿۺ ۿںیمۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫(ایلْ شزػی‪،‬اط ۿ وت ۿاكۿےراػعۿوضحػ ۿػیض ۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوكۿخساػت ۿدتانۿہكۿ‬ ‫الصالحنیْوكانْببغدادْرجلْیِالْلہْالغوث ۔ ْ ٰ‬ ‫آتۿحؼرسۿٕزضؾۿعمجمۿںیمۿفؽامںیئۿےگۿ"ریماۿہیۿجاوطۿہؾۿویلۿاهللۿیکۿاردطۿرپۿ‬



‫ٰاخرْالحدیثْالمذکور) ْ‬



‫"اوػامتّ ۿاوایل ے ۿرصع ۿآت ۿےك ۿدقّ ۿجاك ۿیک ۿمیظع ۿےك ےئ ۿا ین ۿاردںینۿ‬ ‫مخ ۿركںی ۿےگ‪،‬اوػرھپ ۿااس ۿ ی ۿوا ع ۿوہجا‪،‬وضحػاك ۿہی ۿاػواد ۿفؽامجا ۿاوػ ۿامتّۿ‬ ‫اوایل ےۿماملۿاكۿاقؽاػركجاۿہكۿےبكشۿوضحػۿاكۿدقّۿمہۿيتۿیکۿاردطۿرپۿ۔ے)‬



‫آرخۿںیمۿا نۿرجۿےنۿفؽامجا‪:‬‬



‫و ٰھذہْالحكایۃْالیتْكادتْانْتتواترْفْالمعینْلکثرةْناقل اْ ینعی ۿہی ۿاكحث ۿقؽ ب ۿفوارت ۿ۔ے ۿہك ۿان ۿےك ۿجاقلصظ ۿرثكت ۿہقثۿ‬



‫وعدالمھت‪2‬۔ ْ‬



‫مادلۿںیہ‬



‫اتفوی ۿدحجصز ۿےن ۿا ن ۿااقسل ۿیک ۿدبا اجیم ۿںیم ۿہی ۿاوػػادئ ۿایك ۿہك ۿٌت ۿوہ ۿدبتخب ۿہك ۿ تہ ۿحؼا ۿمامل ۿٌ ّزڈاوػكتوّ ۿرشہیع ۿںیم ۿا ےن ۿاكضؾالہ ۿػامنۿ‬ ‫رپافقئۿاوػۿاحظفۿقؽآطۿاوػملعۿانمرظہۿںیمۿامكلۿرسحؼآوػدہۿاھتسجۿےسۿسجۿملعۿںیمۿانمرظہۿركجاۿاےسۿدنبۿركداتی‪،‬ااسۿصخشۿٌتۿواطۿ وتۿ‬ ‫ذ‬ ‫ںیمۿاتسگیۿیکۿوإتۿےسۿمعاذاللْمعاذاللْجس اینۿوہہ اۿجادواہۿاصنػیۿےنۿاےسۿیٹیبۿفوۿدعۿدیۿرگمۿٌتۿ امیػیڑاۿاےسۿجاػاػۿںیمۿ ھزكوادجاۿ‬ ‫كیھبۿاماتگناوػوكیئۿنۿداتی‪،‬اجكۿصخشۿہكۿاےسۿناچہ اتۿاھتۿشزػاۿانۿےسۿ ر اھۿفوۿفواحظفۿاھتۿاتۿ یھۿقؽآطۿركمیۿںیمۿےسۿھچكۿجادۿ۔ے اہكۿيتۿ‬



‫لوحۿوہہ اۿفرفۿاجكۿآحثۿجادۿػہۿ یئۿ۔ے‬



‫"‬



‫‪‬‬



‫‪"‬‬



‫‪3‬‬



‫ینتكۿانمتںیئۿركںیۿےگۿوہۿ وہنطۿےنۿرفكۿاایتخػۿایكۿہكۿیسكۿفروۿاملسمطۿ‬ ‫وہ ےت ۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالقتاویْالحدیؿیۃْمطلبْفْقولْالشیخْعبدالِادرقدیمْہذہْعیلْرقبہْالخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ ‪۹۶۹‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالقتاویْالحدیؿیۃْمطلبْفْقولْالشیخْعبدالِادرقدیمْہذہْعیلْرقبہْالخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ ۺ‪۹۶‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪۷/۶‬‬ ‫‪Page 399 of 684‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اامّۿا نۿایبۿرصعوطۿفؽام ےتۿںیہۿرھپۿاجكۿدطۿںیمۿاےسۿدےنھكیۿہ اۿاےسۿجاجاۿہكۿوگجاۿانۿاكۿواػادبطۿآ ۿےسۿيالوہاۿ۔ے‪،‬وہۿحؼفۿںیمۿ‬ ‫اھت‪،‬ںیمۿےنۿاےسۿہلبقۿیکۿفرفۿایكۿوہۿوہۿخُوػتۿوكۿرھپہ ا‪،‬ںیمۿےنۿرھپۿہلبقۿوكۿایكۿوہۿرھپۿرھپہ ا ایسۿفروۿںیمۿینتجۿجاػۿاےسۿہلبقۿ‬ ‫ػوۿركجاوہۿخُوػتۿوكۿرھپۿاججااہیطۿجكۿہكۿ رػتۿ یۿیکۿفرفۿٕز ۿےئكۿانۿاكدّۿلكنۿہ ا‪،‬وہۿاطۿ وتۿاكۿاػوادۿجاۿدایكۿركجاۿاوػاج اتاھتۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْا ٰ‬ ‫نتہی "‬ ‫ہكۿایسۿاتسگیۿےنۿانۿجالۿںیمۿداال والعیاذباللْ ٰ‬ ‫اارۿےہكۿرھپۿاوالّۿویكطۿ۔ںیہۿالجااھت‪،‬ہملكۿیڑھۿانیلۿایكۿلكشۿاھتۿاوقلۿانۿاكۿ واتۿقؽآطۿ میظۿدعۿاگ‪:‬‬ ‫‪"‬‬



‫"‬



‫‪2‬‬



‫ مۿایكۿراوہۿٌتۿجكۿاهللۿنۿرا۔ےۿ وۿامكلۿواػعۿاہجطۿاكۿ۔ے‬



‫اوػفؽامجا۔ے‪:‬‬ ‫"‬



‫‪‬‬



‫‪"‬‬



‫‪3‬‬



‫وكیئۿ۔ںیہۿہكلبۿاطۿیکۿدباامعویلطۿےنۿاطۿےكۿدولطۿرپۿػج ۿھڑد ۿ‬ ‫دیۿ۔ے‬



‫اوػفؽامجا۔ے‪:‬‬



‫‪ " ‬ہیۿانۿ ےئۿہكۿوہۿاامیطۿال ےۿرھپۿرفكۿایكۿفوۿاطۿےكۿدولطۿرپۿُٔهؾۿاگلۿ‬ ‫دیۿ یئۿہكۿاتۿا۔ںیہۿھچكۿھجمسۿنۿػ یۿواایعلدجاهللۿاعتیٰل‬



‫"‬ ‫‪4‬‬



‫اامّۿا نۿرجۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫وفْھذہْابلغْزجرْوا کدْردعْعنْاالنكارْعیلْاولیاءْ انۿوا۔ہعۿںیمۿاوایلءۿركاّۿرپۿااكػۿےسۿامكلۿڑھجانكۿاوػ تخۿعنمۿ‬ ‫تعایل ْخوفاْمنْانْیِعْالمنکرْفیماوقعْفیہْابنْ ۔ے ۿان ۿوخف ۿےس ۿہك ۿٕزكؼ ۿان ۿكلہم ۿےنتف ۿںیم ۿیڑاج ے ۿاگ ۿ وۿ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫السِامنْتلكْالقؾنۃْالم لکۃْاالبدیۃْالیتْالْاقبحْ ہشیمۿ ہشیمۿاكۿہالكۿ۔ےۿاوػسجۿےسۿدبرتۿوكیئۿابخحثۿ۔ںیہۿسجۿ‬ ‫ںیمۿا نۿااقسلیڑہ ا‪،‬اهللۿزعولجۿیکۿانہ مہۿاهللۿزعولجۿےسۿ‬



‫منہا‪،‬نعوذباللْ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالقتاویْالحدیؿیۃْمطلبْفْقولْالشیخْعبدالِادرقدیمْھذہْعیلْرقبۃْا لخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ ۺ‪۹۶‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرانْآلکریمْ‪۶‬۽‪/‬۾‪۷‬‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرانْالکریم‪۸‬۽‪۶۹/‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪4‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۸‬ۻ‪۸/‬‬ ‫‪Page 400 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫من ْ ٰذلک‪،‬ونسألہ ْبوجہہ ْالکریم ْوحبؼبہ ْالرؤفْ انۿےكۿو ہۿركمیۿاوػانۿےكۿ بیبۿػوفۿػمیحۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫الرحیمْانْیؤمنناْمنْ ٰذلكْومنْكلْفؾنۃْومحنۃْوْ ہیلعۿوملسۿےكۿوےلیسۿےسۿامےتگنۿںیہۿہكۿمہۿوكۿا ےنۿا اسطۿوركّۿ‬ ‫بمنہْوکرمہْوفی اْایضاْاتم ْحث ْعیلْاعتِادھمْوْ ےكۿواھۿانۿےسۿاوػہؾہنتۿوتنحمۿےسۿاامط ۿ۔ےشخ زیۿانۿ‬ ‫وا۔ہعۿںیمۿامكلۿرتبیغۿ۔ےۿانۿیکۿہكۿاوایلءۿركاّۿےك ۿواھۿ‬ ‫االدبْمع مْوحسنْالظنْب مْماْامکنْ‪1‬۔ ْ‬ ‫ دیقتۿوادتۿػںیھكۿاوػاہجطۿجكۿوہۿاطۿرپۿحزكۿنامطۿركںی‬ ‫ریق ۿوك ے ۿاقدػی ۿا دی ۿركجا۔ے ۿہك ۿا ےن ۿایبط ۿںیم ۿالہ ۿااصنف ۿواعسدت ۿےك ۿ ےئ ۿافكحث ۿوہ اهلل ۿزعولج ۿاملسمط ۿاھبویئط ۿوكۿ‬ ‫ذُنس‬ ‫ا ابفۿ قۿوادتۿاوایلءۿیکۿفو‪،‬قیۿدعۿاوػا نۿااقسل ْۿانۿصخشۿےكۿاحلۿےسۿانہۿدعۿسجۿےنۿحؼ مۿوخدۿرضحتۿدیسۿادمحۿریبكۿ‬ ‫ػافیعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿجاػاگہ ۿںیمۿ قۿاینػۿردنیۿاداۿایكۿاوػہجیتنۿاعمداهللۿوہۿوہاۿہكۿدیسۿریبكۿےكۿبضۿاوػوضحػ وحشتۿیکۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫رساكػۿںیمۿاوا ِ‬ ‫ءتۿادتۿرپۿاخہمتۿوہا‪،‬والعیاذباللْ ٰ‬ ‫اعۿحؼادػ!ۿٕقشصا ےۿ تبحۿا ابفۿو دصقیۿ۔ےۿنۿہكۿحؼافۿوذ ب ساچسۿِٔتۿرضحتۿادمحۿریبكۿےكۿاػواداتۿوكۿجاال ےۿرسےلۿاگۿ‬ ‫اوػسجۿجاػاگہۿاػعفۿوكۿاذنوطۿےنۿيتۿےسۿاػعفۿئاتجاۿاوػاطۿاكۿدقّۿادقنۿا ےنۿرسابمػكۿرپۿایلۿا۔ںیہۿوكاػعفۿوامظعۿامےنۿاگ دبع‬ ‫ارلػاقۿدحمتۿیعیشۿاھتۿرگمۿرضحاتۿماہیلۿنیخیشۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿوكرضحتۿاریمۿام وس نیۿومیٰلۿیلعۿركّۿاهللۿوہہجۿےسۿالضۿ‬ ‫اتہك‪،‬انۿےسۿ ر اھۿاججافوۿ واتۿداتیْک ٰیفْیبْازراْانْاحبْعلیاثمْاخالقہْ‪2‬ینعیۿاریمام وس نیۿےنوخدۿرضحاتۿنیخیشۿوكۿا ےنۿ‬ ‫سفنۿركمیۿےسۿالضۿئاتجاۿ۔ےۿےھجۿہیۿنزاہۿ تہۿ۔ےۿہكۿیلعۿےسۿ تبحۿػوھكطۿرھپۿااكۿيالفۿركوط وایعقۿذ بۿل اتفۿاار ہۿ‬ ‫حؼ م ۿ دیقت ۿو تبح ۿوہ ۿاٰیلع ۿدػ ہ ۿیک ۿمداوت ۿ۔ے‪،‬والعیاذباللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل‪،‬اهلل ۿزعولج ۿا ےن ۿبوبحباط ۿاك ۿنسح ۿادت ۿػوػی ۿركعۿ‬



‫اوػا۔ںیہۿیکۿ تبحۿرپۿاخہمتۿفؽام ےۿاوػا۔ںیہۿےكۿاروۿہۿجاكۿںیمۿااھٹ ے‪،‬آ نیۿ!ۿآ نی‬ ‫اٰمنیْبجاھ مْعندكْیاْارحمْالراحمنی ْ‬



‫اعۿ رتہنۿػمحۿفؽامےنۿواےلۿاطۿبوبحباطۿاكۿ ریعۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالقتاویْالحدیؿیۃْمطلبْفْقولْالشیخْعبدالِادرقدیمْھذہْعیلْرقبۃْا لخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ ۺ‪۹۶‬‬



‫ْمیزانْاالعتدالْرتہمجۿ‪۵۹۹‬ۺعبدالرازقْبنْہمامْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۶۷/۷‬ۻ‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 401 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْع ٰیلْسیدناْوموالناْواٰلہْوصحبہْوابنہْ حؼدجكۿ وۿرم ہبۿ۔ےۿانۿےكۿدصےقۿےراػیۿدماۿ وبلۿفؽام ۿ‬ ‫وصیلْاللْ ٰ‬ ‫وحزبہْاجمعنیْایلْیومْالدینْعددكلْذرةْذرةْالفْ اهللۿ ہشیمۿ ہشیمۿس إت ۿےكۿػوػ ۿجكۿہؾ ۿنڑھیۿہؾ ۿےحملۿےراػعۿ‬ ‫الفْمرة ْف ْكلْاٰنْوحنیْایل ْابداالٰبدین‪،‬اٰمنی‪ْ ،‬وْ آاقوومیٰل‪،‬ایكن ۿآل‪،‬احصہب‪،‬ےٹیب ۿاوػاط ۿےك ۿاروہ ۿيت ۿرپركوػوطۿ‬ ‫ٰ‬ ‫دػود ۿ ےجیھ‪،‬آ نی اوػيت ۿ رعںیفۿاهللۿےكۿ ےئۿںیہۿ وۿػتۿ‬ ‫الحمدللْربْالعالمنی۔ ْ‬ ‫تعایلْاعلم‬ ‫۔ےۿامتّۿاہجونطۿاك (ت)واللْ ٰ‬ ‫__________________‬ ‫ػواہل‬



‫طردْاالفایعْعنْحیمْھادٍْرفعْالرفایع ْ‬ ‫متۿوہا‬ ‫__________________‬



‫‪Page 402 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫زسالہ‬ ‫ٰ‬ ‫فتاویکراماتغوثیہ‬ ‫ہلئسۿاویٰل‪:‬‬ ‫ۼ‪۶‬ػعیبۿاالٓرخۿ‪۶۸۶۵‬ھ‬ ‫اػۿاونیجۿػجايتۿوگاایلػۿرمہلسۿ انتۿدمحمۿوقعیتۿیلعۿاخطۿاصٌتۿ‬ ‫ن‬ ‫ہلئسۿ‪:۶۷‬ایكفؽام ےتۿںیہۿءامل ےۿ قۿا شاصظۿاوػایتفمطۿجادنبۿرشفۿنیتمۿانۿہلئسۿںیمۿہكۿابعػتۿمظنۿ"واّۿاػلۿاوػحبصۿادب"ےسۿ‬ ‫جصس ۿاججاۿحؼاقۿاكۿوقثۿوساػیۿآرضحنتۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿجاحثۿ۔ے‬ ‫"لوقمہلٔۿ رب لیۿہیلعۿانسالّ"‬



‫خ‬ ‫حادنسمۿ سصظۿرعنۿٕعلیۿو یۿفوۿ۔ےۿ‬ ‫اتہمتۿزلۿيتۿارسیۿو یۿفوۿ۔ےۿ‬ ‫اقتۿاخ ہۿ۔ے‬ ‫رمہاػۿقؽتۿدمہّۿاو ِ‬ ‫نسۿركۿہیۿجاتۿجصس ۿہ اۿوہۿػںیمۿرپ‬



‫مظن‬



‫ػوقنۿارفا ےۿدںیۿوہ ےۿ ناططۿ رحوحؼ‬ ‫ رشحوكۿٌتۿدقّۿےسۿرہگۿ رنۿےئجیک‬



‫اتفموۿلفقۿجنگۿافوًیۿو یۿفوۿ۔ے‬ ‫وخػہ دۿرشمقۿدتفن ّ ۿو یۿفوۿ۔ے‬ ‫ہؾدہۿہؾاػۿماملِۿػتۿاكۿيال ہۿ۔ے‬ ‫اھتیمۿػاكتۿػاحؼدسػہۿےنۿدوػرك‬



‫ۿیکۿرع ۿرھپۿحؼاقۿےنۿجاۿدیسۿارشبل‬ ‫ا ےنۿكالّۿوكۿنۿفؽاومنۿےئجیکۿ‬



‫‪Page 403 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ریاولػیۿےنۿدیۿاےسۿںیکستۿاہكۿہكۿاہط‬ ‫وخنۿوخنۿوہۿوس ےۿدجسمایضیۿوہاۿػواط‬



‫اصٌت"ہفحتۿاقدػہی"ےتھكلۿںیہۿہكۿحؼاقۿوخ یۿےسۿوھپالۿنۿ امجا ۿاوػاانتۿحؼا ۿاوػاو اچۿوہہ اۿہك ۿاصٌت ۿورعاو ۿاكۿاہھۿػنۿجكۿ‬ ‫اوػجاوطۿػاكتۿجكۿنۿاچنہپ اػجاتۿورعتۿےكۿحؼدجكۿانۿاعمٓل ۿںیمۿدمعہۿرتتمكۿہیۿ۔ےۿہكۿسجۿفروۿآوۿیکۿػاتۿبوبحتۿاانۿ‬ ‫دونثۿواصلۿےسۿفؽو(وخاحشل)وہجا۔ےۿایسۿفروۿبوبحتۿاكۿبوبحتۿ یھۿتمعنۿقؽتۿاخ ۿاوػۿدونثۿااصتخ ۿاوػوالحثۿقلطمۿ‬ ‫اوػ وحشتۿحؼ قۿاوػتطقۿایـكاءۿاوػبوبح تیۿدجموكالےسۿآوۿامالۿاملۿ یۿركدجااج ے‬ ‫نان ہچۿاصٌتۿ"انمػلۿا انۿرشعہی"ۿ"ہفحتۿاقدػہیۿےسۿاتھکل۔ےۿہكۿانۿوقثۿدیسیۿوومالیئۿرم یۿواجلمیئ‪،‬بطقۿاالركّ‪ ،‬وتۿ‬ ‫ن‬ ‫االمظع‪،‬ایغتۿادلاػنۿو وتۿانیلقثل‪،‬قؽہۿانیعلۿوفطصمیۿونػدجڈۂۿرموضتی‪،‬ینسحۿ ینیسۿرسودحر ہۿادین‪،‬ونػا تقیقحۿوا شاصظۿ‬ ‫رضحتۿخیشۿیحمۿادلنۿدبعااقلدػۿٌزالینۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿػووۿجاكۿےنۿاحرضوہركۿاردطۿاینػۿاصٌتۿولالكۿےكۿدقّۿرساجاۿ‬ ‫ااجعػۿےكۿ ےچیۿػھكۿدیۿاوػانۿفروۿرع ۿایك‪ (؎ :‬تی)‬ ‫حؼرسودجڈہۿاّۿحز ۿاعۿہمۿجاػنینۿدق‬



‫بادرسبۿونيتۿ نۿضیفۿدقّۿاػںیۿدقّ‬



‫ك‬ ‫(اعۿجاػنینۿریمعۿرسۿاوػآوھكنطۿرپدقّۿػ ھشغۿجاہكۿانۿیکۿحؼتكۿےسۿریمیۿدقتریۿرپۿناضیفطۿدقّۿوہ ت)‬



‫وخا ہۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاردطۿ وتۿاالمظعۿرپۿدقّۿػھكۿركۿحؼاقۿرپۿوساػۿوہ ےۿاوػانۿػووۿجاكۿےسۿاراسفتػۿفؽامجاۿ‬ ‫ہكۿفوۿوكطۿ۔ے؟رع ۿایك‪:‬ںیمۿآتۿےكۿفؽػدناطۿدػجاتۿةیطتۿےسۿوہطۿاارۿآوۿتمعنۿےسۿھچكۿزلۿےئشخبۿاگۿفوآتۿےكۿدنۿوكۿ‬ ‫ػدنہۿركوطۿاگ فؽامجا‪:‬فوۿیحمۿادلنۿ۔ےۿاوػسجۿفروۿریماۿدقّۿ رییۿاردطۿرپۿ۔ےۿلكۿ ریاۿدقّۿ ُكفۿاوایلءۿیکۿاردطۿرپۿوہاگ‬ ‫ تیۿ دیصہۿ و ہی‪:‬‬



‫وكلْویلْلہْقدمْواین‬



‫ْع ٰیلْقدمْالنیبْبدرالکمال‪ْ 1‬‬



‫(ہؾویلۿریمعۿدقّۿدقبّۿ۔ےۿاوػںیمۿوضحػدیسۿاالجصزاءۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےكۿشقنۿدقّۿرپوہطۿ وۿآ امطۿامكلۿےكۿدبػاك لۿںیہ ت)‬



‫ْفتو حْالغیبْعیلْھا مشْبہجۃْاالسرارالِصیدةْالغوثیۃْمصط ٰیفْالبایبْرصم ‪۷۸۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 404 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫سپۿاطۿدوونطۿابعػتۿبتكۿےسۿوكطۿیسۿابعػتۿ ققحتۿ۔ےۿ؟زكۿرپۿلمعۿایكاج ےۿ؟جاۿدوونطۿاػػو ےۿقیقحتۿےكۿدػيتۿںیہ؟‬ ‫ایبطۿفؽامےیئ ػًمۃۿاهللۿمہیلعۿانیعمج‬ ‫اوجلات‪:‬‬ ‫وضحػرپونػدیسمامل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملس ۿیک ۿوساػی ۿےك ۿوقث ۿحؼاق ۿاك ۿوشی ۿركجا‪ ،‬رب ل ۿا نی ۿہیلع ۿاٰولصلہ ۿوانسالّ ۿاك ۿاےس ۿہیبنتۿ‬ ‫فؽامجاۿہك‪:‬‬ ‫"اع ۿحؼاق! ۿایك ۿدمحم ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿواھ ۿہی ۿحؼجاو! ۿواهلل ۿ!ھجت ۿرپوكیئ ۿااسۿوساػ ۿن ۿوہا ۿ و ۿاهلل ۿزعولج ۿےك ۿوضحػاطۿ‬ ‫ےسۿػجادہۿػ ہبۿػكھزاوہ "‬



‫انۿرپۿحؼاقۿاكۿرشامجا‪،‬ہنیسپۿہنیسپۿوہركۿوشیۿےسۿجاػۿػانہ‪،‬رھپۿوضحػۿرپونػۿولصاتۿاهللۿاعتیٰلۿووالہمۿہیلعۿاكۿوساػۿوہجا‪،‬ہیۿومضمطۿفوۿ‬ ‫اباداودۿورتذمیۿوخسایئۿوا نۿابحطۿوربطاینۿویقۿومریمہۿااكحؼۿدحمنیثۿیکۿددعتدۿااحدحثۿاحصوۿو اسطۿورواج ۿےسۿجاحث‬



‫کماْبسطْا کثرھاالمویلْالجاللْالسیویطْقدسْسرہْ اسی ۿہك ۿانۿںیم ۿےس ۿاكضؾیک ۿلیصفت ۿاامّ ۿيالل ۿادلن ۿوییطۿ‬ ‫ف ْخصائصہ ْالکربی‪ْ 1‬وغیہ ْمنْالعلماء ْالکرام ْفْ ہیلعۿارلہمحۿےنۿا ینۿاتكت ۿ"الِصا صۿاربکلیۿ"ںیمۿاوػدرگیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ءاملءۿركاّۿےنایپۿوادناػۿناص فیۿںیمۿفؽامیئۿ۔ے (ت)‬ ‫تصانیق مْالحس ٰین۔ ْ‬ ‫اوػانۿاكۿایحۿےكۿوصتۿحؼاہۿجڈ لۿواایقند تسۿوہركۿٹپلۿاججاۿ یھۿدححثۿںیمۿواػدۿ۔ے‬ ‫ى‬ ‫سحقْرفعاْایلْالنیبْصیلْاللہْ اوػاجك ۿػواحث ۿںیم ۿا ن ۿا ِق ۿےس ۿرموفكا ۿرموی ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫فیفْروایۃْعندْابنْا ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْقالْفارتعشتْحیتْلصِتْباالرضْ وضحػ ۿرپونػولصات ۿاهلل ۿووالہم ۿہیلع ۿفؽام ےت ۿںیہ‪ٌ:‬ت ۿ رب لۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ےنۿانۿےسۿاہكۿفوۿ ؼاقۿھّاہ اۿاوػاك ثۿركۿػ نیۿےسۿاپسچطۿوہ‬ ‫فاستویتْعلیہا‪2‬۔ ْ‬ ‫ہ ا‪،‬سپۿٓصظۿانۿرپۿوساػ ۿوہہ ا یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوٰیلعۿاہلٖۿو‬ ‫یِز ۿوجاػكۿوملس ۿ‬



‫‪ْ1‬الخصائصْالکربیْبابْخصوصؼتہْصیلْاللہْعلیہْوسلمْباالسراءْحدیثْامْسلمہْرمكؼۿالہۿوصتۿحؼاكتۿػاضۿرجگاتۿدنہۿ‪/۶‬۾ۼ‪،۶‬المواھبْ‬ ‫اللدنیۃْالمِصدْالخا مسْالمکتبْاالسالیمْبیوت‪۹۶ /۸‬مالسیةْالنبویۃْالبنْھشامْذکرْاالسراءْوالمعراجْدارا بنْکثیْبیوتْ‬



‫الجزأین‪،‬االولْوالثاینْ ۽۾‪۸‬‬



‫ْ‬



‫ْالمواھبْاللدنیۃْبحوالہْا بنْا ٰ‬ ‫سحقْالمِصدْالخا مسْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪ / ۸‬۾‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 405 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اوػہی ۿػواحث ۿہكۿوسالۿںیمۿہفحت ۿاقدػہی ۿےس ۿاماوثػ‪،‬ان ۿیک ۿا‬



‫ۿ یھۿرضحات ۿئاش خ ۿركاّ ۿدقيت ۿارساػمہۿںیمۿذموكػ‬



‫عــــــہ‬ ‫اف لۿدبعااقلدػۿاقدػیْ نۿخیشۿیحمۿادلنۿاػیلب‪ ،‬رف حۿااخلفرۿیفۿانمقثۿاخیشلۿدبعااقلدػػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیمۿےتھكلۿںیہۿہكۿ‬ ‫اجعمۿرشتعیۿو۔تقیقۿخیشۿػہ دۿ نۿدمحمۿدینجیۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿاتكتۿرحػااعلياصظۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫ْایلْ ینعیۿيتۿورعاوۿ رب لۿا نیۿہیلعۿاٰولصلہۿوانسالّۿيڈٕتۿادقنۿ‬ ‫انْلیلۃْالمعراجْجاءْجربئیلْعلیہْالسالمْبرباق ٰ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْاسر ع ْمنْ وضحػۿرپونػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿںیمۿحؼاقۿاحرضۿال ےۿہكۿ‬ ‫رسول ْاللہ ْصیل ْاللہ ٰ‬ ‫الربقْالخاطفْالظاھر‪،‬ونعلْرجلہْكال اللْالباھر‪ ْ ،‬یتکمچۿا ُيكۿےلۿاجلویایلۿیلجبۿےسۿػجادہۿاتشتۿػواھت‪،‬اوػانۿےكۿ‬ ‫جاوطۿاكۿلعنۿآوھكنطۿںیمۿاكچۿ ودنۿدا ےنۿواالۿہاللۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬رضحت ۿكالہم ۿدبعااقلدػاقدػی ۿ ن ۿیحم ۿادلن ۿادصلیق ۿاالػیلب ۿاجعم ۿكتوّ ۿرشتعی ۿو۔تقیق ۿ ےھ ءاملء ۿركاّ ۿاوػروہی ۿمؾاّ ۿںیمۿ‬ ‫دمعہۿاقمّۿجاجا آتۿےكۿاواجڈہۿںیمۿاخیشلۿدبعارلنمحۿااطلابلینۿ ےسیۿايلّ ۿقصالءۿوا لۿںیہ اوػ ہۿںیمۿۺ‪۶۸۶‬ھ‪/‬ۼ۾۽‪۶‬ءۿںیمۿواصلۿجاجا آتۿ‬ ‫یکۿناص فیۿںیمۿےسۿ وہشػۿاتكد ںیبۿہیۿںیہ‪:‬‬ ‫‪ ۶‬آدابْالمریدینْونجاةْالمسرتشدینْ‬



‫ْ‪۷‬۔تقریحْالخاطرفْمناقبْالشیخْعبدالِادرْ ْ‬



‫ْ‬



‫‪ ۸‬النقسْالرحمانیۃْفْمعرفۃْالحِیِۃْاالنسانیہْ‪ ۹‬الدرالمکنونْفْمعرفۃْالسرالمصونْ ْ‬ ‫ۺ حدیِۃْاالزھارْفْالحکمۃْواالسرارْ‬



‫ْۻ شر حْالصالةْالمختصرةْللشیخْا کربْ ْ‬



‫ۼ الدررالمعؾربةْفْشر حْاالبیاتْالثمانیہْعشرہْ ْ۽ شر حْاللمعاتْللقخرالدینْالعرایق ْ‬ ‫۾ الِواعدْالجمعیۃْفْالطریقْالرفاعیۃْ‬ ‫‪ ۶۶‬مرآةْالشہودفْوحدةْالوجود‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْ‪ ۶۵‬مجموعۃْاالشعارفْالرقائقْواالثارْ ْ‬



‫ْ‬



‫ْ‪ ۶۷‬مسكْالختامْفْمعرفۃْاالمام‪،‬مختصرفْکراستہْ ْ‬ ‫ْ‪ ۶۹‬حجۃْالذا کرینْوردالمنکرین۔ ْ‬



‫‪ ۶۸‬االلہاماتْالرحمانیہْفْمراتبْالحِیِۃْاالنسانیۃْ‬



‫ۺ‪ ۶‬الطریِۃْالرحمانیہْفْالرجو عْوالوصولْایلْالحضرةْالعلیۃ۔ ْ‬



‫لیصفتۿےكۿ ےیۿٓالہظحۿوہ‪:‬‬



‫ا۔معجمْالمولقنی‪،‬عمرْرضاکحالہ‪،‬الجزءْالخامسْ ‪۹‬ۺ‪ْ ۸‬‬



‫ب۔ھدیۃْالعارفنی‪،‬اسماعیلْباشاالبغدادیْدلجۿاولۿ ۺ‪۵‬ۻ‬



‫‪Page 406 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ومسمارہ ْكاالنجم ْالظواھر‪،‬ولم ْیأخذ ْہ ْالسکونْ اوػانۿیکۿںیلیکۿ ےسیۿػونشۿجاػع وضحػۿ ُحؼونػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫والتمکنیْلیکبْعلیہْالنیبْاالمنی‪،‬فِالْلہْالنیبْ ہیلع ۿوملس ۿیک ۿوساػی ۿےك ۿ ےئ ۿاےسۿقؽاػووكسط ۿن ۿوہا‪،‬دیسِ ۿماملۿ‬ ‫صیلْاللہْعلیہْوسلم‪،‬لمْلمْتسکنْیابراقْحیتْارکبْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿانۿےسۿوصتۿ ر اھ‪:‬باال‪:‬ریمیۿ‬ ‫اجطۿوضحػۿیکۿاخكۿلعنۿرپۿقؽجاط‪،‬ریمیۿآػػوۿہیۿ۔ےۿہكۿوضحػۿ‬ ‫ع ٰیل ْظ رک‪،‬فِال ْرویح ْفدا رء ْلرتاب ْنعلك ْیارسولْ‬ ‫ف‬ ‫ٌ‬ ‫ھجمۿےسۿومدہۿ ؽام۔ںیۿہكۿػوػ ۿس إت ۿیھجمۿرپۿوساػوہركۿ شتۿ‬ ‫اللہْا تمینْانْتعاھدینْانْالترکبْیومْالِٰیمۃْع ٰیلْ‬ ‫ںیم ۿ رشفی ۿےل ۿاجںیئ وضحػ ۿٕعل ّی ۿولصات ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿو‬ ‫غی ْحنی ْدخولك ْالجنۃ‪،‬فِال ْالنیب ْصیل ْاللہ ْعلیہْ‬ ‫والہمۿہیلع ۿےنۿفؽامجا‪:‬ااسۿ یۿوہاگ حؼاقۿےنۿرع ۿیک‪:‬ںیمۿ‬ ‫لتم‬ ‫وسلم ْیکون ْلك ْماتمنیت‪،‬فِال ْالرباق ْا س ْانْ راہات وہط ۿوضحػ ۿریمی ۿاردط ۿرپ ۿديت ۿابمػك ۿاگلدںی ۿہك ۿوہۿ‬



‫تضربْیدكْالمبارکۃْع ٰیلْرقؽیتْلیکونْعالمۃْیلْیومْ ػوػ ۿس إت ۿریمع ۿ ےی ۿكالٕت ۿوہ وضحػ ۿادقن ۿ یل ۿاهللۿ‬ ‫الِٰیمۃ‪،‬فضرب ْالنیبْص‬ ‫یلْاللہْتعایل ْعلیہْوسلمْیدہْ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿ وبلۿفؽامایل ديتۿادقنۿ ےتگۿ یۿحؼاقۿوكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ع ٰیل ْرقبۃْالرباق‪،‬فقرحْالرباقْفرحا ْحیت ْلم ْیسعْ وہ ۿفؽٌت ۿووادامین ۿوہیئ ۿہك ۿػوو ۿانۿدقماػ ۿمسج ۿںیم ۿن ۿ امیئۿ‬ ‫جسدہْروحہْون ٰیمْاربعنیْذراعامنْفرحہْوتوقفْفْ اوػفرت ۿےسۿوھپلۿركۿراسیلۿاہھۿاو اچۿوہہ ا وضحػ ُحؼونػ‬ ‫رکوبہْلحظۃْلحکمۃْخقیۃْازلیۃ‪،‬فظ رتْروحْالغوثْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلع ۿوملسۿوكۿاجكۿتمكۿیاہینۿاػیلۿےكۿجامتۿ‬



‫ض اجكۿہظحلۿوساػیۿںیمۿفوفۿوہا ۿہكۿوضحػ ۿدیسجا ۿ وت ۿامظعۿ‬ ‫ْتعایل ْعنہ ْوقال ْیا ْسیدی ْ عْ‬ ‫االعظم ْریض ْاللہ ٰ‬ ‫م‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿیکۿػووۿرہطمۿےنۿاحرضۿوہركۿرع ۿیک‪:‬‬ ‫تعایلْ‬ ‫قدمكْع ٰیل ْرقؽیتْوارکب‪،‬فوضعْالنیبْصیلْاللہْ ٰ‬ ‫اعۿریمعۿآاقۿ!ۿوضحػ ۿاانۿدقّۿجاك ۿریمیۿاردط ۿرپۿػھكۿركۿ‬ ‫علیہ ْوسلم ْقدمہ ْع ٰیل ْرقؽتہ ْورکب‪،‬فِال ْقدیم ْع ٰیلْ‬ ‫وساػۿوہط دیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿوضحػۿ وتۿامظعۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ْٰ‬ ‫رقؽتك ْوقدمك ْع ٰیل ْرقبۃ ْكل ْاولیاء ْاللہ‬ ‫ْتعایل ْ ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیک ۿاردط ۿابمػك ۿرپ ۿدقّ ۿادقن ۿػھك ۿركۿ‬ ‫نتہی۔ ْ‬ ‫ا ٰ‬ ‫وساػوہ ےۿاوػاػوادۿفؽامجا‪":‬ریماۿدقّۿ رییۿاردطۿرپۿاوػۿ ریاۿ‬ ‫دقّۿامتّۿاوایلءۿاهللۿیکۿاردونطۿرپ "‬



‫ْتقر یحْالخاطرْفْمناقبْالشیخْعبدالِادرالمنِبۃْاالو یلْسینْداراالشاعتْعلویہْػوضہیۿلصیفۿآجادۿ ‪،۷۹‬ۺ‪۷‬‬ ‫ل‬ ‫ونت‪:‬ػریۿ رظہخسنۿرضحتۿومالجاۿاباا مشطوػدمحمۿاصدقۿاقدػیۿاف لۿاجہعمۿػوضہیۿلصیفۿآجادےكۿرتہمجۿےكۿواھۿواعۿوہاۿ۔ے‬ ‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 407 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫انۿےكۿدعبۿاف لۿدبعااقلدػۿاػیلبۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫فایاكْیاایخْانْتکونْمنْالمنکرینْالمتعجبنیْمنْ ینعیۿاعۿحؼادػ!ۿچبۿاوػ ۿدػ ۿانۿےسۿہكۿںیہكۿخُو ۿااكػ ۿركۿ ےھٹیۿ‬ ‫حضورْروحہْلیلۃْالمعراجْالنہْوقعْمنْغیہْفْتلكْ اوػ بع ۿورعاو ۿوضحػ وت ۿجاك ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیکۿ‬ ‫اللیلۃ ْکما ْھو ْثابت ْباالحادیث ْالصحیحۃ ْکرؤیتہْ احرضیۿرپۿبجعتۿركعۿہكۿہیۿارمۿفوحیحۿدحوثیطۿںیمۿاوػوطۿ‬ ‫ےك ۿ ےئ ۿواػد ۿوہا۔ے‪ٕ،‬زلا ۿوضحػ ۿادقن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫ص‬ ‫ْعلیہْوسلمْارواحْاالنؽیاءْفْالسم ٰوتْ‬ ‫یلْاللہْتعایل‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫عــــــہ‪۶‬‬ ‫وملسۿےنۿآ امونطۿںیمۿاػواوۿاجصزاءمہیلعۿاٰولصلہۿوانسالّْ ۿوكۿ‬ ‫وبالالْفْالجنۃْواویساْالِرینْفْمِعدالصدقْوْ ْ‬ ‫عــــــہ‪۷‬‬ ‫ٓالہظح ۿفؽامجا‪،‬اوػٌشت ۿںیم ۿجالل ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ْ‬ ‫وكۿ‬ ‫داھكیۿاوػدعقمۿدصقۿںیمۿاوسیۿقؽینۿاوػۿ‬ ‫عــــــہ‪:۶‬لیصفتۿےكۿ ےئۿٓالہظحۿوہ‪:‬‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْالمطبعۃْالشرکۃْالصحافیۃْ‪ْ ۱۴۵/۱‬‬ ‫الشقاءْبتعریفْحِوقْالمصط ٰیفْفصلْفْتقضیلہْصیلْاللہ ٰ‬



‫صلوةْالغداةْیاْباللْحدثینْباریجْعملْ‬ ‫عــــــہ‪:۷‬دححثۿرشفیۿںیمۿ۔ے‪:‬قالْرسولْاللہْصیلْاللہ ٰ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْلباللْ ٰ‬



‫عملتہْعندكْفْاالسالمْمنقعۃْفاینْسمعتْاللیلۃْخشفْنعلیكْبنیْیدیْفْالجنۃْ‪،1‬الحدیث‬



‫ْتعایلْعلیہْوسلمْدخلْالجنۃْفسمعْفْ‬ ‫اجكۿاوػدححثۿںیمۿویطۿ۔ے‪:‬عنْابنْعباسْقالْلیلۃْاسریْبرسولْاللہْصیلْاللہ ٰ‬



‫جانبہاْخشقاْفِالْیاجربیلْمنْھذاْفِالْھذاْباللْالمؤذنْفِالْقدافلحْباللْرأیتْلہْکذا کذا‪2‬۔ ْ‬



‫رضحتۿاباۿاامہمۿیکۿػواحثۿںیمۿرموفكاۿ۔ے‪:‬فِیلْھذاْباللْیمیشْامامک‪3‬۔ ْ‬ ‫ذموكػہ ۿػواجاتۿاوػااحدحثۿاكۿ وہفّ ۿہی ۿ۔ےۿہكۿيت ۿورعاو ۿوضحػۿادقنۿ یلۿاهلل ۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿرضحت ۿجاللۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوكۿ‬ ‫ٌشتۿںیمۿٓالہظحۿفؽامجا ۿ‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْمنْفضائلْامْسلیم‪،‬امْا نسْبنْمالكْوباللْ‪۷/۷‬۾‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْمنتخبْکزنالعمالْعیلْھا مشْمسندْاحمدْبنْحنبلْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪/۹‬۾ۻ‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالكاملْالبنْعدیْترجمہْیح ٰییْبنْایبْحیۃْابوجنابْا لكلیبْدارالقکرْبیوتْۼ‪۵/‬ۼۻ‪۷‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 408 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عــــــہ‬ ‫امرأةْایبْطلحۃْفْالجنۃ‪،‬وسماعہْص‬ ‫یلْاللہْتعایلْعلیہْ تشہبۿںیمۿػو ۂۿاباہحلط ْ ‪ ۶‬ۿوكۿاوػٌشت ۿںیمۿلمشصاءۿتنبۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ذم عــــــہ‬ ‫وسلمْخشخشۃْالغمیصاءْ ْ‬ ‫ٓلَاط ۿیک ۿ َف ْ ‪ ۷‬ین‪،‬اسی ۿہك ۿمہ ۿان ۿےس ۿلبق ۿدرك ۿركےكۿ‬



‫ںیہ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْقالْرأیتْالجنۃْفرأیتْامرأةْایبْطلحۃْالحدیث‪1‬۔ ْ‬ ‫عــــــہ‪:۶‬دححثۿںیمۿ۔ے‪:‬عنْجابرْبنْعبداللہْانْرسولْاللہْصیلْاللہ ٰ‬



‫اجحؼ ۿ ن ۿدبعاهلل ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿػواحث ۿ۔ے ۿہك ۿوضحػ ۿاركّ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿفؽامجا‪:‬ےھج ۿٌشت ۿداھكیئ ۿ یئ ۿفو ۿںیم ۿےنۿ‬ ‫ٌشتۿںیمۿاباہحلطۿیکۿػو ہۿوكۿداھكی‬



‫ْتعایلْعلیہْوسلمْقالْدخلتْالجنۃْفسمعتْخشقۃْفِلتْمنْھذاْقالواْ ٰھذہْ‬ ‫عــــــہ‪:۷‬دححثۿرشفیۿںیمۿ۔ے‪:‬عنْا نسْعنْالنیبْصیلْاللہ ٰ‬



‫الغمیصاءْبنتْملحانْامْا نسْبنْمالكْ‪2‬۔‬ ‫اجك ۿاوػ ۿػواحث ۿںیم ۿویط ۿایبط ۿوہا‪:‬عنْا نسْبنْمالكْقالْقالْرسولْاللہْص‬ ‫یلْاللہْتعایلْعلیہْوسلمْدخلتْالجنۃْفسمعتْخشخشۃْبنیْ‬ ‫ٰ‬ ‫یدیْفاذاْیھْالغمیصاءْبنتْملحانْامْا نسْبنْمالک‪3‬۔‬ ‫حادنسمۿادمحۿیکۿدورسیۿػواحث ۿویطۿ۔ے‪:‬عنْا نسْقالْقالْرسولْاللہْص‬ ‫یلْاللہْتعایل ْعلیہْوسلمْدخلتْفسمعتْبنیْیدیْخشقۃْفاذاْاناْ‬ ‫ٰ‬ ‫بالغمیصاءْبنتْملحان‪4‬۔ ْ‬



‫اطۿػواجاتۿاكۿ وہفّۿہیۿ۔ےۿہكۿوضحػۿاركّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿرضحۿتۿا سۿ نۿامكلۿیکۿوادلہۿرضحتۿلمشصاءۿتنبۿٓلَاطۿػیضۿاهللۿ‬ ‫ذم‬ ‫اعتیٰلۿامہنعیکۿٌشتۿںیمۿ َفۿین‬ ‫ونت‪:‬جادۿػ۔ےۿہكۿلمشصاءۿتنبۿٓلَاطۿو یۿػو ۂۿاباہحلطۿںیہ فاعلمْ ٰذلكْ‬ ‫(اح)ہیۿاجنمحثۿاامّۿادمحۿػاضۿدحمتۿحؼولییۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )ۿ‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْمنْفضائلْامْسلیم‪،‬امْا نسْبنْمالكْوباللْ‪۷/۷‬۾‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْمنْفضائلْامْسلیم‪،‬امْا نسْبنْمالكْوباللْ‪۷/۷‬۾‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْعنْا نسْریضْاللہْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪/۸‬۾۾‬



‫‪3‬‬



‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْعنْا نسْریضْاللہْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوت‪/۸‬ۻ‪۶۵‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 409 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بنت ْملحان ْف ْالجنۃ ْکما ْذکرنا ْقبل ْھذا‪،‬وذکرفْ اوػرحػ ۿااعلياصظ ۿومریہۿاتكباطۿںیمۿہكۿرضحت ۿدیسجا ۿومىیۿ‬ ‫حرزْالعاشِنیْوغیہْمنْالکتبْانْنبؼناْصیلْاللہْ ہیلع ۿاٰولصلہ ۿوانسالّ ۿیک ۿدػوخايت ۿرپ ۿوضحػ ۿ ُحؼونػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْلیقْلیلۃْالمعراجْسیدناْمویسْعلیہْ ہیلع ۿوملس ۿےن ۿػوو ۿاامّ ۿزغایل ۿػًمۃ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوك ۿمكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫احرضیۿدجا ػو ِو ۿاامّۿےناحرضوہرك ۿومىی ۿہیلعۿاٰولصلہ ۿوانسالّۿ‬ ‫ْمویس ْمرحبابالنیب ْالصالح ْواالخْ‬ ‫السالم ْفِال ٰ‬ ‫عــــــہ‪۶‬‬ ‫ےسۿكالّۿایك ْ ۿاوػماػفۿالجۿخیشۿدمحمۿیتشچۿےنۿاتكتۿ‬ ‫الصالحْانتْقلتْعلماءْامیتْكانؽیاءْبینْاسرائیل‪ْ،‬‬ ‫ن‬ ‫ػ‪،‬قی ۿا ؾالت ۿںیم ۿرضحت ۿخیش ۿاویشلو ۿدقيت ۿارساػمہ ۿےسۿ‬ ‫ارید ْان ْیحضراحد ْمن ْعلماء ْامتك ْلؼتكلم ْمیعْ‬ ‫ف‬ ‫لقۿایكہكۿوضحػ ۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿ ؽامجا‪:‬‬ ‫فاحضرْالنیبْص‬ ‫یلْاللہْتعایل ْعلیہْوسلمْروحْالغزایلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ںیمۿےنۿيت ۿورعاو ۿھچكۿول ۿا ینۿإت ۿےك ۿٓالہظحۿفؽام ے‬ ‫ْمویسْعلیہْالسالم(وساقْالِصۃْ عــــــہ‬ ‫ْایل ٰ‬ ‫رحمہْاللہْتعایل ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫‪ ۷‬ۿاوػخیشۿاظنّۿادلنۿوجنگیۿػہمحۿاهللۿاعتیٰلۿفؽام ےتۿ ےھ‪:‬‬ ‫ثم ْقال)‪،‬وف ْکتاب ْرفیق ْالطالب ْالجل ْالعارفنیْ‬ ‫ٌت ۿوضحػ ُحؼونػولصات ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿووالہم ۿہیلع ۿػوقن ۿافؽوػۿ‬ ‫شی‬ ‫لشی‬ ‫ا خْمحمدْالجشیتْنِالْعنْ خْالشیوخْقالْ تشۿحؼاقۿرپۿ ےھۿاوػحؼاقۿاكۿػنۿ رنۿریمعۿدنك ےۿرپاھت ۿ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫قالْالنیبْص‬ ‫ٰ‬ ‫یلْاللہْتعایل ْعلیہْوسلمْاینْرأیتْرجاالْ اوػدمعہ ۿا مَڈنیث ۿاامّ ۿمجن ۿادلن ۿ شؿی ۿاتكت ۿارعملاو ۿںیمۿ‬ ‫اللہْتعایل(الخْثمْ فؽام ےتۿںیہ‪ٌ:‬ت ۿوضحػیلعمۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿدسػہۿ‬ ‫منْامیتْفْلیلۃْالمعراجْارا نمھیْ‬ ‫ٰ‬ ‫ل‬ ‫عــــــہ‬ ‫قال)وقال ْالشیخ ْنظام ْالدین ْالکنجوی ْكان ْالنیبْ ا مصسمیۿجكۿ رشفیۿےلۿح(ےۿانۿرپۿاجكۿاحؼۿ اھجاْ ‪ ۸‬سجۿ‬



‫ْتعایلْعلیہْوسلمْرا کباْعیلْالرباقْو ْ‬ ‫صیلْاللہ ٰ‬



‫ںیمۿہؾۿ مسۿاكۿػج ۿاھت‪ ،‬رب لۿا نیۿ‬



‫عــــــہ‪(:۶‬ا)دربۿانۿرشوۿرشوۿاقعدئ‪،‬كالہمۿدبعازعلحؼۿرپاہػوی‪ ،‬۽۽‪۸‬‬ ‫(ب)اقم سیۿااجملسلۿاػدورتہمجۿاػۿوادحۿشخبۿایسلۿ ۺۺ‪۷‬‬ ‫(ج)ورعاوۿاص یبۿاػۿكالہمۿدیسۿادمحۿدیعسۿاكیمظۿ ۽‪۷‬ۿاوػامدعب‬ ‫(د)رعافطۿرشتعی(یعومہعۿاتفویۿاامّۿادمحۿػاض)رم ہبۿومالجاۿدمحمۿرعافطۿیلعۿہصحۿوسّۿ ‪۹‬۽جا‪۶‬۾‬ ‫عــــــہ‪:۷‬ػ‪،‬قیۿانؾالتۿَٔصزایئۿدیلہۿ ۽‪۷‬‬ ‫لم‬ ‫م‬ ‫عــــــہ‪:۸‬دمعہۿانمصالءۿا ِقاصظۿاامّۿمجنۿادلنۿ شؿیۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬واماالرفرفْفیحتملْانْالمرادْبہْالسحابۃْالیتْغشؼتہْوفی اْمنْكلْلونْ‬ ‫الیتْرواھاْابنْایبْحاتمْعنْا نسْوعندماْغشتہْتاخرعنہْجربیل۔(اتكتۿارعملاو( ؤہفلۿػٌتۿ۾۾۾ھ)وبطمہعۿرصم‪ ،‬۾۽)‬



‫‪Page 410 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫غاشؼتہْعیلْکتیفْا نتیھْوقالْعمدةْالمحدثنیْاالمامْ ہیلعۿاٰولصلہ ۿوانسالّۿ ےھچیۿػہۿح(ے دیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫نجم ْالدین ْالغییط ْف ْکتاب ْالمعراج ْثم ْرفع ْایلْ وملس ۿ وتسی ۿرپ ۿولجہ ْ ‪ ۶‬ۿفؽاموہ ےواہط ۿوملقط ۿےك ۿےنھکلیکۿ‬ ‫ۿوگن ۿادقن ۿںیم ۿآیئ ۿاوػاجك ۿصخش ۿوك ۿٓالہظح ۿفؽامجا ۿہك ۿونػ‬ ‫لمنتہیْفغشیہْسحابۃْفیہاْمنْكلْلونْفتأخرْ آواػ ِ‬ ‫سدرةْا ٰ‬ ‫جربیل ْعلیہ ْالسالم ْثم ْعرج ْلمستو ْسمع ْفیہْ رعنۿںیمۿاپھچوہاۿ۔ے‪،‬وضحػۿےنۿدػجاتۿفؽامجا‪:‬ایكۿہیۿفؽ ہتۿ‬ ‫۔ےۿ؟ واتۿوہا ‪:‬۔ںیہ ر اھایكۿہیۿیبنۿ۔ےۿ؟اہك‪:‬۔ںیہۿہكلبۿہیۿ‬ ‫صریفْاالقالمْورأیْرجالْمغؼباْفْنورْالعرشْفِالْ‬ ‫اجكۿرمد ۿ۔ےۿہكۿداینۿںیمۿانۿیکۿػجاط ۿجا ۿديڈا ۿںیمۿرت ػیتہۿ‬ ‫من ْھذا ْأملک؟ ْقیل‪:‬ال۔قال‪:‬أنیب؟ ْقیل‪:‬ال‪ْ ،‬ھذاْ‬ ‫ح‬ ‫اوػدلۿدجسموطۿںیمۿاگلۿػہات یھبكۿیسكۿےكۿامطۿجاتۿوكۿ ُؼاہہكۿ‬ ‫ْتعایلْ‬ ‫رجل ْكان ْف ْالدنیالسانہ ْرطب ْمن ْذکر ْاللہ ٰ‬ ‫عــــــہ‪۷‬‬ ‫ح‬ ‫نتہ‬ ‫ْ‬ ‫ا ی‬ ‫‪ 1‬ركۿا ےنۿوادلنۿوكۿ ُؼاۿنۿولہکاجا‬ ‫وقلبہْمعلقْبالمساجدْولمْیسؾسبْلوالدیہْقط ْ‬



‫الخْمافْالتقریحْملخصا۔ ْ‬



‫ینعیۿٌتۿورعاوۿںیمۿا ےنۿولوگطۿیکۿاػواوۿاكۿاحرضۿوہجاااحدحثۿواوقالۿءاملءۿواوایلءۿےسۿجاحثۿ۔ےۿفوۿػووۿادقنۿوضحػۿرپونػدیسۿ‬ ‫االوایلءۿ وتۿاالایفصءۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿاحرضی‪،‬ایكۿاج ےۿبجعتۿوااكػۿ۔ےۿہكلبۿا یسۿاحنثۿںیمۿاحرضنۿوہجاۿ یۿ لحۿااجعتستۿ‬ ‫۔ے اكۿدػاۿااصنفۿوادناػہۿدقػاقدػحثۿدػاكػۿ۔ے‬



‫اقول ْوباللہْالتوفیق(ںیمۿاتہكوہطۿاوػاهللۿ یۿیکۿفرفۿےسۿفو‪،‬قی ۿ۔ے ت)ریقۿرفغہلۿام ویلۿادقلری ۿےنۿا ےنۿػواہلۿ‬ ‫"ھدیْالحیانْفْنیفْالقئیْعنْسیداالکوان"ںیمۿوعبنۿاعتیٰلۿاجكۿافدئہۿ ہلیلۿاھكلۿہكۿباطنثۿ دنۿ مسۿںیہ‪،‬ہؾۿ مسۿاكۿرم ہبۿ‬ ‫يڈااوػہؾۿرم ہبۿاكۿجاہیۿ وبتۿ دحیلہ انۿ مسۿباطنثۿااحدحثۿںیمۿ وہػنۿوہجاۿ رضۿ۔ںیہ‪،‬ہكلبۿاملكتۿءاملءۿوئاش خۿںیمۿاطۿاكدركۿاكیف ۿ‬ ‫م‬ ‫عــــــہ‪:۶‬اامّۿمجنۿادلنۿ شؿیۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬ثمْعرجْبہْحیتْظ رْلمستویْسمعْفیہْصریف ْاالقالم (اتكت ۿارعملاو‪،‬وبطمہعۿرصم‪،‬‬ ‫۾۽‪،‬ۼ۽)‬ ‫عــــــہ‪:۷‬لیصفتۿےكۿ ےئۿٓالہظحۿوہ‪:‬اتكتۿارعملاوۿ ۾‬



‫ْتقر یحْالخاطرْفْمناقبْا لشیخْعبدالِادرْالمنِبۃ‬ ‫ٰ‬ ‫ْاالویلْسینْداراالشاعتْعلویہْرضویہْلصیفۿآجادۿ ۽‪۷‬جاۺ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 411 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ل‬ ‫اامّۿاخذمۃۿا مَڈنیثۿياللۿالملۃۿوادلنۿوییطۿدقنۿرسہۿارشلفیۿےنۿ"مناھلْالصقاءْفْتخریجْاحادیثْالشقاء "ںیمۿ‬ ‫انۿػواحثۿیکۿ تبسۿہكۿاریمۿام وس نیۿ رمۿافػوقۿامظعۿػیضۿاهللۿمز ۿےنۿوضحۿػ ُحؼونػۿولصاتۿاهللۿاعتیٰلۿووالہمۿہیلعۿےكۿواصلۿ‬ ‫ادقنۿےكۿدعبۿكالّۿرو لۿںیمۿوضحػۿوكۿہؾہلمجۿرپۿخکلم ۿ"بایبْانتْوایمْیارسولْاللہ"(جاػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿكیلعۿوملسۿ‬ ‫!ریمعۿامطۿجاتۿآتۿرپۿقؽجاطۿوہط ت)دناركےكۿاضفلئۿ ہلیلۿوٌصا صۿ ہلیمۿایبطۿےئك‪ ،‬رحریۿفؽامجا‪:‬‬ ‫ۿیسكۿاتكت ۿدححث ۿںیمۿنۿجایئۿرگمۿ‬ ‫لمْاجدہْفْشیئْمنْکتبْاالثرلکنْصاحبْاقؾباسْ ینعیۿںیمۿےنۿہیۿػواحث‬ ‫ِ‬ ‫االنوارْوابنْالحاجْفْمدخلہْذکراہْفْضمنْحدیثْ اصٌت ۿاابتقنۿاالوناػ ۿاوػاامّۿا نۿا احو ۿےنۿا ینۿادلخ ۿںیمۿ‬ ‫طویلْوک ٰیف ْبذلكْسنداْلمثلہْفانہْلؼسْممایتعلقْ اےسۿاجكۿدححثۿرو لۿےكۿنمضۿںیمۿدركۿایكۿاوػا یسۿػواحثۿ‬ ‫وكۿایسۿدقػۿ دنۿافكحثۿركیتۿ۔ےۿہكۿا۔ںیہۿھچكۿجاتۿااكّۿےسۿ‬ ‫باالحكام‪1‬۔ ْ‬ ‫س‬ ‫ قلعۿ۔ںیہۿاح می‬



‫كالہمۿ اہتۿادلنۿ افیجۿرصمیۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےنۿمیسنۿارلجا ‪2‬رشوۿافشءۿاقیضۿایع ۿںیمۿلقۿایكۿاوػۿقػػاھك‬ ‫جاہلمجل ۿػوو ۿدقم ۿن ۿاك ۿيت ۿورعاو ۿوكاحرض ۿوہجا ۿاوػوضحػ ۿادقن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاك ۿرضحت ۿ وحشت ۿیک ۿاردط ۿابمػك ۿرپۿ‬ ‫دقّ ۿاركّ ۿػھك ۿرك ۿحؼاق ۿجا ۿرعن ۿرپ ۿولجہ ۿفؽامجا‪،‬اوػرساكػادبقؽاػےس ۿفؽػدن ۿاػ دنم ۿوك ۿان ۿيڈٕت ۿےك ۿ ہل ۿںیم ۿہی ۿااعنّ ۿ میظ ۿ اط‬ ‫املكت ۿئاش خ ۿںیم ۿوطسمػ ۿواماوثػ‪،‬بتكِ ۿدححث ۿںیم ۿدرك ۿ دعوّ‪،‬ن ۿہك ۿمدّۿ‬ ‫وہجا____اط ۿںیم ۿوكیئ ۿارم ۿن ۿمالا ۿاوػرشكا ۿوجہمػ ۿاوػ ِ‬ ‫ذموكػ‪،‬ن ۿػواجات ۿئاش خ ۿان ۿفرر ہ ۿ دن ۿػاہؾی ۿںیم ۿروصحػ‪،‬اوػدقػت ۿاقدػ ۿو عی ۿووموفػ‪،‬اوػدقػ ۿاقدػی ۿیک ۿدنلبی ۿ وہشػ ۿرھپۿ‬ ‫ػدوااكػایكۿٕقشصا ےۿادتۿووعشػ‬ ‫ات ۿہی ۿػاہ ۿہك ۿان ۿدححث ۿںیم ۿہك ۿحؼاق ۿحؼق ۿػاتفػ ۿػ نی ۿےس ۿٹپل ۿہ ا اوػان ۿػواحث ۿںیم ۿہك ۿوضحػ ۿادقن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫وملسۿارد ِطۿوضحػۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿرپۿدقّۿػھكۿركۿػ بۿ تشِۿحؼاقۿوہ ے‪،‬اظبہؾۿانتیفۿ۔ے‬ ‫اوقل‪:‬ۿاصلاۿانمافتۿ۔ںیہ‪،‬ہكلبۿٌتۿایسۿػواحثۿںیمۿذموكػۿہكۿحؼاقۿفؽعۿفؽٌتۿےسۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْنسیمْالریاضْبحوالہْمناہلْالصقاْفْتخر یجْاحادیثْالشقاءْالقصلْالسا بعْحؼاكتۿػاضۿرجگاتۿدنہۿ‪ /۶‬۽‪۷۹‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْنسیمْالریاضْبحوالہْمناہلْالصقاْفْتخر یجْاحادیثْالشقاءْالقصلْالسا بعْحؼاكتۿػاضۿرجگاتۿدنہۿ‪ /۶‬۽‪۷۹‬‬



‫‪Page 412 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫راسیلۿاہھۿاو اچۿوہہ اۿاوػ ُحؼػاہؾۿہكۿ وۿ َم ۡرکَبْعــــــہ‪۶‬ۿانۿدقػۿدنلبۿوہوہۿاسیکۿ یۿػ نیۿےسۿٓتطقْ‬



‫عــــــہ‬



‫‪۷‬ۿوہاج ےۿجامہۿاقٕ ِتۿاخساطۿ‬ ‫عــــــہ‬



‫عــــــہ‬ ‫ےسۿ تہۿدنلبۿػ۔ےۿاگۿاوػانۿرپۿوساػیۿےكۿ ےئۿرضوػۿاحٌ ِتۿرندجاطْ ‪۸‬ۿوہ ی اتۿاجكۿ وھےٹۿےسۿاجونػۿلیف‬ ‫دےئھكۿہكۿٌتۿدػاۿدنلبۿوجاالوہجا۔ےۿاےسۿاھٹۿركۿ یھۿےبۿػہنیۿوساػیۿدقػعۿدقثۿػیتھكۿ۔ے فوۿاارۿحؼاقۿبا ہۿایحءۿوجڈ لۿوضحػۿ‬ ‫ادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿوساػیۿےكۿ ےئۿػ نیۿےسۿٹپلۿہ اۿوہۿاوػرھپۿ یھۿبا ہۿرولۿاػ اففۿاحٌتۿػہنیۿوہۿسجۿےكۿ ےئۿ‬



‫‪۹‬ۿ یۿوكۿ‬



‫ػووۿرساكػۿ وحشتۿاداػۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿاحرضۿوہركۿا ےنۿرہمجاطۿجاتۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿػریۿدقّۿاركّۿاانۿوانۿ‬ ‫عــــــہ‬



‫ابمػكۿػاھكۿوہ‪،‬ایكۿاج ےۿااجعتستْ‬



‫ۺۿ۔ے‬



‫ْتعایل ْعیل ْالحؽیب ْاالکرم ْواٰل ٖہ ْوصحبہْ اهلل ۿاعتیٰل ۿا ےن ۿ بیب ۿاركّ‪ٓ ،‬ا ت ۿےك ۿركّ ۿواےل ۿآل ۿوااحصت‪،‬‬ ‫وصیل ْاللہ ٰ‬ ‫اھل ْالکرم ْوابنہ ْالکریم ْالغوث ْاالعظم ْوعلؼناْ آت ۿےك ۿركمی ۿےٹیب ۿ وت ۿامظع ۿاوػ ۿاط ۿےك ۿدصےق ۿںیم ۿمہ ۿرپۿ‬ ‫ػًمت‪،‬حؼتكۿاوػۿوالّۿجاػلۿفؽام ے (ت)‬ ‫بجاھ مْوباركْوسلم۔ ْ‬ ‫ْوتعایلْاعلمْوعلمہْجلْمجدہْاتمْواحکم۔ ْ‬ ‫ْسبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫واللہ ٰ‬



‫ہلئسۿدوّ‪:‬‬ ‫اػۿوھٹکػعلضۿوسػتۿانشیٹسۿوا نۿرپت رمہلسۿومولیۿدبعاقحلۿاصٌت‬ ‫ہلئسۿ‪:۶۸‬ایكفؽام ےتۿںیہۿءامل ےۿدنۿاطۿاوقالۿےكۿجاتۿںیم‪:‬‬



‫ۻ‪۶‬ػ اضطۿاابملػكۿ‪۶۸۶۵‬ھ‬



‫اول‪:‬اجكۿػواہلۿںیمۿاھكلۿ۔ےۿہكۿيتۿورعاوۿںیمۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿوكۿرضحتۿوریاطۿوریۿػًمۃۿاهللۿہیلعۿےنرعنۿ‬ ‫ٕعل ّیۿرپۿا ےنۿاورپۿوساػۿركۿےكۿاچنہپجا‪،‬جاۿاكدند ۿدعركۿاورپۿوساػركۿےكۿاچنہپجا‪،‬جااكدند ۿدعۿركۿاورپۿاجےنۿیکۿاعموحثۿیک‪،‬ینعیۿہیۿاكّۿاورپۿ‬ ‫اجےنۿاكۿحؼاقۿاوػرضحتۿ رب لۿہیلعۿانسالّۿاوػػوسلۿركمیۿہیلعۿاٰولصلہۿوانسالّۿےسۿا اجّۿوكۿنۿاچنہپۿرضحتۿ وتۿاالمظعۿػًمۃۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿےنۿہیۿمہمۿرسا اجّۿوكۿاچنہپیئ ۿ‬ ‫عــــــہ‪َ ْ:۶‬م ۡرکَبْینعمبۿوساػیۿعــــــہ‪ٓ:۷‬تطقۿوہجا‪:‬ٹمچۿاججا‪ ،‬لۿاجطۿعــــــہ‪:۸‬ھڑییھ عــــــہ‪:۹‬اہج یۿعــــــہۺ‪:‬بجعتۿ‬



‫‪Page 413 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دورسعۿہیۿہكۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجاۿہكۿاارۿریمعۿدعبۿیبنۿوہجاۿفوۿوریاطۿوریۿوہ ےت‬ ‫شیتعۿہیۿہكۿػ لیبۿاػواوۿیکۿزعػا لیۿہیلعۿانسالّۿےسۿرضحتۿوریاطۿوریۿےنۿجاػا ۿاوػہصغۿںیمۿوہركۿنیھچۿیلۿج ی‬ ‫وچ ےھۿہیۿہكۿرضحتۿماص ہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعۿےنۿرضحتۿ وتۿاالمظعۿػہمحۿاهللۿاعتیٰلۿرضحتۿاباركبۿدصقیۿےسۿػجادہۿرم ہبۿ‬ ‫ػےتھكۿںیہ‬



‫اطۿاوقالۿاكۿایكۿاحلۿ۔ےۿ؟لصفمۿایبطۿفؽامركۿارجۿ میظۿاوػاوثاتۿركمیۿجاںیئۿاوػػعفۿحؼافۿنیبۿائارنیقیۿفؽامںیئ‬ ‫لم‬ ‫ا سصمسی‬ ‫دبعاقحلۿافعمز ۿوھٹکػ‪،‬علضۿوسػت‪،‬رجگات(اھبػت)‬ ‫ ؤػہخۿۻ‪۶‬ػ اضطۿاابملػكۿ‪۶۸۶۵‬ھ‬ ‫اوجلات‪:‬‬



‫عــــــہ‬ ‫الل مْلكْالحمد ریقۿرفغاهللۿاعتیٰلۿہل املكتۿ دنۿلمجمۿووسدردنْ ‪۶‬ۿشزاػنۿركعۿاار ہۿفؽنیقیۿںیمۿےسیسكۿوكۿ دنسۿنۿ‬



‫آںیئۿرگمۿوعبنۿاعتیٰلۿ قۿوااصنفۿاطۿےسۿاجتموػ۔ںیہۿوالحقْاحقْانْیؾبعْواللہْالہادیْایلْصراطْمستِیم(اوػ قۿ یۿا ابفۿ‬ ‫ےكۿػجادہۿالقئۿ۔ے‪،‬اوػاهللۿاعتیٰلۿدیسیھۿػاہۿداھكےنۿواال۔ے )‬ ‫ وات ۿوسال‪:۷‬ہی ۿوقل ۿہك"اار ۿوبنت ۿمت ۿن ۿوہیت ۿفو ۿوضحػ ۿ وت ۿجاك ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیبن ۿوہ ےت ۿاار ہ ۿا ےن ۿ وہفّ ۿرشیطۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫رپحیحۿواجحؼاالػالقۿ۔ےۿہكۿےبۿكشۿرم ہبۿہیلعۿػ ہعیۿوضحػ ُحؼونػػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿراورم ہبۿوبنتْ ‪" ۷‬‬



‫عــــــہ‪ :۶‬دیف‬



‫عــــــہ‪:۷‬رم ہبۿ وحشت‪،‬رم ہبۿوبنتۿےكۿ ےھچیۿاوػانۿےسۿ ےچیۿ۔ے‬



‫‪Page 414 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫۔ے وخدوضحػۿٕعل ّیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿفؽام ےتۿںیہ‪ ":‬وۿدقّۿریمعۿي ّڈِاركّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿااھٹجاۿںیمۿےنۿوںیہۿ‬ ‫دقّۿػاھكۿوساۿادقاّۿوبنتۿےك‪،‬ہكۿاطۿںیمۿمریۿیبنۿاكۿہصحۿ۔ںیہۿ؎‬ ‫اػۿیبنۿحؼدانتشۿاگّۿاػۿفوحسلادطۿدقّۿ‬



‫مریۿادقاّۿالصشوہۿدسّٔمساد ۿالِزاّ‬



‫‪1‬‬



‫(یبنۿاكۿاكّۿدقّۿااھٹجاۿاوػآتۿاكۿاكّۿدقّۿػانھكۿ۔ےۿكالوہۿادقاّۿوبنتۿےك‪،‬ہكۿواہطۿمتۿوبنتۿےنۿػاہتسۿدنبۿركدجا۔ے)‬



‫اوػ واػۿاػالقۿویطۿہكۿوخدۿدححثۿںیمۿاریمۿام وس نیۿ رمۿافػوقۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ ےئۿواػد‪:‬‬



‫لوكانْبعدیْنیبْلكانْعمرْبنْالخطابْرواہْاحمد‪ْ2‬وْ ریمعۿدعبۿیبنۿوہجاۿفوۿ رمۿوہجا(انۿوكۿاامّۿادمح‪،‬رتذمیۿاوػاحمكۿ‬ ‫الرتمذیْوالحا کمْعنْعِبۃْبنْعامرْوالطرباینْفْ ےنۿہبقعۿ نۿمارمۿےسۿہكۿربطاینۿےنۿمجعمۿریبكۿںیمۿمضم ۿ نۿ‬ ‫الکبیْعنْعصمۃْبنْمالكْریضْاللہْتعایلْعنہما۔ ْ امكلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿػواحثۿایك ت)‬ ‫ٰ‬ ‫دورسیۿدححثۿںیمۿرضحتۿاحؼامیہۿاصٍضؾادہۿوضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿ ےئۿواػد‪:‬‬



‫لوْعاشْابراھیمْلكانْصدیِانؽیا۔رواہْابنْعساکر‪ ْ3‬اارۿاحؼامیہۿےتیجۿفوۿدصقیۿوربمغیپۿوہ ےت (انۿوكۿا نۿاسعركۿ‬ ‫عنْجابرْبنْعبداللہْوعنْابنْعباسْوعنْابنْایبْ ےن ۿاجحؼ ۿ ن ۿدبعاهلل ۿاوػا ن ۿابعن ۿاوػا ن ۿایب ۿاوفی ۿےس‪،‬ہكۿ‬ ‫اابلوػدیۿےنرضحتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اوفْوالباوردیْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫‪ْ2‬جا معْالرتمذیْابوابْالمناقبْمناقبْعمرْبنْخطابْریضْاللہْعنہْا نیۿینپمکۿدیلہ‪/۷‬۾‪،۷۵‬المستدركْللحا کمْکتابْمعرفۃْالصحابۃْ‬



‫لوكانْبعدیْنیبْلكانْعمرْدارالقکرْبیوتْ‪/۸‬ۺ۽‪،‬المعجمْالکبیْدححثۺۼ‪ْ۹‬المکؾبۃْالقیصلیۃْبیوتْۼ‪۵/ ۶‬۽‪،۶‬مسندْامامْاحمدْبنْ‬



‫حنبلْحدیثْعِبہْبنْعامرْالمکتبْاالسالیمْبیوت‪۹ /۹‬ۺ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ3‬تاریخْدمشقْالکبیْبابْذکرْبنیہْوبناتہْعلیہْالصلوةْوالسالمْوازواجہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺۼجا۾ۼ‪،‬کزنالعمالْ‬ ‫بحوالہْالباوردیْعنْا نسْوا بنْعسا کرْعنْجابرْبنْعبداللہ‪،‬ا بنْعباسْوا بنْایب ٰ‬ ‫ْاوفْدححثۿ‪/۶۶ ۸۷۷۵۹‬۾ۻ‪۹‬‬ ‫‪Page 415 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایلْعنہم۔ ْ‬ ‫عنْا نسْبنْمالكْریضْاللہ ٰ‬



‫ا سۿ نۿامكلۿےسۿػواحثۿایك‪،‬اهللۿاعتیٰلۿاطۿےسۿػایضۿوہ )‬



‫ءاملء ۿےن ۿاامّ ۿابا ۿدمحم ۿ وینی ۿدقن ۿرسہ ۿیک ۿ تبس ۿاہك ۿ۔ے ۿہك‪ ":‬ۿاار ۿات ۿوكیئ ۿیبن ۿوہاتك ۿفو ۿوہ ۿوہ ےت "اامّ ۿا ن ۿرج ۿیكم ۿا ےن ۿاتفویۿ‬ ‫دحجصز ۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫قالْفْ"شر حْالمہذبْ"نِالْعنْالشیخْاالمامْالمجمعْ رشوۿذہمتۿںیمۿاہكۿلقۿرك ےتۿوہ ےۿانۿخیشۿواامّۿےسۿنجۿ‬ ‫عیل ْجاللتہ ْوصالحہ ْوامامتہ ْایب ْمحمد ْالجویینْ یکۿيالنث ۿوصالٌشت ۿواامٕت ۿرپۿاامجفۿ۔ےۿینعیۿاباۿدمحمۿ وینیۿ‬ ‫الذیْقیلْفْترجمتہْلوْجازْانْیبعثْاللہْفْھذہْ ہیلعۿارلہمحۿنجۿےكۿاعتػفۿںیمۿاہكۿہ اۿ۔ےۿہكۿاارۿات ۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿیکۿفرفۿےسۿانۿإتۿںیمۿیسكۿیبنۿوكۿانجیھبۿاجحؼوہجاۿفوۿ‬ ‫االمۃْنؽیاْلكانْاباْمحمدْالجویین‪1‬۔ ْ‬ ‫وہۿاباۿدمحمۿ وینیۿوہ ےت(ت)‬ ‫رگمۿہؾ ۿدححث ۿ قۿ۔ے‪،‬ہؾ ۿ قۿدححث ۿ۔ںیہ دححث ۿامےننۿاوػوضحػ ۿاركّۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیک ۿفرفۿ تبسۿ‬ ‫ْتعایلْاعلم‬ ‫ركےنۿےكۿ ےئۿ وبتۿراےیہ‪،‬ےبۿ وبتۿ تبسۿاجحؼۿ۔ںیہ‪،‬اوػوقلۿذموكػۿجاحثۿ۔ںیہ واللہ ٰ‬



‫ واتۿوسالۿ‪:۹‬رضحتۿاّۿام وس نیۿبوبحہبۿدیسۿارملنیلسۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿواہیلعۿوملسۿاكۿػووۿادقنۿدیسجاۿاوغلتۿاالمظعۿػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿوكۿدودھۿجالجا‪ ،‬ضعۿادانیحۿوضحػ ۿاےسۿوا۔ہعۿوخات ۿایبط ۿرك ےتۿںیہۿکماْرأیتْفْبعضْکؾمھبْالتصریحْ‬



‫ٰ‬ ‫بذلک(اسیۿہكۿںیمۿےنۿاطۿیکۿ ضعۿاتكباطۿںیمۿانۿرپۿفرص حۿدیھكی ت)‬ ‫عــــــہ‬



‫انۿدقتریۿرپۿفوۿاصلاااعبتسدْ‬



‫‪۶‬ۿ۔ںیہۿاوػاتۿانۿرپ وۿھچكۿاریادایكۿہ اۿيتۿےبۿاجوۿےبۿ لحۿ۔ےۿاوػاارۿدیباػیۿ یۿںیمۿامجاۿاججاوہ‪،‬‬ ‫عــــــہ‬



‫جامہۿجاليسل ۿمالااوػرشكااجحؼ ۿاوػانۿںیمۿدػاجۃ ۿوكیئۿااحتسہل ْ‬



‫‪"‬‬



‫‪ ۷‬ۿدػانكۿػااعبتسد یھۿ۔ںیہ "‬



‫(كشیبۿاهللۿہؾۿ ےۿرپۿاقدػۿ۔ے ت)‬ ‫عــــــہ‪:۶‬دوػاػس انۿعــــــہ‪:۷‬احلۿوہجا‬



‫‪1‬‬ ‫ْالقتاویْالحدیؿیہْمطلبْقیلْلوْجا زْانْیبعثْاللہْفْ ٰھذہْاالمۃْنؽیاْالخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ ۺ‪۸۷۹،۸۷‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۷۵/۷‬‬ ‫‪Page 416 of 684‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عــــــہ‬ ‫نۿػاہؾۿںیمۿاّۿام وس نیۿےكۿجانۿریشۿنۿوہجاۿھچكۿانۿےكۿانمیفۿہكۿاومػۿاخػہقۿاعللدہْ ‪۶‬ۿا ابتۿػاہؾۿرپۿوموقف ۿ۔ںیہ‪،‬نۿػووۿ‬ ‫ماّ ۿنیملکتم ۿےك ۿحؼدجك ۿرجمدات ۿےسۿ۔ے ۿاوػیف ۿخمہلاامدہی ۿن ۿیہس ۿجامہ ۿامدہ ۿےس ۿان ۿاك ۿ قلع ۿدبو ی نۿمسج‪،‬مسجۿ اہدت ۿںیمۿ‬



‫رصحنم مسجۿٕزایلۿ یھۿوكیئۿزۿ۔ےۿہكۿہؾاػوطۿااحدحثۿحؼػوۿومریہۿانۿرپۿوگاہْعــــــہ‪۷‬ۿ‪،‬كشلماۿاكطْعــــــہ‪۸‬ۿكشۿ۔ںیہۿہكۿػووۿدافػقْ‬ ‫ذ‬ ‫عــــــہ‬ ‫‪۹‬ۿیکۿفرفۿ وص ۿ وتارتہۿںیمۿحؼولۿووعصدۿوو عۿو مكظۿومریہۿارعا ۿمسجۿونامستیۿاعطقۿوسنمتۿاوػۿوہۿںیتبسنۿالہۿ قۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫ےكۿحؼدجكۿػاہؾۿرپومحملْ ۺۿجاتیلۿرعشیۿٌتۿاػواوۿدہشاءۿاكۿ ویہۿاہ ےۿٌشتۿاھكجاۿجاحث‬



‫الرتمذیْعنْکعبْبنْمالكْقالْقالْرسولْاللہْصیلْ (اامّۿرتذمیۿبعكۿا نۿامكل ۿےسۿػواحث ۿرك ےتۿںیہۿاذنوطۿ‬ ‫اللہْتعایل ْعلیہْوسلمْانْارواحْالشہداءْفْطیخضرْ ےنۿاہكۿہكۿػوسلۿاهلل ۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿےنفؽامجا ۿےبۿ‬ ‫ٰ‬ ‫كش ۿدہشاء ۿیک ۿاػواو ۿ زب ۿػج ۿےك ۿرپدنوط ۿںیم ۿ ویہ ۿاہ ےۿ‬ ‫تعلقْمنْثمرْالجنۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫ٌشتۿےسۿفطلۿادنوػۿوہیتۿںیہ‬ ‫ہكۿدورسیۿػواحثۿںیمۿاػواوۿماّۿومس نیۿےكۿ ےئۿو یۿاػواد‪:‬‬



‫االمامْاحمدْعنْاالمامْالشافیعْعنْاالمامْمالكْ اامّۿادمحۿاامّۿوا یعۿےسۿوہۿاامّۿامكلۿےسۿوہۿػہؾیۿےسۿوہۿدبع‬ ‫عنْالزھریْعنْعبدالرحمنْبنْکعبْبنْمالكْعنْ ارلنمحۿ نۿبعكۿ نۿامكل ۿےسۿوہۿا ےنۿجات ۿےسۿاوػ ۿوہۿیبنۿ‬ ‫ابیہ ْریض ْاللہ ْتعایل ْعنہ ْعن ْالنیب ْصیل ْاللہ ْتعایلْ ركمی ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےس ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿہك)‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫وم ن ۿیک ۿػوو ۿرپدنہ ۿیک ۿروػت ۿںیم ۿٌشت ۿےك ۿدػوتخط ۿںیمۿ‬ ‫علیہْوسلمْنسمۃْالمؤمنْطائرْیعلقْفْشجرْالجنۃْ‬ ‫ٕ‬ ‫ػیتہۿ۔ےۿاہیطۿجكۿہكۿس ا ت ۿےكۿػوػ ۿاهللۿاعتیٰلۿاےسۿا ےنۿ‬ ‫ْتعایلْفْجسدہْیومْیبعثہ‪2‬۔ ْ‬ ‫حیتْیرجعہْاللہ ٰ‬ ‫مسجۿیکۿفرفۿولجاۿدعۿاگ‬ ‫عــــــہ‪:۶‬مادتۿےكۿيالف‪،‬ركإتۿومریہۿعــــــہ‪:۷‬وہۿااحدحثۿ وۿا والۿحؼػوۿرپۿلمتشمۿںیہۿاطۿںیمۿمسجۿٕزایلۿرثكتۿدركآجاۿ۔ےۿذہلاۿ‬ ‫وہۿااحدحثۿمسجۿٕزایلۿےكۿو ودۿرپۿوگاہۿںیہ ْعــــــہ‪:۸‬وكیئۿ یھۿروػتۿوہ‬



‫عــــــہ‪:۹‬مسجۿےسۿيڈاۿػووۿعــــــہۺ‪:‬الہۿوصتۿےكۿحؼدجكۿا ےنۿػاہؾیۿ ینعۿرپۿ۔ےۿاطۿںیمۿوكیئۿجاو لۿ۔ںیہۿیکۿ یئ ۿ‬



‫ْجا معْالرتمذیْابوابْفضائلْالجہادْبابْماجاءْفْثوابْشہیدْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪/۶‬ۼ۾‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْمسندْاحمدبنْحنبلْحدیثْکربْبنْمالكْانصاریْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪/۸‬ۺۺ‪۹‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 417 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عــــــہ‬ ‫فوۿدودھۿجالےنۿںیمۿایكۿااحتسہلۿ۔ے احلۿػووۿدعبۿفؽاقۿوشیپۿاػۿ قلعۿںیمۿافػقْ ‪۶‬ۿایكۿ۔ےۿ؟ۿآرخۿرضحتۿاحؼامیھۿیلعۿاہیبۿاركلمیۿ‬ ‫لص تس‬ ‫ۿادتۿػاضمتۿ رػیۿركیتۿںیہ "‬ ‫وہیلعۿاٰولصلہۿوا س ْۿےكۿ ےئۿحیحۿدححثۿںیمۿ۔ے‪ٌ":‬شتۿںیمۿدوۿداہیۿاطۿیک ِ‬



‫ْتعایلْعنہْعنْ انۿوكۿاامّۿادمحۿوملسمۿےنۿرضحتۿا سۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿ‬ ‫رواہْاحمدْومسلمْعنْا نسْریضْاللہ ٰ‬ ‫یلْاللہْتعایلْعلیہْوسلمْانْابراھیمْابینْوانہْ ػواحث ۿایكۿہكۿیبنۿركمیۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجا‪:‬‬ ‫النیبْص‬ ‫ٰ‬ ‫مات ْف ْالثدی ْوانہ ْلو ْظئرین ْیکمالن ْرضاعہ ْفْ احؼامیہۿریما ۿاٹیبۿ وۿریشۿوخاػ یۿیکۿ رمۿںیمۿواصلۿفؽامہ اۿ۔ےۿ‬ ‫كشیبۿٌشتۿںیمۿانۿےئلیكۿدوۿداہیۿںیہۿ وۿانۿیکۿادتۿػاضمتۿ‬ ‫الجنۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫ رػیۿركںیۿ ی (ت)‬ ‫عــــــہ‬



‫جاںیۿ ہم ۿہیۿجاںیتۿجایفۿااحتسہلۿںی ۿن ۿتبثمۿووقف ْعــــــہ‪ ۷‬ۿوقلۿجاولوقفۿجاوہکیتقۿلقۿجاحث ۿنۿوہۿزجاف ْ‬



‫‪ ۸‬ۿوےبۿا‬



‫ۿ۔ے‬



‫ْتعایلْاعلم‬ ‫واللہ ٰ‬



‫عــــــہ‬ ‫ وات ۿوسال ۿ‪:۸‬ػ لیب ۿاػواو ْ ‪ ۹‬ۿنیھچ ۿانیل ۿرخاافت ۿرتخمہع ۿً ّلال ۿےس ۿ۔ے دیسجا ۿزعػا لی ۿہیلع ۿاٰولصلہ ۿوانسالّ ۿػ ل ۿٓالہكئۿ‬ ‫ےسۿںیہۿاوػػ لۿٓالہكئ‪،‬اوایلءۿ رشۿےسۿجاالامجفۿالض فوۿاملسمونطۿوكۿاےسیۿاجاؽزفۿواہیہۿ‬



‫عــــــہ‪:۶‬ػووۿےكۿمسجۿےسۿ ُيڈاۿوہےنۿےكۿدعبۿیکۿاحنثۿاوػمسجۿےسۿقلعتمۿوہےنۿےسۿےلہپۿیکۿاحنثۿںیمۿوكیئۿفؽقۿ۔ںیہ‬ ‫عــــــہ‪:۷‬اطۿداللئۿےسۿااحتسہلۿیکۿیفنۿوہیتۿ۔ےۿنكیلۿانۿاكۿوا عۿوہجاۿجاحثۿ۔ںیہۿوہجا‬ ‫عــــــہ‪ :۸‬نۿنڑھت‪،‬وھجت‪،‬ےبۿوہدہۿ‬ ‫ذ‬ ‫عــــــہ‪:۹‬ػو وطۿاك ھزال ۿ‬



‫‪ْ1‬صحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْرحمتہْصیلْاللہْعلیہْوسلمْالصؽیانْوالعیالْا لخْدق یمۿبتكۿاخنۿ‪۹/۷‬ۺ‪،۷‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْ‬



‫ا نسْبنْمالكْالمکتبْاالسالیمْبیوت‪۶۶۷/۸‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 418 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬ ‫عــــــہ‬



‫ْایلْسؽیلْالرشاد‬ ‫ۿ واللہْالہادی ٰ‬



‫ےسۿارتحاّۿالػّْ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ واتۿوسالۿۺ‪:‬وییہنۿسجۿاكۿ دیقہۿوہۿہكۿوضحػۿرپونػدیسۿجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿرضحتۿ انتۿالضۿاالوایلءۿا ُمڈجصظۿ‬ ‫دیسجاۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿالضۿںیہۿجاۿاطۿےكۿ رسمۿںیہ‪،‬‬ ‫عــــــہ‪:‬ہیبنت‪:‬انبم ے ۿااكػ ۿہی ۿفرػ ۿادا ۿ۔ے ۿوػنۿنكمم ۿہك ۿدیسجا ۿزعػا لی ۿہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿےن ۿھچكۿػو ںیۿجارم ۿالمیۿضبق ۿفؽامیئۿوہطۿ‬ ‫اوػوضحػۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿدماۿےسۿجادطۿالمیۿرھپۿا ےنۿااسجّۿیکۿفرفۿٹلۿآیئۿوہطۿہكۿاایحءۿرمدہۿوضحػۿرپونػۿودرگیۿبوبحجاطۿ‬ ‫يڈاۿےسۿااسۿجاحثۿ۔ےۿہكۿسجۿےكۿااكػۿیکۿئاجن شۿ۔ںیہ‬ ‫ویطۿ یۿنكممۿہكۿرضحت ۿكل ۿام وت ۿےنۿرظنبِۿاحصفئۿلوحواابثت ۿضبق ۿ ضعۿاػواوۿرشوفۿایكۿاوػ ۿملعۿالمیۿںیمۿاضق ےۿاحؼاّۿنۿجاجااھتۿ‬ ‫رببتك ُۿدما ےۿبوبحتۿضبقۿےسۿجاػػےھكۿح(ےۿوہط‬ ‫ق‬ ‫اامّۿماػفۿجاهللۿدیسیۿدبعاولاہتۿرعشاینۿدقنۿرسہۿارلجاینۿاتكتۿولا ىۿاالوناػںیمۿاحالتۿرضحتۿدیسیۿخیشۿدمحمۿرشینیبۿدقنۿرسہۿںیمۿےتھكلۿںیہ‪:‬‬ ‫لماْضعفْولدہْاحمدْواشرفْعیلْالموتْوحضرعزرائیلْ ینعیۿٌتۿاطۿےك ۿاصٍضؾاػعۿادمحۿجافواط ۿوہركۿقؽ بۿرم ۿوہ ےۿ‬ ‫عْایل ْربكْفراجعہْفانْ اوػرضحت ۿزعػا لیۿہیلعۿاٰولصلہ ۿوانسالّۿاط ۿیکۿػووۿضبقۿركےنۿ‬ ‫لِبضْروحہْقالْلہْالشیخ‪،‬ارج ٰ‬ ‫االمرْنسخْفرجعْعزرائیلْوشیفْاحمدْمنْتلكْالضعقۃْ آ ےۿرضحت ۿخیشۿےنۿاط ۿےسۿشزاػن ۿیکۿہكۿا ےنۿػت ۿیکۿفرفۿ‬ ‫واسپۿاجےیئۿانۿےسۿ ر ھۿےئجیلۿہكۿمكۿومت ۿوسنمو ۿوہاكچۿ۔ے‬ ‫وعاشْبعدھاْثالثنیْعاما‪1‬۔ ْ‬ ‫زعػا لی ۿہیلعۿاٰولصلہۿوانسالّۿٹل ۿح(ے‪،‬اصٍضؾادعۿےنۿافشجایئۿاوػ‬ ‫ْتعایلْاعلم‬ ‫انۿےكۿدعبۿسیتۿحؼنۿػدنہۿػ۔ے واللہ ٰ‬



‫ْ‬ ‫الطبِاتْالکربی(لواقحْاالنوار)خاتمۃْالکتابْرتہمجۿ‪ْ۷۵‬شیخْمحمدْالشربؼینْدارالقکرْبیوتْ‪/۷‬ۺ۽‪۶‬‬ ‫ٰ‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 419 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ارماہ ۿدب ۿذمہت ۿ۔ے احبسط ۿاهلل‪،‬الہ ۿوصت ۿاك ۿاامجف ۿ۔ے ۿہك ۿوضحػ ۿدصقی ۿاربکػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿرضحت ۿاامّ ۿاوایلء ۿرمعج ۿارعلافءۿ‬ ‫لمسل‬ ‫اریمۿام وس نیۿومیلۿا مصظ ۿدیسجا ۿومیٰلۿیلعۿركّۿاهللۿوہہجۿےسۿ یھۿاركّۿوالضۿوا مۿوالمكۿںیہۿ وۿانۿاكۿيالفۿركعۿاےسۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫دبیتع‪،‬یعیش‪،‬ػایض ۿامےتن ۿںیہ‪،‬ن ۿہك ۿوضحػ وحشت ۿامٓت ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیک ۿلیضفت ْ ۿدینی ۿہك ۿاعمداهلل ۿااكػ ۿآجات ۿقؽآہینۿ‬ ‫وااحدحثۿیِسَ ۿورخقۿاامجفۿإتۿرم وہمۿ۔ےۿالحولْوالْقوةْاالباللہْالعیلْالعظیم‬



‫ہیۿنیكسۿا ےنۿػ مۿںیمۿ اھجمۿاج ےۿہكۿںیمۿےنۿ قۿ تبحۿوضحػرپۿونػۿ ناططۿ وحشتۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿاداۿایكۿہكۿوضحػۿوكۿكلۿ‬ ‫قت ۿرپ ۿزانث ۿجا ۿالض ۿئاتجا‪،‬احالہك ۿاط ۿوہیبدہ ۿاملكت ۿےس ۿےلہپ ۿزیباػ ۿوہےن ۿواےل ۿدیسجا ۿ وت ۿامظع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿںیہ‪ْ،‬‬



‫وباللہْالتوفیق‬



‫ واتۿوسالۿ‪:۶‬ػاہۿيتۿورعاوۿںیمۿػووۿرپۿح ووۿوضحػۿ وتۿانیلقثلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿاحرضۿوہركۿجا ےۿادقنۿوضحػۿرپونػدیسۿ‬ ‫ث ۿػوكت ۿحؼاق ۿجا ۿوعصدرعن ۿػہنی ۿاننب‪،‬رشكا ۿومالا ۿان ۿںیم ۿوكیئ ۿ یھۿ‬ ‫مامل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿ ےچی ۿاردط ۿػانھك‪،‬اوػوق ِ‬ ‫ااحتسہلۿ۔ںیہ‬ ‫ل‬ ‫دسػہۿا مصسمیۿاارۿٓصسلا ےۿرعووۿ۔ےۿفوۿجارابتػۿااسجّۿنۿرظنباػواو رعووۿػواحینۿہؾاػوطۿااكحؼۿاوایلءۿوكۿرعنۿہكلبۿاموفقۿارعلنۿ‬ ‫جكۿجاحثۿووا ع‪،‬سجۿاكۿااكػۿنۿركعۿاگۿرگمۿكتوّۿاوایلءۿاكۿٕزكؼ ہكلبۿجاووضۿوسےنۿواےلۿےكۿ ےئۿدححثۿںیمۿواػدۿہك‪:‬‬ ‫"انۿیکۿػووۿرعنۿجكۿدنلبۿیکۿاجیتۿ۔ے "‬



‫نۿانۿہصۿںیمۿاعمداهللۿبا ےۿلیضفتۿجاۿ رسمیۿوضحػدیسجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ ےئۿخکتسیۿ۔ے‪،‬نۿانۿیکۿابعػتۿ‬ ‫جاۿاواػتۿےسۿوكیئۿد‪،‬نۿمیلسۿانۿفرفۿاجاتك۔ے ایكۿ بجۿوساػیۿحؼاقۿےسۿ یھۿو یۿ ینعۿرتا ےۿاجںیئۿہكۿاورپۿاجےنۿاكۿاكّۿ‬ ‫لص تس‬ ‫رضحت ۿ ربا لی ۿہیلع ۿانسالّ ۿاوػػوسلۿركمی ۿہیلع ۿاٰولصلہ ۿوا س ْ ۿےس ۿا اجّ ۿوكۿن ۿاچنہپ ۿحؼاقۿےن ۿہیۿمہم ۿرسا اجّ ۿوك ۿاچنہپیئ دػرپدہۿ‬ ‫انۿںیمۿحؼاقۿوكۿقطزتتۿدتانۿالػّۿآجا۔ےۿہكۿوضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿہبۿسفنۿسیفنۿفوۿنۿچنہپۿےكۿاوػحؼاقۿچنہپۿہ اۿانۿ‬ ‫ےكۿدػےعۿےسۿوضحػۿیکۿػوایئۿوہیئ ۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬قطزتتۿدتان‬



‫‪Page 420 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یاْھذا يڈٕتۿےكۿالاعلۿ وۿرظنبۿمیظعۿواياللۿوالنیطۿئاجال ےتۿںیہۿایكۿاطۿےكۿہیۿٕعسیۿوہ ےتۿںیہۿہكۿجادواہۿاطۿاومػۿںیمۿمازجۿ‬ ‫كالوہ ۿحؼںی ۿیسك ۿدنلبی ۿرپ ۿاجےن ۿےك ۿ ےئ ۿػہنی ۿےنن ۿےسہی ۿویكركن ۿ وہفّ ۿہك ۿػہنی ۿےنن ۿواال ۿوخد ۿےبۿ‬ ‫اوػےراػا اتحو ۿ۔ے ۿ؟‬ ‫عــــــہ‬ ‫رندجاطْ ‪۶‬ۿ یۿوكۿدںیھۿہكۿػہنیۿوعصدۿ۔ےۿاوػوخدۿاصلاۿوعصدۿرپۿاقدػۿ۔ںیہ‬ ‫ػہنیۿورولۿرپۿاقدػ‬ ‫فؽ ۿےئجیکۿہكۿاگنہّۿحث ۿینکشۿرضحت ۿاریمۿام وس نیۿومیٰلۿیلعۿركّۿاهللۿوہہج ۿیکۿرع ۿ وبلۿفؽامیئۿاجیتۿاوػ ۿوضحػ ۿرپونػ ۿالضۿ‬ ‫ولصاتۿاهللۿوالمكۿامیلستہتۿہیلعۿوٰیلعۿآہلٖۿاطۿےكۿدونۿابمػكۿرپۿدقّۿػھكۿركحثۿارا ےتۿفوۿایكۿانۿاكہیۿدافدۿوہجاۿہكۿوضحػۿادقنۿ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿفوۿاعمداهللۿانۿاكّۿںیمۿمازجۿاوػرضحتۿومیٰلۿیلعۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿاقدػۿ ےھ رغ ۿاےسیۿ ٕعشغۿاحل‪،‬‬



‫نۿہؾشزۿابعػت ۿہصۿےسۿافتسمد‪،‬نۿاط ۿےكۿاقنیلئۿےبۿراػوطۿوكۿرماد‪،‬واللہْ‬ ‫الہادیْایل ْسؽیلْالرشاد(اوػاهللۿاعتیٰلۿ یۿ‬ ‫ٰ‬ ‫دػيتۿػایم ۿیکۿفرفۿفداحثۿ اطفؽامےنۿواال۔ے ت)‬ ‫ہیۿایبطۿالاطلۿااحتسہلۿواابثتۿتحۿینعمبۿااكمطۿےكۿقلعتمۿاھت ػاہۿانۿػواحثۿےكۿقلعتمۿ ہیقۿكالّ‪،‬وہۿریقۿرفغاهللۿاعتیٰلۿےكۿدلجمۿ‬ ‫عــــــہ‬



‫دوّْ‬



‫‪ ۷‬العطایاْالنبویۃْفْالقتاویْالرضویۃ یکۿاتكتۿسملئۿیتشۿںیمۿذموكػۿہكۿہیۿوسالۿےلہپۿ یھۿاونیجۿےسۿآجاۿاوػانۿاكۿ‬



‫ واتۿدقػعۿلصفمۿدجاۿہ ا‬ ‫يال ہۿح دصۿانۿاكۿعمۿػجاداتۿيڈجڈہۿہیۿہكۿانۿیکۿا ۿاملكتۿ ضعۿئاش خۿںیمۿوطسمػ‪،‬انۿںیمۿ یلقۿورشیعۿوكیئۿااحتسہلۿ۔ںیہ‪،‬‬ ‫ہكلبۿااحدحثۿواوقالۿاوایلءۿوءاملءۿںیمۿددعتددنباگطۿيڈاۿےكۿ ےئۿااسۿوضحػۿػواحینۿواػد ۿ‬ ‫(‪)۷،۶‬ملسمۿا ینۿحیحۿاوػاباداودۿایطیسلۿحادنسمۿںیمۿاجحؼۿ نۿدبعاهللۿاخصٓاػیۿاوػدبعۿ نۿ دیمۿخبزڈۿنسحۿا سۿ نۿامكلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫مہنعۿےسۿػاوی‪،‬وضحػۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫ذم‬ ‫ودخلتْالجنۃْفسمعتْخشقۃْفِلتْماھذہْقالواھذاْ ںیم ۿٌت ۿٌشت ۿںیم ۿدالخ ۿوہا ۿفو ۿاجك ۿ َف ۿین‪،‬ںیم ۿےنۿ‬ ‫باللْثمْدخلتْالجنۃْفسمعتْخشقۃْفِلتْماھذہْ ْ ر اھ‪:‬ہیۿایك۔ے؟ ۿٓالہكئۿےن ۿرع ۿیک‪:‬ہی ۿجاللۿںیہ رھپۿ رشفیۿ‬ ‫ذم‬ ‫ےلۿہ ا‪َ ،‬فۿین‪،‬ںیمۿےن ر اھۿ‬ ‫عــــــہ‪:۶‬ھڑییھ‬



‫ن‬ ‫عــــــہ‪:۷‬جادۿػ۔ےۿہكۿاتفویۿػوضہیۿدقمیۿںیمۿہیۿسملئۿوا لِۿاوامتۿ۔ںیہۿوہےكۿ ےھۿاتۿاطۿوكاوامتۿيڈجڈۿںیمۿاتكتۿا ب ّسیۿےكۿشیپۿ‬ ‫ رظۿدلجۿںیمۿوا لۿركدجاہ ا۔ے ۿ‬



‫‪Page 421 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫قالواْھذہْالغمیصاءْبنتْملحان‪1‬۔ ْ‬



‫ہی ۿایك۔ے؟رع ۿایك‪:‬لمشصاء ۿتنب ۿٓلَاط‪،‬ینعی ۿاّ ۿمیلس ۿامدػِۿا سۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنع‬



‫اط ۿاكۿالاقتلۿيالتۿاریمۿام وس نیۿامثعط ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیمۿوہا ۿکماْذکرہْالحافظْفْالتِریبْ‪(2‬اسیۿہكۿاحظفۿےنۿ‬ ‫یرق بۿںیمۿانۿوكۿدركۿایك ت)‬ ‫(‪)۸‬اامّۿادمحواباخعلیۿخبزڈۿحیحۿرضحتۿدبعاهللۿ نۿابعنۿاوػۿ‬ ‫(‪)۹‬ربطاینۿریبكۿاوػا نۿمدیۿاكۿ لۿخبزڈنسحۿاباۿاامہمۿجایلہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػوای‪،‬وضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫فؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫دخلت ْالجنۃ ْفسمعت ْف ْجانب ا ْوجسافِلت ْیاْ ںیمۿيتۿورعاوۿٌشتۿںیمۿ رشفیۿےلۿہ اۿانۿےكۿوگہشۿںیمۿ‬ ‫اجك ۿآواػ ۿرنّ ۿین‪ ،‬ر اھ‪:‬اع ۿ رب ل ۿ! ۿہی ۿایك ۿ۔ے ۿ؟ ۿرع ۿیک‪:‬‬ ‫جربئیلْماھذاْقالْھذاْباللْالمؤذن‪3‬۔ ْ‬ ‫ہیۿجاللۿ ؤدطۿںیہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز‬ ‫(ۺ)اامّۿادمحۿوملسمۿوخسایئۿا سۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػاوی‪،‬وضحػۿواالۿولصاتۿاهللۿاعتیٰلۿووالہمۿہیلعۿفؽام ےتۿہظ‪:‬‬ ‫دخلتْالجنۃْفسمعتْخشقۃْبنیْیدی‪،‬فِلتْماھذہْ (ںیم ۿتشہب ۿںیم ۿػوقن ۿافؽوػ ۿوہا‪،‬ا ےن ۿآےگ ۿاجك ۿاکٹھک ۿانس‪،‬‬ ‫ ر اھ‪:‬اعۿ رب ل!ہیۿایكۿ۔ےۿ؟رع ۿیکۿ یئ‪:‬لمشصاءۿتنبۿٓلَاط‬ ‫الخشقۃ‪،‬فِیلْالغمیصاءْبنتْملحان‪4‬۔ ْ‬



‫‪ْ1‬کزنالعمالْبحوالہْعبدْبنْحمیدْعنْا نسْوالطیا لیسْعنْجابرْدححث‪۶‬ۻ‪۸۸۶‬موسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۸/۶۶‬ۺۻ‪،‬مسندایبْداودالطیا لیسْ‬



‫عنْجابرْدححثۿ۾‪۶‬ۼ‪ْ۶‬دارالمعرفۃْبیوتْالجزْءْالسا بعْ ۽‪،۷۸‬صحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْمنْفضائلْامْسلیمْا لخْدق یمۿبتكۿ‬



‫اخنۿركایچۿ‪۷/۷‬۾‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْتِریبْالتہذیبْرتہمجۿ‪۵‬۽ۼ۽ْامْسلیمْبنتْملحانْدارالکتبْالعلمیہْبیوت‪/۷‬۽۽ۻ‬ ‫‪ْ3‬کزنالعمالْدححث‪۷‬ۻ‪۸۸۶‬و‪۸‬ۻ‪۸۸۶‬مؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۸/۶۶‬ۺۻ‪،‬الكاملْالبنْعدیْترجمہْیح ٰییْبنْایبْحبۃْا بنْجنابْالكلیبْ‬ ‫دارالقکرْبیوتۼ‪۵/‬ۼۻ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫‪4‬‬ ‫ْتعایلْعنہْ‬ ‫ْصحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْمنْامْسلیمْا لخْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۷/۷‬۾‪،۷‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْا نسْریضْاللہ ٰ‬



‫المکتبْاالسالیمْبیوتْ‪/۸‬۾۾‬ ‫‪Page 422 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ی‬ ‫(ۻ)اامّۿادمحۿوخسایئۿواحمكۿجاانسدۿ ِسَ ۿاّۿام وس نیۿدصر ہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعۿےسۿػاوی‪،‬وضحػۿدیسارملنیلسۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وملسۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫دخلتْالجنۃْفسمعتْفیہاْقراءْة‪،‬فِلتْمنْھذاْ؟ْ ںیم ۿتشہب ۿںیم ۿولجہ ۿفؽام ۿوہا‪،‬واہط ۿقؽآط ۿركمی ۿیڑ یشغ ۿیک ۿآواػۿ‬



‫ْکذلکمْالرب ٰ‬ ‫قالواحارثۃْبنْنعمان ٰ‬ ‫ْکذلکمْالربْ‪1‬۔ ْ‬



‫آیئ‪ ،‬ر اھ‪:‬ہیۿوكط ۿ۔ےۿ؟رع ۿیکۿ یئ‪:‬احػہثۿ نۿامعنط یکینۿ‬ ‫ا یسۿوہیتۿ۔ےۿیکینۿا یسۿوہیتۿ۔ے‬



‫ہیۿاحػہثۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿيالتِۿاریماعموہیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیمۿػا یۿ انطۿوہ ےۿقالہْابنْسعدْفْالطبِاتْوذکرہْ‬



‫الحافظْفْاالصابۃ‪2‬ۿ(ا نۿدعسۿےنۿتاقبتۿںیمۿاوػاحظفۿےنۿااصہبۿںیمۿانۿوكۿدركۿایك ت)‬



‫(ۼ)ا نۿدعسۿتاقبتۿںیمۿاباركبمدویۿےسۿرمولاػاویۿوضحػۿدیسۿارملنیلسۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫ںیمۿٌشتۿںیمۿ رشفیۿفؽامۿوہاۿفوۿنب مۿیکۿاکھکػین‬ ‫دخلتْالجنۃْفمسعتْنحمۃْمنْنعیم‪3‬۔ ْ‬ ‫ہیۿنب مۿ نۿدبعاهللۿمدویۿورعوفۿہبۿاحنّ(ہكۿایسۿدححثۿیکۿو ہۿےسۿاطۿاكۿہیۿرعفۿقؽاػجاجا)يالتۿاریمۿام وس نیۿافػوقۿامظعۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیمۿٌز ۿا اندنۿںیمۿودیہوہ ے‬ ‫کماْذکرہْمویس ْبنْعِبۃْفْالمغازیْعنْالزھریْوْ اسیۿہكۿومىیۿ نۿہبقعۿےنۿاغمػیۿںیمۿػہؾیۿےكۿ واےلۿےسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ى‬ ‫سحقْومصعبْالزبییْواٰخرونْکماْ انۿوكۿدركۿایكۿویطۿ یۿاہكۿا ن ۿا ِقۿاوػٕطعتۿػ رییۿاوػدرگی‬ ‫کذاْقالہْابنْا ٰ‬ ‫ءاملءۿےنۿاسیۿہكۿااصہبۿںیمۿ۔ے (ت)‬ ‫فْاالصابۃ‪4‬۔ ْ‬



‫‪ْ1‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْعائشہْریضْاللہْعنہاالمکتبْاالسالیمْبیوتْۻ‪/‬ۻ‪،۸‬المستدركْللحا کمْکتابْمعرفۃْالصحابۃْمناقبْ‬



‫حارثہْبنْنعمانْدارالقکرْبیوتْ‪/۸‬۽‪،۷۵‬االصابۃْفْتمؼیزالصحابۃْبحوالہْالنسائیْرتہمجۿ‪۸۷‬ۺ‪ْ۶‬حارثہْبنْنعمانْدارصادربیوتْ‪/۶‬۽۾‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫الطبِاتْالکربیْالبنْسعدترجمہْ‬ ‫ْاالصابۃْفْتمؼیزالصحابۃْبحوالہْالنسائیْرتہمجۿ‪۸۷‬ۺ‪۶‬حارثہْبنْنعمانْدارصادربیوتْ‪/۶‬۾۾‪،۷‬‬ ‫ٰ‬



‫حارثہْبنْنعمانْدارالقکرْبیوتْ‪/۸‬۽۽‪۹‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬ ‫الطبِاتْالکربیْالبنْسعدالطبِۃْالثانیۃْمنْالمہاجر ینْواالنصارترجمہْنعیمْبنْعبداللہْالمعروفْالنحامْدارصادرْبیوت‪/۹‬۽‪۶۸‬‬ ‫ٰ‬



‫‪3‬‬



‫ْاالصابۃْفْتمؼیزالصحابۃْترجمہْنعیمْبنْعبداللہْۻۼۼ۽دارصادرْبیوتْ‪/۸‬۽ۻۺ‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 423 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ی‬ ‫سبحانْاللہ! ٌتۿااحدحثۿ ِسَ ۿےسۿاایح ےۿماملۿ اہدتۿاكۿوضحػۿجاحثۿفوۿماملۿاػواوۿےسۿ ضعۿاػواوۿدقہیسۿاكۿوضحػۿایكۿدوػ‬ ‫(۽)اامّۿاباۿركبۿ نۿایبۿادلاین‪،‬اباااخملػقۿےسۿرمولاۿػاوی‪،‬وضحػۿرپونػولصاتۿاهللۿوالہمۿہیلعۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫مررتْلیلۃْاسریْیبْبرجلْمغیبْنورْالعرش‪ْ،‬قلت‪ ْ:‬ینعیۿيتۿارسیۿریماۿشزػۿاجكۿرمدۿرپۿوہاۿہكۿرعنۿےكۿونػۿںیمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ف‬ ‫منْھذا‪،‬املک؟ْقیل‪:‬ال۔قلت‪:‬نیب؟ْقیل‪ْ :‬ال۔ ْقلت‪ ْ:‬زا ث ۿاھت‪،‬ںیم ۿےن ۿ ؽامجا‪:‬ہی ۿوكط ۿ۔ے‪،‬وكیئ ۿ ؽ ہت ۿ۔ے ۿ؟‬ ‫منْھذا؟قال‪:‬ھذاْرجلْكانْفْالدنیاْلسانہْرطبْمنْ رع ۿیک ۿ یئ‪:‬ن ںیم ۿےن ۿفؽامجا‪:‬یبن ۿ۔ے ۿرع ۿیک ۿ یئ‪:‬‬ ‫ن ںیمۿےن ۿفؽامجا ۿوكط ۿ۔ے ۿ؟رع ۿركےن ۿواےل ۿےن ۿرع ۿ‬ ‫ذکرْاللہْتعایلْوقلبہْمعلقْبالمساجدْولمْیسؾسبْ‬ ‫ٰ‬ ‫یک‪:‬ہیۿاجكۿرمدۿ۔ےۿداینۿںیمۿانۿیکۿػجاطۿجادِالمیۿےسۿرتۿج یۿاوػ‬ ‫لوالدیہْقط‪1‬۔ ْ‬ ‫دلۿدجسموطۿےسۿاگلۿوہا‪،‬اوػ(انۿےنۿیسكۿےكۿامطۿجاتۿوكۿحؼا‬ ‫ہہكۿرك)یھبكۿا ےنۿامطۿجاتۿوكۿحؼاۿنۿولہکاجا‬ ‫ثمْاقولْوباللہْالتوفیق(رھپ ۿںیمۿاتہكوہط ۿاوػفو‪،‬قی ۿاهلل ۿ ی ۿیک ۿفرفۿےس ۿ۔ے ت)ویكط ۿػاہ ۿدوػ ۿےسۿح دص ۿقؽت ۿخساطۿ‬ ‫دےئجی‪ ،‬ۿػضیفۿاقدػحث ۿ ون ۿرپۿ۔ے‪ ،‬رحۿدححث ۿےسۿاخ ۿوگہؾ ۿرماد ۿاح ۿےئجیک دححث ۿرموففۿرمویۿبتكۿ وہشػہۿاہمئۿ‬ ‫دحمنیثۿےسۿجاحثۿہكۿوضحػۿدیسجاۿ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿعمۿا ےنۿامتّۿرمجڈنۿوااحصتۿوكالامطۿجاػاگہۿآ امطۿحابتۿےكۿ‬ ‫يتۿارسیۿا ےنۿرہمجاطۿجاتۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿيڈٕتۿںیمۿاحرضۿوہ ےۿاوػوضحػۿادقنۿےكۿرمہاہۿ تیۿا ومعمػۿںیمۿح(ےۿ‬ ‫وضحػۿرپونػےك ےھچیۿامنػۿیڑیھ‪،‬وضحػۿےكۿواھۿجاہؾۿ رشفیۿال ے والحمدللہْربْال ٰعلمنی(يتۿ رعںیفۿاهللۿےكۿ ےئۿںیہۿ‬ ‫ وۿرپوػداگػ۔ےۿامتّۿاہجونطۿاك ت)‬ ‫اہطۿمہۿےسۿےنس واللہْالموفق ا نۿرجریوا نۿایبۿاح مۿو‬ ‫اتۿجارظۿمریو عیۿارظنلٕشہِزانۿ رےھچۿاگہكۿہیۿویكركن؟‬ ‫اباخعلیۿوا نۿرمدوہیۿویقۿوا نۿاسعركۿرضحتۿابادیعسۿيڈػیۿػیضۿاهللۿ‬



‫‪ْ1‬الدرالمنثوربحوالہْا بنْایبْالدنیاْتحتْاآلیۃْ‪۷‬ۺ‪۷/۶‬ۿہبتكمْآیۃْاللہْالعظیمْمقۿاریاطۿ‪/۶‬۾‪،۶۹‬الرتغیبْوالرتھیبْبحوالہْا بنْایبْالدنیا کتابْ‬



‫الذکروالدعاء‪،‬الرتغیبْفْاال کثارمنْذکراللہْا لخْمصط ٰیفْالبایبْرصم‪ /۷‬ۺ۾‪۸‬‬



‫‪Page 424 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اعتیٰلۿمز ۿےسۿدححثۿرو لۿورعاوۿںیمۿػاوی‪،‬وضحػۿادقنۿرسوػماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫ثم ْصعدت ْایل ْالسماء ْالسابعۃ ْفاذاانا ْبابراھیمْ رھپ ۿںیم ۿوافوںی ۿآ امط ۿرپ ۿ رشفی ۿےل ۿہ ا‪،‬جااگہ ۿواہط ۿاحؼامیہۿ‬ ‫الخلیلْمسنداْلظ رہْایلْالؽیتْالمعمور(فذکرْالحدیثْ لیلخۿاهللۿ ےلۿہكۿ تیۿا ومعمػۿےسۿجصس ۿاگل ےۿ رشفیۿفؽامںیہۿ‬ ‫ایل ْان ْقال)واذابامیت ْشطرین ْشطرعلمھی ْثیابْ اوػجااگہۿا ینۿإتۿدو مسۿجایئ‪،‬اجكۿ مسۿےكۿدیپسۿڑپكعۿںیہۿاكذغ‬ ‫بیض ْكان االِراطؼس ْوشطرعلمھی ْثیاب ْرمدْ‬



‫فدخلتْالؽیتْالمعمورْودخلْمیعْالذینْعلمھیْالؿیابْ‬



‫یکۿفرو‪،‬اوػدورسیۿ مسۿاكۿاخرتسكیۿابلن ںیمۿ تیۿا ومعمػ‬



‫ےكۿادنػۿ رشفیۿےلۿہ ااوػریمعۿواھۿدیپس رنۿ یھۿح(ے‪،‬‬ ‫ےلیمۿڑپكوطۿواےلۿػوےكۿح(ےۿرگمںیہۿوہۿ یھۿریۿووخیبۿرپ رھپۿ‬



‫الؽیض ْوحجب ْاالخرون ْالذین ْعلمھی ْثیاب ْرمدْ‬ ‫ںیم ۿےن ۿاوػریمع ۿواھ ۿےك ۿاملسمونط ۿےن ۿ تی ۿا ومعمػںیمۿ‬ ‫ع‬ ‫م م م‬ ‫وھمْ یلْخیْفصلیتْاناْو نْ یعْ نْالمومننیْفْ امنػۿیڑیھ رھپۿںیمۿاوػریمعۿواھۿواےلۿجاہؾۿآ ے‬ ‫الؽیتْالمعمورثمْخرجتْاناْومنْمیعْ‪(1‬الحدیث) ْ‬ ‫ػاہؾ ۿ۔ے ۿہك ۿٌت ۿواػی ۿإت ۿرم وہم ۿہلضفب ۿزعولج ۿرشفی ۿجاػجات ۿےس ۿرشمف ۿوہیئ ۿاہیط ۿجك ۿہك ۿےلیمابلن ۿواےل ۿ یھ فوۿ‬ ‫وضحػۿ وتۿاولػیۿاوػوضحػۿےكۿٓصصبزاطۿجا افۿفوۿجاليسل ۿاطۿا یلۿ رواكۿواولطۿںیمۿںیہ‪ ،‬وہنطۿےنۿوضحػۿػًمتۿماملۿ یلۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿواھۿ تیۿا ومعمػںیمۿاجركۿامنػۿیڑیھ‪،‬والحمدللہْربْالعالمنی(يتۿ رعںیفۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿ ےئۿںیہۿ وۿ‬ ‫رپوػداگػ۔ےۿامتّۿاہجونطۿاك ت)‬ ‫اتۿاہكطۿح(ےۿوہۿاجہالنۿااعبتسدۿہكۿآوۿلكۿےكۿمكۿملعۿ ویتفطۿےكۿدسػاہۿوہ ے‪،‬اوػۿٌتۿاہیطۿجكۿدماهللۿجاحثۿفوۿاعمٓل ٔ ۿدقّۿںیمۿ‬



‫ۿوقلۿئاش خۿوكۿوخا یۿوخنا یۿػدۿایكاج ے اہطۿ دنۿدحمجانۿ۔ںیہ‬ ‫ایكو ہۿااكػ۔ےۿہك ِ‬ ‫عــــــہ‬ ‫ٕع‬ ‫۔ے دنۿ شعظْ ۿیکۿاحٌتۿ۔ںیہ‪،‬‬



‫رھپۿنۿوہ‬



‫انۿہگجۿایسۿدقػ سۿ‬



‫عــــــہ‪:‬ا یسۿػواحثۿسجۿںیمۿاجكۿػاویۿدورسعۿػاویۿےس"ےسۿلالط"ےكۿظفلۿےسۿػواحثۿركع ۿ‬



‫‪ْ1‬تاریخْدمشقْالکبیْبابْذکرْعروجہْایلْالسماءْا لخْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‪۹/۸‬۾‪،۷‬دالئلْالنبوةْللؽیہیقْبابْالدلیلْعیلْانْ‬



‫النیبْصیلْاللہْعلیہْوسلمْعر جْبہْایلْالسماءْدارالکتبْالعلمیۃْبیوت‪۹ /۷‬۾‬ ‫الخْتحتْاآلیۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۺ‪۷/‬ۼ‪۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 425 of 684‬‬



‫‪۸‬۾‪،۸‬الدرالمنثوربحوالہْا بنْجریروا بنْحاتمْوغیہْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫کماْبؼناہْفْرسالؾنا "ھدیْالحیانْفْنیفْالقئیْعنْسیداالکوان"(اسی ۿہكۿمہۿےن ۿا ےن ۿػواہل"ھدیْالحیانْ‬



‫فْنیفْالقؼئیْعنْسیداالکوان"ںیمۿاےسۿایبطۿایك۔ے )‬ ‫اامّۿياللۿادلنۿوییطۿےن"مناھلْالصقاْفْتخریجْاحادیثْالشقاء"ںیمۿرم ہیۿاریمۿام وس نیۿافػوقۿامظعۿػیضۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿمز "بایبْانتْوایمْیارسولْاللہ"‬



‫‪1‬‬



‫لمْاجدہْفْشیئْم‬ ‫نْکتبْالحدیثْاالثر(ایل ْقولہ)ْ ںیمۿےنۿہیۿػواحثۿیسكۿاتكتۿدححثۿںیمۿنۿجایئۿرگماصٌتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫باالحكام‪2‬۔ ْ‬



‫اابتقن ۿاالوناػاوػاامّ ۿا ن ۿا احو ۿےن ۿا ین ۿادلخ ۿںیم ۿاےسۿ‬ ‫دححثۿرو لۿےكۿنمضۿںیمۿدركۿایكۿاوػا یسۿػواحثۿوكۿایسۿدقػ‬ ‫ دنۿافكحثۿركیتۿ۔ےۿہكۿا۔ںیہۿھچكۿجاتۿااكّۿےسۿ قلعۿ۔ںیہ‬



‫اوػہیۿفوۿیسكۿےسۿاہكۿاج ےۿہكۿرضحاتۿئاش خۿركاّۿدقيتۿارساػمھۿےكۿكتوّۿایسۿفرر ہۿ دنۿػاہؾیۿحدثناْفالنْعنْفالن ںیمۿ‬ ‫رصحنم۔ںیہ‪،‬واہطۿہؾاػاہۿابااتۿووصع ۿوا ابتۿػ ہعیۿںیہۿہكۿانۿفرر ہۿػاہؾہۿیکۿوتعسۿاطۿںیمۿےسۿیسكۿےكۿہؾاػوںیۿہصحۿجكۿ‬ ‫۔ںیہ‪،‬فوۿا ےنۿفرر ہۿےسۿنۿجاےنۿوكۿاطۿیکۿذ بۿیکۿتجحۿاج انۿیسیكۿجاااصنیفۿ۔ے‬ ‫اوػانۿیکۿ یھۿفو‪،‬قیۿنۿ ےلۿفوۿایكۿدػ ہۿ میلس‪،‬‬ ‫اخساطۿیکۿاعسدتۿربکیۿاطۿاداػوۿماہیلۿواعمػكۿزاہیلۿجكۿورولۿػ۔ے‬ ‫نۿہكۿاعمداهللۿااكػ ۿوذ بۿوكۿ تخۿٔنزلك ۿاہہلئۿ۔ے‪،‬والعیاذباللہْربْال ٰعلمنی(اوػاهللۿاعتیٰلۿیکۿانہۿ وۿرپوػداگػ۔ےۿامتّۿ‬



‫ ےسیۿآوۿلكۿاجكۿ رحینیۿےبۿرہبہۿےنۿػواہل"ابلتۿااعملین"ایسہۿركۿےكۿرصمۿںیمۿوپھچاجااوػفرفۿانۿ‬ ‫اہجونطۿاك ت)‬ ‫رپۿہكۿرضحتۿاامّۿماػفۿجاهلل‪،‬ہقث‪،‬تجح‪،‬ہیقف‪،‬دحمت‪،‬اامّۿارقلاء‪،‬دیسیۿاباانسحلۿیلعۿونػالملۃۿوادلنۿيـشویفۿدقنۿرسہۿاقاصیفۿ‬ ‫ی‬ ‫اوصلیفۿےنۿاتكت ۿذمَۃۿاالرساػرشفیۿںیمۿجاانسد ِسَ ۿرضحت ۿاامّۿالجۿدیسیۿادمحۿػافیعۿدقنۿرسہۿارل عیۿرپوضحػرپونػدیسۿ‬



‫االوایلءۿرضحتۿ وتۿاولػیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿلیضفتۿػواحثۿفؽامیئ‪،‬نۿفرفۿانۿاامّۿلیلجۿواتكتۿ لیمۿہكلبۿاخكۿدب‪،‬نۿ‬ ‫اتسگوۿ انتۿادقنۿںیمۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْنسیمْالریاضْبحوالہْمناھلْالصقافْتخر یجْاحادیثْالشقاءْالقصلْالسا بعْرمكؼۿاہتسصتۿحؼاكتۿػاضرجگاتۿدنہۿ‪/۶‬۽‪۷۹‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْنسیمْالریاضْبحوالہْمناھلْالصقافْتخر یجْاحادیثْالشقاءْالقصلْالسا بعْرمكؼۿاہتسصتۿحؼاكتۿػاضرجگاتۿدنہۿ‪/۶‬۽‪۷۹‬‬



‫‪Page 426 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وكیئۿدہقیقۿےبۿادیبۿااھٹنۿػاھك نعوذباللہْمنْالخذالنْوالحولْوالقوةْاالباللہْالِادرالمستعان(مہۿدنثۿوػوسایئۿےسۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿیکۿانہۿرا ےتۿںیہۿ ودقػتۿواالۿ۔ےۿسجۿےسۿاددبلطۿیکۿاجیتۿ۔ے ت)‬ ‫ہیۿابلتۿاجعتۿاولۿجاآرخاہجالتۿافیَ ۿورخاافتۿوایَ ۿاكۿنثۿابلتۿ۔ے كضؾۿتۿسملئۿےكۿجاّۿفؽتصۿاقنعنۿوہجافوۿریقۿانۿاكۿ‬ ‫ٓصشل عــــــہ‪۷‬‬ ‫ػد ۿھكلۿداتی رگمۿالحمدللہ جاػجاہ ۿوخد ۿٕشـلی ْعــــــہ‪ ۱‬ۿ۔ےۿاوػےراػعۿجالد ۿںیمۿانۿاكرشرسكی ی ْ‬ ‫فالحاجۃْایل ْاشاعۃْ‬ ‫ٰ‬



‫خرافاتہْولوْع ٰیلْوجہْالرد(انۿیکۿرخاافتۿوكۿواعۿركےنۿیکۿوكیئۿرضوػتۿ۔ںیہۿاار ہۿروطبػۿػدوہ ت)‬ ‫جاہلمجل ۿػواحث ۿن ۿمالادوػ ۿن ۿرشكاوجہمػ‪،‬اوػاملكت ۿئاش خ ۿںیم ۿوطسمػواماوثػاوػبتك ۿااحدحث ۿںیم ۿدرك ۿ دعوّ ۿن ۿہك ۿمدّۿ‬ ‫ت ۿئاش خۿانۿفرر ہۿ دنۿػاہؾیۿںیمۿروصحػ‪،‬اوػدقػت ۿاقدػ ۿو عیۿووموفػ‪،‬اوػدقػاقدػیۿیکۿدنلبیۿ‬ ‫ذموكػ‬ ‫نۿػواجا ِ‬ ‫نہْوتعایل ْاعلمْوعلمہْاتمْواحکم‬ ‫والحمدللہْالعزیزالغقور‪،‬واللہْسبح‬ ‫ وہشػ‪،‬رھپ ۿػدوااكػایك ۿٕقشصا ے ۿادت ۿووعشػ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬



‫(اوػيتۿ رعںیفۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿ ےئۿںیہۿ وۿزعتۿواالۿ تہۿےنشخبۿواالۿ۔ےۿاوػاهللۿاحبسنۿاعتیٰلۿوختۿاج ات۔ےۿاوػانۿاكۿملعۿوختۿجاّۿ‬



‫اوػوختۿوبضمعۿ۔ے ت)‬



‫ہلئسۿجاہثل‬



‫ہلئس۽‪ٕ :‬بوہلۿومولیۿونػۿدمحمۿاصٌتۿاكوپنػی‪ٓ،‬الػّۿاكػاخنۿلیمۿاكتۿوا عۿدویاط‪،‬‬



‫۾رحمّۿارحلاّۿ۽‪۶۸۸‬ھ‬



‫ماقولکم ْیا ْعلماء ْالملۃ ْالسمحۃ ْالؽیضاء ْومقیتْ آت ۿاكۿایكۿاػواد ۿ۔ےۿاعۿفؽاو ۿوػونش ۿتلمۿےكۿمام وۿاوػاعۿ‬ ‫الشریعۃْالغراءفْ ٰھذ ٖہ‪ْ :‬‬



‫دکمچاػرشتعیۿےكۿ ویتف!انۿہلئسۿںیم)ت)ۿ‬



‫ومولدكالّۿاامّۿودیہ‪،‬ہحفصۿ۾ۺیرطۿ‪۶۶‬ںیمۿاھكل۔ےۿہك‪":‬يتۿورعاوۿںیمۿرضحتۿ وتۿاالمظعۿخیشۿیحمۿادلنۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫یکۿػووۿجاكۿ‬ ‫ذ‬



‫عــــــہ‪ُُ :۶‬ھیۿوہیئ ْْ‬



‫ْعــــــہ‪:۷‬مت‪،‬تسینۿوجاباد‬



‫‪Page 427 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ےناحرضۿوہركۿارد ِطۿاینػۿاصٌتۿولالكۿےكۿدقّۿرساجاۿااجعػۿےكۿ ےچیۿػھكۿدیۿاوػوخا ہۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاردطۿ وتۿ‬ ‫امظع ۿرپ ۿدقّ ۿابمػك ۿػھك ۿرك ۿحؼاق ۿرپ ۿوساػوہ ے ۿاوػان ۿػوو ۿجاك ۿےس ۿاراسفتػفؽامجا ۿہك ۿفووكط ۿ۔ے ۿ؟رع ۿایك‪:‬ںیم ۿآت ۿےكۿ‬ ‫فؽػدنوط ۿاوػدػجات ۿةیطت ۿےس ۿوہط‪،‬اار ۿآو ۿان ۿتمعن ۿےس ۿھچك ۿزنثۿےئشخب ۿاگفو ۿآت ۿےك ۿدن ۿوك ۿػدنہ ۿركوط ۿاگ فؽامجاہك‪":‬فوۿ‬ ‫یحمۿادلنۿ۔ےۿاوػسجۿفروۿریماۿدقّۿ رییۿاردطۿرپۿ۔ےۿایسۿفروۿلكۿ ریاۿدقّۿامتّۿاوایلءۿاهللۿیکۿاردطۿرپۿوہاگ "‬ ‫اوػانۿػواحثۿیکۿد لیۿہیۿیھكلۿ۔ےۿہكۿاصٌتۿزلۿا انۿرشعہیۿ یھۿذِكۃۿااقلدػہیۿےسۿےتھكلۿںیہۿایسۿاتكتۿےكۿہحفص۽ۺیرطۺۿںیمۿ‬ ‫رموقّۿ۔ےۿہك‪:‬‬



‫حس‬ ‫"وخا ہۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿوخنۿوہركۿوساػوہےنۿ ۿحؼاقۿےنۿوشیۿرشوفۿیک‪ ،‬رب لۿہیلعۿانسالّۿےنۿاہك‪:‬ایكۿ ِؼ یتۿ‬ ‫۔ے‪،‬فو ۿ۔ںیہ ۿاج ات ۿہك ۿ ری ۿاػابك ۿوكط ۿ۔ے ۿ؟يال ہ ۿہؾدہ ۿہؾاػ ۿمامل ۿدمحم ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس(ااھٹػہ ۿہؾاػاہجونط ۿےكۿ‬ ‫ٕ‬ ‫يال ہۿدمحمۿ طـلیۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ وۿاهللۿےكۿےچسۿػوسلۿںیہ ت)حؼاقۿےنۿاہكۿہكۿاعۿا نیۿویحۿالمی!ۿ مۿانۿوقثۿیگفخۿ‬



‫ٕت ۿركو ۿےھجۿػوسلۿوبقملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿ انت ۿںیمۿاجكۿاامتلنۿ۔ے فؽامجا‪:‬ایبط ۿركو رع ۿایك‪:‬آو ۿدونثۿ‬ ‫ػجاػتۿےسۿرشمفۿوہطۿلكۿس إتۿےكۿدطۿھجمۿےسۿ رتہۿحؼاقۿآیکپۿوساػیۿےكۿوا ےطۿآںیئۿےگ‪،‬ا دیواػۿوہطۿہكۿوضحػۿوسا ےۿ‬ ‫ریمعۿاوػیسكۿحؼاقۿوكۿ دنسۿنۿفؽامںیئ "‬ ‫اصٌتۿذِكۃۿااقلدػہیۿےتھكلۿںیہۿہك‪":‬وہۿحؼاقۿوخ یۿےسۿوھپالۿنۿ امجااوػاانتۿحؼد ۿاوػاو اچۿوہاۿہكۿاصٌتۿورعاوۿاكۿاہھۿػنۿجكۿاوػ‬ ‫جاوطۿػاكتۿجكۿنۿاچنہپ "‬ ‫سپۿاراسفتػۿانۿارمۿاكۿ۔ےۿہكۿآجاۿہیۿػواحثۿاحصوۿہتسۿومریہۿااحدحثۿوافش ےۿاقیضۿایع ۿومریہۿبتكۿربتعمہۿنفۿںیمۿوم ودۿ۔ےۿجاۿ‬ ‫ل‬ ‫ن ایبط ۿاكفۿووافۿجاالوادینۿ نۿا معزضؾات ۿالمعشاڈات ۿجالصبغۿوالیصفتلۿزجامكۿاهللۿریا ونیبافورجوا(ربتعمودمتعمۿ دنوطۿےكۿ‬ ‫واھ ۿاكیف ۿو ۿوایف ۿایبط ۿ رػی ۿرشو ۿولیصفت ۿےك ۿواھ ۿاػوادفؽامںیئ اهلل ۿاعتیٰل ۿآت ۿوك ۿزجا ے ۿری اطفؽام ے ایبط ۿركوۿ‬ ‫ارججاوےگ ت)‬ ‫اوجلات‪:‬‬



‫بتكۿااحدحثۿو ِوضَؾںیمۿانۿػواحثۿاكۿخساطۿ۔ںیہ ػواہلۿكالّۿاامّۿودیہۿضحمۿجاربتعم‪،‬ہكلبۿفر حۿاجاؽزفۿووموضماتۿرپۿلمتشمۿ‬ ‫۔ے انمػلۿا انۿرشعہیۿوكیئۿاتكتۿریقۿیکۿ رظۿےسۿنۿشزػیۿنۿںیہكۿانۿاكۿ‬



‫‪Page 428 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫جڈركہۿداھكی‬ ‫ہفحتۿاقدػہیۿرشفیۿاٰیلعۿدػ ہۿیکۿ دنتسۿاتكتۿ۔ےۿانۿےكۿباطہعلۿجاالاعیتستۿےسۿجاػاہرشمفۿوہا‪ ،‬وۿہخسنۿریمعۿجانۿ۔ےۿجاۿاوػ و‬ ‫عــــــہ‪۱‬‬



‫ریمیۿ رظۿےسۿشزػاۿاطۿںیمۿہیۿػواجاتۿاصالۿ۔ںیہ ْ‬ ‫ل‬ ‫عــــــہ‬ ‫جاںیۿ ہمۿانۿػامنۿےكۿایتفمطۿًنول‪ِٔ،‬ـزاطۿوفغلْ ‪۷‬ۿےنۿ وۿانۿاكۿخؾالطۿویطۿجاحثۿركجاۿرااہہكۿدسػہۿا مصسمیۿےسۿجاالرعووۿ‬ ‫ایكۿاوػانۿںیمۿاعمداهللۿوضحػۿادقنۿواونػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿرپۿوضحػۿرپُونػ وتۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿلیضفتۿخکتسیۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫۔ےْ ‪۸‬ۿہیۿضحمۿخعطتۿواہجنثۿ۔ےسجۿاكۿػدۿریقۿےنۿاجكۿلصفمۿح ویۿںیمۿرتسہۿوالۿوہ ےۿایك‪،‬ہكۿۻ‪۶‬ۿػ اضطۿاابملػكۿ‬ ‫عــــــہ‪۹‬‬



‫‪۶۸۶۵‬ھۿوھٹکػعلضۿوسػتۿےسۿاجكۿوسالۿآجااھت ْ‬



‫اف لۿدبعااقلدػاقدػیۿا نۿخیشۿیحمۿادلنۿاػیلبۿےنۿاتكتۿ"تقریحْالخاطرْفْمناقبْالشیخْعبدالِادر"ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫عــــــہ‬



‫ںیمۿہیۿػواحثۿیھكلۿ۔ےْ‬



‫ۺۿاوػاےسۿاجعمۿرشتعیۿو۔تقیقۿخیشۿػہ دۿ نۿدمحمۿدینجیۿػہمحۿاهللۿ‬



‫عــــــہ‪:۶‬ہفحتۿاقدػہی‪،‬رضحت ۿواہۿاباااعملیلۿاقدػی(ۻ‪۶۶۶‬ھ)یکۿافػیسۿجافیلۿ۔ےۿسجۿںیمۿوضحػ وت ۿاولػیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ‬ ‫احالتۿاوػركاامتۿاكۿجڈركہۿ۔ے آتۿا ےنۿوقثۿےكۿرسحؼ ٓا وػدہۿئاش خۿںیمۿامشػۿوہ ےتںیہۿرضحتۿخیشۿدبعاقحلۿدحمتۿدیولیۿػہمحۿاهللۿےنۿ‬



‫ٓا تۿےكۿاػوادۿرپۿايعۃۿاللمعاتۿاوػرشوۿح ووۿام بیۿلمكۿفؽامیئ آاكۿٔؽاػالوہػۿںیمۿوا عۿ۔ے‬ ‫خ‬ ‫ہفحتۿاقدػہیۿےكۿیملقۿ ہُغۿاكضؾبتكۿاخونطۿںیمۿوم ودںیہ‪،‬ا ۿافػیسۿہخسنۿجااحلۿعبطۿنۿوہا‪،‬اہتبلۿانۿاكاػدورت ہ(‪ )۶‬ریتۿاوغلتۿومہفلۿ‬ ‫دمحمۿجاقؽۿدنبشقنی(‪۶۸۷۸‬ھ)عبطمۿیشنمۿونلكبوػۿرپسیۿالوہػۿاوػ(‪)۷‬ہفحتۿاقدػہی(اػدورتہمج)ومہفلۿومالجاۿدبعاركلمی(‪۶۸۷۹‬ھ)كلۿلضۿ‬ ‫ادلنۿجارجبتكۿالوہػےكۿجاومطۿےسۿواعۿوہےكۿںیہ‬ ‫عــــــہ‪:۷‬اجلہ‪،‬زالفۿاوػٌؾااكػیتفم‬ ‫عــــــہ‪:۸‬دویدنبویط ۿےكمیك ۿاالٕت ۿومولی ۿارشف ۿیلع ۿاھتونی‪،‬ادػہس ۿدویدنب ۿےك ۿاوانیط ۿومولی ۿلیلخ ۿادمح ۿاوػومولی ۿػہ دا ۿدمحۿ‬ ‫حزصس‬ ‫ا ھویۿےكۿاتفویۿیکۿرتدجڈۿوہػ یۿ۔ے‪،‬ہیۿاتفویۿوم ودہۿػواہلۿابمػہكۿںیمۿوا لۿركد ےۿح(ےۿںیہ‬ ‫عــــــہ‪ٓ:۹‬الہظحۿوہۿہلئسۿجاہینۿػواہلۿاذا‬



‫عــــــہۺ‪ :‬رف حۿااخلفرۿیفۿانمقثۿاخیشلۿدبعااقلدػۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ‪،‬المشقزۃۿاالویٰل‪،‬ینۿداػاالوامتۿكتوہیۿػوضہی‪،‬لصیفۿآجاد‪ ،‬ۺ‪۷۹،۷‬‬



‫‪Page 429 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یکۿاتكتۿرحػااعلياصظۿےسۿلقۿایكۿ۔ے اوػۿاےسیۿاومػۿںیمۿاینۿ یۿ دن سۿ۔ے انۿاكۿایبطۿریقۿےكۿدورسعۿح وعۿںیمۿ۔ےۿ‬ ‫عــــــہ‬



‫سج ۿاك ۿوسالۼ‪۶‬ػعیب ۿاالٓرخرشفی‪۶۸۶۵‬ھ ۿوك ۿاونیج ۿےس ۿآجااھت‪ْ ،‬‬



‫ْوباللہْالتوفی‬ ‫ق‪،‬واللہْتعایلْاعلم(اوػفو‪،‬قی ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿیکۿ‬ ‫ٰ‬



‫فرفۿےسۿ۔ے‪،‬ۿاوػاهللۿاعتیٰلۿوخفۿاج ات۔ے ت)‬ ‫___________________‬ ‫ػواہل‬ ‫اتفویۿركاامتۿ و ہی‬ ‫متۿوہا‬ ‫_____________‬



‫عــــــہ‪ٓ:‬الہظحۿوہہلئسۿجاہین‪،‬ػواہلۿاذا‬



‫‪Page 430 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫خالصہ جوابتھاىویدیوبيد‬



‫آرضحنتۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿفرفۿجالۿد لیۿرشیعۿیسكۿوقلۿجالعفۿوكۿوسنمتۿركجاۿوہمجػےكۿحؼدجكۿرحاّۿاوػۿ ضعۿےكۿ‬ ‫حؼدجكۿرفكۿ۔ےۿ ۿسپۿػووۿدقمنۿرضحتۿ وتۿامظعۿرپآاكۿوساػوہركۿرعنۿرپۿےنچنہپۿیکۿ تبسۿلعفۿاوػۿآتۿاكفؽامجاۿہكۿ"ریمعۿ‬ ‫دعبۿیبنۿوہجاۿفوۿوریاطۿوریۿوہ ےت"وقلۿیکۿ تبسۿجالد لیۿ ۿسپۿ تخۿٕعطشتۿورحاّۿ۔ےۿ‬ ‫ل‬ ‫اوػوچہكۿوقنمنیلۿاوػۿاطۿاومػۿےكۿافراػرك ےتۿاوػۿانۿوكنسحتۿ ےتھجمۿںیہ سپۿافراػیلعۿا معطزۃۿقؽ بۿرفكۿاوػانۿاكۿايسِساطۿ‬ ‫فر حۿرفك۔ےۿ ۿاےسیۿولوگطۿےكۿاامیط ۿںیمۿكالّۿاوػاوصزاہۿ ولعّۿوہجا۔ے‪،‬ہكلب ۿدػرپدہۿانۿہصۿںیمۿرضحت ۿ وت ۿامظعۿوكۿ‬ ‫قطزتتۿدتانالػّۿآجا۔ےۿرضحتۿرسوػاكتانئتۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿرپۿہكۿآتۿفوۿواہطۿنۿچنہپۿےكۿاوػۿرضحتۿ وتۿامظعۿچنہپۿح(ےۿ‬ ‫اوػاطۿےكۿدػےعۿےسۿآتۿیکۿػوایئۿوہیئ‪،‬ۿنعوذباللہْمنہ‬ ‫ل‬ ‫ل‬ ‫ عطۿ رظۿانۿےسۿدسػہۿا مصسمیۿوكۿانۿ ےئۿدسػہۿا مصسمیۿےتہكۿںیہۿہكۿوہۿٓصسمیۿرعووۿولخماقتۿاكۿ۔ےۿ سپۿسجۿاكۿرعووۿانۿےسۿاورپۿ‬ ‫جادل لیۿوہ‪،‬ۿیٰنثتسمۿ۔ے دورسعۿےكۿرعووۿاكۿدوعیۿػمۿجام بیۿسجۿیکۿذمٕتۿقؽآطۿدیجمۿںیمۿوصنم ۿ۔ےۿ ۿایسۿفروۿہیۿاادۿ‬ ‫ہكۿػ لیبۿنیھچۿیل‪،‬ۿَٔالفۿ صۿقؽآینۿرجنمایلۿرفكۿ۔ےۿ ۿاےسیۿ یۿرضحتۿماص ہۿاكۿدودھۿجالجا‪ ،‬ۿانۿیکۿ یھۿھچكۿا ۿ۔ںیہ ۿ ۿاولۿفوۿ‬ ‫رضحتۿماص ہۿےكۿدودھۿ یۿنۿاھت‪،‬ۿدورسعۿػووۿٕز ۿاوػنثۿاوػٹیپۿےسۿجاكۿ۔ے ہیۿزںیۿوخا ۿااسجّۿےسۿںیہ رھپۿدودھۿ‬ ‫ےنیۿےكۿایكۿ ینع ۿاوػرضحتۿاباركبۿےسۿیسكۿ یھۿاحصیبۿوكۿالضۿانھجمۿيالفۿاامجفۿإتۿ۔ےۿنۿہكۿاجكۿویلۿوكہكۿ تخۿٕعطشتۿو‬ ‫دبمتۿول افلۿننسۿ وہشػۿہۿےكۿ۔ے اوػہیۿوقلۿہكۿدقیمۿٰیلعۿػاقتۿاوایلء"وخدۿرضحتۿ وتۿاصٌتۿےسۿتاقتۿےنۿلقۿفؽامجاۿ‬ ‫۔ےۿ‪،‬آرضحنتۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿفرفۿدػوفۿ۔ے‬



‫‪Page 431 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ذ‬ ‫‪ ۷‬یفۿاولا عۿہیۿاواہّۿ ایالت ۿجاػل ۿاوػ ۿاہجالت ۿافدسہۿںیہۿ وۿ ًُلالۿدقتعمنۿا ےنۿدقتعمہیلعۿیکۿ تبسۿواعۿایكرك ےتۿ لصظ ۿ‬



‫نعوذباللہْمنْتلكْالکقریاتْوال قوات‬ ‫‪ ۸‬واتۿحیحۿ۔ے ۿػہ دۿادمحنزگو یۿ‬



‫حسھصس‬ ‫رحػہۿلیلخۿادمح(ا ھی)ۿادػہسۿدویدنب‬



‫__________________‬



‫‪Page 432 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫زسالہ‬ ‫‪۶۸۶۷‬ھ‬ ‫تيزیہالنکاىۃالحیدزیہعًوصنۃعھدالجاھلیۃ‬ ‫(ػامنٔۿاجتیلہۿےكۿبیعۿےسۿاقمّۿدیحػیۿیکۿجایکۿاكۿایبط)‬ ‫حمنْالرحیمْط ْ‬ ‫بسمْاللْالر ٰ‬



‫ہلئس۾‪:۶‬ۿاػۿیانػنۿدنكیۿڈگھۿ وہلۿدجسمۿیبۿیبۿػایجۿافشاخنۿرمہلسۿومولیۿمیكۿدبعاوفغلػاصٌتۿ‬ ‫دخبٕت ۿالػّ ۿاربلتك ۿ‪ ،‬ۿاجعم ۿوقعمل ۿووقنمل ۿ‪ ،‬ۿاحوی ۿفؽوف ۿوارول ۿ‪ ،‬ۿ انت ۿوملصزاومولی ۿادمحػاض ۿاخط ۿاصٌت ۿمداللْفیضانہ‬ ‫۾امجدیۿاالرخی‪۶۸۶۷‬ھ‬



‫(اهللۿاعتیٰلۿآتۿاكناضیفطۿ ہشیمۿاجػیۿػےھك ت)ۿاػ انتۿاخدّۿانؾتز ۿدبعاوفغلػوالّۿكیلعۿ وبلۿجاد‪،‬ۿانۿہلئسۿںیمۿاہیطۿدػبایمطۿ‬ ‫ءاملءۿاكۿاٌزالفۿ۔ےۿذہلاۿہلئسۿاػوالۿيڈٕتۿالػّۿاربلتكۿ۔ےۿا دیۿہكۿ واتۿےسۿ علطۿفؽامںیئ‬ ‫ػجڈۿاتہك۔ےۿہكۿ انتۿیلعۿرمخضیۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿوچہكۿلبقۿاػۿولبفۿاامیطۿال ے ۿاوػنۿےلہپۿحثۿرپیتسۿرشكۿورفكۿومریہۿےكۿ‬ ‫آتۿٓصزالوہ ےۿ زیۿظاحلعۿدححثۿرشفی‪:‬ۿ‬



‫‪Page 433 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كلْمولودْیولدْعیلْالقطرة‪1‬۔ ْ‬



‫ہؾہچبۿ رطتۿاوالّۿرپ دیاوہجا۔ے (ت)‬



‫ہیۿانہكۿہكۿآتۿےلہپۿاكفؽۿ ےھۿدعباػاطۿاملسمطۿوہ ےۿحیحۿ۔ںیہۿ‪،‬ۿاوػہلمجۿذموكػہۿہبۿ تبسۿآتۿےكۿوس ےۿادتۿںیمۿدالخۿ۔ےۿ‬ ‫ رموۿاتہك۔ےۿوچہكۿاافطلۿجا عۿوادلنۿےكۿوہ ےتۿںیہۿاوػوادلنۿآےکپۿاحنثۿرفكرپۿ ےھ‪،‬ۿذہلاۿمہۿہہكۿ وكشغۿںیہۿہكۿےلہپۿیلعۿرمر یۿ‬ ‫اكفؽ ےھۿدعباػاطۿاملسمط ۿوہ ےۿطقف ۿانۿروػت ۿںیمۿػجڈ ۿاكۿوقلۿحیحۿ۔ےۿجا رمواك؟بؼنواتوجروا (ایبط ۿفؽامےیئۿارجد ےۿ‬ ‫اجوےگ ت)‬ ‫اوجلات‪:‬‬



‫حمن ْالرحیم‪ْ ،‬الحمدلل ْالذی ْکرمْ اهللۿےكۿجاّۿےسۿرشوفۿیاہحث ۿرہمجاط ۿػمحۿواالۿ۔ےۿ واػیۿ‬ ‫بسم ْالل ْالر ٰ‬ ‫وجہْعیلْنْالمرت ٰیض ْ‪ْ:‬فلمْیزلْمحظوظاْمنہْبعنیْ رعفیۿاهللۿےكۿ ےئۿسجۿےنیلعۿرمر یۿےكۿہرہعۿوكۿزعتۿ‬ ‫االریض‪ ْ:‬وركإت ۿیشخبۿفوۿوہۿ ہشیمۿانۿیکۿػاضووخ وندیۿےسۿرہبہۿوػۿ‬ ‫ٰ‬ ‫الریض‪:‬والصلوةْوالسالمْعیلْالسیدالعیلْالریضْ ٰ ْ‬ ‫ٰ‬



‫شقیعْالمذنبنیْیومْفصلْالِضاْ‪ْ:‬وع ٰیلْاٰلہْوصحب ٖہْ‬ ‫بعددكلْمنْیایتْوم ٰیض‪ْ :‬‬



‫ػ۔ے ۿاوػدػودووالّ ۿوہ ۿدنلب ۿ‪ ،‬ۿ دنسجڈہ ۿ‪ ،‬ۿ دنسجڈہ ۿرت ۿرسداػ‪،‬ۿ‬



‫ہلصۿاضقۿےكۿدطۿ راگہػوطۿےكۿعیفشۿرپۿاوػاطۿیکۿآلۿاوػاطۿےكۿ‬ ‫ااحصتۿرپۿامتّۿاےلگۿولھچپطۿیکۿدادادۿےكۿحؼاحؼ (ت)‬



‫وقلۿػجڈۿ قۿوحیحۿوقلۿ رموجاہ ۿو حیبۿ۔ے‬



‫اقولْوباللْالتوفیق (ںیمۿاتہكوہطۿاوػفو‪،‬قیۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿ۔ے ت)ۿہیۿفوػاہؾۿو ولعّۿوجاحثۿ۔ےۿہكۿرضحتۿاریمۿام وس نیۿ‬ ‫لمسل‬ ‫خ‬ ‫مص‬ ‫يس‬ ‫ض‬ ‫ح‬ ‫ق‬ ‫ومیل ۿا ظ ۿدیسجاۿیلعۿرم ی ۿركّ ۿاهلل ۿوہہج ۿاال ی ۿو ث ۿتثعب ۿرساجا ؼتك ۿوضحػ ۿرپونػدیسارملنیلس ۿ یل ۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿ‬ ‫نش‬ ‫وفػاۿرشمفۿدصتبقیۿواامیطۿوہ ے‪،‬ۿانۿوقثۿ رمۿابمػكۿرضحتۿرموضتیۿآ ھۿدنۿوالۿج یۿاوػجا اصظۿ وۿمالقۿہچبۿاوالّۿال ےۿ‬



‫‪ْ1‬صحیحْالبخاریْکتابْالجنائزبابْماقیلْفْاوالدْالمشرکنیْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪/۶‬ۺ۽‪،۶‬سننْایبْداودکتابْالسنۃْبابْفْذراریْ‬



‫المشرکنیْآاتفتۿماملۿرپسیۿالوہػ‪۷/۷‬۾‪،۷‬جا معْالرتمذیْابوابْالِدربابْماجاءْكلْمولودیولدْعیلْالملۃْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪/۷‬ۻ‪،۸‬مسنداحمدْ‬



‫بنْحنبلْعنْایبْھْریرةْریضْاللْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪۷۸۸/۷‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 434 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫مكۿاوالّۿںیمۿ لقتسۿجاذاتۿ۔ےۿرھپۿیسكۿیکۿحشعشتۿےسۿانۿرپمكۿدرگیۿياللۿ۔ںیہ‬



‫تعایل ْعنہْاذذاكْ وماہتۿاللڈہینۿںیمۿ۔ےۿ‪:‬انۿوقثۿرضحتۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫فْالمواھبْ‪ْ:‬كانْسنْعیلْریضْاللْ ٰ‬ ‫مز ۿیکۿ رمۿدنۿوالۿج ی‪،‬ۿاسیۿہكۿربطیۿےنۿدركۿایكۿ۔ےۿاھ‬ ‫عشرْسننیْفیماْحكاہْالطربی‪ْ1‬اھ ْ‬ ‫ى‬ ‫قالْالزرقاین‪:‬وھوْقولْابنْاسحقْواقتصرْالمصنفْ ػػاقینۿےنۿفؽامجا‪:‬و یۿا نۿا ِقۿاكۿ یھۿوقلۿ۔ے‪،‬فنصمۿےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫فرف ۿایس ۿوقل ۿوك ۿان ۿ ےئ ۿدرك ۿایكۿ۔ے ۿہك ۿاحظف ۿا ن ۿرج ۿےنۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫علیہْلِولْالحافظْانہْارجحْاالقوال ۔ ْ‬ ‫فؽامجاۿ۔ےۿہكۿيتۿےسۿػا حۿوقلۿو یۿ۔ے (ت)‬ ‫ورویْابنْسقٰنیْباسنادْصحیحْعنْعروةْقالْاسلمْ‬ ‫ي‬ ‫ك‬ ‫ص‬ ‫خ‬ ‫ح‬ ‫ب‬ ‫اوػا ن ۿ ظ ۿےن ۿ زڈ ۿحیح ۿرضحت ۿرعوہ ۿےس ۿػوا ث ۿیک ۿ۔ےۿ‬ ‫عیلْوھوْابنْثمانْسننیْوصدرب ٖہْفْالعیونْالخ‪3‬۔ ْ‬ ‫ح‬ ‫ہكۿرضحت ۿیلعۿآ ھۿ ؼنۿیکۿ رمۿںیمۿاوالّۿال ے ویط ۿاالر‬ ‫سب قی‬ ‫وف ْردالمحتار‪:‬قولہ ْوس ّن ٗہ ْ ع ْو ل ْثمان ْوھوْ (ال نۿدیسۿاانلن)ںیمۿایسۿوقلۿوكۿےلہپۿدركۿایك (ت)‬ ‫ل‬ ‫الصحیح‪،‬واخرجہ ْالبخاری ْف ْتاریخہ ْعن ْعروة۔ْ ػدا مِزاػۿںیمۿ۔ے‪:‬وقہلۿاطۿیکۿ رمۿواتۿوالۿج یۿاوػاہكۿہ اۿہكۿ‬ ‫وقیلْعشرْاخرجہْالحا کمْفْالمستدرک۔ ْوقیلْ آ ھ ۿوال ۿج ی و یۿحیح ۿ۔ے‪،‬ایس ۿوك ۿاامّ ۿاخبػی ۿےن ۿا ین ۿجاػخۿ‬ ‫خمسۃْعشرْوھوْمردودْوتمامْ ٰذلكْمؽسوطْفْالقتحْ ںیم ۿرضحت ۿرعوہ ۿےس ۿػواحث ۿایك اوػاہك ۿہ ا ۿہك ۿدن ۿوالۿ‬ ‫اوػاہك ۿہ اۿ‬ ‫ج ی‪،‬اےس ۿاحمكۿےن ۿدتسمػك ۿںیم ۿػواحث ۿایك‬ ‫‪4‬اھ‬ ‫ْ‬



‫وفْنكاح ٖہْعنْاحكامْالصغار ْ‬



‫ہكۿ دنػہۿوالۿج ی‪،‬ہیۿوقلۿرمدودۿوجاوبقملۿ۔ے رػیۿلیصفتۿ‬



‫حتفۿادقلریۿںیمۿ۔ے اھ(ت)‬ ‫ل‬ ‫ػدا مِزاػاتكتۿانشکاوۿںیمۿااكّۿانطعاػۿ‬



‫ْالمواہبْاللدنیہْالمِصدْاالولْاولْمنْ ٰامنْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪/۶‬ۻ‪۷۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواہبْاللدنیہْاولْمنْ ٰامنْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۷۹۷/۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواہبْاللدنیہْاولْمنْ ٰامنْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۷۹۷/۶‬‬



‫‪3‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪4‬‬



‫ْردالمحتارکتابْالجہادبابْالمرتدداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/۸‬ۼ‪۸۵‬‬ ‫‪Page 435 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لالسرتوشینْانہْقبلْالبلو غْتبعْالبویہْفْالدینْ لالرتسويسیۿےسۿلقۿ۔ے‪:‬ہچبۿلبقۿولبفۿدنۿںیمۿا ےنۿوادلنۿ‬ ‫مالم ْیصف ْاالسالم ْاھ ْقال‪:‬فافادان ْالؾبعیۃ ْالْ اكۿجا عۿ۔ےۿٌت ۿہكۿوخد ۿاملسمط ۿنۿوہا ۿوہ‪،‬وایمۿنۿاہك‪ :‬اافدہۿ‬ ‫تنِطعْاالبالبلو غْاوباالسالمْبنقسہْوبہْصرحْفْ فؽامجا ۿہك ۿہی ۿجصشعت ۿجاغل ۿوہےن ۿجا ۿوخد ۿاوالّ ۿالےن ۿ ی ۿےس ۿمتۿ‬ ‫ٕس‬ ‫وہیتۿ۔ے‪،‬ایسۿیکۿفرص حۿ رحارلاقئۿاوػ ىۿاافغلػ ۿجات ۿا انجحؼۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫البحرْ ْوالمنحْمنْبابْالجنائزاھْ۔‪ْ 1‬‬ ‫ںیمۿ یھۿ۔ےۿاھ(ت)‬ ‫فوۿدعبۿتثعبۿفوۿانۿ ایلۿعینشۿیکۿػیاہػۿئاجن شۿ۔ںیہۿہكلبۿانۿےسۿرتشیپۿ یھۿہكۿٌتۿقؽشیۿٓصزال ےۿطحقۿوہ ےۿ ےھۿوضحػۿادقنۿ یلۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاباػانثۿرپفیفختۿایعلۿےكۿ ےئۿاریمۿام وس نیۿیلعۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿوكۿا ینۿجاػاگہۿاامیطۿانہۿںیمۿےلۿآ ےۿ‬ ‫ى‬ ‫سحقْفْسیتہ‪2‬ۿ(اسیۿہكۿانۿوكۿا نۿا ِقۿےنۿا ینۿ ریتۿںیمۿدركۿایك ت)‬ ‫ ےھۿکماْذکرہْابنْا ٰ‬ ‫ۿانكػۿادقنۿںیمۿرپوػنۿجایئ‪،‬وضحۿػیکۿوگدۿںیمۿوہنۿ‬ ‫رضحتۿومیٰلۿےنۿوضحػۿومیلۿالكۿدیسۿارل لۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےك ِ‬ ‫اھبنسال‪،‬آھكنۿےتلھکۿ یۿدمحمۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكۿامجلۿاہجطۿآػاءۿداھكی‪،‬وضحػۿ یۿیکۿجاںیتۿںین‪،‬مادںیتۿںیھکیس‪ ،‬یلۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوہیلعۿجاػكۿوملس فوۿٌتۿےسۿانۿ انتۿرعافطۿامٓتۿوكۿوہنۿآجاۿیـعاخاصزاػتۿزعولجۿوكۿاجكۿ یۿاججا‪،‬اجكۿ یۿ‬ ‫امجا ہؾ ۿشزہؾشزوتبط ۿیک ۿ اجيت ۿےس ۿان ۿاك ۿدا ن ۿجاك ۿیھبكۿآولدہ ۿن ۿوہا ایس ۿ ےئ ۿبقل ۿركمی ۿ"ركّ ۿاهلل ۿاعتیٰلۿوہہجۿ"ٓال ٰذلكْ‬



‫فضلْاللْیؤتیہْمنْیشاء‬



‫عــــــہ‪:‬ولقظہ‪:‬والتزولْالؾبعیۃْایلْالبلو غ‪،‬نعمْتزولْ ونمؾ ‪:‬حشعشت ۿولبف ۿجكۿمتۿ۔ںیہۿوہیت‪،‬اہطۿانۿوقث ۿحشعشت ۿمتۿ‬ ‫الؾبعیۃْاذاْاعتِدْدیناْغیدینْابویہْاذاْعِلْاالدیانْ وہاجیت ۿ۔ے ۿٌت ۿادجاط ۿیک ۿھجمس ۿػھك ۿرك ۿا ےن ۿامط ۿجات ۿےك ۿدن ۿےكۿ‬ ‫كالوہۿیسك ۿدن ۿاك ۿدقتعمۿوہاج ے ۿات ۿوہ(جا ع ۿنۿػاہ)وخۿد لقتس ۿوہ‬ ‫فحینئذصارمستِالْ‪3‬۔ ْ‬ ‫ر‬ ‫ہ ا (ت)‬



‫ْردالمحتارکتابْالنكاحْبابْنكاحْالكافرداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪۹/۷‬۾‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْالسیةْالنبویۃْالبنْہشامْذکرْانْعیلْبنْایبْطالبْریضْاللْعنہْاولْذکرْاسلمْالجزئنیْاالولنی‪،‬دارا بنْکثیبیوتْ ‪۹‬ۻ‪۷‬‬



‫ْبحرالرائقْکتابْالجنائزفصلْالسلطانْاحقْبصلوتہْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچ ‪۵/۷‬۾‪۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 436 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ذوالقضلْالمبنی(ہیۿاهللۿاعتیٰلۿاكۿلضۿ۔ےۿےسجۿرا۔ےۿ اطفؽام ےۿوہۿامنجاطۿلضۿواالۿ۔ے ت)‬ ‫ات ۿػہ ۿح(ے ۿفرف ۿ دن ۿحؼن ۿ و ۿػوػ ۿ دیا شۿےس ۿجالك ۿجا یھجم ۿےك ۿوہ ےت ۿںیہۿنجۿںیم ۿہچب ۿن ۿھچك ۿادػاك ۿػكھزا۔ے‪،‬ن ۿھجمس ۿاتك‬ ‫۔ے ػاہؾ ۿ۔ے ۿہك ۿان ۿ رم ۿںیم ۿٌقشاۃ ۿفو ۿوكیئ ۿہچب ۿاكفؽ ۿ۔ںیہ ۿاہكاجاتكہك ۿدصق ۿ قتش ۿس اّ ۿ دبء ۿوك ۿزلتسمّ رفك ۿذ ب ۿ۔ے‪ ،‬اوػ‬ ‫عــــــہ‬



‫ذ بۿےبۿادػاكۿوزیمتۿجاوصتمػ ْ‬ ‫(اسیۿہكۿحیحۿااحدحثۿانۿرپۿجاقطۿںیہ ت)‬ ‫اہطۿسجۿےكۿوادلنۿاكفؽوہطۿانۿرپۿاطۿیکۿحشعشتۿاكۿمكۿایكۿاججا۔ےۿہكۿحشعشتۿوصتمػ یھۿوہۿوػنۿ۔ںیہ‪ ،‬ےسیۿوہۿہچبۿےسجۿداػاالوالّۿ‬ ‫الفۿداػۿحشعشتۿابانۿ عطقنۿوہ یئ‪،‬اتۿہبۿجصشعتۿ‬ ‫ںیمۿا ریۿركالںیئۿاوػانۿےكۿاكفؽامطۿجاتۿداػارحلتۿںیمۿػںیہ‪،‬ہكۿبا ہۿاٌز ِ‬ ‫ہكلب ۿانۿوقث ۿجكۿہؾ ۿےچبۿاكۿدن ۿ رطیۿاوالّ ۿ۔ےۿکماْنطِتْبہْصحاحْاالحادیث‬



‫داػۿاےسۿملسمۿاہكاجاگی‬



‫فْجنائزْالدر"صیبْسیبْمعْاحدْابویہْالیصیلْعلیہْ دػر اتػاتكت ۿا انجحؼۿںیمۿ۔ے‪:‬وكیئ ۿہچبۿا ےنرحیب ۿوادلنۿںیمۿ‬ ‫ْتبعاللدار ْاوْ ےسیسكۿاجكۿےكۿواھ(داػارحلت ۿےس)اراتفػركۿےك(داػ‬ ‫النہ ْتبع ْل ٗہ ْولو ْسْیب ْبدونہ ْفمسلم ر‬ ‫االوالّ ۿںیم)الجاہ ا(اوػرمہ ا)فو ۿان ۿیک ۿامنػ ۿ انػہ ۿ۔ںیہ ۿیڑیھۿ‬ ‫للسایبْ‪1‬اھْمل ّخصا۔" ْ‬ ‫اج ے ۿ ی ۿویكہك ۿوہ(اكفؽ ۿرحیب ۿےك)جا ع ۿ۔ے اہط ۿاارماہن‬ ‫اراتفػوہفو ۿداػاالوالّ ۿجااراتفػركےن ۿواےل ۿےك ۿجا ع ۿوہےنۿ‬ ‫ےكۿجامتۿملسمۿ۔ےۿاھۿٓلِصا (ت)ۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬ہجیتن ۿہیۿخکالۿہك ۿرفك ۿےبۿادػاكۿوزیمت ۿمری ۿوصتمػ۔ے ذہلاۿجاھجمسۿہچبۿرفكےسۿاخیل ۿوہاگ ٌت ۿرفكۿان ۿےكۿواھۿاقمئۿ۔ںیہۿفوانۿرپ‬ ‫اكفؽۿاكۿاػالقۿ یھۿدػيتۿ۔ںیہۿویكہكۿاكفؽ‪،‬رفكےسۿ قتشۿ۔ےۿاوػۿیسكۿرپۿ قتشۿاصدقۿوہےنۿےكۿ ےئۿدصمػۿےسۿانۿاكۿفصتمۿوہجاۿالػّۿ۔ےۿ‬ ‫ ےسیۿظفلۿماملۿیسكۿرپۿاصدقۿآےنۿےكۿ ےئۿملعۿےسۿانۿاكۿفصتمۿوہجاۿالػّۿ۔ے ذہلاۿہچبۿٌتۿ دبا(رفك)ےسۿاخیلۿرہھٹافوۿانۿرپۿ قتش(اكفؽ)اكۿ‬ ‫اػالقۿ یھۿ۔ںیہۿوہاتك‪۶۷‬دمحمۿادمحۿابصمیح ۿ‬



‫‪ْ1‬الدرالمختارکتاب‬ ‫ْصلوةْالجنازةْعبطمۿَٔصزایئۿدیلہۿ‪۶۷۸/۶‬‬ ‫ْالصلوةْباب ٰ‬ ‫ٰ‬



‫ْ‬



‫‪Page 437 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وفْنكاح ٖہ‪:‬الولدْیؾبعْخیْاالبوینْدی رناانْاتحدتْ دػر اتػۿاتكتۿانشکاوۿںیمۿ۔ے‪:‬جارابتػۿدنۿامطۿجاتۿںیمۿےسۿ‬ ‫ وۿ رتہوہہچبۿایسۿاكۿجا عۿوہجا۔ےۿاارداػۿاجكۿوہۿاخل(ت)‬ ‫الدار‪1‬الخ۔ ْ‬ ‫ٕشہ‬ ‫ٌتۿہیۿارمۿ ىۿوہایلۿاتۿاہیطۿانۿرنعۿجاھجمسۿیکۿ رمۿرپ یھۿہیۿجاوگاػۿوجاازاۿ ایلۿدوارمۿےكۿ وبتۿاكیفۿاكۿ اتحو‪:‬‬ ‫عــــــہ‪۱‬‬ ‫ارمۿاولۿرضحتۿافہمطْ ۿتنبۿادسۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعۿاوػاباػانثۿدوونطۿاكۿانۿوقثۿجكۿاكفؽوہجاۿہكۿاطۿںیمۿاجكۿ یھۿومدحۿ‬ ‫وہفوہچبۿانۿیکۿجصشعتۿےسۿومدحۿاہكۿاج ےۿاگاكفؽۿیکۿحشعشتۿہؾشزۿنۿركعۿاگۿلماْنصواعلیہْقاطبۃْمنْانْالولدْیؾبعْخیاالبوینْ‬



‫دینا‪2‬ۿ(ویكہكۿامتّۿءاملءۿےنۿ صۿفؽامجاۿہكۿامطۿجاتۿںیمۿےسۿجارابتػدنۿ وۿ رتہۿوہہچبۿایسۿےكۿجا عۿوہجا۔ے ت)‬ ‫ارمۿدوّۿانۿوقثۿمكۿحشعشتۿاصدقۿوجاحثۿوہجا‬ ‫اطۿدوارمۿےسۿاارۿاجكۿ یھۿجاہیۿ وبتۿےسۿواطقۿػ۔ےۿاگۿفوۿہیۿوہیبدہۿ ایل‪ ،‬ایلۿركےنۿواےلۿےكۿٕز ۿرپامػااج ےۿاگ‪،‬رگمۿومیٰلۿیلعۿ‬ ‫ےكۿػتۿلجۿوكالوكۿدمحۿو انۿ۔ےۿہكۿہلضفبٖۿاعتیٰلۿاطۿدوۿںیمۿےسۿاجكۿ یھۿجٓاحثۿ۔ںیہ‬ ‫كتسھ‬ ‫اوالۿالہۿرتفتۿںیہنجۿاجصزاءۿاهللۿولصاتۿاهللۿووالہمۿ ْۿیکۿدوعتۿنۿ یچنہۿ نیۿںیمسۿںیہ‪:‬‬ ‫عــــــہ‬



‫اول ۿومدح ۿںیہنج ۿفداحث ۿاػیلۿےن ۿانۿماریگمل ۿادنھضؾع ۿںیمۿ یھ ۿػاہ ۿفودیح ۿداھكیئ ۿ ےسی ۿسق ۿ ن ۿوامدہ ْ‬ ‫لیفنۿومارمۿ نۿانـؽتۿمدواینۿو سیۿ نۿمامصۿیمیمتۿووفصاطۿ‬ ‫عــــــہ‪:۶‬رضحتۿیلعۿرمخضیۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿیکۿوادلہۿاميڈہۿ وۿاحصہیبۿوہںیئۿ‪۶۷‬دمحمۿادمح‬



‫‪ ۷‬ۿوػجڈۿ ن ۿ رمو نۿ‬



‫عــــــہ‪:۷‬ہیۿدوونطۿوبقمۿلۿدنبعۿػامنۿاجتیلہۿںیمۿنۿفرفۿومدحۿ ےھۿہكلبۿشیپۿاػۿتثعبۿدمحمہیۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿتثعبۿرشہفیۿرپۿ‬ ‫ یھۿاامیطۿػےتھك سقۿےنۿجاػاػۿاکععۿےكۿےبطخۿںیمۿا ینۿوقّۿےسۿفؽامجا‪:‬رقنع بۿادرھۿےسۿاجكۿ قۿػاہؾۿوہےنۿواالۿ۔ے اوػٓك ۿیکۿفرفۿ‬ ‫اواػہۿایك‪،‬ولوگطۿےن ۿ(جات ۿحؼہحفصۿآہدنہ)‬



‫‪1‬‬ ‫ْالدرالمختارکتابْا لنكاحْبابْنكاحْالكافرْعبطمۿَٔصزایئۿدیلہۿ‪۷۶۵/۶‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالدرالمختارکتابْا لنكاحْبابْنكاحْالكافر عبطمۿَٔصزایئۿدیلہۿ‪۷۶۵/۶‬‬



‫‪Page 438 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ نۿایبۿاہیمۿانكینۿوػریہۿ نۿایبۿیٰملسۿ‪1‬وارعۿومریمہۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿمہیلع‬ ‫دوّۿرشمكۿہكۿا ینۿاہج وتطۿصال وتطۿےسۿمریۿيڈاۿوكۿ رگ ےۿ ‪ ،‬ےسیۿہكۿاكضؾۿرعت‬ ‫وسّ ۿزالفۿہكۿحؼاہۿواد یۿجاۿاامہنكۿیفۿادلاینۿا۔ںیہۿانۿہلئسۿےسۿوكیئۿثحبۿ یۿنۿوہیئۿ اہمئۿےكۿ لثۿػدن یۿیک اادۿجاتۿںیمۿ‬ ‫ رظۿےسۿرغ ۿ یۿنۿػیھكۿجا ۿ رظۿورکفۿیکۿتلہۿنۿجایئ تہۿػجاط(وعػفوط)ووچجاویطۿوالہۿباادی(رحصالگنجۿواولط)یکۿ‬ ‫ تبسۿو یۿونظمط(نامط)۔ے‬



‫قالْالعالمۃْالزرقاین‪:‬ومنْجاھلیۃْعمْالج لْفی اْ كالہم ۿػػاقین ۿےن ۿاہك‪:‬ااس ۿدہع ۿاجتیلہ ۿسج ۿںیم ۿرشمق ۿو‬ ‫برغتۿہؾۿفرفۿاہجنثۿماّۿ۔ے ۿ‬ ‫شرقراوغربراْ ْ‬ ‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬



‫اہكۿوہۿ قۿایكۿ۔ےۿ؟ولیۿ نۿزانثۿیکۿاوالدۿےسۿاجكۿرمدۿہكۿںیہمتۿہملكۿايال ۿاوػ ہشیمۿےكۿ نیۿاوػدا یمۿتمعنۿیکۿفرفۿدوعتۿفؽام ےۿاگۿ مۿ‬



‫انۿیکۿجاتۿام ان‪،‬اارۿںیمۿاج اتۿہكۿانۿیکۿتثعبۿجكۿػدنہۿػوہطۿاگۿفوۿيتۿےسۿےلہپۿںیمۿانۿیکۿفرفۿدوػۿركۿاججاۿرواہْابوْنعیمْفْدالئلْ‬



‫‪2‬‬ ‫تعایلْعنہما(انۿوكۿاباۿنب مۿےن ۿداللئۿالصشوہ ۿںیمۿا نۿابعن ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنع ۿےسۿػواحثۿایك‬ ‫النبوةْ عنْابنْعباسْریضْاللْ ٰ‬ ‫ت)مارمۿ نۿػہعیبۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬ھجمۿےسۿػجڈۿ نۿ رموۿےنۿاہكۿںیمۿا ینۿوقّۿاكل افلۿاوػدنۿاحؼامیہۿوا املیعۿاكۿجا عۿوہا‪،‬‬



‫وہۿدوونطۿوتبطۿوكۿنۿ رےتجۿاوػانۿہلبقۿیکۿفرفۿامنػۿیڑےتھۿ ےھ‪،‬ںیمۿاوالدۿا املیعۿےسۿاجكۿیبنۿےكۿااظتنػۿںیمۿوہطۿرگمۿریمعۿ ایلۿںیمۿ‬ ‫انۿاكۿػامنۿنۿجاوطۿاگۿںیمۿانۿرپاامیطۿالجاوہط‪،‬ںیمۿانۿیکۿ دصقیۿركجاوہط‪،‬ںیمۿوگا یۿداتیوہطۿہكۿوہۿیبنۿ۔ے‪،‬اعۿمارم!ۿاارۿےراہػیۿ رمۿ‬ ‫وافركعۿفوۿا۔ںیہۿریماۿوالّۿاچنہپجا مارمۿفؽام ےتۿںیہ‪ٌ:‬تۿںیمۿےنۿوضحػۿرپۿونػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػجڈۿاكۿہیۿہصۿایبطۿایكۿوضحػۿ‬ ‫ادقنۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےنۿاطۿےكۿوالّۿاكۿ واتۿدجاۿاوػاطۿےكۿ قۿںیمۿدما ےۿػًمتۿفؽامیئۿاوػاػوادفؽامجا‪:‬ںیمۿےنۿاےسۿداھكیۿہكۿٌشتۿ‬



‫‪3‬‬ ‫تعایلْعنہْ‪۶۷‬منہْغْقرلہ(انۿوكۿا نۿدعسۿاوػافیہكۿےنۿ‬ ‫ںیمۿدا نۿاشكطۿ ریۿركػاہ۔ے رواہْابنْسعدْوالقا کیھْعنہ ْریضْاللْ ٰ‬ ‫مارمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحثۿایك ت)‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواہبْاللدنیۃْالمِصدْاالولْبابْوفاةْامہْوماْیتعلقْبابویہْصیلْالل ٰ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۸/۶‬۽‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواہبْاللدنیۃْبحوالہْایبْنعیمْفْدالئلْالنبوةْالمِصدْاالولْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۸/۶‬۽‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواہبْاللدنیۃْبحوالہْا بنْسعدْوْالقا کہیْالمِصدْاالولْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۸/۶‬۽‪۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 439 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وفِد ْفی ا ْمن ْیعرف ْالشرائع ْویبلغ ْالدعوة ْع ٰیلْ ااكّۿرشتعیۿاجےننۿواےلۿاوػحیحۿروػ ۿےسۿدوعت ۿیکۿغیلبتۿ‬ ‫وج اْاالنقرایسیاْمنْاحبارْاھلْالکتابْمقرقنیْ ركےن ۿواےل ۿجا دی ۿںیہ‪،‬فرف ۿ دن ۿءاملء ۿالہ ۿاتكت ۿںیہ ۿ و‬ ‫اوػ ۿآو ۿہكۿ‬



‫فْاقطاراالرضْكالشامْوغیہاْواذاكانْالنساءْالیومْ افرافۿػ نیۿواّۿومریہۿںیمۿ رشتنںیہ‬ ‫ذ‬ ‫اوالّۿرشقۿورغتۿںیمۿ ھزفۿاكچۿ۔ےۿوعػفوطۿاكۿہیۿاحلۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫معْفشوْاالسالمْشرقراوغر رباالیدرینْغالبْاحكامْ‬ ‫ض‬ ‫ك‬ ‫ا ؾ ۿااكّۿرشفۿےسۿےبۿ ربۿػیتہۿںیہۿویكہكۿءاملء ۿےسۿاط ۿاكۿ‬ ‫الشریعۃْلعدمْمخالطتہنْالقِہاء‪،‬فماْظنكْبزمانْ‬ ‫ػ ط ۿاوػوایگتسب ۿ۔ںیہ رھپ ۿدہع ۿاجتیلہ ۿاوػػامن ۿرتفت ۿیکۿ‬ ‫الجاھلیۃ ْوالقرتة ْالذی ْرجالہ ْالیعرفون ْ ٰذلكْ‬ ‫وعػفوطۿےكۿجاػعۿںیمۿےراہػا ۿایكۿ ایلۿ۔ےۿہكۿوعػںیتۿدػ‬ ‫فضالعن ْنسائہ‪،‬ولذالما ْبعث ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْ انكػرمۿد یھۿاط ۿيت ۿےسۿجآ انۿوہ ےتۿ ےھ‪،‬ایسۿ ےئۿفوۿٌتۿ‬ ‫وسلمْتعجبْاھلْمکۃْوقالواأبعثْاللْبشرارسوال‪ ْ،‬ػوسل ۿيڈا ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿیک ۿتثعب ۿوہیئ ۿفو ۿالہ ۿٓك ۿوكۿ‬



‫وقالوالوشاءْربناالنزلْملٰئکۃ‪،‬ربماْكانواْیظنونْانْ بجعت ۿوہا‪،‬باےل‪:‬ایك ۿاهلل ۿےن ۿیسك ۿاخساط ۿوك ۿػوسل ۿیانركۿ‬ ‫ابراھیمْعلیہْالسالمْبعثْبماْھمْعلیہْفان مْلمْ وعبتۿایكۿ۔ےۿ؟ۿاوػباےل‪:‬اارۿےراػاۿػتۿراہاتفوفؽ ےتۿاجاػجا‬ ‫یجدوامنْیبلغ مْشریعتہْع ٰیل ْوج اْلدثورھاْوفِدْ وہۿفوۿاہیطۿجكۿ اھجمۿرك ےتۿ ےھۿہكۿ وۿھچكۿوہۿركۿػ۔ےۿںیہۿاطۿ یۿ‬ ‫منْیعرف ا‪،‬اذكانْبؼمھنْوبؼنہْازیدْمنْثلثۃْاٰالفْ جافوطۿوكۿےلۿركۿرضحتۿاحؼامیہۿہیلعۿانسالّۿ وعبتۿوہ ےۿ ےھ‪،‬‬ ‫ان ۿطلغ ۿ ایل ۿیک ۿو ی ۿو ہ ۿج ی ۿہك ۿرشتعی ۿاحؼایمیہ ۿوك ۿحیح ۿروػۿ‬ ‫سنۃ‪،‬قالہ ْف ْمسالك ْالحنقاء ْوالدرج ْالمنیقۃ ْاھْ‬ ‫ج‬ ‫ك‬ ‫خ‬ ‫ٓ‬ ‫ٕ‬ ‫ےسۿوكیئۿاچنہپےنۿواالۿ یۿا وۿنۿ ال‪،‬ویكہكۿانۿےكۿ ساجاتۿ تۿ‬ ‫باختصار‪1‬۔ ْ‬ ‫ح(ے ۿ ےھاوػان ۿےك ۿاجےنن ۿواےل ۿ یھ ۿجا دی ۿوہےك ۿ ےھ‪،‬انۿ‬ ‫ ےئ ۿہك ۿاط ۿالہ ۿٓك ۿاوػرضحت ۿاحؼامیہۿہیلع ۿانسالّ ۿےك ۿدػبایمطۿ‬ ‫ نیۿہؾاػۿوالۿےسۿػجادہۿاكۿرع ہۿاھت ہیۿسمكلۿالِشكاءۿاوػ ادلػوۿ‬ ‫المصشك ۿںیمۿفؽامجاۿہ ا۔ےۿاھۿجااصتخػ(ت)ۿ‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْمواھبْاللدنیۃْالمصدْاالولْبابْوفاةْامہْوماْیتعلقْبابویہْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۹/۶‬۽‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 440 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نزص‬ ‫وعتۿ‬ ‫امجریہ ۿاہمئ ۿاوارعہ ۿػمہمح ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےك ۿحؼدجك ۿٌت ۿجك ۿتثعب ۿادقن ۿوضحػ ۿاخ م ۿا زصظ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿوہرك ۿد ِ‬ ‫النز ۿا۔ںیہۿنۿ یچنہۿہیۿيتۿفؽےقۿجایجۿومریۿوذعتۿ ےھ‬ ‫‪1"‬۔ اهللۿاعتیٰلۿےكۿانۿوقلۿےكۿباط ق‪:‬مہۿرذاتۿفؽامۿےنۿواےلۿنۿ‬ ‫‪ ‬‬ ‫ْتعایلْ"‬ ‫لِولہ ٰ‬ ‫(الجوابْبتعمیمْالرسولْالعِلْاوْتخصیصْالعذابْ ےھۿاہیطۿجكۿہكۿجیھبۿ۔ںیۿػوسل‬ ‫بعذابْالدنیاْخالفْالظاھرْفالْیصارالیہْاالْبموجبْ (اوارعہۿےكۿ واتۿںیمۿہیۿانہكۿہكۿػوسلۿےسۿرمادۿماّۿ۔ےۿوخاہۿ‬ ‫اخساطۿوہۿجاۿ لقۿجاۿہیۿہكۿرذاتۿےسۿرمادۿفرفۿرذاتۿداین۔ے‬ ‫والموجبْاقوْلْب ٰیلْاحادیثْصحیحۃْصریحۃْکثیةْ‬ ‫(ینعیۿٌتۿجكۿمہۿوكیئۿػوسلۿنۿجیھبۿ۔ںیۿداینۿںیمۿرذاتۿ۔ںیہۿ‬ ‫بثیةْناطِۃْبعذابْبعضْاھلْالقرتةْکعمروبنْلیحْ‬ ‫دےت ۿاوػرذات ۿآرخت ۿدوعت ۿػوسل ۿےچنہپ ۿریغ ۿ یھ ۿوہاتك‬ ‫وصاحبْالمحجنْوغیھماْوبہْعلمْانْردھاْیجعلہاْ‬ ‫۔ے)ہی(جاو ل)يالفۿػاہؾ ۿ۔ےۿسجۿیکۿفرفۿػ وفۿاكۿوكیئۿ‬ ‫ع‬ ‫للِط‬ ‫معارضۃ ْ یع ْکماصدر ن ْالعالمۃ ْاالیب ْواالمامْ ومٌتۿ۔ںیہ‬



‫السیویط ْو ْکثیمن ْاالشعریۃ ْالسؽیل ْالیہ ْفانْ اوقل‪ :‬ۿویكطۿ۔ںیہۿ تہۿواػیۿحیح ۿفر حۿدح ںیثۿ ضعۿالہۿ‬ ‫قطعیۃْالداللۃْغیْمسلمْفالْی جمْبمثلْ ٰذلكْع ٰیلْ رتفت ۿےكۿرذات(داینوی)رپۿجاقطۿںیہۿ ےسیۿ رم ۿو نۿیحلۿاوػ‬ ‫ردالصحاحْوالكالمْ ْ‬



‫ڑیٹ ےۿدجڈعۿواالۿ ٓا دیمۿ وۿا ےنۿدجڈعۿےسۿولوگطۿیکۿزںیۿ‬ ‫ان ۿایبطۿ‬ ‫ايك ۿرك ٌُؼااتیل ۿاھت)اوػاط ۿدوونط ۿےك ۿكالوہ‬ ‫ےسۿہیۿ یھ ۿ ولعّ ۿوہا ۿہك ۿاطۿحیح ۿدحوثیط ۿاك ۿػد ۿركےن ۿیک ۿوكیئۿ‬ ‫و ہۿ۔ںیہۿہیۿےتہكۿوہ ےۿہكۿہیۿااحدحث ۿ صۿیعطقۿےكۿيالفۿ‬ ‫ںیہۿاسیۿہكۿكالہمۿایب‪،‬اامّۿوییط ۿاوػ تہۿےسۿارعشہیۿےنۿ‬



‫و یۿہہكۿركۿػدۿركدجاۿ۔ے مہۿےتہكۿںیہۿہكۿانۿٕعسیۿرپۿآحثۿیکۿدالنثۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪/۶‬ۼ‪۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 441 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ٰھ ناْطویلْلؼسْھذاْموضعہْوالْنحنْبصددہ۔ ْ‬



‫یعطقۿوہجاۿملسمۿ۔ںیہۿفوۿرھپۿمریۿیعطقۿادلاللۃۿ صۿےسۿااحدحثۿ‬ ‫ی‬ ‫ِسَ ۿےكۿػدۿاكۿاػاكتتۿ۔ںیہۿایكۿاجاتك كالّۿاہیطۿرپۿرو لۿ۔ےۿ‬ ‫سجۿاكۿہیۿ لحۿ۔ںیہۿاوػنۿ یۿاہیطۿرپۿےراػاۿوصقمدۿ۔ےۿ‪ّ۶۷‬ترتمم‬



‫ وصصا ًُلالۿرعتۿںیہنجۿقؽآطۿ میظۿاجئاجۿایمۿواجلہۿوےبۿ ربۿوزالفۿئاتػاہۿ۔ے‪،‬اصفۿاػوادۿوہجا۔ے‪:‬‬ ‫اجاػاوہا ۿػحؼديت ۿرہم ۿواےل ۿاك ۿہك ۿفو ۿدػا ے ۿاط ۿولوگط ۿوك ۿہك ۿنۿ‬ ‫‪   ‬‬ ‫"‬ ‫‪"‬‬



‫دػا ےۿح(ےۿاےكۿجاتۿدادافوۿوہۿ تلفۿںیمۿںیہ‬



‫‪1‬‬



‫اوػوخدۿ یۿاػوادوہجا۔ے‪:‬‬ ‫"‬ ‫‪2‬۔ ْ‬



‫‪ ‬‬



‫‪ "‬ہیۿانۿ ےئۿہكۿ ریاػت ۿویتسبطۿوك ۿہالكۿركےنۿواالۿ۔ںیہ ۿو مۿ‬ ‫ےسۿٌتۿہكۿاطۿےكۿػےنۿواےلۿ تلفۿںیمۿوہط‬



‫ایْوھذاْوانْكانْظاھرافْعذابْالدنیاْوعذابْ قلتْہی ۿآحث ۿاار ہ ۿ تلف ۿواےل ۿےس ۿرذات ۿداین ۿیک ۿیفن ۿںیمۿ‬ ‫قلتْ‬ ‫ر‬ ‫االٰخرةْمنتفْبالقحویْفانْالملكْالکریمْالذیْلمْ ػاہؾۿ۔ےۿاوػرذاتۿآرختۿیکۿیفنۿ وہفّۿےسۿوہاجیتۿ۔ےۿویكہكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫عْالیریض ْبعذابْدائمْ سجۿجادواہۿركمیۿےنۿزالفۿےك ےئۿداینۿاكۿافینۿرذاتۿ دنسۿنۿایكۿ‬ ‫یرضْللغافلْبعذابْمنِط‬ ‫ٰ‬ ‫ف‬ ‫وہ ۿآرخت ۿاك ۿدا یم ۿرذاتۿدبػ ہ ۿاویٰلۿ دنس ۿن ۿ ؽاماگی اوقل ۿنكیلۿ‬ ‫ْاویلْاقولْلٰکنْالغقلۃْانماْیھْع ٰیلْامرالرسالۃْ‬ ‫منْباب ٰ‬ ‫ہیۿوہۿ تلفۿ۔ےۿ وۿػوانث‪،‬وبنت ۿاوػعمس ۿاقعدئۿثعبۿومریہۿ‬ ‫والنبوةْوالسمعیاتْکبعثْوغیہ‪،‬وقدْقلناْبموجب اْ‬ ‫ےكۿجاتۿںیمۿوہ‪،‬اوػانۿجاتۿںیمۿومٌتۿ تلفۿجا ےۿاجےنۿ‬ ‫فْ ٰذلک۔اماْالتوحیدْفالغقلۃْعنہْمعْوضو حْالدالئلْ‬ ‫ےك ۿمہ ۿاقلئ ۿںیہ ۿنكیل ۿفودیح ۿےس ۿ تلف ۿاك ۿوكیئ ۿومٌت ۿ۔ںیہۿ‬ ‫وکقایۃْالعِل ْ‬ ‫ہكۿانۿےكۿداللئۿواہوۿںیہۿاوػ لقۿانۿیکۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪/۸‬ۺوۻ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪۶۸۶/‬‬ ‫‪Page 442 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪‬‬



‫تعایل‪" :‬‬ ‫وقدْقالْاللْ ٰ‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫ْ ػیئامیئۿےكۿ ےئۿاكیفۿ۔ے جاػیۿاعتیٰلۿاكۿاػوادۿ۔ے‪ :‬مۿفؽاموزكۿ‬ ‫‪ ‬یکۿ۔ےۿػ نیۿاوػ وۿانۿںیمۿںیہۿاار ۿ مۿاجےتنۿوہ؟ۿبا۔ںیۿےگۿ‬ ‫اهللۿیک مۿفؽامورھپۿ مۿویكطۿدبایطۿ۔ںیہۿدےتۿ؟ۿ مۿفؽامووكطۿ‬ ‫۔ے ۿوافوط ۿآ امونط ۿاك ۿامكل ۿاوػحؼع ۿرعن ۿاك ۿامكل؟ ۿبا۔ںیۿ‬



‫‪‬‬



‫‪ ‬‬



‫‪‬‬



‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬



‫‪‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ْتعایل‪ْ:‬۔ "‬ ‫‪ "‬وقال ٰ‬



‫‪ ‬‬



‫ْ‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫ےگ‪:‬ہی ۿاهلل ۿ ی ۿیک ۿواط ۿ۔ے فؽامورھپ ۿ م ۿویكط ۿ۔ںیہ ۿدػ ےتۿ‬ ‫؟ مۿفؽامووكط ۿ۔ےۿسج ۿےكۿاہھۿہؾ ۿزۿاكۿادتقاػ۔ےۿاوػوہۿانہۿ‬ ‫دےنی ۿواال ۿ۔ے ۿاوػان ۿےك ۿيالف ۿانہ ۿ۔ںیہ ۿدی ۿاجیت ۿاار ۿ مۿ‬ ‫اجےتنۿوہۿ؟ۿبا۔ںیۿےگۿہیۿاهللۿ یۿیکۿواطۿ۔ے فؽامورھپۿ مۿزكۿ‬



‫‪2‬‬ ‫م‬ ‫‪ٰ " ‬‬ ‫ایلْغیْ ٰذلكْمنْاالٰیات۔كلْ ٰذلكْ عْقولہْ اجدوۿےكۿفؽ بۿںیمۿیڑعۿوہ اوػاػوادۿجاػیۿ۔ےۿاوػاارۿ مۿاطۿ‬ ‫عزْمنْقائل۔"‬ ‫ےسۿ ر وھۿزكۿےنۿیان ےۿآ امط ۿاوػػ نیۿاوػاكّۿںیمۿاگل ےۿ‬



‫‪‬‬ ‫‪3‬۔فاف م۔ ْ‬



‫‪‬‬



‫‪ "‬وسػو ۿاوػرادن‪،‬فوۿرضوػںیہكۿےگۿاهللۿےن رھپاہكطۿاودن ےۿ‬ ‫اج ےت ۿںیہ؟ ۿاوػ ۿاط ۿےك ۿكالوہ ۿآجات واھ ۿ ی ۿہی ۿاػواد ۿ یھۿ‬ ‫۔ے‪:‬یھبكۿ مۿوہكۿہكۿاتكت ۿفوۿمہۿےسۿےلہپۿےكۿدوارووہطۿرپۿ‬ ‫جاػلۿیکۿ یئۿج یۿاوػمہۿانۿےكۿیڑ یشغۿیڑد ےنۿےسۿزالفۿ ےھ‪،‬‬ ‫ وػےئجیک (ت)‬



‫اہمئۿامرتجڈہیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿےسۿاہمئۿاخبػاۿومریمہۿ یھۿایسۿےكۿاقلئۿوہ ے اامّۿققحمۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾۽‪۹/‬۽جا‪۷۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریم۾‪۶/۷‬ۻ‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکریمۻ‪/‬ۻۺ‪۶‬‬ ‫‪Page 443 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫امكلۿادلنۿا نۿالمماّۿدقنۿرسہۿےنۿایسۿوكۿر اتػۿػاھك ۿرشوۿہقفۿاربکۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫قالْائمۃْالبخاریْعندناْالیجبْایمانْوالیحرمْکقرْ اہمئۿاخبػیۿےنۿاوارعہۿیکۿفروۿفؽامجا‪:‬ےراػعۿحؼدجكۿلبقۿ‬ ‫تثعبۿو وتۿاامیطۿاوػرحٕتۿرفكۿدوونطۿ۔ںیہ (ت)‬ ‫قبلْالبعثتْکِولْاالشاعرة‪1‬۔ ْ‬ ‫وفا حۿارلتومتۿںیمۿ۔ے‪:‬‬ ‫عنداالشعریۃْوالشیخْابنْال مامْالیؤاخذونْولوْ ارعشہی ۿاوػخیش ۿا ن ۿالمماّ ۿےك ۿحؼدجك ۿاط ۿےس ۿومايڈہ ۿ۔ںیہۿ‬ ‫تعایل‪2‬۔ ْ‬ ‫اتواْبالشركْوالعیاذباللْ ٰ ْ‬ ‫اح)ہیۿؼِؾاوہیۿیلعۿادلػۿااتخملػۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫تعایلْ (ت)‬ ‫اار ہۿرمبكۿرشكۿوہط‪،‬والعیاذباللْ ٰ‬



‫اھل ْالقرتة ْناجون ْولو ْغیوا ْوبدلواعیل ْماعلیہْ الہۿرتفت ۿجایجۿںیہۿاار ہۿریغودبت لۿےكۿرمبكۿوہط‬ ‫االشاعرة ْوبعض ْالمحِِنی ْمن ْالماتریدیہ ْونِلْ انۿرپۿاوارعہۿاوػ ضعۿنیققحمۿامرتجڈ ۿہیۿںیہ امكلۿا نۿےراّۿ‬



‫الکمالْفْالتحریرْعنْابنْعبدالدولۃْانہْالمختارْ رحریۿںیمۿا نۿدبعادلوہلۿےسۿجالقۿںیہۿہكۿو یۿر اتػۿ۔ےۿویكہكۿ‬ ‫اػوادۿجاػیۿاعتیٰلۿ۔ے‪:‬مہۿرذاتۿفؽامےنۿواےلۿ۔ںیہۿٌتۿجكۿ‬ ‫‪"‬وماْ‬ ‫‪ ‬‬ ‫لِولہْتعایل‪" :‬‬ ‫ٰ‬ ‫اوػہقف ۿاربک ۿںیم ۿ و ۿ۔ےۿ‬ ‫ہك ۿوكیئ ۿػوسل ۿن ۿجیھب ۿ۔ںی‬ ‫تعایل ْعلیہْ‬ ‫فْالقِہْاالکربْمنْانْوالدیہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ن‬ ‫ہك ۿوضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿوادلن ۿےن ۿاح ث ۿرفكۿ‬ ‫وسلمْماتاعیلْالکقرفمدسوسْعیلْاالمام‪ْ3‬الخ۔ ْ‬ ‫ںیمۿالاقتلۿایكۿفوہیۿفنصمۿہقفۿاربکۿاامّۿامظعۿرپدہسیسۿاكػیۿ‬ ‫۔ے(ت)‬ ‫انۿوقلۿرپۿفوػاہؾۿہكۿالہۿرتفتۿوكۿجاػامطۿرتفتۿاكفؽنۿاہكاج ےۿاگۿہكۿوہۿجایجۿںیہ‪،‬اواكفؽۿجایجۿ۔ںیہۿفوۿلكشۿجاینۿےنۿاصفۿہجیتنۿدجاۿہكۿ‬ ‫وہۿاكفؽۿ۔ںیہ‬ ‫ایسۿدایندۿرپۿانۿےسۿدیسۿكالہمۿؼِؾاویۿےنۿ‬ ‫وع ٰیلْھذاْاستدلْبہْالسیدْالعالمۃْ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْمنحْالروضْاالزہرْفْشرحْالقِہْاال کربمعینْقربْالباریْالخْدارالبشائرْاالسالمیہْبیوتْ ۼ‪۸۵‬‬



‫ْفوا تحْالرحموتْبذیلْالمستصیفْالمِالۃْالثانیۃْالبابْاالولْمنشوراتْالشریفْالریضْمقۿاریاطۿ‪/۶‬۾‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْحاشیۃْالطحطاویْعیلْالدرالمختارکتابْالنكاحْبابْنكاحْالكافرالمکؾبۃْالعربیہْوكہٹئۿ‪۵/۷‬۽‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 444 of 684‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ع ٰیل ْنزھۃْاالبوینْالشریقنیْعنْالکقر۔ریضْاللْ وادلنۿركنیمۿےكۿرفكۿےسۿزہۿوہےنۿرپۿا دتالل ۿایكۿ۔ے ۿ‬ ‫تعایلْعنہماْوعنْكلْمنْاحبْاجالل ماْاجالالْلرسولْ اهلل ۿاعتیٰل ۿاط ۿدوونط ۿےس ۿػایضۿوہا ۿاوػہؾ ۿان ۿصخشۿےس ۿ وۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿاركاّۿیکۿاخفرۿاطۿاكۿاركاّۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم۔ ْ‬ ‫اللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ دنسركع (ت)‬ ‫وذہلاۿاہمئۿاوارعہۿںیمۿوكیئۿا۔ںیہۿملسمۿاتہكۿ۔ےۿوكیئۿ ینعۿملسمۿںیم‬



‫قالْالزرقاینْ"ثمْاختلفْعبارةْاالصحابْفیمنْلمْ ػػاقینۿےنۿفؽامجا‪:‬رھپۿااحصت(اہمئۿػمہمحۿاهللۿیکۿابعػںیتۿانۿ‬ ‫تبلغہْالدعوةْفاحسن اْمنْقالْانہْناج‪،‬وایاھاْاختارْ ےك ۿجاػع ۿںیم ۿ فلتخ ۿوہ"ںیئ ۿےسج ۿدوعت ۿن ۿ یچنہ ۿيت ۿےسۿ‬ ‫السبیك‪،‬وممھنْمنْقالْعیلْالقرتة ْعــــــہ ْممھنْمنْ دمعہ ۿابعػت ۿان ۿیک ۿ۔ے ۿسج ۿےن ۿاہك ۿوہ ۿجایج ۿ۔ے ایس ۿوك ۿاامّۿ‬ ‫يزکیۿےنۿاایتخػ ۿایك‪،‬یسكۿےنۿاہكۿوہۿرتفہ ۿرپۿ۔ے یسكۿےنۿاہكۿ‬ ‫قالْمسلمْقالْالغزایلْوالتحِیقْانْیِالْفْمع ٰینْ‬ ‫ٕ‬ ‫عس‬ ‫ف‬ ‫ملسمۿ۔ے اامّۿزغایلۿےنۿ ؽامجاۿہكۿقیقحتۿہیۿ۔ےۿہكۿاےسۿ یۿ‬ ‫مسلم‪1‬۔" ْ‬ ‫ملسمۿںیمۿاہكاج ے (ت)‬ ‫انۿروػۿفوۿوخدۿاباػانثۿرپۿمكۿرفكۿانۿوقثۿےسۿوہاۿٌتۿدعبۿتثعبۿادقنۿ میلسۿواوالّۿےسۿااكػۿایك‪،‬اوػہیۿوقثۿوہۿاھتۿہكۿرضحتۿ‬ ‫ومیٰلۿیلعۿركّۿاهللۿوہہجۿااليسیۿوخدۿاوالّۿالركۿمكۿحشعشتۿےسۿیـعازہۿوہےكۿ ےھۿوللْالحمد‬ ‫يت‬ ‫ ضعۿءاملءۿاقلئۿلیصفتۿوہ ےۿہكۿالہۿرتفتۿےكۿرشمكۿاعمقثۿاوػومدحۿوزالفۿٕؾتااجایج ہیۿوقلۿاوارعہۿےسۿاامۿ نیۿ زلصظۿ‬ ‫ونویۿوػاػیۿػًملااهللۿاعتیٰلۿاكۿ۔ے‬



‫وتعِبہْاالمامْالجاللْالسیویطْفْرسائلہْفْاالبوینْ انۿوقلۿاكۿاامّۿياللۿادلنۿوییط ۿےنۿاوالّۿوادلنۿركنیمۿ‬



‫الکریمنیْ ْ‬



‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿقلعتمۿا ےنۿ‬



‫عــــــہ‪ْ :‬ھکذاْفْنسخیتْبالتاءْویرتأایْیلْانہ"القطرة"ْ اٰیلع ۿرضحت ۿہیلع ۿارلہمح ۿفؽام ےت ۿںیہ)ریمعۿہخسن ۿںیم ۿایسۿفروۿ‬ ‫جاےسۿ۔ےۿریماۿ ایلۿ۔ےۿہكۿہیۿػاےكۿواھۿ" رطہ"۔ےۿ‪ٕ۶۷‬ز (ت)‬ ‫بالطاءْ‪۶۷‬منہ۔ ْ‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواھبْاللدنیۃْالمِصدْاالولْبابْوفاةْامہْا لخْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۷/۶‬ۼ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 445 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعنہماْبماْیرجعْایلْالِولْباالمتحان۔ْ ػوالئ ۿںیم ۿاعتقث ۿایك۔ے ۿسج ۿاك ۿامٓل ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿےلہپ ۿالہۿ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫والعالمۃ ْابوعبدالل ْمحمد ْبن ْخلف ْن ْاالیب ْفْ رتفت ۿاك ۿااحتمط(رھپ ۿہلص) كالہم ۿابادبعاهلل ۿدمحم ۿ ن ۿيت ۿایبۿ‬ ‫ا کمالْاالکمالْشرحْصحیحْمسلمْکماْنِلْكالمہْ امیكلۿےنۿ یھۿاامكلۿاالامكلۿرشوۿحیحۿملسمۿںیمۿوقلۿذموكػۿاكۿ‬ ‫اعتقث ۿایك ۿ۔ے ۿاسی ۿہك ۿوماہت ۿدلہین ۿںیم ۿاط ۿاككالّ ۿوقنملۿ‬ ‫ْایلْتسلیمہْحیثْقالْ‬ ‫فْالمواھب۔اقولْلکنہْعاد‪ٰ ،‬اخر ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫۔ے‪،‬اوقلۿرگمۿآرخۿںیمۿلچۿركۿا وطۿےنۿانۿوقلۿوكۿ میلسۿ‬ ‫اوال ْلما ْدل ّتْالِواطعْعیلْانہ ْالتعذیب ْحیتْتِومْ‬ ‫ركایلۿ۔ےۿانۿفروۿہكۿےلہپۿفؽامجا ۿہكۿٌت ۿیعطقۿ وص ۿےنۿ‬ ‫الحجۃْعلؼناْان مْغیْمعذبنیْ‪1‬اھْثمْاستشعرْورودْ‬ ‫ئاتجاۿہكۿتجحۿاقمئۿوہ ےۿریغۿرذاتۿنۿدجااج ےۿاگۿفوۿمہۿےنۿاججاۿ‬ ‫ل‬ ‫االحادیثْوقسم مْاٰخرْا كالمْایلْموحدْومبدلْوْ ہكۿاطۿرپۿرذاتۿنۿوہاگۿاھ رھپۿا۔ںیہۿ ایلۿ دیاوہاۿہكۿیذع بۿ‬



‫غافل‪،‬ثم ْقال ْفیحمل ْمن ْصح ْتعذیبہ ْعیل ْاھلْ ےكۿجاػعۿںیمۿفوۿدح ںیثۿ یھۿواػد ۿںیہۿفوآرخۿكالّۿںیمۿالہۿ‬ ‫الِسمْالثاینْلکقرھمْبماْتعدوابہْمنْالخبائث‪ْ ،‬وْ رتفت ۿوك ۿاذنوط ۿےن ۿ نی ۿںومسط ۿومدح(‪ ،)۶‬دبّل(‪،)۷‬اوػ‬ ‫نہْوتعایل ْقدس ّٰیم ْجمیعْ ٰھذاْالِسمْک رْقاراْ زالف(‪)۸‬ںیم ۿمیسق ۿایك رھپ ۿفؽامجاہك ۿنج ۿیک ۿیذع ب ۿیکۿ‬ ‫سبح‬ ‫ٰ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫ْحیك ْحال ْاحدْ تحۿجاحثۿ۔ےۿا۔ںیہۿ مسۿجاینۿواولطۿرپومحملۿایكاجاگیۿانۿ ےئۿ‬ ‫ومشرکنی ْفانا ْنجدالِرآن ْكلما ٰ‬ ‫ہك ۿوہ ۿا ےن ۿحؼع ۿااکفػ ۿواامعل ۿےكۿدػےع ۿدح ۿےس ۿاجتوػ ۿركےنۿ‬ ‫ْتعایل ْ‬ ‫سجلْعلمھیْبالکقرْوالشرک‪،‬کِولہ ٰ ْ‬ ‫ےك ۿجامت ۿاكفؽوہ ے ۿاوػاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿان ۿ مس ۿےك ۿواػعۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫‪‬‬ ‫ْ"‬ ‫‪"‬ثم ْقال ْالل ْ ٰ‬ ‫ولوگطۿوكۿافكػۿورشمنیكۿےكۿجاّۿےسۿوموسّۿایكۿ۔ےۿویكہكۿمہۿ‬ ‫ْ‬ ‫"‬ ‫دےتھۿںیہۿہكۿقؽآطۿاطۿںیمۿےسۿٌتۿیسكۿاكۿاحلۿایبطۿفؽامجا۔ےۿ‬ ‫فوۿاصفۿاصفۿاےكۿاكفؽورشمكۿوہےنۿاكۿمكۿتبثۿفؽامداتی۔ےۿ‬ ‫ ےسیۿہیۿاػوادجاػیۿ۔ے‪:‬ۿ‬



‫ْالمواھبْاللدنیۃْالمِصدْاالولْقضیہْنجاةْوالدیہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْا لخْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪/۶‬۾ۼ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 446 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1"‬۔الخ‪ ْ ،‬اهللۿےنۿقػنۿایكۿریحبہ(اكطۿٌِؼا)اوػنۿواہبئ رھپۿہیۿاػوادۿ‬ ‫‪‬‬ ‫عْایل ْما ْقالہ ْ ٰھذاانْاالمامان ْمنْ ۔ے‪:‬نكیلۿ وۿولوگطۿےنۿرفكۿایكۿوہۿاهللۿرپوھجتۿجادنےتھۿںیہۿ‬ ‫کماتریْرجو ٰ‬ ‫ف ذا ْ ٰ‬ ‫تعذیب ْمن ْاشرك ْممھن۔اقول‪ْ :‬وف ْاستداللہ ْباالٰیۃْ اوػاطۿںیمۿاكضؾۿےبۿ لقۿںیہۿاخل فوہیۿاسیۿہكۿ مۿدھكۿػ۔ےۿ‬ ‫وہۿایسۿیکۿفرفۿػ وف ۿ۔ے‪ ،‬وۿاامّۿونویۿواامّۿػاػیۿےنۿ‬ ‫خقاءْظاھرْاذلؼستْنصافْانْالمرادْب مْمنْاخرتعْ‬ ‫ّر‬ ‫ف‬ ‫ؽامجا ۿہك ۿالہ ۿرتفت ۿےك ۿرشموكط ۿرپ ۿرذات ۿوہاگ ۿ‬ ‫ٰذلك ْمن ْاھل ْالقرتة‪،‬بل ْالکقار ْلما ْتدینوا ْبتلكْ‬ ‫اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہكوہط)اہط ۿكالہم ۿایب ۿےن ۿآحث ۿذموكػہۿ‬ ‫االباطیل ْسجل ْعلمھی ْبان م ْیقرتون ْعیل ْاللْ‬ ‫ك‬ ‫ےس وۿا دتاللۿایكۿ۔ےۿانۿںیمۿ ھالۿوہاۿ افۿ۔ےۿویكہكۿآحثۿ‬ ‫ل ی‬ ‫الکذب۔۔۔۔۔وبالجملۃ ْفمقاد ْاالٰیۃ ْان ْا كافر نْ ان ۿجاػع ۿںیم ۿ ص ۿ۔ںیہ ۿاط ۿےس ۿالہ ۿرتفت ۿ ی ۿےك(ریحبہۿ‬ ‫یقرتون ْال ْان ْالمقرتین ْكل م ْكافرون‪،‬حیت ْیکونْ ومریہ ۿاك ۿارتخاف ۿركلویاےل ۿرماد ۿںیہ‪،‬ہكلب ۿافكػ ۿےن ۿٌت ۿاطۿ‬ ‫تسجیالع ٰیلْکقرْاھلْالقرتة۔ ْ‬ ‫جاہ ۿزوطۿوكۿا ےنۿدنۿواادۿںیمۿدالخۿركایلۿفواطۿےكۿ‬ ‫جاػعںیمۿہیۿمكۿتبثۿفؽامجا ۿہكۿوہۿاهللۿرپۿوھجت ۿجادنےتھۿ‬ ‫ںیہ اح ۿكالّ ۿہی ۿہك ۿآحث ۿاك ۿدافدہی ۿ۔ے ۿہك ۿاكفؽنۿ‬ ‫ارتفارك ےت ۿںیہ‪،‬ن ۿہی ۿہك ۿواػع ۿارتفا ركےن ۿواےل ۿاكفؽ ۿںیہۿ‬ ‫ل‬ ‫ػدا مِزاػۿںیمۿو یۿوقلۿاہمئۿاخبػایکۿفرفۿ تبسۿایك‪:‬‬



‫ہكۿالہۿرتفتۿےكۿرکفۿیکۿفرص حۿوہ (ت)‬



‫عیل ْخالف ْماقدمنا ْعن ْالِاری ْوالطحطاوی ْوبحرْ ان ۿےك ۿحؼيالف ۿ و ۿےلہپ ۿمہۿےن ۿومالجاۿیلع ۿاقػی‪،‬ؼِؾاوی ۿاوػ‬ ‫تعایل‪،‬حیثْقال"نعمْالبخار ّیونْ رحامولعّ ۿػمہمح ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےس ۿلق ۿایك‪،‬كالہم ۿوایم ۿےن ۿانۿ‬ ‫العلومْرحم مْاللْ ٰ‬ ‫منْالماتریدیۃْوافِواْاالشاعرة‪،‬وحملواقولْاالمام‪ ْ،‬فرو ۿفؽامجاہك ۿاہط ۿامرتجڈہی ۿںیم ۿےس ۿاہمئ ۿاخبػا ۿاوارعہ ۿےكۿ‬ ‫وماقف ۿوہ ے ۿاذنوط ۿےن ۿاامّ ۿامظعۿےك ۿوقل"ا ےن ۿاخقلۿےسۿ‬ ‫العذرالحدفْالج لْبخالِہ‪،‬ع ٰیلْمابعدْ ْ‬ ‫اجلہۿػےنۿںیمۿیسكۿےكۿ ےئۿوكیئۿرذػۿ۔ںیہ "وكۿ‬



‫ْالمواھبْاللدنیۃْالمِصدْاالولْقضیۃْنجاةْوالدیہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪۶/۶‬۽‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 447 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫البعثۃ‪،‬واختارہ ْالمحِق ْابن ْال مام ْف ْالتحریر۔ْ امدعبۿتثعبۿرپۿومحملۿایك‪،‬ایسۿوكۿققحمۿا نۿالمماّۿےنۿ رحریۿںیمۿ‬



‫لکنْھذاْفْغیْمنْماتْمعتِداْللکقر۔فِدْصر حْ اایتخػایكنكیلۿہیۿوقلۿ وۿول ۿرفكۿاكۿ دیقہۿػےتھكۿوہ ےۿرمح(ےۿ‬ ‫النوری ْ ْوالقخر ْالرازی ْبان ْمن ْمات ْقبل ْالبعثۃْ اط ۿےك ۿكالوہ ۿےك ۿجاػع ۿںیم ۿ۔ے اامّ ۿونوی ۿاوػرخف ۿادلنۿ‬ ‫ص ػاػیۿےنۿفرص حۿفؽامیئۿ۔ےۿہكۿ وۿلبقۿتثعبۿاحنث ۿرشكۿ‬ ‫مشركاْف وْفْالنار‪،‬وعلیہْحملْبعضْالمالکیۃْما حْ‬ ‫ل‬ ‫ك‬ ‫ںیمۿرمح(ےۿمنہجۿںیمۿوہطۿےگ ایسۿرپۿ ضعۿام ز ۿےنۿیذع بۿ‬ ‫منْاالحادیثْفْتعذیبْاھلْالقرتةْ‪1‬الخ۔" ْ‬ ‫ح ی‬ ‫ِس‬ ‫الہۿرتفتۿےسۿقلعتمۿااحد ثۿ َ ۿوكۿومحملۿایك۔ے (ت)‬ ‫وہمجػۿاہمئۿامرتجڈہیۿدقيتۿارساػمھۿےكۿحؼدجكۿالہۿرتفتۿےكۿرشمك‪،۶‬اعمقث‪،‬ومدح‪،۷‬جایج‪،‬زاولفط‪ ۸‬ںیمۿسجۿےنۿتلہۿ‬ ‫رکفوجا لۿنۿجایئ‪،‬جایج‪،‬جایئ‪،۹‬اعمقث‬



‫وھوْالمؤیدْبماْنِلْعنْامامْالمذھبْریضْاللْعنہْ و یۿوقلۿجادیئۿجاہۿ۔ےۿانۿےسۿ وۿاامّۿذمہتۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫من ْقولہ ْالعذر ْالحد‪2‬الخ ْوحمل ْالبخار ْینی ْالْ مز ۿےس ۿوقنمل ۿ۔ے ۿہك ۿیسك ۿےكۿ ےئ ۿا ےن ۿاخقل ۿےس ۿاجلہۿ‬ ‫یجریْفْقولہْاالٰخرْفیماْنِلْعنہْوانہْلوْلمْیبعثْ ػےنۿںیمۿوكیئۿرذػۿ۔ںیہۿاخلۿاوػالہۿاخبػااكۿدعبِۿتثعبۿواولطۿرپۿ‬



‫ک انۿوقلۿوكۿومحملۿركجاۿاامّۿےسۿوقنملۿانۿدورسعۿوقلۿںیمۿ‬ ‫اللْرسوالْلوْجبْعیلْالخلقْمعرفتہْبعِول مْل ٰ نْ‬ ‫نۿلچۿےكۿاگہكۿااراهللۿاعتیٰلۿوكیئۿػوسلۿ وعبتۿنۿفؽامجاۿفوۿ یھۿ‬ ‫اولہ ْالمحِق ْبحمل ْالوجوب ْعیل ْالعرف۔ای ْلكانْ‬ ‫ولخمقۿرپۿا ینۿولقعطۿےكۿدػہعۿاخقلۿیکۿورعتۿواٌتۿوہیت‬ ‫ینبیغْل مْذلک۔ اقول‪:‬ویردْع ٰیلْظواھرْھذہْاالقوالْ‬ ‫نكیلۿققحم ۿا نۿالمماّۿےنۿاےسۿو وت ۿرعیفۿرپۿومحملۿركےكۿ‬ ‫جمیعااحادیثْاالمتحانْویھْصحیحۃْ ْ‬ ‫جاو لۿیکۿ۔ےۿینعیۿاط ۿےكۿ ےئۿو یۿانميت ۿوہجا اوقل‪ :‬ۿاطۿ‬ ‫امتّۿاوقالۿےكۿػاہؾۿرپۿااحدحثۿااحتمطۿےسۿا رتا ۿواػدۿ‬



‫‪ْ1‬ردالمحتارکتابْالنكاحْبابْنكاحْالكافرداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ْ ۳۸۶/۲‬‬



‫ْردالمحتارکتابْالنكاحْبابْنكاحْالكافرداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪/۷‬ۻ۽‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 448 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫کثیةْوالْتردْوالْترام۔‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وہاگ اوػہیۿدح ںیثۿحیحۿ یھۿںیہۿہكۿریثكۿ یھ انۿاقجفۿ۔ںیہۿ‬



‫وقدْعدالسیویطْجملۃْمن اْقال"والمصحْمن اثلٰثۃ۔ ْ ہكۿػدۿیکۿاجںیئۿجاۿا۔ںیہۿػدۿركےنۿاكۿاػادہۿایكاج ے‬ ‫االول ْحدیث ْاالسود ْبن ْسریع ْوایب ْھریرة ْمعاْ اامّ ۿوییط ۿےن ۿاط ۿںیم ۿھچك ۿدح ںیث ۿامشػركایئ ۿںیہ‪،‬فؽامجاہكۿ‬ ‫ر‬ ‫اطۿںیمۿحیحۿجاہۿ نیۿںیہ‬ ‫مرفو رعا‪،‬اخرجہ ْاحمد ْوابن ْراھویہ ْوالؽیہیق ْوْ‬ ‫ح‬ ‫ہ‬ ‫اول‪:‬اوسد ۿ ن ۿرسع ۿاوػابا ؾ ۿریہ ۿدوونط ۿرضحات ۿیک ۿدح ثۿ‬ ‫صححہْوفیہْواماالذیْماتْفْالقرتةْفیِولْربْماْ‬ ‫ذ‬ ‫رموفف‪،‬سجۿیکۿ ِؼجیۿاامّۿادمحاوػا نۿػاوہہیۿاوػیقۿےنۿیکۿ‬ ‫اتاینْلكْرسول‪،‬فیأخذْمواثیِ مْلیطیعنہ‪ْ،‬فیسلْ‬ ‫۔ے اوػیق ۿےن ۿاےس ۿحیح ۿ یھ ۿاہك ۿ۔ے ان ۿدححث ۿںیمۿ‬ ‫فم‬ ‫ل‬ ‫ا مھی ْان ْادخلواالنار‪ ،‬ن ْدخل ا ْكانت ْعلیہ ْبردراْ ۔ے‪:‬نكیل ۿوہ ۿ و ۿرتفت ۿںیم ۿرمہ ا ۿفو ۿرع ۿركع ۿاگيڈاودناۿ‬ ‫وسال رما‪،‬ومنْلمْیدخل اسحبْالیہا‪1‬۔ ْ‬



‫!ریمعۿجانۿ ریاوكیئۿػوسلۿنۿآجا فوۿاطۿےسۿدہعۿوامیپطۿےلۿ‬



‫والثاینْحدیثْایبْھریرةْموقوفرا‪،‬ولہْحکمْالرفعْالنْ اگ ۿہك ۿات ۿرضوػ ۿان ۿاك ۿمك ۿامںین ۿےگ فو ۿا۔ںیہ ۿاغیپّ ۿ ےجیھ ۿاگ ۿہكۿ‬



‫مثلہ ْالیِال ْمن ْقبل ْالرأی۔اخرجہ ْعبدالرزاقْ دوػو ۿںیم ۿدالخ ۿوہاجو‪ ،‬و ۿدالخ ۿوہاگ ۿان ۿرپ ڈنھك ۿاوػ‬ ‫وابن ْجریروابن ْایب ْحاتم ْوابن ْالمنذرف ْتقاسیْ وال یتۿوہاج ےۿ ی وۿنۿدالخۿوہاگاےسۿٹیسھگۿركالجاۿاج ےۿاگ‬ ‫دوّ‪:‬رضحت ۿاباہؾریہۿیکۿدححث ۿوموقف‪،‬ہیۿ یھۿرموففۿےكۿ‬ ‫ھم‪،‬اسنادہْصحیحْعیلْشرطْالشیخنی‪2‬۔ ْ‬ ‫مكۿںیمۿ۔ےۿویكہكۿا یسۿجاتۿػا ےۿےسۿ۔ںیہۿیہكۿاجیت انۿ‬ ‫ْ‬ ‫ذ‬ ‫ِ‬ ‫یک ۿ ؼجی ۿدبعارلاػق ۿےنۿیک ۿ۔ے ۿاوػا ن ۿرجریوا ن ۿایب ۿاح مۿ‬ ‫ْ‬ ‫وا نۿالمزڈػےنۿا ینۿ اف ریۿںیمۿیک ۿ۔ے‪،‬ایكسۿاانسدحیحۿحؼرشعۿ‬ ‫ْ‬ ‫نیخیشۿ۔ے‬ ‫ذ‬ ‫والثالث ْحدیث ْثوبان ْمرفو رعا‪،‬اخرجہ ْالبزاروْ وسّ‪:‬رضحت ۿاوثجاط ۿكسَڈحث ۿرموفف‪،‬سج ۿیک ۿ ِؼجی ۿحؼاػ ۿےنۿ‬ ‫ذ‬ ‫صحی ع‬ ‫الحا کمْفْالمستدركْوقالْ حْ یلْشرطْالشیخنی‪ ْ،‬یکۿ۔ے‪،‬اوػاحمكۿےنۿدتسمػكۿںیمۿ ِؼجیۿركۿےكۿفؽامجاۿہكۿحیحۿ‬ ‫واقرہْالذھیب‪3‬۔الخ ْ‬ ‫حؼرشعۿنیخیشۿ۔ے‪،‬اوػد یبۿےنۿاےسۿقػۿػاھك‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواھبْاللدنیۃْبحوالہْالسیویطْالمِصدْاالول‪،‬بابْوفاةْامہْا لخْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۸/۶‬ۼ ‪۷‬ۼ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواھبْاللدنیۃْبحوالہْالسیویطْالمِصدْاالول‪،‬بابْوفاةْامہْا لخْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۸/۶‬ۼ ‪۷‬ۼ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواھبْاللدنیۃْبحوالہْالسیویطْالمِصدْاالول‪،‬بابْوفاةْامہْا لخْدارالمعرفۃْبیوتْ‪۸/۶‬ۼ ‪۷‬ۼ‪۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 449 of 684‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫و ٰذلك ْالن ْاالمتحان ْیوجب ْالوقف ْوالِول ْبشیئْ و ہۿا رتا ۿہیۿ۔ےۿہكۿٌتۿہلصۿدعبۿااحتمطۿوہاگۿفومہۿرپۿفوفۿ‬ ‫ْان ْتمام ْورودہ ْانما ْھو ْعیل ْاالشاعرةْ الػّۿ۔ے‪،‬اوػوكیئۿفر حۿمكۿاگلۿدتانۿانۿےكيالف ۿ۔ے‪،‬نكیلۿ‬ ‫یخالقہ ْبید ّ ْ‬ ‫الذینْاطلِواْالِولْبالنجاةْاماْالمقصلونْمنْاصحابناْ ہیۿواػاۿا رتا ۿاطۿاوارعہۿرپ۔ےۿ وۿٕؾتاا اجتۿےكۿاقلئۿںیہۿ‬ ‫نكیل ۿےراػع ۿااحصت ۿںیم ۿےس ۿالہۿلیصفت ۿہی ۿ وات ۿدع ۿ وكشغۿ‬ ‫فل مْانْیِولواْینجوھذاْیعاقبْذاک۔ْوْلٰکنْیکونْ‬ ‫ق‬ ‫ںیہۿہكۿہیۿجایجۿوہاگۿوہۿاعم ث نكیلۿہلصۿدعبااحتمطۿوہاگ اوػ‬ ‫ٰذلك ْبعداالمتحان۔ویل ْ ٰھ نا ْكالم ْاٰخر ْف ْتحِیقْ‬ ‫اہیطۿقیقحتۿوصقمد ۿںیمۿریما ۿاجكۿدورسا ۿكالّۿ۔ےۿےسجۿوخفۿ‬ ‫المرامْالاذکرہْلخوفْاالطالۃْوغرابۃْالمِامْفلنرجعْ‬ ‫روانثۿاوػاتیبنجۿاقمّۿےكۿجامتۿرتكۿركػاہۿوہط‪ ،‬اتۿمہۿ‬ ‫ایلْما کنافیہ۔ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ا یلۿثحبۿیکۿفرفۿػ وفۿركںی (ت)‬ ‫اط ۿدوونط ۿوقولط ۿرپ ۿ س ۿمك ۿرفك ۿےك ۿ ےئ ۿفرايۃاایتخػرشك‪،‬جاحؼ ۿوقل ۿآرخۿوف ۿتلہ ۿجا ل‪،‬رتك ۿفودیح ۿاك ۿ وبت ۿالػّ مہۿ‬



‫ رےتھچۿںیہۿل افلۿےكۿجانۿایكتجحۿ۔ےۿہكۿػامنۿرتفتۿںیمۿرضحتۿافہمطۿتنبۿادسۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعۿومدحہۿجا ۿزاہلفۿنۿںیھتۿ‬



‫احالہك ۿ تہ ۿوعػفوط ۿیک ۿ تبس ۿو یۿونظمط ۿکماْقدمناْعنْالزرقاینْعنْالسیویط(اسی ۿہك ۿمہ ۿوحباہل ۿػػاقین ۿاامّ ۿوییط ۿےسۿ‬ ‫املبقۿںیمۿدركۿركےكۿںیہ ت)ل افلۿ وۿد لیۿػكھزا۔ےۿشیپۿركعۿاوػٌتۿنۿشیپۿركےكۿفوۿػًماجام بیۿمكۿحشعشتۿرپۿویكركنۿ‬ ‫ٕز ۿوھكلۿدجا ایكاػالقۿرفكۿاوػوہۿ یھۿاعمداهللۿا یسۿہگجۿضحمۿا ےنۿرتاہ دہۿاواہّۿرپۿوہاتك۔ےۿ؟ایك لمتحۿ۔ںیہۿہكۿوہۿانۿوقثۿ یھۿ‬ ‫اطۿولوگطۿںیمۿوہطۿ وۿجاال افقۿجایجۿںیہ‪،‬فوۿودلۿا۔ںیہۿاكجا عۿوہاگۿاوػۿجالصشقۿ یھۿمكۿرفكۿہؾشزحیحۿنۿوہےكۿاگ كالہمۿوایمۿدقنۿرسہۿ‬ ‫ل‬ ‫ااسلیمۿػدا مِزاػںیمۿملسمۿواكفؽہۿےسۿومولدجاالجایکۿ تبسۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫یظ رْیلْالحکمْباالسالمْللحدیثْالصحیحْكلْمولودْ ےھج ۿان ۿےك ۿاملسمطۿوہےن ۿاك ۿمك ۿركجاۿ ی ۿھجمسۿںیم ۿآجا۔ے ۿانۿ‬ ‫یولدْعیلْالقطرةْحیتْیکونْابواہْھماْاللذانْی ودانہْ ےئ ۿہك ۿدححث ۿحیح ۿ۔ے ۿہك ۿہؾ ۿہچب ۿدن ۿ رطت ۿرپ ۿ دیاوہجا ۿ۔ےۿ‬ ‫تعایلْعلیہ ْ‬ ‫اوینصرا نہ‪،‬فان مْقالواانہْصیلْاللْ ٰ‬



‫اہیطۿجكۿہكۿانۿےكۿامطۿجات ۿدوونطۿ یۿانۿوكۿوہیدیۿجاۿ‬ ‫جس اینۿیان ےتۿںیہ ءاملءۿےنۿفؽامجاۿہكۿوضحػۿ یلۿاهللۿ‬



‫‪Page 450 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وسلمْجعلْاتقاق ماْناقاللہْعنْالقطرةْفاذاْلمْیتقِاْ اعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿامط ۿاوػجات ۿدوونط ۿےك ۿا افق ۿوك ۿدنۿ‬



‫‪،‬وایضاحیث ْنظروا ْللجزئیۃ ْفْ رطت ۿےس ۿلقتن ۿركےن ۿواال ۿرہھٹاجا فو ۿاار ۿدوونط ۿقفتم ۿنۿ‬ ‫رْ‬ ‫بیق ْعیل ْاصل ْالقطرة‬ ‫تلكْالسائلْاحؾیاطافلؼنظرْالیہاْھناْاحؾیاطاْایضا‪ ْ،‬وہطۿفوۿہچبۿا ۿ رطتۿرپۿػ۔ےۿاگ دورسیۿو ہۿہیۿ۔ےۿہكۿءاملءۿ‬ ‫قب لِؽی ےن ۿٌت ۿاط ۿسملئ ۿںیم ۿا ایتػازج ۿتیئ ۿاك ۿ احع ۿایك ۿفو ۿاہیط ۿ یھۿ‬ ‫فانْاالحؾیاطْبالدی‬ ‫نْاویلْوالنْالکقرْا حْا حْ‬ ‫ٰ‬ ‫‪ 1‬ا ایتػا احعِۿزجتیئۿوہجاۿرا ےئۿویكہكۿدنۿےكۿاعمٓل ۿںیمۿا ایتعۿ‬ ‫فالینبیغْالحکمْبہْع ٰیلْشخصْبدونْامرْصریحْ اھْ‬ ‫ ی ۿاویٰل ۿ۔ے اوػان ۿ ےئ ۿ یھ ۿہك ۿرفك ۿيت ۿےس ۿدبرت ۿ حیب ۿ۔ے ۿفوۿ‬ ‫ملخصا۔ ْ‬ ‫رْ‬ ‫یسك ۿصخش ۿرپ ۿیسك ۿارم ۿفر ح ۿےك ۿریغ ۿمك ۿرفك ۿاگلجا ۿانميتۿ‬ ‫۔ںیہ اھۿٓلِصا(ت)‬ ‫سبحانْاللْ!انۿرجاتۿیکۿوكیئۿدحۿ۔ےۿہكۿادماہیلعۿادساهللۿااغلنثۿاوػد لیۿووگاہۿوقفمدوزاحث‪،‬اناْللْواناْالیہْراجعونْ‬ ‫(مہۿاهللۿ یۿےكۿاملۿںیہۿاوػۿمہۿوكۿایسۿیکۿفرفۿولنانۿ۔ے ت)‬ ‫جاحزا‪:‬جاامجف ۿاہمئ ۿاوارعہ ۿدقيت ۿارساػمھ‪،‬نسح ۿوحبق ۿٕؾتاارشیع ۿںیہ فو ۿلبق ۿرشف ۿاصلایسك ۿيسی ۿیک ۿ تبس ۿا اجت ۿجا ۿ رحمی ۿھچكۿ‬ ‫ھم‬ ‫۔ںیہ ضعۿاہمئۿامرتجڈہیۿتمتۿاوناػ ْۿ یھۿجآہكۿاقلئۿتیلقعۿںیہۿرگمۿ رعفۿ لقۿلبقۿعمسۿوكۿزلتسمّۿمكۿولغشۿدہمۿفلكم‬ ‫عــــــہ‬ ‫۔ںیہۿاجےتن و یۿذمہتۿاامّۿا نۿالمماّۿےنۿاایتخػۿفؽامجاۿاوػۿا۔ںیہۿیکۿحشعشتۿاف لۿِٔتۿاهللۿ اہػیۿےنۿیک ملسمۿاوبثلتۿ‬ ‫ووفا حۿارلتومتۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫(عندنا)وعند ْالمعتزلۃ ْعِیل ْلٰکن ْعند ْنا ْمنْ اایءۿاكنسحۿوحبقۿےراػعۿحؼدجكۿاوػزتعمہلۿےكۿحؼدجكۿ یلقۿ‬ ‫متاخریْالماتریدیہْالیستلزمْھذاْالحسنْوالِبحْ ۔ےۿنكیلۿمہۿ اترخنۿامرتجڈہیۿےكۿحؼدجكۿہیۿنسحۿوحبقۿدنبعۿ‬ ‫ےكۿجاػعۿںیمۿاهللۿ‬ ‫حکماْ ْ‬ ‫ر‬ ‫عــــــہ‪:‬ینعیۿ ضعۿاہمئۿامرتجڈہیۿامےتنۿںیہۿہكۿھچكۿاایءۿےكۿنسحۿوحبقۿاكۿادػاكۿ لقۿےسۿوہجاۿ۔ےۿرگمۿوہۿانۿےكۿاقلئۿ۔ںیہۿہكۿرشتعیۿ‬ ‫آےنۿےسۿےلہپۿ یۿضحمۿ لقۿےكۿادػاكۿرپۿفلكمۿدنبہۿدہمۿداػۿوہاج ےۿاوػانۿرپۿیسكۿاكّۿاكركجاۿجاۿنۿركجاۿالػّۿوہاج ے‪۶۷‬دمحمۿادمحۿ‬



‫ْردالمحتارکتابْالنكاحْبابْنكاحْالكافرداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوت‪۹/۷‬۾‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 451 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْ يسِز ۿیک ۿفرف ۿےس ۿیسك ۿمك ۿوك ۿزلتسمّ ۿ۔ںیہ‪،‬فو ۿٌت ۿجك ۿاهللۿ‬ ‫سبحنہ ْف ْالعبد ْفمالم ْیحکم ْالل ْ ٰ‬ ‫من ْالل ْ ٰ‬ ‫بارسال ْالرسل ْوانزال ْالخطاب ْلؼس ْھناك ْحکمْ ےنۿػوسولطۿوكجیھبۿركۿاوػٌؾاتۿجاػلۿفؽامركۿوكیئۿمكۿنۿفؽامجاۿ‬ ‫اصال ْومن ْھ نا ْاشرتطنا ْبلو غ ْالدعوة ْف ْتعلقْ اہیطۿجالكۿوكیئۿمكۿ۔ںیہ ںیہیۿےسۿمہۿےنۿاہكۿہكۿفلكمۿ‬ ‫رْ‬ ‫ٰ‬ ‫وہےنۿاكۿ قلعۿانۿرشعۿےكۿواھۿ۔ےۿہكۿدوعتۿ یچنہۿوہۿفوۿوہۿ‬ ‫التكلیفْفالكافرْالذیْلمْتبلغہْالدعوةْغیْمكلفْ‬ ‫ف‬ ‫اك ؽۿےسجۿدوعتۿنۿ یچنہۿوہۿاامیطۿاكۿ یھۿفلكمۿ۔ںیہۿاوػانۿےكۿ‬ ‫ْملخصا۔ ْ‬ ‫ْایضاوالْیؤاخذبکقرہْ‪ْ1‬اھ‬ ‫باالیمان ر‬ ‫ر‬ ‫ٓل‬ ‫رفكۿرپ یھۿانۿےسۿومايڈہۿنۿوہاگ اھۿ ِصا(ت)‬ ‫ زیۿوفا حۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫اح ۿثحبۿہیۿ۔ےۿہكۿاہیطۿ نیۿاوقلۿںیہ‪:‬‬ ‫حاصلْالبحثْانْ ٰھ ناْثلٰثۃْاقوال‪:‬‬ ‫االول ْمذھب ْاالشعریہ ْان ْالحسن ْوالِبح ْفْ اولۿذمہتۿارعشہیۿہكۿالاعلۿاكۿنسحۿوحبقۿرشیعۿ۔ے ایسۿفروۿ‬ ‫مكۿالاعلۿ یھۿرشیعۿ۔ے‬ ‫االفعالْشریع ٰ‬ ‫ْوکذلكْالحکم۔ ْ‬ ‫دوّۿنسحۿوحبقۿ یلقۿںیہۿاوػاطۿرپۿ قلعۿمكۿاكۿاداػۿ۔ے فوۿٌتۿ‬ ‫الثاین ْان ما ْعِلیان ْوھما ْمناطان ْلتعلق ْالحکم۔ْ‬ ‫ ضعۿالاعلۿںیمۿمكۿاكۿادػاكۿوہاج ےۿ ےسیۿاامیطۿرفك‪،‬رشكۿ‬ ‫فاذاادركْفْبعضْاالفعالْكاالیمانْوالکقرْو ْالشركْ‬ ‫اوػ ۿرفكاط ۿںیم ۿفواهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿفرف ۿےس ۿدنبع ۿےك ۿدہم ۿمكۿ‬ ‫والکقرْانْیتعل‬ ‫قْالحکمْمنہْتعایلْبذمۃْالعبدْوھوْ‬ ‫ٰ‬ ‫قلعتم ۿوہاج ے ۿاگ‪،‬و ی ۿاط ۿءامل ے ۿركاّ ۿاوػ ۿزتعمہل ۿاك ۿذمہتۿ‬ ‫مذھب ْ ٰھؤالء ْالکرام ْوالمعتزلۃ‪،‬اال ْانہ ْعندنا ْالْ ۔ے‪،‬رگم ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿےراػع ۿحؼدجك ۿحبق ۿ یلق ۿےك ۿارابتػ ۿےسۿ‬ ‫تجبْالعِوبۃْبحسبْالِبحْالعِیلْکماْالْتجبْبعدْ وقحثۿواٌتۿ۔ںیہۿوہاجیتۿاسیۿہكۿوػودرشفۿےكۿدعبۿواٌتۿ‬ ‫ورودْالشر عْالحتمالْالعقوبخالفْ ٰھؤالءْ‪2‬۔ ْ‬



‫الثالثْعِلیانْولؼساموجبنیْللحکمْ ْ‬



‫۔ںیہۿویكہكۿوفعۿاكۿا امتلۿ۔ےۿذَالفۿزتعمہلۿےكۿہكۿوہۿواٌتۿ‬



‫امےتنۿںیہ‬ ‫وسّۿنسحۿوحبقۿ یلقۿںیہ اوػا ےنۿ یۿےسۿ‬



‫ْفوا تحْالرحموتْبذیلْالمستصیفْالمِالۃْالثانیہْالبابْاالولْمنشوراتْالشریفْالریضْمقۿاریاطۿ‪/۶‬ۺ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْفوا تحْالرحموتْبذیلْالمستصیفْالمِالۃْالثانیہْالبابْاالولْمنشوراتْالشریفْالریضْمقۿاریاطۿ‪/۶‬۾‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 452 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫والْكاشقنیْعنْتعلِہْوھوْمختارالشیخْابنْال مامْ وہۿ قلعۿمكۿےكۿومٌتۿجاۿرہظمۿ۔ںیہ و یۿخیشۿا نۿالمماّۿاكۿر اتػۿ‬



‫وتبعہْالمصنفْورأیتْفْبعضْالکتبْوجدتْمشائخناْ ۔ےۿاوػفنصمۿےنۿایسۿاكۿا ابفۿایك۔ے ںیمۿےنۿ ضعۿاتكباطۿ‬ ‫الذین ْالقؼمھت ْقائلنی ْمثل ْقول ْاالشعریۃ ْ‪1‬اھْ ںیم ۿیڑد ۿہكۿںیمۿےنۿا ےنۿاط ۿئاش خۿوكۿنجۿےسۿںیمۿےنۿ‬ ‫حزلِ‬ ‫ٓالاقتۿیکۿ۔ےۿارعشہیۿےكۿوقلۿاكاقلئۿجاجااھۿ ش (ت)‬ ‫بتلخیص۔ ْ‬ ‫اطۿدوونطۿوقولطۿرپۿلبقۿرشوۿمكۿاصالۿ۔ںیہ‪،‬فوۿایصعطۿ۔ںیہ‪،‬ہكۿایصعطۿل اتفۿمكۿاكۿجاّۿ۔ے‬ ‫ولذا ْقال ْاالمام ْابن ْال مام ْکیف ْتحِق ْطاعۃ ْاوْ ایسۿ ےئۿا نۿالمماّۿےنۿفؽامجاۿہكۿارمویہنۿواػدۿوہےنۿےسۿےلہپۿ‬ ‫ذ‬ ‫یسكۿػامتۿجاۿٕعطشتۿاكۿ ِققۿےسیك!(ت)‬ ‫معصیۃْقبلْورودامرونیھ۔ ْ‬ ‫اوػٌت ۿایصعط ۿ۔ںیہۿرفك ۿجاالویٰل ۿ۔ںیہۿہك ۿوہ ۿاٌشت ۿاعمیصۿ۔ے ۿاوػاافتن ے ۿماّ ۿزلتسمّ ۿاافتن ے ۿاخ ویطۿ یھ ۿوخد ۿاباػانث ۿرپجاۿ‬ ‫ػامطۿرتفتۿمكۿرفكۿنۿاھت‪ٌ،‬تۿرفكایكۿحشعشتۿاكۿاصلا لحۿنۿاھت‬



‫امجریہۿاہمئۿامرتجڈہیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿاار ہۿ لقۿوكۿورعفۿمكۿامےتنۿںیہ‪،‬رگمۿنۿٕؾتااہكۿہیۿفو افہت ۿيللا ےۿزتعمہلۿو‬ ‫ػواضف ۿوركاہیم ۿوحؼا ہم ۿخذل مْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل(اهلل ۿاعتیٰل ۿاط ۿوك ۿػوساركع ت)۔ے ہكلب ۿإزال ۿفودیحوركش ۿورتك ۿرفكاط ۿورفكۿ‬



‫ومریاہ ۿ اومػماتز ۿمری ۿ اتحو ۿعمس ۿںیم ان ۿذمہت ۿرپ ۿرھپ ۿو ی ۿوسال ۿوہاگ ۿہك ۿرضحت ۿافہمط ۿتنب ۿادس ۿاك ۿػامط ۿرتفت ۿںیم ۿاػاكتتۿ‬ ‫لمسل‬ ‫رشكۿواانتجتۿفودیحجاحثۿركو اارۿنۿجاحثۿركوكسۿفوایكۿومیلۿا مصظۿویلۿػتۿانیملٰعلۿ بیبۿدیسۿارملنیلسۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وملسۿرپۿاےسیۿعینشۿظفلۿاكۿاػالقۿےبۿد لیۿركدجاۿاج ےۿاگ؟‬ ‫جانزاۿانۿيتۿےسۿہیزلۿےئجیکۿاوػجا وہػۿتثعبۿاطۿدوونطۿػطۿووشاكۿرفكۿامطۿ یۿےئجیلۿفوۿاتۿاجكۿدػاۿ رظۿااصنفۿدػاكػۿہكۿارمدوّۿاكۿ اتۿ‬ ‫نۿاگلػاہۿنۿػ۔ے‬



‫جاھجمسۿےچبۿوكۿہبۿحشعشتۿوادلنۿجاۿداػاكفؽۿےنہكۿےكۿہؾشزۿہؾشزۿہیۿ ینعۿ۔ںیہۿہكۿوہۿٌقشاۃاكفؽۿ۔ےۿہكۿ‬



‫ْفوا تحْالرحموتْبذیلْالمستصیفْالمِالۃْالثالثہْالبابْاالولْمنشوراتْالشریفْالریضْمقۿاریاطۿ‪/۶‬۾‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 453 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ہیۿفوۿدباہۃۿجاہ وفۿرفكۿخاصزاۿانۿےسۿاقمئۿ۔ںیہ‪،‬ہكلبۿاوالّۿ رطیۿےسۿفصتمۿ۔ےۿکماْقدمنا(اسیۿہكۿےلہپۿشزػۿاكچ ت)ہیۿ‬ ‫اػالقۿفرفۿاػػو ےۿمكۿ۔ےۿینعیۿرشكاۿانۿرپۿوہۿااكّۿںیہۿ وۿانۿےكۿجاتۿجاۿالہۿداػۿرپۿںیہۿوہۿ یھۿنۿٕؾتااہكلبۿفرفۿدلویی‪،‬ۿٕزلاۿ‬ ‫وہۿا ےنۿاكفؽۿومػتۿاكۿرتہكۿجا ےۿاگۿن ۿملسمۿاك‪،‬اكفؽۿواػتۿوكۿان ۿاكۿرتہكۿ ےلۿاگۿنۿملسمۿوك‪،‬اكفؽہۿےسۿانۿاكاكوۿوہاتكۿ۔ےۿنۿہملسمۿ‬ ‫ٕسل‬ ‫ےس‪،‬وہۿرماج ےۿفوۿانۿےكۿ انػعۿیکۿامنػۿنۿیڑ ںیۿےگ‪،‬املسمونطۿیکۿفروۿلسغۿونفکۿنۿدںیۿےگ‪،‬اقمحؼۿ مصظۿںیمۿدنفۿنۿ‬



‫ركںیۿےگۿایلْغیْ ٰذلكْمنْاالحكامْالدنیویۃ(انۿےكۿكالوہۿدرگیۿدلوییۿااكّ ت)حتفۿادقلریۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫تبعیۃ ْاالبوین ْاواحدھما ْای ْف ْاحكام ْالدنیا ْالفْ وادلنۿجا ۿاط ۿںیمۿےسیسكۿاجكۿےكۿجا عۿوہجا ۿینعیۿدلوییۿ‬ ‫ااكّۿںیمۿ۔ےۿنۿہكۿارخویۿااكّۿںیم(ت)‬ ‫یب‪1‬۔ ْ‬ ‫العِ ٰ ْ‬



‫ رحارلاقئۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫اعلمْانْالمرادْبالؾبعیۃْالؾبعیۃْفْاحكامْالدنیاْالفْ فو ۿاجط ۿےل ۿہك ۿجا ع ۿوہےن ۿےسرماد ۿداینوی ۿااكّ ۿںیم ۿجا عۿ‬



‫یب‪2‬۔ ْ‬ ‫العِ ٰ ْ‬ ‫رشحزالہیلۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫وہجاۿ۔ےۿنۿہكۿارخویۿااكّۿںیم (ت)‬



‫الؾبعیۃْانماْیھْفْاحكامْالدنیاْالفْالعِ ٰیبْ‪3‬۔ ْ‬



‫جا عۿوہجا ۿفوضحمۿداینویۿااكّۿںیمۿ۔ےۿنۿہكۿارخویۿااكّۿ‬ ‫ںیم (ت)‬



‫دػر اتػۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫تبعْلہْایْفْاحكامْالدنیاْالالعِیبْلماْمرْان مْخدمْ ہچبۿوادلنۿںیمۿےسۿیسكۿےكۿجا عۿ۔ےۿینعیۿداینویۿااكّۿںیمۿ‬



‫اھل ْ‬



‫ن ۿہك ۿارخوی ۿااكّ ۿںیم‪،‬ویكہك ۿشزػاكچ ۿ۔ے ۿہك ۿاےك ۿےچبۿ‬ ‫ویتنجطۿےكۿاخدّۿ‬



‫ْفتحْالِدیرْبابْالجنائزْفصل‬ ‫ْفْالصلوةْعیلْالمیتْہبتكمۿونػہیۿػوضہیۿرھکس‪۹/۷‬۾‬ ‫ٰ‬



‫‪1‬‬



‫ْبحرالرائقْکتابْالجنائزْفصلْالسلطانْاحق‬ ‫ْبصلوتہْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ‪۵/۷‬۾‪۶‬‬ ‫ٰ‬



‫‪2‬‬



‫ْغنیۃْذویْاالحكامْحاشیۃْعیلْالدرربابْالجنائزْریمۿدمحمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪/۶‬ۻۻ‪۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 454 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الجنۃ‪1‬۔ ْ‬ ‫اوػٌتۿہیۿحشعشتۿفرفۿااكّۿدلوییۿںیمۿ۔ےۿفوۿانۿاكۿ وبتۿااكّۿداینےكۿو ودۿرپۿوموقف اارداینۿںیمۿوكیئۿمكۿ یۿنۿوہۿفوۿحشعشتۿ‬ ‫زكۿزۿںیمۿوہ یۿ؟ۿاوػرپۿػاہؾۿہكۿلبقۿتثعبۿاطۿاومػۿںیمۿوكیئۿمكۿرشیعۿاصلاۿاامجكا ققحتۿنۿاھت فوۿانۿوقثۿجكۿیسكۿجاھجمسۿےچبۿاكۿ‬ ‫ك‬ ‫سبحنہْویلْ‬ ‫ہبۿحشعشتۿوادلنۿاكفؽۿقؽاػۿجاجاۿہؾشزۿو ہۿتحۿ۔ںیہۿػ ھزاۿہكۿنۿمكۿجاػل‪،‬نۿحشعشتۿاح ھکذاینبیغْالتحِیقْواللْ ٰ‬ ‫التوفیق(وییہنۿقیقحتۿراےیہۿاوػاهللۿيسِز ۿواعتیٰلۿفو‪،‬قیۿاكۿامكلۿ۔ے ت)‬ ‫انۿقیقحتۿاقیۿےسۿوتب‪،‬قیۿاهللۿاعتیٰلۿػونشۿوہہ اۿہكۿدمہۿيسِز ۿحشعاۿيکماۿاىماۿوےرایسكۿفروۿیسكۿونفۿہیۿظفلۿعینشۿرضحتۿومیلۿركّۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿوہہجۿااليسیۿرپۿاصدقۿنۿوہا ػوػۿاتسلۿےسۿادباالٓجادۿجكۿاطۿاكدا نۿاامیطۿام نۿانۿولت(آولد ی)ےسۿاصلاۿزجٓاۿیـعا‬ ‫وہطۿےگ (ت)‬



‫ٕؾتااجاكۿواصفۿزہۿػاہ والحمدللْربْال ٰعلمنی(يتۿ رعںیفۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿ ےئۿںیہۿ وۿرپوػداگػ۔ےۿامتّۿاہجونطۿاك ت)‬



‫ھذاْكلہْماْفاضْعیلْقلبْالقِی‪:‬منْفیضْاللطیفْ ہیۿيتۿوہۿ۔ےۿ وۿبلقۿریقۿرپۿفیطلۿربیخۿےكۿضیفۿےسۿافب ۿ‬



‫تعایل ْان ْیجعلہ ْذریعۃ ْمِبولۃْ وہاۿاوػںیمۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿوسالۿركجاوہطۿہكۿانۿوكۿجادواہۿ واد‬ ‫الخبی‪:‬واسأل ْالل ْ ٰ‬ ‫لحقظْایمانْھذاْالضعیفْالحِیْلیومْلِاءْالملكْ دقریۿیک ۿٓالاقت ۿےكۿدط ۿجكۿان ۿفیعضۿریقحۿےكۿاامیط ۿیکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ق‬ ‫ظاف تۿاكدػہعۿوبقمہلۿیاندع‪،‬اوػوكیئۿػا ثۿووقتۿ۔ںیہۿرگمۿ‬ ‫الجوادْالِدیر۔والحولْوالقوةْاالباللْالعیلْالکبی‪ْ:‬‬ ‫ح‬ ‫ً‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫اهلل ۿیلع ۿریبك ۿ ی ۿےس‪،‬اوػاهلل ۿػ ت ۿو ؼتك ۿو ال یت ۿجاػلۿ‬ ‫تعایل ْوبارك ْوسلم ْعیل ْاالمان ْالمؤمنْ‬ ‫وصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫فؽام ے ۿا ن ۿدےنی ۿواےل ۿاامط‪،‬جس ت ۿفؽامےن ۿواےل ۿومیٰل‪،‬‬ ‫المویلْالنصیْالشقیعْالرفیعْالمبشرْالبشی‪:‬وعیلْ‬ ‫دنلب ۿعیفش‪،‬وخربخشیۿدےنیۿواےلۿسبمۿرپۿاوػاطۿیکۿآل‪،‬ااحصت‪،‬‬ ‫ع ن ت‬ ‫اٰلہْوصحبہْٖواھل ٖہْوحزبہْٖو یل ْالمر ٰیضْاالمامْاالمی‪ ْ:‬الہۿامجمت ۿاوػیلعۿرمخضیۿاامّۿاریمۿرپ‪،‬اوػمہۿرپۿاط ۿرضحاتۿ‬ ‫وعلؼناب مْول مْوفمھی‪،‬اٰمنیْیاربناْالسمیعْالبصی۔ ْ ےكۿوہلیسۿاوػاطۿےكۿوصتۿےسۿاوػاطۿےكۿػرمہۿںیم‪ ،‬وبلۿفؽامۿ‬ ‫اعۿےراػعۿوصشغۿدےنھكیۿواےلۿػت!ۿ‬



‫‪ْ1‬‬ ‫الدرالمختاربابْصلوةْالجنائزْعبطمۿَٔصزایئۿدیلہۿ‪۶۷۸/۶‬‬ ‫ٰ‬



‫ْ‬ ‫‪Page 455 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لیمك‪:‬ۿدماهلل ۿاعتیٰل ۿو ی ۿلض ۿالج ۿوالمج‪،‬ہكلب ۿان ۿےس ۿ یھ ۿاٰیلع ۿوالمك‪،‬بیصن ۿرضحت ۿاریم ۿام وس نی‪،‬اامّ ۿااشملفدن‪،‬الضۿ‬ ‫لم‬ ‫االوایلءۿا ُمڈجصظ‪،‬دیسجا ۿوومالجا ۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿ۔ے مكۿحشعشت ۿفوۿا۔ںیہۿو وہۿجاالۿےسۿجاہ دنۿحؼنۿیک ۿ رمۿ‬ ‫رشفیۿوہیئۿہكۿرپفووا ِطۿلیلخۿاهللۿحثۿاخنۿںیمۿحثۿینکشۿفؽامیئ اطۿےكۿوادلۿاميڈۿدیسجاۿاباۿفاح ہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز (ہكۿوہۿ یھۿ‬



‫احصیبۿوہ ے)انۿػامنٔۿاجتیلہۿںیمۿا۔ںیہۿحثۿاخےنۿےلۿح(ےۿاوػوتبطۿوكۿداھكۿركۿاہك‪ٰ :‬ھذ ٖہْاٰلہتكْالشمْالع ٰیلْفاسجدلہا ہیۿ‬ ‫ےراہػعۿدنلبۿوجاالۿيڈاۿںیہۿا۔ںیہۿدجسہۿركو وہۿفوۿہیۿہہكۿركجاہؾۿح(ے‪،‬دیسجاۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاضق ےۿربمّۿیکۿفروۿحثۿ‬ ‫ؽہ‬ ‫ےكۿواےنمۿ رشفیۿال ےۿاوػۿحؼاہۿاراہػۿزجعۿمنصۿولہجۿمنصۿرپيتۿاػوادفؽامجا‪:‬اینۿاجعۿاف مسیۿںیمۿ لواكۿوہطۿےھجۿاھكجاۿدع وہۿ‬ ‫ھچكۿنۿباال فؽامجا‪:‬اینۿماػافینسکۿںیمۿاگننوہطۿےھجۿڑپكاۿانہپ وہۿھچكۿنۿباال دصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿاجكۿ رھتۿاہھۿںیمۿ‬ ‫ےل ۿركفؽامجا‪:‬ںیم ۿھجت ۿرپ ۿ رھت ۿدااتلوہط فانْکنتْال ٰ رہافامنعْنقسكْاار ۿفويڈا ۿ۔ے ۿفو ۿا ےن ۿآ ۿت ۿوك ۿاچ وہ ۿات ۿ یھ ۿرناحثۿ‬



‫یانػاہ آرخ ۿلوقت ۿدصیق ۿ رھت ۿاکنیھپ ۿہك ۿوہ ۿيڈا ے ۿارمااہط ۿٕز ۿےك ۿجفۿارا وادلۿاميڈ ۿواسپ ۿآ ےت ۿ ےھ ۿہی ۿامرجا ۿداھكی‪،‬اہك‪:‬اع ۿریمعۿ‬ ‫ےچبۿ!ہیۿایكۿایك؟ۿفؽامجا‪:‬و یۿ وآتۿدھكۿػ۔ےۿںیہ؟ۿوہۿا۔ںیہۿاطۿیکۿوادلہۿاميڈہۿرضحتۿاّۿاریخلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعۿےكۿجان (ہكۿوہۿ‬ ‫احصہیبۿوہںیئ)ےلۿركۿآ ےۿاوػ ۿواػاوا۔ہعۿاط ۿےسۿایبط ۿایكۿاذنوطۿےنۿفؽامجا‪:‬انۿےچبۿےسۿھچك ۿنۿوہك‪،‬سجۿػات ۿہی ۿ دیا ۿوہ ےۿ‬ ‫ریمعۿجانۿوكیئۿنۿاھت‪،‬ںیمۿےنۿانسۿہكۿاہخ ۿہہكۿػاہۿ۔ے‬



‫یاْامۃْاللْعیلْالتحِیق‪:‬ابشریْبالولدْالعؾیق‪:‬اسم ٗہْ اعۿاهللۿیکۿیچسۿولجڈی!ۿےھجۿوخربخشیۿوہۿانۿآػادۿےچبۿیک‪،‬انۿاكۿ‬ ‫فْالسماءْالصدیق‪:‬لمحمدْصاحبْورفیق‪:‬رواہْالِایضْ جاّ ۿآ امونط ۿںیم ۿدصقی ۿ۔ے ۿدمحم ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاك ۿجاػۿ‬ ‫ابوالحسنی ْاحمد ْبن ْمحمد ْن ْالزبیدی ْبسندہْ وػ‪،‬قیۿ۔ے (اےسۿاقیضۿاباانیسحلۿادمحۿ نۿدمحمۿػدیبیۿےن)‬ ‫ف"معایلْالقرشْایلْعوایلْالعرشْ‪ْ"1‬وقدْذکرناْالحدیثْ "معایلْالقرشْایلْعوایلْالعرش"ںیمۿا ینۿ دنۿےكۿواھۿ‬ ‫ػواحث ۿایكۿ۔ے ۿاوػمہ ۿےن ۿ رػی ۿدححث ۿرو ل ۿا ین ۿاتكت ۿ"‬ ‫بطولہْفْکتابناْالمبارک ْ‬ ‫ علطۿا رمقنۿیفۿ‬



‫ْارشادْالساریْشرحْصحیحْالبخاریْبحوالہْمعایلْالقرشْایلْعوایلْالعرشْبابْاسالمْایبْبکرْدارالکتابْالعریبْبیوتْۻ‪/‬۽۽‪،۶‬ۼ۽‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 456 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْمطلعْالِمرینْفْابانۃْسبِۃْالعمرین۔ ْ اجاجۃ ۿوصاۃ ۿارمعلن"ںیم ۿایبط ۿایك ۿ۔ے ۿ و ۿجاحؼتك(اتكت)۔ےۿ‬ ‫انْشاءْاللْ ٰ‬ ‫اارۿاهللۿےنۿرااہ ت)‬



‫وسہلۿحؼنۿیکۿ رم ۿںیمۿوضحػ ۿرپونػدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿدقّۿڑكعۿہكۿ رمۿوپرنۿ وھػع‪،‬ات ۿ یھۿ ولہ ےۿ‬ ‫ادقنۿںیمۿ ٓا ػاّۿرك ےتۿںیہ‪،‬ػوػۿس إتۿديتۿدبيتۿوضحػۿاںیھٹۿےگ‪،‬واہیۿیکۿفروۿواھۿواھۿدالخۿدلخۿحؼںیۿوہطۿےگ‬ ‫ٌتۿوضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ وعبتۿوہ ےۿوفػاۿےبۿجا لۿاامیطۿال ے‪،‬وذہلاۿدیسۿجاۿاامّۿاباانسحلۿارعشیۿػیضۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿمز ۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫تعایل ْعنہْبعنیْ رضحت ۿاباۿركبۿدصقیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ ہشیمۿرساكػ ۿادقنۿ‬ ‫لمْیزلْابوبکرْالصدیقْریضْاللْ ٰ‬ ‫الرضاْمنہ‪1‬۔ ْ‬ ‫اامّۿیبؾالینۿاػوادۿااسلػیۿرشوۿحیحۿااخبلػیۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿوخ وندیۿںیمۿػ۔ے (ت)‬



‫اختلفْالناسْفْمرادہْب ٰ ذاْالكالمْفِیلْلمْیزلْ انۿكالّۿےسۿاامّۿارعشیۿیکۿرمادۿںیمۿولوگطۿاكۿاٌزالفۿ۔ے‬ ‫یض‪ ْ 2‬ایبطۿرمادۿںیمۿاجكۿوقلۿہیۿ۔ےۿہكۿوہ ۿ ہشیمۿوم نۿػ۔ے‪،‬لبقۿ‬ ‫مؤمناْقبلْالبعثۃْوبعدھاْوھوْالصحیحْالمرت ٰ ْ‬ ‫تثعبۿ یھ‪،‬دعبۿتثعبۿ یھ و یۿوقلۿحیحۿو دنسجڈہۿ۔ے(ت)‬ ‫ل‬ ‫اامّۿالجۿدیسۿاباانسحلۿیلعۿ نۿدبعااكیفۿیقتۿادلنۿيزکیۿدقنۿرسہۿا ملکیۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫تعایلْعنہْلمْ حیحۿہیۿانہكۿ۔ےۿہكۿرضحتۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿ‬ ‫الصوابْانْیِالْانْالصدیقْریضْاللْ ٰ‬ ‫یؿبتْعنہْحالۃْکقرباللْکماْثؽتتْعنْغیہْممنْ قلعتمۿوكیئۿاحنث ۿرفكۿجاحث ۿنۿوہیئۿاسیۿہكۿدورسعۿاامیطۿ‬ ‫ٰامن۔وھوالذیْسمعناہْمنْاشیاخناْومنْیِتدیْبہْ واولط ۿےس ۿقلعتم ۿجاحث ۿوہیئ و ی ۿمہ ۿےن ۿا ےن ۿ ویو ۿاوػ‬ ‫ٰ‬ ‫وشیپاوطۿےسۿانسۿ۔ےۿاوػو یۿ قۿ۔ےۿانْشاءْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل (ت)‬ ‫تعایلْ‪3‬۔ ْ‬ ‫وھوْالصوابْانْشاءْاللْ ٰ‬



‫ْارشادْالساریْشرحْصحیحْالبخاریْبابْاسالمْایبْبکرْریضْاللْعنہْدارالکتابْالعریبْبیوتْۻ‪/‬ۼ۽‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْارشادْالساریْشرحْصحیحْالبخاریْبابْاسالمْایبْبکرْریضْاللْعنہْدارالکتابْالعریبْبیوتْۻ‪/‬ۼ۽‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْارشادْالساریْشرحْصحیحْالبخاریْبابْاسالمْایبْبکرْریضْاللْعنہْدارالکتابْالعریبْبیوتْۻ‪/‬ۼ۽‪۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 457 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الحمدللْہیۿاامجیلۿ وات‪،‬ومہو‪،‬مہنۿامجدیۿاالرخیۿػوػۿہبنشۿوكۿامتّۿاوػظاحلعۿجاػخ"تزنیہْالمكانۃْالحیدریۃْعنْوصمۃْ‬



‫ع دْالجاھلیۃ"جاّۿوہا‬



‫تعایلْ اوػےراػیۿدماۿاكۿاماتتّۿہیۿ۔ےۿہكۿامتّۿ رعںیفۿاهللۿػتۿااعلنیملۿ‬ ‫وا‬ ‫ٰخرْدعوناانْالحمدللْربْال ٰعلمنی‪،‬وصیلْاللْ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ع ٰیل ْخیْخلِہْوسراجْافِہْسیدناْوموالناْمحمدْوْ ےكۿ ےئۿںیہ اهللۿاعتیٰلۿدػودۿجاػلۿفؽام ےۿ رتہنۿولخمق‪،‬انۿ‬ ‫اٰلہ ْوصحبہ ْاجمعنی‪،‬والل ْسبحنہ ْوتعایل ْاعلم‪ ْ،‬ےكۿاقفۿےكۿرساوۿےراػعۿآاقوومیٰلۿدمحمۿرپ‪،‬آتۿیکۿآلۿرپۿاوػآۿتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ےكۿامتّۿاحصہبۿرپ اوػاهللۿاعتیٰلۿوخت ۿاج ات۔ے انۿاكۿملعۿا مۿ‬ ‫وعلمہْجلْمجدہْاتمْوحکمہْعزشان ٗہْاحکم۔ ْ‬ ‫اوػۿانۿاكۿمكۿوبضمعۿ۔ے (ت)‬ ‫______________________‬ ‫ػواہل‬



‫تزنیہْالمكانۃْالحیدریۃْعنْوصمۃْعہدْالجاھلیۃ‬ ‫متۿوہا‬ ‫______________________‬ ‫ۻػٌتۿ‪۶۸۶۷‬ھۿ‬ ‫ہلئس‪ :۷۵‬اػۿیانػنۿہلحمۿرتپڈنکہۿرمہلسۿومولیۿدمحمۿدبعادیمحلاصٌت(ػہمحۿهللۿاعتیٰل)‬ ‫تعایلْایلْیومْالدین(اهللۿاعتیٰلۿا۔ںیہۿػوػۿزجاۿءۿجكۿاقمئۿػےھك‬ ‫ایكۿفؽام ےتۿںیہۿءامل ےۿدنۿوایتفمطۿرشفۿنیتمۿابِاھمْاللْ ٰ‬



‫ت)ان ۿںیم ۿہك ۿرضحت ۿیلع ۿركّ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿوہہج ۿ ہشیم ۿےك ۿاملسمط ۿ ےھ ۿجا ۿہك ۿعیلْمافْتاریخْالخلقاءْللسیویطْوردالمحتارْ‬



‫ل‬ ‫البنْعابدینْوْجامعْالمناقبْوغیہ(اسیۿہكۿاامّۿوییطۿیکۿجاػخۿالَتكاء‪،‬كالہمۿا ن ۿمادبنۿیکۿػدا مِزاػاوػاجعمۿاانملقثۿ‬ ‫ومریہ ۿںیم ۿ۔ے ت) ریہ ۿجا ۿدن ۿجا ۿون ۿجا ۿآ ھ ۿحؼن ۿےك ۿنس ۿںیم ۿاامیط ۿال ے ۿںیہ‪،‬اار ۿ ہشیم ۿاملسمط ۿ ےھ ۿفو ۿرھپ ۿاامیط ۿالجا ۿ ہ ۿٕعسیۿ‬ ‫داػد بؼنواْبالتقصیلْتوجرواباالجرْالجزیل(لیصفتۿےسۿایبطۿركوۿارجۿ میظۿد ےۿاج ےۿاگ ت)‬ ‫اوجلات‪:‬‬ ‫لمسل‬ ‫خ‬ ‫مص‬ ‫ض‬ ‫رضحتۿاریمۿام وس نی‪،‬ومیلۿا ظ‪،‬اامّۿاولا‪،‬نیل‪،‬دیسجایلعۿارمل یۿلكشۿاشك‪،‬ۿ‬



‫‪Page 458 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لم‬ ‫ركّ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿوہہج ۿااليسی ۿاوػرضحت ۿاریم ۿام وس نی ۿاامّ ۿااشملفدن ۿالض ۿاالوایلء ۿا ُمڈجصظ ۿدیسجا ۿوومالجا ۿدصقی ۿاربک ۿقیتع ۿارہطۿ‬ ‫ہیلعۿارلوضاطۿااللجۿاالرہظدوونطۿرضحاتۿماملِۿدػحثۿےسۿػو ِػۿوالدت‪،‬ػوػِوالدتۿےسۿنسِّۿزیمت‪،‬نسِّۿزیمتےس ِ‬ ‫ۿاگنہّۿ وہػرپونػۿ‬ ‫ثۿوافتۿےسۿادباالٓجادجكۿدماهللۿاعتیٰلۿومدحومنقۿوملسمۿووم نۿوبیطۿوػیکۿو‬ ‫ِ‬ ‫آاتفت‬ ‫ثۿوافت‪،‬وق ِ‬ ‫ۿتثعب‪ ،‬وہػۿتثعبۿےسۿوق ِ‬ ‫ۿولت ۿرفكورشك ۿوااكػ ۿاط ۿےك ۿجاك‪،‬‬ ‫ػاہؾ ۿو‪ ،‬ی ۿ ےھ‪،‬اوػںیہ‪،‬اوػػںیہ ۿےگ‪،‬یھبك ۿیسك ۿوقث ۿیسك ۿاحل ۿںیم ۿاجك ۿہظحل ۿاجك ۿآط ۿوك ِ‬



‫ابمػك‪،‬رھتسع ۿداںونط ۿجك ۿاصلا ۿن ۿاچنہپ ۿن ۿےچنہپ‪،‬والحمدللْربْال ٰعلمنی(يت ۿ رعںیف ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےك ۿ ےئ ۿںیہ ۿ و ۿرپوػداگػ‬ ‫۔ےۿامتّۿاہجونطۿاك ت)‬ ‫ماملۿدػحثۿےسۿػو ِػۿوالدتۿجكۿاوالّ ۿٓصزات ۿاھتۿہكۿ"‬



‫‪ ‬‬



‫‪(1"‬ایكۿںیمۿےراہػاۿػتۿ۔ںیہۿوہط‪،‬اذنوطۿےنۿاہكۿ‬



‫ویكطۿ۔ںیہ )‬



‫ػوػۿوالدتۿےسۿنسِّۿزیمتۿجكۿاوالّۿ رطیۿہكۿكلْمولودْیولدْعیلْالقطرة‪2‬ہؾہچبۿ رطتۿاوالّۿرپۿ دیاوہجا۔ے (ت)‬ ‫نسِّۿزیمتۿےسۿػوػۿتثعبۿجكۿاوالّۿفودیحیۿہكۿاطۿرضحاتۿواال افتۿےنۿػامنۿرتفتۿںیمۿ یھۿیھبكۿحثۿوكۿدجسہۿنۿایك‪،‬یھبكۿمریۿيڈاۿ‬ ‫وكۿيڈاۿنۿقؽاػدجاۿ ہشیمۿاجكۿ یۿاججا‪،‬اجكۿ یۿامجا‪،‬اجكۿ یۿاہك‪،‬اجكۿ یۿےسۿاكّۿػاہ‬ ‫"‬



‫‪‬‬



‫‪"‬‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫ہیۿاهللۿاكۿلضۿ۔ےۿےسجۿرا۔ےۿ اطفؽامجا۔ےۿاوػاهللۿ میظۿلضۿ‬ ‫واالۿ۔ے ۿ(ت)‬



‫‪3‬‬



‫رھپۿ وہػۿتثعبۿےسۿادباالٓجادجكۿاحلۿفوۿػاہؾۿویعطقۿو وتارتۿ۔ےۿوالحمدللْربْال ٰعلمنی(يتۿ رعںیفۿاهللۿاعتیٰلۿےك ےئۿںیہۿ وۿ‬



‫رپوػداگػ۔ےۿامتّۿاہجونطۿاك ت)ریقۿرفغہلۿاهللۿام ویلۿادقلریےنۿہیۿیسفنۿبلطمۿدقبػۿاحٌتۿا ےنۿػواہلۿموجزہْتزنیہْالمكانۃْ‬



‫الحیدریۃْعنْوصمۃْعہدْالجاھلیۃ ںیمۿواہوۿایك ۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۼ‪۷/‬ۼ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬صحیحْالبخاریْکتابْالجنائزبابْماقیلْفْاوالدالمشرکنیْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪/۶‬ۺ۽‪،۶‬سننْایبْداودْکتابْالسنۃْ‪۷‬۾‪۷/۷‬وجا معْ‬



‫الرتمذیْابوابْالِدر‪/۷‬ۻ‪،۸‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْایبْھْریرةْریضْاللْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪۷۸۸/۷‬‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬ۻ‪۹/‬‬ ‫‪Page 459 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ثمْاقول‪ْ:‬وباللْالتوفیق(ںیمۿرھپ ۿاتہكوہط ۿاوػفو‪،‬قی ۿاهلل ۿیک ۿفرفۿےس ۿ۔ے)ػاہؾ ۿ۔ے ۿہك ۿجا ۿاواط(وقث)رتفت ۿان ۿػامطۿ‬ ‫اجتیلہۿواكمطۿاُتیمۿواجیہطۿ تلفۿںیمۿىمعزاتۿرپۿاػالفۿےكۿفوۿوكیئۿ ینعۿ یۿنۿ ےھ‪،‬ایسۿفروۿوبنتۿواتكتۿہكۿوہۿول ۿاطۿاومػۿ‬



‫ےسۿوافۿ یۿنۿ ےھ‪،‬وذہلاحؼاہِۿ بجۿےتہكۿںیہ‪  " :‬‬ ‫" ‪‬‬



‫‪‬‬



‫‪"‬‬



‫‪2‬‬



‫‪1"‬ایكۿيڈاۿےنۿآدیمۿوكۿػوسلۿیانجا اوػےتہك‪:‬‬ ‫ہی ۿػوسل ۿاسیک۔ے ۿہك ۿےراػی ۿفرو ۿاھكجااھكجا۔ے ۿاوػجاػاػوطۿ‬ ‫ںیمۿاتلچ۔ے‬



‫اوػ ُحؼۿػاہؾۿہكۿمك‪،‬ےبۿیوصػوكحّۿہیلعۿاحلۿیعطق فوۿسجۿزۿےسۿد‪،‬نۿاصلاۿاخیلۿانۿیکۿ دصقیۿوذ بۿدوونطۿعنتممۿ یلق‬ ‫‪3‬‬ ‫ےبۿكشۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿفؽامجا‪:‬اطۿےكۿجاتۿداداۿنۿدػا ےۿح(ےۿفوۿ‬ ‫وقدْقالْتعایل‪ " :‬‬ ‫‪"‬‬ ‫وہۿےبۿ ربۿںیہ (ت)‬



‫ذہلاۿانۿػامےنۿںیمۿفرفۿفودیحۿاداػۿاوالّۿوانمعِۿ اجتۿوجایفۿرفكۿج ی ومدحۿاطۿاجتیلہۿاكۿہلئسۿاامجہیعۿ كبغۿ۔ںیہۿ ولعّ؟جاںیۿ‬



‫‪‬‬



‫ ہمۿوہۿاوالّۿرضوػیۿاھتۿہكۿانۿوقثۿایسۿدقػنكممۿاھتۿا‬ ‫(ےبۿكشۿاهللۿےكۿاہیطۿاوالّۿ یۿدنۿ۔ے ت)فؽامجاۿہ اۿامتّۿاامیاینتۿرپۿاامیطۿالجاۿ۔ے‪،‬‬ ‫‪5‬‬ ‫يت ۿےنۿامجا ۿاهللۿاوػانۿےكۿفؽوتشط‪،‬انۿیکۿاتكباطۿاوػانۿ‬ ‫‪"‬‬ ‫"‬ ‫ۿدنۿورمیضۿػتۿانیملٰعلۿےسجۿ"‬



‫‪"‬‬



‫‪4‬‬



‫ےكۿػوسولطۿوك (ت)‬ ‫ہیۿریغۿتثعبۿوولبفۿدوعتۿجانكمم____اوۿػانۿاكۿ یھۿفؽدۿالمكۿوہۿ۔ےۿسجۿیکۿ تبسۿاحؼامیہۿلیلخۿوالیۿدحیبۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿامہیلعۿ‬ ‫وملسۿےنۿدماۿیک‪:‬‬ ‫‪"‬‬



‫"‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۼ‪۹/۶‬۾‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪/۷‬ۼ‬



‫ْ‬



‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪/۸‬ۻ‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪/۸‬۾‪۶‬‬



‫‪6‬‬



‫اوػےراػیۿاوالدۿںیمۿےسۿاجكۿإتۿ رییۿفؽامدربداػ (ت)‬



‫ْ‬



‫‪5‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪/۷‬ۺ۽‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪6‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪/۷‬۽‪۶۷‬‬ ‫‪Page 460 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫سجۿیکۿ تبسۿاػوادوہجا۔ے‪:‬‬ ‫اهللۿےنۿےراہػاۿجاّۿاملسمطۿػاھكۿ۔ےۿایلۿاتكباطۿںیم (ت)‬



‫‪1‬‬



‫‪‬‬ ‫"‬ ‫"‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫سل‬ ‫ن‬ ‫زص‬ ‫ینعیۿانۿیبنۿركۿمیۿالضۿا مصظۿاخ مۿا زصظۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿومہیلعۿانیعمجۿیکۿإتۿرم وہمۿںیمۿدالخۿوہجا ہیۿاوالّۿاكۿ‬ ‫اػالقۿاصخۿوالمكۿوالجۿوالمجۿ۔ے اطۿدوونطۿ ونعطۿرپۿاطۿرضحاتۿماایلتۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿیکۿ تبسۿاہكۿاججا۔ےۿہكۿوہۿآ ھۿ‬ ‫جاۿدنۿحؼنۿیکۿ رمۿںیمۿاوالّۿال ے‪،‬ہیۿاػوادۿادقنۿوصشغۿ یۿوفػاۿجالجا لۿاملسمطۿوہ ے ٕہلڈاۿانۿںیمۿاجكۿس ِ ّؾۿہیۿ۔ےۿہكۿدعبۿ‬ ‫تثعب ۿوولبف ۿدوعت ۿفرف ۿان ۿاوالّ ۿرضوػی ۿرپ ۿعانمت ۿاكیف ۿوو ہ ۿ اجت ۿ۔ںیہ ااروكیئ ۿصخش ۿرتفتۿںیم ۿدصاہۿوال ۿومدح ۿػہاتۿ‬ ‫اوػدعبۿدوعتۿ دصقیۿنۿركجاۿوہۿاوالّۿوا قۿخاصزاۿػالئۿوہركۿاكفؽۿدلخمۿیفۿاانلػۿوہاججا فوۿسجۿےنۿوفػاۿ دصقیۿیکۿانۿرپمكۿاوالّۿ‬ ‫انۿوقثۿےسۿجاّۿواقمئۿومکحمۿوہرقتسۿوہا‬ ‫لص تس‬ ‫كالوہۿحؼںیۿػتۿازعلۿتۿزعولجۿا ےنۿلیلخۿلیلجۿدیسجاۿاحؼامیہۿہیلعۿانصتوہۿوا س ْۿیکۿ تبسۿفؽامجا۔ے‪:‬‬ ‫"‬



‫‪‬‬



‫‪"‬‬



‫‪2‬‬



‫ٌت ۿان ۿےس ۿفؽامجا ۿان ۿےك ۿػت ۿےن ۿہك ۿاوالّ ۿال‪،‬باالںیمۿ‬ ‫اوالّۿالجاۿػتۿااعلنیملۿےئلیك‬



‫ٌت ۿلیلخ ۿربکجا ۿہیلع ۿاٰولصلہ ۿوالصزاء ۿوك ۿاوالّ ۿالےن ۿاك ۿمك ۿوہجا ۿاوػااك ۿرع ۿركجا ۿہك ۿاوالّ ۿالجا‪،‬اعمداهلل ۿاط ۿےك ۿاامیط ۿدقمی ۿواوالّۿ‬ ‫رمتسمۿاكانمیفۿنۿوہاۿہكۿرضحاتۿاجصزاءۿمہیلعۿانسِزۃۿوالصزاءۿیکۿفرفۿدعبۿوبنتۿوشیپۿاػۿوبنتۿیھبكۿیسكۿوقثۿاجكۿآطۿےكۿ ےئۿ یھۿ‬ ‫مری ۿاوالّ ۿوك ۿاصلا ۿػاہ ۿ۔ںیہ‪،‬فودصقی ۿورمخضی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع ۿیک ۿ تبس ۿہی ۿاافلع ۿہك ۿلالط ۿدط ۿاملسم ۿط ۿوہ ے ۿان ۿػوػ ۿاوالّۿ‬ ‫ال ے‪،‬اےكۿاوالّۿوا قۿےكۿاعمداهللۿایكۿل اتفۿوہ وكشغۿںیہ‬



‫ھذاْكلہْواضحْمبنی۔والحمدللْربْالعالمنی۔ ْ‬



‫ہیۿيت ۿواہوۿامنجاطۿ۔ےۿاوػامتّۿ رعںیفۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿ ےئۿ‬ ‫ںیہۿ ورپوػداگػ۔ےۿلكۿاہجونطۿاك (ت)‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪/۷۷‬۽ۼ‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۸۶/۷‬‬ ‫‪Page 461 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫دماهللۿاعتیٰلۿےنۿریقۿیکۿانۿیرقریۿےسۿسجۿفروۿػواضفۿاكۿیفنِۿيالتۿدصیقۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےك ےئۿحؼاہۿیاندۿواكمحؼہۿآہیۿ‬



‫ركہمۿ" ‪ ‬‬ ‫‪1"‬ۿ(ریماۿدہعۿػام وطۿوكۿ۔ںیہۿہاتچنہ ت)ےسۿيمسلانۿا دتالل‪،‬سجۿاكۿنۿرغصیۿحیحۿنۿربکیۿ‬ ‫كیھٹ‪،‬ابہء ۿوثنمػا ۿوہہ ا‪،‬وییہنۿہیلیضفۿاكۿوہۿجاہ ۿ ایلۿہكۿ"دقّۿاوالّۿاخ ہۿرضحت ۿرموضتیۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿ۔ےۿذہلاۿ‬ ‫افلخ ےۿجتز ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿےسۿالض" ادوففۿو وہقػۿوہہ ا‬



‫فاقولْوباللْالتوفیق(سپ ۿںیم ۿاتہكوہط ۿاوػفو‪،‬قی ۿاهلل ۿ ی ۿیک ۿفر ۿف ۿےس ۿ۔ے ت)دصقی ۿاربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےك ۿ احعۿ‬ ‫ےس ۿفو ۿہیۿصیص ۿ ی ۿطلغۿہك ۿوہ ۿ یھ ۿان ۿلض ۿلیلجۿںیم ۿرشجك ۿرضحت ۿادساهلل ۿااغلنث‪،‬ہكلب ۿااصنف ۿےئجیک ۿفو ۿرشجك ۿزانث ۿںیہۿ‬ ‫اار ہۿدوونطۿرضحاتۿدقمیۿاالوالّۿںیہۿہكۿاجكۿآطۿاجكۿہحملۿوكۿہؾۿشزۿہؾشزۿفصتمۿجكلؽۿنۿوہ ے‪،‬رگمۿاوالّۿٓصزات ۿواوالّۿ رطیۿےكۿ‬ ‫دعبۿاوالّۿفودیحیۿواوالّۿاصخۿدوونطۿںیمۿدصقیۿاربکۿاكۿجاہیۿاػعفۿواٰیلعۿ۔ے فودیحیۿںیمۿویطۿہكۿدصقیۿاربکۿیکۿاجكۿ رمۿریثكۿانۿ‬ ‫ػامنۿتملظۿواہجنثۿںیمۿشزػی اادتاءۿںیمۿادفوطۿوضحػۿرپونػۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿجاػاگہِۿاوالّۿانہۿےسۿدوػیۿ‬



‫ػ ی انۿرپۿےنپچبۿیکۿیچکۿھجمسۿںیمۿاےكۿوادلۿاميڈۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿہكۿانۿوقثۿجكۿٓصزال ےۿرشكۿ ےھۿا ےن ۿدنۿجاہ ۿیکۿ‬ ‫ میلعۿدتان‪،،‬حثۿاخےنۿںیمۿےلۿاجركدجسہۿحثۿیکۿمیہفتۿركجا‪،‬رغ ۿػیئامۿوقفمد‪،‬ػہؾینۿوم ود جاںیۿ ہمۿااكۿفودیحۿاخ صۿرپۿاقمئۿ‬ ‫ػانہ‪،‬اهللۿاربکاسیکۿالجۿوامظعۿ۔ے رضحتۿاریمۿام وس نیۿومالۿیلعۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿااليسیۿےنۿآھكنۿوھكیلۿفوۿدمحمۿػوسلۿاهللۿ یلۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ یۿاكۿامجلۿاہجطۿآػاۿءۿداھكی‪،‬وضحػۿ یۿیکۿوگدۿںیمۿرپوػنۿجایئ‪،‬وضحػۿ یۿیکۿجاںیتۿںین‪،‬وضحۿػ یۿیکۿمادںیتۿ‬ ‫ںیھکیس‪،‬رشكۿوحثۿرپیتسۿیکۿروػتۿ یۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿیھبكۿنۿداھكیئ‪،‬آ ھۿجاۿدنۿوالۿےكۿوہ ےۿہكۿآاتفتۿاہجطۿجا ِتۿػوانثۿ‬ ‫ا ینۿماریگملۿجاوشبطۿےكۿواھۿكمچۿااھٹ‪،‬والحمدللْربْال ٰعلمنی(اوػيتۿ رعںیفۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿ ےئۿںیہۿ وۿرپوػداگػ۔ےۿامتّۿ‬ ‫اہجونطۿاك ت)اوالّۿاصخۿںیمۿویطۿہكۿدصقیۿاربکۿےنۿوفػاۿاانۿاوالّۿيتۿرپۿػاہؾۿوآاكػۿركدجا‪،‬فدا ںیتۿفؽامںیئ‪،‬افكػۿےكاہ وھطۿ‬ ‫ےسۿاد ںیتۿجاںیئ‪،‬نجۿیکۿلیصفتۿےراػیۿاتكتۿمطلعْالِمرینْفْابانۃْسبِۃْالعمرین ومریہۿبتكۿدححثۿںیمۿ۔ے‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۶۷۹/۷‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 462 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اوػاریم ۿام وس نی ۿومیٰل ۿیلع ۿیک ۿ تبس ۿآجا ۿہك ۿھچك ۿدونط ۿا ےن ۿجات ۿابا ۿػانث ۿےكوخف ۿےس ۿہك ۿالػہم ۿرغصنسّ ۿ۔ے ۿا ےن ۿاوالّ ۿاك ۿا اف‬ ‫ٔ‬ ‫فؽامجا‪،‬اامّ ۿاحظف ۿادحلحث ۿيصسم ۿ ن ۿامیلسط ۿقؽ ی ۿواامّ ۿداػیـسی ۿو ۿِٔت ۿادلن ۿربطی ۿومریمہ ۿرضحت ۿاامّ ۿنسح ۿ َصسی ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿمز ۿےسۿػاویۿرضحتۿدیسجاۿیلعۿرمخضیۿوہہجۿاركلمیۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫ْایلْافشاءْ كشیبۿاباركبۿراػجافوطۿیکۿفرفۿتقبسۿےلۿح(ےۿہكۿےھجۿنۿںیلم‪:‬‬ ‫ْبکرْسبِین ٰ‬ ‫ْایلْارب ٍعْلمْاوت ن‪،‬سبِین ٰ‬ ‫انْابا ٍ‬ ‫السالم‪،‬وقدم ْالہجرة‪،‬مصاحؽتہ ْف ْالغارو ْاقامْ اذنوط ۿےن ۿھجم ۿےس ۿےلہپ ۿاوالّ ۿآاكػ ۿاایك‪،‬اوػھجم ۿےس ۿےلہپۿ‬ ‫الصلوةْواناْیومئذْبالشعب‪،‬یظ رْاسالمہْواخقیہ‪1‬۔ْ رجہت ۿیک‪،‬یبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿجاػزاػوہ ے‪ ،‬اوػ‬ ‫ٍ‬ ‫ن‬ ‫امنػۿاقمئۿیکۿانۿاح ثۿںیمۿہكۿںیمۿاطۿدونطۿ رھوطۿںیمۿاھت‬ ‫الحدیث ْ‬ ‫وہۿاانۿاوالّۿػاہؾۿرك ےتۿاوػۿںیمۿاپھچجااھت‬ ‫اامّۿیبؾالینۿوماہتۿاللڈہینۿںیمۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫اولْمنْاسلمْعیلْابنْایبْطالبْوھوْصیبْلمْیبلغْ يتۿےسۿےلہپۿاامیطۿالےنۿواےلۿذمركۿرضحتۿیلعۿ نۿایبۿػانثۿ‬ ‫الحلم‪،‬وكان ْمستخقیا ْباسالمہ‪،‬واول ْرجل ْعریبْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیہۿہكۿآت ۿےچبۿ ےھۿاوػي ِ ِّظ ۿولبف ۿوكۿنۿ‬ ‫بالغْاسلمْواظ رْاسالمہْابوْبکرْبنْایبْقحافۃْریضْ ےچنہپ ۿ ےھ ۿوہ ۿا ےن ۿاوالّ ۿوك ۿ رہ دہ ۿػےتھك ےھ‪،‬اوػيت ۿےس ۿےلہپۿ‬ ‫اامیطۿالےنۿواےلۿرعیبۿرمدۿ وہنطۿےنۿاوالّۿػاہؾۿایكۿوہۿاباركبۿ‬ ‫تعایلْعنہما‪2‬۔ ْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫ نۿایبۿفاح ہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعںیہ (ت)‬ ‫اامّۿاباۿ رمۿا نۿدبعاربلۿػواحثۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫سئلْمحمدْبنْکعبْالِریظْعنْاولْمنْاسلمْویلْاوْ دمحمۿ نۿبعكۿقؽیظ ۿےسۿوسالۿایك ۿہ ا ۿہكۿاباۿركبۿویلع ۿںیم ۿےسۿ‬ ‫ےلہپۿاوالّۿالےنۿواالۿوكطۿ۔ے؟‬ ‫تعایلْعنہما‪:‬قالْ ْ‬ ‫ابوبکرْریضْاللْ ٰ‬



‫ْالمواھبْاللدنیہْبحوالہْخؼثمہْبنْ ٰ‬ ‫سلیمنْذکرْاولْمنْ ٰامن‪،‬اسالمْعیلْریضْاللْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪ /۶‬۽‪۷۶‬و۾‪۷۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالمواھبْاللدنیہْبحوالہْخؼثمہْبنْ ٰ‬ ‫سلیمنْذکرْاولْمنْ ٰامن‪،‬اسالمْعیلْریضْاللْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪ /۶‬۾‪۷۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 463 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اْوانماْشبہْعیلْالناسْ فوۿاذنوطۿےنۿاہكۿاحبسط ۿاهللۿاط ۿدوونطۿںیمۿےسۿرضحت ۿیلعۿ‬ ‫سبحانْاللْعیلّ ْاول ماْاسال رم‬ ‫ّ‬ ‫النْعلیاْاخ ٰیف ْاسالمہْمنْایبْطالبْواسلمْابوْبکرْ ےلہپۿاوالّۿال ےۿرگمۿاذنوطۿےنۿاوالّۿوكۿا ےنۿوادلۿےسۿ رہ دہۿ‬ ‫ّ‬ ‫ػاھكسج ۿو ہ ۿےس ۿاط ۿاك ۿاوالّ ۿولوگط ۿرپ ۿہبتشم ۿػاہ ۿہك ۿاباۿ‬ ‫فاظ رْاسالمہ‪1‬۔ ْ‬ ‫ركبػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿاانۿاوالّۿػاہؾۿفؽامجا (ت)‬ ‫وذہلاۿااحدحثۿوضحػۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿوآجاػۿاحصہبۿركاّۿواہلصشتۿمؾاّۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿےسۿجاحثۿہكۿدصقیۿاكۿ‬ ‫اوالّۿيتۿےكۿاوالّۿےسۿالض‪،‬اوػاطۿاكۿاامیطۿامتّۿإتۿےكۿاامیطۿےسۿاػجڈۿوالمكۿ۔ےۿکماْبؼناہْفْکتابناالمذکورْالمباركْانْ‬ ‫شاءْاللْ ٰ ْ‬ ‫تعایل(اسیۿہكۿمہۿےنۿانۿوكۿایبطۿركدجاۿ۔ےۿاتكتۿذموكۿػںیمۿ وۿانْشاءْاللْجاحؼتكۿوہ ی ت)‬ ‫ػ۔ےۿاریمۿام وس نیۿافػوقۿواریمۿام وس نیۿینغۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿذمہتۿوہمجػۿاہتسصتۿںیمۿاریمۿام وس نیۿدیحػۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫ےسۿفوۿوہۿدوونطۿالضۿاوػاریمۿام وس نیۿدصقیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاار ہۿيتۿےسۿالضۿرگمۿانۿو ہۿےسۿالضۿ۔ںیہۿہكۿہیۿدقمیۿ‬ ‫االوالّۿںیہۿوہۿيڈجڈۿاالوالّ‪،‬ہكۿہیۿلضۿ ٌُؼیئۿ۔ےۿ وۿٕمطولۿوكۿ یھۿالضۿرپۿ لۿاتك۔ے لضۿیلكۿاوػيسیۿ۔ےۿسجۿیکۿقیقحتۿ‬



‫اقی ۿمہ ۿےن ۿاتكت ۿذموكػ ۿںیم ۿدرك ۿیک دقّ ۿاوالّ ۿاار ۿومٌت ۿاتیلضف ۿوہفو ۿالػّ ۿآ ے ۿہك ۿ ن ۿوفو ۿػجڈ ۿو رموہك ۿوعبن ۿاعتیٰل ۿجاتۿ‬ ‫دادارپدادا تشۿاہ تشۿےسۿاملسمطۿےلۿآ ےتۿںیہ رمۿوامثعط‪،‬اباۿدػوۿ املطۿوًمؽہۿوابعنۿومریمہۿاحصہبۿركاّۿواہلصشتۿمؾاّۿػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمہنعۿےسۿاعمداهللۿالضۿرہھٹںی‪،‬فوۿانۿیانۿرپۿدوعیۿاتیلضفۿضحمۿاہجنثۿاوػلضۿ ٌُؼیئۿویلكۿےكۿ رفہقۿےسۿ تلفۿ۔ے‬ ‫نہْوتعایل ْاعلمْ اهللۿاعتیٰلۿفداحثۿدےنیوۿاالۿاوػوتمعنطۿاكۿامكلۿ۔ےۿاوػاهللۿاحبسنۿ‬ ‫سبح‬ ‫ٰ‬ ‫واللْال ادیْوویلْاالیادیْواللْ ٰ‬ ‫وعلم ٗہْجلْمجدہْاتمْواحکم۔ ْ‬



‫واعتیٰلۿوختۿاج ات۔ےۿاوػانۿاكۿملعۿا مۿاوػمکحتسمۿ۔ے (ت)‬



‫ہلئس‪ :۷۶‬اػیانػنۿہلحمۿدنكیۿڈگھۿ وہلۿدجسمۿیبۿیبۿػایجۿافشاخنۿرمہلسۿومولیۿمیكۿدبعاوفغلػۿاصٌتۿ ‪۶۹‬ػٌتۿ‪۶۸۶۷‬ھۿ‬ ‫تعایلْ ْ‬ ‫ماقولکمْای اْالعلماءْابِا کمْاللْ ٰ‬



‫اعۿءاملءۿركاّۿاهللۿاعتیٰلۿویّۿزجاۿجكۿآۿتۿوكۿجات ۿ‬



‫ْاالسؾیعابْفْمعرفۃْاالصحابْرتہمجۿۺۼ۽‪۶‬عیلْبنْایبْطالبْریضْاللْعنہْدارالکتبْالعلمیۃْبیوت‪/۸‬۾۾‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 464 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ایلْیومْالجزءْفْالمسئلۃْالیتْنرسلْالیکم۔ ْ‬ ‫ٰ‬



‫ػےھك ۿآت ۿان ۿہلئس ۿںیم ۿایك ۿفؽام ےت ۿںیہ ۿ و ۿمہ ۿآت ۿیک ۿفرفۿ‬ ‫جیھبۿػ۔ےۿںیہ (ت)‬



‫ػجڈۿاتہك۔ےۿوچہكۿیلعۿرمخضیۿےنۿآ ھۿدنۿحؼنۿیکۿ رمۿںیمۿاوالّۿ وبلۿایكۿاوػانۿےسۿےلہپۿیھبكۿدا نۿجاكۿآتۿاكۿ اجيتۿرشكۿ‬ ‫ورفكۿےسۿآولدہۿ۔ںیہۿوہاۿاوػدححثۿرشفی‪:‬‬



‫ہؾۿہچبۿ رطتۿاوالّۿرپۿ دیاوہجا۔ے(ت)‬ ‫كلْمولودْیولدْعیلْالقطرة‪1‬۔ ْ‬ ‫دالنثۿركیتۿ۔ےۿہكۿلكۿےچبۿاكۿدنۿاوالّۿ۔ے ذہلاۿمہۿہہكۿ وكشغۿںیہۿہكۿ انتۿیلعۿرمخضیۿ ہشیمۿےسۿاملسمطۿ ےھ رمۿواتہكۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫ٌتۿیلعۿرمخضیۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿےنآ ھۿدنۿحؼنۿیکۿ رمۿںیمۿاوالّۿ وبلۿایكۿفوۿہیۿانہكۿہكۿآتۿ ہشیمۿےسۿاملسمطۿ ےھۿضحمۿطلغۿ‬ ‫۔ے ْبؼنواتوجروا(ایبطۿركوۿارجۿد ےۿاجوےگ ت)ۿ‬ ‫اوجلات‪:‬‬ ‫وقلۿػجڈ قۿووبقملۿوػ مۿ رمۿوجاہ ۿوذخمولۿ۔ے‬



‫تعایل ْف ْ"تزنیۃ ْالمكانۃْ اسیۿہكۿمہۿےنۿ"ہیزہیۿااكجۃۿالِزڈػجۃۿےسۿویمۃۿلھڈۿااجلھتزۃ"‬ ‫کما ْحِِنا ْبتوفیق ْالل ْ ٰ‬



‫الحیدریہْعنْوصمۃْع دْالجاھلیۃ۔" ْ‬ ‫اہطۿابعػتۿػجڈۿںیمۿہیۿظفلۿاقجفۿارتۿ۔ےۿہكۿ"مہۿہہكۿ وكشغۿںیہۿ"انۿےسۿبا ےۿفعضۿآیتۿ۔ےۿہكلبۿویطۿانہكۿرا ےئۿہكۿمہۿاادۿ‬ ‫ن‬ ‫ػےتھكۿںیہ‪،‬مہۿجا شاصظۿےتہكںیہ‪:‬‬ ‫ںیمۿاهللۿاعتیٰلۿیکۿفو‪،‬قیۿےسۿانۿیکۿقیقحتۿركدیۿ۔ے (ت)‬



‫‪  ‬‬



‫"‬



‫يتۿوخایبطۿاهللۿوكۿسجۿےنۿح ںیۿان ۿیکۿػاہۿداھكیئۿاوػمہۿػاہۿ‬



‫‪2" ‬۔ ْ‬



‫نۿجا ےتۿاارۿاهللۿح ںیۿػاہۿنۿداھكجا (ت)‬



‫‪ْ1‬صحیحْالبخاریْکتابْالجنائزبابْماْقیلْفْاوالدْالمشرکنیْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪/۶‬ۺ۽‪،۶‬سننْایبْداودکتابْالسنۃْبابْفْذراریْ‬



‫المشرکنیْآاتفتۿماملۿرپسیۿالوہػ‪۷/۷‬۾‪،۷‬جا معْالرتمذیْابوابْالِدرْبابْماجاءْك لْمولودْیولدْعیلْالملۃْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪/۷‬ۻ‪،۸‬مسنداْحمدْ‬



‫بنْحنبلْعنْایبْھْریرةْالمکتبْاالسالیمْبیوت‪۷۸۷/۷‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۼ‪۹۸ /‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬ ‫‪Page 465 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كشیب ۿرضحت ۿومالیلع ۿركّ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿوہہج ۿااليسی ۿ ہشیم ۿےساملسمط ۿحیح ۿاالامیط ۿ ےھ ۿاوػكشیب ۿاذنوط ۿےن ۿآ ھ ۿدن ۿحؼن ۿیک ۿ رمۿ‬ ‫ںیم ۿاوالّ ۿ وبل ۿایك‪،‬اط ۿدوونط ۿجافوط ۿںیم ۿاصلا ۿانتیف ۿ۔ںیہ ہی ۿاوالّ ۿ اترخ ۿوہ ۿ۔ے ۿسج ۿاكدرك ۿالل مْصلْعیلْعلمْاالیمانْاصلْ‬ ‫االیمانْعنیْاالیمانْولہْوسلم اع ۿاهلل ۿدػود ۿووالّ ۿجاػل ۿفؽام ۿكالٕت ۿاامیط‪،‬ا‬ ‫ٰ‬ ‫(ت)آہیٔۿركہم‪:‬‬



‫‪‬‬



‫"‬ ‫االٰیۃ۔ ْ‬



‫‪‬‬



‫"‪ْ1‬‬



‫ۿاامیط‪ ،‬نی ۿاامیط ۿرپ ۿاوػآت ۿیک ۿآل ۿرپ‬



‫انۿےسۿےلہپۿنۿ مۿاتكتۿاجےتنۿ ےھۿنۿااكّۿرشفۿیکۿلیصفت‪،‬‬ ‫اہطۿمہۿےنۿاےسۿونػۿایك (ت)‬



‫ینعی ۿاوالّ ۿاخ ّ ِ ۿػامط ۿتثعب ۿہك ۿاتكتۿوػوسل ۿرپ ۿاامیط ۿواقعدئىمعز ۿےك ۿادماط ۿرپۿلمتشم ۿوہ ہی ۿےب ۿكش ۿدعبتثعبۿاح‬ ‫انۿاكۿدحوتۿدقّۿاوالّۿفودیحیۿاكۿانمیفۿ۔ںیہ‪،‬‬ ‫کماْالْیخ ٰیف ْع ٰیل ْمنْكاْنْلہْقلبْاوالیقْالسمعْوھوْ اسی ۿہك ۿہی ۿ رہ دہ ۿ۔ںیہ ۿان ۿصخش ۿرپ ۿ و ۿدل ۿػكھزاوہجا ۿاكطۿ‬ ‫اگل ےۿاوػ وت ہۿوہ (ت)‬ ‫شہید۔ ْ‬ ‫ٕس‬ ‫ن ریسۿریبكۿںیمۿػریۿآہیۿركہمۿ ُمل ۿو وہۿجاو لۿذموكػ‪:‬‬ ‫ۿوہا‬



‫الرابعْاالیمانْعبارةْعنْاالقراربجمیعْماكلفْاللْ و ہۿاہچػّ‪،‬اامیطۿاطۿامتّۿزوطۿےكۿامطۿ ےنیۿاكۿجاّۿ۔ےۿنجۿاكۿ‬



‫تعایلْبہْوانہْقبلْالنبوةْماكانْعارفابجمیعْتكالیفْ اهللۿاعتیٰلۿےنۿدنبوطۿوكۿفلكمۿیانجا‪،‬اوػوضحػ ۿلبقۿوبنت ۿاهللۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایل‪،‬بل ْانہ ْكان ْعارفا ْم ْبالل ْتعایل ْو ٰذلكْ اعتیٰلۿےكۿمادئركدہۿامتّۿااكّۿواكتفیلۿےسۿوافۿنۿ ےھۿہكلبۿوہۿ‬ ‫الل ْ ٰ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ع يڈاۿودنۿاعتیٰلۿےكۿماػفۿ ےھاۿوػہیۿانۿےكۿانمیفۿ۔ںیہۿ وۿمہۿےنۿ‬ ‫تعایل ْ یلْ‬ ‫الیناف ْماذکرناہ۔الخامس ْصقات ْالل ْ ٰ‬ ‫ج‬ ‫ص‬ ‫درك ۿایك(ہك ۿلبق ۿویح ۿ یھ ۿا زاء ۿاك ۿرفك ۿےس ۿزہ ۿوہجا ۿاامجیعۿ‬ ‫قسمنیْمن اْمایمکنْمعرفتہْبمحضْدالئلْالعِل‪ْ،‬‬ ‫۔ے)و ہ ۿمجنپ‪ ،‬افت ۿالمی ۿیک ۿدو ۿںیمس ۿںیہ‪)۶(:‬وہ ۿنج ۿیکۿ‬ ‫ومن اْماالیمکنْمعرفتہْاالْبالدالئلْالسمعیۃ‪ْ ،‬ف ذاْ‬ ‫ورعت ۿ یلق ۿدولیلط ۿےس ۿوہیت ۿ۔ے(‪)۷‬وہ ۿنج ۿیک ۿورعتۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫قب‬ ‫الِسمْالثاینْلمْتکمْمعرفتہْحاصلۃْ لْالنبوة۔ ْ یعمۿدولیلطۿےكۿریغۿنكممۿ۔ںیہ فوایسۿ مسۿدوّۿیکۿورعتۿ‬ ‫لبقۿوبنتۿنۿج ی (ت)‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬ۺ‪۹۷/‬‬



‫ْ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیْالکبی)تحتْاآلیۃْ‪۷‬ۺ‪۹۷/‬المطبعۃْالبہیۃْالمصریۃْرصم‪۶‬۾‪/۶‬ۼ‪۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 466 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ن تس‬ ‫ن ریسۿاػوادالقعلۿا س ْۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫ای ْاالیمان ْبتقاصیل ْماف ْتضاعیف ْالکتاب ْمنْ ان ۿآحث ۿںیم ۿاامیط ۿےس ۿرماد ۿاط ۿاومػ ۿیک ۿخمطزالت ۿرپ ۿاامیطۿ‬ ‫االمور ْالیت ْالت تدی ْالی ا ْالعِول‪،‬الاالیمان ْبماْ ۔ےۿ وۿاتكت ۿےكۿو عیۿاحفصت ۿںیمۿردنػو ۿںیہۿنجۿجكۿاػۿ‬



‫یستِبلْبہْالعِلْوالنظر‪،‬فانْدرایتہْعلیہْالصلوةْوْ وخد ۿولقعط ۿیک ۿػوایئ ۿ۔ںیہ‪،‬اط ۿاومػ ۿےس ۿقلعتم ۿاامیط ۿیک ۿیفنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫رمادۿ۔ںیہۿنجۿوكۿ لقۿورکفۿوخدۿاجط ۿ یتیۿ۔ےۿاوػاتكتۿومریہۿ‬ ‫السالمْلہْمماالریبْفیہْقطعا۔‪ْ 1‬‬ ‫یکۿ اتحوۿ۔ںیہۿوہیت‪،‬لبقۿوبنتۿ یھۿانۿےسۿوضحػۿہیلعۿانصتوہۿ‬ ‫وانسالّۿےكۿآ انوہےنۿںیمۿیـعاۿوكیئۿكشۿوہبشۿ۔ںیہ (ت)‬



‫ایسۿےكۿقؽ بۿاقیضۿایع ۿػہمحۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿافشرشفیۿںیمۿلقۿركۿےكۿفؽامجا‪:‬وھوْاحسنْوجوھہ‬



‫‪2‬‬



‫ْوتعایلْاعلم‬ ‫سبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫(و وہۿجاو لۿںیمۿہیۿيتۿےسۿدمعہۿ۔ے ت)واللْ ٰ‬



‫________________‬ ‫ػواہل‬



‫تزنیہْالمكانۃْالحیدریہْعنْوصمۃْعہدْالجاھلیہ ْ‬ ‫متۿوہا‬ ‫_______________‬



‫ْارشادا لعِلْالسلیمْتحتْاآلیۃ‪۷ /۹۷‬ۺْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ۽‪ /‬۽‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْالشقاءْبتعریفْحِوقْالمصط ٰیفْفصلْواماْعصمتہمْمنْھذاْالقنْقبلْالنبوةْالمطبعۃْالشرکۃْالصحافیۃْۺ‪۷/۶۵‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 467 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪Page 468 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫زسالہ‬ ‫‪۶۸۸۶‬ھ‬ ‫غایۃالتحقیقفیامامۃالعلیوالصدیق‬



‫(قیقحتۿیکۿااہتنءۿرضحتۿیلعۿرمخضیۿاوػرضحتۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿامہنعۿیکۿاامٕتۿےكۿجاػعںیم)‬ ‫بسمْاللْالرحمنْالرحیمْط ْ‬



‫اللْربْمحمدْصیلْعلیہْوسل ّما‬ ‫ایكۿفؽام ےتۿںیہۿءامل ےۿدنۿاطۿسملئۿںیم‪:‬‬



‫خ‬ ‫ثۿػيتتۿجاۿیسكۿاوػوقثۿا ےنۿدعبۿاانۿاج سصظۿزكۿوكۿ‬ ‫ہلئس‪:۷۷‬اول‪:‬ػوسلۿوبقملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوآہلٖۿو رتہتۿوملسۿےنۿوق ِ‬ ‫قػۿایك؟‬ ‫اوجلات‪:‬‬ ‫اجینیشنۿواینحثۿدو‪۷‬ۿ مسۿ۔ے‪:‬‬ ‫اولۿ‪:۶‬زجیئۿدیقمۿہكۿاامّۿیسكۿاخ ۿاكّۿجاۿاخ ۿاقمّۿرپۿماػیضۿروػۿرپیسكۿاخ ۿوقثۿےكۿ ےئۿدورسعۿوكۿاانجاحثۿركع‪ ،‬ےسیۿ‬ ‫جادواہۿاكیڑایئۿںیمۿیسكۿوكۿرسداػۿیانۿركۿانجیھبۿجاۿیسكۿوكعلضۿیکۿيكوٕتۿدتانۿجاۿلیصحتۿرخاوۿرپۿامومػركجا‪،‬جاۿںیہكۿاج ےتۿوہ ےۿااظتنّۿ‬ ‫يس‬ ‫ رہۿرپسدركاججا‪،‬انۿ مسۿاكۿا َالفۿفر حۿوضحػرپونػدیسۿویّۿالصبوػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوٰیلعۿآہلۿو رتہتٖۿواػوا ہۿواحصہتبۿانیعمجۿوۿجاػكۿ‬



‫‪Page 469 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وملس ۿےس ۿجاػػاہ ۿوا ع ۿوہا‪ ،‬ےسی ۿ ضعۿزغوات ۿںیم ۿاریم ۿام وس نی ۿدصقی ۿاربک ضعۿںیم ۿرضحات ۿاواہم ۿ ن ۿػجڈ زغوہ ۿداتۿ‬ ‫انسال لۿںیمۿرضحت ۿ رمو نۿااعل ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿوكۿہپسۿواالػیانۿركۿاجیھب لیصحتۿػوكہ ۿرپۿاریمۿام وس نیۿافػوقۿامظعۿ‬ ‫ورضحتۿاخدلۿ نۿودیۿومریےراۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿوكۿقػ ۿفؽامجا ہیۿ یھۿخاصزاۿوضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلع ۿوملسۿیکۿاینحثۿ‬ ‫ج یۿہكۿايڈدصاقتۿا‬



‫"‪‬‬



‫ۿاكّۿوضحػۿواالۿولصاتۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوٰیلعۿآہلٖۿوااحصہبۿاكۿ۔ے اقلۿاعتیل‪:‬‬



‫‪ ‬‬



‫‪"  ‬‬



‫‪‬‬ ‫‪1‬‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫اعۿبوبحت ۿاط ۿےكۿاملۿںیمۿےسۿػوكہ ۿلیصحتۿركوسجۿےسۿ‬ ‫ مۿا۔ںیہۿرھتسا ۿاوػجازیکہۿركدواوػاط ۿےك قۿںیمۿدما ےۿریۿ‬ ‫ركوۿےبۿكشۿےراہػیۿدمااطۿےكۿدولطۿاكۿ نیۿ۔ے (ت)‬



‫ میلعۿقؽآطۿودنۿےكۿ ےئۿقؽا ےۿركاّۿدہش ےۿمؾاّۿوكۿقػۿفؽامجا رضحتۿ باتۿ نۿادیسۿوكۿٓك ۿہمظعم‪،‬رضحتۿاعمدۿ نۿ لبۿ‬ ‫وكۿوالحثۿ ٌَ َزڈ‪،‬رضحتۿاباۿومىیۿارعشیۿوكۿػدیبۿوۿمدط‪،‬رضحتۿاباایفسطۿوادلۿاریماعموہیۿجاۿرجتۿ رموۿ نۿزحّۿوكۿ رہۿرجناط‪،‬‬ ‫رضحتۿػجادۿ نۿدیبلۿوكۿرضحومت‪،‬رضحتۿاخدلۿدیعسۿاومیۿوكۿاعنص‪،‬رضحتۿ رموۿ نۿااعل ۿوكۿامعطۿاكجامظۿروہبۿایك جاداطۿ نۿ‬ ‫ ابواطۿایكینۿلغمۿوكۿروہبۿداػیۿنمیۿرپۿقػۿػاھك اریمۿام وس نیۿومیلۿیلعۿركامهللۿاعتیٰلۿوہہجۿوكۿكلۿنمیۿاكۿدہعۿۂۿاضقۿاشخب ۽ۿ‬ ‫ھۿںیمۿرضحتۿمزّات‪،‬۾ۿھۿںیمۿرضحتۿاباۿركبدصقیۿاربکۿوكۿاریمۿا احوۿیانجا ضعۿواقعۿںیمۿاریمۿام وس نیۿافػوقۿامظع‪ ،‬ضعۿ‬ ‫ںیمۿرضحت ۿٕعاف ۿ ن ۿاسػ‪ ،‬ضعۿںیمۿرضحتۿہبقع ۿوك ۿمك ۿاضق ۿدجا زغوۂۿیوبك ۿوك ۿ رشفی ۿےل ۿاج ےت ۿوقث ۿاریم ۿام وس نیۿیلعۿ‬ ‫رمخضیۿوكۿاہلصشتۿركاّ‪،‬اوػزغوہۿدبػۿںیمۿرضحتۿاباابلہب‪،‬اوػ ریہۿزغواتۿوا افػۿوكۿذنطتۿفؽام ےتۿرضحتۿ رموۿا نۿاّۿوتكمّۿوكۿ‬ ‫ذ‬ ‫ادہنی ۿتیط ۿاك ۿاریم ۿووایل ۿفؽامجا اػا ُمل ۿزغوہ ۿابااء ۿہك ۿوضحػ ۿادقن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاك ۿ الہ ۿزغوہ ۿاھت ۿوزغوہ ۿبااع ۿوزغوہ ۿدیۿ‬ ‫انعضّؾہۿوزغوہۿبلطۿركۿػ نۿاجحؼۿوزغوۂۿوسقیۿوزغوۂۿمـكاطۿوزغوۂۿادحۿوزغوۂۿًمؽاۿءۿاالدسۿوزغوہۿرجناطۿوزغوہۿداتۿارلاقفۿورفسًَۃۿ‬ ‫ذُ‬ ‫اولدافۿہكۿوضحػۿرپونػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكۿ ھالۿرفسۿاھتۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہیلعۿانیعمج‬ ‫ہیۿيتۿمہۿےنۿصیخلتۿیکۿحیحۿاخبػیۿاوػانۿیکۿ‬ ‫لخصناْكلْ ٰذلكْمنْصحیحْالبخاریْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪۶۵۸/‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 470 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لمس لم‬ ‫وشروحہ ْولمواھب ْاللدنیۃ ْبالمنح ْالمحمدیۃ ْوْ رش وط‪،‬وماہت ۿاللڈہین ۿجا ى ۿا ُمڈہی ۿاوػایكس ۿرشو ۿػػاقینۿ‬ ‫ذ‬ ‫شرحہاْللزرقاینْواالصابۃْفْتمؼیزْالصحابۃْلالمامْ اوػاحظف ۿا ن ۿرج ۿمباالین ۿیک ۿفینصت ۿاالاصہب ۿیف ۿ مزضؾااحصلہبۿ‬ ‫الحافظْالعسِالینْرحمۃْاللْتعایلْعلیہمْاجمعنی۔ ْ ےس اهللۿاعتیٰلۿاطۿيتۿرپۿػًمتۿجاػلۿفؽام ے (ت)‬ ‫ٰ‬ ‫دوّ ۿیلك ۿقلطم ۿہك ۿایحت ۿٕبسَت ۿےس ۿ عم ۿ۔ںیہ ۿوہیت ۿینعی ۿاامّ ۿاك ۿا ےن ۿدعب ۿیسك ۿےئلیك ۿاامٕت ۿربکی ۿیک ۿو تی ۿفؽامجا ۿان ۿاك ۿ صۿ‬ ‫فر ح ۿیلع ۿاالكالط ۿرصتب ح ۿجاّ ۿوضحػ ۿاٰیلع ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےنیسك ۿےك ۿوا ےط ۿن ۿفؽامجا‪،‬وػن ۿاحصہب ۿركاّ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫ىِ‬ ‫مہنع ۿرضوػشیپ ۿرك ےت ۿاوػقؽشی ۿوااصنػ ۿںیم ۿدػجاػہ ۿيالت ۿابمےثح ۿئاشوػع ۿن ۿوہ ےت‪،‬اریم ۿام وس نی ۿاامّ ۿاال عصظ ۿادس ۿاهللۿ‬ ‫ی‬ ‫ااغلنثۿیلعۿرمخضیۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿاركلمیۿےسۿجاوادینۿ ِسَ ۿوقہیۿجاحثۿہكۿٌتۿاطۿےسۿرع ۿیکۿ یئۿايسَت ۿكلصزاۿمہۿرپۿیسكۿ‬ ‫وك ۿ ہفیل ۿركدےئجی فؽامجا‪:‬الولٰکنْاترککمْکماْترککمْرسولْاللْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلم ںیمۿیسكۿوكۿ ہفیلۿنۿركوطۿاگۿ‬ ‫ٰ‬



‫ہكلب ۿوییہنۿ وھػوطۿاگۿ ےسیۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ وھػح(ےۿ ےھۿاخرجہْاالمامْاحمدْ‪ْ 1‬بسندْحسنْوالبزارْ‬



‫بسندیْقویْوالدارقطینْوغیھم(انۿوكۿاامّۿادمحۿےنۿخبزڈۿنسحۿاوػحؼاػےنۿخبزڈۿوقیۿاوػداػیـسیۿومریمہۿےنۿػوحثۿایك‬ ‫ت) حؼاػۿیکۿػواحثۿںیمۿخبزڈحیحۿ۔ےۿرضحتۿومیٰلۿیلعۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿےنۿفؽامجا‪:‬‬



‫ْتعایلْعلیہْوسلمْفاستخلفْ ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿیسكۿوكۿ ہفیلۿنۿایكۿہكۿ‬ ‫مااستخلفْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬



‫علیکمْ‪2‬۔ ْ‬ ‫داػیـسیۿیکۿػواحثۿںیمۿ۔ے‪،‬اػوادفؽامجا‪:‬‬



‫ںیمۿركوط‬



‫دخلناْع ٰیلْرسولْاللْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْفِلناْ مہ ۿےن ۿيڈٕت ۿادقن ۿوضحػ ۿدیس ۿارملنیلس ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وملسۿںیمۿاحرضوہركۿرع ۿیک‪:‬جاػوسلۿاهللۿ‬ ‫یارسولْاللْ ْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْتعایلْعنہْالمکتبْاسالیمْبیوت‪،۶/۶۸۵‬الصواعقْالمحرقۃْالبابْاالولْالقصلْالخا مسْ‬ ‫ْمسندْامامْاحمدبنْحنبلْعنْعیلْریضْالل ٰ‬



‫دارالتکبْالعلمیۃْبیوتْ ‪۵‬ۼ‪،‬کشفْاالستارعنْزوائدْالبزاربابْفْقتلہْدححث‪۷‬ۼۺ‪۷‬موسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪،۸/۷۵۸‬کزنالعمالْ‬



‫بحوالہْكْوا بنْا لسینْدححث‪۷‬ۻۺۻ‪۸‬موسسۃْالرسالۃْبیوتْ‪ / ۶۸‬۾۽‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْالبزارالبابْاالولْالقصلْالخا مسْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ‪۵‬ۼ‬



‫‪Page 471 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫استخلفْعلؼناْقالْال‪،‬انْیعلمْاللْفیکمْخیاْیولْ مہۿرپۿیسكۿوكۿ ہفیلۿفؽامدےئجی اػواد ۿوہا‪:‬ن‪،‬اارۿاهللۿاعتیٰلۿ مۿ‬ ‫ذ‬ ‫عایلْعنہْفعلمْاللْ ںیم ۿ ھالیئ ۿاجےن ۿاگ ۿفو ۿ و م ۿيت ۿںیم ۿ رتہ ۿ۔ے ۿاےس ۿ م ۿرپ ۿوایلۿ‬ ‫علیکمْخیکمْقالْعیلْریضْاللْت ٰ‬ ‫فؼناْخیاْفویلْعلؼناْابابکر(ریضْاللْتعایل ْعلیہمْ فؽام دع ۿاگ رضحت ۿومیلۿیلع ۿركّ ۿاهلل ۿوہہج ۿےن ۿفؽامجا‪:‬ػتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ازعلہ ۿلجۿوكالےنۿمہۿںیمۿ ھالیئۿاجینۿسپۿاباركبۿوكےراػا ۿوایلۿ‬ ‫اجمعنی‪ْ )1‬‬ ‫فؽامجاۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿانیعمج‬ ‫ىِ‬ ‫یـس‬ ‫ۿرطبقۿمدجڈہۿواوادینۿریثكہۿػاوی‪،‬دووصخشطۿےناریمۿام وس نیۿومیٰلۿیلعۿركّۿ‬ ‫اامّۿا قۿ نۿػاوہۿہیۿوداػ یۿوا نۿاسعركۿومریمہ ِ‬ ‫هللۿوہہجۿاركلمی ۿےسۿاط ۿےكۿػامنۿيالتۿںیم ۿدػجاػۂ ۿيالتۿاراسفتػایكۿالھڈلھڈہۿاكیل ۿاص یب ۿ یلۿاهلل ۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاّۿػایۿ‬ ‫ػاحز ایكۿہیۿوكیئۿلھڈۿوقؽاػدادۿوضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿفرفۿےسۿ۔ےۿجاۿ ٓا تۿیکۿػا ےۿ۔ےۿہكلبۿےراػیۿػا ےۿ۔ےۿ‬



‫اماْانْیکونْعندیْع دْمنْالنیبْص‬ ‫یلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْع دہْایلْفْ ْٰذلكْفال‪،‬واللْلئنْکنتْاولْمنْصدقْبہْ‬ ‫ٰ‬



‫فالکونْاولْمنْکذبْعلیہ ػاہۿہیۿہكۿا ابتۿںیمۿریمعۿ ےئۿوضحػۿرپۿونػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿوكیئۿدہعہۿقؽاػدادۿفؽامدجاۿ‬ ‫وہۿوسۿيڈاۿیکۿ مسۿااسۿ۔ںیہۿاارۿيتۿےسۿےلہپۿںیمۿےنۿوضحػۿیکۿ دصقیۿیکۿفوۿںیمۿيتۿےسۿےلہپۿوضحػۿرپۿارتفاءۿركےنۿواالۿنۿوہطۿاگۿ‬



‫ولوْكانْعندیْمنہْع دْفْ ٰذلكْماترکتْاخابینْتیمْبنْمرةْوعمرْبنْالخطابْیثوبانْع ٰیلْمنربہْولِاتلت ماْبیدیْ‬



‫ولولمْاجدْاالبردیتْھذہ اوػاارۿا ابتۿںیمۿوضحػۿواالۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿفرفۿےسۿریمعۿجاۿنۿوكیئۿدہعۿوہجاۿفوۿںیمۿ‬ ‫اباركب ۿو رم ۿوك ۿٕزضؾ ۿارہط ۿوضحػادقن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿرپ ۿٌبت ۿن ۿركےن ۿداتی ۿاوػكشیب ۿا ےن ۿاہھ ۿےس ۿاط ۿےس ۿداتل ۿركجاۿ‬



‫ْتعایلْعلیہْوسلمْلمْیِتلْقتالْولمْیمتْفجأہْ‬ ‫اار ہۿا ینۿانۿرادػۿےكۿوساوكیئۿواج یۿنۿجاجاۿولٰکنْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬



‫مکثْفْمرضہْایاماْولیاْیلْیاتیہْالمؤذنْفیؤذنہْبالصالةْفیاْمراْبابکرْفیصیلْبالناسْ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقہْبحوالہْالدارقطینْالبابْاالولْالقصلْالخا مسْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ‪۵‬ۼ‬



‫‪Page 472 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وھوْیریْمكاینْثمْیاتیہْالمؤذنْفیؤذنہْبالصالةْفیامرْابابکرْفیصیلْبالناسْوھوْیری اكمین ۿجات ۿہی ۿوہیئ ۿہكۿ‬ ‫ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاعمداهللۿھچكۿ لتقۿنۿوہ ےۿنۿاکیجكۿالاقتلۿفؽامجا ۿہكلب ۿیئكۿدط ۿػات ۿوضحػ ۿوكۿرم ۿںیمۿ‬ ‫شزػع‪ ،‬ؤدطۿآجاۿامنػۿیکۿاػالفۿداتی‪،‬وضحػۿاباركبۿوكۿاامٕتۿاكۿمكۿفؽام ےتۿاحالہكۿںیمۿوضحػۿےكۿشیپۿ رظۿوم وداھترھپۿ ؤدطۿ ٓا جاۿ‬ ‫اػالفۿداتیۿوضحػۿاباركبۿ یۿوكۿاامٕتۿدےتۿاحالہكۿںیمۿںیہكۿزاحثۿنۿاھتۿولِدْارادتْامرأةْمنْنسائہْانْتصرفہْعنْایبْ‬



‫بکرْفایبْوغضبْوقال "اننتْصواحبْیوسفْمرواابابکرْفلیصلْبالناس اوػيڈاۿیکۿ مسۿاػواوۿرہطماتۿںیمۿےسۿ‬ ‫اجكۿیبۿیبۿےنۿانۿاعمٓل ۿوكۿاباركبۿےسۿ ریھجاۿرااہاھت‪،‬وضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿنۿامجاۿاوػبضۿایكۿاوػفؽامجاۿ مۿو یۿ‬



‫ْتعایلْعلیہْوسلمْنظرْناْفْ‬ ‫ویفس(ہیلعۿانسالّ) واایلطۿوہۿاباركبۿوكۿمكۿدوۿہكۿاامٕتۿركعۿفلماْقبضْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬



‫امورناْفاخرتناْلدنیاْنامنْرضیہْرسولْاللْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْلدینناْفكانتْالصلٰوةْعظیمْاالسالمْ‬ ‫ٰ‬ ‫ْتعایلْعنہْفكان ٰ‬ ‫ْلذلكْاھاللمْیختلفْعلیہْمناْاثنان سپۿہكۿوضحػرپونػۿ‬ ‫وقوامْالدین‪،‬فبایعناْابابکرْریضْالل ٰ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿالاقتلۿفؽامجاۿمہۿےنۿا ےنۿاكومطۿںیمۿ رظۿیکۿفوۿا ینۿداینینعیۿيالتۿےكۿ ےئۿاےسۿ دنسركایلۿےسجۿػوسلۿ‬ ‫اهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوولمشغۿےراػعۿدنۿینعیۿامنػۿےكۿ ےئۿ دنسۿفؽامجا اھتہكۿامنػۿفوۿاوالّۿیکۿحؼػ یۿاوػدنۿیکۿدػیتسۿج یۿذہلاۿمہۿ‬



‫ےنۿاباركبۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿتعیۿیکۿاوػوہۿانۿےكۿالقئۿ ےھمہۿںیمۿیسكۿےنۿانۿجاػہۿںیمۿيالفۿنۿایك ہیۿيتۿھچكۿاػوادۿ‬ ‫فادیتْایل ْایبْبکرْحِہْوعرفتْلہْطاعتہْوغزوتْمعہْفْ‬ ‫ركۿےكۿرضحت ۿومیٰلۿیلعۿركّۿاهللۿوہہجۿااليسیۿےنۿفؽامجا‪ْ :‬‬ ‫ٰ‬ ‫‪1‬‬



‫جنودہْوکنتْاٰخذْاذاْاعطاینْواغزوْاذاْغزاینْواضربْبنیْیدیہْالحدودبسویطْ ۔سپۿںیمۿےنۿاباركبۿوكۿاطۿاكۿ قۿ‬ ‫دجاۿاوػاطۿیکۿاػامتۿالػّۿاجینۿاوػاطۿےكۿواھۿوہركۿاطۿےكۿرکشلوطۿںیمۿاہجدۿایكۿٌتۿوہۿےھجۿ تیۿاامللۿےسۿھچكۿدےتۿںیمۿےلۿ‬ ‫اتیلۿاوػ ۿٌت ۿےھجۿیڑایئۿرپۿےتجیھبۿںیمۿاججا ۿاوػاےكۿواےنمۿا ےنۿجاػجانۿےسۿدح ۿاگلجا_______رھپۿہنیعبٖۿو یۿومضمط ۿاریم ام وس نیۿ‬ ‫افػوقۿامظعۿواریمۿام وس نیۿامثعط ۿینغۿیکۿ تبسۿاػواد ۿفؽامجا‪،‬ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿانیعمج اہطۿاہتبلۿاواػات ۿ ہلیل ۿوایَ ۿجاػاہ‬ ‫فؽام ے‪ٕ،‬زلا‪:‬‬



‫‪1‬‬ ‫ْتعایلْعنہْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْۼ‪/۸۸‬ۺ‪۹‬ۿجاۿ۾‪،۸۸‬الصواعقْ‬ ‫ْتاریخْدمشقْالکبیْرتہمجۿ۾‪۵۷‬ۺْعیلْبنْایبْطالبْریضْالل ٰ‬



‫المحرقۃْبحوالہْالدارقطینْوا بنْعسا کرْوا ٰ‬ ‫سحقْبنْراہویہْالبابْاالولْالقصلْالخا مسْدارالکتبْالعلمیۃْ ‪۵‬ۼجا‪۷‬ۼ‬ ‫‪Page 473 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(‪)۶‬اجكۿجاػۿاػوادوہاۿںیمۿےنۿوخاتۿداھكیۿہكۿںیمۿاجكۿونكںیۿرپۿوہطۿانۿرپۿاجكۿدولۿ۔ےۿںیمۿانۿےسۿجاینۿوپرجاػاہۿٌتۿجكۿاهللۿ‬ ‫ےنۿرااہۿرھپۿاباۿركبۿےنۿدولۿایلۿدوػاجكۿجاػۿاچنیھكۿرھپۿوہۿدولۿاجكۿجفۿوہہ اۿےسجۿ رہسۿےتہكۿںیہۿاےسۿ رمۿےنۿایلۿفوۿںیمۿےنۿیسكۿرسداػۿ‬



‫ػحؼديتۿوكۿانۿاكّۿںیمۿاےكۿ لثۿنۿداھكیۿاہیطۿجكۿہكۿامتّۿولوگطۿوكۿ ریاتۿركدجاۿہكۿجاینۿیپۿیپۿركۿا ینۿفؽوداگہۿوكۿواسپۿوہ ے ْ‬ ‫‪1‬‬ ‫ْتعایلْعنہم(انۿوكۿنیخیشۿےنۿاباۿہؾریہۿاوػا نۿ رمۿػیضۿاهللۿ‬ ‫رواہْالشیخان ۔عنْایبْھریرةْوعنْابنْعمرْریضْالل ٰ‬ ‫اعتیٰلۿمہنعۿےسۿػواحثۿایك ت)‬



‫(‪)۷‬اریمۿام وس نیۿومیلۿیلعۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿفؽام ےتۿںیہۿںیمۿےنۿجاػاہۿرثكتۿوضحػادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿوكۿفؽام ےتۿ‬



‫انس ۿہك ۿوہا ۿںیم ۿاوػاباركبو رم‪،‬ایكۿںیمۿےن ۿاوػاباركب ۿو رم ۿےن‪،‬يال ۿںیم ۿاوػاباركب رواہْالشیخانْ‪2‬عنْابنْعباسْریضْاللْ‬



‫تعایلْعنہما (انۿوكۿنیخیشۿےنۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿػواحثۿایك ت)‬ ‫ٰ‬ ‫(‪)۸‬اجكۿجاػۿوضحػادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجاۿآوۿیکۿػاتۿاجكۿرمدۿاصج (ینعیۿوخدۿوضحػۿرپۿونػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وملس)ےنۿوخاتۿداھكیۿہكۿاباركبۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےس ۿقلعتمۿںیہۿاوػۿ رمۿاباركبۿےسۿاوػامثعطۿ رمۿےسۿاجحؼۿ نۿ‬ ‫دبعاهلل ۿااصنػی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع ۿفؽام ےت ۿںیہ ۿٌت ۿمہ ۿيڈٕت ۿادقن ۿوضحػ ۿواال ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےس ۿاےسا ۿآت ۿںیمۿ‬ ‫جڈركہ ۿایك ۿہك ۿرمد ۿاصج ۿفو ۿوضحػادقن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿںیہ ۿاوػ ضع ۿاك ۿ ضع ۿےس ۿ قلع ۿوہ ۿان ۿارم ۿاك ۿوایل ۿوہجا ۿسج ۿےكۿ‬ ‫واھۿوضحػۿرپونػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ وعبتۿوہ ےۿںیہ‪،‬رواہْعنہْابوداودوالحا کم‪3‬ۿ(انۿوكۿاجحؼۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫ےسۿاباداوداوػاحمكۿےنۿػواحثۿایك ت)‬



‫ْصحیحْالبخاریْفضائلْاصحابْالنیبْصیلْاللْعلیہْوسلمْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۷۵ /۷‬ۺ‪،‬۾‪۶‬ۺ‪،‬ۼ‪۶‬ۺ‪،‬صحیحْالبخاریْکتابْالتعبیْدق یمۿ‬



‫‪1‬‬



‫بتكۿاخنۿركایچۿ۾‪۷/۶۵۸‬و‪،۶۵۹۵‬صحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْمنْفضائلْعمرْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿۺۼ‪،۷/۷‬الصواعقْالمحرقۃْبحوالہْ‬



‫الشیخنیْالبابْاالولْالقصلْالثالثْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ۾‪۸‬و‪۹۵‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫مشکوةْالمصابیحْبحوالہْمتققْ‬ ‫ْصحیحْالبخاریْفضائلْاصحابْالنیبْصیلْاللْعلیہْوسلمْقؽیلْمناقبْعمرْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ۾‪۶‬ۺ‪،۶/‬‬ ‫ٰ‬



‫علیہْبابْمناقبْایبْبکرْوعمرْریضْاللْعنہماْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ ۾ۺۺ‬



‫ْ‬



‫ْسننْایبْداودْکتابْالسنۃْبابْفْالخلقاءْآاتفتۿماملۿرپسیۿالوہػۿ‪۶ /۷‬۽‪،۷‬المستدركْللحا کمْکتابْمعرفۃْالصحابۃْداراالقکرْبیوتْ‪/ ۸‬‬



‫‪3‬‬



‫‪۶‬ۼ‪۷ ،‬ۼۿو‪۶۵۷‬‬ ‫‪Page 474 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ول‬ ‫لم‬ ‫(‪)۹‬ا سۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿفؽام ےتۿںیہۿےھجۿینبۿا طؾتقۿےنۿيڈٕتۿوضحػۿدیسۿارمل مصظۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿںیمۿاجیھبہ اۿ‬ ‫وضحػ ۿےس ۿدػجات ۿركوط ۿوضحػ ۿےك ۿدعب ۿمہ ۿا ےن ۿاومال ۿػوكہ ۿزك ۿےك ۿجان ۿںیجیھب‪،‬فؽامجا ۿابا ۿركب ۿےك ۿجان رع ۿیک ۿاار ۿا۔ںیہۿ‬ ‫وكیئ ۿاحدہث ۿشیپ ۿآاج ے ۿفو ۿ كبغ ۿدںی؟فؽامجا رم ۿوك رع ۿیک ۿٌت ۿاط ۿاك ۿ یھ ۿوا۔ہع ۿوہ فؽامجا ۿامثعط ۿوك رواہْعنہْفْالمستدركْ‬



‫‪1‬‬ ‫وقالْ ٰھذاْحدیثْصحیحْاالسناد (انۿوكۿا سۿػیضۿاهللۿمز ۿےسۿاحمكۿےنۿدتسمػكۿںیمۿػواحثۿایكۿاوػۿفؽامجاۿہیۿدححثۿ‬



‫حیحۿاالانسدۿ۔ے ت)‬ ‫(ۺ)اجكۿیبۿیبۿيڈٕتۿادقنۿںیمۿاحرضۿوہںیئۿاوػھچكۿوسالۿایك‪،‬وضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿمكۿفؽامجاۿہكۿرھپۿاحرضۿ‬ ‫رواہْالشیخان‪2‬عنْجبیْ‬ ‫وہ اذنوطۿےنۿرع ۿیکۿآوطۿاوػوضحػۿوكۿنۿجاوط فؽامجاۿےھجۿنۿجا ےۿفوۿاباۿركبۿےكۿجانۿآجا‬ ‫ٕـہ‬ ‫ْتعایلْعنہ(انۿوكۿنیخیشۿےنۿریبج نۿ ْۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحثۿایك ت)‬ ‫بنْمطعمْریضْالل ٰ‬ ‫(ۻ)وییہن ۿاجك ۿرمد ۿےس ۿاػوادفؽامجا ۿرموی ۿہك ۿںیم ۿن ۿوہط ۿفو ۿاباركب ۿےك ۿجان ۿآجا رع ۿیک ۿٌت ۿآ۔ںیہ ۿن ۿجاوط فؽامجا ۿفو ۿ رم ۿےكۿ‬ ‫جان رع ۿیکۿٌتۿوہۿ یھۿنۿںیلم فؽامجاۿفوۿامثعطۿےكۿجان اخرجہْابوْنعیم‪3‬فْالحلیۃْوالطرباینْعنْس لْبنْایبْحؼثمۃْ‬ ‫ذ‬ ‫ْتعایلْعنہ(اباۿنب مۿےنۿ ہیلۿںیمۿاوػربطاینۿےنۿلۿ نۿایبۿيصسم ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿانۿیکۿ ِؼجیۿیک ت)‬ ‫ریضْالل ٰ‬ ‫(ۼ)اجك ۿصخش ۿےس ۿھچك ۿاوحثۿقؽوضط ۿرخجڈع ۿہی ۿواسپ ۿاججااھت ۿہك ۿومیلۿیلع ۿركّ ۿاهلل ۿوہہج ۿ ےل ۿاحل ۿ ر اھ انۿےن ۿایبط ۿایك‬ ‫فؽامجاۿوضحػۿادقنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلع ۿوملس ۿیکۿيڈٕتۿںیمۿرھپۿاحرضوہۿاوػرع ۿیکۿاارۿوضحۿوكوكیئۿاحدہثۿشیپۿآاج ےۿفوۿریمیۿ‬ ‫تمیقۿوكطۿاداركعۿاگ فؽامجاۿاباركب رھپۿدػجاتۿركاجااوػ وۿاباركبۿوكۿھچكۿاحدہثۿشیپۿآ ےۿفوۿوكطۿدعۿاگ فؽامجاۿ رم رھپۿدػجاتۿ‬ ‫ركاجاا۔ںیہۿ یھۿھچكۿاحدہثۿدػشیپۿوہ فؽامجا ْویحكْاذاْماتْعمرْفانْاستطعتْانْتموتْفمتْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالمستدركْللحا کمْکتابْمعرفۃْالصحابۃْدارالقکرْبیوتۼۼ‪۸/‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬صحیحْالبخاریْمناقبْاصحابْا لنیبْصیلْاللْعلیہْوسلمْفضائلْایبْبکرْریضْاللْعنہْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۻ‪۶‬ۺ‪،‬صحیحْالبخاریْ‬



‫کتابْاالحكامْبابْاالستخالفْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۷‬ۼ‪،۷/۶۵‬صحیحْمسلمْکتابْفضائلْالصحابۃْبابْمنْفضائلْایبْبکرْدق یمۿبتكۿ‬



‫اخنۿركایچۿ‪۸‬ۼ‪۷/۷‬‬



‫ْازالۃْالخقاءْعنْسہلْبنْایبْحثمۃْلصفۿمجنپۿح دصۿاولۿلیہسۿاڈیک یمۿالوہػ‪۶/۶۷۹‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 475 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1‬‬ ‫ْتعایلْعنہْوْ‬ ‫اہ ےۿجاداطۿٌتۿ رمۿرماج ےۿفوۿااررمےكۿفوۿرماججا رواہْالطرباینْ فْالکبیْعنْعصمۃْبنْمالكْریضْالل ٰ‬ ‫ھسنہْاالمامْجاللْالدینْسیویط(ربطجایۿےنۿریبكۿںیمۿانۿوكۿمضم ۿ نۿامكلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحثۿایكۿاوػۿاامّۿ‬



‫ياللۿادلنۿوییطۿہیلعۿارلہمحۿےنۿانۿوكۿنسحۿقؽاػدجا ت)‬ ‫(۽)ا۔ںیہۿاواػاتۿ ہلیلۿےسۿ۔ےۿوضحػ ُحؼونػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكۿاجاّۿرم ۿوافتۿادقنۿںیمۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ٕسل‬ ‫مز ۿوكۿا ینۿہگجۿاامٕتۿ مصظۿرپۿاقمئۿركجاۿاوػدورسعۿیکۿاامٕتۿرپۿػایضۿنۿوہجاۿبضۿفؽامجاۿسجۿےسۿاریمۿام وس نیۿومیٰلۿیلعۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْلدینناْافالْنرضاہْلدنیاْناْ‬ ‫ركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿاركلمیۿےنۿاوصزادۿفؽامجاہكۿرضیہْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬



‫ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿا۔ںیہۿنچۿایلۿےراػعۿدنۿیکۿوشیپایئۿوك‪،‬ایكا۔ںیہۿمہۿ دنسۿنۿركںیۿا ینۿداینۿیکۿاامٕتۿوك ت)‬ ‫(۾)اوػیاہحثۿػونشۿفر حۿےكۿقؽ بۿ صۿوفرص حۿوہۿاػوادۿادقنۿ۔ےۿہكۿاامّۿادمحۿورتذمیۿےنۿجاافدہۿنیسحۿاوػا نۿام ہۿوا نۿ‬ ‫ابحط ۿواحمك ۿےن ۿجاافدۂۿحیحصت ۿاوػاباااحملنس ۿػوجاین ۿےن ۿرضحت ۿيڈہفی ۿ ن ۿاامیلط ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع ۿاوػرتذمی ۿواحمك ۿےن ۿرضحتۿ‬ ‫دبعاهللۿ نۿوعسمدػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاوػربطاینۿےنۿرضحتۿاباۿدػداءۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاوػا نۿمدیۿےنۿاك لۿںیمۿاوػرضحتۿ‬ ‫ا سۿ نۿامكلۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحثۿایكۿہكۿوضحػرپونػدیسۿویّۿالصبوػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوٰیلعۿآہلۿوااحصہبۿوجاػكۿوملسۿ‬ ‫ےنۿفؽامجا‪:‬اینْالادعریْمابِائیْفیکمْفاقتدوابالذینْمنْبعدیْایبْبکر‪3‬۔‬



‫‪1‬‬



‫ْالمعجمْالکبی دححث۽ۼ‪۹‬المکؾبۃْالقیصلیۃْبیوتْ‪۶‬۽‪/۶‬ۼ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْا بنْسعدالبابْاالولْالقصلْالرا بعْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ‪۸‬۾‪۶،‬ۼ‪۹۸،‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ3‬مسندْاحمدْبنْحنبلْحدیثْحذیقہْبنْالیمانْالمکتبْاالسالیمْبیوتْۺ‪ /‬ۺ۽‪۸‬ۿو۾۾‪۸‬ۿو‪،۹۵۷‬جا معْالرتمذیْابوابْالمناقبْمناقبْ‬



‫ایبْبکرْوعمارْبنْیاسرْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪ /۷‬ۼ‪۷۵‬و‪،۷۷۶‬سننْا بنْماجہْفضلْایبْبکرْالصدیقْریضْاللْعنہْاچیۿامیۿدیعسینپمکۿركایچۿ‬ ‫العمالْدححثۿۺ‪۸۸۶۶‬موسسۃْالرسالہْبیوتْ‪۹۵‬ۻ‪،۶۶/‬مواردالظمٓانْدححث‪۸‬۾‪۷۶‬المطبعۃْالسلقیۃْ ۾‪۸‬ۺ‬ ‫‪Page 476 of 684‬‬



‫ۿ‪،۶۵‬کزنْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1‬‬ ‫وفْلقظْاقتداوابالذینْمنْبعدیْمنْاصحایبْایبْبکرْوعمر ںیمۿ۔ںیہۿاج اتۿریماۿػانہۿ مۿںیمۿبكۿجكۿوہۿذہلاۿںیہمتۿ‬ ‫مكۿفؽامجاوہطۿہكۿریمعۿاطۿدواحص ویطۿیکۿوریویۿركوۿ وۿریمعۿدعبۿوہطۿےگۿاباۿركبۿو رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنع‬



‫(‪)۶۵‬اجكۿجاػۿ ٓا رخۿایحتۿادقنۿںیمۿ صۿفر حۿ یھۿفؽامدتانۿرااہاھتۿرھپۿيڈاۿاوػۿاملسمونطۿرپۿ وھػۿركۿاحٌتۿنۿ یھجم‪،‬اامّۿادمحۿواامّۿ‬ ‫كتس‬ ‫اخبػیۿواامّۿملسمۿاّۿام وس نیۿدصر ہۿبوبحہبۿدیسۿارملنیلسۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿو ھْۿواہیلعۿوملسۿےسۿػاویۿہكۿوہۿاػوادۿفؽامیتۿںیہ‪ْ:‬‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْفْمرضہْالذیْماتْفیہْادیعْیلْاباكْوْاخاكْحیتْا کتبْکتاباْفاینْاخافْانْ‬ ‫قالْیلْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫یتمینْمتمنْویِولْقالْاناْاویلْویایبْاللْوالموْمنونْاالْاباْبکر‪2‬۔‬



‫رضحتۿادقنۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿسجۿرم ۿںیمۿالاقتلۿفؽامےنۿوكۿںیہۿانۿںیمۿھجمۿےسۿفؽامجاۿا ےنۿجاتۿاوػۿاھبیئۿ‬ ‫وكۿجالےلۿہكۿںیمۿاجكۿون ہتۿ رحریۿفؽامدوطۿہكۿےھجۿوخفۿ۔ےۿوكیئۿانمتۿركۿلویاالۿانمتۿركعۿاوػۿوكیئۿےنہكۿواالۿہہكۿاےساۿہكۿںیمۿػجادہۿ‬



‫ قحتسۿوہطۿاوۿػاهللۿنۿامےنۿاگۿاوػۿاملسمطۿنۿامںینۿےگۿرگمۿاباركبۿوك اامّۿادمحۿےكۿاجكۿظفلۿہیۿںیہۿہكۿفؽامجاۿادیعْیلْعبدالرحمنْ‬



‫بنْایبْبکرْا کتبْایبْبکرْکتاباْالْیختلفْعلیہْاحدْثمْقالْدعیہْمعاذْاللْانْیختلفْالمومنونْفْایبْبکر‬ ‫دبعارلنمحۿ نۿایبۿركبۿوكۿجالۿولہكۿںیمۿاباركبۿےكۿ ےئۿون ہتۿھكلۿدوۿطۿہكۿاطۿرپۿوكیئۿاٌزالف‬



‫‪3‬‬



‫‪ْ1‬الكاملْالبنْعدیْترجمہْحمادْبنْد لیلْدا رْالقکرْبیوتْ‪/ ۷‬ۻۻۻ‪،‬المستدرْللحا کمْکتابْمعرفۃْالصحابۃْدارْا کقرْبیوتْ‪/ ۸‬‬ ‫ۺۼ‪،‬کزنْالعمالْدححثۿ‪۷۸‬ۻۺۼوموسستہْالرسالہْبیوتْ‪۵/ ۶۶‬ۻۺوۺۺۼ‪،‬المعجمْالکبیْدححثۿ۽‪۷۹‬ۻالمکؾبۃْالقیصلیہْبیوتْ۾‬



‫‪/‬۽ۻ‪،‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْحذیقہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْٖٖۺ ‪۷/‬۽‪۸‬‬ ‫ٖ‬ ‫‪ْ2‬صحیحْالبخاریْکتابْالمرضْ‪ /۷‬ۻ‪۹‬۽ْوکتابْاالحكامْبابْاالستخالفْ‪۷/ ۷‬ۼ‪۶۵‬ۿدق یمۿبتكۿاخنۿركایچ‪،‬صحیحْمسلمْکتابْفضائلْ‬ ‫ْ‬



‫اصحابْالنیبْصیلْاللْعلیہْوسلم‪،‬بابْمنْفضائلْایبْبکرْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۸/۷‬ۼ‪،۷‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْعائشہْریضْاللْعنہاْ‬



‫المکتبْاالسالیمْبیوتْۻ ‪،۶۹۹ /‬الصواعقْالمحرقۃْالبابْاالولْالقصلْالثالثْدا رْالکتبْالعلمیہْبیوتْ ۼ‪۸‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ3‬الصواعقْالمحرقۃْالبابْاالولْالقصلْالثالثْدا رْالکتبْالعلمیہْبیوتْ ۼ‪،۸‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْعائشہْریضْاللْعنہاْ‬



‫المکتبْاالسالیمْبیوتۻ ‪۶۹۹/‬‬ ‫‪Page 477 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نۿركع رھپۿفؽامجا‪:‬ػےنۿدوۿيڈاۿیکۿانہۿہكۿاملسمطۿاٌزالفۿركںیۿاباركبۿےكۿجاػعۿںیم یلۿاهللۿاعتیٰلۿیلعۿابیبحلۿواہلۿویِز ۿ‬ ‫تعایلْاعلمْوعلمہْاحکم‬ ‫وجاػكۿوملس واللْسبحنہْو ٰ‬ ‫تس‬ ‫ك‬ ‫ھ‬ ‫ہلئسۿدوّ‪:‬افلخ ےۿ ہثلۿػوضاطۿاهللۿاعتیٰلۿ ْۿےسۿ ٓا جاۿرضحتۿیلعۿہیلعۿانسالّۿالضۿ ےھۿجاۿمك؟‬ ‫اوجلاتۿ‪:‬‬ ‫تس‬ ‫ك‬ ‫ھ‬ ‫الہۿوصتۿوامجمتۿجس ۿمہۿاهللۿاعتیٰلۿاكۿاامجفۿ۔ےۿہكۿرمنیلسۿٓالہكئۿوػ لۿواجصزا ےۿ رشۿولصاتۿاهللۿاعتیٰلۿوامیلستہتۿ ْۿےكۿدعبۿ‬ ‫رضحات ۿافلخ ے ۿاػہعب ۿػوضاط ۿاعتیٰل ۿمہیلع ۿامتّ ۿولخمق ۿالمی ۿےس ۿالض ۿںیہ امتّ ۿامم ۿمامل ۿاونیل ۿو ٓا رخن ۿوكیئ ۿصخش ۿاط ۿیک ۿحؼػ یۿ‬ ‫وتمظۿوزعتۿوواجہتۿو وبلۿوركإتۿوقؽتۿووالحثۿوكۿ۔ںیہۿہاتچنہ‬



‫" ‪‬‬ ‫‪"‬‬



‫‪1‬‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫لض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےك ۿاہھ ۿںیمۿ۔ے ۿےسجۿرا۔ے ۿ اط ۿفؽام ے‪،‬اوػۿ‬ ‫اهللۿحؼاۿلضۿواالۿ۔ے(ت)‬



‫رھپۿاطۿںیمۿجامہۿرتبیتۿویطۿ۔ےۿہكۿيتۿےسۿالضۿدصقیۿاربک‪،‬رھپۿافػوقۿامظعۿرھپۿامثعطۿینغ‪،‬رھپۿومیلۿیلعۿہیلعۿدیسۿمہۿوومولۿ‬ ‫مہۿو ٓا ہلۿومہیلعۿوجاػكۿوملس‪،‬انۿذمہتۿذہمتۿرپۿ ٓا جاتۿقؽ ٓا طۿ میظۿوااحدحثۿریثكہۿوضحػۿرنۿیبنۿركمیۿہیلعۿویلعۿ ٓا ہلۿویِز ۿانصتوہۿ‬ ‫لص تس‬ ‫وا س ْۿواػواداتۿيتز ۿوایَ ۿاریمۿالموس نیۿومیلۿیلعۿرمر یۿودرگیۿاذمز ۿاہلصشتۿاہطػتۿواػۿاضتواامجفۿاحصہبۿركاّۿوجا نیعۿمؾاّۿو‬ ‫ًُ‬ ‫فرص احت ۿاوایل ے ۿإت ۿوءامل ے ۿإت ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمہنع ۿانیعمج ۿےس ۿوہ ۿداللئ ۿجاہؾ ۿہ ۿو ى ۿاقہؾ ۿہ ۿںیہ ۿنج ۿاك ۿااعیتست ۿ۔ںیہ ۿوہ‬ ‫اتك ریقۿرفغۿاهللۿاعتیٰلۿہلۿےنۿانۿہلئسۿںیمۿاجكۿاتكتۿ میظۿطیسبۿومیخضۿدوۿدلجمۿرپۿمسقنمۿجاّۿجاػیخۿمطلعْالِمرْینْفْابانۃْ‬ ‫ٓص‬ ‫سبِۃْالعمرینۼ۾‪۶۷‬ھۿےسۿ ہْۿفینصتۿیکۿاوػ ۿاخ ۿن ریسۿ ٓا ہیۿركہم ۿ" ‪‬‬ ‫‪"‬اوػ ۿانۿےسۿاقطزتتۿ‬ ‫ہقلطمۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿاابثتۿوااقحقۿاوػۿاواہّۿيالفۿےكۿالاطلۿواػاہقۿںیمۿاجكۿلیلجۿػواہلۿیمسمۿیانّۿتارییخْ‬



‫الزاللْاالنیقْمنْبحرْسبِۃْاالتیق ‪۶۸۵۶‬ھ ۿجافیل ۿایك ۿان ۿثحبم ۿیک ۿلیصفت ۿاط ۿبتك ۿرپ ۿوموكل‪،‬اہیط ۿفرف ۿ دن ۿاػواداتۿ‬ ‫اہمئۿاہلصشتۿركاّۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿرپۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۼۺ ‪/‬۾‪۷‬‬ ‫‪Page 478 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫رپۿااصتقػۿوہجاۿ۔ے‪،‬اهللۿزعولجۿیکۿامشیبػۿػًمتۿوػوضاطۿوحؼتكۿاریمۿام وس نیۿانۿدیحػۿ قۿوگۿ قۿداطۿ قۿرپوػركّۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫وہہج ۿاالین ۿرپ ۿہك ۿان ۿ انتۿےنۿہلئس ۿلیضفت ۿوك ۿتیاحث ۿلصفم ۿفؽامجا ۿا ین ۿركیس ۿيالت ۿورعن ۿػمإت ۿرپ ۿحؼ ۿرس ۿٕزضؾ ۿدجسم ۿاجعمۿ‬ ‫وئاشفدۿواجمعمۿوولجاتۿماہمۿويتواتۿاخ ہۿںیمۿرطبقیۿمدجڈہۿجااددۿادجڈہۿدیپسواصفۿػاہؾۿووااگشفۿمکحمۿورسفمۿےبۿا امتلۿدارۿ‬ ‫يت‬ ‫رضحاتۿنیخیشۿركنیمۿوػرینۿ زلصظۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿاكۿا ینۿداتۿجاكۿاوػۿامتّۿإتۿرم وہمۿدیسۿولالكۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وملسۿےسۿالضۿو رتہۿوہجاۿاےسیۿػونشۿوانیبۿروػۿرپۿاػوادۿایكۿسجۿںیمۿیسكۿفرۿوۿواہبئۿكشۿورتددنۿػاہۿل افلۿہلئسۿوكۿٕشہؽیۿ‬ ‫ئاتجاۿایسۿوكػعۿاكۿ قحتسۿرہھٹا‪،‬رضحتۿےسۿاطۿاوقالۿركہمۿےكۿػاویۿایسۿےسۿػجادہۿاحصہبۿوۿجا نیعۿػوضاطۿاهللۿاعتیٰلۿمہیلعۿانیعمجۿ‬ ‫روامقۿاامّۿا نۿرجۿیكمۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫قالْالذھیبْوقدْتواترْذلكْعنہْفْخالفتہْوکریسْ د یبۿےنۿاہكۿاریمۿام وس نیۿرضحتۿیلعۿرمر یۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫مملکۃْوبنیْالجمْالغقیمنْشیعتہْثمْبسطْاالسانیدْ مز ۿےسۿاطۿےكۿػامنۿيالتۿںیمۿہكۿ ٓا تۿركیسۿادتقاػۿرپۿولجہۿ‬ ‫الصحیحۃْفْذلكْقالْویِالْرواہْعنہْنیفْوثمانونْ ارۿ ےھۿفوارتۿےسۿجاحثۿ۔ےۿہكۿ ٓا تۿےنۿا ینۿامجمتۿےكۿمۿریفغۿ‬ ‫ںیمۿاتیلضفۿنیخیشۿوكۿایبط ۿفؽامجا اہكۿاججا ۿ۔ےۿہكۿایسۿےسۿ‬ ‫نقساوعددْمنہمْجماعۃْثمْقالْفِبحْاللْالرافضۃْ‬ ‫ػادئۿافؽادۿےنۿانۿجاػعۿںیمۿ ٓا تۿےسۿػواحثۿیکۿ۔ے د یبۿ‬ ‫مااج ل مْ‪1‬ا نتہی ْ‬ ‫ےنۿاطۿٓرطبغۿھچكۿےكۿجاّۿونگا ےۿںیہ رھپۿفؽامجاۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ػاقطشوطۿاكۿحؼاركعۿوہۿزكۿدقػۿاجلہۿںیہۿاحسمی(ت)‬ ‫اہیطۿجكۿہكۿ ضعۿافصنمطۿ ہعیۿ لثۿدبعارلػاقۿدحمتۿاصٌتۿفنصمۿےنۿجاوفۿعیشتۿلیضفتۿنیخیشۿاایتخػۿیکۿاوػۿاہكۿٌتۿ‬ ‫وخدۿرضحتۿومیلۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿاالینۿا۔ںیہۿا ےنۿسفنۿركمیۿرپۿلیضفتۿدےتۿفوۿےھجۿانۿےكۿاادۿےسۿبكۿرفمۿ۔ےۿےھجۿہیۿایكۿ‬ ‫نزاہۿ وھػاۿ۔ےۿہكۿیلعۿےس تبحۿػوھكطۿاوػۿیلعۿاكۿيالفۿركوۿط روامقۿںیمۿ۔ے‪:‬‬



‫مااحسن ْماسلکہ ْبعض ْالشیعۃ ْالمنصقنی ْکعبدْ ایكۿ یۿایھچۿػاہۿےلۿںیہۿ ضعۿش فصۿ ہعیۿ ےسیۿدبعارلػاقۿہكۿ‬ ‫الرزاقْفانہْقالْافضلْالشیخنی ْ‬



‫انۿےنۿاہكۿںیمۿانۿ ےئۿنیخیشۿوكۿرضحتۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫مز ۿرپۿقطزتتۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْالبابْالثالثْالقصلْاالولْدا رْالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ۿ‪۵‬۾ۿوۿ‪۶‬۾‬



‫‪Page 479 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بتقضیلْعیلْایاْھماْعیلْنقسہْواالْلماْفضلت ماْکیفْیبْ داتی ۿوہ ۿط ۿہك ۿرضحت ۿیلع ۿےن ۿا۔ںیہ ۿقطزتت ۿدی ۿ۔ے ۿوػن ۿںیمۿ‬ ‫ا۔ںیہۿ ٓا تۿرپۿقطزتتۿنۿداتیۿریمعۿ ےئۿہیۿنزاہۿاكیفۿ۔ےۿہكۿںیمۿ‬ ‫وزراانْاحبہْثمْاخالقہْ‪1‬۔ ْ‬ ‫ٓا تۿےسۿ تبحۿركوطۿرھپۿ ٓا تۿیکۿل اتفۿركوط(ت)‬



‫اتۿ دنۿااحدحثۿرموضتیۿ ُوصشغ‪:‬‬ ‫دححثۿاول‪:۶‬حیحۿاخبػیۿرشفیۿںیمۿدیسجاۿوا نۿدیسجاۿاامّۿدمحمۿ نۿٌشمِز ۿاصٍضؾادہۿومیلۿیلعۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿو وےراۿےسۿرموی‪:‬‬



‫تعایلْ ںیمۿےنۿا ےنۿوادلۿاميڈ ۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿےسۿرع ۿیکۿ‬ ‫قلتْالیبْایْالناْسْخیْبعدْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫علیہْوسلمْقالْابوبکرْقالْقلتْثمْمنْقالْعمر‪2‬۔ ْ ػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿدعب ۿيت ۿ ٓا د ویط ۿںیم ۿ رتہۿ‬ ‫وكطۿ۔ےۿ؟ۿفؽامجاۿاباركبۿںیمۿےنۿرع ۿیکۿرھپۿوكطۿ؟ۿفؽامجاۿ رمۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿانیعمج‬ ‫لم‬ ‫دححث ۿدوّ‪:۷‬اامّ ۿاخبػ ۿا ین ۿحیح ۿاوػ ۿا ن ۿام ہ ۿننس ۿںیم ۿرطبقی ۿدبعاهلل ۿ ن ۿر ہم ۿاریم ۿا زصظ ۿركّ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿوہہج ۿےس ۿػوای ۿہكۿ‬ ‫فؽام ےتۿ ےھ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْ رتہن ۿرمد ۿدعب ۿدیس ۿمامل ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملس ۿاباركب ۿںیہ ۿاوػ‬ ‫خیْالناسْبعدْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫‪3‬‬ ‫تعایلْ رتہن ۿرمد ۿدعب ۿاباركب ۿ رم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع ہی ۿدححث ۿا نۿ‬ ‫ابوبکرْوخیْالناسْبعدْابوبکرْعمر ریضْاللْ ٰ‬ ‫ام ہۿیکۿ۔ے (ت)‬ ‫عنہما‪،‬ھذاْحدیثْابنْماجۃ۔ ْ‬ ‫نؾل‬ ‫دححثۿوسّ‪:۸‬اامّۿاباۿااقلمسۿالیۿ نۿدمحمۿ نۿالضفلۿا ُیۿاتكتۿاۃنسلۿںیمۿػاوی‪:‬‬ ‫اخربناْابوبکرْبنْمردویہْثناْسلیمنْبنْاحمدْثناْالحسنْ ْ (مہۿوكۿ ربۿدیۿاباركبۿ نۿرمدوہیۿےن‪،‬مہۿوكۿدححثۿایبطۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْالبابْالثالثْالقصلْاالولْدا رْالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ‪۸‬۾‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقہْالبابْالثالثْالقصلْاالولْدا رْالکتبْبیوتْ ۿ‪۸‬۾‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْصحیحْالبخاریْمناقبْاصحابْا لنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْمناقبْایبْبکرْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬۽‪۶‬ۺ‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 480 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بنْالمنصورْالرماینْثناْداؤدْبنْمعاْذ ْثناْابوْسلمۃْ یک ۿامیلسط ۿ ن ۿادمحۿےن‪،‬مہ ۿوك ۿدححثۿایبط ۿیک ۿنسح ۿ ن ۿوصنمػۿ‬ ‫العتیكْعبداللْبنْعبدالرحمنْعنْسعیدْبنْایبْ ػامین ۿےن‪،‬وك ۿوك ۿدححث ۿایبط ۿیک ۿداود ۿاعم ۿد ۿ ن‪،‬مہ ۿوك ۿابا ۿر ہمۿ‬ ‫م‬ ‫عروبۃ ْعن ْمنصور ْبن ْالمعتمر ْعن ْابراھیم ْعنْ زکیۿدبعاهللۿ نۿدبعۿارلنمحۿےن‪،‬اذنوطۿےنۿدیعسۿ نۿاباۿرعوہبۿ‬ ‫ےس‪،‬اذنوطۿےنۿوصنمػ ۿ نۿٕعسمؽ ۿےس‪،‬اذنوطۿےنۿاحؼامیہۿےسۿ‬ ‫علِمۃْقالْبلغْعلیاْانْاقواماْیقضلونہْعیلْایبْبکرْوْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫اوػ ۿا وط ۿےنۿرضحت ۿہمقلعۿےسۿػوا ث ۿیک) رضحت ۿہمقلعۿ‬ ‫عمرْفصعدْالمنربْفحمدْاللْوا ثینْعلیہْثمْقالْیاْ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿفؽام ےتۿںیہۿاریمۿام وس نیۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ای اْالناسْانہْبلغینْانْقسوماْیقضلوینْعیلْایبْبکرْ‬ ‫وہہج ۿوك ۿ رب ۿ یچنہ ۿہك ۿھچك ۿول ۿا۔ںیہ ۿرضحات ۿدصقی ۿوافػوقۿ‬ ‫فم‬ ‫وعمرْولوکنتْنِدْمتْفیہْلعاقبتْفیہْ نْسمعتہْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿالضۿئات ےتۿںیہ‪،‬ہیۿنسۿركۿٕزضؾۿرپۿولجہۿ‬ ‫بعدْھذالیومْیِولْھذاْفہوْمقرتْعلیہْحدْالمقرتیْ فؽاموہ ےۿدمحۿو انءعۿالمیۿئاجال ے‪،‬رھپۿفؽامجا‪:‬اعۿولوگ!ۿےھجۿ‬ ‫ثمْقالْانْخیْھذاْاالمۃْبعدْنؽی اْابوبکرْثمْعمر‪ ْ،‬رب ۿ یچنہ ۿہك ۿھچك ۿول ۿےھج ۿاباركب ۿو رم ۿےس ۿالض ۿےتہك ۿںیہ ۿانۿ‬ ‫ثمْاللْاعلمْبالخیْبعد‪،‬قالْوفْالمجلسْالحسنْ جاػہ ۿںیم ۿاار ۿ نی ۿےنۿےلہپ ۿےس ۿمك ۿانسۿدجا ۿوہ ۿجا ۿفو ۿےب ۿكش ۿازاۿ‬



‫بنْعیلْفِالْواللْلوسیمْالثالثْلسیمْعثمانْ‪1‬۔ ْ‬



‫داتیۿ ٓا وۿےسۿےسجۿااسۿےتہكۿونسطۿاگۿوہۿیرتفیۿ۔ےۿانۿرپۿیرتفیۿ‬ ‫یکۿدحۿینعیۿایسۿوكۿػعۿالػّۿںیہ رھپۿفؽامجا‪:‬ےبۿكشۿیبنۿ یلۿ‬ ‫اهللۿہیلعۿوملسۿےك ۿدعبۿالضۿإت ۿابا ۿركبۿںیہ ۿرھپ ۿ رم‪،‬رھپۿيڈاۿ‬ ‫وخت ۿاج ات ۿ۔ے ۿہك ۿاط ۿےك ۿدعب ۿوكط ۿيت ۿےس ۿ رتہ ۿ۔ے ہمقلعۿ‬ ‫ٔ‬ ‫فؽام ےتۿںیہۿ سلجۿںیمۿدیسجا ۿاامّ ۿنسحۿ َصسیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫مز ۿ یھ ۿ رشفی ۿفؽام ےھ ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿيڈا ۿیک ۿ مس ۿاارۿ‬ ‫شیتع ۿاكجاّ ۿ ےتی ۿفو ۿامثعط ۿاكجاّ ۿ ےتی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمہنعۿ‬



‫انیعمج(ت)‬ ‫ًَ‬ ‫دححثۿاہچػّ‪:۹‬اامّۿداػۿیـسیۿننسۿںیمۿاوػۿاباۿ رمۿ نۿدبعۿاربلۿااعیتستۿںیمۿمكۿ نۿ فۿےسۿ‬



‫ْازالۃْالخقاءْعنْخالفۃْالخلقاءْبحوالہْایبْالِاسمْفْکتابْالسنۃْمسندْعیلْبنْایبْطالبْلیہسۿاڈیکیمۿالوہػۿ‪/۶‬۽ۻ‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 481 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ػاویۿرضحتۿومیلۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫الاجدْاحدْافضلینْعیلْایبْبکرْوْعمرْاالجلدتہْحدْ ںیمۿےسجۿجاوطۿاگۿہك ۿےھجۿاباركبۿو رم ۿےسۿالضۿاتہك ۿ۔ےۿاےسۿ‬ ‫یرتفیۿیکۿدحۿاگلوطۿاگ‬ ‫المقرتی‪1‬۔ ْ‬ ‫اامّۿد یبۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬ہیۿدححثۿحیحۿ۔ے‬ ‫دححثۿمجنپۺ‪:‬ننسۿداػۿیـسیۿںیمۿرضحتۿاباًِشك ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿہكۿوضحػۿدیسۿماملۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےكۿاحصیبۿاوػۿاریمۿ‬ ‫ام وس نیۿیلعۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿقتۿجاػاگہۿ ےھۿ انتۿاریمۿا۔ںیہۿوہتۿاریخلۿفؽامجاۿرك ےتۿ ےھ‪،‬رموی‪:‬‬



‫انہ ْكان ْیری ْان ْعلیا ْافضل ْاالمۃ ْفسمع ْاقواماْ ینعیۿاطۿےكۿ ایلۿںیمۿومیلۿیلعۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿامتّۿإتۿ‬ ‫یخالقونہْفحزنْحزناْشدیدْافِالْلہْعیلْبعدْانْ ےسۿالضۿ ےھۿاذنوطۿےنۿھچكۿولوگطۿوكۿانۿےكۿيالفۿےتہكۿانسۿ‬ ‫اخذ ْبیدہ ْوادخلہ ْبؼتہ ْما ْاحزنك ْیا ْابا ْجحیقۃْ تخۿػجۿوہاۿرضحتۿومیلۿاطۿاكۿاہھۿڑكۿركۿاكۿوانۿوالحثۿںیمۿ‬ ‫ےل ۿح(ے ۿمغ ۿیک ۿو ہ ۿ ریھچ‪،‬شزاػن ۿیک‪،‬فؽامجا‪:‬ایك ۿںیم ۿںیہمتۿ‬ ‫فذکرلہ ْالخی ْفِال ْاال ْاخربك ْبخی ْھذہ ْاالمۃْ‬ ‫ن ۿئاتدوطۿہك ۿإت ۿںیم ۿيت ۿےس ۿ رتہۿوكط ۿ۔ے ۿاباركب ۿںیہ ۿرھپۿ‬ ‫خیھاْابوبکرْثمْعمرْقالْابوْجحیقۃْفاعطیتْاللْ‬ ‫ رم رضحت ۿاباًِشك ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿفؽام ےت ۿںیہ ۿںیم ۿےنۿ‬ ‫ع داْانْالْا کتمْھذاْالحدیثْبعدْانْشاف ینْبہْ‬ ‫اهللۿزعولجۿےسۿدہعۿایكۿہكۿٌتۿجكۿویجطۿاگۿانۿدححثۿوكۿنۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْ‬ ‫۔‬ ‫عیلْمایِیتْ‬ ‫اپھچوطۿاگۿدعبۿانۿےكۿہكۿوخد ۿرضحت ۿومیلۿےنۿجااشمل ہۿےھجۿ‬ ‫ااسۿفؽامجا‬ ‫دححثۿمششۻ‪:‬اامّۿادمحۿحادنسمۿدیۿادینۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿںیمۿا نۿایبۿاحػّۿےسۿػاوی‪:‬‬



‫تعایلْ ینعیۿاجكۿصخشۿےنۿرضحۿتۿاامّۿػنۿااعلدبنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫قال ْجاء ْرجل ْایل ْعیل ْ ْبن ْالحسنی ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫مز ۿیکۿيڈٕت ۿاونػ ۿںیمۿاحرضۿوہركۿرع ۿیکۿوضحػ ۿدیسماملۿ‬ ‫عنہماْفِالْماكانْمزنلۃْایبْبکرْوعمرْ ْ‬ ‫ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْالدرا رْقطین‪،‬البابْالثالثْالقصلْاالولْدا رْالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ۿ‪۶‬۾‬



‫‪2‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْالدرا رْقطین‪،‬البابْالثالثْالقصلْاالولْدا رْالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ۿ‪۷‬۾‬



‫‪Page 482 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫منْالنیبْصیلْاللْعلیہْوسلمْفِالْمزنلت ماْالساعۃْ یکۿجاػاگہۿںیمۿاباۿركبۿو رمۿاكۿرم ہبۿایكۿاھتۿفؽامجاۿ وۿرم ہبۿاطۿاكۿاتۿ‬



‫وھماْضجیعاہْ‪ْ 1‬‬ ‫دححثۿمتفہۼ‪:‬داػۿیـسیۿرضحتۿاامّۿجاقؽۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػاویۿہكۿاػوادۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬



‫۔ےۿہكۿوضحػۿےكۿ ولہۿںیمۿ ٓا ػاّۿركػ۔ےۿںیہ‬



‫تعایلْعنہمْعیلْانْیِولواْفْ ینعیۿاوالدۿااجمدۿرضحتۿوتبلۿػہؾاۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿاحسلاۿاركلمیۿ‬ ‫اجمعْبنوْفاطمۃْریضْاللْ ٰ‬



‫الشیخنیْاحسنْمایکونْمنْالِول‪2‬۔ ْ‬



‫واہیلعۿومہیلعۿوجاػكۿوملسۿاكاامجفۿوا افقۿ۔ےۿہكۿاباۿركبۿو رمۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےكۿ قۿںیمۿوہۿجاتۿںیہكۿ وۿيتۿےسۿ رتہۿ‬ ‫وہ(ػاہؾۿ۔ےۿہكۿيتۿےسۿ رتہۿجاتۿایسۿےكۿ قۿںیمۿیہكۿاج ےۿ‬ ‫ یۿ وۿيتۿےسۿ رتہۿوہ)‬



‫دححثۿمتشہ۽‪:‬اامۿّۿا نۿاسعركۿومریہۿوواملۿ نۿایبۿادعجلۿےسۿػاوی‪:‬‬



‫قلتْلمحمدْبنْالحنقیۃْھلْكانْابوْبکرْاولْالِومْ ینعی ۿںیم ۿےن ۿاامّ ۿدمحم ۿ ن ۿہیفن ۿےس ۿرع ۿیک‪:‬ایك ۿاباركب ۿيتۿ‬ ‫اسالما؟ْقالْال‪،‬قلتْفبمْعالْابوْبکرْوسبقْحیتْالْ ےس ۿےلہپ ۿاوالّ ۿال ے ےھ ۿ؟ ۿفؽامجا‪:‬ن ںیم ۿےن ۿاہك‪:‬رھپ ۿایكۿ‬ ‫یذکرْاحدْغیْایبْبکرْقالْالْنہْكانْافضلہمْاسالماْ جاتۿ۔ےۿہكۿاباۿركبۿيتۿےسۿجاالۿػ۔ےۿاۿوػۿیشیپۿےلۿح(ےۿاہیطۿ‬ ‫جكۿہكۿول ۿاطۿےكۿوساۿیسكۿاكۿدركۿ یۿ۔ںیہۿرك ےت فؽامجا‪:‬ہیۿ‬ ‫حنیْاسلمْحیتْلحقْبربہ‪3‬۔ ْ‬ ‫ان ۿ ےئۿہك ۿوہ ۿاوالّ ۿںیم ۿيتۿےس ۿالضۿ ےھۿٌتۿےس ۿاوالّۿ‬ ‫ال ےۿاہیطۿجكۿہكۿا ےنۿػتۿزعولجۿےسۿ ےل‬ ‫ٔ‬ ‫دححثۿمہن۾‪:‬اامّۿاباۿانسحلۿداػۿیـسیۿدنجتۿادسۿیۿےسۿػاویۿہكۿاامۿّۿدمحمۿ نۿدبعاهللۿضحمۿا نۿنسحۿٓصسیۿ نۿنسحۿ َصسیۿ نۿیلعۿ‬ ‫ہم‬ ‫رمر یۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿو و ْۿےكۿجانۿھچكۿالہۿوك ہۿوزجریہۿےنۿاحرضۿوہركۿ‬



‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْحدیثْذیْالیدینْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪/ ۹‬ۼۼ‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْالدا رْقطینْعنْمحمدْالباقرْالبابْالثاینْدا رْالکتبْالعلمیہْبیوتْ ۿ۽ۼ‬



‫ْ‬



‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْا بنْعسا کرْعنْسالمْبنْایبْالجعدْالبابْالثاینْدارْالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۵‬۽‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 483 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اباۿركبۿو رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےكۿجاػعۿٕظۿوسالۿایكۿاامّۿدممووۿےنۿریمیۿفرفۿتفتلمۿوہركۿفؽامجا‪:‬‬



‫انظرْواایلْاھلْبالدكْیسالوینْعنْایبْبکرْوْعمرْل ماْ ا ےن ۿ رہ ۿواولط ۿوك ۿدھك ۿھجم ۿےس ۿاباۿركب ۿو رم ۿےك ۿجاػعۿںیمۿ‬ ‫وسالۿرك ےتۿںیہۿوہۿدوونطۿریمعۿحؼدجكۿجالہبشۿومالۿیلعۿےسۿ‬ ‫عندیْافضلْمنْعیل‪1‬۔ ْ‬



‫الضۿںیہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿانیعمج‬ ‫ٔ‬ ‫ہی ۿاامّ ۿالج ۿرضحت ۿاامّ ۿنسح ۿ َصسیۿےك ۿ ر ےت ۿاوػۿرضحت ۿاامّۿنیسح ۿودیہ ۿركجال ۿےك ۿوناےس ۿںیہ ۿاط ۿاك ۿبقل ۿابمػك ۿسفن ۿػہیكۿ‬ ‫۔ے‪،‬اط ۿےكۿوادل ۿرضحت ۿدبعاهلل ۿضحم ۿہكۿيت ۿںیمۿےلہپۿینسحۿ ینیسۿدوونطۿرشفۿےكۿاجعم ۿوہ ےۿذہلا ۿضحمۿولہکا ے‪،‬ا ےنۿ‬ ‫ػامےن ۿںیم ۿرسداػینب ۿاہمش ۿ ےھ‪،‬اطۿےك ۿوادل ۿاميڈ ۿاامّ ۿنسح ۿٓصسی ۿاوػ ۿوادلہ ۿاميڈہ ۿرضح ۿت ۿافہمط ۿرغصی ۿتنب ۿاامّ ۿنیسح ۿ یل ۿاهللۿ‬ ‫حسم‬ ‫ہیلعۿاعتیٰلۿیلعۿا ْۿومہیلعۿوجاػكۿوملس‬ ‫دححثۿدمہ‪:۶۵‬اامّۿاحظفۿ رمۿ نۿہبشۿرضحتۿاامّۿالجۿدیسۿػجڈۿودیہۿا نۿاامّۿیلعۿاجسدۿػنۿااعلدبنۿا نۿاامّۿنیسحۿودیہۿولصاتۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿوامیلستۿہتۿیلعۿيڈۿمہۿاركلمیۿومہیلعۿےسۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿہكۿاذنوطۿےنۿوكویفطۿےسۿفؽامجا‪:‬‬



‫انطلِتْالخوارجْفربئتْممنْدونْایبْبکرْوعمر‪ ْ،‬ینعیۿاخػویجطۿےنۿا ھۿركۿاطۿےسۿربتیۿیکۿ واباركبۿوۿ رمۿےسۿمكۿ‬



‫ولمْیستطیعواْانْیِولواْفی ماْشؼ رْئاْوانطلِتمْانتمْ ےھۿینعیۿامثعطۿویلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿرگمۿاباركبۿو رمۿیکۿواطۿ‬ ‫فظقرْتمْایْوثؽتمْفوقْذلكْفربئتمْمنہماْفمنْبیقْ ںیمۿھچكۿےنہكۿیکۿئاجن شۿنۿجایئۿاوػۿ مۿےنۿاعۿوكویف!ۿاورپۿٌبتۿ‬ ‫یک ۿہك ۿاباركب ۿو رم ۿےس ۿربتی ۿیک ۿفوات ۿوك ۿط ۿػہ ۿہ ا ۿيڈا ۿیک ۿ مس ۿ!ۿ‬ ‫؟ْفواللْمابیقْاحدْاالبرئتمْمنہ‪2‬۔ ْ‬ ‫اتۿوكیئۿنۿػاہۿسجۿرپۿ مۿےنۿربتاۿنۿاہكۿوہ‬ ‫والعیاذْباللْربْالعلمنیْاللْا کرب(اوػ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿانہ ۿ و ۿرپوػداگػۿ۔ےۿامتّ ۿاہجونط ۿاك‪،‬اهلل ۿيت ۿےس ۿحؼا ۿ۔ے (ت)اامّ ۿػجڈۿ‬ ‫ودیہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿہیۿاػواد ۿدیجمۿمہۿكالامط ۿاخدناط ۿػجڈ ۿوكۿدمۿاهللۿاكیفۿو ۿوایفۿ۔ے‪،‬دیسۿوادات ۿرگلباّۿرضحت ۿرمعجۿ‬ ‫ائارنیقی‪،‬عمجمۿارطلنیقی‪ٍ،‬ضؾرشتعی‪ ،‬رحۿفرتقیۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْالدارقطینْعنْجندبْاالسدیْالبابْالثاینْدارْالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ‪۸‬۽‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْالحافظْعمرْبنْشبہْالبابْالثاینْدارْالکتبْالعلمیۃْبیوتْ ۾ۼ‬



‫‪Page 484 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫خقزۃۿانست ‪ًَ،‬ۃۿالَت ۿدیسجاۿوومالجاۿریمۿدبعاولادحۿ ینیسۿػجڈیۿوایطسۿرگلبایمۿدقنۿاهللۿاعتیٰلۿرسہۿااسلیمۿےنۿاتكتۿب اطتتۿس عۿ‬ ‫انسجفۿرشفیۿفینصت ۿفؽامیئۿہكۿجاػاگہ ۿماملۿانہۿوضحػۿدیسۿارملنیلسۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿںیمۿوم عۿ وبلۿ میظ ۿرپۿوا عۿوہیئ‪،‬‬ ‫ذم‬ ‫رضحتۿیتفتسمۿدإتۿحؼاك ْۿےكۿيڈۿادجمۿيڈاۿوػۿانۿریقۿےكۿ ٓا اق ےۿتمعنۿوومال ےۿاودحۿرضحتۿادسۿاولا‪،‬نیلۿبوبحتۿااعلياصظۿ‬ ‫دیسجا ۿوومولجا ۿرضحت ۿدیسۿواہۿًمؽہ ۿ ینیسۿػجڈیۿامػ ۿہؾویۿدقۿنۿرسہۿاوقلیۿاتكت ۿب اطتت ۿاك فۿاالاتسػ ۿرشفیۿیکۿاادتا ۿںیمۿ‬ ‫فؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫مل‬ ‫مل‬ ‫جاجڈۿداتسنۿہكۿدػاخدناطۿامٌظؾتۿ دنۿا ِقاصظۿدیسۿدبعاولدحۿ اج انۿرا ےئہكۿےراػعۿاخدناط ۿںیمۿرضحت ۿ دنۿا ِقاصظ ۿریمۿ‬ ‫رگلبایم ۿخبزاػ ۿاصٌت ۿامكل ۿحؼ ۿاخہتس ۿادن ۿبطق ۿكل ۿفداحثۿ دیسۿدبعاولادحۿرگلبایمۿ تہۿاصٌتۿامكلۿہ تیصۿںیہ وہۿكلۿ‬ ‫ورمكؼ ۿداحؼہ ۿوالحث ۿباد ۿدػ ۿملع ۿروػی ۿو ونعی ۿافقئ ۿواػۿ فداحث ۿےكۿبطق‪،‬داحؼہۿوالحث ۿےكۿرمكؼ‪،‬ػاہؾیۿوجاینطۿملعۿ‬ ‫ئاشػت ۿالہ ۿقیقحت ۿداقئ ۿاصٌت ۿفینصت ۿوجافیل ۿيت ۿوبسنۿ ںیم ۿوفتی ۿػےنھك ۿواےل‪،‬ا ۿقیقحت ۿےك ۿٹاھ وط ۿوك ۿےنھکچۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫واےلۿاصٌتۿفینصتۿوجافیلۿںیہ انۿریقۿاكۿبسنۿراػۿواوطسطۿ‬ ‫اںیۿریقۿذُلاػۿوايؾ ۿجڈاتۿابمػشكۿیمۿ ویدن‬ ‫ےسۿ ٓا تۿجكۿہاتچنہۿ۔ے (ت)‬ ‫رھپۿدعبۿ دنۿازجاءےكۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫ رہۿناص فیۿاواتكتۿانسجفۿيتۿدػۿولسكۿواقعدئۿاحیجۿارحل نیۿ‬ ‫دیس ۿكالّ ۿیلع ۿ ٓا ػاد ۿر ہم ۿاهلل ۿدػامر ۿانکالّ ۿیف ۿونخسڈ ۿو ۿ یشغ ۿدػ ۿ رہۿ‬ ‫ػ اضط ۿاابملػك ۿۃنس ۿسمخ ۿونیثلث ۿوامجۃ ۿو ۿافل ۿومفل ۿاوػاقۿ‬ ‫دػ ۿداػ ۿالَال ہ ۿوااہجہط ۿ ٓا جاد ۿيڈٕت ۿواہ ۿمیلك ۿیتشچ ۿدقن ۿرسہ ۿػاہۿ‬



‫ولسك ۿواقعدئ ۿںیم ۿ ٓا ت ۿیک ۿ وہشػ ۿخصصش ۿاتكت ۿانسجف ۿ۔ے‬ ‫احیج ۿرح نی ۿدیس ۿكالّ ۿیلع ۿ ٓا ػاد‪،‬اهلل ۿا۔ںیہ ۿوالٕت ۿػےھك‪ ،‬امر‬ ‫انکالّ ۿںیم ۿےتھكلۿںیہ ۿسج ۿوقث ۿۺ‪۶۶۸‬ھ ۿںیم ۿػ اضط ۿاابملػكۿ‬ ‫ںیمۿ ؤفلۿاوػاقۿےنۿداػ ۿالَال ہۿوااہجہطۿ ٓا جاد ۿںیمۿواہۿمیلكۿ‬



‫ػجاػت ۿركد ۿدرك ۿریم ۿدبعاولادح ۿدقن ۿرسہ ۿدػبایمط ۿ ٓا اد ۿخیشۿ اهللۿیتشچۿدقنۿرسہۿیکۿيڈٕ ِتۿادقنۿںیمۿاحرضۿوہركۿ ٓا تۿیکۿ‬ ‫ػجاػت ۿیک‪،‬ریم ۿدبعاولادح ۿاك ۿدرك ۿدػبایمط ۿكالّ ۿںیم ۿ ٓا ہ ا‬ ‫انمقثۿوامرۿریمۿجادریۿایبطۿركدۿفؽومدۿ وصغۿدػۿ‬ ‫رضحتۿخیشۿےنۿاكیفۿدریۿجكۿریمۿاصٌتۿےكۿاضفلئۿوانمقثۿ‬



‫ْكاشفْاالستارماثرْالکرامْا زْمیْعیلْآزادْبلگرایم(الوہػۿ‪۶‬ۼ۾‪۶‬ء ۿۺ‪۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 485 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫جس‬ ‫س‬ ‫ادہنیۿںونػہۿ ولہۿحؼۿرتسۿوخاتۿشزاۿي ْۿدػۿوا۔ہعۿیمۿ ص ْۿہكۿ نۿ ایبط ۿےئكۿاوػ ۿفؽامجا ۿہكۿاجكۿػات ۿںیم ۿادہنی ۿںونػہ ۿںیمۿا ےنۿ‬ ‫ودیسۿیشعۃۿاهللۿحؼویجۿاعمۿدػۿ سلجۿادقنۿػوانثۿانہۿ یلۿاهللۿ رتسبۿرپۿلصزاۿفوۿوخاتۿںیمۿداتھكۿوہطۿہكۿںیمۿاوػۿدیسۿیشعتۿاهللۿ‬ ‫ہیلعۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿجاػجاتۿ میۿےعمجۿاػۿاحصہبۿركاّۿواوایل ےۿ حؼویجۿاےھٹکۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿیکۿ سلجۿادقنۿںیمۿ‬ ‫إت ۿاحرض ۿادن ۿدػحسلا ۿےصخش ۿيت ۿہك ۿرضحت ۿجاونث ۿہب ۿمسبتۿ احرضۿںیہ‪،‬احصہبۿركاّۿاوػۿاوایلءۿإتۿیکۿاجكۿامجمتۿ یھۿاحرضۿ‬ ‫رشںیۿركدہۿرحاہفۿزیمدنۿواافتلتۿامتّۿداػۿدنۿوچطۿ سلجۿ ٓا رخۿ ۿ ۔ے‪ٓ ،‬ا ت ۿیک ۿ سلج ۿادقن ۿںیم ۿاجك ۿصخش ۿوم ود ۿ۔ے ۿاوػ ۿ ٓا تۿ‬ ‫اػ ۿدیسۿیشعۃۿاهللۿاراسفتػ ۿركۿدّۿہكۿاںیۿدیسۿصخشۿتسیکۿہكۿ انۿیکۿفرفۿ رظۿركّۿرك ےتۿوہ ےۿرکسماػ۔ےۿںیہۿاوػ ۿانۿ‬ ‫رضحت‪،‬جا ۿاواافتلف ۿجاںی ۿرم ہب ۿداػ ۿدن ۿتفگ ۿریم ۿدبع ۿاولادحۿ ےس ۿجاںیت ۿركػ۔ے ۿںیہ ۿاوػ ۿان ۿیک ۿفرف ۿوپر ۿ رػ ۿفو ہ ۿفؽام‬ ‫رگلباّ‪،‬وجامت ۿٔؽجڈ ۿارتحاّ ۿاواجصبت ۿہك ۿانسجف ۿفینصت ۿاوۿ ػ۔ے ٌت ۿ سلجۿمتۿوہیئۿفوۿںیمۿےنۿدیسۿیشعت ۿاهللۿےسۿ‬ ‫دػ انت ۿػوانث ۿانہ ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملس ۿوبقمل ۿااتفدہ ۿاحسمیۿ ر اھۿہیۿصخشۿوكطۿ۔ےۿسجۿیکۿفرفۿوضحػۿہیلعۿانصتوہۿو انسالّۿ‬ ‫كالہمۿاحسمیۿاقمہلۿارشلفیۿجتمؾ ۿالمصش ۿدقنۿاهللۿاعتیٰلۿرسہۿ ان ۿدقػ ۿفو ہ ۿفؽام ےت ۿںیہ اذنوط ۿےن ۿ وات ۿدجا ۿہك ۿہی ۿریمۿ‬ ‫افیطللۿ‬



‫‪1‬‬



‫دبعاولادحۿرگلبایمۿںیہۿاوػۿاطۿےكۿانۿدقػۿارتحاّۿیکۿو ہۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫ہكۿاتكت ۿانسجفۿیبنۿركمیۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿیکۿجاػاگہۿادقنۿ‬ ‫ںیمۿوبقملۿوہیئۿ۔ے اطۿاكۿكالّۿمتۿوہا اقمہلۿرشفیۿاطۿ یۿ‬ ‫ےكۿدنلبۿجاہیۿوظفلطۿںیمۿمتۿوہا اهللۿاعتیٰلۿاطۿےكۿرسۿفیطلۿوكۿ‬ ‫دقمنۿیان ے (ت)‬



‫ل‬ ‫رضحتۿریمۿدقنۿرسہۿا مزضؾۿےنۿانۿاتكتۿوبقملۿوابمػكۿںیمۿہلئسۿلیضفتۿامکبلۿلیصفتۿوجادیكۿ لیمۿو دہجڈۿلیلجۿاػوادۿفؽامجاۿ‬ ‫ظفل ۿابمػك ۿےس ۿ دن ۿرحوف ۿیک ۿلقۿےس ۿرشف ۿاح‬ ‫ایبطۿفؽام ےتۿںیہ‪:‬‬ ‫وواامجفۿداػدنۿہكۿالضۿاػۿہلمجۿ رشۿدعبۿاجصزاءۿ‬



‫ۿركوط ۿاوایل ے ۿركاّ ۿدحمنیث ۿواہقفء ۿہلمج ۿالہۿ ق ۿےكا ۿامجیع ۿاقعدئ ۿںیمۿ‬ ‫اوػۿانۿرپۿاامجفۿ۔ےۿہكۿاجصزاءۿےكۿدعبۿامتّۿ‬



‫‪ْ1‬كاشفْاالستارْص‪ْ۹۶‬بْاصحْالتواریخْا زْموالناْمحمدْمیاںْقادریْمارْہرویْخانِاہْبرْكاتیہْمارھْرہْۼ‪۶۸۹‬ءۿ‪/ ۶‬۽ۻ‪،۶‬ماثرْا لكالمْا زْمیْ‬



‫غالمْعیلْآزادْبْلگرایمْالوہػۿ‪۶‬ۼ۾‪۶‬ء ۿ۾‪۷‬‬



‫‪Page 486 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اباۿركبۿدصقیۿيت ۿودعبۿاػ ۿوعۿ رمۿافػوقۿيت ۿودعبۿاػ ۿوعۿ اخساونطۿںیمۿالضۿاباربکۿدصقی‪،‬اط ۿےكۿدعبۿ رمۿافػوق‪،‬اطۿ‬ ‫امثعط ۿدی ۿاونلػن ۿيت ۿودعب ۿاػوعۿیلع ۿرم خطغ ۿيت ۿػیض ۿاهللۿ ےكۿدعب ۿامثعط ۿدواونلػن‪،‬اوػ ۿاط ۿےك ۿدعبۿرضحت ۿیلعۿارملر یۿ‬ ‫‪1‬‬



‫ہلۿاعتیٰلۿمہنعۿانیعمجۿ‬ ‫رھپۿفؽامجا‪:‬‬ ‫يص‬ ‫‪2‬‬ ‫لضۿ زصظۿاػۿلضۿنیخیشۿرتمکۿيتۿےبۿناصقطۿووصقػۿ‬



‫ںیہ اهللۿاعتیٰلۿاطۿيتۿرپۿایضۿوہ (ت)‬ ‫يص‬ ‫زصظ(امثعط ۿینغۿویلعۿرمر ی)یکۿقطزتت ۿنیخیش(دصقیۿو‬ ‫افػوق)ےسۿمكۿ۔ےۿرگمۿانۿںیمۿوكیئۿصقنۿاوػۿاخیمۿ۔ںیہۿ(ت)‬



‫رھپۿفؽامجا‪:‬‬



‫اامجف ۿااحصت ۿوجا نیع ۿوعبت ۿجا نیع ۿوواحؼ ۿءامل ے ۿإتۿربمہ ۿنۿ احصہبۿركاّ‪،‬جا نیع‪،‬عبت ۿجا نیعۿاوػ ۿامتّۿءامل ےۿإت ۿاكۿاامجفۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫ایسۿ دیقہۿرپۿوا عۿوہاۿ۔ے (ت)‬ ‫ دیقہۿوا عۿ ہۿايتۿ‬ ‫رھپۿفؽامجا‪:‬‬ ‫دخموّ ۿاقیض ۿ اہت ۿادلن ۿدػ ۿحزضؾا ۿلِکاّ ۿونبيت ۿہك ۿچیہ ۿویلۿ دخموّۿاقیضۿ اہت ۿادلن ۿےنۿجصسضؾ ۿالِکاّ ۿںیمۿاھكلۿوكیئۿویلۿ‬ ‫دبػ ہ ۿچیہ ۿربمغیپ ۿع ۿرندس ۿػریا ۿہك ۿاریم ۿام وس نی ۿاباركب ۿمكحۿ یسكۿیبنۿےكۿدػ ہۿجكۿ۔ںیہۿچنہپۿاتكۿویكہكۿدححثۿیکۿػوۿےسۿ‬ ‫دححثۿدعبۿربمغیپۿاطۿاػ ہمۿاوایلۿحؼۿرتيتۿواودبػ ہۿچیہۿربمغیپۿعۿ دصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاجصزاءۿےكۿدعبۿامتّۿاوایلءۿےسۿ‬ ‫رنۿدیسۿودعبۿاو ۿاریمۿالموس نیۿ رمۿ نۿٌؾات ۿيت ۿودعبۿاواریمۿ الض ۿںیہ ۿاوػ ۿوہ ۿیسك ۿیبن ۿےك ۿاقمّ ۿجك ۿ۔ںیہ ۿےچنہپ اباركبۿ‬ ‫ام وس نیۿامثعطۿ نۿافعطۿيتۿودعبۿاواریمۿام وس نیۿیلعۿ نۿایبۿ دصقی ۿےك ۿدعب ۿاریم ۿام وس نی ۿ رم ۿ ن ۿٌؾات‪،‬اط ۿےك ۿدعب ۿاریمۿ‬ ‫ام وس نیۿامثعطۿ نۿافعطۿاوػۿاطۿےكۿدعبۿاریمۿام وس نیۿیلعۿ نۿ‬ ‫ػانثۿيتۿػوضاطۿاهللۿاعتیٰلۿمہیلعۿانیعمجۿ‬ ‫ایبۿػانثۿاكۿاقمّۿ۔ےۿاهللۿاعتیٰلۿاطۿيتۿرپۿػایضۿوہ ۿ‬



‫‪ 1‬س عۿانسجفۿہلبنسۿاولۿدػاقعدئۿوذماہتۿہبتكمۿاقدػہیۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہیۿالوہػۿ ۿۼ‬ ‫‪ 2‬س عۿانسجفۿہلبنسۿاولۿدػاقعدئۿوذماہتۿہبتكمۿاقدػہیۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہیۿالوہػۿ ۿ‪۶۵‬‬ ‫‪ 3‬س عۿانسجفۿہلبنسۿاولۿدػاقعدئۿوذماہتۿہبتكمۿاقدػہیۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہیۿالوہػۿ ۿ‪۶۵‬‬



‫‪Page 487 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كبزك ۿاریمۿام وس نیۿیلعۿػا ۿ ہفیلۿدنادناو ۿاػ ۿوخاػو ۿيت ۿوكبزك ۿ وصخش ۿاریم ۿام وس نی ۿیلع ۿرمر ی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿوك ۿ ہفیلۿ‬ ‫اوػۿاحؼۿاۿریمۿام وس نیۿاباۿركبۿو رمۿلیضفتۿدنكۿاوۿاػۿػواضفۿيت‪ 1‬نۿامےنۿوہۿاخػویجطۿےسۿ۔ےۿاوػۿ وۿ ٓا تۿوكۿاباركبۿو رمۿػیضۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿامہنعۿےسۿالضۿاجےنۿوہۿػاقطشوطۿںیمۿےسۿ۔ے (ت)‬ ‫رھپۿفؽامجا‪:‬‬



‫ٕ‬ ‫اػاجنی ۿجاجڈ ۿداتسن ۿہك ۿدػاہجط ۿن ۿم وچۿ یفطص ۿ یل ۿاهلل ۿہیلع ۿوملسۿ اہیطۿےسۿاج انۿرا۔ےۿہكۿ طـلیۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿاسیۿوریاوػۿ‬ ‫رپعۿ دیا ۿونۿم وچۿاباركبۿرمجڈعۿوہجڈۿاۿتشگ‪،‬اعۿزعحؼۿ!ۿ اباركب ۿدصقی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿاسی ۿرمجڈ ۿاك ۿتانئت ۿںیم ۿوكیئۿ‬ ‫يص‬ ‫يص‬ ‫ىِ‬ ‫اار ہۿامكتیلۿاضفلئۿ زصظۿحؼۿ زصظۿرفمعۿوافقئۿاادۿجاۿجڈۿ دیاۿ۔ںیہۿوہا اعۿزعحؼ!ۿاارۿنیخیشۿیکۿقطزتت ۿاكۿٓل ۿ زصظۿرپ‬ ‫يص‬ ‫ركد ۿاامن ۿحؼ ۿو یہ ۿہك ۿدػامكتیل ۿاضفلئ ۿ زصظ ۿوصقػع ۿو تہۿػجادہۿینھجمس ۿرا۔ےۿرگمۿانۿروػ ۿرپۿ۔ںیہۿہكۿ ریعۿدلۿ‬ ‫يص‬ ‫ناصقےنۿاخبفرۿفوۿػدسۿہكلبۿاضفلئۿاںاشطۿواضفلئۿہلمجۿااحصتۿ ںیمۿ زصظ ۿیکۿقطزتت ۿاك ۿٓل ۿےكۿاقفرۿوجا صۿوہےنۿاكۿ ایلۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫شزػع‪،‬ہكلبۿاطۿےكۿاوػۿامتّۿاحصہبۿےكۿاضفلئۿ وقلۿ رشہیۿاوػۿ‬ ‫اػۿ وقلۿ رشۿہیۿااکفػۿاخساہینۿےسبۿجاالۿرتۿيتۿ‬ ‫ااکفػۿاخساہینۿےسۿ تہۿدنلبۿںیہ‬



‫رھپۿفؽامجا‪:‬‬



‫سپۿوچطۿاامجفۿاحصہبۿہكۿاجصزاءۿتفصۿادنۿحؼۿلیضفتۿنیخیشۿوا عۿ ٌتۿاجصزاءۿیسیجۿ افتۿےكۿاح لۿاحصہبۿركاّۿاكۿاامجفۿوا عۿوہ‬ ‫ۿوۿرمر یۿ زیۿدػںیۿاامجفۿقفتمۿورشجكۿبادۿٕمصل ۿدػۿاادۿ ہ اۿہكۿنیخیشۿركنیمۿالضۿںیہ اوػۿرضحتۿیلعۿرمر یۿػیضۿ‬ ‫وخد ۿطلغۿركدہۿايت ۿاےسۿاخط ۿوامط ۿامدفا ےۿجاّۿرم خطغۿجاد اهللۿاعتیٰلۿمز ۿ یھۿانۿاامجفۿںیمۿوا لۿاوػۿقفتمۿ ےھ فوۿفؽہقۿ‬ ‫دكاّۿدبتخبۿاػلۿہكۿ تبحۿرم خطغۿدػۿدۿشلۿابن ۿودكاّۿػادنہۿ خمطزل ۿےن ۿوخد ۿا ےنۿااد ۿںیم ۿیطل ۿاھكیئ ۿ۔ے ریما ۿ رھ ۿجاػۿ‬ ‫رضحت ۿیلع ۿرمر ی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےك ۿجاّ ۿرپ ۿدفا ۿاوػ ۿریماۿ‬ ‫دػاگہۿومےلۿہكۿااہحثۿاوػۿواۿداػد‪ٕ،‬مصل ۿنامطۿ‬ ‫اجط ۿودلۿ ٓا ت ۿےكۿدقومطۿرپۿقؽجاط ۿوہطۿوكط ۿاػیلۿدبتخبۿ‬ ‫۔ےۿسجۿےكۿدلۿںیمۿ تبحۿرم خطغۿ‬



‫‪ 1‬س عۿانسجفۿہلبنسۿاولۿدػاقعدئۿوذماہتۿہبتكمۿاقدػہیۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہیۿالوہػۿ ‪۶۵‬‬ ‫‪ 2‬س عۿانسجفۿہلبنسۿاولۿدػاقعدئۿوذماہتۿہبتكمۿاقدػہیۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہیۿالوہػۿ ‪۶۵‬‬ ‫‪Page 488 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫حؼدہۿايت ۿہكۿہجیتنۿ تبحۿامرم خطغۿلیصفتۿاويت ۿحؼ ۿنیخیش‪ ،‬۔ںیہ ۿ۔ے ۿاوػوكط ۿ۔ے ۿجاػاگہ ۿيڈاودنی ۿاكدیشکاػا ۿوہا ۿ و ۿفونیہۿ‬ ‫وذمزڈادنن ۿہك ۿرمث ۿہ ۿ تبح ۿوماہ ت ۿيت ۿجا ۿاون ۿل اتف ۿہك ۿوچطۿ رمر یۿوكۿػواػكھزا ۿ۔ے ٕمصل (فؽہقۿہیلیضف)ےنۿنامط ۿایكۿ‬ ‫رم خطغ ۿوماہ ت ۿيت ۿجا ۿاون ۿل اتف ۿہك ۿوچط ۿرم خطغ ۿلضۿ ۔ے ۿہكۿ تبح ۿرمر ی ۿاك ۿضاقاض ۿ ٓا ت ۿوك ۿنیخیش ۿرپ ۿقطزتت ۿدتان ۿ۔ےۿ‬ ‫نیخیشۿودیۿاونلػنۿػا ۿحؼ ۿوخد ۿػوا ۿدايت ۿوادتقاءۿجاںاشطۿركد ۿوۿ اوػ ۿوہ ۿ۔ںیہ ۿاجےتن ۿہك ۿ ٓا ت ۿیک ۿ تبح ۿاك ۿرمثہ ۿ ٓا ت ۿےك ۿواھۿ‬ ‫يکلاع ۿدہع ۿيالت ۿاںاشط ۿػا ۿآصزال ۿفؽومد ۿرشع ۿ تبح ۿجااو ٓا طۿ وماہ ت ۿ۔ے ۿنۿہكۿل اتف ٌت ۿرضحت ۿرمر ی ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫جا ۿہكۿدػۿػاہۿوۿػونۿجاوماقفۿجا ۿنۿل افلۿ‬



‫‪1‬‬



‫اعتیٰلۿمز ۿےنۿنیخیشۿاوػۿدواونلػنۿوكۿا ےنۿ ٓا تۿےسۿالضۿقؽاػۿ‬ ‫دجا‪،‬اطۿیکۿادتقاءۿیکۿاوػۿاطۿےكۿدہعۿيالتۿےكۿااكّۿوكۿ میلسۿایكۿ‬ ‫فوۿاط ۿیکۿ تبحۿیکۿرشعۿہیۿ۔ےۿہكۿاط ۿیکۿػاہۿػون ۿےكۿواھۿ‬ ‫وماہ تۿیکۿاج ےۿنۿہكۿل اتف (ت)‬



‫رضحتۿریمۿدقنۿرسہۿالۿٕزضؾۿےنۿہیۿثحبۿجا چۿوػقۿےسۿػادئۿںیمۿاافدہۿفؽامیئۿ۔ےۿمنْطلبْالزیادةْفلیجعْالیہ( وۿػجادہۿ‬



‫لیصفتۿراہاتۿ۔ےۿوہۿانۿیکۿفرفۿػ وفۿركع‪،‬ت)ہیۿ دیقہۿ۔ےۿالہۿوصتۿوامجمتۿاوػۿمہۿكالامطۿدوۿدامطۿػجڈۿودیہاك واللْ‬



‫تعایلْاعلم(اوػۿاهللۿاعتیٰلۿوختۿاج اتۿ۔ے ت)‬ ‫ٰ‬



‫ػواہلْ"غایۃْالتحِیقْفْامامۃْالعیلْوالصدیق"متۿوہا‬ ‫__________________‬



‫‪ 1‬س عۿانسجفۿہلبنسۿاولۿدػاقعدئۿوذماہتۿہبتكمۿاقدػہیۿاجہعمۿاظنہیمۿػوضہیۿالوہػۿ ۼ‪۶‬‬ ‫‪Page 489 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪Page 490 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫زسالہ‬ ‫الزاللاالىقیمًبحرسبقۃاالتقی‬



‫(يت(ٓصشوط)ےسۿحؼعۿرپۿزیہۿاگػۿیکۿتقبسۿےكۿدػجاۿےسۿاصفۿرھتسااھٹیمۿجاین‬ ‫بسمْاللْالرحمنْالرحیمْط ْ‬



‫"‪ْ 1‬احمدرضاْنیقْعیلْ اهلل ۿاعتیٰل ۿفؽامجا ۿ۔ے ۿاوػ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿفرف ۿوہلیس ۿد وجڈو‬ ‫تعایل ْ"‬ ‫قالْ ٰ‬ ‫رضاْعیلْطیبْذیكْبانْیقضلْالشیخنیْوالضجیعنیْ جاك ۿحؼ ۿرت ۿیبن( یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿو ٓا ہل ۿویِز ۿوملس)یک ۿػاض ےۿ‬ ‫ادمح(يت ۿےس ۿػجادہ ۿرسا ی ۿوہیئ ۿػاض ۿردنی) دنسجڈہ ۿحؼ ۿرتۿ‬ ‫الجلیلنیْواالمیینْالوزیرینْفْدرجاتْ ْ‬ ‫ح ٕ‬ ‫ط‬ ‫ـل‬ ‫جاك ۿرھتسع ۿےك ۿ ےئ ۿ۔ے ۿ و ۿنیخیش ۿارایم ۿرم شت ۿ یۿ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪/‬ۺ‪۸‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 491 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫علیۃْعلیہْفباحْبہْوافصحْوبؼنہْواوضح‪،‬ولوحْبہْ ہیلعۿوملسۿےكۿ ولہۿںیمۿےنٹیلۿواےلۿدوونطۿاریموطۿاوػۿوػریوطۿ‬ ‫یکۿدػاجتۿدنلبۿوجاالۿںیمۿقطزتتۿام اتۿ۔ےۿفوۿانۿوكۿوختۿوا عۿ‬ ‫وصر حْنادیاْالیہْلسانہْوْطؼباْبہْجنانہ۔ ْ‬



‫اذْلمْتکنْبحمدْاللْمنْالکربْوحبْالجاہْذرةْلدیہْ اوػ ۿػاہؾ ۿایكۿ۔ےۿاوػ ۿانۿوكۿنیبمۿاوػ ۿػونشۿایكۿ۔ےۿاوػ ۿانۿیکۿ‬ ‫راو حۿوفرص حۿیکۿانۿفروۿہكۿانۿیکۿػجاط ۿانۿ دیقہۿیکۿ‬ ‫اصقہْوصقاْاجدبہْرشقاْمنْبحرْنعتْمصطیفْكانتْ‬ ‫فرفۿجالیتۿاوػۿانۿاكۿدلۿانۿرپۿوخنۿ۔ے‬ ‫لہْالجائلْوزانتْبہْالقضائلْوازدْانتْلہْالقواضلْ‬ ‫انۿ ےئۿہكۿدمۿاهللۿربکتۿوۿ تبحۿاجہۿےسۿوكیئۿدػہۿانۿےكۿجانۿ‬ ‫فیہْكانْبدؤھاْوالیہْكانْفؼئ اْفالْتنتیمْاالْالیہْوالْ‬ ‫ٕ‬ ‫۔ںیہ‪،‬ںیمۿانۿیکۿا یسۿ رعفیۿركۿوطۿسجۿےسانۿ طـلیۿ‬ ‫تنت‬ ‫یھْاالْالیہْانعتہْبمحاْمدْتکونْیلْمصاعدْایلْ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےكۿ رحۿ تعۿےكۿرطقعۿولطۿسجۿےكۿ ےئۿ‬ ‫نہم‬ ‫قطزت‬ ‫ذروةْحمدْواحدْلہْالحمدْكلہْدقہْوجلہْوکثرہْوقلہْوْ حؼػہ اطۿںیہۿاوۿػ زصظۿانۿےسۿٔؽنۿںیہۿاوػۿ میظۿ زصظۿ‬ ‫اولہْواخرہْباطنہْوظاھرہْیرفعْمنْیشاءْویضعْاذْ انۿیکۿعیطم‪،‬فوۿایسۿےسۿاط ۿاكۿ ٓا زاػ ۿاوػ ۿاحسمیۿیکۿفرفۿاط ۿیکۿ‬ ‫میزان ْالقضل ْبیدیہ ْقویل ْھذا ْاقول ْو ْف ْمید ْانْ ػ وفۿفوایسۿیکۿفرفۿوسنمت ۿوہطۿاوػ ۿایسۿیکۿفرفۿیہتنمۿ‬



‫تعایلْ وہطۿںیمۿاواصفۿ دیمہۿےسۿانۿیکۿ رعفیۿایبطۿركجاۿوہطۿ وۿ‬ ‫الحمدْاجول۔بسمْاللْالرحمنْالرحیم۔قالْ ٰ‬ ‫دمح ۿاتکی ۿیک ۿدنلبی ۿجك ۿےنچنہپ ۿےك ۿ ےئ ۿریما ۿػہنی ۿںینب يتۿ‬ ‫‪1"‬والحمدْللْ ْ‬ ‫"‬ ‫ رعںیف ۿایس ۿوك ۿازاواػ ۿ وھػی ۿاوػ ۿ تہ ۿاول ۿو ٓا رخ ۿػاہؾ ۿوجانطۿ‬ ‫سجۿوكرا۔ےۿدنلب ۿفؽام ےۿاوػ ۿسجۿوكۿرا۔ےۿ تسۿركعۿاوػۿ‬ ‫ ےئۿہكۿلضۿیکۿرتاػوۿانۿےكۿديتۿدقػتۿںیمۿ۔ے‪،‬ںیمۿا ینۿ‬



‫ہیۿجاتۿہہكۿركۿ دیاطۿدمحۿںیمۿ والطۿركوط بسمْاللْالرحمنْ‬



‫الرحیم اهلل ۿاعتیٰل ۿفؽامجا ۿ۔ے اهلل ۿ ی ۿےك ےئ ۿدمح ۿ۔ے ۿداینۿ‬ ‫و ٓا رختۿںیم يتۿ رعنیفیۿاهللۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۽‪۵/ ۷‬ۼ‬ ‫‪Page 492 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫رب ْالعلمنی ْحمد ْامنیعا ْعیل ْان ْفضل ْنبؼنا ْعیلْ ےكۿ ےئۿ وۿرپوػداگػۿ۔ےۿيتۿاہجونطۿاكۿاهللۿےكۿ ےئۿدمحۿدنلبۿ۔ےۿ‬



‫العلمنیْجمیعاْواقامہْیومْالِیمۃْللمذنبنیْشقیعا‪ ْ،‬انۿرپۿہكۿانۿےنۿےراػعۿیبن( یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملس)وكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ق‬ ‫ط‬ ‫وحبا ْكل ْمن ْراہ ْولو ْلحظۃ ْمن ْبعید ْفضال ْوسیعا‪ ْ،‬يتۿاہجونطۿرپۿ زتتۿدی‪،‬اۿوػۿا۔ںیہۿس إتۿےكۿدطۿ راگہػۿوطۿ‬ ‫اكۿعیفشۿقػۿایك‪،‬اوػۿہؾۿاملسمطۿوكۿسج ۿےنۿا۔ںیہۿاجكۿلِؾ ۿدوػۿ‬ ‫ووعدْمنْوقعْفْواحدْمنْالصحابۃْحمیماْوضریعا‪ْ،‬‬ ‫ےسۿ یھۿداھكیۿو عیۿلضۿدجاۿاوػۿاطۿےكۿاحص ویطۿےكۿدبۿوگویطۿ‬ ‫واختارْمنہمْاالربعۃْالکرامْعناصرْاالسالمْوْائمۃْ‬ ‫وكۿمنہجۿےكۿارّۿجاینۿاوػۿ ٓا ۿےكۿاكوٹنطۿیکۿذغاۿیکۿو دیۿانسیئۿاوػۿ‬ ‫بدیعا‪،‬وبین ْترتیب ْالخالفۃ ْعیلْ‬ ‫ْاخؾیارا ْ رْ‬ ‫رْ‬ ‫االنام‬ ‫اط ۿاحصہب ۿےس ۿراػ ۿحؼػوگط ۿہك ۿاوالّ ۿےك ۿیانفر ۿاوػ ۿولخمق ۿےكۿ‬ ‫فص‬ ‫م عک‬ ‫ترتیبْالقضیلۃْوغلطْ نْ سْغلطْشنیعا‪ ،‬یلْ اامّ ۿںیہ ۿےب ۿٕزال ۿااختنت ۿایك ۿاوػ ۿيالت ۿیک ۿرتبیت ۿقطزتت ۿیکۿ‬



‫اللْوسلمْوباركْوترحمْعیلْحؽیبْالِلوبْوطؽیبْ رتبیتۿرپۿػیھكۿاوػۿسجۿےنۿرتبیتۿا یٹۿانۿےنۿحؼیۿیطلۿیک‪،‬فوۿ‬ ‫الذنوبْوالہْاالْطہارْوصحبہْاالخیارْانہْكانْبصیاْ اهلل ۿولصہ ۿووالّ ۿ ےجیھ ۿاوػ ۿػًمت ۿوحؼتك ۿاجاػع ۿدولط ۿےكۿ‬ ‫سیمعا‪،‬صلوةْاعظامْیتلوھاْسالمْوسالمْا کرامْتعِبہْ ایپػع ۿاوػ ۿنزاوہط ۿےك ۿراػہ ۿواػ ۿاوػ ۿاط ۿیک ۿ ٓا ل ۿجاك ۿاوػ ۿحزكۿ‬ ‫صلوة ْوتشیع ْكال ْبرکۃ ْوزکوة ْایل ْاالبد ْتشؼیعا‪ ْ،‬احصہبۿرپ‪،‬كشیبۿو یۿوصشغۿواالۿاجےننۿواالۿ۔ےۿتمظۿاكۿدػودۿسجۿ‬ ‫واش دْانْاالْلہْسیدہْوموالْہْماْاعظمہْواعالہْا کربہْ ےكۿ ےھچیۿوالّۿےلۿاوػۿركمیۿاكۿوالّۿسجۿےكۿ ےھچیۿدػودۿ ٓا ے‪،‬‬ ‫اوػ ۿدوونط ۿوك ۿحؼتك ۿوارفا ش ۿ ہشیم ۿےك ۿ ےئ ۿوقت ۿدع‪ ،‬اوػۿ‬ ‫ْرفیعا‪،‬وان ْمحمد ْاْ‬ ‫واجلہ ْوحدہ ْال ْشریك ْلہ ْال رہا رْ‬ ‫ي‬ ‫ںیمۿوگا یۿداتیۿوہطۿہكۿےبۿكشۿاطۿاك ڈاۿاطۿاكۿ ٓا اقۿوومیٰلۿزكۿ‬ ‫عبدہْورسولہْورحمتہْوْرفدہ‪،‬اجملہْوا کملہ‪،‬وبدینْ‬ ‫دقػ ۿدنلب ۿوحؼ ۿرتا ۿاوػ ۿجاالۿو ۿایلع ۿ۔ے‪،‬اتکیۿ۔ے‪،‬انۿاكۿوكیئۿرشجكۿ‬ ‫الحقْارسلہْلیمحوْ ْ‬ ‫۔ںیہ‪،‬تمظۿاالۿوبعمدۿ۔ے‪،‬اوػۿےبۿكشۿدمحمۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وملسۿانۿےكۿاخ ۿدنبعۿاوػ ۿاهللۿےكۿػوسلۿںیہۿاوػ ۿانۿیکۿ‬ ‫ػًمتۿاوػۿانۿیکۿ اطۿںیہ اهللۿےنۿا۔ںیہۿےچسۿدنۿےك‬



‫‪Page 493 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كلْعلۃْویعلوالدینْكلہْعلواْسریعا۔‬



‫واھ ۿاجیب ۿجا ۿہك ۿوہ ۿہؾ ۿرخایب ۿ اٹںیئ ۿاوػ ۿيت ۿدونیط ۿرپدلج ۿزانثۿ‬



‫ْوبعد ْفہذاْانْشاءْاللْمنحۃْعالیۃْوسلعۃْغالیۃْوْ ٓا ںیئ‬ ‫رحمہ ْربانیۃ ْالنزغۃ ْشیطانیۃ‪،‬واوراق ْان ْرأیتْ دعبۿدمحۿوولصہۿانْشاءْالل رپۿاراطۿدقػ اطۿاوۿػشیبۿ اہۿ اتفۿ‬ ‫قلیلۃْوانْوعیتْجلیلۃ‪،‬اذاْقراتْھانت‪،‬واذاْف متْ اوػ ۿػجاط ۿػًمت ۿ۔ے ۿن ۿہكۿاطیشین ۿووسہس‪،‬اوػ ۿہی ۿاوػاق ۿدوھكفو‬ ‫ وھػعںیہۿاوػا۔ںیہۿجادركولۿفوۿارۿاردقػۿںیہۿاوػۿیڑ وۿفوۿآ واطۿ‬ ‫النت‪،‬وان ْانصقت ْزانت‪،‬وان ْتعسقت ْبانت‪ْ،‬‬ ‫اوػ ۿوھجمسۿفوۿل‪،‬اوػ ۿااصنفۿركو ۿفوۿونساػنۿاوػ ۿخعطت ۿحؼ ۿفوۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪ْ  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫فوۿيڈاػۿںیہ‪،‬اوػۿہیۿ انتۿماہیلۿںیہۿنجۿےكۿوخ ےۿےکھجۿوہ ےۿ‬ ‫‪ْ      ‬‬ ‫" ںیہ‪،‬اطۿںیمۿاوےچنۿتختۿںیہۿاوػۿےنچۿوہ ےۿوكػعۿاوػۿاقنیلۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫م‬ ‫م قب‬ ‫۔قبولہاْالِبولْ نْ لْالقحول‪،‬وزینتہاْالردْ نْ ےھچبۿوہ ےۿاوػۿرادنۿاینطۿںیہۿیلیھپۿوہیئ‪،‬‬ ‫اھلْالحسدْفیماْمنْكلْالثمرات‪،‬وجناْالجنات‪،‬عنبْ انۿیکۿایضۿقصالۿوكۿوبقملۿووظنمػۿاوػۿانۿیکۿػ تنۿہیۿ۔ےۿہكۿالہۿ‬ ‫التحِیقْورطبْالتدقیق‪،‬وجوزْالحِائقْوْلوزْالدقائقْ دسح ۿاےس ۿ وبل ۿن ۿركںی انۿںیم ۿيت ۿجا وط ۿےك ۿہؾ ۿ مس ۿےكۿ‬



‫تؤیتْالقریِنیْاكلہاْمرتنیْمرةْعسالْالربابْالسنن‪ ْ،‬لھپۿںیہ قیقحتۿےكاروگػۿاوػۿقدقیقۿیکۿرتوجاػہۿوجھكػۿاوػۿاقحقئۿ‬ ‫واخریْثماْال ْعــــــہْالْصحبْالقنتْفیہاْعیونْحکمۃْ ےكۿجاػ لۿاوػ ۿداققئۿےكۿجاداّ‪،‬ہیۿا ےنلھپۿدو ۿجاػ ۿد یتۿ۔ےۿ‬



‫اجك ۿجاػ ۿوینسط ۿےك ۿ ےئ ۿااس ۿلھپ ۿ و ۿدہش ۿیک ۿفرو ۿاھٹیم ۿوہ‪،‬اوػۿ‬ ‫تسیمْسلسؽیال‪،‬فانْشئتْریاْفِمْسلْسؽیال‪،‬ماءْ‬ ‫دورسیۿجاػارماوہطۿےكۿ ےئۿااسۿلھپۿ وۿاطۿےكۿ ےئۿكلہمۿػہؾۿ‬ ‫ھاْصافْوشافْوكافْ ْ‬ ‫وہ انۿںیمۿتمكۿےكۿےمشچۿںیہۿنجۿاكۿلیبسلسۿجاّ ____اارۿ‬ ‫فوۿ ریاینۿراہاتۿ۔ےۿفوۿا ھۿػاہتسۿجالن ۿرك‪،‬انۿاكۿجاینۿاصفۿاوػۿ‬ ‫واینۿاوػۿاكیفۿ۔ےۿےنیۿواےلۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬بضمْالثاءْالسمْالمنِحْکذاْفْالمعجمْالوسیط‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾ۻ ‪۷۷/‬و‪۷۸‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۽۽ ‪۶۸/‬جاۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 494 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ِل ْعــــــہ‪ْ۱‬مرولمنْیستِیہْوھل ل ْعــــــہ‪ْ۲‬مرولمنْ ےك ےئ ۿ تہ ۿریثك ۿاوػ ۿرھتسا ۿسج ۿےس ۿوہ ۿ ریات ۿوہاجءںی ۿاوػۿ‬ ‫ُھ َالھ ُْ‬ ‫ وۿانۿےسۿےچبۿانۿےئلیكۿػہؾۿاقجفۿ۔ےۿہكۿانۿوكۿہالكۿركۿدع‪،‬‬ ‫یتِیہ۔‬ ‫خ‬ ‫ٌ‬ ‫فیالہاْمنْجنۃْفْظلہاْجنۃْلالنسْوالجنۃْمنْشمسْ فو ۿہیۿیسیك ۿ شتۿ۔ے ۿسجۿےك ۿواہیۿںیمۿا ساونط ۿاوػ ۿونجطۿےئلیكۿ‬ ‫ارما یۿیکۿد وت ۿاوػ ۿ ٓا شۿيڈل(ہت ۿدرھیمۿےسۿاامط ۿ۔ے‪،‬‬ ‫ْْ‬ ‫االفؾتانْوحریقْالمراء"‬ ‫ان ۿیک ۿیڑیمج ۿوہیئ ۿاوػ ۿان ۿیک ۿواںیخ ۿ ٓا امط ۿںیم ۿان ۿےكۿ‬ ‫‪"‬السماءْ‪1‬تویلْسیقْاشجارھاْوفتقْازھارْھاْ‬ ‫ك‬ ‫دػوتخط ۿیک ۿ ٓا ایبػی ۿاوػ ۿان ۿےك ۿوھپل ۿ ھالےن ۿاوػ ۿلھپ ۿےننچ ۿاكۿ‬ ‫لك‬ ‫كلْام‬ ‫واجؾناءْثمارھاْعبدہْا لْعلیہْوالمتقاقْفْ رْ اكّۿاهللۿےكۿ اتحوۿدنبعۿرسا اجّۿدےتۿںیہۿاوػۿہؾۿاكّۿںیمۿانۿ‬ ‫الیہْعبدْالمصطیفْالشہیْباحمدْرضاْالمحمدیْدیناْ ےك ۿریق ۿدنبع ۿدبعا ۿیفطصمل ۿرعف ۿادمح ۿػاض‪ ،‬ودن ۿےك ۿارابتػۿ‬ ‫والسین ْیِؼنا ْوالحنیف ْمذھبا ْوالِادری ْمنؾسباْ ےسۿدمحمۿیۿ۔ےۿاوػۿ دیقہۿےكۿارابتػۿےسۿینۿاوػۿذمابہۿیفنحۿ۔ےۿ‬ ‫والربكایتْمشرباْوالربیلویْمسکناْوالمدینْالبِییعْ اوػ ۿاقدػی ۿاجصسات ۿ۔ے ۿاوػ ۿاػادہ ۿحؼاكیت ۿاو ۿػانکسم ۿحؼولیی ۿاوػۿ‬ ‫ان ْشاء ْالل ْمدفنا‪،‬فالعدین ْالقردویس ْبرحمۃ ْاللْ ادنف ۿےك ۿ احع ۿےس ۿانْشاءْالل ادہنی ۿواال ۿخقشق ۿجاك ۿواال ۿاوػۿ‬ ‫موطنا‪،‬كانْالل ْلہْوحِق ْاملہْواصلح ْعملہْو ْجعلْ اهللۿیکۿػًمت ۿےسۿاقمّۿادبیۿےك ۿ احع ۿےس ۿیتشہب ۿفؽدویس ۿےنۿ‬ ‫اخراہ ْخی ْامن ْاوالہ ْابن ْاالمام ْال مام‪،‬والقاضلْ وخدۿا اجّۿدجا اهللۿانۿاكۿوہاۿاوػۿانۿیکۿا دیۿحؼۿال ےۿاوػۿانۿےكۿ‬ ‫لسن لمعۿحزكۿركعۿاوػۿانۿیکۿماتبقۿانۿیکۿداینۿےسۿ رتہۿفؽام ے‬ ‫الطمطام ْو ْالبحر ْالطام ْوالبد ْرالتام‪،‬حایم ْا نْ‬ ‫(ادمحۿػاض)ا نۿاامّۿےراّۿاف لۿ میظ‪،‬دػجا ےۿومزجط ۿوامہۿ‬ ‫ومایحْالقنت‪ْ،‬ذیْتصانیفْرایِۃْوتوالیفْ ْ‬ ‫امتّ‪،‬احیم ۿوصت‪،‬امیح ۿدب ۿمت‪،‬اصٌت ۿناص فی ۿ دنس ۿجڈہ ۿوفوۿ‬ ‫افیلۿ‬ ‫عــــــہ‪:۶‬بضمْالہاءْالماءْالکثیْالصافْالمعجمْاالوسیط۔ ْ‬ ‫عــــــہ‪:۷‬ال ل ل‪،‬السمْالِتال‪،‬المعجمْالوسیط۔ ْ‬ ‫ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷۹/ ۶۹‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 495 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فایِۃ ْشریقۃ ْمنیقۃ ْلطیقۃ ْنظیقۃ ْبِیۃ ْالسلف‪ ْ،‬افہلض ۿودنلب ۿػ ہب ۿوہفیطل ۿاصہی‪،‬خقزۃ ۿانست ‪ًَ،‬ۃ ۿالَت ‪،‬جاحصۿ‬ ‫حجۃ ْالخلف‪،‬ناصح ْاالمۃ‪،‬كاشف ْالغمۃ‪،‬حایم ْحیمْ إت‪،‬داعفۿركحث‪،‬ابہگنینۿدحودۿػوانثۿاػۿركۿالہۿصالنث‪،‬‬ ‫الرسالۃ ْعن ْکید ْاھل ْالضاللۃ‪،‬ومما ْقلت ْف ْبابہْ اوػۿںیمۿےنۿاطۿےكۿجاتۿںیمۿاطۿیکۿ انتۿںیمۿوذعػتۿےكۿ‬



‫معتذراْایلْجنابہْْ؎‬



‫روػۿرپۿرع ۿایكۿ۔ے ؎‬



‫انۿےكۿامكلۿجكۿنۿاچنہپۿرماایبط‬ ‫رپۿ رتہنۿادٌتۿ۔ےۿزجعۿیکۿػجاط‬



‫فواللْلمْیبلغْثنائیْکمالہ ْ‬



‫ولکنْعجزیْخیْمدیحْلمالہ ْ‬



‫والحۿاارۿنۿوہۿفوۿوہۿ رحۿرکیباط‬ ‫ك‬ ‫ھسھکاۿنۿوہۿرغوتۿاكۿفوۿدبۿػۿہؾامط‬



‫فذالبحرْلوْالْانْللبحرْساحال ْ‬



‫وذالبدرْلوالْللبدْرْیخیشْمالہ‪ْ ،‬‬



‫سیدیْوموالئیْوسندیْماوایْالعالمْالعلمْعالمۃْ‬ ‫دیسیۿوومالیئۿو دنی‪،‬اجلمیئۿوكہۿملع‪،‬كالہمۿمامل‪،‬ومالجاۿومولیۿ‬ ‫العالمْموالناْالمولویْمحمدْنیقْعیلْخانْالِادریْ‬ ‫دمحمۿ‪ ،‬یۿیلعۿاخطۿاقدػیۿحؼاكیتۿادمحیۿػوسیل‪،‬اهللۿاطۿےسۿػایضۿ‬ ‫الربكایتْاالحمدیْالرسویلْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْوارضاہْ وہۿاوػ ۿا۔ںیہۿػایضۿركعۿاوػ ۿا۔ںیہۿجاػ یۿوفؽٌت ۿدع ا نۿ‬



‫بالنضرةْوالسرورْلِاہْابنْالعارفْالعریف‪،‬السیدْ ماػفۿادحؼ ۿدیسۿورسداػ ۿركمیۿسمشۿوقتیۿامہۿامتّۿدقتنۿمجنۿ‬ ‫الغطر ْیف ْشمس ْالتیق‪،‬بدر ْالنیق‪،‬نجم ْال دی‪ ْ،‬فداحث ۿكالہم ۿتقلخ ۿاصٌت ۿحؼ ۿاكت ۿریثك ۿوركاامت ۿرمتسمہۿ‬ ‫عالمۃْالوریْذیْالربكاتْالمتكاثرہْوالکراماتْالمتواترہ‪ ْ،‬ودػاجتۿماہیلۿوانمػلۿدبہعۿںیمۿےنۿاطۿیکۿواطۿںیمۿاطۿےكۿ‬



‫والرتقیات ْالرفیعۃ ْوالتزنالت ْالبدیعۃ‪،‬و ْقلت ْفْ ااعنّۿاكۿا دیۿواػۿوہۿركۿاہكۿ ؎‬



‫ دعوّۿوہركّۿوۿزكۿاكّۿاكۿبسن‬



‫شانہْراجیاْالحسانہْْ؎‬



‫ػػۿاكۿ یھۿلیمۿوہۿفوۿوبقملۿوہۿوہۿبك‬



‫اذاْلمْیکنْفضلْفماالنقعْبالنسب ْ‬



‫نكیلۿا دیۿواػۿػاضۿھجتۿےسۿوہطۿػاض‬ ‫اوػفوۿیلعۿ۔ےۿھجمۿوكۿدعۿمایلۿدقػۿػحث‬



‫وھلْیصطیفْخبثْوانْكانْمنْذھب ْ‬ ‫والکنینْارجوالرضاْمنكْیاْرضا ْ‬



‫وانتْعیلْفازویلْوایلْالرتب ْ‬



‫‪Page 496 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫حصین ْوحرزی ْوذخری ْوکزنی ْذی ْالِدر ْالسینْ ریمعۿرحػاجطۿاوػۿریمیۿاامطۿاوػۿریمعۿزنكۿودریہۿاصٌتۿ‬ ‫والقخرْالسیمْموالناْالمولویْمحمدْرضاْعیلْخانْ دقػ ۿیلعۿورخفۿارایمۿومالجا ۿومولیۿدمحمۿػاضۿیلعۿاخطۿدنبشقنیۿ‬ ‫النِشؽندیْقدسْاللْسرہْوْافاضْعلؼناْبرہْامنیْ اهلل ۿاط ۿاك ۿجانط ۿزہ ۿفؽام ے ۿاوػ ۿمہ ۿرپ ۿاط ۿاك ۿضیف ۿاجػیۿ‬ ‫نعل‬ ‫فؽام ے‪ٓ ،‬ا نیۿجاػتۿا مصظۿ!‬ ‫یاْربْالعلمنی‪ْ،‬حملینْعیلْتصنیقہاْواحسانْتالیقہاْ‬ ‫ےھجۿانۿاتكت ۿیکۿفینصتۿاوػ ۿان ۿیکۿجافیلۿوخت ۿاوػ ۿان ۿیکۿ‬ ‫باحصانْترْصیقہاْماراْیتْانْقدْزاغتْاقدامْوزلتْ‬ ‫رتبیت ۿوك ۿمکحم ۿركےن ۿرپ ۿان ۿارم ۿےن ۿاسكجا ۿ وۿںیمۿےن ۿداھكی ۿہكۿ‬ ‫اقوام ْوضلت ْافہام ْعما ْرفعت ْلہ ْالرایات ْایل ْرفعْ‬ ‫ھچكۿول ۿ رحنفۿوہ ےۿاوػ ۿھچكۿ مسۿےلسھپ ۿاو ۿػھچكۿد‪،‬نۿانۿ‬ ‫شم‬ ‫م‬ ‫الغایات‪،‬وا غْالنہایاتْ نْتوْافرْاالیاتْوْتظافرْ ےسۿارماہۿوہ ے ۿسجۿےك ےئۿیاہحث ۿدنلبیۿجكۿملع ۿدنلب ۿےئكۿ‬ ‫االخبارْوتواترْاالثارْمنْالعرتةْاالطہارْوالصحابۃْ ح(ے ۿ ٓا جات‪،‬اابخػ ۿاوػ ۿ ٓا جاػ ۿیک ۿكضؾت ۿےس ۿاوػ ۿان ۿرپ ۿاحصہبۿ‬



‫الکبارْواالولیاءْاالخیارْوالعلماءْالْبرْارْمنْتقضیلْ ابكػ‪،‬الہ ۿ تی ۿااہطػ‪،‬وشیپاجاط ۿا ایػ ۿاو ۿػ ۿءاملء ۿاحؼاػ ۿاك ۿاامجفۿ‬ ‫تعایلْعنہم‪ْ،‬وْ وہاكچ ۿینعی ۿنیخیش ۿاباركب ۿو رم ۿیک ۿقطزتت ۿاوبل ۿانینسحل ۿیلع ۿرپ ۿاهللۿ‬ ‫الشیخنیْعیلْابنْالحسننیْریضْاللْ ٰ‬ ‫جعلنا ْلہم ْومنہم ْحیت ْبلغین ْان ْبعض ْمن ْقادةْ ح ںی ۿاط ۿےك ۿ ےئ ۿركع ۿاوػ ۿا۔ںیہ ۿںیم ۿح ںی ۿػےھك ۿاہیط ۿجكۿ‬ ‫الخمنیْوالظنْغیْامنیْایلْاقتداءْالعمنیْفْازدراءْ ہكۿےھجۿ ربۿ یچنہۿہكۿنجۿولوگۿطۿوكۿنظۿےنۿاچنیھكۿاوػۿنظۿا نیۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫الثمنی ْواجؾبا ْالم نی ْتعلق ْبشکوك ْسخیقۃ ْالْ ۔ںیہۿادن وطۿیکۿادتقاءۿاوػ ۿیتمیقۿز ْ ‪ ۶‬ۿیکۿریقحتاوػ د لی‬



‫لطیقۃْواالْنظیقۃْوانماْیھْکطعام"‬



‫‪‬‬



‫قادةْالتیقْ ْ‬



‫فیظنۿرھتسع‪،‬ہكلب ۿ ٓا‬ ‫‪1"‬فیما ْتوافق ْعلیہ ْسادة ْالنیق ْوْ‬ ‫"نۿفؽہبۿركںیۿنۿ لوك ۿےسۿےباینػ ۿركںی"اكۿ اہػا ۿانۿںیمۿ‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۽۽‪/‬ۻوۼ‬



‫ۿےكۿاكوٹنطۿیکۿذغا ۿیکۿفروۿ۔ےۿہك‬



‫اتیلۿ۔ےۿسجۿرپۿرسداػۿاطۿدقتنۿووقتیۿاكۿا افقۿ۔ےۿینعیۿ‬



‫ی‬ ‫عــــــہ‪:۶‬ینعیۿ دیقہۿ ِسَ ۿوماقفۿاہتسصتۿواجمتۿ‬



‫‪1‬‬



‫‪ْ ْ ‬‬



‫عــــــہ‬



‫‪۷‬ۿزۿےكۿااختنتۿیکۿفرفۿو یۿ اہبتۿہكۿنۿفیطلۿںیہۿنۿ‬



‫عــــــہ‪:۷‬ینعیۿارما ی‬



‫ْ‬ ‫‪Page 497 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1‬‬ ‫من ْاالجتجاج ْبکریمۃ" ‪ْ " ‬وقامْ ركہم" ‪" ‬ےس ۿقطزتت ۿدصقی ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫بعرضہا ْكلہا ْاوبعضہا ْاحد ْالمتدخلنی ْف ْعداد ْاالْ اعتیٰلۿمز ۿرپۿتجحۿاقمئۿركجاۿاوػۿاطۿ اہبتۿوكۿاجكۿصخشۿےنۿ و‬ ‫ذکیاءْعیلْبعضْالعصرینیْمنْالنبالء‪،‬وْلمْاعلمْ ادایك ۿء ۿےك ۿامشػ ۿںیم ۿدٌزف ۿوہجا ۿراہات ۿ۔ے‪،‬قصالء ۿںیم ۿےس ۿاجكۿ‬ ‫االمْدارتْریحْالتِریر‪،‬وعیلْایْشق ْبركْالبعی‪ ْ،‬رصعمۿرپۿشیپۿایكۿاوػۿےھجۿ ولعّۿنۿوہاۿہكۿیرقریۿادیعۿیکۿوہیكچۿ‬ ‫بك ۿجك ۿ یل ۿاوػ ۿاوحث ۿزك ۿركوت ۿاھٹیب ۿفو ۿہی ۿےھج ۿدوشاػ ۿشزاػۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫فاشتدْذلكْعیلْوعظمْامرہْلدیْفاستخرتْاللْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫اوػ ۿانۿاكۿاعمٓل ۿریمعۿ ؼدجكۿ ؼا ۿوہہ اۿفوۿںیمۿےنۿاهللۿےسۿ‬ ‫فْعملْکتابْیبنیْالجوابْعنْكلْاریتابْوْیکشفْ‬ ‫ااختسػہ ۿایك ۿاجك ۿاتكت ۿیک ۿفینصتۿںیمۿ وہؾ ۿہبش ۿاك ۿػونش ۿ واتۿ‬ ‫النِاب ْعن ْوجہ ْالصواب‪،‬مع ْاطالیع ْعیل ْقصور ْبایعْ‬ ‫دعۿاوػ ۿروات ۿےكۿہرہعۿےسۿاقنت ۿااھٹدعۿجاو ود ۿہیۿہكۿ‬ ‫بشی‬ ‫م‬ ‫وقصرْذایع‪،‬عدمْالظقرْ نْاسقارْالتقاسیْاالْ ئْ ںیمۿا ےنۿوصقػ ۿػاقث ۿاوػ ۿاسبعۿیک ۿتلقۿاوػ ۿبتك ۿ اف ریےسۿ‬ ‫نزل ْیسی ْولوْالْاالْماْاقاسیہْمنْھجومْھمومْوْ تہ ۿ وھػا ۿرسیم ۿوہےن ۿےس ۿواف ۿوہط ۿاوػ ۿاار ۿوسا ے ۿادنوہۿ‬ ‫حسم‬ ‫عمومْغمومْوتباعدْاغراضْوتواردْاعراض‪ْ ،‬وماْالْ ومغۿےكۿوجہّۿاوػ ۿارغا ۿیکۿدوػیۿاوػ ۿارما ۿےكۿووػد ۿ ْۿ‬



‫محیضْعنہْلمسلمْمنْایذاءْموذْوْایالمْمولمْکماْ ےكۿاوػۿومدیۿیکۿاجڈاۿسجۿےسۿیسكۿملسمۿوكۿاكٹھچػاۿ۔ںیہۿاسیۿ‬ ‫اخرب ْالنیب ْاالکرم ْصیل ْالل ْعلیہ ْوسلم ْبید ْانْ ہك ۿیبن ۿاركّ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿ رب ۿدی‪،‬ھچك ۿن ۿوہ ۿفوۿ‬



‫القِی ْالعاین ْعاین ْعنی ْاعیان ْالمعاین ْتقیض ْعیلْ انۿاكۿّۿےسۿو یۿام عۿوہجاۿرگمۿانۿریقۿد لیۿےنۿداھكیۿہكۿاعمینۿ‬ ‫ّ‬ ‫ہسیفنۿاكۿہمشچۿان ۿےك ۿبلقۿرپۿرساےٹ ۿےسۿاجفۿػاہ ۿ۔ےۿاوػ ۿوہۿ‬ ‫فیضا ْمدرارا ْوا تثج ْایل ْثجا ْکبار‪،‬افِوی ْظین ْانْ‬ ‫ح‬ ‫ؼی ۿدقماػ ۿںیم ۿان ۿیک ۿفرف ۿہہب ۿرك ۿ ٓا ػ۔ے ۿںیہ ۿفو ۿریما ۿنامطۿ‬ ‫صاحب ْالتوفیق ْسیِوی ْالضعیف ْعیل ْبایطیقْ‬ ‫زانث ۿوہ ۿاہك ۿامكل ۿفو‪،‬قی(يڈا)ان ۿفیعض ۿوك ۿان ۿیک ۿوقتۿ‬ ‫فاختلستْالقرصۃْ ْ‬ ‫دعۿاگۿسجۿیکۿاےسۿدقػتۿ۔ںیہۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۻ۾‪ /‬ۼ‪۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 498 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ل‬ ‫خمسۃ ْایام ْمن ْآخر ْالش ر ْالمبارك ْذی ْالحجۃْ فوۿںیمۿےنۿامہۿابمػكۿدوا َُۃۿارحلاّۿےسۿ ٓا رخیۿجا چۿدط ۿیکۿ‬ ‫الحرام‪،‬حیتْجاءتْبحمدْاللْکماْتریْتروقْالناظرْ فؽتص ۿیل ۿاہیط ۿجك ۿہك ۿہی ۿاتكتۿدم ۿاهلل ۿا یس ۿػاہؾ ۿوہیئ ۿیسیجۿ‬ ‫وتجلو ْالبصائركاشقۃ ْعن ْوجوہ ْغواین ْمن ْحسانْ ہكۿ مۿدےتھۿوہۿ وۿد جكشغۿواےلۿوكۿوخن ۿركیت‪،‬ریصبۿفوۿطۿوكۿيالۿ‬ ‫یتشخبۿ۔ے‪،‬اوػۿاےسیۿوخارتۿاعمین( واكونطۿےسۿنۿرکٹا ے)ےسۿ‬ ‫معاینْلمْتِر عْاالذان‪،‬ونقائسْتحِیقْوعرائسْ‬ ‫رپدع ۿاٹہیت ۿ۔ے ۿ و ۿوخجاط ۿےب ۿاینػ ۿ ٓا ػا ش ۿےك ۿہرہع ۿںیہ ۿاوػۿ‬ ‫تدقیق ْلم ْیطمث ن ْقبیل ْا نس ْوالجان ْفان ْصدقْ‬ ‫قیقحت ۿیک ۿسیفن ۿروػںیت ۿاوػ ۿقدقیق ۿیک ۿدںینہل ۿںیہ ۿںیہنج ۿھجمۿ‬ ‫ظین ْفكل ْمافیہ ْغی ْماانمیہ ْمما ْسمع ْبہ ْفکریْ‬ ‫ےسۿےلہپۿیسكۿ ٓا دّۿےنۿ وھاےنۿیسكۿنجۿےن‪،‬فوۿاارۿریماۿنامطۿ‬ ‫القاتر‪،‬وادیْالیہْنظریْالِاصرْواالنسانْکماْتعلمْ ساچسۿوہۿفوۿوسا ےۿانۿےكۿسجۿیکۿںیمۿیسكۿیکۿفرفۿ تبسۿركوۿ‬ ‫مساوق ْالخطاء ْوالنسیان‪،‬فما ْكان ْصوابا ْفمن ْاللْ ط ۿان ۿںیم ۿ و ۿھچك ۿ۔ے ۿوہ ۿریم ۿی ۿرکف ۿاقفر ۿیک ۿدن ۿ۔ے ۿاوػ ۿانۿ‬ ‫الرحمان‪،‬واناْارجوْاللْسبحنہْفیہ‪،‬وماكانْخطاْفمینْ جك ۿریمی ۿوك ۿجا ۿہ ۿ رظ ۿ یچنہ ۿ۔ے ۿاوػ ۿاخساط ۿاسیہك ۿ م ۿاجےتن ۿوہۿ‬ ‫ومنْالشیطانْواناْابریْایلْاللْعنْمساویہ‪،‬ویایبْ ٌؾا ۿء ۿوخبزاط ۿےك ۿواھ ۿاتلچ۔ے‪،‬فو ۿ و ۿدػيت ۿوہ ۿوہ ۿيڈا ےۿ‬ ‫اللْالعصمۃْفْكلْمعینْوكلمۃْاالْلکتابہْاالعظمْوْ ػًماط ۿیک ۿفرف ۿےس ۿ۔ے‪،‬اوػ ۿںیم ۿان ۿےك ۿوصت ۿاهلل ۿےسۿ‬



‫كالمْرسولہْاالکرمْصیلْاللْتعایل ْعلیہْوسلم‪،‬ولماْ ا دیواػ ۿاوثات ۿوہط‪،‬اوػ ۿ وۿٌؾا ۿوہۿفوۿوہۿریمیۿاوػ ۿاطیشط ۿیکۿ‬ ‫ٰ‬ ‫م اجحث ۿےس ۿ۔ے ۿاوػ ۿںیم ۿاهلل ۿیک ۿفرف ۿان ۿیک ۿدبویط ۿےسۿ‬ ‫كانْفضْختامہاْوطلو عْبدرْتمامہاْللیلۃْبِیتْ نْ‬ ‫ح‬ ‫ہ‬ ‫ہ‬ ‫ٌ‬ ‫ؼاءتۿركجاۿوہط‪،‬اوػۿاهللۿ ؾۿ ینعۿاوػۿ ؾۿہملكۿںیمۿتمصع( ؾاۿ‬ ‫المائۃْالثالثۃْعشْرْمنْسینْھجرةْسیدالبشرْعلیہْ‬ ‫ےس ۿوفحمع ۿوہجا)ا ین ۿاتكت ۿ مظع ۿاوػ ۿاےنن ۿػوسل ۿاركّ ۿ یلۿ‬ ‫منْالصلواتْ ْ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿكالّۿےكۿوساۿیسكۿےكۿ ےئۿ۔ںیہۿراہاتۿاوػۿ‬



‫ٌت ۿانۿػواہلۿیکۿرہمۿاماتتّۿیکۿتسکشۿاوػ ۿانۿےكۿامتّۿاكامہۿ‬ ‫امتّۿانۿاجك ػاتۿںیمۿولطفۿوہاۿ وۿدیسۿارشبلۿیکۿرجہتۿےكۿ‬ ‫واولطۿںیمۿےسۿ ری وںیۿدصیۿںیمۿجات ۿج یۿاوػۿرپۿدػودۿوطۿ‬



‫‪Page 499 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫انماْھاْومنْالتحیاتْازكاھاْناسبْانْاسمیہا"الزاللْ ںیم ۿيت ۿدػودو ۿط ۿےس ۿحؼہات ۿدػود ۿاوػ ۿایحتتۿںیم ۿيتۿےسۿ‬ ‫االنیقْمنْبحرْسبِہْاالتیق"لیکونْالعلمْعلماْعیلْ رفوط ۿتیحت ۿوہ ۿانميت ۿ۔ےۿہك ۿان ۿاك ۿجاّ"الزوالْاالنیقْمنْ‬ ‫تعایلْویلْاالنعام‪،‬وھوْالخامسْعشرْمنْ بحرْسبِۃْاالتیق"ػوھكۿطۿجاۿہكۿجاّۿوالۿفینصتۿیکۿخساینۿوہ‬ ‫العامْواللْ ٰ‬ ‫تصانییفْفْعلومْالدینْنقعینْاللْتعایلْب اْوْسائرْ اج ےۿاوػۿاهللۿاعتیٰلۿ یۿویلۿتمعنۿ۔ےۿاوػۿہیۿریمیۿاصن فیۿےسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ دنػوہںی ۿفینصت ۿ۔ے ۿكتوّ ۿدن ۿںیم‪،‬اهلل ۿاعتیٰل ۿےھج ۿاوػ ۿجات ۿ‬ ‫المسلمنیْوجعلہاْنورابنیْیدیْوْحجۃْیلْالعیل‪،‬انہْ‬ ‫املسمونطۿوكۿانۿےسۿعفنۿ۔ےشخ‪،‬اوػ ۿاهللۿاعتیٰلۿاےسۿریمعۿام‬ ‫عیل ْمایشاء ْقدیر ْو ْباالجابۃ ْجدیر ْو ْحسؽنا ْاللْ‬ ‫دعبۿےئلیكۿونػۿیان ےۿاوػۿریمعۿ قۿںیمۿتجحۿنۿریمعۿيالفۿ‬ ‫ونعمْالوکیل‪،‬والحولْوالقوةْاالباللْالعیلْالعظیم۔ ْ‬ ‫وہۿ وۿرا۔ےۿركاتكۿ۔ے‪،‬اوػۿ وبلۿدماۿایسۿوكۿازاۿواػۿ۔ےۿاوػۿاهللۿ‬ ‫ح ںیۿاكیفۿ۔ےۿاوػۿوہۿایكۿ یۿا اھۿاكػۿواػۿ۔ےۿاوۿػدبیۿےسۿرھپجاۿاوػۿ‬ ‫یکینۿیکۿػاقثۿاهللۿكتوۿوتمظۿواےلۿ یۿےسۿ۔ے‬



‫اعوذْباللْمنْالشیطنْالرجیمْطْ ْ‬ ‫قالْربناْتباركْوتعایل"‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬



‫ْ ےراػاۿػتۿ ابػكۿواعتیٰلۿفؽامجا۔ے‪":‬اعۿولوگ!ۿمہۿےنۿںیہمتۿ‬ ‫اجكۿرمۿد ۿاوػ ۿاجكۿوعػت ۿےسۿ دیا ۿایكۿرھپۿںیہمتۿواںیخۿاوػۿ‬



‫‪1"‬اراد ْالل ْسبحنہ ْوْ ےلیبقۿایكۿہكۿ ٓا سپۿںیمۿناچہط ۿػوھك‪،‬ےبۿكش ۿاهللۿےكۿاہیطۿ مۿ‬ ‫‪‬‬ ‫ںیمۿػجادہۿزعتۿواالۿوہۿ وۿ مۿںیمۿػجادہۿرپزیہۿاگػۿ۔ے ےبۿكشۿ‬ ‫تعایل ْرد ْماْكانتْعلیہْالجاھلیۃْمنْالتقاخرْباالباءْ‬ ‫ٰ‬ ‫اهلل ۿاجےنن ۿواال ۿ رب ۿداػ ۿ۔ے"(رتہمج ۿػوضہی)اهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿرمادۿ‬ ‫والطعنْفْاالنسابْوتعیلْالنسبْعیلْ ْ‬ ‫ان ۿروػ ۿاك ۿػد ۿ۔ے ۿسج ۿرپ ۿالہ ۿاجتیلہ ۿ ےتل ۿ ےھ ۿہك ۿجات ۿدادا ۿرپۿ‬ ‫رخفۿرك ےتۿاوػۿدوۿرسوطۿےكۿبسنۿرپۿہنعطۿػطۿوہ ےتۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪۶۸/۹‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 500 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫غیہْمنْالناسْحیتْكاْنہْعبدلہْاواذل‪،‬وكانْبدءْ اوػ ۿبسن ۿیک ۿو ہ ۿےس ۿ ٓا دیم ۿدورسع ۿ ٓا دیم ۿرپ ۿا یس ۿخعلی ۿركجا ۿوگجاۿ‬ ‫ھذہْالزنعۃْاللػیمۃْمنْالذلیلْالخسؼسْعدْوْاللْ ہكۿوہۿانۿاكۿكالّۿہكلبۿانۿےسۿ یھۿػجادہۿوخاػۿ۔ے‪،‬اوػۿانۿد لیۿ‬ ‫‪ ْ ْ   ‬فرر ہ ۿیک ۿاادتاء ۿد لی ۿسیسخ ۿاسیلب ۿےس ۿوہیئ ۿسج ۿےن ۿاہك ۿاھتۿ‬ ‫ابلؼسْاذْقال"‬ ‫ۿےسۿ‬



‫ہك ۿاع ۿػت ۿ! ۿںیم ۿ ٓا دّ ۿےس ۿ رتہ ۿوہط ۿفو ۿےن ۿےھج ۿ ٓا‬ ‫تعایل ْعلیہمْبانْابا کمْ‬ ‫‪1"‬فردْاللْسبحنہْو‬ ‫ٰ‬ ‫یانجاۿاوػۿ ٓا دّ(یلعۿحزصزاۿوہیلعۿانسالّ)وكۿیٹمۿےسۿیانجا‪،‬فوۿاهللۿےنۿ‬ ‫ْْ‬ ‫واحدْوامکمْواحدةْفانہْتعایل"‬ ‫اط ۿاكویطۿػد ۿفؽامجا ۿہكۿےراہػا ۿجات ۿاجكۿ۔ےۿاوػ ۿےراہػی ۿامطۿ‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ "‬اجك ۿ۔ے ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿںیہمت ۿاجك ۿاجط ۿےس ۿ دیاۿ‬



‫‪2‬‬ ‫ْفماْمنکمْمنْاحدْاالْوھوْیدیلْبمثلْمایدیلْبہْ ایكۿاوػ ۿانۿےسۿانۿیکۿ وییۿوكۿیانجا ۿاوػ ۿاط ۿدوونطۿےسۿ تہۿ‬ ‫ذ‬ ‫االخرْسواءْبسواء‪،‬فالْمساغْللتقاضلْفْالنسبْوْ واػعۿرمدۿاوػۿوعػںیتۿ ھزالد ےۿفوۿ مۿںیمۿہؾۿاجكۿا ینۿا ۿ‬ ‫التقاخر ْباالم ْواالب‪،‬واما ْما ْرتؽنا ْکم ْعیل ْاجیالْ ےسۿو یۿاناصلۿػكھزاۿ۔ےۿ وۿدورساۿػكھزاۿ۔ےۿفوۿبسنۿںیمۿاجكۿ‬ ‫تحت ا ْشعوب ْتحتہا ْقبائل ْفانما ْذالك ْلتعارفواْ وك ۿدورسع ۿرپ ۿقطزتت ۿیک ۿػاہ ۿ۔ںیہ ۿاوػ ۿامط ۿجات ۿےس ۿاجكۿ‬



‫فتصلوْاْارحامکمْوالْینتیمْاحدْایلْغیْابیہ‪،‬الْالنْ دورسع ۿرپ ۿرخف ۿیک ۿاجمل ۿ۔ںیہ ۿػاہ ۿہی ۿہك ۿمہ ۿےن ۿںیہمت ۿارول ۿرپۿ‬ ‫رمحثۿایكۿنجۿےكۿ ےچیۿاطۿیکۿواںیخۿںیہۿاوػۿاطۿےكۿ ےچیۿےلیبقۿ‬ ‫تتقاخروا ْویزدری ْبعضکم ْبعضا ْنعم ْان ْاردتمْ‬ ‫ںیہۿفوۿہیۿضحمۿانۿ ےئۿہكۿ ٓا سپۿںیمۿناچہطۿػوھكۿفوۿا ےنۿقؽیۿ‬ ‫التقاضلْفالقضلْعندْناْبالتِویْفكلماْزادْ ْ‬ ‫ح‬ ‫زع ؼوطۿےسۿولمۿاوػۿوكیئۿجاتۿےكۿوساۿاوػۿیکۿفرفۿوسنمتۿنۿ‬



‫وہنۿانۿ ےئۿہكۿ مۿبسنۿرپۿڈنمھگۿركۿو‪،‬اوػ ۿاجكۿدورسعۿوكۿ‬ ‫ریقح ۿاجےن‪،‬اہط ۿاار ۿتیلضف ۿراوہ ۿفو ۿقطزتت ۿےراػع ۿاہیطۿ‬ ‫وقتی(رپۿزیہاگػیۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۼ ‪۶۷/‬ۿوۿ۽‪/ ۸‬ۻۼ‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶/ ۹‬‬ ‫‪Page 501 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫االنسان ْتِوی ْزاد ْکرامۃ ْعند ْربہ ْتبارك ْوتعایل‪ ْ،‬ےسۿ۔ےۿفوۿٌت ۿاخساط ۿرپزیہۿاگػیۿںیمۿحؼ ےۿا ےنۿػت ۿےكۿ‬ ‫فا کرمکمْعندْنامنْكانْا تیقْالمنْكانْانسب۔انْ اہیط ۿزعتۿںیم ۿحؼ ے فو ۿےراػع ۿاہیط ۿ مۿںیم ۿػجادہ ۿزعتۿ‬ ‫اللْعلیمْبکرمْالنقوسْوتِواھاْخبیْب مْالنقوسْ واالۿوہۿ۔ےۿ وۿػجادہۿرپۿزیہۿاگػۿ۔ےۿنۿہكۿوہۿ وحؼعۿبسنۿواالۿ۔ےۿ‬



‫فْھواھا۔ ْ‬



‫ےبۿكش ۿاهللۿاعتیٰلۿسوفنۿیکۿزعت ۿاوػ ۿاط ۿیکۿرپۿزیہۿاگػیۿوكۿ‬ ‫اج اتۿ۔ےۿاوػۿسوفنۿیکۿا ینۿوخاشۿںیمۿوكششۿےسۿ ربۿداػۿ۔ے‬



‫قالْالبغویْقالْابنْعباسْنزلتْفْثابتْبنْقؼسْ‬ ‫اامّۿوغبیۿےنۿفؽامجاہكۿرضحت ۿا نۿابعن(ػیضۿا ۿهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫وقولہْللرجلْالذیْلمْیقسحْلہ"ابنْفالنۃْیعیہْ‬ ‫امہنع)ےن ۿفؽامجا ۿہی ۿ ٓا حث ۿرضحت ۿجاحث ۿ ن ۿ سی(ػیض ۿاهللۿ‬ ‫بامہ ْقال ْالنیب ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْمنْ اعتیٰلۿمز )ےكۿجاػعۿںیمۿاوػۿاطۿےكۿانۿصخشۿےسۿسجۿےنۿ‬



‫الذا کرفالنہ"؟ ْفِال ْثابت ْانا ْیا ْرسول ْاللہ‪،‬فِالْ اطۿےكۿ ےئۿ سلجۿںیمۿہگجۿاشكدہۿنۿیکۿلالینۿاكۿاٹیبۿےنہكۿےكۿجاتۿ‬ ‫انظرْفْوجوہْالِوم‪،‬فنظر‪،‬فِالْمارایتْیاْثابتْ؟ْ ںیم ۿارتی ۿفو ۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿفؽامجا‪،‬وك ۿط ۿ۔ےۿ‬ ‫قالْرایتْاحمرْوابیضْواسود‪،‬قالْفانكْالتقضلہْ سج ۿےن ۿلالین ۿوك ۿجاۿد ۿایك ۿ؟ۿرضحت ۿجاحث ۿےن ۿرع ۿایك ۿوہۿںیمۿ‬ ‫االْفْالدینْوالتِوی"فزنلتْفْثابتْھذہْاالیۃْوْفْ وہط ۿجا ۿػوسل ۿاهلل ۿ! ۿفو ۿوضحػ(ہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ)ےن ۿفؽامجا‪:‬ۿ‬ ‫ولوگط ۿےك ۿہرہوط ۿںیم ۿوغبػ ۿدوھك فو ۿاذنوط ۿےن ۿداھكی رھپۿ‬ ‫الذیْلمْیتقسحْلہ"یای اْالذینْامنوْاذاْقیلْلکمْ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ؽامجا‪:‬اعۿجا ثۿ!ۿ مۿےنۿایكۿداھكیۿ؟ۿرع ۿیک‪:‬ںیمۿےنۿالل‪،‬‬ ‫تقسحواْفْالمجالسْفافسحوا"وقالْمِاتلْلماْكانْ‬ ‫دیفس ۿاوػ ۿاكےل ۿہرہع ۿدےھك رساكػ(ہیلع ۿانسالّ ۿوانسِزۃ ۿادملػاػ)‬ ‫یومْفتحْمکۃْ ْ‬ ‫ےن ۿفؽامجا‪:‬فو ۿےب ۿكش ۿںیہمت ۿاط ۿرپ ۿقطزتت ۿ۔ںیہ ۿرگم ۿدن ۿاوػۿ‬ ‫وقتیۿںیم فوۿرضحتۿجاحثۿےكۿ ےئۿہیۿ ٓا حثۿارتیۿاوػۿ وہنطۿ‬ ‫ےن ۿ سلج ۿںیم ۿاشكد ی ۿن ۿیک ۿج ی ۿاط ۿےك ۿ ق ۿںیم ۿاػواد ۿجاػلۿ‬ ‫وہا‪:‬اعۿاامیطۿواول!ۿٌتۿ مۿےسۿاہكۿاج ےۿوسلجمطۿںیمۿہگجۿدوۿ‬ ‫فوۿہگجۿدو اوػۿاقمجفۿاكۿوقلۿ۔ےۿہكۿسجۿدطۿٓك ۿحتفۿوہاۿػوسلۿاهللۿ‬



‫‪Page 502 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعلیہْوسلمْبالْالْحیتْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿرضحتۿجاللۿػیضۿاهللۿمز ۿوكۿمكۿ‬ ‫امرْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫عالْعیلْظہرالکعبۃْواذن‪،‬فِالْعتابْبنْاسیدْبنْ دجا(ہك ۿاداط ۿدںی)فو ۿوہ ۿہبعك ۿیک ۿ تھۿرپ ۿھڑ ے ۿاوػ ۿاذنوطۿےنۿ‬ ‫نع‬ ‫ایبْالعیص‪:‬الحمدْللْالذیْقبضْایبْحیتْلمْیرْھذاْ اداطۿیہك‪،‬فوۿ باتۿ نۿادیسۿ نۿایبۿا ش ۿےنۿاہك‪:‬اهللۿےكۿ ےئۿ‬ ‫دمحۿ۔ےۿسجۿےنۿریمعۿجاتۿوكۿااھٹایلۿوػۿاذنوطۿےنۿہیۿدطۿنۿ‬ ‫الیوم۔وقالْالحارثْبنْھشامْاماْوجدْمحمدْغیْ‬ ‫ہ‬ ‫داھكی اوػۿاحػتۿ نۿ ساّۿےنۿاہك‪:‬ایكدمحم( یلۿاهللۿہیلعۿوملس)‬ ‫ھذاْالغرابْاالسودْموذنا۔وقالْسہلْبنْعمروْانْ‬ ‫وكۿانۿاكۿےلۿوكعۿےكۿوساۿوكیئۿاداطۿدےنیۿواالۿنۿٓال اوػۿلۿ‬ ‫یردْاللْشؼئاْیغیہ۔وقالْابوسقیانْاینْالْاقولْشؼئاْ‬ ‫ نۿ رمو ۿےنۿاہك‪:‬اهللۿوكۿاارۿوكیئۿزۿجا دنسۿوہ یۿوہۿاےس ۿدبلۿ‬ ‫ی‬ ‫اخاف ْان ْیخرب ْبہ ْرب ْالسماء ْفایت ْجرب ل ْفاخربْ دعۿاگ اوػۿاباایفسطۿباےل‪:‬ںیمۿھچكۿ۔ںیہۿاتہكۿےھجۿوخفۿ۔ےۿ‬



‫رسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْبماْقالوْفدعاْھمْ ہكۿ ٓا امط ۿاكۿػت ۿا۔ںیہۿ ربۿداػ ۿركۿدعۿاگ فوۿ رب ل(یلعۿحزصزاۿ‬ ‫تعایل ْھذہْاالبۃْ وہیلعۿانسالّ)جاػلۿوہ ےۿرھپۿػوسلۿاهللۿ یلۿا ۿهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وسال مْعماْقالواْفاقرواْفانزلْاللْ ٰ‬ ‫وزجرھمْعنْالتقاخرْباالنسابْوالتكاثرْباالموالْ وملس ۿوك ۿاط ۿولوگط ۿیک ۿجاںیت ۿئاتدںی ۿفو ۿوضحػ(ہیلع ۿانصتوہۿ‬ ‫واالزراءْبالقِراءْ‪1‬قالْالعالمۃْالنسیفْفْالمداركْ وانسالّ)ےنۿاطۿےسۿاطۿےكۿاوقالۿیکۿجاحثۿ ر اھۿفوۿاذنوطۿےنۿ‬ ‫تبعا ْللزمخشری ْف ْالکشاف ْعن ْیزید ْبن ْشجرةْ اقؽاػ ۿایك‪،‬فوۿاهللۿےنۿہیۿ ٓا حث ۿاجاػیۿاوػ ۿا۔ںیہۿبسنۿرپۿرخفۿاوػۿ‬ ‫اومالۿرپۿڈنمھگۿاوػۿرقفاءۿیکۿریقحتۿےسۿعنمۿفؽامجا‬ ‫مررسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ٔ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْفْسوقْالمدینۃْ ك خ‬ ‫بل‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫الہمۿ یۿےنۿػ ؾیۿیکۿا ابفۿرك ےتۿوہ ےۿاداػكۿںیمۿ‬ ‫فرایْغالماْاسودْیِولْمنْاشرتاینْفعیلْشرطْانْالْ‬ ‫فؽامجا ۿحؼجڈ ۿ نۿرجشہۿےسۿػواحث ۿ۔ےۿہكۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿ‬ ‫یمنیعْ ْ‬ ‫اعتیٰل ۿہیلع ۿو ٓا ہل ۿوملس ۿادہنی ۿےك ۿجاػاػ ۿںیم ۿشزػع ۿفو ۿاجك ۿایسہۿ‬ ‫افّۿكالّۿداھكیۿ وۿاتہكۿاھتۿےھجۿ وۿرخجڈۿعۿفوۿانۿرشعۿرپۿرخجڈعۿ‬ ‫ہكۿےھجۿػوسلۿاهللۿ یلۿاۿهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬



‫ْمعالمْالتزنیل(تقسیْالبغوی)تحتْاالیۃْ۾‪ْ۶۸/۹‬دارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪/۹‬ۺ۾‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 503 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْ وملسۿو ٓا ہلۿوملسۿےكۿ ےھچیۿحسِلانۿامنػےسۿنۿػوےكۿاگ فوۿاےسۿ‬ ‫منْالصلواتْالخمسْخلفْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫علیہْوسلم‪،‬فاشرتاہْبعضہمْفمرضْفعادہْرسولْاللْ یسكۿےنۿرخجڈۿایل رھپوہۿ امیػۿیڑاۿفوۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬



‫صیلْاللْتعایلْعلیہْوآلہْوسلم‪،‬ثمْتوفْفحضرْدفنہْ وملسۿانۿیکۿایعدتۿوكۿ رشفیۿال ے‪،‬رھپۿانۿیکۿوافتۿوہ یئۿ‬ ‫ٰ‬ ‫فوۿرساكػۿانۿےكۿدنفۿںیمۿػوقنۿافؽوػۿوہ ےفوۿولوگۿطۿےنۿانۿ‬ ‫فِالواْفْذلكْشؼئاْفزنلتْ‪1‬۔ ْ‬ ‫جاػۿعۿںیمۿھچكۿاہكۿفوۿہیۿ ٓا حثۿارتی‬ ‫وبالجملۃْفمحصلْاالیۃْنیفْالتقاخرْباالنسابْوانْ‬ ‫ رصتخۿہیۿہك ۿ ٓا حث ۿركہم ۿاكۿاح ۿبسنۿرپ ۿرخف ۿیک ۿیفن ۿ۔ے ۿاوػۿہیۿ‬ ‫تعایلْانماْینالْبالتِویْفمنْلمْیکنْ‬ ‫الکرمْعندْاللْ ٰ‬ ‫ہكۿاهللۿےكۿاہیطۿزعتۿوقتیۿ یۿےسۿ یتلۿ۔ے‪،‬فوۿ وۿیقتمۿ۔ںیہۿ‬ ‫یص‬ ‫م‬ ‫یک‬ ‫تِیاْلمْ نْلہْحظْ نْالکرامۃْوسلبہْكلیاْال حْ انۿےكۿ ےئۿزعت ۿےسۿھچكۿہصحۿ۔ںیہۿاوػ ۿوقتیۿاكۿبلسۿیلكۿ‬ ‫االعنْكافرْاذكلْمؤمنْیتیقْا کربْالکبائرْالکقرْوْ روػ رپ ۿاكفؽ ۿےك ۿوسا ۿیسك ۿےس ۿ۔ںیہ‪،‬ان ۿ ےئ ۿہك ۿہؾ ۿوم ن ۿاربکۿ‬ ‫الشرک‪،‬ومنْكانْتِیاْكانْکریماْومنْكانْا تیقْكانْ اابکلحؼ ۿرفك ۿو ۿرشكۿےس ۿاتچبۿ۔ے ۿاوػ ۿ وۿیقتم ۿوہاگ ۿوہ ۿجازعتۿوہاگۿ‬



‫ْتعایل‪،‬ولعلك ْتظن ْان ْسردنا ْتلكْ اوػ ۿ وۿػجادہۿوقتیۿواالۿوہاگۿوہۿػجادہۿزعت ۿداػ ۿا ےنۿػت ۿےكۿ‬ ‫ا کرم ْعند ْالل ٰ‬ ‫الروایات ْف ْشان ْالزنول ْمما ْال ْیغنؼنا ْفیما ْنحنْ اہیطۿوہاگ اوػۿواجڈۿںیہمتۿنامطۿوہۿہكۿےراػاۿاطۿػواںوتطۿوكۿدركۿ‬ ‫بصددہ‪،‬ولؼسْکذالكْبلْھوْینقعناْفْنقسْاالحتجاجْ ركجا ۿانۿادیعۿںیمۿسجۿےكۿجاحث ۿركےنۿےكۿمہۿدػے ۿںیہۿ‬ ‫ح ںیۿعفنۿشخبۿ۔ںیہۿاحالہكۿجاۿتۿوہطۿ۔ںیہۿہكلبۿوہۿح ںیۿسفنۿ‬ ‫وتکسرْبہْسورةْبعْضْاالوھامْانْشاءْاللْ ْ‬ ‫ہ‬ ‫م‬ ‫ش‬ ‫ا دتاللۿںیمۿافدئہۿدعۿاگۿاوػ ۿمہۿانۿےسۿھچكۿو وطۿاكۿػوػۿ‬ ‫فوػ۔ےگن انْشاءْالل‬



‫ْمداركْالتزنیلْتقسیْالنسیفْتحتْاالیۃْ۾‪ْ۶۸/ ۹‬دارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۸/ ۹‬ۼ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 504 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل‪،‬کماْستطلعْعلیہ‪،‬فانتظر‪،‬ھذہْمِدمۃ۔‬ ‫والمِدمۃْاالخری ْ‬



‫قالْاللْسبحنہْوْتعایل‪  :‬‬ ‫‪ ‬‬



‫‪‬‬



‫‪ ‬‬



‫اعتیل‪،‬اسی ۿہك ۿ م ۿرقنع ب ۿان ۿرپ ۿ علطۿوہےگ‪،‬فو ۿااظتنػ ۿركو‪،‬ہیۿ‬ ‫اجكۿدقمہمۿ۔ے‬ ‫‪ْْ ‬‬



‫‪1"‬اجمعْالمقسرونْ‬



‫‪‬‬



‫اوػۿ دورساۿدقمہمۿہیۿ۔ے‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿےنۿفؽامجا‪:‬اوػۿ تہۿانۿےسۿدوػۿػاھكۿاج ےۿاگۿ وۿيتۿ‬ ‫ےسۿحؼاۿرپزیہۿاگػۿ وۿاانۿاملۿداتیۿ۔ےۿہكۿرھتساۿوہاۿوػۿیسكۿاكۿانۿرپۿ‬



‫ھچكۿا اسطۿ۔ںیہۿسجۿاكدبہلۿدجاۿاج ےۿفرفۿا ےنۿػتۿیکۿػاضۿ‬ ‫من ْاھل ْالسنۃ ْوالجماعۃ ْعیل ْان ْالیۃ ْنزلت ْفْ‬ ‫راہات ۿ۔ے ۿ و ۿيت ۿےس ۿدنلب ۿ۔ے ۿاوػ ۿےب ۿكش ۿقؽ ب ۿ۔ے ۿہك ۿوہۿ‬ ‫ت‬ ‫الصدیقْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْوانہْھوْالمرادْباال یق۔ ْ ػایض ۿوہاگ ۿالہ ۿوصت ۿوامجمت ۿےك ۿرسفمن ۿاك ۿاامجل ۿ۔ے ۿان ۿرپۿ‬ ‫ْ‬



‫ہكۿہیۿ ٓا حث ۿدصقیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ قۿںیمۿارتیۿاوػۿ‬



‫ْ‬



‫االیقتۿےسۿو یۿرمادۿ۔ے‬



‫اخرج ْابن ْایب ْحاتم ْوالطرباین ْان ْابا ْبکر ْاعتقْ ا نۿایبۿاح مۿوربطاینۿےنۿدححث ۿػواحث ۿیکۿہكۿاباۿركب(ػیضۿ‬ ‫تعایل ْقولہْ اهللۿاعتیٰلۿمز )ےنۿاطۿواتۿوكۿ ٓا ػادۿایكۿ وۿيتۿےكۿيتۿاهللۿیکۿ‬ ‫سبعۃ ْكل م ْیعذب ْف ْالل ْفانزل ْالل ْ ٰ‬ ‫‪  ‬ایلْاخرالسورة‪،2‬قالْالبغویْقالْ ػاہۿںیمۿاتس ےۿاج ےتۿ ےھۿفوۿاهللۿےنۿاانۿفؽامط‬ ‫"‬ ‫"‬ ‫ف‬ ‫(" ‪" ‬جا ۿ ٓا رخ ۿوسػہ)جاػل ۿ ؽامجا وغبی ۿےنۿ‬ ‫ابنْالزبیْوكانْ ْ‬ ‫فؽامجاۿہكۿا نۿاال ریۿاكۿوقلۿ۔ےہكۿاباۿركبۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪۶‬جاۿ‪۷۶‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬الصواعقْالمحرقۃْبحوالہْا بنْحاتمْوالطرباینْالبابْالثالثْالقصلْالثاینْدارْالکتبْالعلمیہْبیوتْ ۿ۽۾‪،‬الدرْالمنثورْبحوالہْا بنْ‬ ‫حاتمْوالطرباینْتحتْاالیۃْ‪۷‬۾ ‪/‬ۼ‪۶‬جا‪ْ۷۶‬دارْاحیاءْالرتاثْالعریبْ۽ ‪۸/‬۾‪،۹‬الحاویْاللقتاویْالقتاویْالِرآنیۃْسورةْاللیلْالقصلْاالولْ‬



‫دارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪/ ۶‬ۼ‪۸۷‬‬ ‫‪Page 505 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ابوْبکرْیؽتاعْالضعقۃْفیعتِہم‪،‬فِالْابوہ‪:‬ایْبینْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿزمكوػ ۿوطۿوكۿرخجڈ ۿ ےتۿرھپۿا۔ںیہۿ ٓا ػاد ۿرك‬



‫لوکنت ْنؽتاع ْمن ْیمنع ْظہرك ْ؟ ْقال ْمنع ْظہریْ دےت فو ۿاط ۿےس ۿاط ۿےك ۿوادلن ۿےن ۿاہك‪:‬اع ۿےٹیب ۿ! ۿاےسیۿ‬ ‫ارید‪،‬فزنل"وسیجنبہاْاالتیق"ایلْاخرْالسورة‪،‬وذکرْ كالومطۿوكۿرخجڈ ۿ ےتۿوہ ےتۿ وۿےراہػیۿظاف تۿرك ےت اباركبۿ‬ ‫ےنۿفؽامجا ۿںیمۿا ینۿظاف تۿ یۿراہاتۿوہط فوۿہیۿ ٓا حث ۿجا ۿ ٓا رخۿ‬ ‫محمدْبنْاسحقْقالْكانْباللْلبعضْبینْجمعْوھوْ‬ ‫وسػت ۿجاػلۿوہیئ اوػ ۿدمحمۿ نۿاقحسۿےنۿدركۿایكۿجالل(ػیضۿ‬ ‫باللْبنْرباحْواسمْامہْحمامۃْوكانْصادقْاالسالمْ‬ ‫ًم‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿمز )ہلیبق ۿینب ۿ ى ۿےك ۿكالّ ۿ ےھ ۿاوػ ۿاط ۿاكجاّ ۿجالل ۿ نۿ‬ ‫وطاھْرْالِلبْوكانْامیۃْبنْخلفْیخرجہْاذاْحمیتْ‬ ‫ػجا ۿوۿ۔ےۿاوػ ۿاط ۿیکۿامطۿاكجاّۿًماہمۿ۔ےاوػ ۿجالل(ػیضۿاهللۿ‬ ‫ع‬ ‫الظہیة ْفیطرحہ ْ یل ْظہرہ ْببطحاء ْمکۃ‪،‬ثم ْیامرْ اعتیٰل ۿمز )اوالّ ۿںیم ۿےچس ۿ ےھ ۿاوػ ۿجاك ۿدل ۿ ےھ‪،‬اوػ ۿاہیم ۿ نۿ‬ ‫بالصخرةْالعظیمۃْفتوضعْعیلْصدرہ‪،‬ثمْیِولْلہْالْ يت ۿا۔ںیہۿجاہؾۿالۿجاۿٌتۿارّۿدورہپۿوہیتۿفوۿا۔ںیہۿجصس ۿےكۿجفۿ‬ ‫تعایلْ ٓك ۿےكۿػحزتغۿ دیاط ۿںیمۿدالۿداتیۿرھپۿحؼیۿاٹچط ۿالےنۿاكۿمكۿ‬ ‫تزالْھکذاْحیتْتموتْاوْتکقرْبمحمد(صیلْاللْ ٰ‬



‫علیہ ْوسلم)ویِول ْوھو ْف ْذلك ْالبالء ْاحد ْاحد‪،‬وْ داتیفوۿاط ۿےكۿہنی ۿرپۿػ یدیۿاجیتۿرھپۿاتہك‪ ،‬مۿاےسیۿ یۿیڑعۿ‬ ‫قالْمحمدْبنْاسحاقْعنْھشامْبنْعروةْعنْابیہْ ػوہےگۿاہیطۿجكۿہكۿرماجو ۿجا ۿدمحم( یلۿاهللۿہیلعۿوملس)ےسۿ‬ ‫قالْمربہْابوبکرْیوماْوھویضنعونْبہْذلكْوْكانتْ اكفؽۿوہ اوػۿرضحتۿجاللۿادحۿادحۿفؽام ےتاحالہكۿوہۿانۿجالۿںیمۿ‬ ‫وہ ےت اوػ ۿدمحمۿ نۿاقحسۿےنۿہساّۿ نۿرعوہۿےسۿػواحث ۿیکۿ‬ ‫دار ْایب ْبکرف ْبین ْجمع ْفِال ْالمیۃ ْالتتیق ْف ْھذاْ‬ ‫ذ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ا وط ۿےن ۿا ےن ۿجات ۿےس ۿػوا ث ۿیک ۿا وط ۿےن ۿ ؽامجا ۿابا ۿركب‬ ‫المسکنیْ؟ْقال‪:‬انتْافسدْتہْفانِدہْمماْ ْ‬ ‫(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )اكشزۿػاجكۿدط ۿجالل(ػیضۿاهللۿمز )ےكۿ‬ ‫جان ۿےس ۿوہا ۿاوػ ۿوہ ۿول ۿجالل(ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےك ۿواھۿ‬ ‫و یۿحؼۿجاۿو ۿركػ۔ےۿ ےھۿاوػۿاباركب(ػیض ۿاهللۿاعتیٰلۿمز )اكۿ رھۿونبۿ‬ ‫ًم‬ ‫ى ۿںیم ۿاھت ۿفو ۿ ٓا ت ۿےن ۿفؽامجا ۿہك ۿایك ۿفو(اہیم ۿ ن ۿيت )انۿ‬ ‫اچیبػعۿےكۿاعمٓل ۿںیمۿ‬



‫‪Page 506 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تری‪،‬قالْابوبکرْافعلْعندیْغالمْاسودْواجلدمنہْ اهللۿےسۿ۔ںیہۿدػجا‪،‬فوۿاہیمۿےنۿاہكۿآ ت ۿےنۿاےسۿاگبػا ۿ۔ےۿفوۿ‬ ‫واقویْعیلْدینكْاعطیکہْ؟ْقالْقدفعلتْفاعطاْہْابوْ ٓا ت ۿانۿنث ۿےسۿاےسۿاچ۔ںیۿ وۿ ٓا ت ۿدھكۿػ۔ےۿںیہ اباركب‬ ‫بکرْغالمہْواخذہْفاعتِہ‪،‬ثمْاعتقْمعہْعیلْاالسالمْ (ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز )ےن ۿفؽامجا‪:‬ںیم ۿاچ ے ۿاتیل ۿوہط ۿریمعۿ‬ ‫ب جان ۿاجك ۿكالّ ۿ۔ے ۿایسہ ۿافّ ۿ و ۿجالل(ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز )ےسۿ‬ ‫قبلْانْیہاجرْستْرقابْباللْسابعہم‪ْ ،‬عامرْ نْ‬ ‫ػجادہۿاوػۿػاوتقۿػۿ۔ےۿاوػۿ ریعۿدنۿرپۿ۔ےۿوہۿےھجۿدعۿدوط‬ ‫تعایل ْعنہ)شہدْبدْراْوْا ُ ُحداْوقتلْ‬ ‫فہیة(ریضْاللْ ٰ‬ ‫اہیم ۿباال‪:‬ےھج ۿوظنمػ ۿ۔ے ۿفو ۿاباركب(ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز )وكےلۿ‬ ‫یومْبئرْمعونۃْشہیدْا‪،‬وامْ ْعمؼسْوْزھرةْفاصیبْ‬ ‫ایلۿفوۿا۔ںیہۿ ٓا ػادۿركۿدجاۿرھپۿاطۿےكۿواھۿاوالّۿیکۿرشعۿرپۿرجہتۿ‬ ‫ی‬ ‫بصرھا ْو ْاعتِہا ْفِال ْقر ش ْما ْاذھب ْبصرھا ْاالْ ےسۿےلہپۿ ھۿكالومط ۿوك ٓا ػاد ۿایك‪،‬اےكۿوافوںیۿجاللۿںیہ‪،‬مارمۿ‬ ‫الالتْوالعزیْفِالت‪:‬کذبواْوبیتْاللْماْتضرْالالتْ ن ۿفلضؾہ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿ و ۿٌز ۿدب ۿوادح ۿںیم ۿرشجكۿ‬



‫تعایل ْالیہاْبصرھاْوْ وہ ےۿاوػۿجضؾۿٕعونۿیکۿٌز ۿںیمۿ لتقۿوہركۿودیہۿوہ ے‪،‬اوػۿاّۿ‬ ‫وْالعزیْوماْتنقعاْن‪،‬فردْاللْ ٰ‬ ‫اعتق ْالنہدیۃ ْوابنتہا ْوكانتا ْالمراة ْمن ْبین ْعبدْ سیمع ۿوػرھہ ۿیک ۿ ٓا ھكن ۿاجیت ۿػ ی‪ٌ،‬ت ۿا۔ںیہ ۿاباركب(ػیض ۿاهللۿ‬ ‫الدارْفمرْب ماْوقدْبعؿتہماْسیدْت ماْتطحنانْلہاْ اعتیٰلۿمز )ےنۿ ٓا ػادۿفؽامجا‪،‬فوۿقؽشیۿباےلۿہكۿا۔ںیہۿالتۿوزعیۿ‬ ‫ےن ۿادند ۿایكۿ۔ے‪،‬فو ۿ ٓا ت ۿبا۔ںی‪:‬قؽشی‪،‬ہبعك ۿیک ۿ مس ۿوھجےٹۿ‬ ‫ویھْتِولْواللْالْاعتِکماْابداْ ْ‬ ‫ںیہۿالت ۿوزعیۿنۿرضػ ۿدعۿںیكسۿن ۿافدئہۿاچنہپۿںیكس فوۿاهللۿ‬ ‫ےنۿا۔ںیہۿاط ۿیکۿانیبیئۿ ریھۿدی اوػ ۿدہنہیۿاوػ ۿانۿیکۿیٹیبۿوكۿ‬ ‫ٓا ػاد ۿایك ۿاوػ ۿہی ۿدوونط ۿینب ۿدبعادلاػ ۿیک ۿاجك ۿوعػت ۿیک ۿولجڈجاطۿ‬ ‫ںیھت‪،‬فو ۿدصقی ۿاربک(ػیض ۿال ۿہل ۿاعتیٰل ۿمز )اط ۿےك ۿجان ۿےسۿ‬ ‫شزػعۿاوػ ۿاط ۿیکۿ ٓا اقۿوعػت ۿےنۿا۔ںیہۿاجیھبۿاھت ۿہكۿانۿاكۿ ٓا جاۿ‬ ‫ںیسیپۿاوػۿوہۿوعػتۿیتہکۿج یۿہكۿيڈاۿیکۿ مسۿ!ۿںیہمتۿیھبكۿ ٓا ػادۿ‬ ‫نۿركوۿطۿ ی‬



‫‪Page 507 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فِالْابوبکرْكالْیاْامْفالن‪،‬فِالتْكالْانتْافسدت ماْ فو ۿابا ۿركب(ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز )ےن ۿفؽامجا‪:‬اع ۿاّ ۿلالط ۿ! ۿہؾ ۿشزۿ‬ ‫فاعتِ ما‪،‬قالْفبکمْ؟ْبکذاْوکذاْقالْقدْاخذت ماْ ۔ںیہ وہۿبایل‪:‬ہؾشزۿ۔ںیہ‪ٓ ،‬ا ت ۿےنۿاط ۿدوونطۿوكۿاگبػا ۿ۔ےۿفوۿ‬ ‫حس‬ ‫وھما ْحرتان‪،‬ومر ْبجاریۃ ْبین ْالمؤمل ْویھ ْتعذبْ ٓا ت ۿ ٓا ػاد ۿركںی دصقی ۿےن ۿفؽامجا‪:‬فو ۿےنتك ۿداّ ۿرپ ۿ ِسی ۿ۔ے ۿ؟ۿ‬ ‫وہۿبایل‪:‬ا ےنۿاوػۿػا ےۿداّۿرپ اباركب(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )ےنۿ‬ ‫فابتاْعہاْفاعتِہا۔ ْ‬ ‫ف‬ ‫ؽامجا‪:‬ںیمۿاےنۿاط ۿدوونطۿوكۿایلۿاوػ ۿہیۿدوونطۿ ٓا ػاد ۿںیہ‪،‬اوػۿ‬ ‫ْ‬ ‫ٓا تۿاكۿشزػۿونبۿ ؤ لۿیکۿاجكۿولجڈیۿےكۿجانۿےسۿوہاٌتۿانۿ‬ ‫ْ‬ ‫رپۿو مۿوہۿػاہۿاھتۿفوۿاےسۿرخجڈۿركۿاےسۿ ٓا ػادۿركدجا‪،‬‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫بلغ‬ ‫وقالْسعیدْ نْالمسیبْ ینْانْامیۃْ نْخلفْقالْ اوػ ۿدیعسۿ نۿالمسصت(ػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمز )ےنۿفؽامجا ۿہكۿےھجۿ‬ ‫الیبْبکرْفْباللْحنیْقالْاتؽیعہْ؟ْقالْنعمْابیعہْ ربۿ یچنہۿہكۿاہیمۿ نۿيت ۿےنۿاباركب(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )ےسۿ‬



‫بنسطاس ْوكان ْنسطاس ْعبد ْاالیب ْبکر ْصاحبْ جالل ۿےك ۿاعمٓل ۿںیم ۿان ۿوقث ۿٌت ۿاذنوط ۿےن ۿان ۿےس ۿ ر اھۿ‬ ‫عشرہْاالفْدینار‪،‬غلمانْوجوارْوْمواشْوكانْمشرْكاْ ہكۿایكۿجاللۿوكۿفؽوٌتۿركعۿاگۿ؟ۿاہك‪:‬اہطۿںیمۿاےسۿخبؾانۿدیسۿ‬ ‫حملہ ْابوبکر ْعیل ْاالسالم ْان ْیکون ْمالہ ْلہ‪،‬فایبْ جا ۿاباركبۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿكالّۿ وۿدنۿہؾاػ ۿدتانػ ۿاوػ ۿ تہۿ‬ ‫فابغضہ ْابو ْبکر‪،‬فلما ْقال ْلہ ْامیۃ ْابیعہ ْبغالمكْ ےسۿولجڈیۿاوػۿكالّۿاوػۿوچجاویطۿاكۿامكلۿاھتۿےكۿدبےلۿاتچیبۿوہطۿ‬ ‫اوػ ۿاباركب ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےن ۿرااہ ۿاھت ۿہك ۿخبؾان ۿاوالّ ۿےلۿ‬ ‫نسطاس‪،‬اغؾنمہْابوبکرْوباعہْمنہْفِالْالمشرکونْ‬ ‫ٓا ےۿاوػانۿاكۿاملۿایسۿاكۿػۿ۔ے‪،‬فوۿوہۿنۿامجاۿفوۿرضحتۿاباركبۿےنۿ‬ ‫ماْفعلْذلكْابوبکرْاالْلید‪،‬كانتْلباللْعندہْفانزلْ‬ ‫انۿوكۿٕشعو ۿاججا‪،‬رھپۿٌت ۿاہیمۿےنۿاہك‪:‬جاللۿوكۿںیمۿ ٓا تۿ‬ ‫تعایلْ ْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫ےكۿكالّۿےكۿدبےلۿداتیۿوہط اباركبۿےنۿانۿجات ۿوكۿ تمینۿ‬ ‫اججا ۿاوػ ۿخبؾانۿوكۿاہیمۿےكۿاہھۿ چیۿدجا‪،‬فوۿرشمنیكۿباےل‪،‬ابا‬ ‫ركب(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )ےنۿااسۿفرفۿانۿ ےئۿایكۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫جالل(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )اكۿاطۿرپۿوكیئۿا اسطۿ۔ے‪،‬فوۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ےنۿہیۿ ٓا حثۿ‬



‫‪Page 508 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫" ‪‬‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اجاػی" ‪‬‬



‫‪1" ‬۔‬



‫"اخلۿینعیۿاوػۿانۿرپۿیسكۿاكۿھچكۿا اسطۿ‬



‫۔ںیہۿسجۿاكۿدبہلۿدجاۿاج ے‬ ‫ْ‬ ‫وذکرْالعالمۃْابوْالسعودْفْتقسیہْقدرویْعطاءْوْ اوػۿكالہمۿاباانبعودۿےنۿا ینۿن ریسۿںیمۿدركۿایكۿہكۿ اطۿاوػۿاحضكۿ‬ ‫الضحاكْعنْابنْعباسْریضْاللْتعایل ْعنہماْوذکرْ ےنۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿػواحثۿایك(انۿػواحثۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ںیمۿرخجڈاػیۿجاللۿاوػ ۿاط ۿےكۿ ٓا ػاد ۿوہےنۿاكۿہصۿدرك ۿایكۿرھپۿ‬ ‫قصۃْشراءْباللْواعتِاقہْقالْفِالْالمشرکونْماْ‬ ‫اہك)فوۿرشمنیكۿباےل‪:‬اباركبۿےنۿجالل ۿوكۿاط ۿےكۿیسكۿا اسطۿ‬ ‫اعتِہْابوبکرْااللیدْكانتْعندہْفزنلتْ‪ْ2‬اھْملخصا ْ‬ ‫ٓل‬ ‫ح‬ ‫ یۿیکۿو ہۿےسۿ ٓا ػادۿایكۿ۔ےۿفوۿہیۿ ٓا ث(ردنػ ہۿجاال)ۿارتیۿاھۿ ِصا‬



‫ْ‬



‫وْفْاالزالۃْعنْعروةْانْابابکرْالصدیقْاعتقْسبعۃْ اوػ ۿاػاہل ۿںیم ۿرعوہ ۿےس ۿ۔ے ۿہك ۿاباركب ۿدصقی(ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫مز )ےن ۿواھ ۿوك ۿ ٓا ػاد ۿایك‪،‬اط ۿيت ۿرپ ۿاهلل ۿیک ۿػاہ ۿںیم ۿو م ۿفوػاۿ‬ ‫كلہمْیعذبْفْاللْبالْالْوعامرْبنْفہیةْالن دیۃْ‬ ‫اججاۿاھتۿوہۿجاللۿوۿمارمۿ نۿفلضؾہۿاوػۿدہنہیۿاوػۿانۿیکۿیٹیبۿاوػۿػ ریہۿ‬ ‫وابنتہا ْوزنیة ْوام ْعؼیس ْوامۃ ْبین ْالمؤمل‪،‬وفیہْ‬ ‫اوػۿاّۿكصہیۿاوػینبۿ ؤ لۿیکۿزینکۿںیہۿاوػۿا۔ںیہۿےئلیكۿ ٓا حثۿارتیۿ‬ ‫نزلتْ" ‪ْ3" ‬ایلْاآخرْالسورة۔ ْ‬ ‫" ‪" ‬اوػ ۿان ۿےس(دوػو) تہ ۿدوػ ۿػاھك‬ ‫ْ‬ ‫اج ےۿاگۿ وۿيتۿےسۿحؼاۿرپزیہۿاگػۿ۔ے جاۿ ٓا رخۿوسػت‬ ‫ع‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫ْو نْعامرْ نْعبداللْ نْالزبیْ نْابیہْقالْقالْ اوػ ۿمارمۿ نۿدبعاهللۿ نۿاال ریۿےسۿػواحث ۿ۔ےۿوہۿا ینۿجاتۿ‬ ‫ابوْقحافۃْالیبْبکرْاراكْتعتقْرقاباْضعافاْفلوانكْ ےس ۿػوای ۿںیہ ۿہك ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿہك ۿرضحت ۿابافاحن ۿےن ۿابا‬ ‫ْجلداْیمنعونكْ ْ‬ ‫اذاْفعلتْمافعلتْاعتِتْرجاال ر‬



‫ركب(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )ےسۿفؽامجا‪:‬ںیمۿںیہمتۿداتھكۿوہطۿہكۿ‬ ‫زمكوػۿكالومطۿوكۿ ٓا ػادۿرك ےتۿوہفوۿاكنۿ!ۿ مۿدنتػيتۿوۿ‬



‫ْمعالمْالتزنیل(تقسیْالبغوی)تحتْاالیۃْ‪۷‬۾ ‪/‬ۼ‪۶‬ۿجاۿ‪ْ۷۶‬دا رْالکتبْالعلمیہْ‪۹/ ۹‬ۻ ‪۸‬ۻ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْارشادْوا لعِلْالسلیمْتحتْاالیۃْ‪۷‬۾ ‪/‬۾‪ْ۶‬داراحیاءْالرتاثْالعریبْ۾ ‪/‬۽ۻ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْازالۃْالخقاْعنْخالفۃْالخلقاءْفصلْہشتمْمِصدْاولْمسلكْاولْلیہسۿاڈیکیمۿالوہػۿ‪۸۵۶/ ۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 509 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ویِومون ْدونك ْفِال ْیا ْابت ْانما ْارید ْوجہ ْاللْ فواجا ۿكالّ ۿ ٓا ػاد ۿرك ےت ۿ و ۿےراہػی ۿظاف ت ۿرك ےت ۿاوػ ۿٌز ۿںیمۿ‬ ‫ےراہػی ۿرپس ۿوہ ےت فو ۿاباركب(ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز )ےن ۿفؽامجا ۿ"ۿ‬ ‫‪‬ایلْقولہْ ْ‬ ‫فزنلتْھذہْاالیۃ"‬ ‫اع ۿریم ۿع ۿجات ۿ!ںیم ۿفو ۿفر ۿف ۿاهللۿیک ۿػاض ۿراہاتۿوہط ۿفو ۿہیۿ‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫‪1"‬۔ ْ‬



‫ٓا حث ۿجاػل ۿوہیئ ۿ"‬



‫‪"‬ینعی ۿسج ۿےنۿ‬



‫دجا ۿاوػ ۿرپزیہ ۿاگػ ۿی ۿیک اهلل ۿاعتیٰل ۿےكوقل ۿوام ۿالدح ۿ دنہ ۿ نۿ‬ ‫خہمۃ ۿزجتی ۿجك ۿینعی ۿان ۿرپ ۿیسك ۿاك ۿا اسط ۿ۔ںیہ ۿسج ۿاك ۿدبہل ۿدیۿ‬



‫ااج ے ۿفرف ۿا ےن ۿػت ۿیک ۿػاضۿراہات ۿ۔ے ۿ و ۿيت ۿےس ۿدنلبۿ‬ ‫ْ‬ ‫۔ے‪،‬اوػۿےبۿكشۿقؽ بۿ۔ےۿہكۿوہۿػایضۿوہاگ‬ ‫وعنْسعیدْبنْالمسیبْقالْنزلت"وماالحدْعندہْمنْ‬ ‫اوػ ۿرضحت ۿدیعسۿا نۿالمسصت ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿرمویۿ‬ ‫نعمۃْتجزی"فْایبْبکرْعتقْناساْلمْیلتمسْمنہمْ‬ ‫۔ےۿاذنوطۿےنۿفؽامجاۿہكۿ ٓا جۃۿركہمۿےس" ‪‬‬ ‫جزاءْوالشکوراْستۃْاوْسبعۃْمنہمْباللْوعامرْبنْ‬ ‫م‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫"اباركب ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿ ز ۿےك ۿجاػع ۿںیمۿ‬ ‫فہیةْ‪ْ 2‬‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ارتیۿہكۿا وطۿےنۿھچكۿولوگطۿوكۿ ٓا ػادۿایكۿاُطۿےسۿنۿدبہلۿرااہۿنۿ‬ ‫ْ‬ ‫ركششزاػی‪،‬وہ ۿ ٓا ػاد ۿ ہ ۿ ھ ۿجا ۿوات ۿ ےھ‪،‬ا۔ںیہ ۿںیم ۿجاللۿ‬ ‫وعنْابنْعباسْفْقولہ ٰ ْ‬ ‫ْتعایل" ‪" ‬قالْ ومارمۿ نۿفلضؾہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿ ےھ‬ ‫ھوْابوبکرْالصدیقْ‪3‬۔ ْ‬ ‫اوػۿرضحتۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےس‬



‫ْ‬ ‫" ‪" ‬یکۿن ریسۿںیمۿ۔ےۿفؽامجاۿوہۿاباركبدصقیۿ‬ ‫قلتْوقدْاخر جْابنْایبْحاتمْابنْمسعود(ریضْاْللْ ںیہ( ٓا حث ۿںیمۿنجۿاكۿدركۿ۔ے) ںیمۿاتہكۿوہط ۿاوػ ۿا نۿایبۿ‬ ‫تعایلْعنہْانْابابکرْاشرتیْبالالْمنْامیۃْبنْخلفْ ْ اح م ۿےن ۿا ن ۿوعسمد ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿخبزڈ ۿوخد ۿػواحثۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یکۿہكۿاہیمۿ نۿيت ۿاوػایبۿ نۿيت ۿےسۿرضحتۿاباركبۿےنۿ‬



‫ْازالۃْالخقاْعنْخالفۃْالخلقاءْلصفۿمتشہۿح دصۿاولۿكلسۿاولۿلیہسۿاڈیکیمۿالوہػۿ‪۸۵۶ /۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ازالۃْالخقاْعنْخالفۃْالخلقاءْلصفۿمتشہۿح دصۿاولۿكلسۿاولۿلیہسۿاڈیکیمۿالوہػۿ‪۸۵۶ /۶‬‬ ‫ازالۃْالخقاْعنْخالفۃْالخلقاءْلصفۿمتشہۿح دصۿاولۿكلسۿاولۿلیہسۿاڈیکیمۿالوہػۿ‪۸۵۶ /۶‬‬ ‫‪Page 510 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْ رضحتۿجاللۿوكۿاجكۿرادػۿاوػۿدنۿاوہیقۿوسےنۿےكۿوع ۿرخجڈاۿ‬ ‫بربدةْوعشرةْاواقْفاعتِہْللْتعایل‪،‬فانزلْاللْ ٰ‬ ‫ھذہْاآلیۃ‪:‬ایْانْسیعْایبْبکرْوْامیہْوْایبْلمقرتقْ رھپۿا۔ںیہۿاخ ۿاهللۿےكۿ ےئۿ ٓا ػادۿركۿدجاۿفوۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿہیۿ ٓا حثۿ‬ ‫اجاػیۿسجۿاكۿبلطمۿہیۿ۔ے"ےبۿكشۿےراہػیۿوكششۿ فلتخۿ‬ ‫فرقاناْعظیماْفشتانْمابؼنہما‪ْ 1‬‬ ‫۔ے"ینعیۿاباركب(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )اوػۿاہیمۿاوػۿایبۿ نۿيت ۿ‬ ‫وقدْقالْالسیدْابنْالسدیدْعماْربنْیاسرْریضْاللْ‬ ‫ف‬ ‫یکۿوكوششطۿںیمۿ میظۿ ؽقۿ۔ےفوۿاط ۿںیمۿباط ۿہدیع ۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫شعراْْْ؎‬ ‫تعایلْعنہماْفْاشرتاءْالصدیقْبالْالْواعتاقہْ رْ‬ ‫ٰ‬ ‫رسداػ ۿ ن ۿرسداػ ۿامعػ ۿ ن ۿجارس ۿػیض ۿاهلل ۿامہنع ۿےن ۿاباركب ۿدصقیۿ‬ ‫ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْجزیْاللْخیْاعنْباللْوصحبہ ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ ْعؾیِاْواخزیْفا کہاْواباْجہل ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْعشیۃْھماْفْباللْبسوءْة ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْ ْْْْْْْْولمْیحذرْامامْیحذرْالمرءْذوْالعِل ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ ْبتوحیدْربْاالنامْوقولہ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْ ْْْْْْْْشہدتْبانْاللْربْعیلْم ل ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ ْفانْتِتلوینْفاقتلوینْفلمْا کن ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْ ْْْْْْْْالشركْبالرحمنْمنْخیقۃْالِتل ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ ْفیاْربْابراھیمْوالعبدْیونسْ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْومویسْوعؼیسْنجینْثمْتمیل ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ ْلمنْظلْی ویْالیغْمنْالْغالبْ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْعیلْغیْبركانْمنہْوالْعدل‪ْ 2‬‬



‫ےكۿجاللۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوكۿرخجڈۿرك ۿ ٓا ػادۿركےنۿےكۿجاػعۿ‬ ‫ںیمۿہیۿااعشػۿےہكۿنجۿاكۿرتہمجۿدػوۿد لۿ۔ےۿ‪:‬‬ ‫اهلل ۿزجا ے ۿری ۿدع ۿجالل ۿاوػ ۿاط ۿےك ۿواویھتط ۿیک ۿفرف ۿےسۿ‬ ‫قیتع(اباركب ۿوك ۿاوػ ۿاہیم ۿاوػ ۿابالہج ۿوك ۿػوسا ۿرك ۿع‪،‬وہ ۿواّ ۿجادۿ‬ ‫ركو ۿٌت ۿاط ۿدوونطۿےنۿجاللۿاكۿحؼا ۿرااہۿاوػ ۿانۿےسۿنۿدػعۿ‬ ‫سجۿےسۿدیۿ لقۿ ٓا دیمۿدػجا ۿ۔ے‪،‬اذنوطۿےنۿجاللۿاكۿحؼا ۿانۿ‬ ‫ ےئۿرااہۿہكۿجاللۿےنۿقلخۿےكۿيڈاۿوكۿاجكۿاججاۿاوػۿےنۿانۿےنۿ‬ ‫ہیۿاہكۿہكۿںیمۿوگا یۿداتیۿوہطۿہكۿاهللۿریماۿػتۿ۔ے‪،‬ںیمۿانۿرپۿ‬ ‫نئمطۿوہطۿفوۿاارۿ مۿےھجۿ لتقۿركوۿفوۿانۿاحلۿںیمۿ لتقۿركوےگۿ‬ ‫ہكۿںیمۿػًماط ۿاكۿرشجكۿ۔ںیہۿرہھٹاجا ۿ لتقۿےكۿدػعۿےسۿفوۿ‬ ‫اع ۿاحؼامیہ ۿاوػ ۿا ےن ۿدنبع ۿوی س ۿاوػۿومیس ۿوكصہی ۿےك ۿػت ۿ!ۿ‬ ‫ےھج ۿ اجت ۿدع‪،‬رھپ ۿاےس ۿتلہ ۿن ۿدع ۿ و ۿجا ق ۿػااملن ۿ ٓا لۿ‬ ‫زانثۿیکۿارما یۿیکۿ ٓا ػػوۿےئكۿاججاۿ۔ے)ۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْا بنْایبْحاتمْالبابْالثالثْالقصلْالثاینْدارْالکتبْالعلمیہْبیوتْ ۿ۾۾‬



‫ْلبابْالتاو یلْفْمعافْالتزنیل(تقسیْخازن)تحتْاالیۃۼ‪۷/ ۶‬۾ْدراْالکتبْالعلمیہْبیوت‪ /۹‬ۻ‪۹۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 511 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ھذاْوقدْقالْالبغویْفْاالتیقْیعینْابابکرْالصدیقْ اےس ۿجاد ۿػوھك ۿاوػ ۿاامّ ۿوغبی ۿےن ۿاالتیق ۿیک ۿن ریس ۿںیم ۿاہك ۿانۿ‬



‫فْقولْالجمیع‬



‫‪1‬‬



‫ظفل ۿےس ۿيڈا ۿیک ۿرماد ۿيت ۿرسفمن ۿےك ۿوقل ۿےك ۿومبٌت ۿاباركبۿ‬



‫وقالْالرازیْفْمقاتیحْالغیب"اجمعْالمقسرونْمناْ دصقیۿںیہ‬ ‫س‬ ‫ح‬ ‫اامّۿػاػیۿےنۿداف ىۿام بیۿںیمۿفؽامجاۿمہۿوینسطۿےكۿرسفمنۿ‬ ‫تعایلْعنہ"‪2‬۔ ْ‬ ‫عیلْانْالمرادْمنہْابوبکرْریضْاللْ ٰ‬ ‫ب اك ۿان ۿرپ ۿاامجفۿ۔ےۿہك ۿایقت ۿےس ۿرماد ۿاباركب ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿمز ۿ‬ ‫ونِل ْابن ْحجر ْف ْالصواعق ْعن ْالعالمۃ ْا نْ‬ ‫ںیہ"‬ ‫الجوزیْاجمعواْانہاْنزلتْفْایبْبکرْ‪3‬۔حیتْبلغینْانْ‬ ‫م‬ ‫روا قۿںیمۿا نۿرضحۿےنۿكالہمۿا نۿاوجلػیۿےسۿلقۿایكۿءاملءۿ‬ ‫الطربیس ْمع ْرفضہ ْلم ْیسغ ْلہ ْا نكارہ ْف ْتقسی ْہْ‬ ‫انۿرپۿقفتمۿںیہۿہكۿہیۿ ٓا حث ۿاباركبۿےكۿ قۿںیمۿجاػلۿوہیئ‬ ‫مجم‬ ‫لقض‬ ‫ع ْالؽیان‪،‬وا ل ْماشہدت ْبہ ْاالعدء‪،‬الحمدْ اہیطۿجكۿہكۿےھجۿ ربۿ یچنہۿہكۿربطیسۿوكۿجاو ودۿػضفۿا ینۿن ریس‬



‫للْربْالعلمنی۔ ْ‬



‫عمجم ۿاایبلط ۿںیم ۿان ۿاك ۿااكػۿن ۿ ن ۿیڑا ۿاوػ ۿلض ۿو ی ۿ۔ے ۿسج ۿیکۿ‬



‫ْ‬



‫ اہدتۿدنمشۿدںی‪،‬والحمدْللْربْالعلمنی‬



‫ثمْانْاالْمامْالقاضلْفخرْالدینْالرازیْحاولْفْ رھپۿاامّۿرخفۿادلنۿػاػیۿػہمحۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿا ینۿمادت ۿےكۿ‬



‫تقسیہْاثباثْانْاالیۃْالْتصلحْاالْللصدیقْبطریقْ‬ ‫تعایلْ‬ ‫النظر ْواالستد ْالل ْعیل ْماھو ْدابہ ْرحمہ ْالل ْ ٰ‬



‫فِال"اعلمْانْالشیعۃْباسرھمْینکرونْھذہْالروایۃْ‬



‫باط ق ۿا ین ۿن ریسںیم ۿ یلق ۿا دتالل ۿو ۿ رظ ۿیک ۿػاہ ۿےس ۿہی ۿجاتۿ‬ ‫جاحث ۿركےنیکۿوكششۿفؽامیئۿہكۿ ٓا حث ۿاك وہفّۿدصقیۿاربکۿ‬ ‫ےكۿوساۿیسكۿےكۿ ےئۿ۔ںیہۿجصزا‪،‬فوۿاذنوطۿےنۿفؽامجاۿںیہمتۿ ولعّۿ‬ ‫وہہكۿامتّۿ ہعیۿانۿػواحث ۿےك ۿٕزكؼ ۿںیہۿاوػ ۿوہۿےتہكۿںیہۿہكۿ‬



‫ویِولونْانہاْنزلتْفْحقْعیلْابنْایبْطالبْعلیہْ‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫آ ثۿیلعۿ نۿایبۿػا ثۿےكۿ قۿںیمۿارتیۿ۔ےۿاوػۿانۿیکۿد لیۿ‬ ‫السالمْوالدلیلْعلیہْقولہْتعایل"ویؤتونْالزکوةْوھمْ ْ‬ ‫اهللۿاكۿفؽامطۿ۔ےۿوْیؤتونْالزکوةْوھمْرا کعون ینعیۿوہۿػوكفۿیک ۿ‬



‫ْمعالمْالتزنیل(تقسیْالبغوی)تحتْاالیۃْۼ‪۷/۶‬۾ْدارْالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۸/ ۹‬ۻ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْمقاتیحْالغیبْالغیب(التقسیْالکبی)تحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصرْیۃْرصمۿ‪ / ۸۶‬ۺ‪۷۵‬‬



‫‪2‬‬



‫‪3‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقہْالبابْالثالثْالقصلْالثاین‪،‬دا رْالکتبْالعلمیہْبیوتْ ۿ۽۾‬



‫‪Page 512 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫را کعون‪،‬فِولہ"االتیقْالذیْیؤیتْمالہْیتزیك"اشارةْ احنث ۿںیمۿػوكہۿدےتۿںیہۿفوۿاهللۿاعتیٰلۿاكۿوقلۿاالتیقْالذیْ‬



‫ایل ْماف ْتلك ْاالیۃ ْمن ْقولہ"یؤتون ْالزکوة ْوھمْ یؤیتْمالہْیتزیك ینعیۿوہۿيتۿےسۿحؼاۿرپزیہۿاگػۿ وۿرھتساۿوہےنۿ‬ ‫را کعون"ولما ْذکر ْذلك ْبعضہم ْف ْمحضری ْقلتْ وكۿاانۿاملۿداتیۿ۔ے‪،‬ایسۿوفۿیکۿفرفۿاواػہۿ۔ےۿ وۿانۿ ٓا حثۿ‬ ‫اقیم ْالداللۃ ْالعِلیۃ ْعیل ْان ْالمراد ْمن ْھذہ ْاالیۃْ ںیم ۿذموكػوہ ۿاۿینعی ۿاهلل ۿاك ۿہی ۿفؽامجا"ویؤتونْالزکوة"االجۃ ۿاوػۿ‬ ‫ٌت ۿاجكۿػایضۿےنۿہیۿجات ۿریمیۿ سلجۿںیمۿیہك ۿںیمۿےنۿ‬ ‫ابوبکر‪،‬وتِریرْھاْانْالمرادْمنْھذاْاالتیقْھوْافضلْ‬ ‫ح‬ ‫اہك ۿںیم ۿان ۿرپ ۿد لی ۿ یلق ۿاقمئ ۿركوط ۿاگۿہك ۿان ۿ ٓا ث ۿےس ۿرمادۿ‬ ‫الخلق‪،‬فاذا ْكان ْکذالك ْوجب ْان ْیکون ْالمراد ْابوْ‬ ‫فرفۿابا ركبۿںیہ‪،‬اوػۿیرقریۿد لیۿویطۿ۔ےۿہكۿرمادۿانۿحؼعۿ‬ ‫بکر‪،‬فہاتان ْالمِدمتان ْمیت ْصحتاصح ْالمِصود‪ْ،‬‬ ‫رپزیہۿاگػ ۿےسۿو یۿ۔ےۿ وۿيت ۿےسۿالضۿ۔ے‪،‬فوۿٌت ۿاعمٓل ۿ‬ ‫م‬ ‫ت فض لخل‬ ‫انماْقلناْانْالمرادْ نْھذاْاال یقْا لْا قْلِولہْ ااسۿ۔ےۿفوۿرضوػیۿ۔ےۿہكۿانۿےسۿرمادۿ سۿاباركبۿوہط‪،‬فوۿٌتۿ‬ ‫تعایل"انْا کرمکمْعندْاللْاتِا کم" ْواالْکرمْھوْ ہیۿدوونطۿدقمےمۿحیحۿوہےگنۿدوعیۿدػيتۿوہاگ اوػۿمہۿےنۿ‬ ‫االفضلْفدلْعیلْانْكلْمنْكانْا تیقْوجبْانْیکونْ ہیۿایسۿ ےئۿاہكہكۿانۿحؼعۿرپزیہۿاگػۿےسۿرمادۿيتۿےسۿالضۿ‬ ‫االفضل‪،‬فؿبت ْان ْاالتیق ْالمذکور ْھہنا ْاالبد ْوانْ ۔ےۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿاكۿوقلۿ۔ے"اهللۿےكۿاہیطۿيت ۿےسۿػجادہۿ‬ ‫یکونْافضلْالخلقْعندْاللْتعایل‪،‬فنِولْالبدْوْانْ زعت ۿواال ۿوہ ۿ۔ے ۿ و ۿ م ۿںیم ۿيت ۿےس ۿػجادہ ۿرپزیہاگػ ۿوہ "اوػۿ‬ ‫یکون ْالمراد ْبہ ْابا ْبکر ْالن ْاالمۃ ْمجمعۃ ْعیل ْانْ اركّۿ یۿالضۿ۔ے فوۿ ٓا حثۿےنۿئاتجاۿہكۿہؾۿوہۿصخشۿ وۿيتۿےسۿ‬ ‫ػجادہۿرپزیہاگۿػ ۿوہاگۿرضوػیۿ۔ے ۿہكۿوہ ۿيت ۿےسۿػجادہۿرمےبتۿ‬ ‫افضلْالخلقْبعدْرسولْاللْصیلْاللْ ْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫واالۿوہ‪،‬فوۿجا ث ۿوہہ اۿہكۿ ت ۿےسۿ ؼا ۿرپزیہاگػ ۿسجۿاكۿاہیط‬ ‫( ٓا حث ۿںیم)درك ۿوہ ۿا ۿرضوػی ۿ۔ے ۿہك ۿاهلل ۿےك ۿاہیط ۿيت ۿےسۿ‬ ‫الض ۿوہ ات ۿمہ ۿےتہك ۿںیہ ۿہك ۿواػی ۿإت ۿان ۿرپ ۿقفتم ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملس ۿےكۿدعب ۿقلخۿےسۿالضۿاباركبۿںیہۿجاۿ‬ ‫یلع ۿ‬



‫‪Page 513 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْاماْابوْبکرْاوعیل‪ ْ،‬اوػۿہیۿنكممۿ۔ںیہۿہكۿہیۿ ٓا حثۿیلعۿرپۿومحملۿیکۿاج ےۿفوۿاباركبۿےكۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ ٰ‬ ‫ٰ‬



‫والیکمنْحملْھذہْاالیۃْعیلْعیلْبنْایبْطالبْفتعنیْ ےئۿانۿاكۿدصماقۿوہجاۿ نیعتۿوہہ ا‪،‬اوػۿمہۿےنۿہیۿایسۿ ےئۿاہكۿ‬ ‫حملہاْعیلْایبْبکر‪،‬وانماْقلناْانہْالیمکنْحملہاْعیلْ ہك ۿ ٓا حث ۿوك ۿیلع ۿرپ ۿومحمل ۿركجا ۿنكمم ۿ۔ںیہ ۿہك ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿانۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ت يت ۿےس ۿ ؼع ۿرپزیہ ۿاگػ ۿیک ۿتفص ۿںیم ۿ ؽامجا ۿ۔ے ۿوماالحدْ‬ ‫تعایل ْقالْفْصقۃْھذاْاال یقْ‬ ‫عیلْبنْایبْطالبْالنہْ ٰ‬ ‫"وماْالحدْعندہْمنْنعمۃْتجزی"وھذاْالوصفْالْیصدقْ عندہْمنْنعمۃْتجزیۿینعیۿانۿرپۿیسكۿاكۿا اسطۿ۔ںیہۿسجۿاكۿ‬ ‫دبہل ۿدجا ۿاج ے‪،‬اوػ ۿہی ۿوف ۿیلع ۿ ن ۿایب ۿػانث ۿرپ ۿاصدق ۿ۔ںیہۿ‬ ‫عیلْعیلْابنْایب ْطالبْالنہْكانْفْترْبیۃْالنیبْصیلْاللْ‬



‫ٓا جا ۿانۿ ےئۿہكۿوہۿیبن ۿ یلۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿوملسۿیک ۿرت تی ۿںیمۿ‬ ‫علیہْوسلمْالنہْاخذہْمنْابیہْوكانْیطعمہْویسِیہْوْ‬ ‫وص‬ ‫ ےھ ۿجاںی ۿ ت ۿہك ۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿیلع ۿوك ۿاطۿ‬ ‫یکسوہْویرْبیہ‪،‬وكانْالرسولْصیلْاللْعلیہْوسلمْ‬ ‫ك‬ ‫ےك ۿجات ۿےس ۿےل ۿایل ۿاھت ۿاوػوضحػ ۿا۔ںیہ ۿ ھال ےت ۿجال ےت‪،‬‬ ‫منعماْعلیہْنعمۃْیجبْجزاءْھاْاماْابوْبکرْفلمْیکنْ‬ ‫انہپ ےتۿاوػ ۿجا ےتۿ ےھۿاوػ ۿوضحػ(ػوسل) یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫للنیبْعلیہْالصلوةْوالسالمْنعمۃْدنیویۃْبلْابوبکرْكانْ وملسۿیلعۿےكۿاےسیۿنسحمۿںیہ ۿہكۿاط ۿےكۿا اسط ۿاكدبہلۿواٌتۿ‬ ‫ینققْعیلْالرسولْالصلوة ْوالسالمْبیلْكانْللرسولْ وہا ػ۔ے ۿاباركب‪،‬فو ۿوضحػ(یبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس)اك ۿاطۿ‬ ‫علیہ ْالصلوة ْوالسالم ْعلیہْنعمۃ ْال دایۃ ْواالرشادْایلْ رپۿدلوییۿا اسط ۿ۔ںیہۿہكلب ۿاباركبۿػوسلۿہیلعۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿاكۿ‬ ‫الدین‪،‬اال ْان ْھذا ْالیجزی ْلِولہ ْتعایل"مااسئلکمْ رخو ۿااھٹ ےت ۿ ےھ‪،‬اہط ۿویكط ۿ۔ںیہ ۿاباركب ۿرپ ۿػوسل ۿہیلع ۿانصتوہ ۿو‬ ‫علیہْمنْاجر"والمذکورْھہناْلؼسْمطلقْالنعمۃْبلْ انسالّۿاكۿدنۿیکۿفرفۿفداحثۿوۿاػوادۿاكۿا اسطۿ۔ے رگمۿہیۿااسۿ‬ ‫۔ںیہۿسجۿاكۿدبہلۿ‬ ‫نعمۃْتجزی‪،‬فعلمناْانْھذہْاالیۃْالتصلح ْ‬



‫‪Page 514 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لعیلْبنْایبْطالب‪،‬واذاْثبتْانْالمرادْب ذہْاالیۃْمنْ دجاۿاج ےۿانۿ ےئۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿفؽامجا(وضحػۿہیلعۿانصتوہۿوانسالّۿ‬ ‫ےكۿاػوادۿیکۿاكحثۿرك ےتۿوہ ے)ںیمۿغیلبتۿرپۿ مۿےسۿھچكۿارجۿ۔ںیہۿ‬



‫كانْافضلْالخلق‪،‬وثبتْانْذالكْاالفضلْمنْاالمۃْ‬



‫اماتگن اوػ ۿاہیطۿقلطمۿا اسط ۿاكۿدركۿ۔ںیہۿہكلب ۿجات ۿانۿا اسط ۿیکۿ‬ ‫اما ْابوبکر ْاوعیل‪،‬وثبت ْان ْاآلیۃ ْغی ْصالحۃ ْلعیلْ‬ ‫۔ےۿسجۿاكۿدبہلۿدجاۿاج ےۿفوۿمہۿےنۿاجطۿایلۿہكۿ ٓا حثۿاكۿہیۿ ینعۿیلعۿ نۿ‬



‫تعنیْحملہاْعیلْایبْبکرْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعنہ‪،‬وثبتْ ایبۿػانثۿےكۿ ےئۿ۔ںیہۿانتب‪،‬اوػۿٌتۿہیۿجاحثۿ۔ےۿہكۿرمادۿانۿ ٓا حثۿ‬ ‫رْ‬ ‫داللۃْاالیۃْایضاْعیلْانْاباْبکرْافضلْاالمۃ‪ْ1‬اھ‬ ‫ْملخصا۔ یکۿو یۿ۔ےۿ وۿالضۿقلخۿ۔ے‪،‬ۿاوػۿہیۿجاحثۿ۔ےۿإتۿںیمۿيتۿےسۿ‬ ‫ْ‬ ‫الضۿجاۿاباركبۿںیہۿجاۿیلع‪،‬ۿاوػۿہیۿجاحثۿوہاكچۿ۔ےۿہكۿ وہفّۿ ٓا حثۿیلعۿ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ےكۿواجاطۿ۔ںیہۿانۿاكۿدصماقۿاباركبۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ ےئۿ‬ ‫ نیعتۿوہہ ا ۿاوػ ۿ ٓا حث ۿیکۿدالنث ۿان ۿرپۿ یھ ۿجاحث ۿوہ یئ ۿہك ۿاباركبۿ‬ ‫واػیۿإتۿےسۿالضۿںیہۿاھۿٓلِصا‬



‫تعایلْ‬ ‫قلتْاماماْذکرْالقاضلْاالمامْانْعلیاْریضْاللْ ٰ‬ ‫ںیمۿاتہكوہطۿہكۿػ یۿہیۿجاتۿ وۿاف لۿاامّ(رخفۿادلنۿػاػیۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْوانہْ‬ ‫عنہْكاْفْتربیۃْالنیبْصیلْاللْ ٰ ْ‬ ‫ہیلعۿارلہمح)ےنۿفؽامیئۿہكۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوضحػ ۿیبنۿ‬ ‫اخذہ ْمن ْابیہ ْفِد ْذکرہ ْمحمد ْبن ْاسحق ْوابنْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿرت تیۿںیمۿ ےھۿاوػۿ ٓا رضحنتۿ یلۿ‬



‫ھشامْوھذاْالقظْابنْاسحق"حدثینْعبداللْبنْایبْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿا۔ںیہۿاطۿےكۿوادلۿےسۿےلۿایلۿاھتۿفوۿانۿ‬ ‫نجیحْعنْمجاھدْبنْجبیْایبْالحجاجْقالْكانْمنْ اكۿدركۿدمحمۿا نۿاقحسۿوا نۿہساّۿےنۿایكۿ۔ےۿاوػۿدمحمۿ نۿاقحسۿےكۿ‬ ‫ذِس‬ ‫تعایلْ اافلعۿویطۿںیہ‪:‬ھجمۿےسۿدبعاهللۿ نۿایبۿ ىۿےنۿدححثۿایبطۿیکۿ‬ ‫تعایل ْعیلْعیلْابنْایبْطالبْریضْاللْ ٰ‬ ‫نعمۃْاللْ ٰ‬ ‫عنہ ْمما ْصنعْاللْتعایل ْلہْوارادہ ْبہ ْمنْالخیْانْ اذنوط ۿےن ۿػواحث ۿیک ۿاجماد ۿ ن ۿریبج ۿایب ۿااجحلو ۿےس ۿاذنوط ۿےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫فؽامجا ۿہك ۿرضحت ۿیلع ۿ ن ۿایب ۿػانث ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿرپ ۿاهللۿ‬ ‫قریشاْاصابتہمْازمۃْشدیدْةْوكانْابوطالبْذاعیالْ‬ ‫اعتیٰلۿےكۿا اسطۿےكۿ لیبۿےسۿوہۿ۔ے‪ ،‬وۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿاطۿےكۿ‬ ‫کثیْفِالْ ْ‬ ‫ذ‬ ‫واھ ۿایك ۿاوػ ۿاط ۿیک ۿ ھالیئ ۿاك ۿاػادہ ۿفؽامجا ۿوہ ۿہیۿہكۿقؽشی ۿرپۿ تخۿ‬ ‫یگنتۿیڑیۿاوػۿاباۿػانثۿیکۿاوالدۿ تہۿج یۿانۿ ےئۿػوسلۿ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیْالکبی)‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصرْیۃْرصمۿ‪ / ۸۶‬ۺ‪۷۵‬وۿۻ‪۷۵‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 515 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫رسولْاللْصیلْاللْعلیہْوسلمْللعباسْعمہْوكانْمنْ اهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿا ےنۿاچچۿابعن(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ایسرْبینْھاشمْیاْعباسْانْاخاكْاباْطالبْکثیْ مز )ےسۿفؽامجا ۿاوػ ۿوہۿینبۿاہمشۿےكۿحؼعۿامدلاػوطۿںیمۿےسۿ‬ ‫العیال‪،‬وقد ْاصاب ْالناس ْماتری ْمن ْھذہ ْاالزمۃْ ےھ‪،‬اعۿابعنۿ! ٓا تۿےكۿاھبیئۿاباۿػانثۿیکۿاوالدۿ تہۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫م ولوگۿطۿرپۿ وۿہیۿیتخسۿیڑیۿ۔ےۿوہۿ ٓا ت ۿدھكۿػ۔ےۿںیہۿفوۿےراػعۿ‬ ‫فانطلقْبناْالیہ‪،‬فلنخقفْعنہْمنْعیالہْآخذْ نْ‬ ‫ن‬ ‫واھۿاباۿػا ثۿےكۿاہیطۿےئلچۿہكۿمہۿاطۿیکۿاوالدۿاكۿبا ھۿمكۿركںیۿ‬ ‫بنیہْرجالْوتاخذْانتْرجال‪،‬فنكلہماْعنہْقالْالعباسْ‬ ‫اطۿےكۿوٹیبطۿےسۿاجكۿ ٓا دیمۿںیمۿےلۿولطۿاوػۿاجكۿ ٓا دیمۿ ٓا تۿ‬ ‫نعمْفانطلِاْحیتْاتیاْایلْایبْطالب‪،‬فِاالْلہْاناْنریدْ‬ ‫ےلۿ۔ںیۿفوۿمہۿدوونطۿاطۿیکۿافكنثۿركںی رضحتۿابعنۿےنۿ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫انْنخقفْعنكْ نْعیالكْ یتْینکشفْ نْالناسْ رع ۿیک‪:‬یج ۿاہط فو ۿدوونط ۿرضحات ۿلچ ۿرك ۿابا ۿػانث ۿےكۿ‬



‫ماھمْفیہ‪،‬فِالْل ماْابوْطالبْاذاْترکتماْیلْعِیالْ جان ۿ رشفی ۿال ے ۿفو ۿاط ۿےس ۿاہك‪:‬مہ ۿرا ےت ۿںیہ ۿہك ۿٌت ۿجكۿ‬ ‫تعایلْعلیہْ ولوگۿطۿیکۿتبیصم(سجۿںیمۿوہۿٓصزالۿںیہ)دوػ ۿوہۿ ٓا ت ۿےسۿ‬ ‫فاصنعاْماْشػتما‪،‬فاخذْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ْعلیا ْفضمہ ْالیہ ْواخذ ْالعباس ْجعقرا ْفضمہْ ٓا ت ۿیکۿاوالد ۿاكۿبا ھۿمكۿركدںی فوۿاباۿػانث ۿاط ۿےسۿباےل‪:‬‬ ‫وسلم رْ‬



‫اللْتعایل ْعنہْمعْرسولْاللْ اارۿ مۿریمعۿ ےئۿلیقعۿوكۿ وھػۿدوۿفوۿ مۿ وۿراوہۿركو فوۿػوسلۿ‬ ‫الیہْفلمْیزلْعیلْریض ْ‬ ‫ٰ‬ ‫صیلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْحیتْبعثہْاللْتباركْوتعایلْ اهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿیلعۿوكۿےلۿركۿا ےنۿوصشغۿےسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫اگلجا ۿاوػ ۿرضحت ۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰل ۿمز ۿےنۿرفعجۿوكایلۿاوػۿ‬ ‫نؽیاْفاتبعہْعیلْوآمنْبہْعیلْوصدقہْوْلمْیزلْجعقرْ‬ ‫م‬ ‫اٹمچایل فوۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫عندْالعباسْحیتْاسلمْوْاستغینْعنہْ‪1‬ا نت ٰیھ۔ ْ‬ ‫وملس ۿےك ۿواھ ۿػ۔ے ۿاہیط ۿجك ۿہك ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿرساك ۿػ ۿوك ۿیبنۿ‬ ‫ وعبتۿفؽامجاۿفوۿرضحتۿیلعۿاطۿرپۿاامیطۿال ےاوػۿاطۿوكۿساچسۿامجاۿ‬ ‫اوػۿرفعجۿابعنۿےكۿجانۿػ۔ےۿاہیطۿجكۿہكۿاوالّۿالركۿاطۿےسۿ‬ ‫ےبۿاینػۿوہح(ےۿاھ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالسیةْالنبویۃْالبنْہشامْذکرْانْعیلْبنْایبْطالبْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْدارْا بنْکثیْبیوتْالجزْءْاولْوالثاینْ ۻ‪۷۹‬‬



‫‪Page 516 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫قلت ْوتمامْالنعمۃْالکربیْبتزویجْالؽتولْالزھراءْ ںیم ۿاتہكۿوہط ۿاوػ ۿتمعن ۿربکی ۿیکۿلیمك ۿوتب ۿل ۿػہؾا(افہمط)‬ ‫صلواتْاللْعیلْابیہاْالکریمْوعلیہاْواماماْذکرْمنْ ولصاتۿاهللۿیلعۿاحسلاۿاركلمیۿوۿاہیلعۿےسۿوادیۿوہركۿوہیئ اوػۿہیۿ‬ ‫انْابابکر ْكان ْینقق ْعیل ْرسولْالل ْصیلْالل ْتعایلْ وۿدركۿایكۿہكۿرضحتۿاباركبۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اكۿرخو ۿااھٹ ےتۿ ےھ فوۿہیۿانۿےكۿحؼدجكۿسجۿوكۿااحدحث ۿو‬ ‫علیہ ْوسلم ْفہذا ْاوضح ْو ْاظہر ْعند ْمن ْلہ ْخربةْ‬ ‫ہ‬ ‫بتك ۿ ریت ۿےس ۿواتیفق ۿ۔ے ۿ تہ ۿواہو ۿاوػ ۿوخت ۿػا ؾ ۿ۔ے‬ ‫باالحادیثْوالسی۔اخرْجْاالمامْاحمدْوْالبخاریْ‬ ‫اامّۿادمحۿوۿاخبػیۿےنۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿاذنوطۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ‬ ‫عنْابنْعباسْعنْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ےنۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػواحث ۿایكۿہكۿ‬ ‫م ع‬ ‫لؼ م‬ ‫قال‪:‬انہْ سْ نْالناسْاحدْا نْ یلْفْنقسہْومالہْ وضحػۿےنۿفؽامجا‪:‬ولوگۿطۿںیمۿےسۿوكیئۿصخشۿ۔ںیہۿسجۿاكۿا ےنۿ‬ ‫منْایبْبکرْبنْایبْقحافۃْولوکنتْمتخذاْمنْالناسْ اجط ۿوامل ۿںیم ۿھجم ۿرپ ۿػجادہ ۿا اسط ۿوہ ۿوسا ۿاباركب ۿ ن ۿفاح ہۿ‬



‫خلیالْالْاتخذتْابابکرْخلیالْولکنْخلۃْاالسالمْ ےك‪،‬اارۿںیمۿولوگطۿںیمۿےسۿیسكۿوكۿلیلخۿیانجا ۿفوۿاباركبۿوكۿ‬ ‫افضل ْسدوا ْعین ْكل ْخوخۃ ْف ْھذاالمسجد ْغیْ لیلخۿیانجا‪،‬نكیلۿاوالیمۿيتت ۿاوػ ۿ تبحۿالضۿ۔ے‪ ،‬انۿدجسمۿ‬ ‫ںیمۿاباركبۿےكۿدػواػہۿےكۿوساۿيتۿدػواػعۿدنبۿركو‬ ‫خوخۃْایبْبکر‪ْ 1‬‬ ‫ْواخرجْالرتمذیْعنْایبْھریرةْعنْالنیبْصیلْاللْ اوػ ۿرتذمیۿےن(ا ینۿ دنۿےس)اباہؾریہ(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )‬ ‫ےسۿدححثۿدركۿیکۿوہۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػواحثۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْماالحدْعندناْیدْاالوقدْكاْفؼناہْ‬ ‫ٰ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫صت‬ ‫ہ‬ ‫ف‬ ‫ف‬ ‫س‬ ‫ؽام ےت ۿںیہ(ہك ۿرساكػ ۿہیلع ۿا وہ ۿوا الّ ۿےن ۿ ؽامجا) ؾ ۿصخشۿ‬ ‫ماخالْابابکرْفانْلہْعندناْیداْیكافیہْاللْبہاْیومْ‬ ‫ےكۿا اسطۿاكۿدبہلۿمہۿےنۿاےسۿدعۿدجاۿوسا ےۿاباركبۿےكۿہكۿاطۿ‬ ‫الِیمۃْواماْنقعینْ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫اكۿمہۿرپۿوہۿا اسطۿ۔ےۿسجۿاكۿ‬



‫‪ْ1‬صحیحْالبخاریْکتابْالصلوةْبابْالخوخۃْوالممرْفْالمسجدْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿۼۻ‪،۶/‬مسندْاحمدْحنبلْعنْا بنْعباسْالمکتبْ‬



‫االسالیمْبیوتْ‪۵/۶‬ۼ‪۷‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 517 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫مالْاحدْقطْمانقعینْمالْایبْبکرْولوکنتْمتخذاْ دبہل ۿا۔ںیہ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿس إت ۿےك ۿدط ۿدع ۿاگ‪،‬اوػ ۿےھج ۿیسك ۿےكۿ‬



‫خلیالْالتخذتْاباْبکرْخلیالْاالْوانْصاحبکم(ایْ امل ۿےن ۿوہ ۿافدئہ ۿن ۿدجا ۿ و ۿافدئہ ۿےھج ۿاباركب ۿےك ۿامل ۿےن ۿدجا‪،‬اوػۿ‬ ‫اارںیم ۿیسك ۿوك ۿدو ۿيت ۿیانجا ۿفو ۿرضوػ ۿاباركب ۿوك ۿدو ۿيت ۿیانجا‪،‬اوػۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم)خلیلْاللْ‪ْ 1‬‬ ‫محمدْاصیلْاللْ ٰ‬ ‫ ربۿداػۿےراہػعۿاصٌت(دمحمۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملس)اهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ْ‬ ‫ےكۿدويتۿںیہ "‬ ‫تعایل ْعنہْالنیبْصیلْ‬ ‫واخرجْایضاْعنْعیلْریضْاللْ ٰ‬ ‫اوػۿرتذمیۿےنۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿ یھۿدححثۿدركۿیکۿ‬ ‫تعایل ْابابکرْزوجینْ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم‪:‬رحمْاللْ ٰ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫اذنوطۿےنۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػواحث ۿفؽامیئ‪:‬‬ ‫‪2‬‬ ‫م‬ ‫عت‬ ‫حمل‬ ‫ابنتہْو ینْایلْدارْال جرةْوْا قْبالالْ نْمالہ ۔ ْ "اهلل ۿاباركب ۿرپ ۿػًمت ۿركع ۿھجم ۿےس ۿا ین ۿیٹیب ۿاك ۿدقع ۿایك ۿاوػ ۿےھجۿ‬ ‫لم‬ ‫ْ‬ ‫داػۿا ِؼہ(ادہنی)ںیمۿال ےۿاوػۿا ےنۿاملۿےسۿجالل(ػیضۿاهللۿ‬ ‫ْ‬ ‫اعتیٰلۿمز )وكۿرخجڈۿركۿ ٓا ػادۿایك "‬ ‫واخر جْاالمامْاحمدْوْابنْماجۃْعنْایبْھریرةْریضْ اوػاامّۿادمحۿوا نۿام ہۿےنۿاباہؾریہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿیبنۿ‬



‫تعایلْعلیہْوسلم‪:‬ماْنقعینْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿہیۿدححثۿػواحثۿیکۿےھجۿیھبكۿ‬ ‫تعایلْعنہْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫مالْقطْمانقعینْمالْایبْبکر‪،‬فبیكْابوبکرْوقالْھلْ یسكۿےكۿاملۿےنۿوہۿافدئہۿنۿدجاۿ وۿاباركبۿےكۿاملۿےنۿےھجۿدجا‪،‬فوۿ‬ ‫اباركب ۿػود حشغ ۿاوػ ۿرع ۿیک‪:‬جا ۿػوسل ۿاهلل ۿ! ۿںیم ۿاوػ ۿریما ۿاملۿ‬ ‫اناْومایلْاالْلكْیاْرسولْاللْ‪3‬۔‬ ‫ٓا تۿ یۿاكۿفوۿ۔ے "‬ ‫واخر جْالطرباینْعنْابنْعباسْ ْ‬ ‫اوػۿربطاینۿےنۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالمناقبْمناقبْایبْبکرْالصدیقْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْا نیۿینپمکۿدیلہۿۼ‪۷/۷۵‬‬



‫‪1‬‬



‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالمناقبْمناقبْعیلْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪۷/۷۶۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْسننْا بنْماجہْبابْفضلْایبْبکرْالصدیقْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ‬



‫‪3‬‬



‫ٰ‬ ‫تعایلْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪۸ /۷‬ۺ‪۷‬‬ ‫‪Page 518 of 684‬‬



‫‪،۶۵‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْایبْھْریرہْریضْاللْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعلیہْ امہنع ۿےس ۿاذنوط ۿےن ۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےس ۿویطۿ‬ ‫تعایل ْعنہماْعنْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫وسلمْمااحدْاعظمْعندیْیداْمنْایبْبکرْواساینْ دححث ۿػواحث ۿیک"ھجم ۿرپ ۿابا ۿركبۿےسۿحؼھ ۿرك ۿیسك ۿاك ۿا اسطۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫۔ںیہ‪،‬ان ۿےن ۿا ین ۿاجط ۿوامل ۿےس ۿریما ۿواھ ۿدجا ۿاوػ ۿھجم ۿےسۿ‬ ‫بنقسہْومالہْوا نکحینْابنتہ‬ ‫ا ینۿیٹیبۿاكۿاكوۿایك "‬



‫ْ‬



‫اوػابا ۿیلعی ۿےن ۿاّ ۿام وس نی ۿدصر ہ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿاہنع ۿیکۿ‬ ‫واخرْجْابویعیلْمنْحدیثْامْالمؤمننیْالصدیِۃْ‬ ‫دححث ۿرموفف ۿدححث ۿا ن ۿام ہ ۿحؼاوحث ۿاباہؾریہ ۿےك ۿ لث‬ ‫تعایل ْعنہاْمرفوعاْمثلْحدیثْابنْماجۃْ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫(ینعی ۿا۔ںیہ ۿاافلع ۿےس)ػواحث ۿیک ا ن ۿرج ۿےن ۿفؽامجا ۿہك ۿا نۿ‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫نْایبْھریرةْقالْا نْحجرْقالْا نْکثیْمرویْ ریثكۿاكۿوقلۿ۔ےۿہكۿہیۿدححثۿیلعۿوا نۿابعنۿواجحؼۿ نۿدبعاهللۿ‬ ‫ایضاْمنْحدیثْعیلْاوبنْعباسْوجابربنْعبداللْ واباۿدیعسۿيڈػیۿےسۿ یھۿرمویۿ۔ےۿاوػۿبیطخۿےنۿاےسۿا نۿ‬ ‫وْایبْسعیدْالخدریْریضْاللْتعایل ْعمھنْواخرجہْ المسصتۿےسۿرم لۿػواحثۿایكۿوػۿاانتۿػجادہۿایك‪":‬اوػۿ ٓا رضحنتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫الخطیبْعنْابنْاْلمسیبْمرسالْوزادْوكانْصیلْاللْ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاباركب ۿےك ۿامل ۿےس ۿاان ۿقؽ ۿاداۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْیِیضْفْمالْایبْبکرْکماْیِیضْفْ فؽام ےت ۿسج ۿفرو ۿا ےن ۿامل ۿےس ۿادا ۿفؽام ےت اوػا ن ۿاسعركۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫مال ْنقسہ۔واخرج ْابن ْعساکر ْمن ْطرق ْعنْ ےن ۿددعت ۿد ۿ دنوط ۿےس ۿرضحات ۿماص ہ ۿورعوہ ۿےس ۿػوا ث ۿایكۿ‬ ‫۔ےۿہكۿاباركبۿسجۿدط ۿاوالّۿال ےۿاط ۿےكۿجانۿراسیلۿہؾاػۿ‬ ‫عائشۃْوعروةْانْابابکرْاسلمْیومْاسلمْلہْاربعونْ‬ ‫ہ‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫دتانػۿ ےھ‪،‬اوػۿا كۿػوا ثۿںیمۿ۔ےۿراسیلۿ ؾاػۿدتانػۿ ےھ‪،‬اوػۿ‬ ‫الفْدینارْوفْلقظْاربعونْالفْدرھمْفانقِہاْعیلْ‬ ‫اجكۿػواحثۿںیمۿ۔ےۿراسیلۿہؾاػۿدػمہۿ ےھ‪،‬فوۿاباركبۿےنۿا۔ںیہۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫تعایلْعلیہْوسلم‬ ‫رسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿرپۿااھٹۿدجاۿاھ‬ ‫ن ب‬ ‫م‬ ‫قلتْومرویْاٰیضاْ نْحدیثْسیدناْا سْ نْمالكْ ںیمۿاتہكۿوہطۿہیۿدححثۿدیسجاۿا سۿ نۿامكلۿےسۿ یھۿرمویۿ‬ ‫تعایلْعنہْ ْ‬ ‫ریضْاللْ ٰ‬ ‫۔ےۿاسیۿہكۿاامّۿمدیۿےنۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالمعجمْالکبیْدححثۿ‪۶‬ۻ‪ْ۶۶۹‬المکؾبۃْالقیضیلۃْبیوت ْٖٖ‪۶‬۾‪۶۶/۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْالبابْالثاینْالقصلْالثاین‪،‬دا رْالکتبْالعلمیہْبیوتْ ۿ‪۶۶۷‬‬



‫‪Page 519 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫کماْاخرجہْاالمامْابنْعدیْفْالكاملْانبأناْالمویلْالثِۃْ اك لۿںیمۿا ینۿ دنۿےسۿػواحث ۿایكۿ۔ے( دنۿدححث ۿذموكػ)‬ ‫ٔ‬ ‫الحجۃ ْمقیت ْالحنقیۃ ْبمکۃ ْالمحمیۃ ْامام ْالقِہاء ْوْ ح ںیۿ ربۿدیۿومیلۿہقثۿًَۃۿیتفمۿہیفنۿذمك ۿ ُمز ۿوشیپا ےۿاہقفءۿو‬



‫المحدیثنْسیدیْواستاذیْموالناْعبدْالرحمنْبنْعبدْ دحمنیثۿدیسیۿوااتسدیۿدبعارلنمحۿ نۿدبعاهللۿ نۿدبع ارلنمحۿ‬ ‫اللْبنْعبدالرحمنْالسراجْعنْجمالْالعلماءْالسلفْ رساو ۿےن ۿاذنوط ۿےن ۿامجل ۿءاملءۿفلس ۿری ۿیف ۿس بص ۿاالاتفء‬ ‫الخیْفْمنصبْاالفتاءْموالناْجمالْبنْعبداللْبنْعمرْ (ینعیۿس بصۿااتفءۿںیم ۿ ویتفطۿےكۿ ےئۿاےھچۿشو) ومالجاۿ‬ ‫المیكْعنْخاتمۃْالحقاظْوالمحدثنیْموالناْمحمدْعابدْ امجل ۿ ن ۿدبعاهلل ۿ ن ۿ رم ۿیكم ۿےس ۿػواحث ۿیک ۿاذنوط ۿےن ۿاخذمۃۿ‬ ‫ل‬ ‫الِكاعۿوا مَڈنیثۿومالجاۿدمحمۿمادبۿ نۿخیشۿادمحۿیلعۿ دنیۿمثۿػدیبیۿ‬ ‫لشی‬ ‫ع‬



‫بنْا‬



‫خْاحمدْ یلْالسندیْثمْالزبیدیْثمْالمدینْعنْ‬



‫المویلْمحمدْصالحْالقالینْالعمرْیْعنْالشیخْمحمدْبنْ مث ۿادین ۿےس ۿػواحث ۿیک ۿاذنوط ۿےن ۿومیل ۿدمحم ۿاصج ۿلالین ۿ رم ۿیۿ‬ ‫السنۃْالقالینْالقارویقْعنْموالیْالسیدْالشریفْمحمدْ ےس ۿاذنوط ۿےن ۿخیش ۿدمحم ۿ ن ۿاۃنسل ۿلالین ۿافػوت ۿےس ۿاذنوطۿ‬ ‫بنْعبدْاللْعنْالقاضلْالمحدثْسیدیْعیلْاالجہوریْ ےنومالیئۿدیسۿرشفیۿدمحمۿ نۿدبعاهللۿےساۿذنوطۿےنۿاف لۿ‬ ‫دحمت ۿدیسی ۿیلع ۿاًنوػی ۿےساذنوط ۿےن ۿاامّ ۿسمش ۿادلنۿ‬ ‫عنْاالمامْشمسْالدینْالرمیلْعنْشیخْاالسالمْزیدْ‬



‫ػیلمۿےسۿاذنوطۿےنۿخیشۿاالوالّۿػنۿادلنۿػركجاۿااصنػیۿےسۿ‬ ‫الدین ْزکریا ْاالنصاری ْعن ْعالمۃ ْالوری ْجبل ْالحقظْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ع ع ا وط ۿےن ۿ الہم ۿمامل ۿوك ۿہۿظف ۿ اہت ۿادلن ۿاباالضفل ۿادمح ۿ نۿ‬ ‫ضلْاحمدْحجرْالعسِالینْ نْایبْ یلْ‬ ‫شہابْالدینْایبْالق ْ‬ ‫م‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫رج ۿ باالینۿےسا ۿ وط ۿےن ۿابایلع ۿدمحم ۿ ن ۿادمح ۿ دہوی ۿےسۿ‬ ‫محمدْبنْاحمدْالمہدویْعنْیونسْبنْایبْاسحقْعنْ‬ ‫ذ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫ا وطۿےنۿوی سۿ نۿااحسقۿےسۿا وطۿےنۿاباانسحلۿیلعۿ نۿ‬ ‫ایبْالحسنْعیلْبنْالمِیْاناْابوالکریمْالش رْزوریْاناْ‬



‫ٕاضؾ ۿےسۿاذنوطۿےنۿاہكۿح ںیۿ ربۿدیۿاباركمیۿ رہۿػوػی ۿےسۿ‬ ‫اسمعیلْبنْمسعدْةْالجرجاینْاناْابوْالِاسمْحمزةْبنْ‬ ‫ٕ‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫ح ںی ۿ رب ۿدی ۿالی ۿ ن ۿ ڈہ ۿ ن ۿرجاجین ۿےن ۿح ںی ۿ رب ۿدیۿ‬ ‫یوسف ْالس یم ْالجر ْجاین ْوابوعمر ْو ْعبد ْالرحمن ْبنْ‬ ‫اباااقلمسۿًمؽہۿ نۿویفسۿیمہسۿرجاجینۿاوػ ۿابا رمۿودبعارلنمحۿ‬



‫محمدْالقاریسْاناْابوْاحمدْعبداللْبنْعدیْالجرجاین ْ‬



‫ نۿدمحمۿاافلػیسۿےنۿح ںیۿ ربدیۿاوػۿاباادمحۿدبعاهللۿ نۿمدیۿرجاجینۿ‬



‫‪Page 520 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ناْالحسنیْبنْعبدالغقارْاالزدیْناْسعیدْابنْکثیْ ےنۿمہۿےسۿدححثۿایبطۿیکۿنیسحۿ نۿدبعاافغلػۿاػدیۿےنۿمہۿ‬ ‫بنْغقیْناْالقضلْبنْمختارْعنْابانْعنْا نسْ ےسۿدححثۿایبطۿیکۿدیعسۿ نۿریثكۿ نۿریفغۿےنۿمہۿےسۿدححثۿ‬ ‫قالْرسولْاللْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْالیبْبکرماْ ایبطۿیکۿلضۿ نۿر اتػۿےنۿاجاطۿےسۿاذنوطۿےنۿػواحثۿیکۿا سۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےس ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےنۿ‬ ‫اطیب ْمالك ْمنہ ْبالل ْموذین ْوناقیت ْالیت ْھاجرتْ‬ ‫ف‬ ‫اباركبۿےسۿ ؽامجا‪:‬ےراہػاۿاملۿانتكۿرھتساۿ۔ےۿایسۿےسۿریماۿومدطۿ‬ ‫علیہاْوزجنیتْابنتكْوْواسیؾینْبنقسكْومالكْكاینْ‬ ‫جاللۿ۔ےۿاوػۿریمیۿاوینٹنۿ۔ےۿسجۿرپۿںیمۿےنۿرجہتۿیکۿاوػۿ مۿ‬ ‫انظرْالیكْعیلْبابْالجنۃْتشقعْالمیتْ‪1‬۔‬ ‫ےن ۿا ین ۿدرتخ ۿریمع ۿاكو ۿںیم ۿدجا ۿاوػ ۿا ین ۿاجط ۿوامل ۿےسۿ‬ ‫ی‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫ھذاْوقدْاْسِصؼناْا كالمْیعْھذ نْالقصلنیْالذ نْ ریمی ۿادد ۿیک ۿوگجا ۿںیم ۿںیہمت ۿدھك ۿػاہۿوہط ۿٌشتۿےك ۿدػواػہ ۿرپۿ‬ ‫اشارْالیہماْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْفْتلكْ ڑھكعۿوہۿریمیۿإتۿےئلیكۿافشمتۿركػ۔ےۿوہ‬ ‫تعایلْ ہی ۿفو ۿوہا ۿاوػ ۿمہ ۿےن ۿاط ۿدوونط ۿلصف ۿرپ(ینعی ۿدصقی ۿاك ۿیبن ۿ یلۿ‬ ‫االحادیثْاعینْمواساةْالصدیقْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬



‫علیہْوسلمْبنقسہْومالہْفصلنیْمنْالبابْالثاینْمنْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿاددۿاجطۿواملۿےسۿركجا)نجۿیکۿفرفۿ‬ ‫کتابناْالکبیْفْالتقضیلْعیلْغایۃْالتحِیقْوْالتقصیلْ یبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿاطۿااحدحثۿںیمۿاواػہۿفؽامجا‬ ‫فارجع ْالیہ ْان ْاحؽبت ْھذا ْتِریر ْماذکر ْالقاضلْ اك ل ۿوگتفگ ۿا ین ۿاتكت ۿریبك‪ ،‬و ۿجات ۿلیضفت ۿںیم ۿ۔ے ۿےك ۿجاتۿ‬ ‫ع دوّۿیکۿدوولصفطۿںیمۿیاہحثۿقیقحتۿوۿلیصفتۿےكۿواھۿیکۿ۔ےۿ‬ ‫الرازیْوقدْاورْدہْاالمامْابنْحجرْایضاْفْالصوا قْ ْ‬ ‫ك‬ ‫ك‬ ‫انۿاكۿباطہعل ۿركولۿاارۿراوہ‪،‬ہیۿ الّۿانۿ الّۿیکۿجادیئۿ۔ےۿ وۿ‬ ‫اف ل ۿػاػی ۿےن ۿدرك ۿایك‪،‬اوػ ۿاامّ ۿػاػی ۿاك ۿہی ۿكالّ ۿاامّ ۿا ن ۿرجۿ‬ ‫ںیمۿروامقۿرحمہقۿ یھۿال ےۿ‬



‫‪ْ1‬الكاملْالبنْعدیْترجہہْابانْبنْایبْعیاشْدا رْالقکرْبیوتْۺۼ‪،۶/۸‬ا لكامْالبنْعدیْترجمہْالقضلْبنْمختارْبصریْدا رْالقکرْ‬



‫بیوتْۻ‪۷۵۹۶ /‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 521 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ںیمۿاتہكۿوہطۿیسكۿوكۿاجملۿ۔ےۿہكۿانۿںیمۿراػۿو ہۿےسۿثحبۿ‬ ‫وارتضاہ۔ ْ‬ ‫ھ‬ ‫ذ‬ ‫قلتْولمناْقشْانْیناقشْفیہْباربعۃْوجوہْینتظمہاْ ركعۿنجۿوكۿدوۿوںیہجۿ ھضؾۿعۿںیہۿ للیۿو ہۿہیۿہكۿح ںیۿ میلسۿ‬ ‫وجہانْاالول ْاناْالنسلمْانْابابکرْلمْیکنْعلیہْ ۔ںیہۿہكۿاباركبۿرپۿیسكۿاكۿااسۿا اسطۿنۿاھتۿسجۿدبہلۿدجاۿاج ےۿانۿ‬ ‫ع ےئیل ۿہك ۿاخساط ۿرپ ۿحؼعۿونسحمطۿںیم ۿان ۿےك ۿامط ۿجات ۿںیہ ۿ ۿ‬ ‫احمد ْنعمۃ ْتجزی ْفان ْمن ْاعظم ْالمنعمنی ْ یلْ‬ ‫‪ 1‬اهللۿاعتیٰلۿاكۿػاوادۿ۔ےۿ‪:‬ۿ قۿامطۿریماۿاوۿػا ےنۿامطۿجاتۿاكۿ ۿاوػۿ‬ ‫‪ "‬۔ْ‬ ‫االنسانْوالدیہْقالْتعایل"‬ ‫ہی ۿ ولعّ ۿ۔ے ۿہك ۿركش ۿتمعن ۿےكۿاقمجفۿ ی ۿوہجا ۿ۔ے ۿاوػ ۿوادلنۿ‬ ‫ومعلومْانْالشکرْاالْبمِابلۃْالنعمۃْوْنعمْالوالدینْ‬ ‫ےك ۿا اسجات ۿاط ۿدونیی ۿا اسجات ۿےسۿںیہ ۿنج ۿںیم ۿدبہل ۿدتانۿ‬ ‫م‬ ‫نْالنعمْالدنیویۃْالیتْتجریْفیہاْالمجازْاہْدونْ اجػیۿ۔ےۿاوػ ۿہیۿدینیۿا اسجات ۿ۔ںیہۿںیہۿنجۿیکۿجاحث ۿاهللۿ‬ ‫‪‬‬ ‫تعایلْفیہا"‬ ‫الدینیۃْالیتْقالْاللْ ٰ‬ ‫ْ ْ اكفؽامطۿ۔ےۿ(ۿوضحۿػۿاركّۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجا)ۿ‬ ‫‪ "2"‬‬ ‫‪3"‬عیلْاناْنعتِدْ ںیمۿ مۿےسۿانۿرپۿھچكۿارجتۿحسنظۿاماتگنۿریماۿارجۿفوۿاہجونطۿےكۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْقدْتمتْلہْخالفۃْ رپوػداگػ ۿرپ ۿ۔ے ۿ‪ ،‬ۿان ۿےك ۿكالوہ ۿےراػا ۿ دیقہ ۿ۔ے ۿہك ۿیبن ۿ یل ۿاهللۿ‬ ‫انْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫الل ْالعظیم ْونیابتہ ْالکربی ْفیدہ ْالکریمۃ ْعلیا ْوْ اعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿ ےئ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿيالت ۿیمظع ۿاوػ ۿاینحثۿ‬ ‫ئ ربکی ۿاك ل ۿوہیكچ ۿفو ۿاط ۿاك ۿديت ۿركّ ۿجاال ۿاوػ ۿيت ۿاہجونط ۿےكۿ‬ ‫تعایل ْخزا نْ‬ ‫ایدیْالعلمنیْسقیلْ۔جعلْسبحنہْوْ ٰ‬ ‫ً‬ ‫اہھۿ تسۿ‪،‬ۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿا ینۿػ متۿاوػۿلكۿتمعنۿےكۿازاےنۿ‬ ‫رحمتہ ْونعمہ ْوموائد ْجودہ ْوکرمہ ْطو ع ْیدیہ ْ‪،‬وْ‬ ‫اوػ ۿا ےن ۿضیف ۿوركّ ۿےك ۿوخاط ۿاط ۿےك ۿاہ وھط ۿےك ۿعیطم ۿرك‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْینققْ ْ‬ ‫مقوضۃْالیہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫د حشغ‪،‬ۿاوػۿہیۿيتۿا۔ںیہۿوسحثۿدجاۿ ےسیۿراںیہۿرخوۿركںیۿ‪،‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۹ /۸۶‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪ / ۷‬ۼۺۿو۽‪ /۸‬ۻ۽‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرنْالکریمْۻ‪ / ۷‬۾‪۶۵‬ۿوۿۼ‪۶۷‬ۿوۺ‪۶۹‬ۿوۿ‪۹‬ۻ‪۶‬ۿوۿ‪۵‬۽‪۶‬‬ ‫‪Page 522 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫کیفْیشاءْوھوْخزانۃْالسرْوْموضعْنقوذْاالمرْفالْ اوػوہۿػاػۿالمیۿاكۿازانۿاوػۿانۿےكۿمكۿیکۿاج ےۿافندۿںیہۿفوۿحؼتكۿ‬



‫تنالْبرکۃْاالمنہْوالْینِلْخیْاالعنہْکماْقالْصیلْ ا۔ںیہۿےسۿ یتلۿ۔ےۿاوػ ۿریۿا۔ںیہۿےسۿاح‬ ‫اللْتعایل ْعیہْوسلمْانماْاناْقاسمْواللْالمعیطْ‪1‬۔ْ ہك ۿوضحػ ۿہیلع ۿانسالّ ۿےن ۿفؽامجا‪:‬ۿںیم ۿفو ۿجاجصزا ۿوہط ۿاوػ ۿاهلل ۿداتیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫۔ے فوۿو یۿریات ۿوحؼاكت ۿاوػ ۿواػیۿںیتمعنۿ ٓا امط ۿو ۿػ نیۿ‬ ‫فہوْالذیْیِسمْالخیاتْوالربْكاتْوسائرْالنعماءْ‬ ‫ق‬ ‫ہ‬ ‫وكلۿووکلمتۿاولۿ ٓا رخۿجانطۿوػا ؾۿںیمۿجاےتٹنۿںیہۿانۿرپۿ صالءۿ‬ ‫واآلالءْفْالرضْوالسماءْوالملكْوالملکوتْواالولْ‬ ‫مؾاّۿاوػ ۿ وہشػ ۿاوایل ےۿركاّۿےكۿوہمجػ ۿاكۿنیقیۿ۔ےۿاسیۿہكۿ‬ ‫واالخروالباطنْوالظاھرْایِنتْب اْجماْھیْالقضالءْ‬ ‫لم‬ ‫ںیمۿےنۿا ےنۿػواہلۿوتـزۃۿا طـلیۿںیمۿقیقحتۿیکۿانۿںیمۿھچكۿ‬ ‫العظام ْومشاھی ْاالولیاء ْالکرام ْکما ْحِِتہ ْفْ اےسیۿابمٌت ۿافہلضۿاوػۿ دنسجڈہۿداللئ ۿںیہۿہكۿاطۿےسۿ ٓا ںیھکنۿ‬ ‫ۿوہیتۿ۔ےۿاسیۿ‬



‫رسالیتْالملِبۃْبسلطنۃْال ْمصطیفْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْ ڈنھی ۿوہںیت ۿاوػ ۿاكط ۿفطل ۿادنوػ ۿوہ ےت ۿںیہ ۿاوػ ۿوصشغ ۿےتلھکۿ‬ ‫ٕ‬ ‫وسلمْ‪ْ،‬وفیہاْمنْالمباحثْالقائِۃْوالمداركْالشائِۃْ ںیہ‪،‬ۿفوۿٌتۿہیۿجاتۿ۔ےۿ(ۿہكۿواػیۿحؼتكۿوتمعنۿ طـلیۿہیلعۿ‬ ‫ماتِربہْاالعنیْوتلذبہْاالذانْوتنشر حْبہْالصدورْ انسِزۃ ۿوالصزاء ۿےك ۿوصت ۿ۔ے) ۿفو ۿاباركب ۿوك ۿ و ۿھچك ۿامل ۿوانملۿ‬



‫والحمدْاللْربْالعلمنیْفاذنْماكانْالیبْبکرْاورْغیْہْ اح ۿوہۿاوہۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿ اطۿےسۿ یۿاح‬ ‫منْمالْوبلو غْامالْاالبعطاءْالنیبْصیلْاللْعلیہْوسلم‪ ْ،‬وہ ۿاذہلا ۿوبنی ۿا اسجات ۿیلع ۿاصٌسلا ۿانصتوہ ۿوانسِزۃ ۿاط ۿدینیۿ‬ ‫ا اسجاتۿںیمۿرصحنمۿ۔ںیہۿنجۿاكۿدبہلۿ۔ںیہۿدجاۿاججاۿفوۿسجۿفروۿ‬ ‫فلم ْتنحصر ْالنعم ْالنبویۃ ْعیل ْصاحبہا ْالصلوةْ‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫یلع(ػیض ۿاهللۿاعتیٰل ۿ ز ) ۿ ٓا ث ۿےكۿدصماقۿنۿرہھٹع ۿایسۿ‬ ‫والتحیۃْفْالنعمْالدینیۃْالیتْالتجزیْفکماْانْعلیاْ‬ ‫فروۿاباركبۿ یھۿاۿطۿروػۿرپۿ ٓا حثۿےكۿدصماقۿ۔ںیہۿ‬ ‫لمْیصلحْومورداْلالیۃْفکذالكْابوبکرْسواءْبسواءْ۔‬ ‫ۿ‬



‫اقولْ‪ْ:‬والجوابْعنْاماْاوالْفالنہْ ْ‬



‫ںیمۿاتہكۿوہطۿانۿا رتا ۿاكۿ واتۿاولۿ‬



‫‪1‬‬ ‫تعایلْفانْ‬ ‫ْصحیحْالبخاریْکتابْالعلمْبابْمنْیردْاللْخیْا لخْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ / ۶‬ۻ‪ْ،۶‬صحیحْالبخاریْکتابْالجہادْبابْقولْاللْ ٰ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْالتزالْطائقۃْمنْامیتْ‬ ‫قدمہْالخْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬۾‪،۹۸‬صحیحْالبخاریْکتابْاالعتصامْبابْقولْا لنیبْصیلْاللْ ٰ‬



‫دق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۷‬ۼ۽‪۶۵‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 523 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫انْصحْماذکرْتمْلتعطلتْاالیۃْراساْولمْیوجدْلہاْ فوۿہیۿ۔ےۿہكۿاارۿہیۿحیحۿوہ وۿ ٓا تۿےنۿدركۿایكۿفوۿ ٓا حثۿرسعۿےسۿ‬



‫مصداقْابداْاذْلؼسْفْالصحابۃْمنْلمْیلدہْابواہْاوْ لطعمۿوہاج ےۿ یۿاوػ ۿیھبكۿانۿاكۿوكیئۿدصماقۿنۿجاجا ۿاج ےۿاگۿ‬ ‫لم ْینعم ْعلیہ ْالنیب ْصیل ْالل ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْفْ انۿ ےئۿہكۿاحصہبۿںیمۿوكیئۿااسۿ۔ںیہۿ وۿا ےنۿامطۿجاتۿےسۿ دیاۿ‬ ‫ٰ‬ ‫نۿوہۿجاۿانۿرپۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿدنۿوداینۿاكۿوكیئۿ‬ ‫دینہْودنیاہْ‪1‬۔ ْ‬ ‫ا اسطۿنۿفؽامجاۿوہ‬ ‫ْ‬ ‫اوػۿ واتۿدوّۿاوػۿو یۿلحۿ۔ےۿہیۿہكۿداینۿےكۿيتۿا اسطۿاےسیۿ‬ ‫واماْثانیاْوھوْالحلْفالنْنعمْالدنیاْلؼستْكلہاْمماْ‬ ‫رْ‬ ‫۔ںیہۿنجۿاكۿدبہلۿدجااججاۿوہۿانۿ ےئۿہكۿا اسطۿاكدبہلۿہیۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫ی‬ ‫لم‬ ‫ص‬ ‫تجزیْاذاْلمجازاةْھوْا كافاتْوحا لْنعمۃْالوالد نْ ا اسط ۿےكۿسمویۿانۿیکۿزجا ۿدعۿ‪،‬ۿاوػ ۿوادلنۿےكۿا اسط ۿاكۿ‬



‫انْاللْسبحنہْو ٰ‬ ‫تعایل ْجعلہاْسؽباْالیجادہْوخروجہْ اح ۿہیۿ۔ےۿہكۿاهللۿيسِز ۿواعتیٰلۿےنۿا۔ںیہۿہچبۿیکۿا اجد ۿاوػۿ‬ ‫منْظلمۃْالعدمْایلْنورْالتکونْ‪ْ،‬وب ماْجعلہْبشراْ مدّۿیکۿتملظۿےسۿونػۿیتسہۿںیمۿ ٓا ےنۿاكۿوصتۿیانجاۿ۔ےۿاوػۿاطۿ‬ ‫حسؼناْبعدْانْكانْماءْمہؼناْوھذاْمماْالیمکنْانْ ےكۿوصتۿےسۿانۿےكۿدعبۿہكۿوہۿےبۿوتعقۿجاینۿاھتۿوخوصبػتۿ‬ ‫یجازی ْاذا ْلؼس ْف ْوسع ْاحد ْان ْیحیی ْابویہ ْاوْ اخساط ۿیانجا ۿ‪،‬ۿاوػ ۿہیۿا اسط ۿاكۿدبہلۿ۔ںیہۿوہاتكۿویطۿہكۿیسكۿیکۿ‬ ‫یکونہماْبعدْانْلمْیکوناْولذلكْقالْالنیبْصیلْاللْ اجمل ۿ۔ںیہ ۿہك ۿوہ ۿا ےن ۿوادلن ۿوك ۿػدنہ ۿركدع ۿ‪ ،‬ۿجا ۿمدّ ۿےك ۿدعبۿ‬



‫ا۔ںیہۿوم ود ۿركدعۿ‪،‬ۿایسۿ ےئیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْالیجزی ْولد ْوالدہ ْاالان ْیجدہْ‬ ‫ٰ‬ ‫ف‬ ‫وملس ۿےن ۿ ؽامجا‪ :‬ۿوكیئ ۿہچب ۿا ےن ۿامط ۿجات ۿاك ۿدبہل ۿ۔ںیہ ۿاكچ ۿاتكۿ‬ ‫مملوكاْفیشرتْیہْفیعتِہْاخرْجہْمسلمْوابوداؤدْ ْ‬ ‫رگمۿہیۿہكۿاےسۿكالّۿجا ےۿفوۿاےسۿرخجڈ ۿركۿ ٓا ػاد ۿركدعۿ " ۿہیۿ‬ ‫دححثۿملسمۿواباداودۿ‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْالعتقْبابْفضلْعتقْالوالدْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۺ۾‪،۹‬سننْایبْداؤدْکتابْالسنۃْبابْفْبرْالوالدینْ ٓا اتفتۿملعۿ‬



‫‪1‬‬



‫رپسیۿالوہػۿ‪۸۹۸ /۷‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 524 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪1‬‬ ‫تعایلْ ورتذمیۿوخسایئۿوا نۿام ہۿےنۿا ینۿ دنوطۿےسۿػوحث ۿیکۿفوۿ‬ ‫والرتمذی ونسائیْوابنْماجۃْفاشارْصیلْاللْ ٰ‬ ‫علیہ ْوسلمْایل ْبعضْالمجازاةْعیلْحسبْمایدخلْ یبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملس ۿےنۿ وھػعۿدبہل ۿیکۿفرفۿ( وۿ‬ ‫تحت ْاالمكان ْفان ْالرق ْموت ْحکما ْاذبہ ْتتعطلْ وماقفۿدقموػۿ رشۿوہۿ)ۿاواػہۿفؽامجاۿانۿ ےئۿہكۿكالیمۿومتۿےكۿ‬ ‫مكۿںیمۿ۔ےۿانۿو ہۿےسۿہكۿانۿےكۿوصت ۿ ٓا دیمۿیکۿاہلصشتۿ‬ ‫االھلیۃ ْویلتحق ْاالنسان ْالعاقل ْالبالغ ْبالبہائمْ‬ ‫خ‬ ‫لطعمۿوہاجیتۿ۔ےۿاوػۿمالقۿجاغلۿا ساطۿاجونػوطۿےسۿ لۿاججاۿ‬ ‫فالعتقْكانہْاحیاءْلہْوْاخراجْمنْظلمۃْالب یمیۃْایلْ‬ ‫۔ے ۿذہلا ۿاےس ۿ ٓا ػاد ۿركجا ۿوگجا ۿہك ۿان ۿوك ۿػدنہ ۿركجا ۿاوػ ۿتیمیہب ۿیکۿ‬ ‫نور ْاالنسانیۃ ْفعن ْھذ ْعد ْادا ْء ْلبعض ْحِوقہماْ‬ ‫جاػیکیۿےسۿاخساتیۿیکۿػو ینۿںیمۿےلۿ ٓا جا۔ےۿ‪،‬ۿایسۿ ےئۿامطۿ‬ ‫ع‬ ‫وکذالكْالنعمْالنبویۃْ یلْصاحبہاْالصلوةْوالتحیۃْ جاتۿوكۿ ٓا ػادۿركجاۿانۿےكۿ ضعۿوقحق ۿیکۿادا یگیۿںیمۿامشػۿوہاۿ‪،‬ۿ‬



‫عیلْحسبْماقرْرْناْعلیكْلؼستْمماْتجزیْوتجریْ ایسۿفرۿوۿوبنیۿا اسجاتۿیلعۿاصٌسلاۿانصتوہۿوانسِزۃۿاسیۿہكۿمہۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْفْذلكْ ےنۿےراہػعۿ ےئۿجاحثۿایكۿاےسیۿ۔ںیہۿنجۿاكۿدبہلۿدجااج ےۿاوػۿ‬ ‫فیہْذاكْب ذاْاالنہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫المِام ْالرفیع ْوالمنصب ْالبدیع ْانما ْیتصرف ْعیلْ اطۿںیمۿہیۿلوقمہلۿاجػیۿوہۿہكۿہیۿانۿا اسطۿاكۿدبہلۿ۔ےۿانۿ ےئۿ‬



‫تعایل ْو ْنعم ْالملكْ ہكۿ ٓا رضحنتۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿفوۿانۿاقمّۿػ عیۿاوػۿانۿ‬ ‫خالفۃ ْالملك ْالمِتدر ْتبارك ْو ْ ٰ‬ ‫التجزی ْفان ْاالحسان ْالیجازی ْاال ْباالحسان ْکماْ س بصۿےبۿ ریظ ۿںیمۿجادواہۿاقدػ ۿ ابػكۿواعتیٰلۿیکۿيالتۿرپۿ‬ ‫افحؼۿوہۿركۿرصتمفۿںیہۿاوػ ۿجادواہۿیک ۿوتمعنطۿاكۿدبہلۿ۔ںیہۿوہجا ۿ‪،‬ۿ‬ ‫نطق ْبہ ْالِرآنْالعظیمْومایجازی ْبہ ْالعبدْالبدْ‬ ‫انۿ ےئۿہكۿدبہلۿریغۿا اسط ۿےكۿ۔ںیہۿوہجا ۿ‪،‬ۿاسیۿہكۿانۿرپۿ‬ ‫عایلْعلیہْوسلمْ‬ ‫وانْیکونْایضاْمنْعطاْیاْہْصیلْاللْت ٰ‬ ‫قؽ ٓا طۿ میظۿجاقطۿ۔ےۿ‪،‬ۿاوػۿدنبہۿا اسطۿاكۿ وۿدبہلۿدعۿاگۿالاحہلۿ‬ ‫فكانْمكافاتْعطائہْبعطائہ ْ‬ ‫وہۿ یھۿرسۿاكػۿہیلعۿانصتوہۿوانسالّۿیکۿ اطۿےسۿوہاگۿفوۿرساكػۿیکۿ اطۿ‬ ‫یکۿاكمافتۿ‬



‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالربْوْالصلۃْبابْماجاءْفْحقْالوالدینْا نیۿینپمکۿدیلہ‪ْ،۶۸ /۷‬سننْا بنْماجۃْابوابْاالدبْبابْبرْالوالدینْاچیۿامیۿ‬



‫‪1‬‬



‫دیعسۿینپمکۿركایچۿ ۽ۻ‪،۷‬مشکوةْالمصابیحْکتابْالعتقْبابْاعتاقْالعبدْالمشرتكْالقصلْاالولْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ ‪۹‬۾‪۷‬‬ ‫‪Page 525 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وھوْغیْمعِولْوعنْھذاْنعتِدْانْاداءْشکرْاللْ رساكػی ۿ اط ۿےس ۿوہ ی ۿ‪ ،‬ۿاوػ ۿہی ۿوقعمل ۿ۔ںیہ‪ ،‬ۿںیہی ۿےس ۿمہ ۿہیۿ‬ ‫تعایلْبعمینْفراغْالذمۃْمنہْمحالْعِالْاذاْ دیقہۿػےتھكۿںیہۿہكۿاهللۿيسِز ۿواعتیٰلۿاكۿركشۿہبۿ ینعۿحؼاءۿتۿدہمۿ‬ ‫سبحنہْو ٰ‬ ‫لشکرْنعمۃْاخریْفلیشکْرھاْحیتْیخرجْعنْعہدتہْ اػۿركشۿماالۿاحلۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿركشۿتمعنۿدرگیۿ۔ےۿفوۿدنبہۿانۿ‬ ‫دورسی ۿتمعن ۿاك ۿركشركع ۿہك ۿدہعہ ۿحؼ ۿ ٓا وہ ۿاوػ ۿہی ۿ ہلسل ۿركش ۿاك‬ ‫ویؾسلسلْایلْماالیؾنایھْ‪ْ،‬فؿبتْانْالدلیلْالْغبارْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫یاہ ثۿوكۿنۿےچنہپۿفوۿجا ثۿوہۿاۿہكۿد لیۿانۿو ہۿےسۿےبۿابغػۿ۔ےۿ‬ ‫علیہْمنْھذاْالوجہْ۔‬ ‫دورسیۿو ہۿ‪ :‬ۿہیۿ۔ےۿہكۿہیۿدقمہمۿسجۿاكۿومضمط ۿیۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫الثاینْ‪ْ :‬انْالمِدمۃْالِائلۃْانْاالمہْمجمعۃْعیلْانْ‬ ‫ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿدعبۿالضۿجاۿاباركبۿںیہۿ‬ ‫افضلْالخلقْبعدْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ جاۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿ ۿانۿرپۿاامجفۿإتۿ۔ےۿ‬ ‫تعایلْعنہما۔ ْ‬ ‫اماْابوبکرْاوعیلْریضْاللْ ٰ‬ ‫انۿرپۿا رتا ۿوكۿاجملۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿاہیطۿدو‪۷‬ۿفؽےقۿاوػۿںیہۿ‬ ‫مدخول ْفیہا ْاذھناك ْفرقتان ْاخریان ْتدیع ْاحدھماْ ‪،‬ۿاطۿںیمۿاكۿاجكۿدوعیۿركجاۿ۔ےۿہكۿدیسجاۿافػوقۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫تعایل ْعنہ ْعیل ْجمیعْ مز ۿواػیۿإتۿےسۿالضۿںیہۿ‪،‬ۿاوػۿانۿیکۿد لیۿوہۿدححثۿ۔ےۿ‬ ‫تقضیل ْسیدنا ْالقاروق ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْ وۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿرمویۿ۔ےۿہك"رضحتۿ رمۿ‬ ‫االمۃْ‪ْ،‬ومسؾندْھاْمایرویْعنْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫وسلم‪ْ،‬انہْقالْماطلعتْالشمسْعیلْرجلْخیْمنْعمر‪ ْ1‬ےسۿ رتہۿیسكۿ ٓا دیم ۿرپۿوسػو ۿولطفۿ۔ںیہۿوہا ۿ ۿاوػ ۿ ٓا ت ۿےسۿ‬



‫تعایل ْعلیہْوسلمْلوكانْبعدیْنیبْلكانْ رمویۿ۔ےۿ‪،‬ۿہكۿ‪:‬ۿاارۿریمعۿدعبۿوكیئۿیبنۿوہجاۿفوۿ رمۿیبنۿوہ ےتۿ‬ ‫وعنہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫اوػ ۿوضحػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػواحث ۿ۔ےۿہك"اهللۿ‬ ‫عمرْبنْخطابْ‪ْ 2‬‬ ‫تعایلْبایھْباھلْ اعتیٰلۿےنۿرعافت ۿںیمۿ عمۿوہےنۿواولطۿرپۿماّۿروػ ۿےسۿرخفۿ‬ ‫وعنہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْانْاللْ ٰ‬ ‫فؽامجاۿاوػۿ رمۿےسۿاخ ۿروػۿ‬ ‫عرفۃْعامۃْوبایھْلعمرْخاصۃ‪ْ ْ3‬‬



‫‪1‬‬ ‫ْکزنْالعمالْدححثۿ۾‪۸‬ۼ‪۸۷‬موسستہْالرسالہْبیوتْ‪ /۶۶‬ۼۼۺ‬



‫ْ‬



‫ْجا معْالرتمذیْالبوابْالمناقبْبابْمناقبْعمرْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪/ ۷‬۾‪۷۵‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْکزنالعمالْدححثۿۺ‪۷‬ۼ‪۸۷‬مؤسستہْالرسالہْبیوتْ‪ /۶۶‬ۺۼۺ‪ْ،‬کزنالعمالْدححثۿ۽ۺ۽ۺ‪۸‬مؤسستہْالرسالہْبیوتْ‪ /۶۷‬ۻ۾ۺ‬ ‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 526 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وانْكانْاالستداللْبہاْوْبامثالہاْالیِومْعیلْساقْ ےسۿابماہتۿفؽامیئۿ ۿاارۿ ہۿانۿػواحثۿےسۿاوػۿانۿےكۿئاشہبۿ‬



‫اما ْروایۃ ْاودرایۃ ْاومعا ْكاستمساك ْالمقضلۃْبحدیثْ ػواںوتط ۿےس ۿد لی ۿجا ے ۿابثت ۿرپ ۿاقمئ ۿ۔ںیہ ۿوہیت ۿجا ۿظاحلعۿ‬ ‫عیلْخیْالبشرْوحدیثْالطیْوْحدیثْاالستخالفْ ػواحث ۿجا ۿظاحلع ۿدػاحث ۿجا ۿدوونط ۿےك ۿ احع ۿےس ۿ‪ ،‬ۿ ےسی ۿہیلیضف ۿاكۿ‬ ‫دححثۿیلعۿریۿارشبلۿیلعۿيتۿاخساونطۿےسۿالضۿںیہۿاوػۿدححثۿ‬ ‫فْغزوةْتبوكْوماضاْھاھاْفمنہاْکذبْمختلقْومنہاْ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫صت‬ ‫ض‬ ‫ػ‬ ‫ؾ ۿاوػ ۿزغوہۿیوبكۿےكۿػامنۿںیم ۿرساكػ ۿہیلعۿا وہ ۿوا سالّۿاكۿ‬ ‫منکر ْواہٍ ْومنہاْماْیایقید ْہمْشؼئا ْوکذلك ْمضتْ‬ ‫یلعۿ(ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز )ۿوكۿاانۿ ہفیلۿقػۿػامفےنۿیکۿػواحثۿ‬ ‫سنۃْاللْفْكلْمؽتدعْیحتجْوال ْحجۃْویجنحْحیثْ‬ ‫ےسۿذمسكۿاكۿاحلۿ۔ےۿہكۿاط ۿںیمۿھچكۿفوۿرنیۿرتاہ دہۿوھجتۿ‬ ‫المحجۃ۔ ْ‬ ‫ںیہۿاوػۿھچكۿٕزكؼۿوا یۿ(ۿػاوجاطۿہقثۿےكۿاقمجفۿػواجاطۿمریۿہقثۿ‬ ‫ْ‬



‫یکۿػواجاتۿفیعضۿںیہ)ۿاوػۿھچكۿا۔ںیہۿجالكۿافدئہۿردنۿ۔ںیہۿاوػۿ‬ ‫وی ۿیہن ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿوصت ۿہؾ ۿدب ۿذمہت ۿےك ۿ ق ۿںیم ۿوہیئ ۿہك ۿوہۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ا دتاللۿركعۿاحالہكۿد لیۿ۔ںیہۿاوػۿواہطۿاكۿدصقۿركعۿاہجطۿ‬



‫والقرقہ ْاالخری ْتدیع ْتقضیل ْسیدنا ْعباس ْبنْ‬



‫تعایلْعنہماْوكانْملحظہمْوانْ‬ ‫عبدْالمطلبْریضْاللْ ٰ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْفیہْ‬ ‫لمْیعطْفقضہمْقولہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ابْعمْالرجلْصنوْابیہْ‪ْ،‬وھوْحدیثْاحسنْاخرجہْ‬



‫ػاہتسۿ۔ںیہۿ‬ ‫اوػۿدورسافؽہقۿدیسجاۿابعنۿ نۿدبعالمؾتتۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿ‬ ‫وكۿيتۿےسۿالضۿاتہكۿ۔ےۿ‪،‬ۿوگجاۿاےكۿادۿ رظۿاار ہۿاطۿیکۿرمادۿ‬ ‫۔ںیہ ۿداتی ۿان ۿجاػعۿںیمۿوضحػ ۿ یلۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿاك ۿابعنۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿجاحث ۿوقلۿ۔ےۿہكۿ ٓا دیمۿاكۿاچچۿانۿےكۿ‬



‫تعایل ْعنہْ‬ ‫الرتمذی ْ‪1‬وغیہْعنْایبْھریرةْریضْاللْ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫جاتۿیکۿ لثۿ۔ےۿ ۿاوػۿہیۿدح ثۿنسحۿ۔ےۿےسجۿرتذمیۿومریہۿ‬ ‫والشكْ ْ‬ ‫ےنۿاباہؾریہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحثۿایكۿ ۿاوػۿھچكۿكشۿ۔ںیہۿہك ۿ‬



‫ْجا معْالرتمذیْابوابْالمناقبْمناقبْعمْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْالعباسْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪ /۷‬ۼ‪۷۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 527 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لمسل‬ ‫مص‬ ‫تعایل ْعنہ ْشیخ ْالمسلمنی ْوسیدھمْ رضحت ۿابعن ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿخیش ۿا ظ ۿںیہ ۿاوػ ۿاط ۿےكۿ‬ ‫انہ ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫ومِدمہم ْوقائدھم ْوعز ْنقوسہم ْو ْتاج ْرؤسہمْ رسداػ ۿںیہۿاوػ ۿاط ۿےكۿدصػ ۿواقدئۿاوػ ۿاط ۿیکۿ ٓا حؼ ۿواوػاط ۿےكۿ‬ ‫حیت ْالخلقاءاالربعۃ ْمن ْھذا ْالوجہ ْکما ْان ْحضرةْ رسوطۿاكۿجاو ۿںیہۿ انۿو ہۿےسۿراػوطۿافلخءۿرپۿ یھۿا۔ںیہۿ‬ ‫ع قطزتت ۿ۔ے ۿ ۿ ےسی ۿرضحت ۿافہمط ۿػہؾ ۿاوػ ۿاط ۿےك ۿاھبیئ ۿدیسۿ‬ ‫الؽتولْالزھراءْواخاھاْالسیدْالکریمْابراھیمْ یلْ‬ ‫ح‬ ‫ا ؼامیہۿاط ۿےكۿودلۿاوػ ۿاط ۿرپۿولصہ ۿووالّۿوہۿ‪،‬ۿػو ےۿبسنۿو‬ ‫ابی ماْوعلیہماْالصلوةْالؾسلیمْافضلْاالمۃ ْمطلِاْ‬ ‫زجتیئۿو ركإتۿ وہؾۿوتنیطۿامتّۿإتۿےسۿالضۿںیہۿ‬ ‫منْجہۃْالنسبْواجزائیۃْوکرامۃْالجوہرْوالطؼنۃ۔‬ ‫جاہلمجلۿاطۿراػۿوقشطۿےسۿوكیئۿقشۿجات ۿ نیۿو وہۿوكۿجاہ ۿےئكۿ‬ ‫م‬ ‫وبالجملہ ْفال ْیتعنی ْاحد ْ ن ْالشِوق ْاالربعۃ ْاالْ ریغۿ نیعتۿ۔ںیہۿوہ یۿفوۿ ٓا تۿےنۿویكركنۿفؽامجاۿہكۿ ٓا حث ۿركہمۿ‬ ‫بابطالْالثلثۃالباقیۃْجمیعاْفکیفْقلتمْانْاالیۃْلماْ ٌت ۿیلع ۿرپ ۿاصدق ۿن ۿ ٓا یئ ۿفو ۿاباركب ۿان ۿاك ۿدصماق ۿ نیعت ۿوہ ےۿ‬ ‫لمْتلؾئمْعیلْعیلْتعنیْابوبکرْمصدْاقالہاْعیلْانْ كالوہۿانۿےكۿسملئۿىمعز ۿد لیۿ یعمۿ یۿےسۿاح‬



‫المسائلْالسمعیۃْالتنالْاالمنْقبلْالسمع۔ ْ‬



‫ۿوہ ےتۿںیہ‬



‫فوۿاصٌتۿ رظۿووجتسجۿاكۿوكیئۿذمہتۿانۿےسۿےلہپۿ۔ںیہۿوہجاۿہكۿوہۿ‬



‫فالناظرْالمتقحصْاالمذھبْلہْقبلْانْینظرْفْدلیلْ د لی ۿںیمۿ وػ ۿركعۿفوۿوكیئۿػاہۿان ۿوكۿػونشۿوہاج ےۿفوۿاارۿ‬ ‫فیظہر ْلہ ْسؽیل ْفان ْكان ْتمام ْالدلیل ْموقوفا ْعیلْ د لیۿاكۿجاّۿوہجا ۿیسكۿذمہت ۿواػیۿرپۿوموقفۿوہفوۿدوػ ۿالػّۿ‬ ‫ٓا ے ۿاگ ۿاوػ ۿہی ۿان ۿ وات ۿیک ۿ ریظ ۿ۔ے ۿ و ۿمہ ۿےن ۿاہمئ ۿواہیعف ۿیکۿ‬ ‫(التمذھب)ْبمذھبْلزمْالدورْوھذْانظیْماْاجؽناْبہْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ف‬ ‫ان ۿد لی ۿےك ۿ وات ۿںیم ۿاہك ۿ و ۿا وط ۿےن ۿووض ۿںیم ۿ ؽتیضۿ‬ ‫عنْاستداللْاالئمۃْالشافعیۃْعیلْافرتاضْالرتتیبْ‬ ‫رتبیتۿرپۿ ٓا حثۿركہمۿںیمۿو وہۿ‬ ‫فْالوضوءْبدْخولْالقاءْ ْ‬



‫‪Page 528 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عیلْالوجوہْوعدمْالِائلْبالقصلْکماْھوْمذکورْفْ رپ ۿدوخل ۿافء ۿاوػ ۿاقلئ ۿجالصفل ۿےك ۿ دعوّ ۿوہےن ۿےس ۿاقمئ ۿیکۿ‬ ‫اسیۿہكۿيالایفتۿںیمۿذموكػۿ۔ےۿ‬ ‫الخالفیات۔‬ ‫اقولْ‪ْ :‬والجوابْعنہانْمسؾندْناْاالولْالذیْعلیہْ ںیمۿاتہكۿوہط ۿاوػ ۿانۿا رتا ۿاكۿ وات ۿہیۿ۔ےۿہكۿانۿجاتۿ‬ ‫ںیمۿےراػیۿاونیلۿ دنۿسجۿرپۿےراػاۿادامتدۿ۔ےۿہلمجۿاحصہبۿاوػۿاےھچۿ‬ ‫المعولْفْھذْالبابْاجماعْالصحابۃْوالتابعنیْلہمْ‬ ‫فر ےقۿرپۿاط ۿےكۿامتّۿوریۿواط ۿاك ۿجا نیعۿاكۿاامجفۿ۔ےۿاسی ۿہكۿ‬ ‫تعایلْعنہمْاجمعنیْکماْنِلہْاالمامْ‬ ‫بالحسانْریضْاللْ ٰ‬ ‫اامّۿوا یعۿرھپۿیقۿرھپۿدرگیاہمئۿےنۿاےسۿلقۿایكۿاوػ ۿانۿرپۿ‬ ‫الشافیعْثمْالؽیہیقْثمْاخرونْودلتْعلیہْاحادیثْ‬ ‫اخبػیۿومریہۿیکۿااحدحث ۿدالنث ۿركیتۿںیہۿاسیۿہكۿںیمۿےنۿ‬ ‫عند ْالبخاری ْوغیہ ْکما ْفصلتہ ْف ْالکتاب ْواقمتْ ا ینۿاتكتۿںیمۿلصفمۿایبطۿایكۿ۔ےۿاوػۿانۿارمۿرپۿںیمۿےنۿد لیۿ‬



‫الدلیلْالجلیلْعیلْانْاالجماعْتامْكاملْلمْیؿبتْ لیمۿاقمئۿیکۿہكۿاامتجفۿجاّۿاكۿ لۿ۔ےۿاوػۿانۿےسۿیسكۿاكۿيالفۿ‬ ‫شذْوذمنہْوالندورْ‪ْ،‬وانْالخالفْالذیْذکرہْابوْعمرْ جاحثۿ۔ںیہۿاوػۿہیۿہكۿ وۿيالفۿكالہمۿابا رمۿ نۿدبعاۿربلۿےنۿدركۿ‬ ‫بنْعبدالربْفلؼسْمماْیعرجْعلیہْاویلتقتْالیہْاالْ ایكۿنۿػواحثۿےكۿ احعۿےسۿنۿدػاحثۿےكۿ احعۿےسۿوہۿانۿاقجفۿ‬



‫روایۃواالدرایۃْوانْسلمنافالسوادْاالعظمْمؽتو عْوْ ۔ے ۿہك ۿ رظان ۿرپ ۿشزػع ۿجا ۿانۿیک ۿفرف ۿٔؽےك ۿداھكی ۿاج ے ۿ ۿ‬ ‫اتباعْالشاذْممنو عْ‪ْ،‬وھذاْالِدرْیکقؼناْللتمذھبْ اوػۿاارۿمہۿامطۿ۔ںیۿفوۿوسادۿامظعۿ یۿیکۿا ابفۿوہ یۿاوػۿوادۿوجادػۿ‬ ‫صحی لیک یکۿا ابفۿ ونمفۿوہ یۿاوػ ۿاینۿجات ۿح ںیۿذمہت ۿقؽاػ ۿدےنیۿوكۿ‬ ‫فانتیفْالدورْنعمْحدیثْالقرقتنیْقویْ حْ نْ‬ ‫ف‬ ‫اكیفۿ۔ےۿفوۿدوػ ۿنۿػاہۿ‪،‬ۿاہۿط ۿاط ۿدو ؽوقطۿیکۿ( وۿرضحت ۿ رمۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫الْیخلْبالمِصودْفانْعمرْوْعباساْریضْاللْ ٰ‬ ‫وابعنۿیکۿتیلضفۿجا ےتۿںیہ)ۿدححث ۿوقیۿوحیحۿ۔ےۿ‪،‬ۿنكیلۿ‬ ‫عنہما ْلم ْیکونا ْسلما ْحنی ْنزول ْاالیۃ ْکما ْیظہرْ‬ ‫وصقمد ۿںیم ۿلل ۿادناػ ۿ۔ںیہ ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿ رم ۿو ۿابعن ۿ ٓا حث ۿےكۿ‬ ‫ی‬ ‫بالرجو عْایلْالتار خْ‪ْ،‬فلمْیِصداْباالیۃْقطعاْوبہْ حؼولۿےكۿوقثۿاملسمطۿنۿ ےھۿ‪،‬ۿاسیہكۿباطہعلۿجاػخۿےسۿػاہؾۿ‬ ‫بطلْالشِانْالباقیانْو ٰالْالدلیلْ ْ‬ ‫۔ے ۿ‪ ،‬ۿفو ۿہی ۿدوونطۿیعطق ۿ ٓا حث ۿےك ۿوصقمد ۿ ی ۿن ۿوہ ے ۿ‪ ،‬ۿاوػ ۿایسۿ‬ ‫و ہۿےسۿجات ۿدوۿںیقشۿجاہ ۿوہ"ںیئۿاوػۿ ٓا رخۿاكػۿد لیۿ‬



‫‪Page 529 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ایل ْاالحصان ْواالرصان ْوالحمد ْلل ْویل ْاالحسانْ وبضمعۿومکحتسمۿػ ی‪،‬ۿانۿاعمٓل ۿیکۿیاہحثۿاكۿػہیۿہكۿاف لۿدتسمۿلۿ‬



‫غایۃ ْاالمر ْان ْالقاضل ْالمستدل ْلم ْیطلع ْھذینْ وك ۿفو ۿاط ۿدوونط ۿذموبہط ۿاك ۿملع ۿن ۿوہا ۿجا ۿان ۿو ہ ۿےس ۿہك ۿوقسع ۿو‬ ‫الِولنی ْاولم ْیعتد ْبہما ْلؾنا ْھیہما ْف ْالسِوط ْوْ دنػت ۿںیمۿدحۿوكۿےچنہپۿوہےنیکۿو ہۿےسۿا۔ںیہۿامشػ ۿ یۿ۔ںیہۿ‬ ‫فؽامجا‪ٔ،‬ؽجڈۿحؼ ٓا طۿدمۿاهللۿانۿرپۿاامجفۿہكۿدصقیۿ یۿرمادۿ ٓا حثۿ‬ ‫الشذوذْعیلْأناْبحمدْاللْبعدْماْثبتْاالجماعْعیلْانْ‬ ‫ح‬ ‫خ‬ ‫کت‬ ‫ںیہ ۿہك ۿجا ث ۿوہےن ۿےك ۿدعبۿمہ ۿاطۿ كات ۿےس ۿےب ۿاینػ ۿںیہ ۿ‪،‬ۿ‬ ‫الصدیقْھوْالمرادْفْغینْعنْھذہْالتجشماتْکماْالْ‬ ‫اسیۿہكۿػاہؾۿٌتۿہیۿجاتۿجاحثۿوہیكچۿفوۿمہۿےتہكۿںیہۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫یخیفْاذاْثبتْھذاْفنِولْوصفْاللْسبحنہْوتعایلْ‬ ‫ٰ ےنۿدصقیۿاكۿوفۿایبطۿفؽامجاۿہكۿوہۿایقتۿںیہۿاوػۿایقتۿاكۿوفۿ‬ ‫ت‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫الصد قْبانہْا یقْوْصفْاال یقْبانہْالکرمْانتجتْ ئاتجاۿہكۿوہۿاركّۿ۔ےۿاطۿدوۿدقمومطۿےنۿہجیتنۿدجاۿہكۿدصقیۿاهللۿ‬



‫المِدمتانْانْالصدیقْا کرمْعندْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْوْاالفضلْ اعتیٰل ۿےك ۿحؼدجك ۿاركّ ۿ(يت ۿےس ۿالض ۿ)ںیہ ۿاوػ ۿالض ۿاركّۿ‬ ‫واالکرمْواالرفعْدرجۃْواالعیلْمكانۃْكلہاْالقاظْمعتورةْ اوػۿاػعفۿدػيۃۿاوػۿایلعۿزلۃۿہیۿيتۿاافلعۿاجكۿ یۿ ینعۿرپۿاصدقۿ‬ ‫عیلْمعینْواحدْ‪ْ،‬فؿبتْالقضلْالمطلقْالكیلْللصدیقْ ٓا ےت ۿںیہ ۿ‪ ،‬ۿذہلا ۿلضۿقلطمۿیلك ۿدصقیۿےئلیك ۿجاحثۿ۔ے ۿاوػ ۿاهللۿ‬



‫تعایل ْویلْالتوفیقْ‪ْ،‬ھذاْتِریرْالدلیلْبحیثْ اعتیٰلۿ یۿفوۿ‪،‬قیۿاكۿامكلۿ۔ےۿاوػۿ مۿاجطۿولۿہكۿانۿا دتاللۿرپۿہلمجۿ‬ ‫واللْ ٰ‬ ‫یشیفْالعلیلْویرویْالغلیلْوالحمدْللمویلْالجلیلْ ءاملءۿفلسۿويت ۿاكۿا افقۿ۔ےۿاوػ ۿيت ۿےنۿاےسۿ دنسۿایكۿاوػۿ‬ ‫ وبلۿےكۿاہ وھطۿایلۿ۔ےۿاوػۿوكیئۿكشۿ۔ںیہۿہكۿہیۿانۿےكۿاقجفۿ‬ ‫واعلمْانْھذاْاالحتجاجْاطبِتْعلیہْكلماتْالعلماءْسلقاْ‬



‫وخلقاْوارْتضوہْوتلِوہْبالِبولْتلیداْوْطارفاْوالْشكْ ۔ے ۿ‪،‬نكیل ۿہیلیضف ۿوك ۿان ۿںیم ۿ نی ۿو وہ ۿےس ۿكالّ ۿ۔ے ۿمہ ۿاطۿ‬ ‫وًنوط ۿوك ۿيڈا ے ۿحؼػ ۿو ۿحؼ ۿرت ۿیک ۿفو‪،‬قی ۿےك ۿ اہػع ۿدركۿ‬ ‫انہْلجدیرْبذلكْلکنْالمقضلۃْلہمْكالمْفیہْبثلثۃْ‬ ‫رك ےت ۿںیہ ۿاوػ ۿاط ۿاك ۿااس ۿػد ۿرك ےت ۿ و ۿوكیئ ۿہبش ۿجات ۿنۿ وھػعۿ‬ ‫وجوہْنذکرْھاْنردْھاْبحیثْالیبیقْوالْیذرْبتوفیقْ‬ ‫اوػۿوكیئۿكشۿنۿػ۔ےۿ‬ ‫اللْالعیلْاالکربْ۔‬ ‫مہ ۿےتہك ۿںیہۿہك ۿ الہ ۿيسل ۿہیۿ۔ے ۿہكۿ ضع ۿرسفمن ۿےن ۿایقت ۿیکۿ‬ ‫فنِول ْالشبہۃْاالویلْانْمنْالمقسرْینْمنْفس‬ ‫رْ ن ریسۿیقتۿ(تفصۿ‬ ‫االتیقْبالتیقْ ْ‬



‫‪Page 530 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫کماف ْالمعالم ْوالؽیضاوی ْوغیھما ْمن ْالتقا ْسیْ ٕبز ۿسجۿںیمۿقطزتتۿدورسعۿرپۿظوحلعۿ۔ںیہۿہكۿفرفۿوقتیۿ‬



‫فسِطْاالحتجاجْعنْاصلہْاقولْوالْعلؼناْانْنم دْ ےس ۿاناصف ۿ۔ے ۿ) ۿےس ۿیک ۿاسی ۿہك ۿاعممل ۿواضیب ۿوی ۿومریےراۿ‬ ‫اوالْمِدماتْتعؼنكْانْشاءْاللْتعایلْفْالجوابْعنْ اف ریۿںیمۿ۔ےۿفوۿا دتاللۿسجۿیکۿداینۿد ۿایقتۿےكۿامسۿلیضفتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وہےنۿرپۿج یۿ)ۿیڑۿےسۿاڑھكاۿیڑاۿ‪،‬ۿںیمۿاتہكۿوہطۿےراػاۿوكیئۿرحوۿ‬ ‫ھذا ْاالتیاب ْثم ْنرفع ْالحجاب ْعن ْوجہ ْالصوابْ‬ ‫۔ںیہ ۿان ۿںیم ۿہك ۿمہ ۿےلہپ ۿھچك ۿاےسی ۿدقمامت ۿیک ۿدیہمت ۿااھٹںیئۿ‬ ‫بتوفیقْالعلیمْالوھابْفاستمعْلماْیلیقْعلیہْ۔ ْ‬ ‫تعایل ْےراہػیۿادد ۿركںیۿرھپۿمہۿ‬ ‫ وۿ وات ۿںیمۿانْشاءْالل ْ ٰ‬ ‫ْ‬ ‫يڈا ے ۿداجا ۿودنشخبہ ۿیک ۿفو ۿ‪،‬قی ۿےك ۿ اہػع ۿہرہہ ۿروات ۿےسۿ‬ ‫ْ‬ ‫اجحتۿااھٹںیئۿفوۿونسۿ وۿ مۿےسۿاہكۿاج ے‬ ‫م لعِ لنِ‬ ‫المِدمۃْاالویلْماتظافرتْالدلۃْ نْا لْوا لْوْ الہ ۿدقمہم ۿ لق ۿولق ۿیک ۿرثكت ۿدںیلیل ۿ(اوػ ۿہی ۿدوونط ۿاامّۿ‬



‫ناھیك ْب ما ْاما ْمنی ْعیل ْان ْااللقاظ ْالتصرف ْعنْ ںیہمتۿاكیفۿںیہ)ۿانۿرپۿقفتمۿںیہۿہكۿاافلعۿوكۿا ےنۿػاہؾۿ ینعۿےسۿ‬ ‫ظواھرْھاْمالم ْتمس ْحاجۃ ْشدیدة ْالتندفعْاالبہْ ریھجا ۿعنمۿ۔ےۿٌت ۿجك ہك ۿ تخۿاحٌت ۿنۿوہۿ وۿظفلۿوك ۿػاہؾۿ‬ ‫واالْلمْیکنْھذاْتاویالْبلْتغییاْوتبدیالْولوْفتحْ ینع ۿےس ۿ ریھعریغ ۿدعف ۿن ۿوہ ۿوػن ۿہی ۿےب ۿرضوػت ۿ ریھجاۿ‬



‫بابْالتصرفاتْمنْدونْضرورةْتلجئْالرتقعْاالمانْ جاو لۿنۿوہاگۿہكلبۿریغۿودبت لۿرہھٹعۿاگۿاوػۿاارۿےبۿرضوػتۿ‬ ‫عنْالنصوصْکماْالیخیفْوھذْبغایۃْظہورْہْاغناناْ ریھےن ۿاك ۿدػواػہ ۿلھک ۿاج ے ۿفو ۿ وص ۿرشہیع ۿےس ۿاامط ۿا ھۿ‬ ‫اج ے ۿاسی ۿہك ۿ رہ دہ ۿ۔ںیہ ۿاوػ ۿہی ۿہلئس ۿوچہك ۿیاہحث ۿػاہؾ ۿ۔ےۿ‬ ‫عنْتجشمْاقامۃْالدلیلْعلیہْحیتْانْبعضْالعلماءْ‬ ‫ً‬ ‫م‬ ‫انۿ ےئۿانۿےنۿح ںیۿد لیۿاقمئۿركےنۿیکۿػ تۿےسۿےبۿاینػۿ‬ ‫ادرجوہْفْمتونْالعِائدْوانہْل ََح ِِیقْبہْفانْقصاریْ‬ ‫ركدجا ۿ ۿ ضعۿءاملءۿےنۿانۿاقعدئۿےكۿ وتط ۿںیمۿػاھكۿ‪،‬ۿاوػ ۿہیۿ‬ ‫ھممْالمؽتدْعنیْعنْاخرْھمْانماْھوْصرفْالنصوصْ‬ ‫ہلئسۿانۿاكۿازۿواػ ۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿيت ۿدبذموبہطۿیکۿواػیۿ‬ ‫عنْالظواھرْوارتكابْتاویالتْ ْ‬ ‫وكششۿو یۿ۔ےۿ‪،‬ۿہكۿابعػاتۿرشہیعۿاطۿےكۿػاہؾۿیۿ ینعۿےسۿ‬ ‫ ریھۿدںیۿاوۿػافدسۿ‬



‫‪Page 531 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فاسدةْواحتماالتْكاسدةْواعذارْباردةْفوْجبْعلؼناْ جاوولیط ۿاوػ ۿوھك ےت ۿا امتولط ۿاوػ ۿن ۿم ےن ۿواےل ۿ اہونط ۿےكۿ‬ ‫حسمْمادت اْبایجابْحملْالنصوصْعیلْمایعطیہْ رمبكۿوہطۿفوۿمہۿرپۿواٌت ۿ۔ےۿہكۿ وص ۿرشہیعۿوكۿاقمّۿ‬ ‫رضوػتۿےكۿوساۿ ہشیمۿاطۿےكۿػاہؾی ۿ ینعۿرپۿػانھكۿواٌتۿئاتۿركۿ‬ ‫ظاھرھاْاالبضرورةْابداْوھذاْظاھْر ّر‬ ‫ْجدْاْ۔‬ ‫اطۿجاۿوجالتۿاكۿامدہۿاكتۿدںیۿ‪،‬ۿاوػۿہیۿجاتۿوختۿػاہؾۿ۔ے‬ ‫المِدمۃالثانیۃْ‪ْ:‬لؼسْكلْمایذکرْفْا کثرْالتقاسیْ‬ ‫ِ‬ ‫دورسا ۿدقمہمۿ‪ :‬ۿ تہۿیسۿادتاولۿن ریسوط ۿٓرط و ۿذموكػوہجاۿ‬ ‫المتداولۃ ْواجب ْالِبول ْوان ْلم ْیسا ْعدہ ْمعِولْ‬ ‫۔ےۿوہۿيتۿااسۿ۔ںیہۿسجۿاكۿ وبلۿركجاۿرضوػیۿوہۿاارۿ ہۿنۿوكیئۿ‬ ‫ویؤیدہْمنِولْ‪ْ،‬والوجہْفْذلكْانْالتقسیْالمرفو عْ‬ ‫د لیۿ یلقۿانۿیکۿنیعمۿوہۿنۿوكیئۿد لیۿرشیعۿانۿیکۿومجڈۿوہۿ‬ ‫محی ع‬ ‫وھوْالذیْال صْ نْقبولہْابداْنذرْیسیْجداْ ‪ ،‬ۿاوػ ۿان ۿیک ۿو ہ ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿن ریس ۿرموفف ۿ( ۿ و ۿرساكػ ۿہیلع ۿانصتوہۿ‬ ‫الیبلغْالمجمو عْمنہْجزءْاوجزئنی۔ ْ‬ ‫وانسالّۿےنۿاػوادۿفؽامیئۿ)ۿوہۿ تہۿ وھػیۿ۔ےۿسجۿاكۿیعومہعۿدوۿ‬



‫قالْاالمامْالجویینْعلمْالتقسیْعسیْیسیْاماْ زجۿہكلبۿاجكۿزجۿوكۿ یھۿ۔ںیہۿہاتچنہۿ‬



‫عسرہْفظاھرْمنْوجوہْاظہرْھاْانہْكالمْمتكلمْلمْ اامّۿ وۿینیۿاكۿوقلۿ۔ےۿملعۿن ریسۿلكشۿاوػۿمكۿ۔ےۿ‪،‬ۿانۿاكۿلكشۿ‬ ‫یصلْالناسْایلْمرادہْبالسماعْمنہْ‪ْ،‬والْامكانْللصولْ وہجاۿفوۿیئكۿو وہۿےسۿػاہؾۿ۔ےۿ‪،‬ۿاطۿںیمۿػونشۿرتو ہۿہیۿ۔ےۿہكۿوہۿ‬ ‫الیہْبخالفْاالمثالْواالشعارْونحوھاْفانْاالنسانْ اےسیۿملكتمۿ(زعيالہل)ۿاكۿكالّۿ۔ےۿسجۿیکۿرمادۿوكۿول ۿانۿےسۿ‬ ‫مم سم نسۿركۿنۿےچنہپۿاوػ ۿنۿانۿیکۿفرفۿػوایئۿاكۿااكمط ۿ۔ےۿذَالفۿ‬ ‫یمکنْعلمہْمنہْاذا تكلمْبانْیسمعْمنہْاوْ نْ عْ‬ ‫خ‬ ‫ٕ‬ ‫ا زالۿوااعشػ ۿاوػ ۿاط ۿیسیجۿاوػ ۿجافوط ۿےكۿہكۿا ساط ۿوكۿبا ےنۿ‬ ‫منہْ‪ْ،‬واماْالِرآنْفتقسیہْعیلْوجہْالِطعْالیعلمْ‬ ‫واےلۿیکۿرمادۿ ولعّۿوہیتۿ۔ےۿٌتۿوہۿباےلۿجاںی ۿروػۿہكۿوہۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْوْ‬ ‫االبانْیسمعْمنْالرسولْصیلْاللْ ٰ‬ ‫انۿےسۿوخدۿےنسۿجاۿانۿےسۿےنسۿسجۿےنۿانۿےسۿانسۿوہۿ ۿػ یۿ‬



‫ذلكْمتعذرْاالْفْ ْ‬



‫قؽ ٓا طۿیکۿیعطقۿروػۿرپۿن ریسۿفوۿوہۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وملسۿےسۿےنسۿریغۿ ولعّۿنۿوہ یۿاوػۿوہۿ( وۿرساكػۿ‬



‫‪Page 532 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ایاتْمتعددةْقالئل‪،‬فالعلمْبالمرادْیستنبطْباماراتْ ہیلعۿانصتوہۿوانسالّۿےسۿانسۿہ اۿ) دنۿیتنگۿیکۿ ٓا ںوتطۿےكۿاموساۿںیمۿ‬ ‫تعایل ْاراد ْان ْیتقکرْ یذعػۿ۔ےۿفوۿرمدۿالمیۿاكۿملعۿاامػاتۿوداللئۿےسۿرختسموۿوہجاۿ۔ےۿ‬ ‫ودالئل‪،‬والحکمۃ ْفیہ ْان ْالل ْ ٰ‬ ‫عبادہْفْکتاب‪،‬فلمْیامرْنؽیہْصیلْاللْتعایل ْعلیہْوْ اوػ ۿتمكۿانۿںیمۿہیۿ۔ےۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿرااہۿہكۿانۿےكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫دنبعۿانۿیکۿاتكت ۿںیمۿ وػ ۿورکفۿركںیۿذہلا ۿا ےنۿیبنۿ( یلۿ‬ ‫سلمْبالؾنصیصْعیلْالمرادْفْجمیعْآیاتہْ‪1‬اھْوقالْ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ)وكۿا ینۿامتّۿ ٓا جات ۿیکۿرماد ۿواہوۿروػ ۿرپۿ‬ ‫االمامْالزرکیشْفْالربھانْللناظرْفْالِرآنْلطلبْ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ئاتےنۿاكۿمكۿنۿدجاۿاھ اوػۿاامۿّۿػػیشکۿےنۿ ؼاہطۿںیمۿ ؽامجاۿ وۿ‬ ‫التقسیْماخذْکثیةْامہات اْاربعۃْاالولْالنِلْعنْ‬ ‫صخش ۿقؽ ٓا ط ۿںیم ۿن ریس ۿےك ۿ وصل ۿےئلیك ۿ رظ ۿركجا ۿ۔ے ۿان ۿےكۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْوھذاْھوالطرازْ‬ ‫رسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ ےئۿ تہۿےسۿرماعجۿںیہۿنجۿےكۿارولۿراػۿںیہ‪،‬اولۿوہۿن ریسۿ‬ ‫االولْلیکنْیجبْالحذرْمنْالضعیفْفیہْوالموضو عْ و ۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےس ۿوقنمل ۿوہ ۿاوػ ۿو ی ۿ الہۿ‬



‫فانہْکثیْ‪2‬الخ۔ ْ‬ ‫امنجاطۿفرر ہۿ۔ے‪،‬نكیلۿانۿںیمۿفیعضۿووموضفۿےسۿارتحاػۿ‬ ‫قالْاالمامْالسیویطْالذیْصحْمنْذلكْقلیلْجداْ واٌتۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿوہۿ(ۿفیعضۿووموضفۿ)ۿػجادہۿ۔ےۿاخل‬ ‫بلْاصلْالوضو عْمنہْفْغایۃْالِلۃ‪،‬وکذلكْالماثورْ اامّۿوییطۿےنۿفؽامجاۿ وۿاطۿیکۿفرفۿےسۿحیحۿ۔ےۿوہۿ تہۿمكۿ‬ ‫عنْالصحابۃْالکرامْوْالتابعنیْلہمْباحسانْقالئلْ ۔ے ۿہكلب ۿان ۿںیم ۿا ۿوموضف ۿتلقۿ ی ۿ۔ے اوػ ۿایس ۿفروۿ‬



‫وہۿن ریسۿ وۿاحصہبۿركاّۿاوػۿاطۿےكۿجا نیعۿوکینۿاكػۿےسۿوقنملۿ۔ےۿ‬ ‫لہذہ ْالطوامی ْالکربواال ْقاویل ْالذاھبۃ ْشذر ْمذرْ‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫وہۿاطۿ ؼعۿروامػوطۿاوػۿاطۿاوقالۿےكۿاقم فۿمكۿںیہۿ وۿ فلتخۿ‬ ‫فیہاْالخربْوالْاثر ْوْانماْحدثتْبعدھمْلماْکثرتْ‬ ‫ػاوہطۿںیمۿےلۿح(ےۿاوػ ۿاط ۿےكۿ ےئۿوكیئۿدححث ۿجا ۿاحصیبۿو‬ ‫االراءْوْتجاذبتْاالھواءْقامْكلْلغویْوْنحویْوبیاینْ‬ ‫جایعب ۿاك ۿوقل ۿ۔ںیہ‪،‬ہی ۿاوقال ۿفو ۿاحصہب ۿوجا نیع ۿےك ۿدعب ۿػاہؾۿ‬ ‫وكلْمنْلہْ ْ‬ ‫وہ ے ٌتۿ ایالتۿخبزاػۿوہ ےۿاوػۿذماہتۿںیمۿ‬



‫ْاالتِانْبحوالہْالجو یینْفصلْالحاجۃْایلْالتقسیْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۹۸۵ /۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْالربہانْفْعلومْالِرآنْفصلْفْامہاتْماخذْالتقسیْللناظرْفْالِرآنْدا رْالقکرْبیوتْ‪ /۷‬ۻۺ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 533 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫مماْرسۃْبشیئْمنْانواعْعلومْالِرآنْیقسرْالكالمْ اشكشكۿوہیئۿفوۿہؾ ۿوغلیۿہؾ ۿ وحیۿاوػ ۿہؾ ۿماملۿجالمت ۿاوػ ۿہؾ ۿوہۿ‬ ‫العزیز ْبما ْسمح ْبہ ْفکرہ ْوادی ْالیہ ْنظرہ ْثم ْجاءْ صخش ۿےسج ۿكتوّ ۿقؽ ٓا ط ۿیک ۿںومسط ۿےس ۿیسك ۿ مس ۿےك ۿملع ۿیکۿ‬ ‫الناس ْمہر ْعنی ْوبجمع ْاالقوال ْمولعنی ْفنِلوا ْماْ ٔماػيتۿج یۿانۿكالّۿےسۿكالّۿزعحؼۿیکۿن ریسۿركےنۿاگلۿ وۿانۿ‬ ‫یک ۿھجمس ۿجك ۿاھت ۿاوػ ۿسج ۿیک ۿفرف ۿانۿیک ۿ رظ ۿ یچنہ رھپ ۿول ۿ‬ ‫وجدواْوقلیالْمانِدواْفعنْھذاْجاءْتْکثرہْاالقاویلْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ػواطۿدواطۿاوقالۿوكۿ عمۿركےنۿےكۿواقئۿوہ ےۿفوۿ وا وطۿ‬ ‫ختالطْالصوابْباالْباطیل۔ ْ‬ ‫ےنۿجاجا ۿاےسۿلقۿركدجا ۿاوػ ۿقیقحتۿمكۿیکۿفوۿایسۿےسۿاوقالۿیکۿ‬ ‫ْ‬ ‫كضؾتۿاوػۿ قۿیکۿجا قۿےسۿ ٓا زیمۿنۿ ٓا یئ‬ ‫ب‬ ‫ْوذکرْا نْتیمیۃْکماْنِلہْاالمامْالسیویطْقائالْانہْ اوػۿا نۿذمصز ۿےنۿاسیۿہكۿاامّۿوییطۿےنۿانۿاكۿكالّۿہیۿہہكۿركۿ‬ ‫ذ‬ ‫نقؼس ْجدا ْلذلك ْوجہنی‪،‬احدھما ْقوم ْاعتِدواْ لق ۿایك ۿہك ۿوہ ۿ تہ ۿسیفن ۿ۔ے ۿان ۿیک ۿدو ۿوںیہج ۿدرك ۿںیك‪ :‬للیۿ‬ ‫معاین‪،‬ثمْارادو ْاْحملْالقاظ ْالِرآن ْعلیہا۔والثاینْ و ہۿوہ ۿول ۿںیہ ۿ وہنط ۿےن ۿھچك ۿاعمین ۿوك ۿ دیقہ ۿرہھٹاایل‪،‬رھپۿ‬ ‫قومْفسرواْالِرآنْبمجردْمایسو غْانْیریدہْمنْ اذنوطۿےنۿقؽ ٓا طۿےكۿاافلعۿوكۿاطۿرپۿػانھكۿرااہ اوػۿدورسیۿو ہۿوہۿ‬ ‫كان ْمن ْالناطِنی ْبلغۃ ْالعرب ْمن ْغی ْنظر ْایلْ ول ۿںیہۿ وہنطۿےنۿقؽ ٓا طۿیکۿن ریسۿضحمۿاطۿاافلعۿےسۿیکۿ وۿ‬ ‫المتكلم ْبالِرآن ْوالمزنل ْعلیہ ْالمخاطب ْبہ‪،‬فاالْ یسكۿرعیبۿػجاط ۿبا ےنۿواےل ۿیکۿرماد ۿوہ وكشغۿںیہۿاذنوطۿےنۿ‬ ‫قؽ ٓا ط ۿےك ۿملكتم ۿ(جاػی ۿاعتیل) ۿاوػ ۿسج ۿرپ ۿارتا ۿاوػ ۿ و ۿان ۿاكۿ‬ ‫ولون ْراعوا ْالمعین ْالذی ْرأوہ ْمن ْغی ْنظر ْایل ْماْ‬ ‫ذ‬ ‫لل‬ ‫م‬ ‫ل ابطۿ۔ےۿیکۿفرفۿ رظۿنۿیکۿفوۿ یۿامج تۿےنۿفوۿانۿ ینعۿ‬ ‫یستحِہْالقاظْالِرآنْمنْالداللۃْوالؽیان۔وْاالخرونْ‬ ‫یکۿػماحثۿیکۿ وۿاطۿاكۿ دیقہۿاھت‪،‬اذنوطۿےنۿقؽ ٓا طۿےكۿاافلعۿےكۿ‬ ‫راعوامجردْاللقظْوْمایجوزْانْیریدْبہْالعریبْمنْ‬ ‫دالنث ۿاوػ ۿایبط ۿسج ۿےك ۿوہ ۿاافلع ۿاز ۿاواػ ۿںیہ ۿہك ۿخـؽ ۿادناػۿ‬ ‫غیْنظمْایلْماْیصلحْللمتكلمْوسیاقْالكالم۔ ْ‬ ‫ركدجا اوػ ۿدورسوط ۿےن ۿفرف ۿظفل ۿاو ۿ و ۿرعیب ۿیک ۿرماد ۿوہاتكۿ‬ ‫۔ے ۿان ۿاك ۿ احع ۿایك ۿ عط ۿخـؽ ۿان ۿےس ۿہكۿملكتم ۿےك ۿواجاط ۿایك ۿ۔ےۿ‬ ‫اوػۿایسقۿكالّۿایكۿ۔ے‬



‫‪Page 534 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ثمْھواالءْکثیاْماْیغلطونْفْاحتمالْاللقظْلذلكْ رھپۿہیۿول ۿاسبۿاواقتۿو تۿےكۿارابتػۿےسۿظفلۿےكۿانۿ ینعۿوكۿ‬ ‫المعینْفْاللغۃْکماْیغلطْفْذلكْالذینْقبلہمْکماْانْ ( وۿاذنوطۿےنۿرماد ۿ ےئۿ)ۿ لمتحۿوہےنۿںیمۿٌؾا ۿرك ےتۿںیہۿ‬ ‫الولنیْکثیْاماْیغلطونْفْصحۃْالمعینْالذیْفسرواْ اسی ۿہك ۿاط ۿےك ۿےلہپ ۿواےل ۿ یھ ۿو ی ۿیطل ۿرك ےت ۿںیہ ۿسجۿ‬



‫فروۿہیۿاےلگۿایسۿ ینعۿیکۿتحۿںیمۿیطلۿرك ےتۿںیہۿسجۿ‬ ‫بہْالِرآنْکماْیغلطْفْذلكْاالخرونْوانْكاْنْنظرْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ق‬ ‫ےس ۿا وط ۿےن ۿ ؽ ٓا ط ۿیک ۿن ریس ۿیک ۿاسی ۿہك ۿدورسع ۿول ۿو یۿ‬ ‫االولنی ْایل ْالمعین ْاسبق ْونظر ْاالخرین ْایل ْاللقظْ‬ ‫ٌؾا ۿرك ےتۿںیہۿاارۿ ہۿےلہپۿواولطۿیکۿ رظۿ ینعۿیکۿفرفۿےلہپۿ‬ ‫اسبق‪،‬واالْولونْصنقانْنارةْیسلبونْلقظْالِرآنْ‬ ‫یتچنہپ ۿ۔ے ۿاوػ ۿدورسوط ۿیک ۿ رظ ۿظفل ۿیک ۿفرف ۿتقبس ۿركیت ۿ۔ےۿ‬ ‫ع‬ ‫ذ‬ ‫مادلْعلیہْواریدبہْوتارةْیحملونہْ یلْماْلمْیدلْ اوػ ۿ للی ۿامجمت ۿدوفنص ۿ۔ے ۿیھبك ۿفو ۿظفل ۿقؽ ٓا ط ۿےس ۿان ۿاكۿ‬ ‫علیہْولمْیردبہ‪،‬وفْكالْاالمرینْقدْیکونْماقصدْواْ ادوللۿورمادۿنیھچۿ ےتیۿںیہۿاوػۿیھبكۿظفلۿوكۿانۿرپۿػےتھكۿںیہۿ وۿ‬ ‫نقیہ ْاواثباتہ ْمن ْالمعین ْباطال ْفیکون ْخطاھم ْفْ انۿاكۿ ینعۿو ۿبلطمۿ۔ںیہۿاوػ ۿدوونطۿجافوطۿںیمۿیھبكۿوہۿ ینعۿ‬ ‫الدلیلْوالمدلولْوقدْیکونْحِاْفیکونْخطاھمْفیہْ سجۿیکۿیفنۿاابثتۿاطۿاكۿوصقمدۿوہیتۿ۔ےۿجاہ ۿوہجاۿفوۿاطۿیکۿٌؾاۿ‬



‫فْالدلیلْالْفْالمدلولْ(ایلْانْقال)ْوفْالجملۃْمنْ ظفل ۿو ۿ ینع ۿدوونطۿںیمۿوہیتۿ۔ے ۿاوػۿیھبك ۿ ق ۿوہجا ۿ۔ے ۿفو ۿاط ۿیکۿ‬ ‫عدلْعنْمذاھبْالصحابۃْوالتابعنیْوتقسیھمْ ٌؾا ۿظفلۿںیمۿوہیتۿ۔ےۿنۿہكۿ ینعۿںیم (ۿا نۿذمز ۿےنۿاہیطۿ‬ ‫جك ۿاہك) ۿ رصتخ ۿہی ۿہك ۿ و ۿاحصہب ۿوجا نیع ۿاوػ ۿاط ۿیکۿن ریسۿےس ۿرھپۿ‬ ‫ایل ْما ْیخالف ْذلك ْكان ْمخطئا ْف ْذلك ْبل ْمؽتدعاْ‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫ٌ‬ ‫رك ۿاط ۿاك ۿ الف ۿاایتخػ ۿركع ۿاگ ۿوہ ۿان ۿںیم ۿ ؼ ۿرس ۿ ؾا ۿوہاگ ۿہكلب ۿدبۿ‬ ‫النہمْكانواْاعلمْبتقسیہْومعانیہْکماْانہمْاعلمْ‬ ‫ذمیتۿوہاگۿانۿ ےئۿہكۿاحصہبۿوجا نیعۿوكۿقؽ ٓا طۿیکۿن ریسۿانۿےكۿ‬ ‫ْملخصا۔ ْ‬ ‫بالحقْالذیْبعثْاللْبہْرسولہْ‪ْ1‬اھ‬ ‫ر‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫باط ث ۿاك ۿملع ۿ ت ۿےس ۿػجادہ ۿاھت‪،‬سج ۿفرو ۿا۔ںیہ ۿان ۿ ق ۿیکۿ‬ ‫سجۿےكۿواھ اهللۿےنۿا ےنۿػوسلۿوكۿاجیھبۿ ربۿيتۿےسۿػجادہۿ‬ ‫ج یۿاھۿٓلِصا‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۹۹۶ /۷‬ۿوۿ‪۹۹۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 535 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ولذاْقالْاالمامْابوْطالبْطربیْفْاوائلْتقسیہْفْ اوػۿایسۿ ےئۿاامّۿاباۿػانثۿربطیۿےنۿا ینۿن ریسۿےكۿدقمہمۿںیمۿ‬ ‫الِولْفْآدابْالمقسر‪،‬ویجبْانْیکونْاعتمادہْعیلْ ٓا دات ۿرسفمۿےكۿایبط ۿںیمۿفؽامجا ۿہكۿرضوػیۿ۔ےۿہكۿرسفمۿاكۿ‬ ‫النِل ْعن ْالنیب ْصیل ْالل ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْوعنْ ادامتدۿانۿرپۿوہۿ وۿیبنۿیلسۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاوػۿاحصہبۿوجا نیعۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےسۿوقنملۿ۔ےۿاوػ ۿیئنۿجافوطۿےسۿےچب زیۿا نۿذمز ۿاكۿوقلۿ‬ ‫اصحابہہْومنْعاصرھمْویتجنبْالمحدثات‪ْ1‬الخ۔ ْ‬ ‫۔ےاحصہبۿےكۿدػبایمطۿقؽ ٓا طۿیکۿن ریسۿںیمۿ تہۿمكۿاٌزالفۿاھتۿ‬ ‫قال ْابن ْتمیۃ ْایضا ْكان ْالزناع ْبنی ْالصحابۃ ْفْ‬ ‫اوػۿجا نیعۿںیمۿاارۿ ہۿاٌزالفۿاحصہبۿےسۿػجادہۿوہۿارگمۿاطۿےكۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫تقسی ْالِرآن ْقلیال ْجد ْاوھو ْ(و) ْ ْان ْكان ْبنیْ‬ ‫دعبۿواولطۿیکۿہبۿ تبسۿ وھػا ۿاھت‪،‬اوػ ۿوییطۿہیلعۿارلہمحۿےنۿ‬ ‫التابعنیْا کثرْمنہْبنیْالصحابۃْفہوْقلیلْبالنسبۃْ دقامء ۿیک ۿن ریسوط ۿاك ۿدرك ۿفؽامجا ۿہك ۿفؽامجا‪:‬رھپ ۿن ریس ۿںیم ۿ تہۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ایل ْمابعد ْھم الخ۔وقال ْالسیویط ْبعد ْما ْذکرْ ولوگ ۿط ۿےنۿاتكد ںیب ۿفینصت ۿںیك ۿفو ۿاذنوط ۿےنۿ دنوط ۿوكۿ رصتخۿ‬ ‫تقاسی ْالِدماء"ثم ْالف ْف ْالتقسی ْخالیقْ ركدجا ۿاوػ ۿجاامتّ ۿاوقال ۿلق ۿےئك ۿفو ۿان ۿو ہ ۿےس ۿدٌزف ۿاسھگ ۿاوػۿ‬ ‫فاختصرْواْاالسانیدْونِلواْاالْقوالْبرتاْفدخلْمنْ حیحۿوۿمریۿحیحۿولخمعۿوہح(ےۿرھپۿہؾۿصخشۿسجۿےكۿدلۿںیمۿوكیئۿ‬ ‫رْ‬ ‫ھناْالدخیلْوالتؽسْالصحیحْبالعلیل‪،‬ثمْصاركلْ جات ۿ ٓا یئ ۿان ۿوك ۿدرك ۿركےن ۿاگل اوػ ۿسج ۿےك ۿرکف ۿںیم ۿ و ۿٌـؽہۿ‬



‫من ْیسنح ْلہ ْقول ْیوردہ‪،‬ومن ْیخطر ْبیالہ ْشیئْ شزػا ۿوہ ۿان ۿرپ ۿادامتد ۿركےن ۿاگل رھپ ۿانۿےك ۿدعب ۿ و ۿ ٓا جا ۿػاہ ۿوہ ۿانۿ‬ ‫ےك ۿہی ۿ ایالت ۿلق ۿركجا ۿػاہ ۿاوػ ۿان ۿنامط ۿںیم ۿہك ۿان ۿیک ۿوكیئۿ‬ ‫یعتمدْہ‪،‬ثمْینِلْذلكْعنہْمنْیجیئْبعدہْظاناْانْ‬ ‫ا ۿ۔ے‪،‬فلس ۿاصنیحلۿاوػۿاطۿولوگ ۿط ۿےسۿ وۿن ریسۿںیمۿرمعجۿ‬ ‫لہ ْاصال ْغی ْملتقت ْایل ْتحریرما ْوردعن ْالسلفْ‬ ‫ںیہۿاوػۿ وۿواػدۿوہاۿانۿیکۿقیقحتۿیکۿفرفۿفو ہۿنۿیکۿاہیطۿجكۿ‬ ‫الصالحْومنْیرجعْالیہمْفْالتقسیْحیتْرایتْ ْ‬ ‫ہكۿںیمۿےنۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬سِطتْھذہْالواؤْمنْقلمْالناسخْوْزدناھاْفْالِوسنیْبعدْماْرأیناْاالتِانْفوحدناھاْفیہ۔االزھْریْغقرلہ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪/ ۷‬ۺ‪۹۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْبحوالہْا بنْتمؼیہْالنو عْالثا منْوالسبعونْدا رْالکتابْالعریبْبیوتْ‪/ ۷‬ۼ‪۹۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 536 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْغیْالمغضوبْعلیہمْوْ اےسی ۿصخش ۿوك ۿداھكی ۿسج ۿےن ۿغی ْالمغضوب ْعلیہم ْوالْ‬ ‫منْحیكْفْتقسیْقولہْ ٰ‬



‫الالضالنی"نحوْعشرةْاقوال‪،‬وتقسی ْھاْبالیہود ْوْ الضالنی یک ۿن ریس ۿںیم ۿیرقحزا ۿدن ۿوقل ۿلق ۿےئك ۿاحالہك ۿیبنۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاوۿػامتّۿاحصہبۿوجا نیعۿوعبتۿجا نیعۿےسۿ‬ ‫النصاریْھوْالواردْعنْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬



‫سلمْوجمیعْالصحابۃْوالتابعنیْوْاتباعہمْحیتْقالْ و ی ۿوقنمل ۿ۔ے ۿہك ۿان ۿےس ۿوہید ۿو ۿاصنۿػی ۿرماد ۿںیہ ۿاہیط ۿجكۿ‬ ‫‪ 1‬ہكۿا نۿایبۿاح مۿےنۿفؽامجا ۿہكۿےھجۿرسفمنۿےكۿدػبایمط ۿانۿ‬ ‫ابنْایبْحاتمْاالاعلمْفْذلكْاختالفاْبنیْالمقسرین ْ‬ ‫ذ‬ ‫ٌ‬ ‫ن‬ ‫ز‬ ‫ںیمۿیسكۿاكۿا الفۿ ولعّۿ۔ںیہۿ(اہیطۿجكۿا وطۿےنۿاہك)ۿ‬ ‫(ایلْانْقال)فانْقلتْفایْالتقاسیْترشدْالیہْوتامرْ‬ ‫ات ۿاار ۿ م ۿوہك ۿفو ۿوكط ۿیس ۿن ریس ۿیک ۿفرف ۿ ٓا ت ۿػیئامیئ ۿفؽےقۿ‬ ‫الناظرْانْیعولْعلیہ۔ ْ‬ ‫ںیہۿاوػۿجارظۿوكۿزكۿرپۿادامتدۿاكۿمكۿدےتۿںیہ‬ ‫قلتْتقسیْاالمامْایبْجعقرْبنْجرییْالطربیْالذیْ ںیم ۿوہكط ۿاگ ۿن ریس ۿاامّ ۿابا ۿرفعج ۿ ن ۿرجری ۿربطی ۿیک ۿن ریس ۿدمتعمۿ‬ ‫اجمعْالعلماءْالمعؾربونْعیلْانْلہْیؤلفْفْالتقسیْ ءاملءۿےنۿسجۿےكۿ ےئۿجاال افقۿفؽامجاۿہكۿن ریسۿںیمۿانۿیکۿیسیجۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫مثلہ الخ۔وفْالمِاصدْالربْھانْواالتِانْغیھاْعنْ وكیئۿجافیلۿ۔ںیہۿوہیئۿاخل اوػۿاقمدص‪،‬حؼاہطۿاوػۿاضاقطۿومریہۿ‬ ‫االمامْاجلْاحمدْبنْحنبلْریضْاللْتایلْعنہْقالْ ںیمۿاامّۿالجۿادمحۿ نۿيصزفۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿرمویۿ۔ےۿ‬ ‫ثلثہْلؼسْلہاْاصلْالمغازیْوالمالحمْوالتقسیْ‪ْ3‬اھ ہك ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجا‪ :‬نی ۿاتكباط ۿیک ۿوكیئ ۿا ۿ۔ںیہ‪،‬بتكۿ‬ ‫قلتْوھذاْانْلمْیکنْجاریاْعیلْاطالقۃْلما(عہ)ْیشہدْ ریو ۿزغوات ۿوخمیؾ ۿاھ ںیمۿاتہكۿوہط ۿاارۿ ہۿہیۿجات ۿا ےنۿ‬ ‫اػالقۿرپۿاجػیۿ۔ںیہۿاسیۿہكۿہكۿوا۔ہعۿانۿاكوگاہۿ۔ےۿرگمۿہیۿجاتۿ‬ ‫بہْالواقعْاالْانہْ ْ‬ ‫عہ‪:‬لعلہْکما۔االز ْھریْغقرلہْ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثمانونْفْطبِاتْالمقسر ینْدْارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۹ /۷‬ۼ‪۹‬ۿوۺۼ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنورْالثمانونْفْطبِاتْالمقسر ینْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬ۻۼ‪۹‬‬



‫‪2‬‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۹۹۵/ ۷‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 537 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لمْیِلہْماْلمْیرْالخلطْغالباْعلیہاْکماالْیخیفْوھذاْ ینیقیۿ۔ےۿہكۿاامّۿادمحۿےنۿہیۿجات ۿن ۿیہكۿٌت ۿجكۿاط ۿاتكباطۿ‬ ‫فْزمانہْفیکفْبماْبعدہْوفْمجمعْبحارْاالنوارْعنْ ںیمۿحیحۿومیقسۿےكۿطلخۿاكۿہبلغۿنۿدھكۿایلۿاسیۿہكۿػاہؾۿ۔ےۿاوػۿہیۿ‬ ‫رسالۃْابنْتیمیۃ"وفْالتقسیْمنْھذہْالموضوعاتْ فو ۿاط ۿےك ۿػامن ۿںیم ۿاھت ۿفو ۿاط ۿےك ۿدعب ۿیسیك ۿاحنث ۿوہیئۿ‬ ‫وہ ی اوػ ۿعمجمۿ احػ ۿاالوناػ ۿںیمۿػواہلۿا نۿحسمصز ۿےسۿوقنملۿ‬ ‫کثیہْکماْیرویہْالثعلیبْوالواحدیْوالزمخشریْفْ‬ ‫۔ے ۿاوػ ۿن ریس ۿںیم ۿاط ۿوموضمات ۿےس ۿ تہ ۿ۔ے ۿ ےسی ۿوہۿ‬ ‫فضلْالسورْوالثعلیبْفْنقسہْكانْذاخیْودینْلکنْ‬ ‫ٔ‬ ‫دح ںیثۿ وۿیبلعثۿاوػ ۿوادحیۿاوػ ۿػ ِیؾیۿوسػفوطۿیکۿقطزتتۿ‬ ‫كانْحاطبْلیلْینِلْماوجدْفْکتبْالتقسیْمنْ‬ ‫ںیمۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿاوػۿیبلعثۿا ینۿ افتۿںیمۿاصٌتۿریۿوۿ‬ ‫صحی‬ ‫ح ْوضعیف ْوموضو ع ْوالواحدی ْصاحبہ ْكانْ دجاحثۿ ےھ‪،‬نكیلۿػاتۿےكۿڑكاہػعۿیکۿفروۿ ےھۿہكۿن ریسۿیکۿ‬ ‫ابصر ْمنہ ْبالعربیۃ ْلکن ْھو ْابعد ْعن ْاتباعْ اتكباط ۿںیم ۿحیح‪،‬فیعض‪،‬وموضف ۿ و ۿھچك ۿجا ےت ۿلق ۿركدےتۿ‬ ‫السلف‪،‬والبغویْتقسیہْمختصرْمنْالثعلیبْلکنْ ےھ‪،‬اوػ ۿاط ۿےكۿواج یۿوادحیۿوك ۿرع تیۿںیمۿاط ۿےسۿػجادہۿ‬



‫صان ْتقسیہ ْعن ْالموضو ع ْوالبدع ْ‪1‬اھ‪،‬وفیہ ْعنْ ریصبت ۿج یۿنكیلۿوہۿفلسۿیکۿوریو ۿیۿےسۿ تہۿدوػ ۿاھت‪،‬اوػۿ‬ ‫جامعْالؽیانْلمعنیْبنْصییفْقدْیذکرمیحْالسنۃْ وغبیۿیکۿن ریسۿیبلعثۿیکۿصیخلتۿ۔ے‪،‬نكیلۿاذنوطۿےنۿا ینۿن ریسۿ‬ ‫البغویْفْتقسیہْمنْالمعاینْوالحایاتْماْاتقِتْ وك ۿوماضمات ۿاوػ ۿدب ۿںط ۿےس ۿاچجا۔ے ۿاوػ ۿایس ۿںیم ۿاجعمۿ‬ ‫ع اایبلطۿہفنصمۿنیعمۿ نۿیشلیۿےسۿ۔ے"یھبكۿیحمۿاۃنسلۿوغبیۿا ینۿ‬ ‫كلمۃْالمتاخرینْعیلْضعقہْبلْعیلْوضعہْ‪2‬اھوفیہْ نْ‬ ‫ن ریسۿںیمۿوہۿباطنث ۿو ۿاكجات ۿدركۿرك ےتۿںیہۿےسجۿ اترخنۿ‬ ‫تعایلْانہْقالْفْتقسیْالكلیبْ ْ‬ ‫االمامْاحمدْرحمۃْاللْ ٰ‬ ‫ےن ۿجك ۿػجاط ۿفیعض ۿہكلب ۿوموضف ۿاہك ۿ۔ے‪،‬اوػ ۿایس ۿںیم ۿاامّۿ‬ ‫ادمحۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےسۿ۔ےۿہكۿاذنوطۿےنۿفؽامجا‪:‬ن ریسۿ‬ ‫یبلکۿںیمۿرشوفۿ۔ےۿ‬



‫ْمجمعْبحارْاالنوا رْنو عْفْتعینیْبعضْالوضاعْوکؾبہمْمکؾبہْدا رْاالیمانْمدینۃْالمنورةْۺ ‪۷۸۶/‬‬



‫‪1‬‬



‫ْمجمعْبحارْاالنوا رْنو عْفْتعینیْبعضْالوضاعْوکؾبہمْمکؾبہْدا رْاالیمانْمدینۃْالمنورةْۺ ‪۷۸۶/‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 538 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫منْاولہْایلْاخرہْکذبْالیحلْالمنظرْفیہاْ‪1‬اھْ ْ‬



‫ٓا رخجكۿوھجتۿ۔ےۿانۿاكۿباطہعلۿياللۿ۔ںیہۿاھ‬



‫وقدْعدْالخلیلْفْاالرشادْاجزاءْقائلْمنْالتقسرْ اوػ ۿےب ۿكش ۿیلیلخ ۿےن ۿاػواد ۿںیم ۿ وھػع ۿن ریس ۿےك ۿزجا ۿےسیۿ‬ ‫صحتْاسانیدْھاْوغالب اْبلْكلہاْالْتوجدْاالنْالل مْ امشػۿےئكۿنجۿیکۿ دنںیۿحیحۿںیہۿاوػۿاطۿاكۿاكضؾۿہكلبۿ دنۿشوقلۿاطۿ‬ ‫یکۿ اترخنۿیکۿاتكباطۿ نیۿںیہ‪،‬ا نۿذمصز ۿےنۿاہكۿاوػ ۿہی ۿیبملۿ‬ ‫االنِول ْعنہا ْف ْاسقارالمتاخرین"قال ْوھذہْ‬ ‫ن ریسۿںیۿنجۿیکۿ تبسۿولوگطۿےن ۿرضحت ۿا نۿابعنۿػیضۿ‬ ‫التقاسی ْالطوال ْالیت ْاسندوھا ْایل ْابن ْعباس ْغیْ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿیکۿ۔ےۿجا دنسجڈہۿںیہۿاوػۿانۿےكۿػاویۿا لولۿ‬ ‫مرضیۃ ْوروات ا ْمجاھیل ْکتقسی ْجو ْیرب ْعنْ‬ ‫ںیہۿ ےسیۿن ریسۿ وربیۿحؼۿواحثۿاحضكۿےسۿا نۿابعنۿاخل اوػۿ‬ ‫ی‬ ‫‪2‬ل‬ ‫ب‬ ‫ع ب‬ ‫الضحاكْ نْا نْعباسْ ا خ۔وقالْفاماْا نْجر جْ اہك ۿػ۔ے ۿا ن ۿرج ح ۿفو ۿاذنوط ۿےنۿحیح ۿػواںوتط ۿاك ۿدصق ۿن ۿایك‬



‫فانہْلمْیِصدْالصحۃْوانماْرویْماذکرْفْكْلْایۃْمنْ اذنوطۿےنۿہؾۿ ٓا حثۿیکۿن ریسۿںیمۿ وۿكۿ ھۿحیحۿومیقسۿذموكػوہا ۿ‬ ‫الصحیحْوالسِیم‪،‬وتقسیْمِاتلْبنْسلیمانْفمِاتلْ ػواحثۿركدجا اوػۿاقمجفۿ نۿامیلسطۿاكۿءاملءۿےنۿیفۿخمس ۿفیعضۿ‬ ‫ف ْنقسہ ْضعقوہ ْوقد ْادرك ْالکبار ْمن ْالتابعنی ْوْ ئاتجا ۿاحالہك ۿاذنوط ۿےن ۿااكحؼ ۿجا نیع ۿےس ۿاوػ ۿاامّ ۿوا یع ۿےسۿ‬ ‫ٓالاقتۿیکۿہیۿاواػہۿ۔ےۿہكۿاطۿیکۿن ریسۿالقئۿ وبلۿ۔ےۿاھ اامّۿ‬ ‫الشافیعْاشارْایلْانْتقسیہْصالحْ‪3‬۔ ْ‬ ‫قالْالمویلْالسیویطْقدسْاللْسرہْواویھْطرقہْ(ْیعینْ وییط ۿدقن ۿرسہ ۿےن ۿفؽامجا ۿاوػن ریس ۿا ن ۿابعن ۿػیض ۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰل امہنع ۿیک ۿيت ۿےس ۿزمكوػ ۿ دن ۿیبلک ۿےس ۿایب ۿاصج ۿےس ۿا نۿ‬ ‫تعایلْعنہماْ)ْطریقْالكلیبْ‬ ‫تقسیْابنْعباسْریضْاللْ ٰ‬ ‫ابعن ۿےس ۿرھپاار ۿان ۿےك ۿواھۿدمحم ۿ ن ۿرمواط ۿدسی ۿریغص ۿیکۿ‬ ‫عن ْایب ْصالح ْعن ْابن ْعباس ْفان ْانضم ْایل ْذلكْ‬ ‫ػواحثۿ لۿاج ےۿ‬ ‫روایۃْمحمدْبنْمروانْالسدیْ ْ‬



‫ْمجمعْبحارْاالنوا رْنو عْفْتعینیْبعضْالوضاعْوکؾبہمْمکؾبہْدا رْاالیمانْمدینۃْالمنورةْۺ ‪۷۸۵/‬‬



‫‪1‬‬



‫ْاالتِانْفْعلمْالِرآنْبحوالہْالخلییلْالنو عْالثمانونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۵ /۷‬ۼ‪۹‬‬



‫‪2‬‬



‫ْاالتِانْفْعلمْالِرآنْبحوالہْالخلییلْالنو عْالثمانونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۶/ ۷‬ۼ‪۹‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 539 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الصغیْفیھْسلسلۃْالکذبْوکثیْاْمایخرجْمنہاْ فوۿہیۿوھجت ۿاكۿ ہلسلۿ۔ے‪،‬او ۿػااسۿ تہۿوہجا ۿ۔ےۿہكۿخعانسیۿاوػۿ‬ ‫الثعلیب ْوالواحدی‪،‬ولکن ْقالْابن ْعدی ْفْالكاملْ وادحیۿانۿ ہلسلۿےسػواحثۿرك ےتۿںیہ نكیلۿا نۿمدیۿےنۿ‬ ‫للكلیب ْاحادیث ْصالحۃ ْوخاصۃ ْعن ْایب ْصالح ْوھوْ اك لۿںیمۿفؽامجاۿیبلکۿیکۿااحدحثۿاقجفۿ وبلۿںیہۿاوػۿ وصصاۿاباۿ‬ ‫اصج ۿیکۿػواحث ۿےسۿاوػ ۿوہۿن ریسےكۿوصت ۿورعوفۿںیہۿاوػۿ‬ ‫معروفْبالتقسیْولؼسْالحدْنقسیْاطولْمنہْوْ‬ ‫یسكۿیکۿن ریسۿاطۿےسۿػجادہۿرو لۿاوػۿوپرۿ رػۿ۔ںیہ‪،‬اوػۿاطۿےكۿ‬ ‫ال ْاشبع‪،‬وبعدہ ْمِاتل ْبن ْسلیمان ْاال ْان ْالكلیبْ‬ ‫دعب ۿاقمجف ۿ ن ۿامیلسط ۿںیہ‪،‬رگم ۿیبلک ۿوك ۿاط ۿرپ ۿان ۿ ےئقطزتتۿ‬ ‫یقضل ْعلیہ ْلما ْف ْمِاتل ْمن ْالمذاھب ْالردیئۃ ْوْ‬ ‫۔ےۿہكۿاقمجفۿےكۿاہیطۿػدیۿ ایالتۿںیہ‪،‬اوػۿ دنۿاحضكۿ نۿ‬ ‫ع ب‬ ‫ب‬ ‫ی‬ ‫طر قْالضحاكْ نْمزاحمْ نْا نْعباسْمنِطعۃْ ٔؽامحۿےسۿا نۿابعنۿ عطقنۿ۔ےۿان ۿ ےئۿہكۿاحضكۿےنۿا نۿ‬ ‫فان ْالضحاك ْلم ْیلِہ ْفان ْانضم ْایل ْذلك ْروایۃْ ابعنۿےسۿٓالاقتۿنۿیک‪،‬رھپۿاارۿانۿےكۿواھۿػواحثۿ رشۿ نۿ‬ ‫بشربن ْعمارة ْعن ْایب ْروق ْعنہ ْفضعیقۃ ْلضعفْ امعػہ ۿےس ۿایب ۿػوق ۿ ل ۿاج ے ۿفو ۿبا ہ ۿفعض ۿ رش ۿفیعضۿ‬



‫بشر‪،‬وقدْاخرجْمنْھذہْالنسخۃْکثیاْابنْجریرْ ۔ے‪،‬انۿہخسنۿےسۿ تہۿدح ںیثۿا نۿرجریۿاوػ ۿا نۿاح مۿےنۿ‬ ‫ذ‬ ‫وابن ْایب ْحاتم‪،‬وان ْكان ْمن ْروایۃ ْجویرب ْعنْ ِؼجیۿںیكۿاوػۿاارۿ و ریۿیکۿوكیئۿػواحثۿاحضكۿےسۿوہۿفوۿ تخۿ‬ ‫الضحاك ْفاشد ْضعقا ْالن ْجویربا ْشدید ْالضعفْ فیعض ۿ۔ے ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿ و ری ۿ جڈ ۿانطع ۿّترتموكۿ‬ ‫ف ۔ے‪،‬اذنوطۿےنۿاہكۿاوػ ۿںیمۿےنۿاضفلئۿاامّۿوا یعۿہفنصمۿاباۿ‬ ‫مرتوكْ‪ْ1‬الخ۔قالْورایتْعنْفضائلْاالمامْالشا یعْ‬ ‫دبعاهللۿدمحمۿ نۿادمحۿ نۿواركۿاطقطۿںیمۿداھكیۿہكۿاذنوطۿےنۿا ینۿ‬ ‫الیبْعبدْاللْمحمدْبنْاحمدْبنْشاکرْالِطانْانہْ‬ ‫ دنۿرطبقیۿا نۿدبعامکحلۿػواحثۿایكۿہكۿا نۿدبعۿامکحلۿےنۿفؽامجاۿ‬ ‫اخرجْبسندہْمنْطریقْبنْعبدْالحکمْقالْسمعتْ‬ ‫ںیمۿےنۿاامّۿوا یعۿوكۿفؽام ےتۿانسۿہكۿا نۿابعنۿ(ۿػیضۿاهللۿ‬ ‫ع ب‬ ‫ف‬ ‫الشا یعْیِولْلمْیؿبتْ نْا نْعباسْفْالتقسیْ اعتیٰلۿمز ۿ)یکۿن ریسۿںیمۿیرق ابۿوسۿدح ںیثۿ‬ ‫االشؽیہْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثمانونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۶ /۷‬ۼ‪۹‬ۿوۿ‪۷‬ۼ‪۹‬‬ ‫‪Page 540 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫بمائۃْحدیثْ‪ْ 1‬‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫جاحثۿںیہ‬



‫قلتْوھذہْمعالمْالتزنلیلْلالمامْالبغویْمعْسالمۃْ ںیم ۿوہكط ۿاگ ۿاوػ ۿہی ۿاعممل ۿانزضؾ ل ۿ۔ے ۿ و ۿاامّ ۿوغبی ۿیک ۿفینصتۿ‬ ‫حالہابالنسبۃ ْایل ْکثی ْمن ْالتقاسی ْالمتداولۃ ْوْ ۔ے‪،‬جاوفۿہیۿہكۿ تہۿیسۿػاجئۿن ریسوطۿےكۿاقمجفۿویطلغطۿ‬ ‫ےسۿوفحمعۿ۔ےۿاوػۿفر ہۿدححثۿےسۿقؽ بۿ۔ےۿ تہۿفیعضۿوۿ‬ ‫دنوھا ْایل ْالمشر ع ْالحدیثی ْیحتوی ْعیل ْقناطیْ‬ ‫ٕ‬ ‫ز‬ ‫ك‬ ‫واداوػ ۿوا ی ۿ ؼ ۿػواںوتط ۿرپ ۿلمتشم ۿ۔ے ۿاوػ ۿااس ۿ تہ ۿوہجا ۿ۔ےۿ‬ ‫مِنطرْةْمنْالضعافْوالشواذْوالواھیاتْالمنکرةْوْ‬ ‫انۿیکۿػواحثۿیکۿ دنںیۿاطۿرپۿدوۿػہۿركیتۿںیہۿنجۿاكجاّۿفعضۿ‬ ‫کثیاْماتدورْاسانیدھاْعیلْھوالءْالمذکورینْبالضعفْ‬ ‫ورجوۿےكۿواھۿایلۿاججاۿ۔ےۿ ےسیۿیبلعث‪،‬وادحی‪،‬یبلک‪،‬دسیۿاوػۿ‬ ‫لكل‬ ‫لثعل‬ ‫والجرح ْكا یب ْوالواحدی ْوا ْ یب ْوالسدی ْوْ اقمجفۿومریمہۿنجۿاكۿمہۿےنۿ مۿےسۿایبطۿایكۿاوػۿنجۿاكۿایبطۿنۿ‬ ‫مِاتلْوغیھمْممنْقصصناْعلیكْاولمْنِصصْفماْ ایكۿفوۿےراہػاۿنامطۿاےكۿواھۿاسیک۔ےۿںیہنجۿملعۿدححثۿاكۿاامتہّۿ‬ ‫ظنكْبالذینْالاعؾناءلہمْبعلمْالحدیثْوال ْاقتدارْ ۔ںیہۿاوػۿرھتسعۿوكۿےلیمۿےسۿا گۿركےنۿیکۿدقػتۿ۔ںیہۿ ےسیۿ‬



‫عیلْنِدْالطیبْمنْالخؽیثْكالِایضْالؽیضاویْوغیہْ اقیضۿاضیبویۿاوػ ۿاط ۿےكۿكالوہۿ وۿاضیبویۿےكۿفرر ہۿرپۿ ےتلۿ‬ ‫ممن ْیحذو ْحذوہ‪،‬فال ْتسئل ْعما ْعندھم ْمن ْاباْ ںیہ‪،‬فوۿاط ۿےكۿجانۿاط ۿجاہ ۿاوقالۿاك ۿاحلۿنۿ ر وھۿنجۿےكۿ‬ ‫طیلْالزمامْلہاْوالخطامْدعْعنكْھذاْیالؼتہمْاقتصرواْ ےئۿنۿاگلّۿ۔ے ۿن ۿدنبن ۿیکۿػیس‪،‬انۿ ایلۿوكۿا ےنۿےسۿدوػۿ‬



‫ػےنۿدو‪،‬اكنۿہیۿول ۿایسۿرپۿ سۿرك ےت‪،‬رگمۿاطۿںیمۿےسۿھچكۿ‬ ‫عیل ْذلك ْلکن ْبعضہم ْتعدوا ْماھنا ْلك ْوسلکواْ‬ ‫ح‬ ‫ہ‬ ‫ول ۿانۿےسۿ ٓا ےگۿ ؼ ےۿاوػ ۿاےسیۿػیم ۿےلۿ و ۿ الوتکطۿیکۿ‬ ‫مسالك ْتجر ْایل ْمہالك ْفادلجوا ْف ْتقسی ْالِرآنْ‬ ‫فرفۿچنیھکۿركےلۿاجںیئۿفوۿاذنوطۿےنۿقؽ ٓا ط ۿیکۿن ریسۿںیمۿ‬ ‫ماتِفْلہْالشعرْوتنکرہْالِلوبْوتمجہْاالذنْاذقررْ‬ ‫ا یسۿجاںیتۿدالخۿركدںیۿنجۿےسۿػوےٹگنۿڑھكعۿوہاج ےتۿںیہۿ‬ ‫قص‬ ‫وا ص ْاالنؽیاء ْالکرام ْوالملئکۃ ْالعظام ْعلیہمْ اوػۿدلۿا۔ںیہۿجا دنسرك ےتۿاوػۿاكطۿا۔ںیہۿےتکنیھپۿںیہۿانۿ ےئۿ‬ ‫الصلوةْوالسالمْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثمانونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۷ /۷‬ۼ‪۹‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 541 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بما ْینِض ْعصمتہم ْوینِص ْاویزیل ْعن ْقلوبْ اجصزاءۿركاّۿوٓالہكئۿمؾاّۿےكۿوصقطۿںیمۿا یسۿجافوطۿوكۿقػۿ‬



‫الجہالْعظمتہمْکماْیظہرْعیلْذلكْمنْراجعْقصۃْ ػاھكۿنجۿےسۿانۿیکۿتمصعۿ۔ںیہۿػیتہۿاو ۿػاجیولطۿےكۿدلۿ‬ ‫ادمْوحواءْوداؤدْوْاوریاْوسلیمانْوالجسدْالملیقْوْ نیۿاطۿیکۿتمظۿمكۿوہاجیتۿ۔ےۿجاۿػالئۿوہاجیتۿ۔ے نان ہچۿہیۿ‬



‫جات ۿ ٓا دّ ۿو ۿ وا ۿوداود ۿو ۿاوػ ۿجا ۿاوػ ۿامیلسط ۿاوػ ۿایكن ۿركیس ۿرپیڑعۿ‬ ‫االلِاءْفْاالمنیۃْوالغرانِۃْالعیلْوھاروتْو ْماروتْ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫صت‬ ‫وہ ےۿمسجۿاوػۿوضحػۿہیلعۿا وہۿوا سالّۿیکۿجالوتۿےكۿدوػاطۿ‬ ‫وما ْببابل ْجری ْفبالل ْالتعوذ ْوالیہ ْالمشتیكْ‬ ‫اطیشط ۿےك ۿااقلء ۿاوػ ۿرغاقی كُلی ۿےك ۿوااعقت ۿاوػ ۿاہػو ۿت ۿوۿ‬ ‫فاصاب ہمْفْذلكْماْاصابْاھلْالسیْوالمالحمْفْ‬ ‫امػوتۿاوػۿجاجفۿاكۿامرجۿاۿاكۿباطہعلۿركےنۿواےلۿرپۿػاہؾۿ۔ےۿفوۿاهللۿ‬ ‫نِ‬ ‫لْمشاجراتْالصحابۃ‪،‬اذجاءْکثی ْمنہاْمناقضاْ یۿیکۿانہۿاوػۿایسۿےسۿاطۿیکۿاكحثۿ۔ےۿفوۿاطۿوكۿاطۿجافوطۿےسۿ‬ ‫ٕطش‬ ‫للدینْوموھناْللیِنیْوازداردْخناْعیلْوخنْوھناتْ وہ ۿرم ۿاگل ۿ و ۿ كصظ ۿوااعقت ۿ ریت ۿواغمػی ۿوك ۿاحصہب ۿےكۿ‬ ‫عیلْھناتْانْاطلعْعیلْكالمہمْبعضْمنْلؼسْعندہْ اٌزالافت ۿوك ۿلق ۿركےن ۿےس ۿاگل ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿ تہ ۿجاںیت ۿدنۿ‬ ‫آثارْةْمنْعلمْوالمتانۃْمنْحلمْفضلْوْاضلْاماْ ےك ۿل افلۿاوػ ۿاامیط ۿوكۿزمكو ۿركےنۿوایلۿاط ۿولوگۿطۿےسۿػاہؾۿ‬ ‫اغرتارابكلما ْتہم ْج ال ْمنہ ْبما ْفیہ ْمن ْالوبالْ وہںیئۿاوػۿداسدۿرپۿداسدۿاوػۿٌؾاوطۿرپۿٌؾاںیئۿویطۿحؼھۿ"ںیئۿہكۿ‬ ‫البعید ْوالنكال ْالشدید ْواما ْظلما ْوعلوا ْالجرتاء ْہْ اط ۿولوگ ۿط ۿےك ۿكالّ ۿیک ۿاػالف ۿھچك ۿاط ۿولوگط ۿوك ۿوہ یئ ۿنج ۿےكۿ‬ ‫بذلكْعیلْابانۃْمافْقلبہْالمرضْمنْتنِیصْاالنؽیاءْ‬ ‫وتقسیق ْاالولیاء ْفمیض ْعلیہ ْالکبی ْو ْنشاء ْعلیہْ‬



‫الصغیْ ْ‬



‫جانۿنۿھچكۿاچۿاچھکۿملعۿاھتۿنۿ لقۿیکۿیگتخپ‪،‬فوۿوہۿوخدۿارماہۿوہ ےۿ‬



‫اوػ ۿاوػوط ۿوك ۿارماہ ۿایك ۿجا ۿفو ۿاط ۿےكاملكت ۿےس ۿد واك ۿرك ۿان ۿےكۿ‬ ‫وجال ۿ جڈ ۿو تخ ۿرذات ۿےس ۿےب ۿ ربی ۿںیم ۿجاو م ۿورس ۿیشکۿ‬ ‫یکۿو ہۿاےسۿانۿ ےئۿہكۿاطۿجافوطۿےسۿا۔ںیہۿانۿےكۿاراہػۿیکۿ‬ ‫خم‬ ‫رجاتۿوہیئۿ وۿاجصزاءۿیکۿصیقنتۿاوػۿاوایلءۿیکۿ سصقۿاطۿےكۿدلۿ‬ ‫ںیمۿج یۿفوۿانۿرپۿحؼعۿشزػعۿاوػۿ وھےٹۿرپۿواطۿھڑ ےۿاوػۿہیۿ‬



‫‪Page 542 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فاختل ْدین ْکثی ْمن ْالناقصنی ْوصاروا ْشرا ْمنْ مایم ۿولوگط ۿےس ۿدبرت ۿوہح(ےہك ۿما ویط ۿوك ۿاط ۿاتكباط ۿےكۿ‬



‫العوامْالعامنیْاذلمْیِدروْاْعیلْمطالعتہاْفنجواْعنْ اعمہعلۿیکۿدقػتۿنۿج یۿفوۿوہۿاطۿےكۿہنتۿےسۿےچبۿػ۔ےۿاوػۿےبۿ‬ ‫فتنتہاْوقدْبذلْعلماءْناْالنصحْللثِلنیْفشدْدوْ كش ۿےراػع ۿءاملء ۿےن ۿدوونط ۿفؽںوقط ۿوك ۿوپر ۿ رػ ۿتحیصن ۿیکۿ‬ ‫نان ہچۿاذنوطۿےنۿدوونطۿفؽقیۿیکۿ تخۿذمٕت ۿیکۿینعیۿوا یۿ‬ ‫االنکی ْعیل ْكالْالقریِنیْاعینْالتقاسی ْوالوھیۃ ْوْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ اف ریۿاوػ ۿ ریت ۿیکۿجا دنسجڈہۿاتكباط ۿیکۿفوۿا وط ۿےنۿاط ۿاتكۿ‬ ‫السیْالداھیۃْفاعلنواْا نكارْھاْوْبؼنواْعوارھاْكالِایضْ‬ ‫باطۿاكۿجا دنسجڈہۿوہجا ۿػاہؾ ۿایكۿاوػ ۿاط ۿاكۿبیعۿوھكالۿ ےسی ۿكالہمۿ‬ ‫فْالشقاءْوالِاری ْفْالشرحْوالخقایجْفْالنسیمْ‬ ‫اقیضۿایع ۿےنۿافشۿںیمۿاوػ ۿكالہمۿ افۿیجۿےنۿمیسنۿارلجا ۿ‬ ‫لشی‬ ‫والِسطالینْفْالمواھبْوالزرقاینْفْالشرحْوا خْ ںیمۿاوػ ۿكالہمۿیبؾالین ۿےنۿوماہت ۿںیمۿاوػ ۿكالہمۿػػاقین ۿےنۿ‬ ‫ف ْالمدارج ْوغیھم ْف ْغیھا ْرحمۃ ْالل ْعلیہمْ انۿیکۿرشوۿںیمۿاوػ ۿكالہمۿاقػیۿےنۿرشوۿافشۿںیمۿاوػ ۿخیشۿ‬



‫اجمعنی‪،‬والحمدلل ْرب ْالعالمنی‪،‬ولِد ْاالن ْالِولْ (ققحمۿدبعۿاۿقحلۿدحمتۿدیولی)ۿےنۿاداػوۿںیمۿاوػۿدوۿرسوطۿ‬ ‫ابوحیان ْاذقال ْکما ْنِل ْاالمام ْالسیویط ْانْ ےنۿدورسیۿناص فیۿںیمۿػًمۃۿاهللۿمہیلعۿانیعمجۿوادمحلۿهللۿػتۿ‬ ‫نعل‬ ‫المقسرینْذکرواْماالْیصحْمنْاسبابْنزولْوْاحادیثْ ا مصظ‪،‬اوػ ۿخاصزا ۿاباایحط ۿےن ۿجات ۿوك ۿل ۿورنّ ۿایك ۿہك ۿاذنوطۿ‬ ‫فْالقضائلْوْحكایاتْالتناسبْوتواریخْاسرائیلیۃْ ےن ۿاہك ۿاسیہك ۿاامّ ۿوییط ۿےن ۿلق ۿایك ۿہك ۿرسفمن ۿےن ۿاےسیۿ‬ ‫ا ابت ۿحؼول ۿاوػ ۿاضفلئ ۿںیم ۿوہ ۿدح ںیث ۿجاحث ۿذنظ ۿاوػۿ‬ ‫والْینبیغْذکرْھذاْفْعلمْالتقسیْ‪1‬ا نتہی‪ْ ،‬‬ ‫جاانميتۿاكجاتۿاوػۿفواػخۿارسا لیۿوكۿدركۿایكۿ۔ےۿاحالہكۿانۿ‬ ‫واعلمْانْھناكْاقواماْیعرتْیہمْنزغۃْفلسقیۃْلماْ‬ ‫اكۿدركۿن ریسۿںیم ۿانميت ۿ۔ںیہ‪،‬اوػ ۿ مۿاجط ۿولۿہكۿانۿہگجۿھچكۿ‬ ‫افنواْعمرھمْفیہاْوظنوھاْشؼئاْش یاْفیولعونْبابداءْ‬ ‫ول ۿاےسی ۿںیہ ۿںیہنج ۿیفسلف ۿووسےس ٓا ےت ۿںیہ ۿان ۿ ےئ ۿہكۿ‬ ‫احتماالتْ ْ‬ ‫اذنوط ۿےن ۿا ین ۿ رم ۿان ۿںیم ۿانفیک ۿاوػ ۿاےس ۿوم وت ۿ ے ۿنامطۿ‬ ‫ایكۿفوۿاطۿوكۿدوػۿاػاكػۿ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۸ /۷‬ۻ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 543 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بعیدْةْولولمْیکنْفیہاْحالوةْوالْعلیہاْطالوةْحیتْ ا امتولطۿوكۿػاہؾۿركےنۿیکۿنثۿ۔ےۿاارۿ ہۿاطۿںیمۿریشۿینیۿوہۿنۿ‬ ‫‪ْ1"‬ماتعلِتْ اط ۿرپ ۿػوقن ۿوہ‪،‬اہیط ۿجك ۿہك ۿیسك ۿےن ۿوقل ۿجاػی ۿاعتیٰلۿ‬ ‫ذکرْبعضہمْفْقولہْتعایل"‬



‫بہ ْجہلۃ ْالنصاری ْواخرون ْممن ْیتلجلجون ْفْ "‬ ‫االیمان ْفیلہجون ْبكلمۃ ْاالسالم ْوف ْقلوبہم ْمنْ دركۿیکۿسجۿےسۿاجلہۿجس اینۿاوػ ۿدورسعۿوہۿول ۿ واامیطۿ‬ ‫ںیم ۿجاحث ۿ۔ںیہ ۿان ۿ ےئ ۿػجاط ۿےس ۿہملك ۿاوالّ ۿیڑےتھ ۿںیہۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْوا نكارْمعجزاتہْ‬ ‫بغضْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫احالہكۿاط ۿےكۿدولطۿںیمۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿ‬ ‫جبالْعظامْفاناللْواناْالیہْراجعونْھذْاالذیْاعییْ‬ ‫مداوتۿاوػۿاطۿےكۿزجعماتۿےكۿااكػۿےكۿحؼعۿ اہػۿںیہْاناْاللْ‬ ‫السیویطْحیتْترباْعنہاْكلہاْواقتصرْعیلْاالرشادْایلْ‬ ‫وا ناْالیہْراجعون (مہۿاهللۿ یۿےكۿںیہۿاوػۿح ںیۿایسۿیکۿفرفۿ‬ ‫تقسی ْابن ْجریر ْکما ْمرنِلہ ْکما ْتضجرا ْالذھیبْ‬ ‫رھپجا ۿ۔ے)ۿو یۿوصت ۿاھتۿہكۿوییطۿانۿدػ ہۿمازجۿوہ ےۿہكۿ‬ ‫ی‬ ‫عنْخالعۃْا کثرْالسیْوْالتوار خْفعاف اْعنْاخرْھاْْ امتّۿن ریسوطۿےسۿزیباػیۿفؽامیئۿاوػۿفرفۿن ریسۿا نۿرجریۿیکۿ‬ ‫ایلْدالئلْالؽیہیقْقائالْانہْالنورْكلہْوقدْدبتْھذہْ فرفۿػیئامیئۿرپۿ سۿایكۿاسیۿہكۿانۿیکۿاكحث ۿشزػیۿسجۿ‬ ‫‪"‬ۿ(اوػۿرادنۿقشۿوہہ ا)ۿیکۿن ریسۿںیمۿوہۿجاتۿ‬



‫القؾنۃْالصماءْوالبلیۃْالعمیاءْایلْکثیْمنْمتاخریْ فروۿد یبۿ ریتۿاوػۿجاػخۿیکۿاكضؾۿاتكۿباطۿیکۿےبۿرشیمۿےسۿ‬ ‫المتكلمنیْالذینْاشتدْعنایت ہمْبالتقلسفْالخؽیثْ رپںاشطۿوہ ےۿفوۿاذنوطۿےنۿاولۿےسۿ ٓا رخۿجكۿيتۿوكۿ وھػاۿاوػۿ‬ ‫ولمْیحصلوْابصیةْفْصناعۃْالحدیث ْحیتْانہمْ داللئ ۿیق ۿرپ ۿنئمط ۿوہ ے ۿاوػ ۿفؽامجاۿوہ ۿرسارس ۿونػ۔ے‪،‬اوػ ۿہیۿ‬ ‫جڈ ۿہنتۿاوػ ۿ ہمۿ ریۿجالۿ تہۿےسۿ اترخۿنیملکتمۿیکۿفرفۿ‬ ‫یذکرون ْف ْبعض ْالمسائل ْفضالعن ْالدالئل ْماْ‬ ‫ح‬ ‫رسا ث ۿرك ۿ یئ( ۿنج ۿیک ۿػجادہ ۿفو ہ ۿ ثیب ۿہفسلف ۿرپج ی) ۿاوػ‬ ‫لؼسْمنْالسنۃْفْیشْواماْ ْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫ا وطۿےنۿنفۿدح ثۿںیمۿریصبتۿاح ۿنۿیکۿاہیطۿ كۿہكۿ‬ ‫ہیۿول ۿھچكۿسملئۿںیمۿ ہۿاجہكیۿداللئۿںیمۿوہۿجاںیتۿدركۿ‬ ‫رك ےتۿںیہۿ وۿجاںیتۿوصتۿےسۿ۔ںیہ ػہۿہ اۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۹‬ۺ‪۶/‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 544 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫مابؼنہم ْمن ْقیل ْوقال ْوکثرة ْالسوال ْو ْالشبہ ْوْ وكۿھچكۿاط ۿےكۿدػبایمط ۿلیقۿواقلۿاوػ ۿكضؾت ۿوسالۿو ۿ اہبتۿ‬ ‫الجدال‪،‬فکنْحذوراْوْالتسئلْعنْالخیْاوہْعیلْاللْ ويڈالۿںیہ اطۿےسۿ تہ ۿدػ ےتۿػوہ ۿاوػۿاطۿیکۿاحنثۿنۿ ر وھۿ‬ ‫ٓا ہۿاهللۿ یۿےسفؽامدۿ۔ے‬ ‫الشکوی۔ ْ‬ ‫فلِدْبلغْاالمرْایلْانْالناظرْفْتلكْالکتبْالیكادْ ان ۿ ےئ ۿہك ۿونحث ۿاہی ۿط ۿ یچنہ ۿاط ۿاتكباط ۿوك ۿدےنھكی ۿواال ۿہی ۿاج اتۿ‬ ‫وہاۿ۔ںیہۿہاتگۿ۔ےۿہكۿہیۿجاتۿاػوطسۿاوػۿالالروطۿال ےۿجاۿہیۿوہۿ۔ےۿ‬ ‫یعرفْانْھذاْمماْجاءْبہْارسطوْوْافالطونْاوماجاءْ‬ ‫ےسجدمحم ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿال ے ۿاوػ ۿاط ۿاك ۿہیۿ‬ ‫بہْمحمدْرسولْاللْصیلْاللْعلیہْوسلمْوقدْثِلْ‬ ‫اعمٓل ۿدنۿےك ےئۿتیمحۿواےلۿءاملءۿرپۿواقۿشزاػ ۿاہیطۿجكۿ‬ ‫صنیعہمْھذاْعیلْالعلماءْالمحتمنیْللدینْانْاالمامْ‬ ‫ہك ۿاامّ ۿمامل ۿجالمع ۿدیسی ۿخیش ۿققحم ۿ(دبع ۿاقحل ۿدحمت ۿدیولی ۿ)ۿ‬ ‫لشی‬ ‫العامل ْبعلمہ ْسیدی ْا خ ْالمحِق ْلما ْرای ْذلكْ ےن ۿہلئس ۿورعاوۿںیم ۿٌت ۿاط ۿیکۿہی ۿػون ۿدیھكی ۿفو ۿا۔ںیہ ۿا ےنۿ‬ ‫منہمْفْمسئلۃْالمعراجْلمْیتمالكْنقسہْانْاغلظْ اورپۿاقباۿنۿػاہاذنوطۿےنۿاطۿولوگطۿےكۿجاحثۿ تخۿكالّۿفؽامجاۿ‬ ‫الِولْفیہم ْایل ْسماھمْان ْسماھمْضالنیْمضلنیْ اہیۿطۿجكۿہكۿا۔ںیہۿارماہۿوۿارماہۿارۿاكجاّۿدجاۿاوػۿانۿںیمۿوہۿحثۿ‬ ‫ولم ْیکن ْبدعا ْف ْذلك ْبل ْسبِہ ْف ْاقامۃ ْالطامۃْ ےئنۿ۔ںیہۿہكلبۿاطۿےسۿےلہپۿاطۿرپۿس إتۿربکیۿاطۿوشیپاوطۿےنۿ‬ ‫الکربیْعلیہمْائمۃْتشارْالیہمْبالؽنانْوتِومْبہمْ اقمئۿیکۿنجۿیکۿفرفۿاخلتزاطۿایتھٹۿںیہۿاوػۿنجۿےسۿاامیطۿےكۿ‬ ‫اركانْاالیمانْکماْفصلہْالمالعیلْالِاریْفْشرحْالقِہْ وتسط ۿاقمئۿںیہۿاسیۿہك ۿٓالۿیلعۿاقػیۿےنۿرشوۿہقفۿاربکںیمۿ‬ ‫ںیم ۿان ۿوك ۿلصفم ۿایبط ۿفؽامجا ۿ۔ے ۿ م ۿراوہ ۿفو ۿان ۿاك ۿباطہعل ۿركوۿ‬ ‫االکرب ْان ْشئت ْفطالعہ ْفانك ْاذا ْرایت ْثم ْرایتْ‬ ‫ح‬ ‫انۿ ےئۿہكۿٌت ۿ مۿانۿاقمّۿوكۿدوھكۿےگۿفو ؼیۿبیجۿجاتۿ‬ ‫عجبا ْکبیا ْومن ْھذا ْالِؽیل ْما ْذکرہ ْبعضہم ْفْ‬ ‫دوھك ۿےگ‪،‬اوػ ۿایس ۿ لیب ۿےس ۿوہ ۿ۔ے ۿ و ۿ ضع ۿولوگط ۿےن ۿاحصہبۿ‬ ‫تعایلْعنہمْاذنسبْالِولْ‬ ‫مشاجراتْالصحابۃْریضْاللْ ٰ‬ ‫ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمہنع ۿےك ۿاٌزالافت ۿںیم ۿدرك ۿایك ۿ۔ے‪،‬ہك ۿاذنوطۿ‬ ‫ْایضاْ ْ‬ ‫بتقسیقْکثیْمنہمْحیتْبعضْالعشرةْالمبشرة ر‬ ‫ےنۿ تہۿاحصہبۿےكۿاہیطۿجكۿہكۿدنۿاحصہبۿٔؽدہۿجااگتفطۿ‬



‫‪Page 545 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ایلْکثیْمنْاھلْالسنۃْوالجماعۃْوھمْواللْماقالواْ ٌشت ۿںیمۿےسۿھچكۿےكۿقسفۿاكۿوقلۿ تہۿینۿءاملءۿیکۿفرفۿ‬ ‫وال ْاذنوا ْفالحق ْان ْالدین ْالیِوم ْاال ْبالحدیثْ وسنمتۿركدجاۿاحالہكۿاذنوطۿےنۿاعطقۿيڈاۿیکۿ مسۿہیۿجاتۿنۿیہكۿ‬ ‫والحدیثْمضلۃْاالْللقِیہ ْوالقِہْالیحصلْباتباعْ نۿیسكۿےكۿ ےئۿػواػیھكۿفوۿ قۿہیۿ۔ےۿہكۿدنۿاكۿاظنّۿفوۿدححثۿ‬ ‫ےسۿ۔ےۿاوػ ۿدححث ۿےس ۿہیقفۿےكۿوسا ۿيت ۿوكۿارما یۿاكۿادن)ہیۿ‬ ‫الشبہْوتحکیمْالعِلْالسقیہْنجاناْاللْوالمسلمنیْ‬ ‫۔ےۿاوػۿہقفۿاابثتۿ اہبتۿاوػۿجاداطۿ لقۿوكۿاحمكۿیانۿركۿاح ۿ‬ ‫عنْشرْالج لْوْشرْالعلمْفانْشرْالعلمْادیھْوامرْ‬ ‫۔ںیہۿوہجاۿاهللۿاعتیٰلۿح ںیۿاوػۿيتۿاملسمونطۿوكۿلہجۿیکۿرشۿاوػۿ‬ ‫والحولْوالْقوةْاالْباللْالعزیزْالحکیمْوانماْاطؽناْ‬ ‫ملعۿیکۿرشۿےسۿاچ ےۿانۿ ےئۿہكۿملعۿیکۿرشۿ تہۿ تخۿاوػۿ تہۿ‬ ‫ع لسن‬ ‫ل‬ ‫ا كالمْفْھذاالمِامْحوطاْ یلْا نْوکراھۃْللقنتْ خلت ۿ۔ے ۿاوػ ۿحؼایئ ۿےس ۿرھپجا ۿاوػۿیکینۿیکۿدقػت ۿاهلل ۿ ی ۿےس ۿ۔ےۿ‬ ‫انْترو جْعیلْالمؤمننیْاوْترْعر عْایلْالدینْفیقسدْ وۿ كتشغۿواالۿتمكۿواال۔ےۿاوػۿمہۿےنۿانۿاقمّۿںیمۿكالّۿرو لۿ‬ ‫الیِنیْاالْفعضْعلیہْبالنواجذْفالنصیحْغیْمقتونْ وصتۿیکۿظاف تۿےك ےئۿاوػۿانۿجاتۿیکۿركا تیۿےكۿوصتۿایكۿ‬



‫وْایاكْانْتخالقہْوْانْافتاكْالمقتون۔‬



‫ہكۿےنتفۿاملسمونطۿںیمۿػاووۿجاںیئۿجاۿدنۿیکۿفرفۿےلۿ ٓا ںیئۿ‬ ‫فو ۿاامیط ۿڑگباج ے‪،‬وصزا ۿ۔ے ۿفو ۿان ۿوك ۿوبضمیط ۿےس ۿڑكول ۿہكۿ‬



‫ْ‬



‫تحیصنۿڑكےنۿواالۿارماہۿ۔ںیہۿوہجا‪،‬اوػۿ ربداػۿانۿیکۿل اتفۿنۿ‬



‫ْ‬



‫ركجاۿاارۿ ہۿح ویۿدےنیۿواےلۿح ویۿدںی‬



‫ْ‬



‫ایِاظ ْمہم‪:‬اعیذك ْبالل ْان ْیستقزك ْالوھم ْعنْ‬



‫الذیْالِؼناْعلیكْفتقرتیْعلؼناْغیہْاویوسوسكْ‬



‫قلۃْالقہمْاناْالْنکرتثْللتقسیْوالْنلیقْلہْ ْ‬



‫رضوػی ۿہیبنت‪:‬ںیم ۿںیہمتۿاهللۿیکۿانہ ۿںیمۿداتیوہطۿانۿجاتۿ‬ ‫ےسۿہكۿںیہمتۿومہۿانۿجاتۿےسۿداگمگدعۿ وۿمہۿےنۿ مۿرپۿااقلءۿ‬ ‫ایك‪،‬فو م ۿمہ ۿرپ ۿانۿےس ۿيڈا ۿجات ۿاك ۿاتہبط ۿجادن و ۿجا ۿمہف ۿیکۿیمك ۿہیۿ‬ ‫ووسہسۿداےلۿہكۿمہۿن ریسۿیکۿرپواہۿ۔ںیہۿرك ےتۿاوػۿ‬



‫‪Page 546 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫باالْوالْنسلمْلہْخیہْوانماْالمعینْانْغالبْالزبرْ انۿاكۿح ںیۿوكیئۿ ایلۿ۔ںیہۿاوػۿمہۿانۿیکۿایھچۿجاتۿ یھۿ۔ںیہۿ‬ ‫المتدْاولۃْالتسلمْمنْالدخیلْوتجمعْمنْاالقوالْ امےتن‪،‬ح دص ۿفرف ۿاانت ۿ۔ے ۿہك ۿاكضؾ ۿبتك ۿادتاوہل ۿدٌزف ۿےسۿ‬ ‫كلْصحیحْوعلیلْفمجردْحكایتہاْالیوجبْالؾسلیمْ وفحمع ۿ۔ںیہۿاوػ ۿوہۿہؾ ۿحیحۿومیقسۿوقلۿوكۿااھٹکۿركیتۿنیہۿفوۿاطۿ‬ ‫اتكباط ۿںیمۿیسكۿوقلۿیکۿرجمد ۿاكحث ۿانۿاكۿامط ۿانیلۿواٌتۿ‬ ‫والیصدالناقدْعنْنِدْالسِیمْفمایھْعندناْاسوءْ‬ ‫۔ںیہۿركیتۿاوػۿرپۿےنھكۿواولطۿوكۿوھكےٹۿیکۿرپۿھكۿےسۿ۔ںیہۿػویتکۿفوۿ‬ ‫حاالمنْا کثرْکتبْاالحادیثْاذنعاملہاْمرةْبالرتكْ‬ ‫ہیۿاطۿاتكباطۿاكاحلۿےراػعۿحؼدجكۿدححثۿیکۿاكضؾۿاتكباطۿےسۿ‬ ‫ومرةْباالحتجاجْلماْنعلمْانہاْتردْكلْموردْفتحملْ‬ ‫ػجادہ ۿحؼا ۿ۔ںیہ ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿمہ ۿاط ۿےك ۿواھ ۿیھبك ۿیسك ۿوقل ۿوكۿ‬ ‫بمل‬ ‫تارة ْعذبا ْفراتا ْوتایت ْمرة ْ ح ْاجاج‪،‬وبالجملۃْ وھػےن ۿاوػ ۿیھبك ۿیسك ۿوك ۿتجح ۿیانےن ۿاك ۿاعمٓل ۿرك ےت ۿںیہ ۿویطۿ‬ ‫فاالمرْیدورْعیلْنظافۃْالحدیثْسنداْومؾناْفاینماْ ہكۿح ںیۿ ولعّۿ۔ےۿہكۿہیۿہؾۿٹاھتۿرپۿارتیتۿںیہۿفوۿیھبكۿاھٹیمۿجاینۿ‬ ‫وجدنا ْالرطب ْاجتنؼنا ْوان ْكان ْف ْمنابت ْالحنظلْ ااھٹ یتی ۿںیہ ۿاو ۿػیھبك ۿ تخ ۿاھكػی ۿجاینۿسج ۿےس ۿٕز ۿلج ۿاج ےۿ‬ ‫وحؼثما ْراینا ْالحنظل ْاجتنؽنا ْوان ْنبت ْف ْمسیلْ الیتۿںیہ‪،‬جاہلمجلۿاداػ ۿاكۿػ ۿدححث ۿیکۿاظنتۿ(جازیک ی)ۿ دنۿوۿ‬



‫العسل۔‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫نتمۿےكۿ احع ۿےسۿ۔ےۿفوۿاہجطۿںیہكۿمہۿاھٹیمۿلھپۿجاںیئۿےگۿ‬ ‫اےسۿنچۿ۔ںیۿےگۿاار ہۿوہۿیسكۿرخاتۿہگجۿااگوہاوػۿاہجطۿںیہكۿ‬ ‫كؼوۿالھپۿدںیھۿےگۿفوۿانۿوكۿ وھددںیۿےگۿاارۿ ہۿوہۿدہشۿیکۿرہنۿ‬



‫ںیمۿااگوہ‬ ‫ولِد ْعلمت ْان ْا کثر ْھذاالداء ْالعضال ْانمادخلْ‬ ‫ۿاوػ ۿخاصزا ۿںیہمتۿ ولعّۿ۔ےۿہكۿانۿالكالو ۿرم ۿاكۿارتشیۿہصحۿ‬ ‫التقاسیْمنْبابْاالعضالْوفْامثالْتلكْالمحالْاذاْ‬ ‫ اف ریۿںیم ۿاہجنث ۿ دن ۿےك ۿدػواػہ ۿےس ۿاسھگ ۿاوػ ۿاےسی ۿاقمامتۿ‬ ‫لمْیعرفْالسندْیؤلْاالمرْایلْنِدْالمِالْفماْكانْ ںیمۿٌتۿ دنۿورعوفۿنۿوہۿآملۿاكػجاتۿوكۿرپانھكۿ۔ےۿفوۿ وجاتۿ‬ ‫منہاْیناضلْالنصوصْویردْالمنصوصْاوفیہْازرْاءْ وص ۿےسۿرکٹایتۿاوػۿوصنمتۿوكػدۿركیتۿوہۿجاۿانۿںیمۿػ لۿ‬



‫بالرسلْواالنؽیاءْاوغیْذلكْمماالْیحتملْعلمناْانہْ واجصزاءۿیکۿصیقنتۿوہۿجا ۿاوػ ۿوكیئۿجات ۿ وۿاقجفۿ وبلۿنۿوہۿمہۿ‬ ‫اجطۿ۔ںیۿےگۿہكۿہیۿوقلۿد وۿدےنیۿےكۿاقجفۿ۔ےۿاوػۿاارۿ‬ ‫قولْمغسولْ ْ‬



‫‪Page 547 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وانْكانْبریئاْمنْاالفاتْنِیاْمنْالعاھاتْقبلناہْعیلْ رخا ویطۿےسۿحؼی‪،‬وتلعط ۿےسۿجاكۿوہۿمہۿاےسۿ وبلۿرك۔ںیۿ‬



‫تقاوتْعظیمْبنیْقبولْوقبولْولؼسْھذاْمنْبابْ ےگۿجاو ودہکیۿاےسۿ وبلۿركےنۿںیمۿاوػۿدورسعۿوقلۿوكۿ وبلۿ‬ ‫مانہؼناْعنہْمنْاالجرتاءْعیلْالتقسیْباالراءْومعاذْ ركےن ۿںیم ۿ میظ ۿ افوت ۿ۔ے ۿاوػ ۿن ریسۿجارلا ے ۿےك ۿجات ۿےسۿ‬ ‫اللْانْنجرتیْعلیہْفانْعلمْالتقسیْاشدْعسیْ‬



‫۔ںیہۿ۔ےۿسجۿےسۿح ںیۿػواكۿہ ا‪،‬اوػۿاهللۿیکۿانہۿانۿےسۿہكۿمہۿ‬



‫ان ۿرپ ۿرجات ۿركںی ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿملع ۿن ریس ۿ تخ ۿدوشاػ ۿ۔ے ۿاوػۿ‬ ‫ویحتاجْفیہْایلْماْلؼسْبحاصلْوالْمؼسرْکماْقدْ‬ ‫ان ۿںیم ۿان ۿیک ۿاحٌت ۿ۔ے ۿ و ۿح ںی ۿاح ۿ۔ںیہ ۿاوػ ۿن ۿان ۿاكۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْ‬ ‫فصلْبعضہْالعالمۃْالسیویطْرحمۃْاللْ ٰ‬ ‫اح ۿوہجا ٓا واطۿ۔ےۿاسیۿہكۿاطۿكتوّۿرضوػہیۿںیمۿےسۿ ضعۿ‬ ‫ع‬ ‫وکذلك ْاذا ْاتانا ْمنہا ْمافیہ ْالعدول ْ ن ْظاہرْ یکۿلیصفتۿكالہمۿوییطۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلعۿےنۿفؽامیئۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫المدلول ْوصح ْذلك ْعمن ْال ْیسعنا ْخالفہ ْاوكانتْ وییہنۿٌتۿح ںیۿاطۿںیمۿوكیئۿوقلۿااسۿےچنہپۿسجۿںیمۿػاہؾۿ ینعۿ‬



‫ھناكْخلۃْالْتنسدْاالبہْتعنیْالِبولْواالْفداللۃْ ےسۿمدولۿوہۿاوػۿوہۿانۿےسۿجاحثۿوہۿسجۿاكۿيالفۿح ںیۿ۔ںیہۿ‬ ‫تعایلْاحقْبالتعویلْمنْقالْوقیلْ ہاتچنہۿجاۿوكیئۿاحٌتۿوہۿ وۿػاہؾۿےسۿمدولۿےكۿریغۿ رػیۿنۿوہۿفوۿ‬ ‫كالمْاللْتباركْو ٰ‬ ‫اےس ۿ وبل ۿركجا ۿ نیعت ۿ۔ے ۿوػن ۿكالّ ۿالمی ۿیک ۿدالنث ۿلیق ۿواقلۿ‬ ‫ھذاالذیْقصدْفالْتنِصْوالْتزد۔ ْ‬ ‫ْ‬



‫ےسۿادامتدۿیکۿػجادہۿٌاڈاػۿ۔ےۿو یۿےراػاۿوصقمدۿ۔ےۿفوۿانۿےسۿنۿ‬



‫مكۿركوۿنۿػجادہ‬



‫ْ‬ ‫ً‬ ‫ف‬ ‫ف‬ ‫اامّ ۿوییط ۿہیلع ۿارل مۃ ۿےن ۿ ؽامجا‪ :‬ضع ۿءاملء ۿےن ۿ ؽامجا ۿہكۿ‬ ‫ْقال ْاالمام ْالسیویط ْقال ْبعضہم ْف ْجواز ْتقسیْ‬ ‫ٕقشصا ےۿو تۿےكۿباط قۿقؽ ٓا ط ۿیک ۿن ریسۿےكۿ واػ ۿںیمۿاامّۿ‬ ‫الِرآن ْبمِتیض ْاللغۃ ْروایتان ْعن ْاحمد ْوقیلْ‬ ‫ادمحۿےسۿدوۿػواجصظۿںیہۿاوػۿھچكۿاكۿوقلۿہیۿ۔ےۿہكۿركاہتۿانۿرپۿ‬ ‫تحم ع‬ ‫ع‬ ‫الکراھۃْ لْ یلْصرفْاالیۃْ نْظاہرْھاْایلْمعانْ ومحمل ۿ۔ےۿہكۿ ٓا حث ۿوكۿانۿےكۿػاہؾی ۿ ینع ۿےسۿ ریھۿركۿاےسیۿ‬ ‫ٔ‬ ‫خارجۃْمحتملۃْیدلْعلیہاْالِلیلْمنْكالمْالعربْ اعمین ۿاخػ ہ ۿ ِسمل ۿرپ ۿومحمل ۿركع ۿنج ۿرپ ۿلیلق ۿكالّ ۿرعتۿ‬ ‫والْیوجدْغالباْاالفْالشعرْوْنحوہْویکونْالمؾبادرْ دالنثۿركجاۿوہۿاوػۿوہۿزاابلۿاوػۿانۿےكۿ لثۿكالّۿےكۿوساۿماّۿبالۿ‬



‫خالفہا‪1‬اھ" ْ‬



‫رالۿںیمۿنۿجا ےۿاجںیئۿاوػۿد‪،‬نۿاكۿ ابدػۿانۿےكۿيالفۿوہۿاھ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۹۹۹ /۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 548 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وقالْعنْبرھانْالزرْکیش"كلْلقظْاحتملْمعنینیْ اوػ ۿوییط ۿےن ۿحؼاہط ۿےس ۿاكحث ۿایك‪:‬ہؾ ۿوہ ۿظفل ۿ و ۿدو ۿجا ۿدو ۿےسۿ‬ ‫فصاْعدافہوالذیْالیجوزْلغیْالعلماءْاالجتہادْفیہ‪ ْ،‬ػادئۿ ینعۿاكۿا امتلۿػےھكۿانۿںیمۿفوۿمریۿءاملءۿوكۿااہتجدۿاجحؼۿ۔ںیہۿ‬ ‫وعلیہمْاعتمادْالشواھدْوالدالئلْدونْمجردْالرأی‪ ْ،‬اوػۿءاملءۿوكۿالػّۿ۔ےۿہكۿوہۿوشافدۿوداللئۿرپۿوپروہسۿركںیۿنۿہكۿ‬ ‫ضحمۿػا ےۿرپ‪،‬فوۿاارۿدوۿ ینعۿںیمۿےسۿاجكۿػاہؾۿرتۿ۔ےۿفوۿایسۿرپۿ‬ ‫فانْكانْاحدْالمعنینیْاظہرْوجبْالحملْعلیہْاالانْ‬ ‫ٌ‬ ‫ل‬ ‫ومحمل ۿركجا ۿواٌت ۿ۔ے ۿرگم ۿہی ۿہك ۿد لی ۿاقمئ ۿوہ ۿہك ۿرماد ۿ ی ۿ یۿ‬ ‫یِومْدلیلْعیلْانْالمرادْھوْالخیفْ‪1‬اھ‬ ‫۔ےۿاھ‬ ‫وقال ْقال ْالعلماء ْیجب ْعیل ْالمقسران ْیتحری ْفْ‬ ‫اوػفؽامجا‪:‬ءاملءۿاكۿوقلۿ۔ےۿہكۿرسفمۿرپۿواٌتۿ۔ےۿہكۿوہۿن ریسۿںیمۿ‬ ‫م‬ ‫التقسی ْمطابِۃ ْالمقسر ْو ْان ْیتحرز ْف ْذلك ْ نْ ہیۿوجتحؼۿركعۿہكۿن ریسۿظفلۿرسفمۿےكۿباط قۿوہاوػۿانۿےسۿمكۿ‬ ‫نِص ْعما ْیحتاج ْالیہ ْف ْایضاح ْالمعین ْاوزیادة ْالْ ركےنۿےسۿےچبۿسجۿیکۿاحٌتۿفوۿ۔حیۿرمادۿےكۿ ےئۿوہۿاوػۿاےسیۿ‬ ‫تلیقْبالغرضْومنْکونْالمقسرفیہْزیغْعنْالمْعینْ ظفلۿوكۿػجادہۿركےنۿےسۿارتحاػ ۿركع ۿ و ۿح دصۿےكۿانميت ۿنۿ‬



‫وْعدولْعنْطریِہْوعلیہْبمراعاةْالمعینْالحِییقْوْ وہ‪،‬اوػ ۿان ۿجات ۿیک ۿا ایتع ۿػےھك ۿہك ۿن ریس ۿںیم ۿ ینع ۿےسۿ‬



‫المجازی‪،‬ومراعاة ْالتالیف ْوالغرض ْالذی ْسیق ْلہْ ارحافۿاوػۿانۿیکۿػاہۿےسۿمدولۿنۿوہ‪،‬اوػۿانۿرپالػّۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫ ینعۿیقیقۿواجمػیۿیکۿػماحثۿركعۿاوػۿرتبیكۿاوػۿانۿرغ ۿ‬ ‫الكالم‪ْ2‬الخ۔ ْ‬ ‫یکۿسجۿےكۿ ےئۿكالّۿدركۿایكۿہ اۿػماحثۿػےھك‬ ‫المِدمۃ ْالثالثۃ‪:‬کثیا ْماتری ْالمقسرین ْیذکرْ‬ ‫دقمہمۿوسّ‪:‬رسفمنۿوكۿ مۿ تہۿدوھكےگۿہكۿاطۿںیمۿےسۿوكیئۿ‬ ‫بعضہم ْتحت ْاالیۃ ْوجہا ْمن ْالتاویل ْوالبعضْ‬ ‫ٓا حثۿےكۿتحتۿوكیئۿو ہۿجاو لۿدركۿركجاۿ۔ےۿاوػۿ ضعۿدورسعۿ‬ ‫االخرونْوجہاْاخرْوربماْجمعواْوجوھاْکثیةْوغالبہْ‬ ‫دورسی ۿو ہ ۿدرك ۿرك ےت ۿںیہ ۿاوػ ۿیھبكۿ تہ ۿیس ۿو وہ ۿ عم ۿركدےتۿ‬ ‫لؼسْمنْبابْاالختالفْ ْ‬ ‫ںیہۿاوػۿارتشیۿو وہۿاٌزالفۿورتدوۿےكۿ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۸ /۷‬ۺ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۶ /۷‬ۻ‪۹‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 549 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اوالرتددْالمانعْعنْالتمسكْباحدھاْالسیماْاالظہرْ جات ۿےسۿ۔ںیہۿسجۿںیمۿےسۿیسكۿوكۿايڈ ۿركجا ۿدورسیۿےسۿ‬ ‫االنورْمنہاْوْانماھوْتقننْفْالمرام‪،‬اوبیانْلبعضْ ذمسكۿاكۿام عۿوہۿ وصاصۿاطۿںیمۿ وۿػاہؾرتۿاوػۿػونشۿرتۿوہۿہكلبۿہیۿ‬ ‫ماینتظمہْالكالمْوذالكْانْالِرآنْذوْوجوہْوفنونْ و وہ ۿایبط ۿح دصۿںیمۿننفت ۿابعػت ۿ۔ے ۿجاكالّ ۿنج ۿو وہ ۿوكۿ‬



‫وا لۿ۔ےۿانۿںیمۿےسۿھچكۿوكۿایبطۿركدتانۿ۔ےۿاوػۿہیۿانۿ ےئۿ‬ ‫ولكل ْحرف ْمنہ ْغصون ْوشجون ْو ْلہ ْعجائبْ‬ ‫ك‬ ‫ہ‬ ‫ق‬ ‫ھ‬ ‫ہكۿ ؽ ٓا ط ۿ فلتخۿو وہۿػ زا ۿ۔ےۿاوػ ۿانۿےكۿ ؾ ۿظفلۿےكۿددعتدۿ‬ ‫التنِیضْومعانْتمدْوالْتنتہیْفجازْاالحتجاجْبہْ‬ ‫اعمین ۿںیہ ۿاوػان ۿےك ۿاجعحث ۿمت ۿ۔ںیہۿوہ ےت ۿاوػ ۿاعمین ۿحؼےتھۿ‬ ‫عیل ْكل ْوجوھہ ْو ْھذا ْمن ْاعظم ْنعم ْالل ْسبحنہْ‬ ‫ںیہۿاوػۿیسكۿدحۿرپۿ۔ںیہۿےتمھت‪،‬ذہلاۿانۿیکۿامتّۿو وہۿوكۿتجحۿیانجاۿ‬ ‫م بل‬ ‫و ٰ‬ ‫تعایل ْعلؼناْو نْا غْوجوہْاعجازْالِرآنْولوْكانْ اجحؼۿ۔ےۿاوػۿہیۿےراػعۿ ےئۿاهللۿیکۿحؼیۿوتمعنطۿںیمۿےسۿاجكۿ‬



‫االمر ْعیلْخالفْذلك ْلعادتْالنعمۃ ْبلیۃ ْواالعجازْ ۔ےۿاوػۿقؽ ٓا طۿےكۿااجعػۿےكۿا ابتۿہغیلبۿےسۿاجكۿوصتۿ۔ے‪،‬اوۿ‬ ‫تعایل ْوقد ْوصف ْالل ْسبحنہْ ػاار ۿاعمٓل ۿان ۿےك ۿحؼ ۿيالف ۿوہجا ۿفو ۿتمعن ۿتبیصم ۿوہاجیت ۿاوػۿ‬ ‫عجزا ْوالعیاذ ْبالل ْ ٰ‬ ‫تعایلْالِرآنْبالمبنی‪،‬فلؼسْتنو عْمعاینہْکتذبذبْ ااجعػ ۿزجع ۿوہاججاواایعلد ۿجاهلل ۿاعتیل‪،‬اوػ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿقؽ ٓا ط ۿاكۿ‬ ‫و ٰ‬ ‫المحتمالتْفْكالمْممھبْمختلطْالیستبنیْالمرادْ وفۿنیبمۿفؽامجاۿ۔ےۿفوۿانۿےكۿاعمینۿاكۿ مسۿ مسۿوہجاۿكالّۿمہبۿ‬ ‫ٔ‬ ‫ںیم ۿسج ۿیک ۿرماد ۿػاہؾ ۿن ۿوہ‪ِ ،‬سمالت ۿےك ۿرتدد ۿیک ۿفرو ۿ۔ںیہۿ‬ ‫منہ‪،‬ولِدْقالْاللْتباركْوتعایل"‬ ‫خ‬ ‫اوػۿ اصزاۿاهللۿ ابػكۿواعتیٰلۿفؽامجاۿ۔ے‪:‬اعۿبوبحتۿ!ۿ مۿفؽاموۿاارۿ‬



‫‪‬‬



‫‪1‬‬ ‫تعایل ْعلیہْ‬ ‫‪ْ "‬وقال ْرسول ْالل ْصیل ْالل ْ ٰ‬



‫وسلمْعیلْمااخر جْابوْنعیمْوغیہْ ْ‬



‫ردنمػ ۿریمع ۿػت ۿیک ۿجافوط ۿےك ۿ ےئ ۿػو انیئ ۿوہاج ے ۿفوۿ‬ ‫ردنمػۿمتۿوہاج ےۿاگۿاوػۿریمعۿػتۿیکۿجاںیتۿمتۿنۿوہطۿ یۿ‬ ‫اارۿ ہۿمہۿانۿاسیۿاوػۿانۿیکۿاددۿوكۿےل ٓا ںیئ اوػۿػوسلۿاهللۿ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجاۿاسیۿہكۿاباۿنب مۿومریہۿےنۿرضحتۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۽‪ /۶‬۾‪۶۵‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 550 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْعنہماْالِرآنْذلولْذوْ ا ن ۿابعن ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿػواحث ۿایك ۿقؽ ٓا ط ۿرنّ ۿوۿ‬ ‫عنْابنْعباسْریضْاللْ ٰ‬ ‫‪1‬‬ ‫تعایلْ ٓا واط ۿ۔ےۿ فلتخۿو وہۿواالۿ۔ےۿفوۿاےسۿانۿیکۿيت ۿےسۿایھچۿ‬ ‫وجوہ ْفاحملوہ ْعیل ْاحسن ْوجوھہ ْ ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫عنہماْکماْاخرجْابنْایبْحاتمْعنہْانْالِرآنْذوْ و ہۿرپۿومحملۿركو اوػۿدیسجاۿرضحتۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫امہنعۿےنۿفؽامجا ۿاسیۿہكۿا نۿایبۿاح مۿےنۿاط ۿےسۿػواحث ۿیکۿ‬ ‫شجونْوفنونْوظہورْوبطونْالتنِیضْعجائبہْوالْ‬ ‫ك‬ ‫ہ‬ ‫ن‬ ‫ق‬ ‫ھ‬ ‫ؽ ٓا ط ۿ فلتخ ۿاعمین ۿوباط ث ۿاوػ ۿػا ؾ ۿی ۿوجاینط ۿ ولہ ۿػ زاۿ‬ ‫تبلغْغایتہْ‪2‬الحدیث۔ ْ‬ ‫۔ے‪،‬انۿےكۿاجعحثۿےبۿااہتنۿںیہۿانۿیکۿدنلبیۿجكۿػوایئۿ۔ںیہۿ‬ ‫قالْالسیویطْقالْابنْسبعْفْشقاءْالصدورْوردْعنْ‬ ‫(ادحلحث)‬ ‫ج‬ ‫ایبْالدرداءْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعنہْانہْقالْالیقِہْالر لْ وییطۿہیلعۿارلًمۃۿےنۿفؽامجاۿہكۿا نۿس عۿےنۿافشءۿادصلوػۿںیمۿ‬



‫كلْالقِہْحیتْیجعلْللِرآنْوجوھا‪،‬وقدْقالْبعضْ فؽامجا ۿہكۿاباۿادلػداءۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحث ۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫رْ‬ ‫العلماءْلكلْایۃْستونْالفْفہم‪3‬ا نتہی‬ ‫ْملخصا۔وللْ اذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿہك ۿ ٓا دیم ۿان ۿوقث ۿجك ۿاك ل ۿہیقف ۿ۔ںیہ ۿوہجاۿ‬ ‫ٌت ۿجك ۿہك ۿقؽ ٓا ط ۿےك ۿ فلتخ ۿو وہ ۿن ۿاجط ۿےل‪،‬اوػ ۿ ضع ۿءاملءۿ‬ ‫درْاالمامْالبوصییْحیثْیِولْْْ؎‬ ‫اكۿوقلۿ۔ےۿہكۿہؾۿ ٓا حثۿےكۿوا ھۿہؾاػۿ وہفّۿںیہ‬ ‫ْ ْْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْلہاْمعانْکمو جْالبحرْفْمددْ ْ‬ ‫ْ ْْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْوفوقْجوھرہْفْالحسنْوالِیم ْ‬ ‫ْ ْْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْفالْتعدْوْالْتحیصْعجائبہاْ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْوالْتسامْعیلْاالکثارْبالسام‪ْ 4‬‬



‫اوػۿاامّۿباصضؾۿیۿیکۿوخیبۿاهللۿ یۿےكۿ ےئۿ۔ےۿہكۿوہۿفؽام ےتۿںیہۿ‬ ‫قؽ ٓا ینۿ ٓا جاتۿےكۿوہۿاعمینۿریثكۿںیہۿ ےسیۿردنمػۿیکۿوموۿارفا شۿ‬ ‫ںیم‪،‬اوػ ۿوہۿنسحۿوتمیقۿںیم ۿردنمػ ۿےكۿرہگےسۿحؼھۿركۿںیہۿ‬



‫فو ۿاط ۿ ٓا ںوتطۿےكۿاجعحث ۿیکۿنۿیتنگۿوہےكۿنۿامشػ ۿںیمۿ ٓا ںیئ‪،‬ۿ‬ ‫اوػانۿكضؾتۿےكۿجاو ودۿاطۿےسۿااتكۿےنۿاكۿاعمٓل ۿ۔ںیہۿایكۿاججا‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْبحوالہْایبْنعیمْوغیہْعنْا بنْعباسْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬ۼ‪۹۹‬ۿوۿۻ‪۹۹‬‬



‫‪1‬‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۵/ ۷‬ۻ‪۹‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْبحوالہْایبْنعیمْوغیہْعنْا بنْعباسْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۵/ ۷‬ۻ‪۹‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ْالکوکبْالدریۃْفْمدحْخیْالربیۃْرمكؼۿالہۿوصتۿحؼاكتۿػاضۿرجگات‪،‬دنہ‪۹۵ ،‬‬ ‫‪3‬‬



‫‪Page 551 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فؿبتْبحمدْاللْانْبعضْمعانیہْالینافْبعضاْوالْ ات ۿدم ۿاهلل ۿجاحث ۿوہا ۿہك ۿان ۿقؽ ٓا ط ۿاك ۿوكیئ ۿ ینع ۿدورسع ۿےكۿ‬ ‫یوجبْوجہْلوجہْرفضاْمنْجراءْھذاْتریْالعلماءْلمْ ٓصزایفۿ۔ںیہۿاوػ ۿوكیئۿو ہۿدورسیۿو ہۿوكۿ وھػدتانۿواٌت ۿ۔ںیہۿ‬ ‫یزالوْمحتجنیْعیلْاحدالتاویالت‪،‬ولمْیمنعہمْعنْ ركیتۿایسۿو ہۿےسۿ مۿدوھكےگۿہكۿءاملءۿاجكۿجاو لۿرپۿیان ےۿد لیۿ‬ ‫ػےتھكۿںیہۿاوػۿانۿجاتۿےسۿجاػۿ۔ںیہۿػكھزاۿا۔ںیہۿاطۿاكۿہیۿملعۿہكۿ‬ ‫ذلك ْعلمہم ْبان ْھناك ْوجوھا ْاخر ْالتعلق ْلہاْ‬ ‫ان ۿہگج ۿدورسی ۿو وہ ۿ یھ ۿنج ۿوك ۿاط ۿےك ۿح دصۿےس ۿ قلعۿ‬ ‫بالمِام‪،‬وعالمْكانْیصدھمْوقدْعلمواْانْالِرآنْ‬ ‫۔ںیہ‪،‬اوػۿاكۿ۔ےۿوكۿجاػػۿےھكۿاحالہكۿا۔ںیہۿ ربۿ۔ےۿہكۿقؽ ٓا طۿا ینۿ‬ ‫حجۃْبوجوھہْجمیعاْولؼسْھذاْالتقنناْوتنویعاْھذاْ‬ ‫امتّۿو وہۿرپۿتجحۿ۔ےۿاوػ ۿہیۿاٌزالفۿو وہۿفوۿضحمۿننفتۿكالّۿ‬ ‫ص‬ ‫ھواال ل ْالعظیم ْالذی ْیجب ْالمحافظۃ ْعلیہ‪،‬انباناْ وراوط ۿابعػت ۿ۔ے‪،‬ح ںی ۿ رب ۿدی ۿومیل ۿرساو ۿےن ۿیتفم ۿامجلۿ‬ ‫المویلْالسراجْعنْالمقیتْالجمالْعنْالسنۃْالسندیْ ےس ۿاذنوط ۿےن ۿ دن دنی ۿےس ۿاوھنط ۿےن ۿخیش ۿاصج ۿےسۿ‬ ‫عن ْالشیخ ْصالح ْعن ْمحمد ْبن ْالسنۃ ْ ْوسلیمانْ اوھنط ۿےن ۿدمحم ۿ ن ۿاۃنسل ۿاوػ ۿامیلسط ۿدػیع ۿےس ۿاذنوط ۿےنۿ‬ ‫الدریعْعنْالشریفْمحمدْبنْعبداللْعنْالسراجْ رشفی ۿدمحم ۿ ن ۿدبعاهلل ۿےس ۿاذنوط ۿےن ۿرساو ۿ ن ۿاالاجلیئ ۿےسۿ‬ ‫كتہ‬ ‫بن ْااللجائی ْعن ْالبدر ْالکریخ ْوالشمس ْالعلِیمْ اذنوطۿےنۿدبػۿركیۿوسمش ۿ میۿےس‪،‬اطۿيتۿےنۿياللۿالملۃۿ‬ ‫كل مْعنْاالمامْجاللْالملۃْوْالدینْالسیویطْقالْ وادلن ۿوییط ۿےس ۿػواحث ۿیک ۿہك ۿاذنوط ۿےن ۿاضاقط ۿںیم ۿا نۿ‬ ‫ہیمیت ۿےس ۿلق ۿفؽامجا ۿہك ۿن ریس ۿںیمۿفلس ۿےك ۿدػبایمط ۿاٌزالفۿ‬ ‫فْاالتِانْناقالْعنْابنْتیمیۃْالخالفْبنیْالسلفْ‬ ‫ٌ‬ ‫ٌ‬ ‫ح‬ ‫ض‬ ‫ك‬ ‫ز‬ ‫ز‬ ‫مك ۿ۔ے ۿاوػ ۿا ؾ ۿا الف ۿ و ۿفلس ۿےس ۿجا ث ۿ۔ے ۿا الف ۿفرػۿ‬ ‫ف ْالتقسی ْقلیلل ْوغالب ْمایصح ْعنہم ْمن ْالخالفْ‬ ‫ٌ‬ ‫ریبعت ۿیک ۿفرف ۿولاتٹ ۿ۔ے ۿاضتمدجافوط ۿاك ۿا زالف ۿ۔ںیہ ۿاوػ ۿہیۿ‬ ‫یرجعْایلْاختالفْتنو عْاالختالفْتضاد۔وذلكْصنقان‪:‬‬ ‫ٌ‬ ‫ز‬ ‫(ریبعتوطۿاكۿا الفۿ)ۿدوۿفنصۿ۔ے‪:‬‬ ‫احدھماْانْیعربْواحدْمنہمْعنْالمرادْبعبارةْغیْ‬ ‫اط ۿںیم ۿےس ۿاجك ۿفنص ۿہی ۿہك ۿاط ۿولوگ ۿط ۿںیم ۿےس ۿوكیئ ۿا ینۿ‬ ‫عبارةْصاحبہْتدلْعیلْمعینْفْالمسیمْغیْالمعینْ‬ ‫رماد ۿیکۿریبعتۿاجكۿابعػت ۿےسۿركعۿ وۿانۿےكۿواج یۿیکۿ‬ ‫االخرْمنْاتحادْالمسیمْ ْ‬ ‫ابعػتۿےسۿيڈاۿاگنۿوہۿاوػۿ ینعۿاجكۿوہۿ ےسیۿءاملءۿےنۿ‬



‫‪Page 552 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫کتقسیْھمْالصراطْالمستِیم"بعضْبالِرآنْایْ الصراطْالمستِیم یکۿن ریسۿیکۿیسكۿےنۿقؽ ٓا طۿاہكۿینعیۿقؽ ٓا طۿ‬ ‫اتباعہْوبعضْباالسالمْفالِوْالنْمتقِانْالنْدینْ یکۿوریویۿاوػ ۿیسكۿےنۿاوالّۿفوۿہیۿدوونطۿوقلۿاجكۿدورسعۿ‬ ‫االسالم ْھو ْاتباع ْالِرآن ْولکن ْكل ْمنہا ْنبہ ْعیلْ ےك ۿوماقف ۿںیہ ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿدن ۿاوالّ ۿفو ۿقؽ ٓا ط ۿیک ۿوری ۿویۿ‬ ‫۔ے نكیلۿاط ۿدوونطۿےنۿاجكۿدورسعۿےكۿوفۿےسۿيڈاۿ‬ ‫وصفْغیْالوصفْاالخرْکماانْلقظْالصراطْیشعرْ‬ ‫اجكۿوفۿرپۿہبنتمۿایكۿ ےسیۿہكۿظفلۿفراعۿشیتعۿوفۿیکۿ ربۿ‬ ‫بوصفْثالث‪،‬وکذلكْقولْمنْقالْھوْالسنۃْوْالجماعۃْ‬ ‫داتیۿ۔ےۿایسۿفروۿانۿیکۿجات ۿسجۿےنۿہیۿاہكۿاھتۿہكۿفراعۿ‬ ‫وقولْمنْقالْھوْطریقْالعبودیۃْوقولْمنْقالْھوْطاْ‬ ‫میقتسمۿكلسۿالہۿوصتۿوۿامجمتۿ۔ےۿاوػۿانۿیکۿجاتۿسجۿےنۿ‬ ‫عۃْاللْورسولہْوْامثالْذلک‪،‬ف ؤالءْكل مْاشارواْایلْ‬ ‫اہك ۿہك ۿوہ ۿفرقی ۿدنب ۿ ی ۿ۔ے ۿاوػ ۿان ۿاكۿوقل ۿ و ۿباال ۿہك ۿوہ ۿاهللۿ‬ ‫ذات ْواحدة ْولکن ْوصقہا ْكل ْمنہم ْبصقۃ ْمنْ وػوسلۿ(لجۿوكالۿوۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ)یکۿاػامتۿ۔ےۿاوۿ‬



‫صقات ا۔ ْ‬ ‫ْ‬



‫ػ ۿ ےسی ۿان ۿفروۿےك ۿدورسع ۿاوقال ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿاط ۿيتۿےنۿ‬ ‫اجك ۿدات ۿیک ۿفرف ۿػیئامیئ ۿیک ۿنكیل ۿہؾ ۿاجك ۿےن ۿان ۿیک ۿاجكۿ‬



‫تفصۿانۿیکۿ افتۿےسۿایبطۿركدی‬ ‫ْ‬ ‫ْالثاین ْان ْیذکر ْكل ْمنہم ْمن ْاالسم ْالعام ْبعضْ دورسی ۿفنص ۿہیۿ۔ےۿہك ۿہؾ ۿمامل ۿظفل ۿماّ ۿیک ۿوكیئ ۿ مس ۿٕزال ۿےكۿ‬ ‫اورپۿدركۿركعۿاوػۿل افلۿوكۿانۿونفۿرپۿہبنتمۿركعۿاوػۿانۿونفۿ‬ ‫انواعہْعیلْسؽیلْالتمؿیلْوتنؽیہْالمستمعْعیلْالنو ع‪ْ،‬‬ ‫وكۿدركۿركجاۿدۿاتۿانۿےكۿومعّۿو وص ۿںیمۿداتۿیکۿدحۿجاّۿو‬ ‫العیل ْسؽیل ْالحد ْالمطابق ْللمحدود ْف ْعمومہ ْوْ‬ ‫ رعفیۿامتّۿےكروػۿرپنۿوہوہۿ وۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿوقلۿثمْاورثناْ‬ ‫تعایلْثمْاورثناْالکتبْ‬ ‫خصوصہْمثالہْمانِلْفْقولہْ ٰ‬ ‫الکتبْالذینْاصطقؼنا االجۃۿیکۿن ریسۿںیمۿوقنملۿوہا ۿانۿ‬ ‫الذین ْاصطقؼنا ْاالیۃ ْفمعلوم ْان ْالظالم ْلنقسہْ‬ ‫ ےئۿہكۿ ولعّۿ۔ےۿہكۿا ےنۿسفنۿرپۿو مۿركےنۿواالۿانۿوكۿوا لۿ‬ ‫لمضی‬ ‫یؾناول ْا ع ْللواجبات ْوالمنت ك ْللحرمات ْوْ ۔ےۿ وۿواابجتۿوكۿاضعۿركعۿاوػۿرح وتطۿوكۿفوػعۿاوػۿٕقشصڈۿ‬ ‫المِتصدْیؾناولْفاعلْ ْ‬



‫‪Page 553 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الواجباتْوتاركْالمحرمات‪،‬والسابقْیدخلْفیہْمنْ واابجت ۿیک ۿلیمعت ۿاوػ ۿرحمامت ۿوك ۿرت ۿك ۿركےن ۿواےل ۿوك ۿوا لۿ‬



‫سبقْفتِربْبالحسناتْمعْالواجباتْفالمِتصدونْ ۔ےۿاوۿػوا قۿںیمۿوہۿدالخۿ۔ےۿ وۿتقبسۿركعۿفوۿواابجتۿےكۿ‬ ‫اصحاب ْالیمنی ْوالسابِون ْالسابِون ْاولئكْ واھۿانسحتۿےسۿاهللۿیکۿقؽحثۿاح ۿركعۿفوۿٕقشصڈۿۿول ۿ‬ ‫م دےنۿاہھۿواےلۿںیہۿاوػۿوا قۿوا قۿںیہۿو یۿاهللۿےكۿقتۿ‬ ‫المِربون‪،‬ثم ْان ْكالمنہم ْیذکر ْھذا ْف ْنو ع ْ نْ‬ ‫ہ‬ ‫ٕ‬ ‫ںیہۿرھپۿاط ۿںیم ۿےسۿ ؾ ۿماملۿانۿ زالۿوكۿاونافۿابعدات ۿںیمۿ‬ ‫انواعْالطاعاتْکِولْالِائلْالسابقْالذیْیصیلْفْ‬ ‫ےسۿیسكۿ مسۿںیمۿدركۿركجاۿ۔ےۿ ےسیۿیسكۿےنۿاہك‪:‬وا قۿوہۿ۔ےۿ‬ ‫اولْالوقت‪،‬وْالمِتصدْالذیْیصیلْفْاثنائہْوْالظالمْ‬ ‫ وۿاولۿوقثۿںیمۿامنػۿیڑ ےۿاوػٕقشصڈۿوہۿ۔ےۿ وۿدػبایمطۿوقثۿ‬ ‫لنقسہ ْالذی ْیؤخر ْالعصر ْایل ْاالصقرا ْر ْاو ْیِولْ ںیمۿیڑ ےۿاوػ ۿػاملۿوہۿ۔ےۿ وۿرصعۿوكۿوسػو ۿػػد ۿوہےنۿجكۿ‬ ‫السابق ْالمحسن ْبالصدقۃ ْمع ْالزکوة‪،‬و ْالمِتصدْ ومرخ ۿرك ۿدع‪،‬اوػ ۿوكیئ ۿےہك‪،‬وا ق ۿوہ ۿ۔ے ۿ و ۿدصہق ۿلفن ۿػوكہۿ‬ ‫الذی ْیؤدی ْالزكاة ْالمقر ْو ْضۃ ْفِط‪،‬والظالم ْمانعْ ےكۿواھۿدعۿركیکینۿركع‪،‬اوۿػٕقشصڈۿوہۿ۔ےۿ وۿفرفۿػوكہۿ‬ ‫فؽ ۿدع‪،‬اوػۿػاملۿوہۿ۔ےۿ وۿػوكہۿدنۿدعۿاھ‬ ‫الزکوةْ‪ْ1‬اھ۔ ْ‬



‫وعن ْالزرکیش"ربما ْیحیك ْعنہم ْعبارات ْمختلقۃْ اوػۿوییطۿےنۿػػیشکۿےسۿلقۿایكۿاسبۿاواقتۿءاملءۿےسۿ فلتخۿ‬ ‫االلقاظ ْفیظن ْمن ْالفہم ْعندہ ْان ْذلك ْاختالفْ ابعػںیتۿوقنملۿوہیتۿںیہۿفوۿ وۿمہفۿ۔ںیہۿػكھزاۿہیۿنامطۿركجاۿ۔ےۿ‬ ‫ہك ۿہی ۿاٌزالفۿیقیق ۿ۔ے ۿفو ۿوہ ۿان ۿوك ۿیئك ۿوقل ۿیان ۿرك ۿاكحث ۿركجاۿ‬ ‫محِق ْفیحکیہ ْاقواالْو ْلؼسْکذلكْبلْیکونْكلْ‬ ‫ح‬ ‫ہ‬ ‫۔ے‪،‬احالہكۿجات ۿویطۿ۔ںیہ‪،‬ہكلب ۿوہجا ۿہیۿ۔ے ۿہكۿ ؾ ۿمامل ۿ ٓا ثۿ‬ ‫واحدْمنہمْذکرْمعینْمنْاالیۃْلکونہْاظہرْعندہْاْوْ‬ ‫اكۿاجكۿ ینعۿدركۿركجاۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿوہۿانۿےكۿحؼدجكۿػاہؾۿرتۿجاۿ‬ ‫الیق ْبحال ْالسائل ْوقد ْیکون ْبعضہم ْیخرب ْعنْ‬ ‫احل ۿوالئ ۿےك ۿػجادہ ۿواجاط ۿوہجا ۿ۔ے ۿاو ۿػیھبك ۿوكیئ ۿمامل ۿ ے ۿاكۿ‬ ‫الشیئْبالزمہْونظیہْواالخرْبمِصودہْ ْ‬ ‫الػّۿجاۿانۿیکۿ ریظۿئاتجاۿ۔ےۿاوػۿدوۿرساۿانۿاكۿوصقمدۿ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪ / ۷‬۽‪۹۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 554 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫وثمرْتہْوالكلْیؤلْایلْمعینْواحدْغالبا‪1‬الخ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ورمثہۿئاتجاۿ۔ےۿاوػۿاكضؾۿيتۿاكۿایبطۿاجكۿ یۿ ینعۿیکۿفرفۿولاتٹۿ‬



‫وعنْالبغویْوالکوایشْوغیْھماْالتاویلْصرفْاالیۃْ ۔ےۿاخل‬ ‫ایلْمعینْموافقْلماْقبلہاْوبعدْھاْتحتملہْاالیۃْغیْ اوػ ۿوییط ۿہیلع ۿارلًمۃ ۿےن ۿوغبی ۿووكا ی ۿومری ۿےرا ۿےس ۿلق ۿایكۿ‬ ‫ہكۿاذنوطۿےنۿفؽامجاۿہكۿجاو لۿحؼاہۿا ابنتعۿ ٓا حثۿوكۿاےسیۿ ینعۿیکۿ‬ ‫مخالف ْللکتاب ْوالسنۃ ْمن ْطریق ْاالستنباط ْغیْ‬ ‫ح‬ ‫فرفۿ ریھجا ۿ۔ےۿ وۿانۿیکۿایلۿ ٓا ادۿیلھچپۿ ٓا ث ۿےكۿوماقفۿ‬ ‫محظور ْعیل ْالعلماء ْبالتقسی ْکِولہ ْتعایل"انقرواْ‬ ‫وہ‪،‬اوػۿ ٓا حثۿانۿاكۿا امتلۿػیتھكۿوہۿاوػۿوہۿ ینعۿاتكتۿوۿوصتۿےكۿ‬ ‫خقافا ْوثِاال"قیل ْشبابا ْوشیوخا‪،‬وقیل ْاغنیاء ْوْ‬ ‫ل افلۿنۿوہ‪،‬ا یسۿجاو لۿاطۿولوگطۿوكۿعنمۿ۔ںیہۿںیہنجۿن ریسۿاكۿ‬ ‫فِراء‪،‬قیل ْعزابا ْومتاھلنی‪،‬وقیل ْنشاطا ْوغیْ‬ ‫ملعۿ۔ے‪ ،‬ےسیۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿوقل"انقرواْخقافاْوثِاال (ینعیۿ‬ ‫نشاطْوقیلْاصحاء ْومریضْوكلْذلكْسائغْواالیۃْ وكو ۿركو ۿیکلہ ۿاجط ۿےس ۿرا۔ے ۿاھبػی ۿدل ۿےس) ۿںیم ۿیسك ۿےنۿ‬



‫‪2‬‬ ‫تحتملہ الخ‪،‬وھذا ْفصل ْعمیق ْبعید ْلوفصلنا ْفیہْ اہك‪:‬باػ ے ۿاوػ ۿ واط او ۿػ ۿیسك ۿےن ۿاہك ۿینغ ۿوریق اوػ ۿیسك ۿاكۿ‬ ‫الكالمْخرجْبناءْعماْنحنْبصددہْمنْالمراد‪،‬فیماْ وقل ۿ۔ے وادی ۿ ہ ۿاوػ ۿرجمد او ۿػیسك ۿاك ۿوقل ۿ۔ے‪ٌ:‬بتۿ‬ ‫اوردناہْکقایۃْاالویلْاالحالمْالسیماْمنْلہْاجالۃْنظرْ وتسس او ۿػیسك ۿےن ۿاہك‪:‬تح ۿردن ۿو ۿ امیػ ۿ(ینعی ۿہی ۿيت ۿوكوۿ‬ ‫ف ْكلمات ْالمقسرین ْوتمسكات ْالعلماء ْبالِرآنْ ركںیۿ)ۿاوػۿہیۿامتّۿو وہۿیتنبۿںیہۿاوػۿ ٓا حثۿيتۿیکۿ لمتحۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫ہیۿلصفۿو عیۿورعضیۿ۔ےۿاارۿمہۿانۿںیمۿلصفمۿكالّۿركںیۿفوۿ‬ ‫المبنی۔ ْ‬ ‫ہ‬ ‫ك‬ ‫وہۿ الّۿح ںیۿےراػعۿانۿوصقمدۿےسۿجا ؾۿركدعۿاگۿسجۿےكۿمہۿ‬



‫دػے ۿںیہ‪،‬اوػ ۿ و ۿمہ ۿےن ۿدرك ۿایك ۿان ۿںیم ۿھجمس ۿواولط ۿاوػ ۿاطۿ‬ ‫ےكۿ ےئۿنجۿیکۿ رظۿاملكت ۿرسفمنۿاوػ ۿءاملءۿےكۿقؽ ٓا ط ۿےسۿ‬ ‫اکسمتتۿںیمۿػواطۿ۔ے‪،‬افكحثۿ۔ے‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۹۹۹ / ۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالسبعونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪ / ۷‬۽‪۹۹‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 555 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المِدمۃ ْالرابعۃ‪:‬ھذا ْالتاویل ْالذی ْفتحنا ْابوابْ وچاھت ۿدقمہم‪:‬ہیۿجاو لۿسجۿےكۿفعضۿئاتےنۿےكۿ ےئۿمہۿےنۿ‬ ‫الكالمْعیلْایہاْنہْاعینْتقسیْاالتیقْبالتیقْانماْھوْ كالّۿےكۿدػواػعۿوھكےلۿ(ینعیۿایقتۿیکۿن ریسۿیقتۿےسۿركجا)ۿہیۿ‬ ‫مرویْعنْایبْعؽیدةْکماْصرحْبہْالعالمۃْالنسیفْ فرفۿاباۿدیبعہۿےسۿوقنملۿ۔ے نان ہچۿانۿیکۿفرص حۿكالہمۿ‬ ‫خ‬ ‫بلی ۿےن ۿاداػك ۿانزضؾ ل ۿںیم ۿیک ۿ۔ے‪،‬اوػ ۿہی ۿابادیبعہ ۿاجكۿ‬ ‫تعایل ْفْمداركْالتزنیلْ‪1‬وحِائقْالتاویلْ‬ ‫رحمہْاللْ ٰ‬ ‫ف‬ ‫ٓا دیم ۿ۔ے ۿ وح ۿوو ت ۿاك ۿمامل‪ ،‬ووافوںی ۿہقبط ۿرپ ۿاجك ۿ ؽدۿ۔ے‪،‬انۿ‬ ‫وابوعؽیدة ْھذا ْرجل ْنحوی ْلغوی ْمن ْالطبِۃْ‬ ‫ل‬ ‫اكجاّۿسرمعۿ نۿا مصسیۿ۔ے‪،‬اخػویجطۿاكۿ دیقہۿػكھزا ۿاھت‪،‬اوػ ۿہیۿ‬ ‫السابعۃْاسمہْمعمرْبنْالمؿینْكانْیریْرأیْالخوار جْ‬ ‫دبػجاطۿءاملءۿاكۿدبوگۿاھت‪،‬اوػۿانۿےكۿوااردۿاباۿدیبعۿاقمسۿ نۿوالّۿ‬ ‫وكان ْسلیط ْاللسان ْوقاعا ْف ْالعلماء ْوتلمیذہ ْابوْ اكۿاحلۿانۿےسۿا اھۿاھتۿاوػ ۿا۔ںیہۿدححث ۿںیمۿانۿےسۿػجادہۿ‬ ‫عؽیدالِاسمْبنْسالمْاحسنْمنہْحاالْوابصرْمنہْ ریصبتۿج ی ےھجۿیتفمۿٓك ۿدیسیۿدبعارلنمحۿےنۿامجلۿ نۿ رمۿ‬



‫بالحدیثْانبأناْمقیتْمکۃْسیدیْعبدالرحمنْعنْ ےسۿ ربدیۿاذنوطۿےنۿخیشۿدمحمۿمادبۿ نۿادمحۿیلعۿےسۿانكالینۿےسۿ‬ ‫جمالْبنْعمرْعنْالشیخْمحمدْعابدْبنْاحمدْعیلْ ػواحث ۿیک ۿاذنوط ۿےن ۿا ن ۿاۃنسل ۿےس ۿاذنوط ۿےن ۿومیل ۿرشفیۿ‬ ‫عنْالقالینْعنْابنْالسنۃْعنْالمویلْالشرفْعنْ ےسۿاذنوطۿےنۿدمحمۿ نۿاػامكۿنۿیفنحۿےسۿاذنوطۿےنۿاحظفۿا نۿ‬ ‫محمد ْابن ْارکماش ْالحنیف ْعن ْحافظ ْابن ْحجرْ رج ۿمباالین ۿےس ۿػواحث ۿیک ۿہك ۿاحظف ۿا ن ۿرج ۿمباالین ۿےنۿ‬ ‫حس‬ ‫یرق بۿںیمۿفؽامجا ۿسرمعۿ نۿٓصسیۿاباۿدیبعہۿ میۿونبمیتۿاكۿ ٓا ػادۿ‬ ‫العسِالین ْقال ْف ْالتِریب ْمعمر ْبن ْالمؿین ْابوْ‬ ‫ركدہ‪،‬یرصیۿ وحی‪،‬وغلیۿساچسۿ۔ےۿجاۿػخۿاكۿػاویۿ۔ے‪،‬اوػوخاػوۿ‬ ‫عؽیدة ْالؾییم ْموالھم ْالبصری ْالنحوی ْاللغویْ‬ ‫ٕسم‬ ‫ےكۿذمہتۿےسۿ ْۿایكۿہ ا‪،‬ہقبطۿمتفہۿےكۿءاملءۿےسۿ۔ےۿ۽‪۷۵‬ھۿ‬ ‫صدوقْاخباریْوْقدریمْبرایْالخوار جْمنْالسابعۃْ‬ ‫ںیمۿالاقتلۿوہا‪،‬اوػۿ ضعۿاكۿوقلۿ۔ےۿہكۿانۿےكۿدعبۿوافتۿوہیئۿ‬ ‫قی‬ ‫ماتْسنۃْثمانْومائتنیْو لْبعدْذلكْوقدْقاربْ اوػۿ رمۿیرقحزاۿوسوالۿوہیئۿا نتہی‬ ‫المائۃْ‪ْ2‬ا نتہی۔ ْ‬



‫ْمداركْالتزنیلْ(تقسیْالنسیف)تحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪ْ۶‬دارْالکتابْالعریبْبیوت‪۸ /۹‬ۻ‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْتِریبْالتہذیبْرتہمجۿۻ‪۸‬۽ۻمعمرْبنْا لمؿینْدا رْالکتبْالعلمیہْبیوت‪۷۵۸ /۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 556 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ل‬ ‫وقدْقالْابنْخلكانْکماْنِلْالقاضلْعبدْالیحْفْ اوػۿا نۿاکلخطۿےنۿاہكۿاسیۿہكۿاف لۿدبعۿا ُ َیۿےنۿدقمہمۿفداہیۿ‬



‫مِدمۃْعــــــہْالہدایۃْابوْعؽیدْبغیتاءْمذکورْفْبابْ ںیم ۿاہك‪:‬ابا ۿدیبع ۿریغجا ۿء ۿاتكت ۿاجحل ۿےك ۿجات ۿا انججات ۿںیمۿ‬ ‫الجنایات ْمن ْکتاب ْالحج ْاسمہ ْالِاسم ْبن ْسالمْ ذموكػ ۿوہا اط ۿاكۿجاّۿاقمسۿ نۿوالّۿ۔ےۿادت ۿےكۿونفط ۿوہقفۿ‬ ‫ںیمۿحؼیۿدرتسۿنۿػےتھكۿ ےھ اقیضۿادمحۿ نۿاك لۿےنۿفؽامجا‪:‬‬ ‫ذاباعْطویلْفْفنونْاالدبْوالقِہ‪،‬قالْالِایضْاحمدْ‬ ‫كت‬ ‫ق‬ ‫اباۿدیبعا ےنۿدنۿںیمۿاف لۿ فلتخۿ وّۿ ؽاءۿتۿوہقفۿوۿرع تیۿ‬ ‫بن ْكامل ْكان ْابوعؽید ْفاضال ْف ْدینہ ْمتقننا ْفْ‬ ‫وجاػخ ۿےك ۿامہؾ ۿ ےھ ۿاط ۿیک ۿػواحث ۿنسح ۿ۔ے ۿاوػ ۿلق ۿحیحۿ۔ےۿ‬ ‫ی‬ ‫اصنافْالعلومْمنْالِراءاتْوالقِہْالعربیۃْوْاالخبارْ‬ ‫اذنوطۿےنۿاباۿػجڈۿوا مہیۿواباۿدیبعہۿوا نۿاالرعایبۿوسكیئۿوۿفؽاءۿ‬



‫صم‬ ‫ع‬ ‫حس‬ ‫صحی لنِ‬ ‫نْالروایۃْ حْا لْرویْ نْایبْزیدْواال یعْ ومریمہۿےسۿػواحث ۿیکۿاوػ ۿولوگۿطۿےنۿاط ۿیکۿافینصتت ۿےسۿ‬ ‫ئ‬ ‫ب‬ ‫وایب ْعؽیدہ ْوا ن ْاالعرایب ْوالکسا ی ْوالقراء ْوغیھمْ دححث ۿوقؽاءۿت ۿوإزالۿو ینعۿرعشۿو ۿااحدحث ۿرغہبیۿومریاہۿ‬ ‫ح‬ ‫ورویْالناسْمنْکؾبہْالمصنقۃْبضعۃْوعشرینْفْ ںیم ۿ زصه ۿےس ۿا سیت ۿجك ۿاتكباط ۿوك ۿػواحث ۿایك‪،‬اوػ ۿےتہك ۿںیہۿ‬



‫الحدیثْوالِراءْاتْوْاالمثالْومعاینْالشعرْوغریبْ اقمس ۿ نۿوالّ ۿےنيت ۿےسۿےلہپرغ بۿادحلحث ۿںیمۿجافیلۿ‬ ‫الحدیث ْوغی ْذلك ْویِال ْانہ ْاول ْمن ْصنف ْفْ فؽامیئ اوػۿہاللۿےنۿفؽامجاۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿانۿإتۿرپا ےنۿا ےنۿ‬ ‫ْاللْتعایلْعیلْھذہْ ػامنۿںیمۿراػۿوصخشطۿےسۿتنمۿػیھك‪،‬وا یعۿےسۿہقفۿدححثۿ‬ ‫غریبْالحدیث‪،‬وقالْالہاللْ َم َّن‬ ‫ٰ‬ ‫االمۃ ْباربعۃ ْف ْزمانہم ْالشافیع ْف ْفِہ ْالحدیثْ ںیم ۿاوػ ۿادمح ۿ ن ۿيصزف ۿےس ۿاط ۿیک ۿ ٓا ػام ش ۿےك ۿوصت(ینعی ۿوہۿ‬ ‫ٓا ػام شۿسجۿںیمۿرضحت ۿاامّۿادمحۿ نۿيصزفۿػامنۿامومطۿ‬ ‫وباحمد ْبن ْحنبل ْف ْالمحنۃ ْولوالہ ْلکقر ْالناسْ‬ ‫ٓص‬ ‫ق‬ ‫ںیم ۿل اتف ۿ دیقۂ ۿقلخ ۿ ؽ ٓا ط ۿےك ۿوصت ۿ زال ۿوہ ے) ۿاوػ ۿاارۿ‬ ‫وبیحییْبنْمعنیْفْذبْالکذبْعنْاالحادیثْوبایبْ‬ ‫اامّۿادمحۿنۿوہ ےتۿفوۿول ۿ‬ ‫عؽیدْالِاسمْبنْ ْ‬ ‫عــــــہ‪:‬فْاالصلْبیاضْوعبارةْالمِدمۃْمنِولۃْمنْالمرتجم‪ْ۶۷‬النعماین۔‬



‫‪Page 557 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫سالمْفْغریبْالحدیثْوْكانتْوفاتہْبمکۃْوقیلْ اكفؽۿوہاج ےت‪،‬اوػۿییحیۿ نۿنیعمۿےسۿویطۿتنمۿػیھكۿہكۿاذنوطۿ‬ ‫بالمدینۃ ْسنۃ ْاثنتنی ْاوثلث ْوعشرین ْومائتنیْ ےن ۿااحدحث ۿےس ۿدػوف ۿوك ۿا گ ۿركدجا ۿاوػابادیبع ن ۿاقمس ۿ نۿ‬ ‫وقالْالبخاریْسنۃْاربعْوعشرین۔ویوجدْفْبعضْ والّ ۿےس ۿرغ ب ۿااحدحث ۿوك ۿ عم ۿركےن ۿںیم‪،‬اط ۿیک ۿوافت ۿٓك ۿ‬ ‫ںیم ۿوہیئ‪،‬اوػ ۿاجك ۿوقل ۿرپ ۿادہنی ۿںیم ۿ‪۷۷۸‬ھ ۿجا ۿ‪۷۷۷‬ھ ۿںیمۿ‬ ‫نسخْال دایۃْفْالموضعْالمذکورْابوْعؽیدةْبالتاْءْ‬ ‫ف‬ ‫وہیئۿاوػۿاخبػیۿےنۿنسۿوافتۿ‪۷۷۹‬ھۿںیمۿ ؽامجا‪،‬اوػۿفداہیۿےكۿ‬ ‫واسمہْمعمربنْالمؿینْوقدْذکرناْترجمتہْفْاالصلْ‬ ‫ ضعۿوخسنطۿںیمۿویطۿ۔ےۿوم عۿذموكػ ۿںیمۿاباۿدیبعہ ۿجااتلءۿ‬ ‫وقالْالعؼینْفْشرحہْابوْعؽیدْاسمہْمعمرْبنْالمؿینْ‬ ‫اوػۿاطۿاكۿجاّۿسرمعۿ نۿٓصسیۿ۔ےۿاوػۿمہۿےنۿانۿےكۿاحالتۿا ۿ‬ ‫بع لنس‬ ‫لؾی‬ ‫ا یم‪،‬وف ْ ض ْا خ ْابو ْعؽیدة ْبالتاء ْواسمہْ ںیم ۿدرك ۿےئك ۿاوػ ۿینیع ۿےن ۿرشو ۿفداہی ۿںیم ۿفؽامجا ۿابا ۿدیبع ۿسرمعۿ‬ ‫حس‬ ‫الِاسم ْبن ْسالم ْالبغدادی‪،‬واالول ْاصح ْا نتیھ‪ ْ،‬نۿٓصسیۿ نۿ میۿ۔ے اوػۿ ضعۿوخسنطۿںیمۿابادیبعہۿجااتلءۿ۔ےۿ‬ ‫وھذا ْمْخالف ْلما ْف ْتاریخ ْابن ْخلكان ْوغیہ ْمنْ اوػ ۿاط ۿاكجاّ ۿاقمس ۿ ن ۿوالّ ۿادغادی ۿ۔ے‪،‬اوػ ۿ الہ ۿوقل ۿاحصۿ‬ ‫التواریخْالمعتمدْةْمنْانْاباْعؽیدْبغیْالتاءْکنیۃْ ۔ے اوػۿہیۿجاتۿانۿےكۿل افلۿ۔ےۿ وۿجاػخۿا نۿاکلخطۿومریہۿ‬



‫الِاسمْوبالتاءْکنیۃْمعمر‪1‬۔ ْ‬



‫فواػخۿدمتعمہۿںیمۿ۔ےۿہكۿدیبعریغۿجاءۿاقمسۿیکۿتینکۿ۔ےۿاوػۿجاۿءۿ‬



‫واما ْقدماء ْالعلماء ْککنیف ْملئ ْعلما ْحامل ْتاجْ ےكۿواھۿسرمعۿیکۿتینکۿ۔ے‬ ‫ػ۔ے ۿءامل ے ۿدقتم نی ۿ ےسی ۿملع ۿےس ۿوپرع ۿوہ ے ۿرظفۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ‬ ‫المسلمنیْنعالْرسولْاللْصیلْاللْ ٰ‬ ‫اح لۿجاوۿاملسمجاطۿشقنۿجا ےۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫سیدناْعبداللْمسعودْوحربْاالمۃْسلطانْالمقسرینْ‬ ‫ل‬ ‫وملس ۿدیسجا ۿدبعاهلل ۿ ن ۿوعسمد ۿاوػ ۿمامل ۿإت ۿ ناطط ۿا ممیؾنۿ‬ ‫عبداللْبنْعباسْوعروةْبنْزبیْوشِیِہْعبداللْ‬ ‫دبعاهلل ۿ ن ۿابعن ۿاوػ ۿرعوہ ۿ ن ۿػ ری ۿاوػ ۿاط ۿےك ۿےگس ۿاھبیئۿ‬ ‫وافضلْالتابعنیْسعیدْ ْ‬ ‫دبعاهللۿاوػۿالضۿااتل نیعۿدیعسۿ نۿالمسصتۿػیضۿاهللۿمہنعۿ‬



‫ْمذیلۃْالدرایۃْلمِدمۃْالہد ٰا یۃْلعبدْالیحْمعْالہدایۃْالمکؾبۃْالعربیۃْركایچۿ ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 558 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْعہنمْاجمعنیْفِدْرویناْ فوۿمہۿ ٓا حث ۿركہمۿیکۿن ریسۿںیمۿاط ۿےكۿاوقالۿےراہػعۿ ےئۿ‬ ‫بنْالمسیبْریضْاللْ ٰ‬ ‫ػواحثۿركےك‬ ‫لكْماقالواْفْاالیۃ۔ ْ‬



‫المِدمۃ ْالخامسۃ‪:‬لعلك ْیا ْمن ْیقضل ْعلیا ْعیلْ جاوچناطۿدقمہم‪:‬اعۿہیلیضفۿواجڈۿفوۿوخنۿوہۿاوػۿرخفۿركعۿہیۿ‬ ‫رسفمنۿایقتۿےسۿیقتۿیکۿفرفۿایسۿ ےئۿرھپعۿہكۿدصقیۿ‬ ‫تعایلْعنہمْاجمعنیْتقرحْوْتمر حْ‬ ‫الشیخنیْریضْاللْ ٰ‬ ‫ق‬ ‫ط‬ ‫م‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿیکۿ زتت ۿاط ۿےكۿاموسا ۿدورسعۿاحصہبۿرپۿ‬ ‫انْھؤالءْالمقسرینْانماْعدلواْعنْاالتیقْایلْالتیقْ‬ ‫الػّۿنۿ ٓا ےۿاوػۿوہۿانۿ ایلۿےسۿحؼیۿںیہ ایكۿفوۿ۔ںیہۿداتھكۿہكۿ‬ ‫تعایلْعنہْعیلْ‬ ‫کیالْیلزمْتقضیلْالصدیقْریضْاللْ ٰ‬ ‫اذنوطۿےنۿسجۿفروۿایقتۿیکۿن ریسۿیقتۿےسۿیکۿویۿیہنۿایقشۿیکۿ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ن ْعداہ ْوحاشاہم ْ ن ْذلک‪،‬االتری ْانہم ْکماْ جاو لۿیقشۿےسۿیکۿفوۿرسفمنۿیکۿانۿػون ۿوكۿ ریعۿانۿدبۿ‬



‫فسرواْاالتیقْبالتیقْکذلكْاولواالشیقْبالشیقْفاینْ اػادع ۿےس ۿایك ۿكالہق ۿ۔ے ۿسج ۿےك ۿ ےئ ۿفو ۿقؽ ٓا ط ۿ میظ ۿوك ۿدبانل‬ ‫ھذاْمنْقصدْكْالذمیمْالذیْتریدْالجلہْتغییْ راہاتۿ۔ے‪،‬اطۿےكۿ ےیۿانۿن ریسۿرپۿاباۿدیبعہۿاكۿوقلۿذموكػۿجامتۿ‬ ‫الِرآنْالعظیمْوانماْالباعثْلہمْعیلْذلكْما ْذکرہْ وہا‬ ‫ابوْعؽیدةْبنقسہ۔ ْ‬



‫انباناْسراجْالعلماءْعنْالمقیتْابنْعمرْعنْعابدْ‬



‫سندی ْعن ْیوسف ْالمزجایج ْعن ْابیہ ْمحمد ْبن ْاْ‬ ‫لعالءْعنْحسنْالعجییمْعنْخیْالدینْالرمیلْعنْ‬ ‫العالمۃْاحمد ْبنْامنیْالدینْبن ْعبدْالعال ْعنْ‬



‫ح ںیۿرساو ۿااملعلء ۿےنۿ ربدیۿیتفمۿا نۿ رمۿےسۿاذنوطۿےنۿ‬ ‫ػواحث ۿیک ۿمادب ۿ دنی ۿےس ۿاذنوط ۿےن ۿویفس ۿٔؽاجیج ۿےسۿ‬ ‫ػواحث ۿیکۿاذنوطۿےنۿا ےنۿجات ۿدمحمۿ نۿكالءۿےسۿاذنوطۿےنۿ‬ ‫نہِس‬ ‫نسحۿا میۿےسۿػواحث ۿیکۿاذنوطۿےنۿریۿادلنۿػیلمۿےسۿ‬ ‫اذنوطۿےنۿكالہمۿادمحۿ نۿا نیۿادلنۿ نۿدبعۿااعللۿےسۿاذنوطۿ‬ ‫ےنۿا ےنۿجاتۿےسۿرھپۿا ےنۿداداۿےسۿاذنوطۿےنۿزعۿدبعۿارلمیحۿ‬



‫ع‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫ابیہْ نْجدہْ نْالعزعبدْالرحیمْ نْالقراتْ نْ ن ۿفؽات ۿےس ۿاذنوط ۿےن ۿایضء ۿادلن ۿدمحم ۿ ن ۿدمحم ۿاعنصین ۿےسۿ‬ ‫ضیاء ْالدین ْمحمد ْبن ْمحمد ْالصنعاین ْعن ْقوامْ اذنوطۿےنۿوقاّۿادلنۿوعسمد ۿ نۿاحؼامیہۿركامینۿےسۿاذنوطۿ‬



‫الدینْمسعودْبنْابراھیمْالکرماینْعنْ ْ‬



‫ےنۿومیلۿ‬



‫‪Page 559 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫خ‬ ‫المویلْحافظْالدینْایبْالربكاتْمحمودْالنسیفْقالْفْ احظفۿادلنۿاباۿاربلۿاكت ۿومحمد ۿ بلی ۿےسۿػواحث ۿایكۿہكۿ(كالہمۿ‬ ‫خ‬ ‫مداركْالتزنیلْقالْابوْعؽیدةْاالشیقْبمعینْالشیقْوْ بلیۿےن)ۿاداػكۿانزضؾ لۿںیمۿفؽامجا ۿاباۿدیبعہۿےنۿاہكۿایقشۿ‬ ‫ھوالكافر‪،‬واالتیق ْبمعین ْالتیق ْوھو ْالمؤمن ْالنہ ْالْ ینعمبۿیقشۿےكۿ۔ےۿاوػۿوہۿاكفؽۿ۔ے‪،‬اوػایقتۿیقتۿےكۿ ینعۿںیمۿ۔ےۿ‬ ‫ت اوػ ۿان ۿےس ۿرماد ۿوم ن ۿ۔ے‪،‬ان ۿ ےئ ۿہك ۿ ٓا ۿںیم ۿاججا ۿيتۿ‬ ‫یختص ْبالصیل ْاشیق ْاالشِیاء ْوالبا ْلنجاة ْا یقْ‬ ‫ح‬ ‫اایقشء ۿےس ۿ ؼھ ۿرك ۿیقش ۿیک ۿ وص تی ۿ۔ںیہ ۿ۔ے ۿاوػ ۿ اجت ۿجاجاۿ‬ ‫تعایل ْنکر ْالنار ْفاراد ْناراْ‬ ‫االتِیاء ْوان ْزعمت ْانہ ْ ٰ‬ ‫يت ۿرپزیہۿاگػ ۿوطۿےسۿالضۿےك ۿ ےئ ۿوصخم ۿ۔ںیہۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫مخصوصۃْباالشیق‪،‬فماْتصنعْلِولہْوسیجنبہاْاالتیقْ‬ ‫اارۿ مۿوہكۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿجاػۿوكركنہۿفؽامجاۿ(اوػۿركنہۿٌتۿ لحۿ‬ ‫ت‬ ‫الذی ْالن ْاال یق ْیجنب ْتلك ْالنار ْالمخصوصۃ ْالْ اابثت ۿںیمۿوہۿفوۿانۿےسۿرماد ۿفؽد ۿوصخم ۿوہجا ۿ۔ے)ۿفوۿاهللۿ‬ ‫االتیقْمنہمْخاصۃْ‪1‬ا نتہی۔ ْ‬



‫اعتیٰلۿیکۿرماد ۿاجكۿوصخم ۿجاػ۔ےۿفوۿ مۿ(ینعیۿانۿےسۿ تہۿ‬ ‫دوػۿػاھكۿاج ےۿاگۿيتۿےسۿحؼاۿرپزیہۿاگػۿ)ۿےكۿواھۿایكۿركوۿےگۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫وتلخیصْالمِام‪:‬انْقولہْسبحنہْوتعایل"‬



‫‪ ‬‬



‫‪‬‬



‫ْ‬ ‫‪"‬‬



‫‪2‬الیمکنْاجراءْہْعیلْظاھرہْالنہْیِتیضْقصرْدخولْ‬



‫النارْعیلْاشیقْاالشِیاءْمنْالکقارْفیلزمْانْ ْ‬



‫انۿ ےئۿہكۿہؾۿیقتمۿانۿجاػۿوصخم ۿےسۿدوػۿػاھكاج ےۿاگۿنۿہكۿ‬ ‫اخ ۿركۿيتۿےسۿحؼاۿیقتم‬ ‫ْ‬ ‫اقمّۿصیخلت‪:‬ہیۿ۔ےۿہكۿاهللۿيسِز ۿواعتیٰلۿےكۿوقلۿ"‬ ‫‪ ‬‬



‫‪‬‬



‫‪"‬‬



‫(فو ۿںیم ۿںیہمت ۿدػاجا ۿوہط ۿان ۿ ٓا ۿےس ۿ و ۿ ڑھك ۿػ ی ۿ۔ے ۿنۿ‬ ‫ً‬ ‫اج ےۿاگۿانۿںیمۿرگمۿحؼاۿدبتخبۿسجۿےنۿ ھزالجاۿاوػۿٕز ۿ ریھاۿ)ۿ‬ ‫وكۿانۿےكۿػاہؾۿ ینعۿرپۿاجػیۿػانھكۿنكممۿ۔ںیہۿانۿ ےئۿ‬



‫ْمداركْالتزنیلْ(تقسیْالمدارک)ْتحتْاالیۃٖۼ‪۷/۶‬۾ْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۹/۸۷۸‬‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۷‬۾‪۶۹/‬ۿجاۿۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 560 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الیدخلہاْاحد ْغیہ ْكالقجار ْوالكافرین ْالِاصرینْ ہكۿانۿاكۿضاقاضہیۿ۔ےۿہكۿدوػوۿںیمۿو یۿاج ےۿ وۿاكفؽوۿطۿںیمۿ‬ ‫عنہْفْالشِاءْواالستکبارْوھذاْباطلْقطعاْفاختارْ يتۿدبۿوبیصنۿطۿےسۿحؼاۿدبۿبیصنۿوہۿفوۿالػّۿ ٓا ےۿاگۿہكۿوہۿاجفػۿوۿ‬ ‫خ‬ ‫الواحدیْوْالرازیْوالِایضْالمحیلْوابوْالسعودْواخرونْ افكػۿ وۿدبۿ صصسیۿاوػۿڈنمھگںیمۿانۿےسۿمكۿػےبتۿےكۿدبۿبیصنۿ‬ ‫وہطۿدوۿػوۿںیمۿنۿاجںیئ‪،‬اوػۿہیۿاعطقۿجاہ ۿ۔ے‪،‬ذہلاۿوادحیۿوۿ‬ ‫ماملحظہ ْان ْلؼس ْالمراد ْباالشیق ْرجل ْمخصوصْ‬ ‫ن‬ ‫ب‬ ‫ع‬ ‫عــــــہ ػاػیۿواقیضۿویلحمۿواباۿا ود ۿاوػ ۿدرگیۿرسفمنۿےنۿہیۿاایتخػۿ‬ ‫یکونْاشیقْاالشِیاءْبلْالمعینْمنْكانْبالغاْ ْفْ‬ ‫ایك ۿنج ۿںیم ۿہی ۿ احع ۿ۔ے ۿہك ۿایقش ۿےس ۿرماد ۿوكیئ ۿاخ ۿ۔ںیہ ۿ وۿ‬ ‫الشِاءْ ْ‬ ‫يتۿےسۿحؼاۿیقشۿوہۿہكلبۿانۿاكۿ وہفّۿہیۿ۔ےۿہكۿ وۿاقشوتۿںیمۿ‬ ‫دحۿوكۿاچنہپۿوہاوہۿاوػۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬قولہْبالغاْفْالشِاءْالخ"انتْخبیْباناْقرْرناْ (وقہلۿدبیتخبۿںیمۿدحۿوكۿاچنہپۿوہۿاخل)ۿ مۿ ربداػۿوہۿہكۿمہۿےنۿاطۿءاملءۿ‬ ‫كالمہم ْبحیث ْیندفع ْعنہ ْیراد ْقوی ْكان ْیتخالج ْفْ ےكۿكالّۿیکۿیرقریۿانۿروػۿرپۿیکۿسجۿےسۿوہۿوقیۿا رتا ۿ وۿریمعۿ‬ ‫م وصشغ ۿںیم ۿّترتمدد ۿاھت ۿدعف ۿوہاج ے ان ۿا رتا ۿیک ۿیرقری ۿہی ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫صدری ْتِریر ْاالیراد ْان ْالمؤمن ْالقاجر ْلہ ْقسط ْ نْ‬ ‫وم نۿافرجۿےكۿ ےئۿدبیتخبۿےسۿاجكۿہصحۿ۔ےۿاسیۿہكۿانۿےك ےئۿ‬ ‫الشِاوة ْکما ْان ْلہ ْقسطا ْعظیما ْمن ْالسعادة‪،‬ولؼس ْانْ‬ ‫اعسدت ۿےسۿ میظۿرہبہۿ۔ےۿاوػااسۿ۔ںیہۿہكۿدبۿیتخبۿاكفؽوطۿےئلیكۿ‬ ‫الشِاءْیختصْبالکقرة‪،‬االتریْانْالنیبْصیلْاللْتعایلْ‬ ‫ٰ اخ ۿ۔ے‪،‬ایكۿ مۿ۔ںیہۿدےتھۿہكۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿانۿ‬ ‫لش‬ ‫حم ب‬ ‫س‬ ‫علیہْوسلمْ یمْالخؽیثْا یقْعبدالر نْ نْملجمْ ثیبۿیقشۿدبعارلنمحۿ نۿمجلمۿوكۿسجۿےنۿدیسۿركمیۿرمر یۿیلعۿ‬ ‫الذیْقتلْالسیدْالکریمْالمرتیضْریضْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعنہْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿوكۿودیہۿایكۿاوػۿاطۿیکۿػشیۿابمػكۿوكۿاطۿےكۿرسۿ‬ ‫وخضبْالحیۃْالکریمۃْبدمْراسہْاالقدسْاشیقْاالخرینْ ادقن ۿےك ۿوخط ۿےس ۿػنیگن ۿایك ۿولھچپط ۿاك ۿيت ۿےس ۿحؼا ۿدبتخبۿ‬



‫تعایلْ فؽامجا‪،‬اسی ۿہك ۿدیسجا ۿیلع ۿركّ ۿاهلل ۿوہہج ۿےس ۿددعتد ۿ دنوط ۿےسۿ‬ ‫کماْوردْبطریقْعدیدةْعنْسیدْناْعیلْکرمْاللْ ٰ‬ ‫وجہہْوانماْكانْھذاكْالخؽیثْرجالْمنْالخوار جْواذاْكانْ ػواحثۿ۔ےۿاوػۿہیۿ ثیبۿ(جات ۿحؼہحفصۿآہدنہ)‬ ‫االمرْھکذاْ ْ‬



‫‪Page 561 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫مؾناھیاْفیہْوھمْالکقارْعنْ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫انۿ وہفّۿےكۿدصماقۿواػعۿاكفؽۿںیہۿاوػۿوہۿ‬



‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬ ‫فوۿاخػویجطۿںیمۿاكۿاجكۿصخشۿاھت(ینعیۿاكفؽ ۿنۿاھتۿہكلب ۿارماہۿاھت)ۿاوػۿ‬ ‫فماْل والءْاولوْاالشیقْبالشیقْثمْخصوہْبالكافرحیتْعادْ ٌتۿجاتۿا یسۿ۔ےۿفوۿاطۿولوگۿطۿوكۿایكۿوہاۿ وہنطۿےنۿایقشۿیکۿجاو لۿ‬ ‫االعرتاضْبخروجْالقجارْمعْانْبعضہمْیدخلْالنارْ یقشۿےسۿیکۿرھپۿاےسۿاكفؽۿےك ےئۿوصخم ۿایكۿفوۿا رتا ۿولجاہكۿافرجۿ‬



‫قطعا‪،‬فلوانہمْاجروہْعیلْالعمومْیسلمواْمنْذاكْوْتِریرْ املسمط ۿان ۿمك ۿےس ۿلكن ۿح(ے ۿاحالہك ۿ ضع ۿافرج ۿاملسمط ۿخاصزا ۿمنہجۿ‬ ‫الجوابْانہمْلماْفطمواْاالفعلْعنْمعناہْالحِییقْاعینْ ںیم ۿاجںیئۿح(ے ۿفو ۿاار ۿاذنوط ۿےنۿمك ۿماّۿػاھكۿوہجا ۿفو ۿان ۿا رتا ۿ‬ ‫الزائدْفْاالتصافْبالمبدءْعیلْكلْمنْعداہْکرھواْ ْانْ ےسۿچبۿاج ےت‪،‬اوػۿ واتۿیکۿیرقریۿہیۿ۔ےۿہكۿٌتۿاذنوطۿےنۿالعف‪،‬‬ ‫(امسۿلیضفت)وكۿان ۿےك ۿیقیق ۿ ینعۿےس ۿرجمد ۿایك ۿینعی ۿ وۿدصمػۿےسۿ‬ ‫یذھبوْاْبہْمذھباْابعدْمنْحِیِۃْكلْالبعد‪،‬فاردواْبہْ‬ ‫فصتم ۿوہےن ۿںیم ۿا ےن ۿہؾ ۿاموسا ۿےس ۿػادئ ۿوہ ۿفو ۿا۔ںیہ ۿہی ۿ دنس ۿن ۿوہاۿ‬ ‫البالغْفْالشِاءْالمؾنایھْفیہْابِاءْلمعینْالزیادةْالمدلولْ‬ ‫ہ‬ ‫ہك ۿامسۿلیضفتۿوك ۿاےسی ۿذم ت ۿرپےل ۿاجںیئ ۿ و ۿانۿےكۿیقیقۿ ینعۿ‬ ‫علیہا ْبصیغۃ ْالتقضیل‪،‬والوجہ ْف ْذلك ْان ْھناك ْثلثۃْ‬ ‫ےس ۿجالك ۿدوػ ۿوہ ۿذہلا ۿاذنوط ۿےن ۿایقش ۿےس ۿرماد ۿایل ۿہك ۿدبیتخب ۿںیمۿ‬ ‫ع‬ ‫امور‪،‬االولْاالْتصافْبالمبدءْوھوْمقادْاسمْالقا ل‪ْ ،‬وْ دحۿوكۿاچنہپۿوہۿجاۿہكۿػجادیتۿاكۿ وہفّۿسجۿرپۿہغیصۿالعفۿلیضفتۿدالنثۿ‬ ‫الثاین ْالکثرة ْفیہ ْو ْھو ْمدلول ْصیغۃ ْالمبالغۃ‪،‬و ْالثالثْ ركجاۿوہۿجات ۿػںیھك‪،‬اوػۿانۿیکۿو ہۿہیۿ۔ےۿہكۿانۿہگجۿ نیۿاومػۿںیہ‪،‬‬ ‫الزیادةْفیہْعنْغیہْوْ ْ‬ ‫ الہ ۿدصمػۿےسۿومروف ۿوہجاۿاوػۿہیۿامس ۿافلعۿاكۿدافدۿ۔ےۿاوػ ۿدورساۿ‬ ‫ارمۿانۿوف ۿںیمۿكضؾتۿاوػۿہی ۿابم ہغ ۿےكۿہغیصۿاك ۿ وہفّۿ۔ے‪،‬اوػۿ‬ ‫شیتاۿارمۿانۿوفۿںیمۿدورسعۿےسۿحؼھۿاججاۿاوػۿہیۿوہۿ وہفّۿ۔ےۿ‬ ‫سجۿےكۿ ےئۿامسۿلیضفتۿ(جات ۿحؼہحفصۿآہدنہ)‬



‫‪Page 562 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫اخرھمْالنسالخہمْعنْالسعادةْبالمرة‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اعسدت ۿےس ۿجالك ۿرحموّ ۿںیہ وػاہ ۿوم ن ۿافرج ۿفو ۿان ۿاك ۿاجكۿ‬



‫اماْالمؤمنْالقاجرْفانْكانْلہْوجہْایلْالشِاءْالزائلْ ولہ ۿاقشوت ۿافہین ۿیک ۿفرف ۿ۔ے ۿفو ۿدورسا ۿادبی ۿاعسدت ۿیکۿ‬ ‫فوجہہ ْاالخر ْایل ْالسعادة ْاالبدیۃ ْویھ ْاالیمان‪ْ ،‬وْ فرفۿ۔ےۿاوػۿوہۿاعسدتۿادبیۿاامیطۿ۔ے اوػۿاطۿولوگۿطۿےنۿ‬ ‫ٌت ۿہیۿداھكیۿہكۿا رتا ۿاكۿامدہۿجالكۿمتۿنۿوہا ۿانۿ ےئۿہكۿ‬ ‫ھؤالء ْالِائلون ْلمارأوا ْمادة ْاالیراد ْلم ْتنحسم ْاذْ‬ ‫ ضعۿدبۿلمعۿاملسمونطۿاكۿدوػوۿںیمۿاججاۿ یۿیعطقۿارمۿ۔ے ذہلۿ‬ ‫دخولْبعضْالقجارْایضاْمِطو عْفزعواْایلْتاویلْ‬ ‫ہی ۿول ۿ یل ۿیک ۿجاو ل ۿالوّ ۿےس ۿركےن ۿیک ۿفرف ۿػابغۿ‬ ‫الصیلْباللزوم‪،‬وزعمْالواحدیْانہ ْمعناہْالحِییقْ‬ ‫وہ ے وادحی ۿےناہك ۿہك ۿالوّ ۿان ۿاك ۿیقیق ۿ ینع ۿ۔ے ۿاسی ۿہكۿ‬ ‫فِالْکماْنِلْالرازیْمعین"الیصالھا" ْالیلزمہاْفْ‬ ‫اامّ ۿػاػی ۿےن ۿلق ۿایك ۿ۔ے ۿہك"الیصالھا"اك ۿ ینع ۿ۔تقیقۿ‬ ‫ص‬ ‫حِیِۃْاللغۃْیِالْ یلْالكافرْالنارْاذاْلزمہامِایساْ و ت ۿںیم"الیلزم ا"۔ے ۿےتہك ۿںیہۿہك ۿ یل ۿااكفؽ ۿاانلػ ۿٌت ۿوہۿ‬



‫شدت اْوحْرھا‪،‬وعندناْانْھذہْالمالزمۃْالتؿبتْاالْ انۿاحلۿںیمۿ ٓا ۿوكۿالػّۿڑكعۿدػااحنہكیلۿانۿیکۿ تۿ‬ ‫الكافر ْاما ْالقاسق ْفاما ْان ْالید ْخلہا ْاوان ْدخلہاْ ورحاػتۿوكحؼدايتۿركع‪،‬اوػۿےراػیۿػا ےۿہیۿ۔ےۿہكۿہیۿٓالػٓۃۿ‬ ‫طقفۿاكفؽۿےئلیكۿجاحثۿ۔ے‪،‬ػاہۿافقسۿفوۿوہۿجاۿفوۿانۿںیمۿدالخۿ یۿنۿ‬ ‫تخلصْمنہاْ‪1‬ا نتہی ْ‬ ‫وہاگۿجاۿدالخۿفوۿوہاگۿرگمۿانۿےسۿاكٹھچػاۿجاےلۿاگ احسمی‬ ‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬



‫یک ۿو ع ۿ۔ے ۿفو ۿدورسا ۿ ےسی ۿاول ۿووسمئ ۿےك ۿدػبایمط ۿ۔ے ۿاوػ ۿاجكۿ‬



‫ھوالموضو عْلہْاسمْالتقضیلْفالثاینْوْكالوسطْبنیْاالولْ انكػعۿےسۿدورسعۿانكػعۿیکۿفرفۿرھپجا ۿاجكۿانكػعۿےسۿ‬ ‫والثالثْوْالعدولْعنْطرفْایلْطرفْابعدْمنْالمیلْعنْ دػبایمط ۿیکۿفرف ۿاملئ ۿوہےنۿےس ۿػجادہ ۿدوػ ۿ۔ے ۿفوۿریمعۿنامطۿ‬ ‫طرفْایلْالوسطْفہذاْالذیْحملہمْعیلْذلكْفیماْاظنْوْ ںیمۿو یۿاط ۿوكۿانۿرپۿجامت ۿوہا‪،‬واهللۿاعتیٰلۿاملعۿٕز ۿافعۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫مز آ نی!‬ ‫تعایلْعنہْامنی۔ ْ‬ ‫تعایلْاعلمْمنہْعقااللْ ٰ‬ ‫اللْ ٰ‬



‫ْمقاتیحْالغیبْ(التقسیْالکبی)ْتحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۺ‪۶‬ۿجاۿۻ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصریۃْ‪۷۵۹/۸۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 563 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اقول‪:‬وماْاحسنْھذاْتاویالْاواصقاہْلوْالانْیکدرہْ ںیم ۿاتہك ۿوہطۿہك ۿہی ۿجاو ل ۿزك ۿدقػ ۿایھچ ۿ۔ے ۿاوػ ۿہی ۿػج ۿانتكۿ‬



‫ماسأذکرہْقریباْفارتِبْورکنْالرازیْایلْوجہْاخرْ اصف ۿاھت ۿاار ۿان ۿوك ۿان ۿجات ۿےن ۿدکمػ ۿن ۿایك ۿوہجا ۿ وۿںیمۿ‬ ‫منْالتاویلْوھوانْیخصْعمومْھذاْالظاہرْباالیاتْ رقنع ب ۿدرك ۿركوط ۿاگ‪،‬فو ۿااظتنػ ۿركو‪،‬اوػ ۿػاػی ۿاجك ۿدورسیۿ‬ ‫جاو ل ۿیک ۿفرۿف ۿاملئ ۿوہ ے‪،‬اوػ ۿوہ ۿہی ۿہك ۿان ۿےك ۿػاہؾ ۿ ینع ۿاكۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫الدالۃْعیلْوعیدْالقساقْ‬ ‫ن‬ ‫ومعّۿاطۿ ٓا جاتۿےكۿواھۿاخ ۿوہۿ وۿداسقۿیکۿو دیۿرپۿدال ثۿ‬ ‫اقول‪:‬ھذا ْجمع ْبنی ْالتاویل ْوالتخصیص ْوھوْ‬ ‫ركیتۿوہ‬ ‫مستغینْعنہْاذْلوقیلْبالتخصیصْفکماْدلتْاالیاتْ‬ ‫ںیمۿاتہكۿوہط ۿہیۿجاو لۿوصیصۿوكۿاجكیۿركجا ۿ۔ےۿاوػ ۿانۿیکۿ‬ ‫ع‬ ‫ع‬ ‫یلْوعیدْالقساقْکذالكْدلتْ یلْایعادْسائرْالکقارْ احٌتۿ۔ںیہۿانۿ ےئۿہكۿاارۿصیصۿاكۿوقلۿایكۿہ اۿفوۿسجۿفروۿ‬ ‫بداللۃ ْاظہر ْواجیل۔الل م ْاالان ْیِال ْفیہ ْتکثیْ ٓا جات ۿداسق ۿیک ۿو دی ۿرپ ۿدالنث ۿركیت ۿںیہ ۿوییہن ۿامتّ ۿاكفؽوط ۿیکۿ‬ ‫التخصیصْجدا ْوالِصر ْعیل ْفردو ْاحدْاشد ْبعدْوْ و دیۿرپۿػونشۿاوػ ۿاصفۿرتۿدالنث ۿفؽامیتۿںیہ المی!ۿفوۿاددۿ‬ ‫عــــــہ‬



‫ھذاْ‬



‫ْولِدْسلكْ ْ‬



‫فؽام‪،‬رگمۿہیۿاہكاجاتكۿ۔ےۿہكۿانۿںیمۿ تہۿػجادہۿصیصۿالػّۿ‬ ‫ٓا ے ۿ ی‪،‬اوػ ۿاجك ۿفؽد ۿرپ ۿرصحنم ۿركدتان ۿ تہ ۿػجادہ ۿدعبتسم ۿ۔ے ۿہیۿ‬ ‫ول‪،‬اوػ ۿ‬



‫عــــــہ‪:‬اعلمْانْالعبدْالضعیفْلماْفر غْمنْتحریرْھذہْ ںیہمتۿ ولعّۿوہۿہكۿدنبہۿجافواطۿٌتۿاطۿجا چۿدقمامتۿیکۿ رحریۿےسۿ‬ ‫المِدماتْالخمسْوبلغْایلْاْخرماْکتؽناْفْجوابْالشبۃْ افػف ۿوہا ۿاوػ ۿےلہپيسل ۿےك ۿ وات ۿںیم ۿ و ۿمہ ۿےن ۿاھكل ۿان ۿےكۿ‬ ‫ٓا رخجكۿاچنہپۿفوۿاجكۿدويتۿےسۿن ریسۿحتفۿاۿزعلحؼۿ وۿزجۿ مۿجصساءۿولطۿ‬ ‫االویل ْاستعار ْتقسی ْفتح ْالعزیز ْالمتعلق ْبجزء ْعمْ‬ ‫ےسۿقلعتمۿ۔ےۿماػحثۿیلۿفو(جات ۿحؼہحفصۿآہدنہ)‬ ‫یؾساءلونْمنْ ْ‬



‫ْمقاتیحْالغیبْ(التقسیْالکبی)ْتحتْاالیۃْٖۺ‪۷/۶‬۾وۿۻ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصریۃْرصمۿ‪۷۵۹/۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 564 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫الِایضْاالمامْابوْبکرْکماْ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫حس‬ ‫اقیضۿاامّۿاباركبۿےنۿاسیۿہكۿاامّۿرخفۿػاػیۿےنۿداف ىۿام بی‬



‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬ ‫ںیم ۿےن ۿان ۿںیم ۿان ۿاقمّ ۿاك ۿباطہعل ۿایكا ۿوػ ۿںیم ۿےن ۿداھكی ۿہك ۿومیلۿ‬ ‫بعضْاالصدقاءْفطالعتْفیہْمنْھذاْالمِامْورایتْالمویلْ اف لۿااتسد ۿااتسدیۿدبعازعلحؼ ۿےنۿانۿا رتا ۿےكۿدعفۿےكۿ ےئۿ‬



‫القاضلْاستاذْاستاذیْعبدالعزیزْذکرْالدفعْھذااالیرادْ ینعیۿانۿرصحۿاكۿافكػںیمۿ ضعۿاجفػۿےكۿآ شتۿمنہجۿںیمۿدالخۿوہےنۿ‬ ‫ذ‬ ‫اعینْنِضْالحصرْفْالکقارْبدْخولْبعضْالقجارْالنارْ ےسۿوقنم ۿوہجا ۿدو ۿاوػ ۿ رتہۿوںیہجۿدركۿںیك‪ ،‬للیۿہیۿہكۿجاػ ۿےسۿ‬ ‫بوج نی ْاخرین ْجیدین ْاالول ْان ْالمراد ْبالنار ْنارْ رمادۿوہۿجاػ۔ےۿ وۿاكفؽوطۿےكۿ ےئۿوصخم ۿ۔ے دورسیۿہیۿہكۿ ضعۿ‬ ‫ۿںیم ۿاججا ۿہك ۿاط ۿیک ۿریہطت ۿو ۿذہت ب ۿےك ۿ ےئۿ‬



‫مخصوصۃْبالکقار‪،‬والثاینْانْدخولْبعضْالمومننیْلماْ املسمونط ۿاك ۿ ٓا‬ ‫ك رہھٹا‪،‬فوۿہیۿآ ۿںیمۿاججاۿنۿاجےنۿےكۿ لثۿ۔ےۿاوػۿآ ۿںیمۿجالكۿ‬ ‫كان ْتطہیا‪،‬وتادیبا ْكان ْكال ْدخول ْوانما ْالدخول ْ لْ‬ ‫اججاۿوہۿاججاۿ۔ےۿسجۿےكۿدعبۿ ٓا ۿےسۿخکتزاۿنۿوہاگۿفوۿ ٓا حثۿاكۿرصحۿافكػۿ‬ ‫الدخولْدخولْلؼسْبعدہْخروجْفالحصرْب ذاْالمعینْ‬ ‫ںیمۿانۿ ینعۿرپۿ۔ےۿاوػۿےبۿكشۿ قۿوۿرواتۿ۔ے‬ ‫وھوْحقْصحیحْبالْامرتاءْا نتہی۔ ْ‬ ‫ا اح ۿںیمۿاتہكۿوہط ۿہیۿدوونطۿوںیہجۿزكۿدقػ ۿایھچۿںیہۿاوػ ۿہؾۿ‬ ‫م‬ ‫لك‬ ‫ص‬ ‫بالحا ل ْاقول‪ْ :‬ما ْانعمہما ْ ن ْوجہنی ْوادفعہما ْ لْ رخایبۿیکۿیسیكۿداعفۿںیہ‪،‬نكیلۿاعۿاجےننۿواےلۿ!ۿ مۿ ربداػ ۿہك ۿہیۿ‬



‫شنی ْلکنك ْیا ْعریف ْانت ْخبی ْبانہما ْیجریان ْایضاْ دوونط ۿوںیہج ۿابعػت ۿیکۿدقػعۿن ریسۿےك ۿدعب ۿانۿروػت ۿںیمۿ‬ ‫بعدْشیئْمنْتغیْالعبارةْفیماْاذاْحملناْاالشیقْعیلْمعناہْ یھ ۿاجػیۿػیتہ ۿںیہۿٌت ۿمہ ۿایقشۿوك ۿانۿےكۿ ینعۿیقیق ۿرپ ۿػںیھكۿ‬ ‫تعایلْفیاْلیتْالمویلْ اسی ۿہك ۿ م ۿمہ ۿےس ۿونسےگ ۿاط ۿواء ۿاهلل ۿفو ۿاكن ۿومال ے ۿاف ل ۿٌتۿ‬ ‫الحِییقْکماْسؾسمعْمناْانْشاءْاللْ ٰ‬ ‫القاضلْلماْتنبہْعیلْھذینْکماْتنبہناْتجنبْالتاویلْکماْ ےراػیۿفرفۿاطۿدوونطۿوًنوطۿرپۿہبنتمۿوہ ےۿایسۿفروۿجاو لۿےسۿ‬ ‫اجتبؼناْاذْالبدْایۃْبتاویلْاالشیقْبالشیقْثمْالتحصنْ ےتچبۿ ےسیۿمہۿےچب‪،‬انۿ ےئۿہكۿےلہپۿایقشۿیکۿجاو لۿیقشۿےسۿركجاۿرھپۿ‬ ‫اطۿدوۿمکحمۿوًنوطۿ وۿا ۿجاو لۿےسۿام عۿںیہۿےسۿذمسكۿ‬ ‫ب ذیْنْالحصننیْالماْنعنیْ ْ‬ ‫(جات ۿحؼہحفصۿآہدنہ)ۿ‬



‫‪Page 565 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اثر ْعنہ ْالقخر ْالرازی ْف ْمقاتیح ْالغیب ْمسلكاْ ںیمۿلقۿایكۿ۔ےۿاجكۿا اھۿكلسۿاایتخػۿایكۿانۿ ےئۿہكۿاذنوطۿ‬



‫حسناْاذحاولْابِاءْاالشیقْعیلْمعناہْالحِییقْاعینْ ےنۿایقشۿوكۿانۿےكۿیقیقۿ ینعۿرپۿجات ۿػےنھكۿیکۿوكششۿیکۿنجۿ‬ ‫منْالیدانیہْاحدْفْالشِاْءْوذکرْلتصحیحْالحصرْ ےس ۿدادنمشن ۿ نی ۿجا ے ۿاوػ ۿد وےك ۿںیم ۿدا ےن ۿواال ۿہؾ ۿكشۿ‬ ‫وج نیْیرتاحْب ماْاللؽیبْویندحضْكلْشكْمریب‪ ْ :‬ػالئۿوہاج ے‪:‬‬ ‫ذ‬ ‫االول ْان ْیکون ْالمراد ْبِولہ ْتعایل"نارا ْتلیظ"ناراْ للیۿو ہۿہیۿہكۿوقلۿيڈاۿاعتیٰلۿناراْتلیظ ےسۿدوػوۿیکۿ ٓا وشتطۿ‬ ‫ےس ۿاجك ۿوصخم ۿ ٓا شت ۿرماد ۿوہ ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿ ٓا ۿےك ۿ فلتخۿ‬ ‫تعایل ْانْ‬ ‫مخصوصۃْمنْالنیانْالنہاْدركاتْبِولہْ ٰ‬ ‫ےقبطۿںیہۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿفؽامجاۿ۔ےۿہك"ےبۿكشۿانمقفۿ ٓا ۿےكۿ‬ ‫المنقِنیْفْالدركْاالسقلْمنْالنار"فاالیۃْتدلْعیلْانْ‬ ‫يت ۿےسۿےلچنۿےقبطۿںیم ۿںیہ‪"،‬ات ۿ ٓا حث ۿانۿرپۿدالنث ۿركیتۿ‬



‫تلكْالنارْالمخصوصۃْالیصلہاْسویْھذاْاالشیق‪،‬والتدلْ‬



‫۔ے ۿہك ۿوصخم ۿ ٓا ۿںیم ۿو ی ۿایقش ۿاج ے ۿاگ ۿاوػ ۿان ۿاك ۿہی ۿ ینعۿ‬ ‫عیلْانْالقاسقْوغیْمنْھذاْصقتہْمنْالکقارْالیدخلْ‬ ‫۔ںیہۿہكۿانۿحؼعۿدببیصنۿےكۿوسا ۿدورسعۿاكفؽ ۿاوػ ۿافقسۿ‬ ‫سائرْالنیانْ‪1‬ا نتہی۔ ْ‬ ‫ٓا ۿےكۿجات ۿوقبططۿںیمۿنۿاجںیئۿاحسمی‬



‫اقول‪:‬فكانْکِولہْتعایل" ‪ ‬‬



‫ْْ‬



‫ںیمۿاتہكۿوہطۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿفؽامط" ‪ْ  ‬‬



‫‪ْ2"‬ایْاعظمْالنیانْجمیعاْعیلْاحدْ‬ ‫‪‬‬ ‫ْ‪‬‬ ‫‪("‬دوػ ۿػ۔ےۿاگۿانۿےسۿوہۿحؼا ۿدبۿ‬ ‫وجوہْالتاویالتْ ْ‬ ‫بیصنۿ وۿحؼیۿ ٓا ۿںیمۿدےسنھۿاگ)ۿینعیۿاجكۿجاو لۿرپۿيتۿےسۿ‬ ‫حؼیۿ ٓا ۿد لیۿوہ یئۿ‬



‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت) ْ‬ ‫ا یس ۿز ۿ۔ے ۿ و ۿبجعت ۿاك ۿوصت ۿ۔ے ۿفو ۿہی ۿااس ۿوہا ۿ ےسی ۿوكیئ ۿاجك ۿخساطۿ‬ ‫عنْاصلْالتاویلْمماْیقیضْایلْالعجبْفكانْکمنْتمینْ را۔ےۿاوػ ۿدورسعۿوكۿامػعۿفوۿخساےنۿرپ ۿ ریۿےنچنہپ ۿےكۿقؽ بۿوہ ۿركۿ‬ ‫غرضاْوریمْغرضاْفاخطاْبعدْكادْانْیصیب‪،‬وماْتوْفییقْاالْ وچكۿاج ےۿاوػۿریمیۿفو‪،‬قیۿاهللۿ یۿےسۿ۔ےۿانۿرپۿںیمۿوپروواۿركجاۿ‬ ‫تعایلْعنہْامنی۔ ْ وہطۿاوػۿایسۿیکۿفرفۿاتکھجۿوہط‬ ‫باللْعلیہْتوْكلتْوْالیہْانیبْ‪۶۷‬منہْعقاْاللْ ٰ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیْالکبی)تحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪۶۹ /‬وۿۺ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصریۃْرصمۿ‪۸۶/۷۵۹‬‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۼ۽‪۶۶ /‬وۿ‪۶۷‬‬ ‫‪Page 566 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ناراْ‬ ‫وردہ ْالرازی ْبان ْقولہ ْتعایل"نارا ْتلیظ"یحتمل ْانْ اوػۿػاػیۿےنۿانۿوقلۿوكۿویطۿػدۿایكۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿوقلۿ رْ‬



‫یکونْذلكْصقۃْلكلْالنیانْوانْیکونْصقۃْلنارْ تلیظۿںیمۿا امتلۿ۔ےۿہكۿوہۿيتۿ ٓا وشتطۿیکۿتفصۿوہۿاوػۿنكممۿ‬



‫تعایل ْوصف ْكل ْنار ْجہنم ْب ذاْ ۔ےۿہكۿوصخم ۿ ٓا شتۿیکۿتفصۿوہ نكیلۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿمنہجۿیکۿ‬ ‫مخصوصۃ ْلکنہ ْ ٰ‬ ‫‪ 1"‬يتۿ ٓا وشتطۿاكو یۿوفۿدورسیۿ ٓا حثۿںیمۿفؽامجا‪،‬انۿاكۿاػوادۿ‬ ‫‪ ‬‬ ‫الوصفْفْایۃْاخریْفِال"‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪"‬وہ ۿفو ۿ ڑھیتک ۿ ٓا ۿ‬ ‫ارایم ۿ۔ے‪":‬‬ ‫ْ‬ ‫۔ےۿاھكلۿاجاػ ےنیۿوایل‬



‫ْ‬



‫اقول‪ْ:‬یرتاْأیْمنْھذہْالعبارةْلالیرادْوجہتان‪ْ :‬‬



‫ںیمۿاتہكۿوہطۿانۿابعػتۿےسۿا رتا ۿیکۿدو‪۷‬ۿںیتہجۿخـؽۿآ یتۿںیہ‬



‫ذ‬ ‫للیۿفوۿہیۿ۔ےۿہكۿوگجاۿرتعم ۿےنۿہیۿنامطۿایكۿہكۿاقیضۿاامّۿابا‬



‫االویل ْان ْالموردكانہ ْظن ْان ْالِایض ْاالمام ْیدیعْ‬ ‫ركب ۿ ٓا شت ۿمنہج ۿےك ۿٹپل ۿامػےن ۿیک ۿتفص ۿےس ۿوصخم ۿوہےنۿ‬ ‫تخصیصْالنارْبصقۃْالتلیظْکماْیتخص‬ ‫صْالغالمْفْ ےك ۿادیع ۿںیہ ۿان ۿروػ ۿرپ ۿ ےسی ۿكالّ ۿےراػعوقل ۿاجءین ۿػجڈۿ‬ ‫قولنا ْجاء ْین ْغالم ْعاقل ْبصقۃ ْالعِل‪،‬ومن ْھذاْ مالقۿںیمۿتفصۿ لقۿےسۿوصخم ۿ۔ےۿاوػۿانۿفر ےقۿےسۿ‬ ‫الطریقْیِولْانْالمرادْنارْمخصوصۃْاعظمْالنیانْ وہ ۿفؽام ےت ۿںیہ ۿہك ۿرماد ۿاخ ۿ ٓا ۿ۔ےۿ و ۿيت ۿےس ۿحؼی ۿ ٓا ۿ‬ ‫فالْیرادْحْظاھرْالورودْاذْاالوصافْانماْتخصصْاذاْ ۔ے‪،‬فو ۿا رتا ۿاك ۿوػود ۿان ۿروػت ۿںیم ۿػاہؾ ۿ۔ے ۿان ۿ ےئ ۿہكۿ‬ ‫كانت ْخصائص ْتوجد ْف ْفرد ْدون ْاخر ْوالتلْیظ ْالْ اواصفۿداتۿےكۿواھۿایسۿوقثۿاخ ۿوہ ےتۿںیہۿہكۿوہۿانۿ‬



‫یختصْبناردونْنار۔االتریْانْاللْسبحنہْوتعایلْ فؽدۿاكۿاخ ہۿوہۿطۿہكۿدورسعۿںیمۿنۿجا ےۿاجںیئۿاوػۿٹپلۿامػجاۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ج‬ ‫‪ 2‬لک ااسۿ۔ںیہۿہكۿا كۿ ٓا ۿیکۿاخ ۿتفصۿوہۿدورسیۿیکۿنۿوہ‪،‬‬ ‫‪ "‬و نْ‬ ‫‪ ‬‬ ‫وصفْالنارْمطلِا"‬ ‫ایكۿ مۿ۔ںیہۿدےتھۿہكۿاهللۿيسِز ۿواعتیٰل ۿ اقلطۿ ٓا شتۿمنہجۿاكۿوفۿ‬ ‫لمْیکنْالِایضْاالمامْ ْ‬ ‫ف‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪"‬ۿ(ینعیۿوہۿفوۿ‬ ‫ایبطۿ ؽامجاۿ۔ے‪" :‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرانْالکریمْ‪۵‬ۼ‪ٖ /‬ۺ‪۶‬وۿۻ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرانْالکریمْ‪۵‬ۼ‪ٖ /‬ۺ‪۶‬وۿۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 567 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لیید ْھذا ْوانما ْملحظہ ْایل ْان ْالؾنکی ْللتعظیمْ ڑھیتک ۿ ٓا ۿ۔ے ۿاھكل ۿاجا ۿػ ےنی ۿوایل) ۿنكیل ۿرضحت ۿاقیض ۿاامّۿ‬



‫تعایل ْناراْایْناراْعظیماْلؼسْکمثلہْناركانہْ ہی ۿ ینع ۿرماد ۿ ےنی ۿواےل ۿ۔ںیہ ۿاط ۿاك ۿاواػہ ۿفو ۿان ۿفر ۿف ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫فِولہْ ٰ‬ ‫اشیْبالؾنکیْایلْانہاْبشہرةْامرھاْوشیو عْفزعہاْ ركنہۿمیظعۿےئلیكۿ۔ےۿفوۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿفؽامطۿجاػاۿاكۿبلطمۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫تسب ہك ۿوہ ۿحؼی ۿ ٓا ۿ۔ے ۿان ۿیسیج ۿوكیئ ۿ ٓا ۿ۔ںیہ‪،‬وگجا ۿوہ ۿا ینۿ‬ ‫واخذْاھوالہاْبمجامعْالِلوبْصارتْبمثابۃْال قْ‬ ‫ن‬ ‫اح ث ۿیکۿ رہت ۿاوػ ۿانۿیکۿ تبیۿےكۿماّۿ رےۿاوػ ۿانۿیکۿ‬ ‫االذھانْاالْالیہا‪،‬فاغنت ْشہرْت اْوْانتشار ْذکرھاْ‬ ‫وہانلویكطۿیکۿ رػعۿدولطۿرپۿڑكےكۿوصتۿانۿاقمّۿرپۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫عنْتعریفْاسمہاْکماْیقیدْذلكْتنکیْالملیكْفْ‬ ‫د‪،‬نۿایسۿیکۿفرفۿتقبسۿرك ےتۿںیہ‪،‬فوۿانۿیکۿ رہتۿاوػۿانۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪"‬‬ ‫تعایل ْ"‬ ‫قولہ ْ ٰ‬ ‫ےكۿماّۿدركۿےنۿانۿےسۿےبۿاینػ ۿركدجا ۿہكۿانۿاكۿجاّۿےل ۿركۿ‬ ‫وتنکیْالظلمْفْقولہْتعایل"‬



‫‪ْ ‬‬



‫‪ 2"‬ایْظلمْالظلمْکمثلہْوْھوْالشرک۔‬



‫اےسۿنیعمۿایكۿاج ے‪،‬سجۿفروۿو یۿافدئہۿظفلْملیكْاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ےكۿوقل"یفۿدعقمۿدصقۿ دن ۿٓتزكۿدتقمػ"(ینعیۿ چۿیکۿ سلجۿ‬



‫انباناْموالناْالسیدْحسنیْجملْاللیلْامامْالشافعیۃْ ںیمۿ میظۿدقػتۿواےلۿجادواہۿےكۿوضحػ)ۿاكۿركنہۿوہجاۿداتیۿ۔ےۿ‬ ‫‪ْ ‬‬ ‫بمکۃ ْالمحمیۃ ْعن ْخاتمۃ ْالمحدثنی ْمحمد ْعابدْ اوػۿ طفلۿو مۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿوقلۿ"‬ ‫السندیْعنْصالحْالقالینْعنْ ْ‬



‫‪"‬ںیم ۿہیۿافدئہۿداتی ۿ۔ے ۿینعیۿااس ۿو م ۿہكۿوكیئ ۿو مۿ‬



‫انۿاسیۿ۔ںیہۿاوػۿوہۿو مۿرشكۿ۔ے ح ںیۿ ربدیۿومالجاۿدیسجاۿ‬ ‫نیسحۿامجلۿالیللۿےنۿ و ۿٓك ۿںیمۿاامّۿواہیعفۿںیہۿوہۿػواحثۿ‬ ‫ل‬ ‫رك ےت ۿںیہ ۿاخذمۃ ۿا مَڈنیث ۿدمحم ۿمادب ۿ دنی ۿےس ۿاذنوط ۿےنۿ‬ ‫ػواحثۿایكۿاصج ۿلالینۿےسۿاذنوطۿےنۿػواحثۿیکۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۹‬ۺ ‪/‬ۺۺ‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬۽‪/‬ۻ‬ ‫‪Page 568 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫محمد ْبن ْسنۃ ْعن ْاحمد ْالعجیل ْعن ْقطب ْالدینْ دمحمۿ نۿہنسۿےسۿاذنوطۿےنۿادمحۿیلجعۿےسۿاذنوطۿےنۿبطقۿادلنۿ‬ ‫النہر ْوایلْعنْایبْالقتوح ْعن ْیوسف ْال رویْعنْ رہنۿوایلۿےسۿاذنوۿطۿےنۿاباۿاوتفلوۿےسۿاذنوطۿےنۿویفسۿہؾویۿ‬ ‫محمد ْبن ْشاہ ْبخت ْعن ْایب ْالنعمان ْالختالین ْعنْ ےس ۿاذنوط ۿےن ۿدمحم ۿ ن ۿواہ ۿتخب ۿےس ۿاذنوط ۿےن ۿاباامعنطۿ‬ ‫ٌزالین ۿےس ۿاوھنط ۿےن ۿفؽحؼی ۿےس ۿاوھنط ۿےن ۿدمحم ۿ ن ۿالیۿ‬ ‫القربری ْعن ْمحمد ْبن ْاسمعیل ْالبخاری ْثناْ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫اخبػیۿےس‪،‬اخبػیۿےنۿ ؽامجاۿمہۿےسۿاباۿمدیۿےنۿدح ثۿایبطۿ‬ ‫ابوعدی ْثنا ْشعبۃ ْعن ْسلیمان ْعن ْابراھیم ْعنْ‬ ‫یکۿاذنوطۿےنۿاہكۿمہۿےسۿہبعشۿےنۿدححثۿایبطۿیکۿاذنوطۿےنۿ‬ ‫علِمۃْعنْعبداللْلماْنزلتْالذینْامنواْولمْیلؽسواْ‬ ‫امیلسطۿےسۿاذنوطۿےنۿاحؼامیہۿےسۿاذنوطۿےنۿہمقلعۿےسۿہمقلعۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫م‬ ‫ایمانہمْبظلمْاولئكْلہمْاال نْوھمْم تدونْ قالْ ےن ۿدبعاهلل ۿ نۿوعسمدۿےس ۿػواحثۿیکۿہك ۿٌتۿہی ۿ ٓا حث ۿركہم‬



‫اصحابْرسولْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْایناْلمْیظلمْ "الذینْامنواولمْیلؽسوا ْایمان مْاولئكْلہمْاالمنْوْ‬



‫فزنلْاللْانْالشركْلظلمْعظیم۔‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ھمْمہتدون" (ینعیۿوہۿ وۿاامیط ۿال ےۿاوػ ۿا ےنۿاامط ۿںیمۿ‬ ‫یسك ۿجا ق ۿیک ۿ ٓا زیم ۿن ۿن ۿیک ۿا۔ںیہ ۿےك ۿ ےئ ۿاامیط ۿ۔ے ۿاوػ ۿو یۿ‬ ‫ػاہۿرپۿںیہ)ۿجاػلۿوہیئ‪،‬ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿ‬ ‫ااحصت ۿباےلۿمہۿںیمۿوكط ۿااسۿ۔ےۿسجۿےنۿو مۿنۿایك‪،‬اهللۿ‬



‫انباناْشیخْالعلماءْموالناْالسیدْزینْدحالنْالمیكْ اعتیٰل ۿےن ۿ ٓا ہی ۿركہم "ان ْالشرك ْلظلم ْعظیم"ےبكشۿ‬ ‫رشكۿحؼاۿو مۿ۔ے تۿ)ۿجاػلۿفؽامیئ‬ ‫الشافیعْعنْالعالمۃْعثمانْبنْحسنْالدمیایطْ ْ‬ ‫ي‬ ‫ح ںی ۿخیش ۿااملعلء ۿومالجا ۿدیس ۿادمح ۿد الط ۿیكم ۿوا یع ۿےن ۿ رب ۿدیۿ‬ ‫اذنوط ۿےن ۿكالہم ۿامثعط ۿ ن ۿنسح ۿدبایمیط ۿوا یع ۿاػہؾی ۿےسۿ‬ ‫اذنوطۿےنۿاریمۿریبكۿ‬



‫‪1‬‬ ‫تعایلْولمْیلؽسوْاْایمان مْبظلمْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچ‪ /۷‬ۻۻۻ‪،‬انوارالتزنیلْوْ‬ ‫ْصحیحْالبخاریْکتاْبْالتقسیْسورةْاالنعام‪،‬بابْقولْ ٰ‬



‫اسرا رْالتاو یلْ(تقسیْالؽیضاوی)ْ‪۷‬۽‪/‬ۻْدا رْالقکرْبیوتْ‪ /۷‬ۻ‪۹۷‬ۿوۿۻ‪۹۷‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 569 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الشافیعْاالزھریْعنْاالمیْالکبیْالعالمۃْمحمدْ كالہمۿدمحمۿامیكلۿاػہؾیۿاوػۿاخیشلۿدبعاهللۿرشافیئۿاش یعۿاوػۿدیسیۿ‬ ‫المالیكْاالزھریْوالشیخْعبداللْالشرفاءْالشافیعْوْ دمحم ۿانسصواین ۿاش یع ۿاوػ ۿدرگی ۿءاملء ۿےس ۿاط ۿیک ۿ دنوط ۿےك ۿواھۿ‬ ‫سیدیْمحمدْالشنواینْالشافیعْواخرینْباسانیدھمْ وۿاامّۿملسمۿ نۿاجحوۿجصسا رػیۿجكۿیتچنہپۿںیہۿاذنوطۿےنۿدبع‬ ‫اهللۿ نۿوعسمدۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿجكۿا ینۿ دنۿےسۿػواحثۿایكۿ‬ ‫ایلْاالمامْمسلمْبنْالحجاجْالنؼسابوریْبسندہْ‬ ‫ف‬ ‫م‬ ‫ہكۿدبعاهللۿ نۿوعسمد ۿػیضۿاهللۿجایلۿ ز ۿےنۿ ؽامجا ۿاحصہبۿےنۿ‬ ‫تعایلْعنہْقالْفیہْ‬ ‫ایلْعبدْاللْبنْمسعودْریضْاللْ ٰ‬ ‫رع ۿیکۿمہۿںیمۿزكۿےنۿو مۿنۿایك‪،‬فوۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫قالوا ْایناال ْیظلم ْنقسہ ْفِال ْرسول ْالل ْصیل ْاللْ‬ ‫ہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجا ۿوہۿو مۿ۔ںیہۿ وۿنامط ۿرك ےتۿوہۿہیۿفوۿانۿ‬ ‫لؼ‬ ‫علیہْوسلمْ سْھوْکماْتظنونْانماْھوْکماْقالْلِمانْ فرو ۿ۔ے ۿ ےسی ۿامقلط ۿےن ۿا ےن ۿےٹیب ۿےس ۿاہك‪:‬اع ۿےٹیب ۿ! ۿاهلل ۿاكۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫البنہ"یابینْالتشركْباللْانْالشركْلظلمْعظیم ْ یسكۿوكۿرشجكۿنۿركجاۿویكہكۿرشكۿ تہۿحؼاۿو مۿ۔ے‪،‬اوػۿملسمۿ‬ ‫وھکذا ْاخرجہ ْاالمام ْاحمد ْوالرتمذی ْوقد ْاختارْ یکۿدححث ۿےكۿ لثۿاامّۿادمحۿورتذمی ۿےن ۿ یھۿػواحث ۿایكۿاوػۿ‬



‫تعایلْ‬ ‫الرازی ْبنقسہ ْعنی ْھذا ْالتوجیہ ْف ْقولہ ْ ٰ‬



‫"ارایت ْالذی ْینیھ ْعبدا ْاذا ْصیل"‪2‬قال ْالؾنکی ْفْ‬



‫تعایلْعلیہْوسلمْكامالْفْ‬ ‫عبدْیدلْعیلْکونہْصیلْاللْ ٰ‬



‫وخدۿػاػیۿےنۿفوہیجۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿوقلْ"ارایتْالذیْینیھْ‬ ‫ذ‬ ‫عبدْاْاذاْصیل"( ھالۿدوھكۿفوۿ وۿعنمۿركجاۿ۔ےۿدنبعۿوكۿٌتۿوہۿ‬ ‫امنػۿیڑ ے ت)ۿںیمۿاایتخػۿیکۿاذنوطۿےنۿفؽامجاۿہكۿدبعاۿاكركنہۿ‬



‫تعایل ْعلیہ ْوسلمْ وہجاۿانۿرپۿدالنثۿركجاۿ۔ےۿہكۿامتّۿاہجطۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫تعایل ْانہ ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫العبودیۃ ْكانہ ْ ٰ‬ ‫ہیلعۿوملسۿیکۿ۔تقیقۿےكۿایبطۿاوػۿبدحثۿںیمۿاطۿےكۿايال ۿ‬ ‫عبدالییفْالعالمْبشر حْ ْ‬ ‫یکۿفوفیصۿاكۿ قۿاداۿ۔ںیہۿ‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْاالیمانْبابْصدقْاالیمانْواخالصہْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچٖۼۼ‪،۶/‬جا معْالرتمذیْابوابْالتقسیْسورةْاالنعامْا نیۿ‬



‫‪1‬‬



‫ینپمکۿدیلہ‪،۶۸۷ /۷‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْا بنْمسعودْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪۶/۹۷۹‬‬



‫ْ‬



‫ْمقاتیحْالغیبْ(التقسیْالکبی)ْتحتْاالیۃْۻ۾‪ /‬۾ۿو‪ْ۶۵‬المطبعۃْالؽیہۃْالمصرْیۃْرصمۿ‪۷۵ /۸۷‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 570 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بیانیہْوصقۃْاخالصہْفْعبودیتہْ‪1‬ا نت ٰیھْ‬



‫ركاتك‬



‫والثانیۃ ْانْتوصیقہْبالتلیظْینافْھذاْالتخصیصْ دورسیۿہیۿہكۿ ٓا ۿوكۿجتؿیۿ( ڑھےنك)ۿےسۿومروفۿفؽامجاۿانۿ‬ ‫النہْوصفْمطلقْالنارْالْنارمخصوص۔اقولْولؼسْ صیص ۿےك ۿانمیف ۿ۔ے ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿ ڑھانك ۿ اقلط ۿہؾ ۿ ٓا ۿیکۿ‬ ‫تفص ۿ۔ے ۿن ۿہك ۿیسك ۿاخ ۿ ٓا ۿیک ںیم ۿاتہك ۿوہط ۿہك ۿہیۿ‬ ‫بشیئ ْاذ ْال ْیمؾنع ْتوصیف ْفرد ْعظیم ْمن ْجنسْ‬ ‫ف‬ ‫ا رتا ۿوكیئ ۿز ۿ۔ںیہ ۿان ۿ ےئ ۿہكۿیسك ۿ سن ۿےك ۿ میظ ۿ ؽد ۿوكۿ‬ ‫بوصفْعامْنشرتكْفیہْاالفرادْجمیعاْوْانماْالممؾنعْ‬ ‫اےسی ۿماّ ۿوف ۿےس ۿسجۿںیم ۿواػع ۿافؽاد ۿرشجك ۿومروفۿ‬ ‫عکسہ‪،‬اعین ْتوصیف ْجمیع ْاالفراد ْبما ْیختص ْبہْ‬ ‫ركجا ۿعنتمم ۿ۔ںیہ‪،‬عنتمم ۿفو ۿان ۿاك ۿسکع ۿ۔ے ۿینعی ۿامتّ ۿافؽاد ۿوك ۿا یسۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫فردْخاص‪،‬االتریْایلْقولہْتعایل"‬ ‫‪ "‬تفص ۿےس ۿومروف ۿایك ۿاج ے ۿ و ۿیسك ۿاخ ۿفؽد ۿیک ۿتفصۿ‬



‫معْانہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْاعظمْالرسلْوا کرمہمْ وہہ اۿ مۿ۔ںیہۿدےتھۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿان ۿوقلۿیکۿفرف"اوػ ۿدمحمۿ‬ ‫باالطالق‪،‬والرسالۃْوصفْعامْیشرتكْفیہْالمرسلونْ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿفوۿاجكۿػوسلۿںیہ"احالہكۿوضحػۿ یلۿ‬



‫جمیعا‪،‬ولْؼسْفْاالیۃْمایدلْعیلْالِصرْینافْالعمومْ اهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿيت ۿػوسولط ۿےس ۿ اقلط الض ۿو ۿایلع ۿںیہۿ‬ ‫عیلْانْالتلیظْمِولْبالتشکیكْفیجوز ْانْیرادْھناْ اوػۿػوانثۿاجكۿوفۿماّۿ۔ےۿسجۿںیمۿيتۿػوسلۿرشجكۿ‬ ‫تلظ ْخاص ْلؼس ْکمثلہ ْتلظ ْکما ْقال ْالل ْسبحنہْ ںیہ‪،‬اوػۿ ٓا حثۿںیمۿوكیئۿظفلۿااسۿ۔ںیہۿ وۿرصحۿرپۿدالنثۿركجاۿوہۿ‬ ‫ہكۿومعّۿےكۿانمیفۿوہ‪ٔ،‬ؽجڈۿحؼۿ ٓا طۿجتؿیۿ( ڑھانك)ۿیلكۿٕسككۿ۔ےۿ‬ ‫‪ْ ‬‬ ‫وتعایل"‬ ‫ت‬ ‫ج‬ ‫ؿ‬ ‫ح‬ ‫ذہلاۿاج ؼۿ۔ےۿہكۿانۿہگجۿاخ ۿ یۿ( ڑھانك)ۿرمادۿوہۿسجۿےكۿ‬ ‫‪3"‬اطلقْالضاللْوْ ْ‬ ‫‪ ‬‬ ‫ت‬ ‫ج‬ ‫يس‬ ‫ؿ‬ ‫ لث ۿوكیئ ۿ ی ۿن ۿوہ‪ ،‬ےسی ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿ ِز ۿواعتیٰل ۿےنۿ‬ ‫فؽامجا‪":‬اعۿاامیطۿواول!ۿ مۿا ینۿرکفۿػوھكۿےراہػاۿھچكۿنۿاگبػعۿاگۿ‬ ‫ْ‬ ‫وہۿ وۿارماہۿوہاۿٌتۿہكۿ مۿػاہۿرپۿوہۿ‬



‫ْمقاتیحْالغیبْ(التقسیْالکبیْ)تحتْآیۃْٖ۾‪/‬ۻ۾ۿو‪ْ۶۵‬المطبعۃْالبہؼتہْالمصرْیۃْرصمۿ‪۷۵ /۸۷‬‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۶۹۹ /۸‬‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪ /‬ۺ‪۶۵‬‬ ‫‪Page 571 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ارادْاْالضاللْالبعیدْوھوْالکقر۔ ْ‬



‫"صاللۿباالۿاوػۿصاللۿہدیعۿرمادۿایلۿاوػۿوہۿرفكۿ۔ے‬



‫اخرجْاالمامْاحمدْوْالطرباینْوغیھماْعنْایبْعامرْ اامّۿادمحۿو ۿربطاینۿومریۿےراےنۿاباۿمارمۿارعشیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫االشعریْریضْاللْتعایل ْعنہْقالْسالتْرسولْاللْ مز ۿےس ۿػواحث ۿیک ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿںیم ۿےنػوسل ۿاهلل ۿ یلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےسۿدػجاتۿایكۿانۿ ٓا حث ۿےكۿجاػعۿںیمۿفوۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْعن ْھذہ ْاالیۃ ْفِالْ‬ ‫صیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ف‬ ‫وضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿ ؽامجاۿےراہػاۿھچكۿنۿاگبػعۿاگۿ‬ ‫الیضرکمْمنْضلْمنْالکقارْاذاْاھتدیتمْ‪1‬والعجبْ‬ ‫وہۿ وۿارماہۿوہا(ینعیۿاكفؽۿول )ہكۿ مۿػاہۿرپۿوہ‬ ‫انْالرازیْجنحْبنقسہْایلْنحومنْھذاْفْقولہْتعایلْ‬ ‫ٰ اوػ ۿبجعتۿفوۿہیۿ۔ےۿہكۿرخفػاػیۿوخد ۿانۿےكۿقؽ بۿفوہیجۿیکۿ‬ ‫لمع‬ ‫"نارْحامیۃ"قالْوا ینْانْسائرْالنیانْبالنسبۃْ فرف ۿاملئۿوہ ے ۿاهللۿاعتیٰل ۿےك ۿوقلۿجاػ ۿاحٕزۃ ۿیکۿن ریسۿںیمۿ‬ ‫الیہاْكانہاْلؼستْحامیۃْوھذْالِدرْكافْفْالتنؽیہْ اذنوطۿےنۿفؽامجاۿہكۿبلطمۿہیۿ۔ےۿہكۿہؾۿ ٓا ۿمنہجۿیکۿ ٓا ۿےكۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫عیلْقوةْسخونتہاْنعوذْباللْمنہما ْ الخ‪،‬فماْللشعیْ اقمجفۿوگجاۿارّۿ یۿ۔ںیہۿاوػۿاینۿجاتۿ ٓا شتۿمنہجۿیکۿ تخۿاریمۿ‬ ‫رپۿہبنتمۿفؽامےنۿوكۿاكیفۿ۔ےۿمہۿاهللۿیکۿانۿےسۿانہۿامےتگنۿںیہۿ وۿ‬ ‫یوكلْویذم۔ ْ‬ ‫اقول‪:‬لك ْان ْتِول ْان ْلیظ ْمن ْالمجرد ْوتلیظ ْمنْ اھكجاۿاج ےۿاوۿػحؼاۿ یھۿاہكۿاج ے‬ ‫المزیدْوْزیادةْاللقظْتدلْعیلْزیادةْالمعین‪،‬کماْقالواْ ںیمۿاتہكۿوہط ۿاوػ ۿںیہمتۿہاتچنہ۔ےۿہكۿ مۿوہكۿہكۿنؿیۿرجمد ۿےكۿ‬ ‫ لیب ۿےس ۿ۔ے ۿاو ۿػجتؿی ۿٔؽجڈ ۿےك ۿ لیب ۿےس ۿ۔ے ۿاوػظفل ۿیکۿ‬ ‫فْالرحمنْوالرحیمْوغیْذلكْمعْفیہْمنْالتشدیدْ ْ‬ ‫ن‬ ‫ػجادیتۿ ینعۿیکۿػجادیتۿرپۿدال ثۿركیتۿ۔ے‪،‬اسیۿہكۿػنمحۿوػمیحۿ‬ ‫ومریۿہۿںیمۿءاملءۿےنۿفؽامجاۿانۿےكۿواھۿجتؿیۿ‬



‫ْمسندْاحمدْبنْحنبلْحدیثْایبْعامرْاالشعریْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ۾‪۶۷‬‬



‫‪1‬‬



‫المائدةْدارْالکتابْبیوتۼ‪ /‬۾‪۶‬‬



‫‪،۷۵۶‬مجمعْالزوائدْبحوالہْالطرباینْکتابْالتقسیْسورةْ‬



‫ْ‬



‫ْمقاتیحْالغیبْ(التقسیْالکبی)ْتحتْاالیۃْٖ‪ْ۶۵۶/۶۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصرْیۃْرصمۿ‪۹ /۸۷‬ۼ‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 572 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لقظْالمنؽئیْعنْالشدةْمعینْکماْفْقتلْوقتلْوقاتلْ ںیمۿ یظفۿ ت ۿ۔ےۿ وۿ ونعیۿ ت ۿیکۿ ربۿد یت ۿ۔ےۿ ےسیۿ‬ ‫وقتالْمعْانْبابْاالدعاءْواسعْوقصرْاْلوصفْعیلْ ظفلۿ لتقۿاوػ ۿ لتقۿاوػ ۿاقجفۿوداتلۿںیم‪،‬انۿےكۿواھۿہیۿ یھۿ‬ ‫اعظم ْمن ْیوصف ْشائع ْقال ْتعایل ْف ْالمہاجرینْ ۔ےۿہكۿادماءۿاكۿجاتۿواعسۿ۔ےۿاوػۿتفصۿوكۿيتۿومرونیۿےسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫حؼعۿومروفۿرپۿوصقمد ۿػانھكۿرعفۿواعۿ۔ے اهللۿاعتیٰلۿاكۿ‬ ‫‪1"‬ویمکن ْان ْتجعل ْمن ْھذاْ‬ ‫"‬ ‫‪"‬ۿ‬ ‫اہمرجنۿےكۿجاػعۿںیمۿاػوادۿ۔ےۿ"‬ ‫‪2"‬۔‬ ‫تعایلْ"‬ ‫الِؽیلْامثالْقولہْ ٰ‬ ‫(و ی ۿول ۿےچس ۿںیہ)اوػ ۿنكمم ۿہك ۿ م ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےك ۿوقل ۿ(ےبۿ‬ ‫وقدْحِِناْالمسالۃْفْخاتمۃْرسالؾناْسلطنۃْالمصطیفْ‬ ‫كشۿو یۿ۔ےۿوصزاۿاج اتۿ۔ے)ۿہكۿانۿ لیبۿےسۿقؽاػۿدو‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْبماْالْمزیدْعلیہْھذاْوكانْ‬ ‫صیلْاللْ ٰ‬ ‫اوػمہ ۿےن ۿان ۿہلئس ۿیک ۿقیقحت ۿا ےن ۿػواہل ۿوتـزۃ ۿایفطصمل ۿ یلۿ‬ ‫قلبْایبْعؽیدةْرکنْایلْھذاْالوجہْالذیْذکرْالِایضْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿاخہمتۿںیمۿاےسیۿكالّۿےسۿسجۿںیمۿ‬ ‫االمام ْشؼئا ْقلیال ْثم ْبدا ْلہ ْمابدا ْفانحجم ْکماْ ػجادیتۿ۔ںیہۿوہیتۿیکۿ۔ےۿاوػ ۿانۿفوہیجۿیکۿفرفۿ وۿاقیضۿ‬ ‫حکؼنا ْلك ْكالمہ ْسؾسمع ْمنا ْجوابہ ْان ْشاء ْاللْ اامّۿےنۿایبطۿفؽامیئۿاباۿدیبعہۿاكۿدلۿھچكۿاملئۿوہاۿاھتۿرھپۿانۿوكۿ‬



‫وسیھجۿ وۿوسیھجۿفوۿوہۿانۿےسۿ رحنفۿوہہ اۿاسیۿہكۿمہۿ مۿےسۿ‬ ‫تعایل۔ ْ‬ ‫تعایل ْناراْ انۿاكۿكالّۿدركۿركۿےكاوػۿرقنع بۿ مۿمہۿےسۿانۿاكۿ واتۿونسۿ‬ ‫الثاین ْمنْوجیھْالِایض"انْالمرادْبِولہْ ٰ‬ ‫تلیظ ْالنیان ْاجمع‪،‬ویکون ْالمراد ْبِولہ ْتعایل ْالْ ےگۿانْشاءْالل ٰ ْ‬ ‫ْتعایل‬ ‫ٰ‬ ‫ً‬ ‫ن‬ ‫ف‬ ‫یصلہاْاالْاالشیقْایْھذاْاالشیقْبہْاحق‪،‬وثبوتْھذاْ اقیض ۿیک ۿاػواد ۿ ؽومدہ ۿدو ۿو وط ۿںیم ۿےس ۿدورسی ۿہی ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿےكۿوقلۿناراْتلیظ ےسۿرمادۿامتّۿ ٓا ںیشتۿںیہۿاوػۿاهللۿ‬ ‫الزیادةْفْاالستحِاقْ ْ‬ ‫اعتیٰلۿےكۿوقلۿالیصلہاْاالْاالشیق (انۿںیمۿنۿاج ےۿاگۿرگمۿوہۿ‬ ‫يت ۿےسۿحؼا ۿدبتخبۿ)ۿےسۿرماد ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿہی ۿيت ۿےسۿحؼا ۿدبۿ‬ ‫تخبۿاطۿامتّۿ ٓا ػاموشئطۿےكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾ۺ ‪/‬۽‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۹۶‬ۻ‪۸‬‬ ‫‪Page 573 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫غیْحاصلْاالْلہذاْاالشیقْ‪ْ1‬ا نتہیْوایلْنحوْمنْھذاْ‬ ‫یمیل ْماجزم ْبہ ْالزمخشری ْف ْالکشاف ْمِتصراْ‬



‫علیہْونِلہْاالمامْالنسیفْرامزاْالیہْمنْانْاالیۃْ‬ ‫واردةْفْالموازنۃْبنیْحالیتْعظیمْمنْالمشرکنیْ‬



‫يتۿےسۿػجادہۿازاۿواػۿ۔ےۿاوػۿااقحتسقۿیکۿػجادیتۿایسۿيتۿےسۿ‬ ‫حؼعۿدبتخبۿوكۿاح ۿ۔ےۿاحسمی‪،‬اوػۿانۿےسۿقؽ بۿفوہیجۿیکۿ‬ ‫ٔ‬ ‫فرف ۿوہ ۿفوہیج ۿاملئ ۿ۔ے ۿسج ۿرپ ۿػ ِیؾی ۿےن ۿزجّ ۿایك ۿاشكفۿ‬ ‫ٔ‬ ‫خ‬ ‫ںیمۿانۿرپۿاافتکۿرك ےتۿوہ ےۿاوػۿػ ِیؾیۿیکۿوہۿفوۿہیجۿاامّۿ بلیۿ‬ ‫ےنۿایكسۿفرفۿاواػہۿفؽام ےتۿوہ ےۿلقۿفؽامیئۿوہۿفوہیجۿہیۿ‬



‫وعظیم ْمن ْالمؤمننی ْفارید ْان ْیبالغ ْف ْصقؾیہماْ‬ ‫۔ے ۿہك ۿہی ۿ ٓا حث ۿرشمنیك ۿےك ۿاجك ۿ میظ ۿاو ۿػومس نی ۿےك ۿاجكۿ‬ ‫المؾناقضتنی‪،‬فِیل ْاالشیق ْوجعل ْمختصا ْبالصیلْ‬ ‫ میظۿےكۿدو ۿٓصزا ضۿںوتفطۿںیمۿابم ہغۿفؽامجا ۿاج ےۿفوۿایقشۿ‬ ‫تخل‬ ‫قی ت جع‬ ‫كانْالنارْلمْ ْ قْااللہ‪،‬و لْاال یقْو لْمختصاْ فؽامجا ۿہ ا ۿاوػ ۿاےس ۿ ٓا شت ۿمنہج ۿںیم ۿاجےن ۿےئلیك ۿوصخم ۿرہھٹاجاۿ‬ ‫بالنجاةْكانْالجنۃْلمْتخلقْاالْلہْ‪ْ2‬ا نتہی۔‬ ‫ہ اۿوگجاۿمنہجۿیکۿ ٓا ۿایسۿےكۿ ےئۿ دیاۿوہیئۿ۔ےۿاوػۿایقتۿفؽامجاۿہ اۿ‬ ‫ْ‬



‫اوػۿ اجتۿےكۿ ےئۿوصخم ۿفؽامجاۿہ اۿوگجاۿٌشتۿایسۿےك ےئۿینبۿ‬



‫اقول‪ْ:‬وھذاْھوْالحصرْاالدعائیْالذیْوصقناْلكْوالْ ۔ےْا نتہی‬



‫شكْانہْدائرْسائرْبنیْالبلغاءْیشہدْب ذاْمنْتؾبعْ ںیمۿاتہكۿوہطۿو یۿوہۿرصحاۿدمایئۿسجۿاكۿایبطۿمہۿےنۿ مۿےسۿایكۿ‬ ‫دواوینْالعربْوكالمہمْفْالمدحْوال جاءْومعلومْ اوػۿوكیئۿكشۿ۔ںیہۿہكۿہیۿاغلبءۿںیمۿداحؼۿوواحؼۿ۔ےۿانۿیکۿوگا یۿ‬ ‫رعت ۿےك ۿدویاونط ۿوك ۿاوػ ۿادو ۿووجہ ۿںیم ۿاط ۿےككالّ ۿوك ۿوختۿ‬ ‫انْالزمخشریْلہْیدطویلْوکعبْعلیاْفْفنونْاالدبْ‬ ‫ٔ‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫باطہعلۿركےنۿواالۿدعۿاگ‪،‬اوػۿہیۿ ولعّۿ۔ےۿہكۿػ ؾیۿوكۿونفطۿ‬ ‫وصنائع ْاالدباءْفِول ْالرازیْانہ ْتركْالظاھرْمنْ‬ ‫ادت ۿاوػ ۿاد ویطۿیکۿوتعنصطۿںیمۿحؼیۿدرتسنۿ۔ےۿاوػ ۿاو اچۿ‬ ‫غیْدلیل‪ْ3‬ا نتہیْغیْمستحسنْ ْ‬ ‫ٔ‬ ‫ِ‬ ‫ی‬ ‫دػ ہۿاح ۿ۔ےۿفوۿرخفۿػاػیۿاكۿػ ؾیۿرپۿہیۿا رتا ۿہكۿانۿیکۿ‬ ‫ہیۿفوہیجۿػاہؾۿوكۿےبۿد لیۿ وھػجاۿ۔ےۿاحسمیۿوختۿ۔ںیہۿ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیْالکبی)تحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۺ‪ ۶‬ۻ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصرْیۃْرصمۿ‪۷۵۹ /۸۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْمداركْالتزنیلْالتقسیْالکبیْتحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪ْ۶‬دارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۸ /۹‬ۻ‪۸‬‬



‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیْالکبی)تحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصرْیۃْرصمۿ‪۷۵۹ /۸۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 574 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وای ْشیئ ْا کرب ْداللۃ ْمن ْاالحؾیاج ْایل ْتصحیحْ اوػۿكالّۿیکۿحیحصتۿیکۿاحٌتۿےسۿحؼیۿوكۿطۿیسۿد لیۿ۔ےۿاوػۿایقشۿ‬ ‫الكالمْولؼسْتاویلْاالشیقْبالشیقْاقربْایلْالظاھرْ یکۿجاو لۿیقشۿےسۿانۿرصحۿیکۿہبۿ تبسۿػاہؾ ۿےسۿحؼدجكۿرتۿ‬ ‫منْھذاْالحصرْمنْشیوعہْوْکثرةْوقوعہْنظماْونثرْاْ ۔ںیہ ۿجاو ود ۿان ۿےك ۿہی ۿرصح ۿرعف ۿںیم ۿواع ۿ۔ے ۿاوػ ۿمظن ۿورثنۿ‬ ‫ںیمۿرثكتۿوا عۿ۔ےۿاوػۿحیحصتۿكالّۿیکۿاحٌتۿانۿ ےسیۿاقمامتۿ‬ ‫وتصحیحْالكالم ْقرینۃ ْكافیۃْفْامثالْھذا ْالمِامْ‬ ‫ق‬ ‫ںیم ۿ ؽہنی ۿاك ۿہی ۿ۔ے ایك ۿ م ۿ۔ںیہ ۿاجےتن ۿہك ۿٌت ۿ م ۿیسك ۿوك ۿہیۿ‬ ‫االتریْانكْاذاْسمعتْرجالْیِولْزیدْھوْالکریمْ‬ ‫ذ‬ ‫ےتہكونسۿہكۿػجڈۿ یۿركمیۿ۔ےۿفوۿ للیۿفؽتصۿںیمۿ مۿاجطۿاجوۿےگۿ‬ ‫علمتْاولْوھلۃْمنْدونْتاملْوالمہلۃْانْمرادہْانْ‬ ‫ہكۿػجڈۿاسیۿوكیئۿركمیۿ۔ںیہۿنۿہیۿہكۿػجڈۿےكۿوساوكیئۿركمیۿ۔ںیہۿ‬ ‫لؼ‬ ‫س ْکریم ْمثلہ ْال ْان ْالکریم ْمثلہ ْوھذا ْظاھرْ اوػ ۿہی ۿوخت ۿػاہؾ ۿ۔ے ۿفو ۿہی ۿمكۿایقشۿےس ۿقلعتم ۿاھت ۿاوػ ۿہی ۿوكیئۿ‬ ‫جدا‪،‬ھذاْمایتعلقْبحکمْاالشیق‪،‬والشكْانْالكالمْ كش ۔ںیہ ۿہك ۿان ۿاقمّ ۿرپ ۿكالّ ۿا ےن ۿػاہؾ ۿےس ۿجاو ل ۿجا ۿفوہیج ۿاكۿ‬ ‫ً‬ ‫ھہنامحتاج ْبظاھرہ ْایل ْتاویل ْاو ْتوجیہ ْلکن ْاباْ اتحوۿ۔ےۿنكیلۿابادیبعہۿےنۿنرطۿجۿےكۿرہموطۿںیمۿخعل ۿ( ِؼ)ۿ‬ ‫عؽیدةْزادْفْالشطرْنجْبغلۃْثمْتتابعْفْقومْمنْ حؼد ۿدجاۿرھپۿ اترخنۿںیمۿےسۿھچكۿول ۿےۿدػۿےۿانۿاكۿكالّۿ‬



‫المتاخرینْینِلونْكالمہْمنْدونْتنِیحْکماْحکؼناْ ریغۿحیقنتۿےكۿلقۿرك ےتۿػ۔ے‪،‬اسیۿہكۿمہۿےنۿ مۿےسۿاامّۿ‬ ‫لكْدیرنہمْمنْكالمْاالمامْالعالمۃْالسیویطْرحمہْ كالہمۿوییطۿےكۿكالّۿےسۿاطۿیکۿمادتۿیکۿاكحثۿیک‪،‬انۿےكۿ‬ ‫ ےئ ۿان ۿاك ۿوصت ۿہی ۿوہا ۿہك ۿان ۿےن ۿہی ۿنامط ۿایكہك ۿوہ ۿ ٓا حث ۿ یھۿ‬ ‫تعایل ْحملہْعیلْذلكْانْظنْانْایۃْاالتیقْایضاْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫سج ۿںیم ۿایقت ۿواػد ۿوہا ۿجا ۿو ل ۿیکۿاحدنمتج ۿ۔ے ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿانۿ‬ ‫تعایلْ‬ ‫محتاجۃْایلْالتاویلْحیثْقالْوْانْزعمتْانہْ ٰ‬ ‫ےنۿاہكۿہكۿاارۿ مۿوہكۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿجاػۿوكۿركنہۿفؽامجااخلۿفوۿھچكۿ‬ ‫نکرالنارْایلْاخرْالخْمانِلناْعنہْفلمْیؿبتْانْاخذْ‬ ‫دری ۿنۿرہھٹاہك ۿایقت ۿوكۿینعمب ۿیقت ۿےك ۿایلۿجاہك ۿ ٓا حث ۿہؾ ۿوم ن ۿوكۿ‬ ‫ٔ‬ ‫ع‬ ‫ت بمع لت لیشم ك م‬ ‫اال یقْ ینْا یقْ لْ لْمؤ نْووافِہْ یلْذلكْ وا لۿوہاج ےۿاوػۿایسۿجاتۿںیمۿػ ِیؾیۿومریہۿےنۿانۿےسۿ‬ ‫الزمخشریْوغیہْلکنہمْ ْ‬



‫ا افقۿایكۿرگمۿانۿیکۿجاو لۿ‬



‫‪Page 575 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لمْیوافِہْعیلْالتاویلْکماْسمعتْوھذاْكالمْالیِومْ ںیمۿاطۿولوگطۿےنۿانۿیکۿوماہ تۿنۿیکۿاسیۿہكۿفوۿےنۿانسۿاوػۿ‬ ‫تعایل ْوسیجنبہا ْاالتیقْ ہیۿكالّۿجا ےۿابثت ۿرپۿاقمئۿ۔ںیہۿانۿ ےئۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿوقلۿ‬ ‫عیل ْساق ْاذلؼس ْف ْقولہ ْ ٰ‬ ‫مایدل ْعیل ْالحصر ْوالِصر ْانما ْیصف ْالل ْسبحنہْ وسیجنبہاْاالتیق ںیمۿوكیئۿظفلۿ۔ںیہۿ وۿرصحۿرپۿدالنثۿركجاۿ‬ ‫وتعایل ْعبداْلہْا تیقْبانہْیجنبْالنارْوْیبعدْعنہاْ وہ‪ ،‬اهلل ۿاعتیٰلۿفو ۿا ےن ۿاجك ۿدنبع ۿاك ۿوف ۿایبط ۿفؽامجا ۿ۔ے ۿ وۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫تۿےسۿ ؼاۿرپزیہۿاگػۿوہ‪،‬ویطۿہكۿوہۿمنہجۿیکۿ ٓا شتۿےسۿ تہۿدوػۿ‬ ‫الانہْالیجنبْالنارْاالھوْوْرحمْاللْالرازیْحیثْ‬ ‫ػاھكۿاج ےۿاگۿہیۿبلطمۿ۔ںیہۿہكۿمنہجۿیکۿ ٓا ۿےسۿو یۿاچجاۿ‬ ‫تقطن ْل ذاْفذکر ْفْاالشیق ْقوالْانہْبمعینْالشیقْ‬ ‫اج ےۿاگ اوػ ۿاهللۿاعتیٰلۿكالہمۿػاػیۿرپۿا ینۿػًمت ۿفؽام ےۿہكۿ‬ ‫ولمْیذکرہ ْفْاالتیق ْراسابلْصرح ْبخالفہْحیثْ‬ ‫اذنوط ۿےن ۿان ۿارم ۿوكھجمس ۿایل ۿذہلا ۿایقش ۿںیم ۿاجك ۿوقل ۿدرك ۿایكۿ‬ ‫ت‬ ‫ع‬ ‫ع سؽی‬ ‫قال"ھذاْالیدل ْ یل ْحالْغیْاال یقْاال ْ یل ْ لْ ہكۿوہۿینعمبۿیقشۿےكۿ۔ےۿاوػۿایقتۿںیمۿاےسۿجالكۿدركۿنۿایكۿہكلبۿ‬ ‫المقہومْوالتمسكْبدلیلْالخطابْ‬ ‫ْ‬



‫‪1‬‬



‫انۿےكۿيالفۿیکۿفرص حۿیکۿاذنوطۿےنۿفؽامجا ۿہیۿ ٓا حث ۿركہمۿ‬ ‫سجۿںیمۿایقتۿےكۿ ےئۿخساػتۿ۔ےۿمریۿایقتۿےكاحلۿرپۿدالنثۿ‬



‫۔ںیہۿركیتۿرگمۿا ےنۿ وہفّۿےكۿارابتػۿےسۿاوػۿد لیۿٌؾاۿتۿےسۿ‬ ‫ْ‬ ‫اقول‪ْ :‬بلْوالْیتمیش ْعیلْمذھبْالِائلنیْبمقہومْ ذمسكۿےكۿروػۿرپۿاخل‬ ‫الصقۃْایضاْفانْالكالمْمسوقْلمدحْاالتیقْکماْیدلْ ںیمۿاتہكۿوہط ہكلبۿہیۿجاتۿاطۿےكۿذمہتۿرپ یھۿ۔ںیہۿیتلچۿ وۿ‬ ‫مستؿ وہفّ ۿتفص ۿےك ۿاقلئ ۿںیہ ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿكالّ ۿادٌت ۿایقت ۿےكۿ‬ ‫ینْ‬ ‫علیہ ْسبب ْالزنول ْومِام ْالمدح ْوالذم ْ‬ ‫ح‬ ‫ن‬ ‫وص‬ ‫ ےئۿالجاۿہ اۿ۔ےۿاسیۿہكۿانۿرپۿ تۿ ؼولۿدال ثۿركجاۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫عندھم ْایضا ْکما ْھو ْمذکور ْف ْکتب ْاالصول ْفیاْ‬ ‫ٕ‬ ‫اط ۿولوگطۿےكۿحؼدجكۿاقمّۿادوۿودّۿ یھۿ سصصسیۿ۔ےۿاسیۿ‬ ‫للعجبْمنْالِایضْالؽیضاویْالشافیعْ ْ‬ ‫ہكۿبتكۿارولۿہقفۿںیمۿذموكػ ۿ۔ےۿفوۿاقیضۿاضیبویۿوا یعۿرپۿ‬ ‫بجعتۿ۔ےۿاذنوطۿےنۿ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیْالکبی)تحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪/‬ۼ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصرْیۃْرصمۿ‪۷۵۹ /۸۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 576 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫کیف ْتمسك ْھہنا ْبالمقہوم‪،‬مع ْانہ ْلؼس ْمحلہْ ویكركنۿ وہفّۿےسۿا دتاللۿایكۿاحالہكۿجاال افقۿہیۿانۿاكۿ لحۿ‬



‫باالتقاق ْواشدالعجب ْمن ْالِایض ْاالمام ْایب ْبکرْ ۔ںیہ‪،‬اوػ ۿ تخۿبجعتۿفوۿاقیضۿاامّۿاباركبۿوا یعۿرپۿ۔ےۿہكۿاطۿ‬ ‫الشافیع ْاذ ْزل ْقلمہ ْفمال ْایل ْافادة ْالحصر ْمع ْانہْ ےكۿ مل ۿےنۿزغلن ۿیکۿفوۿوہۿانۿفرۿفۿاملئۿوہ ے ۿہكۿ ٓا حثۿ‬ ‫رصحۿاكۿافدئہۿد یتۿ۔ےۿاحالہكۿوہۿوقلۿجالملنوّۿںیمۿا ےنۿاہمئۿےكۿ‬ ‫یخالفْائمتہْفْالِولْبالمقہومْراسا‪،‬وھکذاْیریناْ‬ ‫خ‬ ‫جالكۿل افلۿںیہۿاوػۿویۿیہنۿاهللۿح ںیۿا ینۿ سااینطۿ ٓا افقۿںیمۿاوػۿ‬ ‫اللْایاتہْفْاالفاقْوْفْانقسناْکیالْیغرتْمغرتْبدقۃْ‬ ‫ےراػع ۿسوفن ۿںیم ۿداھكجا ۿ۔ے ۿجا ۿہك ۿوكیئ ۿا ین ۿجاػجك ۿینیب ۿرپۿ‬ ‫انظارہْوالْیسخرْساخرْمنْعاثرْفْافكارہْاذْنریْكلْ‬ ‫برغوػ ۿن ۿوہ ۿاوػ ۿوكیئ ۿےنسنہ ۿواال ۿا ےن ۿااکفػ ۿںیم ۿزغلن ۿركےنۿ‬ ‫م‬ ‫ك‬ ‫صارمْینبوْو لْجوادْیکبوْفعالمْیزھوْ نْیزھوْوْ واےل ۿےس ۿن ۿےسنہ‪،‬ان ۿ ےئ ۿہك ۿہؾ ۿراواػ ۿایتٹچ ۿ۔ے ۿاوػ ۿہؾ ۿوھگػاۿ‬ ‫سیقْاللْعہدْمنْقالواْوماْادراكْمنْقالواْسادةْکرامْ ارۿجاۿ۔ےۿفوۿڈنمھگركلویاالۿاكۿ۔ےۿوكۿڈنمھگركعۿاوػۿاهللۿاعتیٰلۿاطۿ‬ ‫قادةْاالمۃْابراھیمْالنخیعْومالكْبنْا نسْوغیھماْ ےكۿػامےنۿوكۿ ریات ۿركعۿ وہنط ۿےنۿفؽامجا ۿاوػ ۿںیہمتۿایكۿ‬ ‫منْاالئمۃْاذْقالواْولنعمْماقالواْكلْاحدْماخوذْمنْ ربۿوہۿوكطۿول ۿںیہۿ وہنطۿےنۿفؽامجاۿرسداػاطۿحؼػ ۿإتۿ‬ ‫كالمہْومردودْعلیہْاالْصاحب ْھذاْالِربْ‪ْ 1‬صیلْاللْ ےكۿدتقماۿاحؼامیہ وامكلۿ نۿا سۿومریہۿاہمئۿہكۿاذنوطۿےنۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْنسالْاللْالوقایۃْفْالبدایۃْوالنہاْ فؽامجاۿاوػۿایكۿوختۿفؽامجاۿہكۿہؾۿصخشۿیکۿوكۿیئۿجاتۿوبقملۿوہیتۿ‬ ‫ٰ‬



‫یۃ‪،‬والحمدللْربْالعالمنی۔ ْ‬



‫۔ےۿاوػۿوكیئۿجاوبقملۿرگمۿانۿ ربۿرشفیۿےكۿوانکۿینعیۿوضحػۿ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿہكۿاطۿیکۿہؾۿجاتۿ وبلۿ۔ےۿمہۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫ےس ۿظاف ت ۿامےتگن ۿںیہ ۿاادتاء ۿوااہتنء ۿںیم‪،‬والحمد ْلل ْربْ‬ ‫العالمنی۔‬



‫ْالیواقیتْوالجواہرْالمبحثْالتاْسعْواالربعونْدارْاحیاءْالثراتْالعریبْبیوتْ‪ /۷‬۽ۼ‪۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 577 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫واالنْاٰنْانْنستکملْالردْعیلْایبْعؽیدةْفیماْفرعنہْ اوػ ۿات ۿوقث ۿ ٓا ہ اۿ۔ے ۿہكۿمہۿابادیبعہ ۿاكػد ۿانۿںیمۿسجۿےسۿ‬ ‫وفیماْاطمانْعلیہْفاقولْوباللْالتوفیقْزعمْالرجلْ انۿےنۿفؽاػ ۿاایتخػ ۿایكۿاوػ ۿسجۿرپوہۿنئمطۿوہا ۿامتّۿركںی‪،‬فوۿ‬ ‫اوالْانْتاویلْاالشیقْبالشیقْینجیہْعماْفیہْاذْ ٰالْ ںیمۿاتہكۿوہط ۿاوػ ۿاهللۿےسۿ یۿفو‪،‬قیۿ۔ےۿانۿصخشۿےنۿےلہپۿ‬



‫الكالمْایلْانْالیصیلْالنارْاالكافرْوھذاْحقْالغبارْعلیہ۔ ایلۿہیۿایكۿہكۿایقشۿیکۿجاو لۿیقشۿےسۿاےسۿانۿ ٓا تۿےسۿ‬ ‫ اجتۿدعۿدعۿ یۿسجۿںیمۿوہۿٓصزال۔ےۿانۿ ےئۿہكۿكالّۿاكۿآملۿ‬ ‫قلنا ْنظرت ْالموصوف ْوترکت ْالصقۃ ْیِول ْاللْ‬ ‫ہی ۿوہا ۿہك ۿدوػو ۿیک ۿ ٓا ۿںیم ۿاكفؽ ۿ ی ۿاج ے ۿاگ اوػ ۿہی ۿجات ۿ قۿ‬ ‫تعایلْ" ‪ ‬‬ ‫سبحنہْو ٰ‬ ‫۔ےۿسجۿرپۿوكیئۿابغػۿ۔ںیہ‬ ‫‪1"‬ومعلوم ْان ْمن ْالکقار ْمن ْلم ْیکذبْ‬ ‫مہۿںیہكۿےگۿہكۿ مۿےنۿومروفۿوكۿداھكیۿاوػۿتفصۿوكۿ وھػۿدجاۿ‬ ‫النیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْمدةْعمرہْالبجنانہْوْ اهللۿيسِز ۿواعتیٰلۿفؽامجا ۿ۔ےۿالیصلہاْاالاالشیقْالذیْکذبْ‬ ‫الْبلسانہْوْانماْاکقرہْانْسبقْالکتابْوْخذلْالتوفیقْ وتویل(ۿانۿںیمۿنۿاج ےۿاگۿرگمۿوہۿيتۿےسۿحؼادبتخبۿسجۿےنۿ‬ ‫ً‬ ‫والعیاذْبوجہْالمویلْالکریم۔ ْ‬ ‫ھزالجا ۿاوػ ۿٕز ۿ ریھا) ۿاوػ ۿہی ۿ ولعّ ۿ۔ے ۿہك ۿاكفؽوط ۿںیم ۿوہ ۿ یھۿ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ںیہ ۿ وہنط ۿےن ۿا ین ۿامتّۿ رمۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿوك ۿنۿ‬ ‫ً‬ ‫ھزالجا ۿن ۿا ےن ۿدل ۿےس ۿن ۿا ین ۿػجاط ۿےس‪،‬ان ۿاك ۿرفك ۿفو ۿویطۿ‬ ‫وہاہك ۿاهلل ۿاك ۿاھكل ۿزانث ۿ ٓا جات ۿاوػ ۿفو‪،‬قی ۿالمی ۿےن ۿان ۿاك ۿواھ ۿنۿ‬



‫دجاۿاوػۿومال ےۿركمیۿیکۿداتۿیکۿانہۿ۔ے‬ ‫تعایلْ‬ ‫اقول‪:‬وْھذاْابوْطالبْعمْرسولْاللْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ن‬ ‫ںیم ۿاتہك ۿوہط ۿہی ۿںیہ ۿابا ۿػا ث ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫علیہْوسلمْافینْعمرہْفْحقظہْوحمایتہْوبلغْالغایۃْ‬ ‫وملسۿےكۿاچچۿ وہنطۿےنۿا ینۿ رمۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫الِصویْ ْ‬ ‫یکۿظاف تۿوۿًماحثۿںیمۿانفۿركدیۿاوػۿوہۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬۾‪ /‬ۺ‪ٖ۶‬ۿ ۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 578 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعلیہْ ہیلع ۿوملس ۿیک ۿ تبح ۿاوػ ۿجس ت ۿیک ۿااہتنیئ ۿدح ۿوك ۿےچنہپ‪،‬رساكػ ۿہیلعۿ‬ ‫منْمجتہْووالیتہْقدْكانْحبہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫وسلم ْاخذ ْبمجامع ْقبلہ‪،‬حیت ْكا ْن ْیقضلہ ْعیلْ انصتوہ ۿوانسالّ ۿیک ۿ تبح ۿےن ۿاطۿےك ۿ رػع ۿدل ۿوك ۿااس ۿڑكایل ۿاھتۿ‬ ‫االطقالْالصغارْمنْبینْصلبہ‪،‬وْلماْبعثْاللْتعایلْ ہكۿا ےنۿیبلصۿمكۿنسۿوچبۿطۿرپۿوضحػۿہیلعۿانسالّۿوكۿقطزتتۿدےتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ ےھۿاوػۿٌتۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿا ےنۿیبنۿہیلعۿانسالّۿوكۿ وعبتۿفؽامجاۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلمْفدعاْالمشرکنیْایلْ‬ ‫نؽیہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫فوۿرساكػ ۿےنۿرشمنیكۿوكۿودحاتیۿیکۿفرفۿجالجا ۿاوػ ۿدنۿےكۿ‬ ‫التوحید‪،‬وھجم ْعلیہ ْاالعداء ْمن ْكل ْشاء ْوبعید‪ْ،‬‬ ‫دنمشۿہؾتمسۿدوػدػاػ ۿےسۿہلمحۿ ٓا وػ ۿوہ ےۿاباۿػانث ۿاط ۿیکۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْفاعظمْبرْ‬ ‫قامْیناْضلْعنہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ًماحث ۿوكۿاكفؽو ۿطۿےسۿیڑےنۿوكۿڑھكعۿوہح(ےۿفوۿرساكػ ۿےكۿ‬ ‫تح‬ ‫م‬ ‫ہْوالزمْنصرہْوقایسْماقایسْ نْشدائدْال یصْفْ واھ ۿحؼی ۿیکین ۿیک ۿاوػ ۿ ہشیم ۿاط ۿیک ۿاددۿیک ۿاوػا ےن ۿقؽی ۿػ ہتۿ‬ ‫مہاجرة ْالمشرکنی ْمن ْعشیتہ ْاالقربنی۔وھوْ داػۿرشموكطۿیکۿفرفۿےسۿیسیكۿےبۿامشػۿایتخسطۿںیلیھج ہیۿوہۿ‬ ‫تعایلْ اباۿػانثۿ ےھۿہكۿٌتۿواػعۿقؽشیۿٕطـلغۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫الذیْلماْتماْالتْقریشْعیلْالمصطیفْصیلْاللْ ٰ‬ ‫علیہْوسلمْونقرْو ْاعنہْمنْیریدْاالسالمْانشاءْ وملسۿےكۿل افلۿوہ ےۿاوػۿاوالّۿےكۿوخادنمشہوطۿوكۿرساكػۿہیلعۿ‬ ‫قصیدة ْتدل ْعیلْعظم ْحبہْالمصطیف ْوشدة ْبغضہْ انسالّ ۿےس ۿدوػ ۿایك ۿفو ۿاذنوط ۿےن ۿاجكۿ دیصہ ۿاہك ۿ و ۿٕطـلغ ۿ یلۿ‬ ‫اعدائہْاللیامْکماْرویْابنْاسحقْوغیہْمنْالثِاتْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿحؼیۿ تبحۿاوػۿاطۿےكۿنیمکۿدانمشطۿےسۿ‬ ‫جڈ ۿمداوت ۿیک ۿد لی ۿ۔ے‪،‬اسی ۿا ن ۿاقحس ۿےن ۿدمتعم ۿػاوویطۿ‬ ‫ومنہاْھذہْاالبیاتْْ؎‬ ‫ح‬ ‫ےسۿػوا ثۿایكۿ۔ے ایسۿ دیصۿہۿےكۿہیۿرعشۿںیہ‪:‬‬



‫ْْْْْْْْْْْْْ ْْْْْْْْْْْْاعبدْمنافْانکمْخیْقومکمْ ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْ ْْْْْْْْْْْْفالْتشرکوافْامرْکمْكلْواغل ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْ ْْْْْْْْْْْْفِدْخقتْانْلمْیصلحْاللْامرکمْ ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْ ْْْْْْْْْْْْتکونواْکماْكانتْاحادیثْوائل ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْ ْْْْْْْْْْْْاعوذْبرْبْالناسْمنْكلْطاعنْ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْعلؼناْبسوءْاوملحْبباطل ْ‬



‫اعۿدبعۿانمفۿےكۿوٹیبۿ!ۿ مۿا ۿ ینۿوقّۿںیمۿےسۿ رتہۿوہ‪،‬فوۿ مۿ‬ ‫ا ےن ۿاعمٓل ۿںیم ۿہؾ ۿسیسخ ۿوك ۿرشجك ۿن ۿركو‪،‬ےب ۿكش ۿےھجۿ‬ ‫ادن ہشۿ۔ےۿہكۿاارۿاهللۿےنۿےراہػاۿاحلۿكیھٹۿنۿایكۿفوۿ مۿوالئۿےكۿ‬ ‫اداسونط ۿیک ۿفرو ۿاداسنۿوہاجوےگ ۿںیمۿولوگط ۿےك ۿػت ۿیک ۿانہۿ‬ ‫راہاتۿوہطۿہؾۿحؼایئۿاكۿہنعطۿدےنیۿواےلۿاوػۿجاہ ۿرپۿافراػۿركےنۿ‬ ‫واےلۿےسۿ‬



‫‪Page 579 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْومنْكاشحْیسیعْلناْبعؽیۃ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اوػۿہنیکۿرپوػۿےسۿ وۿمہۿرپۿڈنمھگۿیکۿوكششۿركعۿاوػۿانۿےسۿ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْومنْملحقْفْالدینْمالمْیحاول ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْوثورْومنْاریسْثبیْامكانہ ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْوراقْلربْفْحراءْونازل۔ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْوبالؽیتْحقْالؽیتْفْبطنْمکۃ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْوباللْانْاللْلؼسْبغافل ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْکذبتمْوبیتْاللْنبزیْمحمدا ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْولماْنطاعنْدونہْونناْضل ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْونسلمہْحیتْنصرْعْحولہ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْونذھلْعنْابناءْناْوالحالئل ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ ْلعمریْلِدْكلقتْوجداْباحمد ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْواجؽتہْدابْالمحبْالمواصل ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْفمنْمثلہْفْالناسْایْمؤملْ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْاذاْقاسہْالحكامْعندْالتقاضل ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْحلیمْرشیدْعاقلْغیْطائشْ ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْیوایلْاالھاْلؼسْعنہْبغافلْ ْ‬



‫ ودنۿںیمۿا یسۿجاتۿوا لۿركعۿ وۿدنۿںیمۿیھبكۿنۿجایئۿ یئۿوہ‬



‫اوػ ۿوكہ ۿاوثػ ۿےس ۿاوػ ۿان ۿےس ۿسج ۿےنۿوك ۿہ ۿحزضؾ ۿوك ۿا ین ۿہگج ۿامججاۿ‬ ‫اوػۿوكہۿرحاںیمۿابعدتۿےكۿ ےئۿھڑ یشغۿاوػارتےنۿواےلۿےس‬



‫اوػۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿےچسۿ رھۿیکۿ مسۿاوػۿاهللۿیکۿ مس‪،‬كشیبۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ذ‬ ‫َضؾۿ۔ںیہ اهللۿےكۿ رھۿ مسۿ!ۿاعۿاكفؽوۿ!ۿ مۿوھجےٹۿوہاۿنۿنامطۿ‬ ‫ںیمۿہكۿمہۿدمحمۿ( یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ)وكۿ وھػۿدںیۿےگ‬ ‫احالہك ۿا یھ ۿمہ ۿےن ۿوضحػ ۿہیلع ۿانسالّ ۿےك ۿار ۿد زی ۿو ۿط ۿاوػۿ‬ ‫ ریوطۿےسۿٌز ۿنۿیکۿاوػۿایكۿمہۿدمحمۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿوكۿ‬ ‫ےراہػعۿرپسد ۿركںیۿےگۿٌت ۿجكۿہكۿا ےنۿوٹیبطۿاو ۿػ ۿ ویویطۿ‬ ‫ےس ۿزالف ۿن ۿوہاجںیئ ےھج ۿا ین ۿاجط ۿیک ۿ مس ۿ! ۿےھج ۿدمحم ۿ یلۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿ جڈ ۿ تبحۿ۔ےۿاوػ ۿںیمۿا۔ںیہۿااسۿ‬ ‫حسم‬ ‫راہاتۿوہطۿسجۿفروۿ ْۿراےنۿواےلۿیکۿمادتۿوہیتۿ۔ے‬ ‫ٌت ۿہلص ۿركےن ۿواےل ۿاقمےلب ۿےك ۿوقث ۿیسك ۿوك ۿاط ۿرپ ۿس انۿ‬ ‫ركںیۿفوۿاطۿاسیۿولوگۿطۿںیمۿوكطۿ۔ےۿسجۿےكۿ ےئۿہیۿا دیۿوہۿ‬ ‫ہكۿوہۿاط ۿاكمہۿ ہلۿوہاگ ملحۿواےلۿػ ۿواےل‪ ،‬لقۿواےل‪،‬‬ ‫شیطۿواےلۿ۔ںیہۿوہۿ ویوقفۿوےبۿدقػ ۿےسۿ تبحۿػےتھكۿںیہۿ‬ ‫ واطۿےسۿزالفۿ۔ںیہ ۿ‬



‫‪Page 580 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْفواللْلوالْانْایجْبسبۃْ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْتجرْعیلْاشیاخناْفْالمحافل ْ‬



‫فو ۿيڈا ۿیک ۿ مس ۿاار ۿان ۿاك ۿادن ہش ۿن ۿوہجا ۿہك ۿںیم ۿااس ۿاكّ ۿركو ۿط ۿ وۿ‬ ‫ےراػعۿحؼػوگۿطۿرپۿاحلفۿںیمۿٓالٕتۿاكۿوصتۿ ےن‬ ‫فوۿمہۿےنۿػامنۿیکۿہؾۿاحنثۿںیمۿاطۿیکۿوریویۿیکۿوہیتۿفوۿہیۿجاۿتۿ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْمنْالدھرْجداْغیْقولْالتہاْزل ْ‬



‫دیجنس یۿےسۿےبۿذماقۿےكۿاتہكۿوہط فوۿادمحۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ ْلکنااتبعناْہْعیلْكلْحالۃْ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْفاصبحْفؼناْاحمدْفْارومۃْ ْ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْتِصرعنہاْسورةْالمتطاول ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْحدیثْبنقیسْدونہْوحمؼتہْ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْودافعتْعنہْبالذرْاوْالكالْكلْ‪ْ 1‬‬



‫وملسۿےراػعۿادنػۿاےسیۿمایلۿبسنۿںیہۿسجۿوكۿرخفركےنۿواےلۿ‬ ‫یکۿ تبحۿجاےنۿےسۿمازجۿ۔ے‬



‫ںیمۿےنۿا ینۿاجطۿوكۿاطۿےكۿرپسۿدۿركدجاۿاوۿػۿاطۿیکۿًماحثۿیکۿاوػۿ‬



‫رسداػوط ۿاوػ ۿار ۿووہطۿےك ۿدػہع ۿ(جا ۿرسوط ۿاو ۿػںونیط ۿےكۿ‬ ‫دػہعۿ)دونمشطۿےسۿوضحػۿاكۿاچۿوۿایك‬



‫تعایل ْعلیہْوسلمْوْ اوػۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿحؼتكۿبلطۿرك ےتۿاوػۿدماۿ‬ ‫ولِدْكانْیؾربكْبالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْفْالدعاءْکماْیدْلْعلیہْماْ ںیمۿ ٓا انجنت ۿہیلعۿانصتوہ ۿوانسالّۿوكۿوہلیسۿیان ےتۿنان ہچۿانۿرپۿ‬ ‫یتوسلْبہْایلْاللْ ٰ‬ ‫رویْالعلماءْمنْسنۃْقریشْوحدیثْاالسؾسِا‪ْ 2‬وْ قؽشی ۿیک ۿطحق ۿوایل ۿاوػ ۿرساكػ ۿہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿےك ۿوہلیس ۿےسۿ‬



‫قدْحثْالناسْعیلْاتباعہْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْوْ جاػن ۿبلط ۿركےن ۿاك ۿوا۔ہع ۿےسج ۿءاملءۿےن ۿػواحث ۿفؽامجا ۿ۔ےۿ‬ ‫ٰ‬ ‫دالنثۿركجاۿ۔ےۿاوػۿےبۿكشۿاباۿػانثۿےنۿولوگۿطۿوكۿرساكػۿہیلعۿ‬ ‫اخربْعنْامورْلمْتِعْفصدقْ ْ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫ص‬ ‫ا الہۿوا الّۿیکۿا ابفۿرپۿااھبػاۿاوػۿاطۿجافوطۿیکۿ ربۿدیۿ وۿوا عۿ‬ ‫نۿوہیئۿںیھتۿفوۿااسۿ یۿ‬



‫‪ْ1‬السیةْالنبویۃْسیدْاحمدْزیینْدحالنْبابْوفاةْعبدالمطلبْالمکؾبۃْاالسالمیہْبیوتْ‪۸/۶‬۽‪،‬السیةْالنبویۃْالبنْھشامْشعرایبْ‬



‫طالبْفْاستعطافْقر یشْدارْا بنْکثیْبیوتْالجزءْاالولْوالثاینْ ‪۵‬۽‪۷‬ۿجاۿ‪۷‬ۼ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫ْصحیحْالبخاریْابوابْاالسؾسِاءْبابْسوالْالناسْاالمامْاالسؾسِاءْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۼ‪۶۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 581 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایلْظنہْووقعْکمثلْاخبارْہْفوقعْولِدْلہْ وہاۿاسیۿاذنوطۿےنۿ ربۿدیۿاوػۿیبنۿركمیۿہیلعۿانصتوہۿوانسالّۿےكۿ‬ ‫سبحنہْو ٰ‬ ‫موقعْعظیمْفْقلبْالنیبْالکریمْعلیہْافضلْالصلوةْ دلۿںیمۿاط ۿےكۿ ےئۿاقمّۿ میظۿاھتۿاہیطۿجكۿہكۿٌت ۿرساكػۿ‬ ‫والؾسلیمْحیتْانہْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْلماْجاءہْ ہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿیک ۿيڈٕت ۿںیم ۿاجك ۿارعایب ۿےن ۿآ ركرع ۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یکۿہكۿمہۿرساكػ ۿےكۿجانۿ ٓا ےۿںیہۿاوػ ۿاحلۿہیۿ۔ےۿہكۿفعضۿ‬ ‫اعرایبْفِالْیاْرسولْاللْاتؼناكْوماْلناْصیبْیقطْوْالْ‬ ‫تس‬ ‫خ‬ ‫ک‬ ‫ح‬ ‫ےسۿےراػعۿوچبطۿیکۿ ٓا واػۿ۔ںیہۿ یۿاوػۿےراػعۿاو ثۿالرغیۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْ‬ ‫بعی ْیئط ْوانشد ْابیاتا ْفِام ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ےسۿركا ےتۿ۔ںیہۿاوػ ۿانۿارعایبۿےنۿرساكػ ۿیکۿادوۿںیم ۿھچكۿ‬ ‫ھ‬ ‫وسلمْیجرْرداءْہْحیتْصعدْالمنربْورفعْیدیہْایلْ‬ ‫ااعشػۿیڑ ےۿفوۿرساكػۿہیلعۿانصالہۿوانسالّ ۿرادػۿادقنۿوكۿ ھصسصشغۿ‬ ‫ح‬ ‫السماء ْفوالل ْماردیدیہ ْبکریمتنی ْ یت ْالتِتْ وہ ےۿاےساۿاوػ ۿٕزضؾ ۿرپۿوعصد ۿفؽامجا ۿاوػ ۿ ٓا امط ۿیکۿاجحث ۿا ےنۿ‬



‫السماء ْبابر ْاقہا ْوجاءوا ْیضجون ْالغر ْق‪،‬فضحكْ دوونطۿاہھۿااھٹ ےۿفوۿيڈاۿیکۿ مسۿا یھۿرساكػۿہیلعۿانصتوہوانسالّۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْحیتْبدتْنواجذہْوتذکرْ ےنۿا ےنۿاہھۿ ےچیۿنۿےئكۿ ےھۿہكۿ ٓا امطۿویلجبطۿےسۿوپرۿہ اۿاوػۿ‬ ‫صیلْاللْ ٰ‬



‫قولْایبْطالبْفْمدحہْحیثْیِول ؎‬



‫ان ۿدقػ ۿجاػن ۿوہیئ ۿہك ۿول ۿاكػ ےت ۿوہ ے ۿ ٓا ے ۿہك ۿمہۿ‬ ‫دوےب‪،‬فوۿرساكػۿہیلعۿانصتوہۿوانسالّۿےنۿمسبتۿفؽامجاۿاہیطۿجكۿہكۿ‬



‫ْْ ْ ْْ ْ ْْ ْ ْ ْْ ْ ْْ ْْ ْ‬



‫ددناطۿادقنۿےکمچۿاوػۿ ٓا تۿوكۿا ینۿ رعفیۿںیمۿاباػانثۿاكۿوقلۿ‬ ‫جادۿ ٓا جاٌتۿاذنوطۿےنۿرع ۿایكۿاھتۿہك ؎‬



‫ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْاوبیضْیْسؾسیقْالغمامْبوجہہْ ْ‬



‫رساكػۿوگػعۿںیہۿنجۿےكۿہرہعۿےسۿجاػنۿبلطۿیکۿاجیتۿ۔ےۿ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْثمالْالؼتایمْعصمۃْلالرامل‪ْ 1‬‬



‫ وۿومیتیطۿیکۿكیٹۿاوػۿ ویاوطۿاكۿ اہػاۿںیہ‬ ‫فِالْللْدرْایبْطالبْلوكانْحیالِرتْعؼناہْمنْینشدْ‬ ‫رھپرساكػ ۿہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿےن ۿفؽامجا‪:‬اهلل ۿےك ۿ ےئ ۿابا ۿػانثۿ‬ ‫تعایلْوجہہْیاْرسولْالل ْ‬ ‫ناْقولہ‪،‬فِالْعیلْکرمْاللْ ٰ‬ ‫یکۿوخیبۿ۔ےۿاارۿوہۿػدنہۿوہ ےتۿفوۿاطۿیکۿ ٓا ںیھکنۿ ڈنھیۿوہاجںیتۿ‬ ‫وكطۿح ںیۿاطۿےكۿرعشۿانس ےۿاگ فوۿرضحتۿیلعۿ‬



‫‪ْ1‬صحیحْالبخاری‪،‬ابوابْاسؾسِاءْبابْسوالْالناسْاالمامْاالسؾسِاءْاذاْقحطواْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۼ‪،۶۸‬دالئلْالنبوةْللؽیہیقْبابْ‬



‫االسؾسِاءْالنیبْصیلْاللْعلیہْوسلمْدا رْالکتبْالعلمیہْبیوتْۻ‪۶۹۶ /‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 582 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كانكْتریدْقولہْوابیضْیسؾسیق‪،‬وْذکرْابیاتاْفِالْ ركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿےنۿرع ۿایكۿوگجا ۿرساكػ ۿیکۿرماد ۿاط ۿاكۿوہۿ‬ ‫ٌہ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْاجلْکماْاخرْجہْالؽیہیقْفْ دیصہ ۿ۔ے ۿ مصظ ۿاذنوط ۿےن ۿرع ۿیک"وہ ۿوگػع ۿػج ۿ‬ ‫صیلْاللْ ٰ‬ ‫دالئلْالنبوةْ‪ْ1‬عنْسیدناْانسْریضْاللْتعایل ْعنہْ واےلۿنجۿےكۿہرہعۿےكۿدػہعۿجاػنۿبلطۿیکۿاجیتۿ۔ے اوػۿ‬ ‫ٰ‬ ‫دیسۿجاۿیلعۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿےنۿ دنۿرعشۿیڑ ےۿفوۿرساكػۿہیلعۿ‬ ‫تعایل ْعلیہْوسلم ْ"للْدرْایبْ‬ ‫فانظرْایلْقولہْصیلْاللْ ٰ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫صت‬ ‫ف‬ ‫ا وہ ۿوا سالّ ۿےن ۿ ؽامجا‪:‬اہط ۿںیم ۿو یۿراہات ۿاھت اسی ۿہك ۿیقۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم" ْلوكان ْحیاْ‬ ‫طالب"وقولہ ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ےن ۿداللئ ۿالصشوہ ۿںیم ۿدیسجا ۿا س ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےسۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْمنْ‬ ‫لِرت ْعؼناہ" ْوقولہ ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ػواحث ۿایك ۿفو ۿرساكػ ۿادب ۿقؽاػ ۿہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿےك ۿوقل"للْدرْ‬ ‫ینشدْناْقولہ" ْولمْینِلْعنہْمرةْانہْردْعیلْالنیبْ‬ ‫ایبْطالب"(اهلل ۿےك ےئ ۿاباػانث ۿیکۿوخیب ۿ۔ے) ۿوك ۿدوھك ۿاوػ‬ ‫صیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْوکذبہْفیہْبلْھوْالِائلْفْ وضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿانۿفؽامطۿوكۿدوھكۿہكۿاارۿابا‬ ‫تلكْالِصیدةْمخاطباْلِریش ؎ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْ ْلِدْعلمواْانْابنناْالمکذب ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْلدیناْوالیعینْبِولْاالباطلْ‪ْ 2‬‬ ‫ولذاْكانْاھونْاھلْ ْ‬



‫ػانثۿػدنہۿوہ ےتۿفوۿاطۿیکۿ ٓا ںیھکنۿ ڈنھیۿوہاجںیت‪،‬اوػۿوضحػۿ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿانۿاػوادۿرپۿ رظۿركۿوۿہكۿح ںیۿوكطۿ‬ ‫اباػانث ۿےك ۿرعش ۿانس ے ۿاگ اوػ ۿاجك ۿجاػ ۿ یھ ۿوقنمل ۿن ۿوہا ۿہكۿ‬ ‫ابا ۿػانث ۿےن ۿرساكػ ۿیک ۿیسك ۿجات ۿوك ۿػد ۿایك ۿوہ ۿجا ۿرس ۿاكػ ۿوكۿ‬ ‫ً‬ ‫ھزالجاوہ‪،‬ہكلب ۿوخد ۿایسۿ دیصۿہۿںیمۿقؽشیۿےسۿل ابطۿوہركۿ‬ ‫ےتہك ۿںیہ ۿہك ۿيڈاۿیک ۿ مس ۿول ۿاجےتن ۿںیہ ۿہك ۿےراػا ۿفؽػدن ۿےراػعۿ‬ ‫ً‬ ‫حؼدجكۿااسۿ۔ںیہۿہكۿ ھزالجاۿاج ےۿاوػۿنۿاےسۿوھج یۿجافوطۿےسۿ‬ ‫اكّۿ۔ے‬ ‫اوػۿایسۿو ہۿےسۿاباػانثۿرپۿامتّۿدوػویخطۿ‬



‫ْدالئلْالنبوةْللؽیہیقْبابْاسؾسِاءْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْالخْدارْالکتبْالعلمیۃْبیوتْۻ‪۶۹۶ /‬‬



‫‪1‬‬



‫ْالسیةْالنبویۃْلسیدْاحمدْزیینْدحالنْبابْوفاةْعبدْالمطلبْالمکؾبۃْاالسالمیۃْبیوتْ‪۸/۶‬۽‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 583 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫النارْعذاباْکماْفْالصحاحْوْنقعتہْشقاعۃْالشقیعْ ےسۿاكلہۿرذاتۿ۔ےۿاسیۿہكۿحیحۿدحوثیطۿںیمۿواػدۿوہاۿاوػۿعیفشۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْحیت ْاخرج ْایلْ رمیجتۿ(ا دیۿاگہۿماایصط) یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیک ۿافشمتۿ‬ ‫المرتیج ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ضحضاح‪1‬عیل ْخالف ْمن ْسائر ْالكافرین ْالذین ْالْ ےن ۿا۔ںیہ ۿےن ۿعفن ۿدجا ۿفو ۿاط ۿرپ ۿفیفخت ۿےك ۿ ےئ ۿا۔ںیہ ۿمنہج ۿےكۿ‬



‫ل م جاالیئۿرسعۿرپۿػھكۿدجا ۿہ اۿاوػ ۿہیۿاعمٓل ۿاط ۿےكۿواھۿواػعۿ‬ ‫تنقعہمْشقاعۃْالشافعنی‪،‬ویالؼتہْلواسلمْ كانْ نْ‬ ‫ي‬ ‫م‬ ‫ش‬ ‫ح‬ ‫ع‬ ‫ف‬ ‫اك ؽو ۿطۿےكۿ ؼ ۿيالفۿ۔ےۿںیہنجۿ وطۿیکۿافشمت ۿاكّۿنۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْولکنْ‬ ‫افضلْاصحابْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫دع ۿ ی ۿاوػ ۿاكن ۿوہ ۿاامیط ۿال ےت ۿفو ۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿ‬ ‫قضاءْاللْالیردْوحکمہْاالیعِبْوللْالحجۃْالسامیۃْ‬ ‫ےك ۿالض ۿاحصہب ۿےس ۿوہ ےت نكیل ۿاهلل ۿاك ۿاھكل ۿ۔ںیہ ۿاتلٹ ۿاو ۿػ ۿانۿ‬ ‫والحولْوالحوةْاالْباللْالعزیزْالحکیمْوقدْفصلناْ اكمك ۿ۔ںیہ ۿدباتل ۿاوػ ۿاهلل ۿ ی ۿےك ۿ ےئۿتجح ۿدنلب ۿاوػ ۿٕعطشت ۿےسۿ‬ ‫المسئلۃْفْبعضْفتاوناْواظہرْناْبطالنْقولْمنْقالْ رھپےن ۿیک ۿوقت ۿاوػػامت ۿیک ۿػاقث ۿاهلل ۿزعولج ۿمیك ۿےكۿ‬ ‫باسالمہ ْواذا ْكان ْذلك ْظہر ْان ْالحصر ْف ْالشیقْ د ےریغ ۿ۔ںیہ‪،‬اوػ ۿمہ ۿےن ۿانۿہلئس ۿوك ۿا ےن ۿ ضع ۿاتفویۿںیمۿ‬ ‫المکذبْایضاْغیْمستِیمْایلْھذاْاشارْالِایضْاالمامْ لیصفتۿےسۿایبطۿایكۿاوػۿاباػانثۿےكۿاوالّۿےكۿاقلئۿیکۿػا ےۿ‬ ‫حیث ْقال ْالیمکن ْاجراء ْھذہ ْاالیۃ ْعیل ْظاھرھا‪ْ ،‬وْ اكۿخؾالطۿػاہؾۿایكۿ۔ےۿاوػۿٌتۿہیۿجاۿتۿویطۿ۔ےۿفوۿػاہؾۿوہاۿہكۿرصحۿ‬ ‫ً‬ ‫یقش ۿذکمت ۿ( ھزالےن ۿواےل) ۿںیم ۿ یھ ۿدػيت ۿ۔ںیہ ۿایسۿ‬ ‫یدلْعیلْذلكْثلثۃْاوجہ۔‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫فرف ۿاامّ ۿاباركبۿےن ۿاواػہۿایك ۿنان ہچ ۿا وط ۿےن ۿفؽامجا ۿہك ۿانۿ‬ ‫ْ‬ ‫ہ‬ ‫ح‬ ‫ٓا ثۿوكۿانۿےكۿػا ؾیۿ ینعۿرپۿاجػیۿركجاۿنكممۿ۔ںیہۿاوػۿانۿرپۿ‬ ‫ْ‬ ‫ نیۿوۿ وہۿدالنثۿركیتۿںیہ‬ ‫احدھاْانہْیِتیضْانْالیدخلْالنار"االْاالشیقْالذیْ‬ ‫اط ۿںیم ۿےس ۿاجك ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿہی ۿرصح ۿان ۿاك ۿ یضتق ۿ۔ے ۿہك ۿمنہجۿ‬ ‫کذْبْوتویل"فوجبْفْالكافرْ ْ‬ ‫ںیم ۿو ی ۿاكفؽ ۿاج ے ۿاگ ۿ و ۿيت ۿےس ۿحؼا ۿدب ۿتخب ۿوہ ۿسج ۿےن ۿیبنۿ‬ ‫ہیلعۿاٰولصلہۿوانسالّۿ‬



‫ْصحیحْالبخاریْکتابْالمناقبْبابْقصہْایبْطالبْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬۽‪۹‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 584 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الذیْلمْیکذبْوْلمْیتولْانْالیدخلْالنارْ‪1‬الخ۔ ْ یک ۿذ بۿیک ۿوہ ۿاوػ ۿاط ۿیک ۿساچسیئۿےك ۿداللئۿںیم ۿ رظۿےسۿ‬ ‫قلت ْوبما ْقررنا ْالمِال ْبان ْلك ْانخساف ْماقالْ ارعا ۿركجا ۿوہ‪،‬فوالػّ ۿ ٓا جا ۿہك ۿوہ ۿاكفؽ ۿسج ۿےس ۿذ ب ۿو‬ ‫الرازیْمتعِباْلالمامْالِایضْانْكلْكافرْالبدْوْانْ رعا ۿرسۿػدۿنۿوہۿ( ےسیۿاباۿػانثۿ)منہجۿںیمۿنۿاج ے‬



‫ںیم ۿاتہك ۿوہط ۿسج ۿروػ ۿرپ ۿا ےن ۿاقمہل ۿیک ۿذ ب ۿیک ۿان ۿےسۿ‬ ‫یکونْمکذباْللنیبْفْدعواہْویکونْمتولیاْعنْالنظرْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ہ‬ ‫اامّ ۿػاػی ۿےك ۿان ۿوقل ۿاك ۿفعض ۿػا ؾ ۿوہہ ا ۿ و ۿا وط ۿےن ۿاامّۿ‬ ‫ف ْداللۃ ْصدقْذلكْالنیبْ‪ْ 2‬الخْوظہرْایضاْان ْھذْ‬ ‫اقیض ۿرپ ۿروطبػ ۿا رتا ۿایك ۿ۔ے ۿہك ۿہؾ ۿاكفؽ ۿاك ۿیبن ۿوك ۿان ۿےك ۿدوعیۿ‬ ‫التاویلْالذیْارتضاہْکثیْمنْالمتاخرینْوالیسدْ‬ ‫ً‬ ‫ںیمۿ ھزالجاۿرضوػیۿ۔ےۿاوػۿانۿیبنۿےكۿداللئۿدصقۿںیمۿ رظۿ‬ ‫خلۃْوالْیشیقْغلۃْوعلیكْبتلطیفْالِریحۃ۔ ْ‬ ‫ےس ۿػوارداین ۿاےس ۿالػّ ۿ۔ے‪،‬اوػ ۿہی ۿ یھ ۿػاہؾ ۿوہا ۿہك ۿہی ۿجاو لۿ‬



‫وزعم ْثانیا ْان ْایۃ ْاالتیق ْایضا ْتقتِرایل ْالتاویلْ ےسجۿ تہۿےسۿ اترخنۿےنۿ دنسۿایكۿوكیئۿاحٌت ۿ رػیۿ۔ںیہۿ‬ ‫لِرینتہاْفارتکبْماكانْفْمندوحۃْعنہْکماْحِِنا۔ ْ ركیتۿنۿیگنشتۿوكۿاسكیتۿاجھبیتۿ۔ےۿاوػۿ مۿاطلتۿعبطۿوكۿالػّۿڑكو‬ ‫وزعمْثالثاْانْتاویلْاالتیقْبالتیقْمماْیقیدہْویغینْ اوػۿجاحزا اےسۿنامطۿایكۿہكۿوہۿ ٓا حثۿ وۿایقتۿےكۿجاػعۿںیمۿ۔ےۿوہۿ‬ ‫زعماْمنہْانْغیْالتیقْالمذکورْ ْ‬



‫ یھ ۿا ےن ۿواھ ۿوایل ۿ ٓا حث ۿیک ۿفرو ۿ اتحو ۿجاو ل ۿ۔ے‪،‬فو ۿان ۿاكۿ‬



‫اػاكتتۿایكۿسجۿےسۿوہۿےبۿاینػۿ ےھۿاسیۿہكۿمہۿےنۿقیقحتۿیک‬ ‫اوػ ۿجانزا نامط ۿایكۿہكۿانۿاكۿایقتۿوكۿیقتۿیکۿفرفۿ ؤولۿركجا‬ ‫اےسۿافدئۿہۿدعۿاگۿاوػۿانغ۔ےشخۿاگۿانۿنامطۿیکۿیانۿرپۿہكۿانۿےكۿحؼدجكۿ‬



‫ْمقاتیحْالغیبْالتقسیْالکبیتحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪/‬ۺ‪ ۶‬ۻ‪۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصرْیۃْرصمۿ‪۷۵۸ /۸۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْمقاتیحْالغیبْالتقسیْالکبیتحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۺ‪ ۶‬ۻ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصرْیۃْرصمۿ‪۷۵۹ /۸۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 585 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫فْاالیۃْالیجنبْالنار۔‬ ‫ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ٓا حث ۿںیم ۿذموكػ ۿیقتۿےك ۿوساوكیئ ۿ ٓا شت ۿدوػو ۿےسۿن ۿاچجا‬ ‫اج ےۿاگ‬



‫اقول‪ْ:‬والْیردْعلیہْماسیظنْانْاینْرحمۃْاللْتعایلْ ںیمۿاتہكوہطۿاوػۿانۿرپوہۿوسالۿواػدۿ۔ںیہۿوہجاۿسجۿاكۿرقنع بۿ‬ ‫ٰ‬ ‫م وہ ۿنامط ۿرك اگ ۿہك ۿرھپ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿیک ۿػًمت ۿ راگہػوط ۿرپ ۿاہكط ۿ یئۿ‬ ‫علیہْالعصاةْوقدْاذنتْنصوصْقواطعْانْکثیْاْ نْ‬ ‫ي‬ ‫كص‬ ‫ن‬ ‫احالہكۿیعطقۿدںیلیلۿئات ظۿہكۿ تہۿےسۿدبۿلمعۿاوػۿ زاوہطۿ‬ ‫القجارْوالمثِلنیْباالوزارْوْالہالکنیْعیلْاالصرارْالْ‬ ‫ےس ۿبا لھ ۿاوػ ۿرم ےت ۿدّ ۿجك ۿنزاوہطۿےك ۿمادیۿضحم ۿػًمتۿ‬ ‫یسمعونْحسؼسْالنارْبمحضْرحمۃْالعزیزْالغقارْوْ‬ ‫زعحؼ ۿافغػ ۿاوػ ۿعیفشۿر اتػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿافشمتۿ‬ ‫فیضْشقاعۃْالشقیعْالمختارْصیلْاللْ ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہْوْ ےكۿوصت ۿ ٓا شتۿدوػو ۿیکۿكنھب ۿجكۿنۿںینۿےگۿان ۿ ےئ ۿہكۿ‬ ‫سلم‪،‬اذاْالتِویْدرجاتْوفنونْاولہاْاتِاءْالکقرْوْ وقتیۿےكۿدػاجتۿوۿا اسّۿںیمۿاطۿاكۿ الہۿدػ ہۿرفكۿےسۿہ انۿ۔ےۿ‬ ‫ھذاْیستویْفیہْالمؤمنونْوقدْافصحْابوعؽیدةْعنْ سجۿوم نۿحؼاحؼۿںیہۿاوػۿاباۿدیبعہۿےنۿا ینۿرمادۿػاہؾۿركدیۿہكۿ‬ ‫مرادہْاذقالْاالتیقْبمعینْالتیقْوھوْالمؤمن‪ْ1‬ا نتہی۔ ْ انۿےنۿاہكۿایقتۿینعمبۿیقتۿےكۿ۔ےۿاوػۿیقتۿوم نۿ۔ےۿاھ‬



‫ْاقول‪ْ :‬وبہ ْاندفع ْمایرتای ْمن ْالنِض ْبالصؽیانْ ںیمۿاتہكۿوہطۿانۿیرقریۿےسۿوہۿا رتا ۿدعفۿوہہ اۿ وۿوچبۿطۿاوػۿ‬ ‫والمجاننی ْفان ْالمراد ْبالتیق ْالمؤمن ْوالصیب ْانْ جاولگطۿےسۿضقنۿےكۿدػہعۿااتھٹۿ ولعّۿوہجاۿاھتۿانۿ ےئۿہكۿیقتۿ‬ ‫ےسۿرمادۿوم نۿ۔ےۿاوػۿہچبۿاارۿھجمسۿواالۿ۔ےۿفوۿانۿاكۿاوالّۿوقعملۿ‬ ‫عِل ْفاسالمہ ْمعِول ْمِبول ْو ْالجنون ْان ْطرءْ‬ ‫اوػ ۿوبقمل ۿ۔ے ۿاوػ ۿونجمط ۿرپ ۿونجط ۿاار ۿػاػی ۿ۔ے ۿفو ۿرشما ۿان ۿاك‬ ‫فؼستصحبْاالیمانْالسالفْواالْفینسحبْعلیہماْ‬ ‫اامیط ۿوا ق ۿان ۿےك ۿواھۿامجا ۿاج ےۿاگ ۿوػن ۿاط ۿدوونط ۿرپ ۿمكۿ‬ ‫حکم ْالقطر ْة ْاالسالمیۃ۔لکین ْاقول‪ْ :‬اوال ْفح ْماذاْ‬ ‫ رطتۿاوالہیمۿاجػیۿ(ینعیۿا۔ںیہۿہبۿمكۿاملسمطۿاجںینۿےگۿ)‬ ‫تصنعْباالمْالداخلۃْعیلْاالتیقْ ْ‬ ‫نكیلۿںیمۿاتہكۿوہطۿہكۿاوالۿٌتۿایقتۿخعسیۿیقتۿےكۿرہھٹاۿفوۿانۿ‬ ‫روػتۿںیمۿانۿالّۿ‬



‫ْمداركْالتزنیلْالتقسیْالنسیفْبحوالہْایبْعؽیدہْتحتْاالیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪ْ۶‬دارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۸ /۹‬ۻ‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 586 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اذقدْتِررْفْاالصولْانہاْانْلمْتکنْللعہدْفلالستغراق ےكۿواھۿایكۿاعمٓل ۿركوےگۿ وۿایقتۿرپۿدالخۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿ‬ ‫‪1‬ومعلومْانْمنْالمؤمننیْمنْیعذبْوالْیجنب‪ْ،‬والْ ارولۿںیمۿقػ ۿوہاكچ۔ےۿہكۿالّۿاارۿدہعۿےكۿ ےئۿنۿوہاگۿفوۿ‬ ‫ینقعْارادةْاللزومْبالصیلْاذاْالکنایۃْللنارْدونْالصیلْ ا رغتاقۿےكۿ ےئۿوہاگ اوػ ۿہیۿ ولعّۿ۔ےۿہكۿومںونط ۿںیمۿوہۿ‬



‫ولِد ْاغرب ْمن ْتقطن ْلبعض ْمن ْھذا ْكالِایضْ ںیہۿںیہنجۿرذاتۿوہاگۿاوػۿوہۿ ٓا شتۿدوػوۿےسۿنۿاچ ےۿےگۿاوػ‬ ‫خ‬ ‫ہی ۿ دیف ۿ۔ںیہ ۿہك ۿ صلی ۿےس ۿئاج ے ۿ ٓا ۿںیم ۿاجےن ۿےك ۿ ٓا ۿاكۿ‬ ‫الؽیضاوی ْفحمل ْالكالم ْعیل ْمن ْیتیق ْالکقر ْوْ‬ ‫الػّۿوہجاۿرمادۿایلۿاج ےۿانۿ ےئۿہكۿیجنب ا (انۿدوػوۿےسۿ‬ ‫المعایصْاقولْنعمْاالنْیصحْاالستغراقْو ْلکنْمنْ‬ ‫دوػ ۿایك ۿاجاگی ۿںیم ۿریمض ۿمنہج ۿیک ۿ ٓا ۿیک ۿفرف ۿولیتٹ ۿ۔ے ۿن ۿہكۿ‬ ‫للحصرْالمزعومْالذیْیرتکبْالجلہْتاویلْاالتیق‪ْ،‬‬ ‫ یلۿدصمػۿیکۿفرفۿ(سجۿاك ینعۿ ٓا ۿںیمۿاججاۿ۔ے)ۿاوػۿسجۿ‬ ‫اذمنْالقجارْمنْیجنبْوالْیعذبْکماْذکرناْوعیلْ‬ ‫اك د‪،‬نۿاطۿجافوطۿ نیۿےسۿ ضعۿیکۿفرفۿاچنہپۿانۿےنۿبیجۿو‬ ‫ھذاْیردْالنِضْایضاْبالصیبْوالمجنون۔‬ ‫رغ ب ۿاكّ ۿایك ۿ ےسی ۿاقیض ۿاضیبوی‪،‬فو ۿاذنوط ۿےن ۿكالّ ۿوك ۿان ۿرپۿ‬ ‫ْ‬ ‫ومحملۿایكۿ وۿرفكۿاوػۿنزاوہطۿےسۿےچبۿنكیلۿانۿرصحۿٔؽوعّۿاكۿاددۿ‬ ‫ْ‬



‫اگػۿوكطۿسجۿیکۿو ہۿےسۿایقتۿیکۿجاو لۿاكۿاػاكتتۿایكۿاججاۿ۔ے‪،‬‬



‫ْ‬



‫انۿ ےئۿہكۿافرجوطۿںیمۿوہۿ یھۿ۔ےۿ وۿدوػوۿیکۿ ٓا ۿےسۿدوػۿ‬



‫واقول ْثانیا ْاغمضنا ْھذا ْكلہ ْوترکنا کم ْوشانکمْ ػ۔ےۿاگۿاوػۿاےسۿرذاتۿنۿوہاگۿ)‬ ‫فاذھبوا ْبالكالمْایل ْماْتشتہیہْانقسکمْاالْانکمْ اوػۿجاحزا ںیمۿاتہكوہطۿہكۿمہۿےنۿاطۿامتّۿجافوطۿےسۿ ٓا ھكنۿیچیمۿ‬ ‫اوػ ۿ ٓا ت ۿوك ۿ ٓا ت ۿےك ۿاحل ۿرپ ۿ وھػا ۿفو ۿكالّ ۿوك ۿيڈرھ ۿرا ےئ ۿےلۿ‬ ‫اغقلتمْالصقۃْھہناْایضاْغقولکمْعنہاْ ْ‬ ‫اج ےۿرگمۿ ٓا ت ۿول ۿاہیطۿ یھۿتفصۿےسۿزالفۿػ۔ےۿسجۿ‬ ‫ً‬ ‫فروۿایقش(سجۿےنۿ ھزالجاۿاوػۿٕز ۿومػاۿ)ۿ‬



‫ْالتوْضیحْوالتلو یحْونػاینۿبتكۿاخنۿاشپوػۿ ۻ‪۶۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 587 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪ْ1"‬فانْاللْسبحنہْ ےكاعمٓل ۿںیم ۿ ٓا ت ۿےن ۿتفص ۿےس ۿ تلف ۿیک ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿاهللۿ‬ ‫فْ" ‪‬‬ ‫‪ ْ ْ‬اعتیٰلۿےنۿایقتۿوكۿ علطۿنۿػاھكۿہكلبۿاےسۿانۿےكۿواھۿاخ ۿایكۿ‬ ‫تعایلْلمْیرسلْاالتیقْارساالْبلْخصہ"‬ ‫و ٰ‬ ‫ وۿاانۿاملۿرھتساوہےنۿوكۿػاہۿيڈاۿںیمۿدعۿاوػۿہیۿ ولعّۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫‪ْ2"‬ومعلومْانْالتیقْالقِیْالْمالْلہْوْ‬ ‫یقتۿریقۿےكۿجانۿاملۿ۔ںیہۿ۔ےۿاحالہكۿوہۿ ٓا شتۿدوػو ۿےسۿ‬ ‫انہ ْمجنب ْعن ْالنار ْالشک‪،‬فان ْكان ْالكالم ْعیلْ‬ ‫ح‬ ‫ےبۿكشۿدوػۿػ۔ےۿاگ فوۿاارۿكالّۿ ؼۿ لیبۿرصحۿ۔ےۿاسیۿہكۿ ٓا تۿ‬ ‫الحصرْکماْزعمتمْفالحصرْلمْیستِیمْبعدْواالْفماْ‬ ‫ولوگۿطۿاكۿػ مۿ۔ےۿفوۿرصحۿفواتۿ یھۿدػيتۿ۔ںیہۿوہااوػۿاارۿرصحۿ‬ ‫ذاْیلجئکمْایلْالتاویلْوالعدولْعنْظاہرْالتزنیل‪ْ،‬‬ ‫رپ ۿیانء ۿ۔ںیہ ۿفو ۿ ٓا ت ۿوك ۿجاو ل ۿاوػ ۿػاہؾ ۿہیز ل ۿےس ۿمدول ۿیکۿ‬ ‫عنْھذاْنِولْانْالوجہْتركْالتكلفْوصونْاللقظنیْ فرف ۿوكط ۿیس ۿز ۿرطضركیت ۿ۔ے ۿایسۿوصت ۿےس ۿمہ ۿےتہكۿںیہۿ‬



‫السیما ْاالتیق ْعن ْالتغیی ْو ْالتصرف ْالنعدامْ ہك ۿحیح ۿفرر ہ ۿو ی ۿ۔ے ۿہك ۿفلكت ۿ وھػا ۿاج ے ۿاوػ ۿدوونطۿ‬ ‫الحاجۃْفْاحدیْاآلیتنیْوْاندفاعہاْبطریقْاسلمْ وظفلطۿ وصاصۿایقتۿوكۿفرصفۿوریغۿےسۿوفحمع ۿػںیھكۿانۿ‬ ‫ف ْاالخری ْکما ْیقیدہ ْالوجہان ْاللذان ْذکرھماْ ےئۿہكۿاجكۿ ٓا حثۿںیمۿجاو لۿیکۿاحٌتۿ۔ںیہۿاوػۿدورسیۿںیمۿ‬



‫الِایض ْاالمام ْمع ْماشاھد ْنا ْان ْالتاویل ْیراد ْوالْ كلس ۿاملس ۿےس ۿاحٌت ۿردن ۿعف ۿوہاجیت ۿ۔ے ۿاسی ۿہك ۿاط ۿدوۿ‬ ‫وًنوط ۿےن ۿاافدہ ۿایك ۿ و ۿاقیض ۿاامّ ۿےن ۿدرك ۿفؽامںیئ ۿجاو ودہکیۿ‬ ‫مقادْویِادْوالْینِادْبیدْاینْمایدرْیینْلعلْالجدالْ‬ ‫مہۿےنۿئاشفدۿہۿایكۿ۔ےۿہكۿجاو لۿرمادۿوہیتۿ۔ےۿاحالہكۿوكیئۿدافدۿ‬ ‫یوریْناراْموقدةْتطلعْعیلْاالفئدْةْفیِومْقائلْانْ‬ ‫۔ںیہ ۿوہجا ۿاوػ ۿوہ ۿیچنیھک ۿاجیت ۿ۔ے ۿہك ۿوہ ۿ۔ںیہ ۿیتچنھک نكیل ۿںیمۿ‬ ‫وجہیْالِایضْایضاْیعکرعلیہاْبیش ْفالمناصْمنْ‬ ‫ایكۿاجونطۿواجڈۿثحبۿػونشۿ ٓا ۿوكۿ ڑھۿاك ےۿ وۿدولطۿرپۿںیکمچۿفوۿ‬ ‫تشدیدْاالركانْ ْ‬ ‫‪۷‬‬ ‫وكیئ ۿاقلئ ۿڑھكا ۿوہاج ے ۿاوػ ۿےہك ۿہك ۿاقیض ۿیک ۿذموكػہ ۿدو‬ ‫وًنوطۿرپۿ یھۿھچكۿابغػۿ۔ےۿذہلاۿاػاكطۿوكۿوبضمعۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬۾‪/‬ۺ‪ ،۶‬ۻ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬۾‪ /‬۽‪۶‬‬ ‫‪Page 588 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ركجاۿاوػۿاایءۿیکۿیدججڈۿدقبۿػۿااكمطۿرضوػیۿ۔ے‬ ‫وتجدیدْاالرصانْعیلْحسبْاالمكان۔‬ ‫ذ‬ ‫فاقول‪ْ:‬وریبْویلْاالحسانْیسؾبعدْعیلْالوجہْاالولْ فو ںیم ۿاتہك ۿوہط ۿاو ۿػریما ۿػت ۿویلۿتمعن ۿ۔ے‪ ،‬للی ۿو ہ ۿرپ ۿایقتۿ‬ ‫وصفْاالتیقْبانہْیجنبْتلكْالنارْالکربیْفانْمدحْ اكۿہیۿوفۿایبط ۿركجا ۿہكۿوہۿحؼیۿ ٓا ۿےسۿدوػ ۿػاھكاج ےۿاگۿ‬ ‫دعبتسمۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿوقّۿےكۿحؼػ ۿرتنۿےكۿ ےئۿہیۿانہكۿہكۿ‬ ‫ا کرمْالِومْبانہْلؼسْارذلْالِومْمماْالْیستملح۔ ْ‬ ‫فصی وہۿػد لۿرتنۿ۔ںیہۿ۔ےۿانۿںیمۿوكیئۿٓالٌتۿ۔ںیہۿ۔ے‬ ‫اقول‪ْ :‬والمخلص ْاالستخدام ْوھو ْشائع ْف ْ حْ‬ ‫ںیم ۿاتہك ۿوہط ۿاوػ ۿان ۿےس ۿ اجت ۿددنہہ ۿوہ ۿايسَڈاّ ۿ۔ے ۿاوػ ۿوہۿ‬ ‫الكالمْبل ْعدوہ ْوالتوریۃْاشرفْانواعْالبدیع‪،‬بلْ‬ ‫كالّۿحیصفۿںیمۿواعۿ۔ے‪،‬ہكلب ۿءاملءۿےنۿايسَڈاّۿوفوػہیۿفـــــــ ۿوكۿ‬ ‫منہم ْمن ْقدمہ ْف ْالشرف ْعیل ْالجمیع ْکماذکرْ‬ ‫دبع ۿیک ۿيت ۿےس ۿدمعہ ۿ مس ۿامشػ ۿایك ۿ۔ے ۿہكلب ۿ ضع ۿءاملء ۿےنۿ‬ ‫االمام ْالعالمۃ ْالسیویط‪ْ 1‬ومنہ ْف ْالِران ْالعظیمْ‬ ‫ايسَڈاّۿوكۿرشفۿںیمۿامتّۿا اسّۿدب حۿرپۿدقمّۿػاھكۿ۔ےۿاسیۿ‬



‫قولہْتعایل"‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫‪ْ 2"‬‬



‫‪‬‬



‫ہكۿكالہمۿوییطۿہیلعۿارلًمۃۿےنۿدركۿایكۿ۔ے‪،‬اوۿػانۿ لیبۿےسۿ‬ ‫قؽ ٓا ط ۿ میظۿںیمۿاهللۿاعتیٰلۿاكۿوقلۿ۔ے"اوػ ۿےبۿكش ۿمہۿےنۿ‬



‫ٓا دیمۿوكۿینچۿوہیئۿیٹمۿےسۿیانجا ۿرھپۿاےسۿجاینۿیکۿبادنۿایكۿاجكۿ‬ ‫وبضمعۿرہھٹاوںیم"‬ ‫ف‪:‬فوػہیۿا اہّۿوكۿےتہكۿںیہ‪،‬اوػۿانۿیکۿ رعفیۿہیۿ۔ےۿہكۿاجكۿظفلۿوكۿ۔ںیۿسجۿےكۿدوۿ ینعۿوہطۿاجكۿقؽ بۿدورساۿہدیع‪،‬اوػۿ ینعۿ‬ ‫موریْبہ اوػۿ ینعۿہدیعۿوكۿ ّْ‬ ‫قؽ بۿےسۿہدیعۿ ینعۿاكۿفوػہیۿركںی‪،‬اوۿػۿہدیعۿ ینعۿرمادۿوہۿفوۿ ینعۿقؽ بۿوكۿ ّْ‬ ‫موریْعلیہ ےتہكۿںیہ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنورْالثا منْوالخمسونْدارْالکتابْالعریبْبیوتْ‪۸ /۷‬ۺ‪۶‬‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۶۷ /۷۸‬وۿ‪۶۸‬‬ ‫‪Page 589 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المراد ْباالنسان ْابو ْنا ْادم ْعلیہ ْالسالم ْوبضمیْ ٓا حثۿںیمۿاخساطۿےسۿرمادۿمہۿاخساونطۿےكۿجاتۿ ٓا دّۿہیلعۿانسالّۿ‬



‫‪ْ1" ‬۔ ںیہ ۿاو ۿػریمض ۿےس ۿرماد ۿاط ۿیک ۿاوالد ۿ۔ے ۿاو ۿػایس ۿ لیب ۿےس ۿاهللۿ‬ ‫تعایلْ"‬ ‫ولدہ‪،‬ومنہْقولہْ ٰ‬ ‫المرادْبامرْاللْبعثۃْمحمدْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْ اعتیٰلۿاكوقلۿ۔ےۿہك"اهللۿاعتیٰلۿاكۿمكۿ ٓا جاۿفوۿانۿیکۿدلجیۿنۿاچمو‬ ‫ٰ‬ ‫انۿ ٓا حثۿںیمۿاجكۿو ہۿرپۿارمۿاهللۿےسۿرمادۿدمحم یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫عیلْاحدْالوجوہْفْتاویلہْاخرْجْابنْمردویۃْعنْ‬ ‫ہیلعۿوملسۿیکۿتثعبۿابمػہكۿ۔ے ا نۿرمدوہیۿےنۿا نۿابعنۿ‬ ‫تعایل ْایتْامرْ‬ ‫تعایل ْعنہْفْقولہْ ٰ‬ ‫ابنْعباسْریضْاللْ ٰ‬ ‫ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿػواحث ۿایك ۿہك ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےك ۿوقل"ایتۿ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم‪،‬والمرادْ‬ ‫الل ْقال ْمحمد ْصیل ْالل ْ ٰ‬ ‫ارمۿاهلل"ںیمۿارمۿاهللۿےسۿرماد ۿدمحمۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫بالضمیْقیامْالساعۃْقالہْالعالمۃْالسیویط نقعناْ ںیہ او ۿػ ۿریمض ۿےس ۿرمادس إت ۿاك ۿاقمئۿ۔ے‪،‬ہی ۿكالہم ۿوییطۿ‬ ‫تعایلْبعلومہ‪،‬امنی۔ ْ‬ ‫اللْ ٰ‬ ‫ػہمحۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿےنۿدركۿایكۿ۔ےۿاهللۿاعتیٰلۿح ںیۿاطۿےكۿكتوّۿ‬ ‫ْ‬



‫ےسۿعفنۿ۔ےشخۿ ٓا نی‬



‫اقول‪ْ :‬فان ْقلت ْاذا ْاردتم ْبالنار ْاعظم ْالنیانْ ںیمۿاتہكۿوہطۿاتۿاارۿ مۿوہكۿہكۿ ٓا تۿےنۿ ٓا حثۿںیمۿذموكػۿجاػۿ‬ ‫المخصوص ْباشیق ْاالشِیاء ْفما ْانذار ْسائر ْالناسْ ےس ۿدوػو ۿیک ۿيت ۿےس ۿحؼی ۿ ٓا ۿرماد ۿیل ۿ و ۿامتّ ۿاایقشء ۿےسۿ‬ ‫عنہْقلتْالمعینْانْشاءْاللْتعایلْانْاالشیقْانمابلغْ دبۿرتۿیقشۿےك ےئۿوصخم ۿ۔ےۿفوۿيتۿولوگۿطۿوكۿاےسۿدػاےنۿاكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ایكۿح دصۿ۔ے‪،‬فوۿںیمۿوہكطۿاگۿہكۿح دصۿاطۿواءۿاهللۿاعتیٰلۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫ماْبلغْمنْکمالْالشِاءْوسوءْالجزاءْوجہدْالبالءْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫ي‬ ‫ہكۿہۿوہۿ تۿےسۿ ؼاۿیقشۿامكلۿاقشوتۿاوػۿ ؼیۿزجاۿاوػۿ تخۿ الۿ‬ ‫بماْثاْبرْعلیہْمنْاللدادْوْ ْ‬ ‫ےكۿسجۿدػ ہۿرپۿاچنہپۿانۿاكۿوصتۿو یۿرفكۿویاندۿ۔ےۿاوػۿہؾۿجاہتۿاوػ ۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪۶ /۶‬‬



‫ْ‬



‫ْاالتِانْفْعلومْالِرآنْالنو عْالثا منْوالخمسونْدارْالکتابْالعریبْبیوت‪۹/ ۷‬ۺ‪۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 590 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫العناد ْواالصرار ْواالستکبار ْفاحذروا ْانتم ْیا ْایہاْ ڈنمھگۿ۔ے ۿسج ۿرپ ۿوہ ۿاقمئ ۿػاہ ۿفو ۿاع ۿولوگ ۿ! ۿ م ۿدػو ۿہك ۿاار ۿ م ۿ قۿ‬ ‫الناس ْان ْلم ْتنؼبو ْاایل ْالحق ْودمتم ْکدوامہ ْانْ وكۿنۿامونۿاوػۿجا قۿرپۿےمجۿػوہۿاسیۿہكۿوہۿحؼۿدبتخبۿامجۿػاہۿںیہكۿ‬ ‫تعادلوہْفْالشِاءْفتلِواْاثاماْکمثلْاثامہْفكانتْ م ۿدب ۿیتخب ۿںیم ۿان ۿےك ۿحؼاحؼ ۿن ۿاجو ۿفو ۿان ۿےك ۿرذات ۿاسیۿ‬ ‫رذاتۿجاوفوہیۿ ٓا حثۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿوقل"رھپۿاارۿوہۿٕز ۿ ریھںیۿ‬ ‫ْْ‬ ‫االیۃْعیلْحدْقولہْتعایل" ‪‬‬ ‫ذ‬ ‫مس‬ ‫ن‬ ‫ك‬ ‫ف‬ ‫فو ۿ م ۿ ؽامو ۿہك ۿںیم ۿ ظ ۿدػاجا ۿوہطۿاجك ۿ ؼك ۿےس ۿیسیجۿ‬ ‫‪1"‬فانہمْانماْاصابہمْماْ‬ ‫‪‬‬ ‫ك‬ ‫ؼك ۿماد ۿاوػۿومثدۿرپ ۿ ٓا یئۿج ی‪،‬ےك ۿرو ۿػرپ ۿ۔ے ۿانۿ ےئۿہك ۿماد ۿو‬ ‫اصابہمْلمثلْھذاْاالعراضْفماذاْیؤمنکمْانْمضؼتمْ‬ ‫ومثد ۿرپۿ وۿتبیصمۿارتیۿوہۿایسۿروۿػ ۿےكۿارعا ۿ(ػوارداین)‬ ‫ع‬ ‫یلْدابہمْانْتعذبواْبعذابہمْوحصلْاالنذارْبانہْ ےكۿوصتۿارتیۿفوۿںیہمتۿوكطۿیسۿزۿےبۿوخفۿركیتۿ۔ے‪،‬اارۿ مۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایل ْاخربْانْھناكْعدواْاشیقْمنْیوجدْولہْجزاءْ اط ۿاولگطۿیکۿمادت ۿرپۿےمجۿػوہۿاط ۿاسیۿرذات ۿجاےنۿےسۿجاۿ‬ ‫اسوء ْمایکون ْوالناس ْغی ْدارین ْانہ ْمن ْھو‪،‬ولمْ يت ۿےك ۿ ےئ ۿہیبنت ۿوہن ۿہك ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿئاتجا ۿہك ۿ ٓا رخت ۿںیمۿ‬ ‫تعایل ْمن ْصقاتہ ْاالالتکذیب ْو ْالتویل‪ْ،‬‬ ‫یذکر ْالل ْ ٰ‬ ‫فحق ْان ْتنِطع ْقلب ْكل ْمکذب ْوینقلق ْکبد ْكلْ‬ ‫متولْخوفاْوفرقاْانْیکونْھوْھوْفمنْھذاْالوجہْجاءْ‬



‫االنذارْلسائرْالناسْفاتِنہْفانہْمنْاحسنْالسوا نحْ‬



‫بتوْفیقْالملكْالعلیمْالقاتحْجلْجاللہْ ْ‬



‫اهلل ۿاعتیٰل ۿاك ۿاجك ۿدنمش ۿیاہحث ۿدبۿتخب ۿوہاگ ۿاوػ ۿان ۿےك ےئۿ‬ ‫یاہحث ۿدب ۿرتن ۿازا ۿ۔ے ۿاوػ ۿول ۿ۔ںیہ ۿاجےتن ۿہك ۿوہ ۿوكط ۿ۔ے‪،‬‬ ‫ً‬ ‫اوػ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿان ۿیک ۿ افت ۿںیم ۿےس ۿ ھزالےن ۿاوػ‪ٕ ،‬سل ۿ‬ ‫ً‬ ‫ومػےنۿےكۿوساۿھچكۿدركۿ۔ںیہۿایكۿفوۿئاجۿ۔ےۿہكۿہؾۿ ھزالےنۿواےلۿ‬ ‫اكۿدلۿٹکۿاج ےۿاوػ ۿہؾ ۿٕز ۿومػےنۿواےلۿاكۿہجیلکۿٹھپۿاج ےۿ‬ ‫انۿدػۿےسۿہكۿںیہكۿوہۿ یۿنۿيتۿےسۿحؼاۿدبۿتخبۿوہۿسجۿیکۿہیۿ‬ ‫ازا ۿانسیئۿ یئۿفوۿانۿو ہۿےسۿہیۿوختفیۿےسۿولوگۿطۿےك ےئۿ‬ ‫ٓا یئ‪،‬انۿہتكنۿوكۿجادػۿوھكۿہكۿہیۿجادواہۿ میلۿاف حۿ(ملعۿواےلۿدقعہۿ‬ ‫وھك ےنۿواےلۿلجۿيالہل)یکۿفوۿ‪،‬قیۿےسۿاجكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۸/ ۹۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 591 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وھذاْالكالمْیجریْبعضہْفْالوجہْالثاینْایضاْلکنْ ا اھۿ ایلۿ۔ےۿاوػہیۿیرقریھچكۿو ہۿجاینۿںیمۿ یھۿاجػیۿ۔ے‪،‬‬ ‫ھناْدقیِۃْغامضۃْویھْانْامثالْھذاْالحصرْاالدعاْئیْ نكیل ۿاہیط ۿاجك ۿیاہحث ۿٌلی ۿہتكن ۿ۔ے ۿاوہ ۿہی ۿہك ۿاےسی ۿرصحادمایئۿ‬ ‫ۿایسقۿكالّۿانۿحؼعۿ‬ ‫انما ْتناسب ْالمِام ْاذا ْكان ْسوق ْالكالم ْلذم ْھذاْ وم عۿےكۿانميتۿایسۿوقثۿوہطۿےگۿہك ِ‬ ‫دبتخب ۿواقجف ۿٓالٕت ۿیک ۿذمٕت ۿےك ۿ ےئ ۿوہ‪،‬فو ۿوگجا ۿویطۿ‬ ‫االشیقْالمالم‪،‬فكانہْقیلْانہْبلغْمنْالشِاءْمبلغاْ‬ ‫ف‬ ‫ؽامجاہ ا ۿہك ۿہی ۿصخش ۿاقشوت ۿےك ۿان ۿدػ ہ ۿجك ۿاچنہپ ۿسج ۿےكۿ‬ ‫تضمحلْدونہْسائرالشِاواتْفكانہْالیلجْالنارْاالْ‬ ‫آےگۿيتۿاقشوںیتۿچیہۿںیہۿفوۿوگجاۿدوػوۿںیمۿانۿےكۿوساۿوكیئۿنۿ‬ ‫ھو‪،‬اماْاذاْسیقْمساقْاالنذارلجمیعْالکقارأو ْقصدْ‬ ‫اج ےۿاگ‪،‬رگمۿہكۿہیۿكالّۿامتّۿاكفؽوطۿیکۿوختفیۿےكۿ ےئۿوہجا‪،‬‬ ‫ایضامعْقصدْالذمْفلعلہْالیستحس‬ ‫ٰذلكْ ر‬ ‫نْحینئذْ ذمٕت ۿےك ۿواھ ۿہی ۿدصق ۿ یھ ۿوہفو ۿواجڈ ۿرذات ۿوك ۿاجك ۿصخشۿ‬ ‫حصرالعِاب ْف ْرجل ْواحد‪ْ ،‬تأمل ْفانہ ْموضعہ ْوْ‬ ‫العبدْالضعیفْلہذایجدْنقسہْارکنْایلْالوجہْاالولْ‬ ‫دونْالثاین‪،‬وفیہْالغنیۃْوْحصولْالمنیۃ‪ْ،‬وْالحمدللْ‬



‫معیطْاالماین‪،‬ثمْلمابلغتْھذاْالمِامْرجعتْالعزیزیْ‬ ‫ْالمویلْعبدْ‬ ‫بعدْماْاستعرتہْمنْبعضْاالعزةْفرأیت ٰ‬



‫ںیمۿرصحنمئاتجانسحتۿ۔ںیہۿ‪ ،‬وػركوہكۿہیۿاقمّۿ وػۿ۔ےۿاوػہیۿ‬ ‫ذ‬ ‫دنبۂۿجافواطۿایسۿ ےئۿوخدۿوك دورسیۿو ہۿےكۿئاج ےۿ للیۿو ہۿیکۿ‬ ‫فرفۿػجادہۿاملئۿجاجاۿ۔ےۿاوػۿایسۿںیمۿےبۿاینػیۿاوػۿبلطمۿاكۿ‬ ‫ وصل ۿ۔ے ۿاوػ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےكۿ ےئ ۿدمحۿ۔ے ۿ و ۿرمادںی ۿ اطفؽامجا‬ ‫۔ے‪،‬رھپۿںیمۿٌت ۿانۿاقمّۿجكۿاچنہپںیمۿےنۿن ریسۿزعحؼیۿ‬



‫ا ےنۿ ضعۿازعہۿےسۿماػجۃ ۿےلۿركۿدیھكیۿفوۿںیمۿےنۿرضحتۿ‬ ‫ْلہذاْ‬ ‫العزیز ْتجاوز ْالل‬ ‫ٰ‬ ‫ْتعایل ْعنا ْوعنہ ْتنبہ ٰ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ومالجاۿدبعازعل ؼوكۿ(اهللۿاعتیٰلۿح ںیۿاوػا۔ںیہۿاعمفۿ ؽام ے)‬ ‫االسؾبعادْالذیْذکرتہْفْالوجہْاالولْوجیھْالِایضْ‬ ‫داھكیۿہكۿوہۿانۿا رتا ۿیکۿفرفۿہبنتمۿوہ ےۿ وۿو ہۿاولۿرپۿاٰیلعۿ‬ ‫وحقْلہْانْیتنبہْالنہْالعلمْفْالذكاءْوْالقطانۃ‪،‬ثمْ‬ ‫رضحتۿےنۿفؽامجاۿاوػا۔ںیہۿہبنتمۿوہجاۿ یۿرا ےئۿانۿ ےئۿہكۿوہۿ‬ ‫اجابْعنہْبجوابنی‪ْ :‬‬ ‫داكوتۿواطفحثۿاكۿ اہػںیہ‪،‬رھپۿانۿےكۿدو واتۿد ے‪:‬‬



‫االولْیِاربْماْ ْ‬



‫ الہفوۿو یۿ وۿءاملءۿےنۿاایتخػۿفؽامجاۿینعیۿ‬



‫‪Page 592 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫دناْالتوفیقْالیہْمنْالِولْباالستخدام۔ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ايسَڈاّۿاكۿفرر ہ‬



‫والثاینْانْالتجنیبْمنْتلكْالنارالمخصوصۃْبالکقارْ دورساۿہیۿہكۿانۿجاػۿےسۿدوػػاھكاججا وۿاكفؽوطۿےكۿواھۿاخ ۿ‬ ‫ایضا ْلہا ْعرض ْعریض ْوغٓایۃ ْالِصوی ْمختصۃْ ۔ےۿانۿںیمۿحؼیۿوتعسۿ۔ےۿاوػ ۿانۿیکۿآرخیۿدحۿایقتۿےكۿ‬ ‫لک ےئ ۿاخ ۿ۔ے ۿاوػجات ۿاملسمط ۿاار ہ ۿوہ ۿ یھ ۿان ۿآےگ ۿےسۿ‬ ‫باالتیق ْوسائرالمومننی ْوان ْكانوامجنبنی ْ نْ‬ ‫دوػػںیہۿےگۿنكیلۿانۿیکۿفروۿ۔ںیہۿاھ‬ ‫ْمعربرا۔ ْ‬ ‫الکمثلہْ‪ْ1‬اْنتہی‬ ‫ذ‬ ‫ّ‬ ‫لل‬ ‫ح‬ ‫ںیم ۿاتہكوہط ۿو ہ ۿفو ۿ ی ۿ۔ے ۿاوػریمع ۿ ؼدجك ۿو ی ۿدمتعمۿ‬ ‫اقول‪ْ :‬الوجہْالوجہْاالولْوعلیہْعندیْالمعولْواماْ‬ ‫۔ے‪،‬اوػ وۿدورسیۿو ہۿدركۿیکۿوہۿریمعۿحؼدجكۿوكیئۿزۿ۔ںیہۿ‬ ‫فلؼ بشی‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ذ‬ ‫ماذکرْ نْالوجہْالثاینْ سْ ئْعندیْوا كانْ اار ہۿواہۿدبعازعلحؼہیلعۿارلہمحۿوكۿدورسیۿ دنسۿ۔ےۿہكۿ للیۿ‬



‫ھوْالمریضْلدیہْحیتْاوردْاالولْبصیغۃْالتمریضْ وك ۿاےسی ۿہغیص ۿےس ۿدرك ۿایك ۿسج ۿےس ۿان ۿےك ۿفعض‪،‬یک ۿفرفۿ‬ ‫و ٰذلكْالنْکونْالتجنیبْمِوالْبالتشکیلْمسلمْفْ اواػہۿوہجا۔ےۿانۿ ےئۿہكۿجاػۿےسۿدوػػانہانۿاكۿیلكۿٕسككۿوہجاۿ‬ ‫مطلق ْالنارالیت ْیمکن ْان ْیدخلہابعض ْالمومننیْ قلطمۿجاػۿںیمۿملسمۿ۔ےۿسجۿںیمۿ ضعۿوم نۿدالخۿوہ وكشغۿ‬ ‫ومعین ْالعرض ْالعریض ْفیہ ْکما ْیسبق ْالیہ ْذھینْ ںیہ ۿاوػذَصشت(جاػدوػو ۿےس ۿدوػػانہ)ںیم ۿحؼی ۿوتعس ۿاكۿ‬ ‫الِاصرأنْالذنوبْمِتضاھاْاألصیلْالذیْلوخلیتْیھْ ٕعسیۿاسیۿہكۿریماۿد‪،‬نۿاقفرانۿیکۿفرفۿتقبسۿركجا۔ےۿہكۿ‬ ‫نزاوہط ۿاك ۿوہ ۿٕقشصا ے ۿا یل ۿہك ۿاار ۿنزاہ ۿا ین ۿتعیبط ۿےك ۿواھۿ‬ ‫وطبایعہا ْماأقتضت ْاال ْایاہ ْانما ْھو ْاصابۃ ْالجزاءْ‬ ‫ وھػۿد ےۿاجںیئۿفوۿایسۿاكۿضاقاضۿركںیۿفوۿہیۿ۔ےۿہكۿدنبہۿوكۿوہۿازاۿ‬ ‫الذیْاوعدبہْعلیہاوھذاظاھرْج ّردا‪،‬فكلْمنْ ْ‬ ‫ ےلۿسجۿیکۿاےس ۿنزاوہطۿرپۿو دیۿانسیئۿ یئ‪،‬اوػہیۿ تہۿػاہؾۿ‬ ‫۔ے‪،‬فوۿہؾۿوہۿصخشۿسجۿےنۿ‬



‫ْفتحْالعزیزْ(تقسیعزیزی)تحتْاآلیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪۶‬ۿملسمۿجكڈ راللۿونكاطۿدیلہۿ ‪۸۵۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 593 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اذنب ْذنباولو ْمرة ْاستحق ْبذنبہ ْھذا ْأن ْیؤاخذہْ اجكۿجاػ ۿ یھۿنزاہۿایك ۿاهللۿاعتیٰلۿیکۿڑكاكۿ قحتسۿ۔ےۿاوػدنبہۿیکۿ‬ ‫الملكْجلْجاللہ‪،‬والْتِبضْحسناتہْالمکتاثرةْعیلْ رثكتۿایکینطۿيڈا ےۿزانثۿودقریۿوك ۿام عۿ۔ںیہۿوہںیتکسۿانۿ‬ ‫العزیز ْاالمِتدراذ ْنقع ْالحسنات ْانما ْیعودالیہ‪ ْ،‬ےئ ۿہك ۿویکینط ۿاك ۿعفن ۿفو ۿدنبہ ۿ ی ۿوك ۿہاتچنہ۔ے ۿفو ۿےسیك ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿوكۿ‬ ‫ْتعایلْبماْعملہْلنقعْنقسہ‪،‬فکیفْ‬ ‫فکیفْیمنْعیلْالل ٰ‬



‫ا ےنۿےلھبۿےكۿ ےئۿےیکۿوہ ےۿاكّۿاكۿا اسط ۿاتج ےۿاگۿاوػویكركنۿ‬



‫اےس ۿازاےك ۿدوتسػ ۿوكرسع ۿےس ۿجاہ ۿركےن ۿاك ۿدػہع ۿیان ےۿ‬ ‫یجعلہْذریعۃْایلْابطالْمنشورالجزاءْعنْرأسہْوقدْ‬ ‫اگ‪،‬احالہكۿدنبہۿوكۿوختۿواہوۿایبطۿےسۿہہكۿدجاۿہ اۿ۔ےۿہكۿاسیخُوۿ‬ ‫قیل ْلہ ْبأفصح ْبیان ْان ْکما ْتدین ْتدان‪ْ 1‬غایۃْ‬ ‫ح‬ ‫ركعۿاگواسۿےھجۿدبہلۿدجا ۿاج ےۿاگ‪،‬زا ث ۿارمۿہیۿ۔ےۿہكۿداینۿو‬ ‫ی ع‬ ‫االمران ْیِسم ْلؽثہ ْفْالدار ن ْ ٰیل ْمِدارلؽثہ ْفْ آرخت ۿںیمۿدنبہۿیکۿادت ۿااقٕت ۿوكۿحزكۿودبۿہؾ ۿدولمعۿںیمۿ‬ ‫العملنی ر‬ ‫ْکما ْوکی رْقا‪،‬فیجوز ْان ْتسمہ ْالناربما ْیعدلْ رہھٹےنۿیکۿدقماػ ۿرپۿجارابتػدقػوتیفیکۿمیسقۿركںیۿفونكممۿ‬ ‫ھذاْالمِدار‪،‬وقدْاعتِدنانحنْمعشرْاھلْالسنۃْوْ ۔ےۿہكۿاےسۿ ٓا ۿاینۿادت ۿجكۿ وھ ےۿ وۿانۿےكۿدقماػۿ‬ ‫ْوتعایل ْحظ ْالرحمۃ ْوْ لمعۿےكۿحؼاحؼوہاوػمہۿاہتسصت ۿوامجمت ۿ(اهللۿح ںیۿػًمت ۿو‬ ‫ْسبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫الجماعۃ ْرزقنا ْالل ٰ‬ ‫وتعایل ْلہ ْان ْیؤاخذعبدہ ْكلْ افشمت ۿےس ۿبیصن ۿ اط ۿفؽام ے)اك ۿ دیقہ ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿاهللۿ‬ ‫الشقاعۃ ْأنہ ْتبارك ْ‬ ‫ٰ‬ ‫جریرةْولوْصغیةْکماْانْلہْانْیتجاوزعنْكلْکبیة‪ ْ،‬ابػكۿواعتیٰلۿوكۿ قۿ۔ےۿہكۿوہۿدنبعۿےسۿہؾ ۿرجّۿرپومايڈہۿ‬ ‫ركع ۿاار ہ ۿریغصہ ۿوہ ۿسج ۿفرو ۿہك ۿان ۿوك ۿازا ۿواػ ۿ۔ے ۿہك ۿہؾ‬ ‫ْبظالمْللعؽید۔‬ ‫فضلْو ٰذلكْعدلْوماْالل‬ ‫ٍ‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫زاہۿےسۿدػشزػ ؽام ےۿاار ہۿریبكہۿوہۿاوػہیۿانۿاكۿلضۿ۔ےۿ‬ ‫ْالمویل ْجل ْوعال ْبغایۃ ْعدلہ ْوضع ْالجزاءْ‬ ‫ثم ْان‬ ‫ٰ‬ ‫اوػوہۿانۿاكۿمدلۿاوػۿاهللۿدنبوطۿرپۿو مۿ۔ںیہۿركجا‬ ‫مشاكال ْللعمل ْولذایدیم ْتنغیم ْالمومن ْوتعذیبْ‬ ‫رْ‬ ‫ایس ۿ ےئ ۿٌشت ۿںیم ۿومس نی ۿیک ۿآوا ش ۿاوػمنہج ۿںیم ۿاكفؽ ۿاكۿ‬ ‫الكافرْ ْ‬ ‫رذات ۿ ہشیم ۿوہاگ ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿوك ۿایكن ۿتی ۿاوػیفخمۿ‬ ‫اػادعۿاكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْکزنالعمالْدححث‪ْ۹۸۵۸۷‬موسسۃْالرسالہْبیوتْۺ‪۷ /۶‬ۼۼ‬



‫ْ‬



‫‪Page 594 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اذقد ْعلم ْمن ْنؼت ما ْومکنونات ْطویتہما ْأن ماْ ملعۿ۔ےۿہكۿہیۿدوونطۿا ینۿا ینۿاحنث ۿرفكواامیط ۿرپۿاقمئۿودامئۿ‬ ‫عازمانْع ٰیل ْادامۃْماھماْمنْالکقرْواالیمانْحیتْلوْ ػےنۿاكۿزعّۿےئكۿوہ ےۿںیہۿاہیطۿجكۿہكۿاارۿداینۿںیمۿ ہشیمۿ‬ ‫دامو ْاف ْالدنیا ْلداموا ْعلیہ ْاال ْتری ْایل ْقولہ ْتعایلْ ػ ےتۿا ےنۿاحلۿرپۿ ہشیمۿػ ےتۿایكۿ مۿاهللۿےكۿفؽامط ۿوكۿ۔ںیہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫دےتھ"اوػاارواسپۿ ےجیھ ۿاجںیئ ۿفو ۿرھپ ۿو ی ۿركںی ۿسجۿےس ۿعنمۿ‬ ‫‪ٰ 1" ‬‬ ‫ولذلك ْلماْانسلخْابوْ‬ ‫‪‬‬ ‫"‬ ‫ےئكۿح(ےۿ ےھ"اوػٌتۿاباػانثۿافكػۿےسۿامتّۿوامكلۿيڈاۿوہ ےۿ‬ ‫طالب ْعنْالکقاربشراشرہ ْواثبت ْقدمیہ ْع ٰیل ْتلكْ‬ ‫اوػا ےن ۿدقّ ۿان ۿ ثیب ۿتلم ۿرپۿامج ے ۿػےھك ۿزجادےنی ۿواےلۿ‬ ‫نہْوتعایل ْسائربدنہْ‬ ‫الملۃْالخیؽثۃْنجاْالدیانْسبح‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ػت ۿيسِز ۿواعتیٰلۿےنۿاط ۿےكۿواػعۿدبط ۿوكۿجاػ ۿےسۿ اجتۿ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫ن ْالنار ْوسلط ْالعذاب ْ ٰیل ْقدمیہ ْکما ْف ْحدیثْ دی ۿاوػرذات ۿوك ۿاط ۿےك ۿدقومط ۿرپ ۿطلسم ۿفؽامدجا ۿاسی ۿہكۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫الشیخنی ْوغیھماْفِضیۃْالمشاكلۃْأنْمنْتساوتْ اخبػی ۿوملسم ۿومریہ ۿیک ۿدححث ۿںیم ۿ۔ے ۿفو ۿلمع ۿوزجا ۿںیمۿ‬ ‫حسناتہْوسیأتہْیساویْلؽثہْفْالعذابْبلؽثہْفْدارْ ئاشتلک ۿاكٕقشضی ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿسج ۿیک ۿایکینط ۿاوػحؼاایئطۿ‬



‫الثوابْومنْاذنبْذنباْواحداْاذیقْاثامہْومْنْالمْ حؼاحؼوہطۿانۿاكۿرذاتۿںیمۿػانہۿاوثاتۿےكۿ رھۿںیمۿػےنۿےكۿ‬ ‫بسؼئۃْثمْا نِلعْعنہاْفجزاءہْالمشاكلْانْیدینْایلْ حؼاحؼوہا‪ ،‬و ۿاجك ۿنزاہ ۿركع ۿوہۿان ۿاكۿرذات ۿےھکچ ۿاوػ ۿ و ۿحؼایئۿ‬ ‫النار ْثم ْیبعدعنہا ْلیذوق ْمن ْالقز ع ْوالغم ْقدرْ ےكۿقؽ بۿاج ےۿرھپۿانۿےسۿيڈا ػ۔ےۿفوۿانۿیکۿزجائاشہبۿلمعۿ‬ ‫ہیۿ۔ےۿہكۿوہۿجاػۿےكۿقؽ بۿایكاج ےۿرھپۿانۿےسۿدوػۿػاھكاج ےۿ‬ ‫ماذاق ْمن ْاللذة ْف ْاللمم ْھذا ْحکم ْالعدل ْوحکمْ‬ ‫ھ‬ ‫ذ‬ ‫ض‬ ‫ھ‬ ‫ٔ‬ ‫ن‬ ‫م‬ ‫ہ‬ ‫ا‬ ‫جاہك ۿمغ ۿاوػ ؾا ت ۿاك ۿ ؽہ ۿاػادۂ ۿ زاہ ۿںیم ۿذت ۿےك ۿ ڈاػ‬ ‫العدلْھوْاالصلْلکنْالمویلْالجوادْالکریمْ ْ‬ ‫ےھکچ‪،‬ہیۿمكۿمدلۿ۔ےۿاوػمكۿمدلۿ یۿا ۿ۔ے‪،‬نكیلۿ ٌُودو‬ ‫ركّۿواےلۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪ /‬۽‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬صحیحْالبخاریْکتابْالمناقبْبابْقصہْایبْطالبْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬۽‪۹‬ۺ‪،‬صحیحْمسلمْکتابْاالیمانْبابْشقاعۃْالنیبْصیلْاللْ‬



‫علیہْوسلمْالیبْطالبْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۺ‪۶۶‬‬ ‫‪Page 595 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪ْ 1" ‬وجعل ْل ا ْالسبِۃْ ومیٰلۿےنۿا ےنۿاورپۿػًمتۿوكالػّۿفؽامجاۿاوػۿانۿےكۿ ےئۿبضۿ‬ ‫الذی"‬ ‫عیلْالغضبْمنۃْونعمۃْتشقعْالیہْشقیعانْرفیعانْ رپ ۿتقبس ۿػیھك ۿا ےن ۿركّ ۿوا اسط ۿےس ۿان ۿےس ۿ افػن ۿیک ۿ و‬ ‫وجیہان ْحبؼبان ْالیردان ْوال ْیخؼبان ْرحمتہْ ػتعف ۿواجہت ۿواےل ۿوایپػع ۿيمشعوط ۿےن ۿ و ۿن ۿ ریھعۿ‬ ‫اجںیئۿنۿرحموّۿوہطۿاجكۿاهللۿاعتیٰلۿیکۿػًم ِت ۿامتّۿوماّۿاوػ‬ ‫الكاملۃْالعامۃْالشاملۃْوھذاْالنیبْالکریمْالمبعوثْ‬ ‫دورسع ۿہی ۿیبن ۿركمی ۿ و ۿرحّ ۿےس ۿضیف ۿ ودوركّ ۿےك ۿواھۿ‬ ‫منْالحرمْبقیضْالجودْوالکرمْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْ‬ ‫ٰ‬ ‫ وعبت ۿوہ ے ۿفو ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿ لیم ۿرہمجالویط ۿاوػلیلجۿ‬ ‫واٰل ٖہ ْوبارك ْوسلم ْفوعد ْبالطاف ْجمیلۃ ْورحماتْ‬ ‫ي‬ ‫ػوتمحطۿاكۿومدہۿفؽامجاۿضحمۿا ےنۿلضۿےسۿنۿانۿ زصبغۿہكۿانۿ‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫جلیلۃْفضال نْلدیہْ نْدونْوجوبْعلیہ‪،‬وحاشاہْ رپھچك ۿواٌت ۿ۔ے ۿاوػوہ ۿان ۿےس ۿزہ ۿ۔ے ۿہك ۿان ۿرپھچك ۿواٌتۿ‬ ‫أنْیجبْعلیہْشیئ"‬ ‫"‬



‫"‪ْ2‬وبشر ْ‬



‫‪‬‬



‫‪3"‬وانْاللممْمعقوعناْانْ‬ ‫‪ْ 4" ‬وان ْاللْ‬



‫ْٰ‬ ‫شاء ْالل‬ ‫ْتعایل"‬



‫تجاوزلناْعماْھمتْبہْانقسناْمالمْنعملْاونتكلمْوْ‬



‫وہاحالہكۿو یۿانہۿداتی۔ےۿاوػانۿےكۿيالفۿوكیئۿانہۿ۔ںیہۿدعۿ‬ ‫اتك اوػانۿےنۿوخربخشیۿدیۿہكۿایکینطۿحؼاویئطۿوكۿدوػ ۿرك‬ ‫لم‬ ‫د یت ۿںیہ ۿاوػہی ۿہك ۿ ْ ۿ(اػادۂ ۿنزاہ) ۿرپ ۿح ںی ۿاعمیف ۿدع ۿدی ۿ یئۿ‬ ‫ےبۿكش ۿےراہػعۿػت ۿیکۿ رفغت ۿو عیۿ۔ےۿاوػكشیب ۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿاطۿجافوطۿےسۿدػشزػۿفؽامجا۔ے ۿنجۿاكۿاػادہۿےراعۿسوفنۿ‬



‫أنْمنْتعادلتْکقتاہْلمْیدخلْالنارْوانْالْی لكْ‬ ‫ج‬ ‫ك‬ ‫رك ےتۿںیہۿٌتۿجكۿا وۿا اجّۿنۿدںیۿجاۿا۔ںیہۿنۿبا۔ںیۿاوػسجۿ‬ ‫عیل ْالل ْالماردمتمرد ْوھذا ْكلہ ْتقضل ْوتکرم ْمنْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ےكۿدوونطۿےلپۿ ؼا ؼوہطۿےگۿوہۿجاػۿںیمۿنۿاج ےۿاگ اوػہیۿہكۿ‬ ‫المویلْالیحْجلتْ ْ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ہ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿےكۿاہیطۿفرفۿیاہ ثۿرسشكۿرناجا ؽامطۿ یۿ الكۿوہاگۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۻ‪۶۷ /‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۷۸‬۽۽‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۹ /۶۶‬‬



‫‪4‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶‬ۺ‪۸۷ /‬‬ ‫‪Page 596 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫(ینعی ۿاكفؽ)اوہی ۿيت ۿومال ے ۿینغ ۿركمیۿاك ۿلض ۿوركّ ۿ۔ے انۿ‬ ‫اٰالہْوتوالتْنعماؤہْولہْالحمدْکماْیحبْویریض۔‬ ‫ح مس‬ ‫فكلْمنْاذنبْاوْالمْثمْجنبہْالمویلْالنارْفانماْجنبہْ یکۿںیتمعنۿلیلج ۿںیہۿاوػانۿےكۿا اسط ۿ ْۿںیہ‪،‬اوػ ۿایسۿےكۿ‬ ‫عیل ْاستحِاق ْمنہ ْلجزاء ْماعملہ ْکما ْقال ْتبارك ْوْ ےیۿدمحۿ۔ے یسیجۿوہۿرا۔ےۿاوػ دنسۿفؽام ے‪،‬‬ ‫فو ۿہؾ ۿوہ ۿصخش ۿسج ۿےن ۿنزاہ ۿایك ۿجا ۿنزاہ ۿےك ۿجان ۿاجرك ُۿػك ۿہ ا ۿرھپۿ‬ ‫‪1"   ‬بل الْ‬ ‫ْٰ‬ ‫تعایل"‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿےنۿاےسۿجاػۿےسۿدوػػاھكۿفوۿاےسۿانۿےكۿااقحتسقۿیکۿ‬ ‫معین ْللمغقرة ْاال ْتجاوزصاحب ْالحق ْعن ْاسؾیقاءْ‬ ‫ تہۿےسۿانۿےكۿلمعۿیکۿزجاۿدےنیۿوكۿدوػۿػاھكۿنان ہچۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫اوبعضاْف ذاْتجنیبْبعدْتِریبْوأنجاءْ‬ ‫حِہْكال ْ‬ ‫رْ‬ ‫ر‬ ‫ےنۿفؽامجاۿہك"ےبۿكشۿاهللۿاعتیٰلۿولوگطۿوكۿےنشخبۿواالۿ۔ےۿاےكۿ‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫بعد ْالجاء ْ ع ْمافیہ ْایضا ن ْتقاوت ْالرتب ْکماالْ و مۿےكۿجاو ود"ہكلب ۿ رفغت ۿاكۿ ینعۿو یۿ۔ےۿہكۿاصٌت ۿ قۿ‬ ‫یخیف‪،‬اماْالذیْبلغْم‬ ‫نْالتِویْغایتہْالِصویْحیتْ ا ےن ۿ ق ۿوك ۿ ےنیےسۿیلك ۿجا ۿزجویۿروػۿرپ ۿدػشزػ ۿركع ۿفو ۿہی ۿجاػۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تزنہْعنْكلْمایکرہْوفینْعنْالخلقْوبیقْبالحقْوْ ےسۿقؽ بۿركۿےكۿانۿےسۿدوػػانھك ۿ۔ےۿاوػجاػ ۿیکۿفرفۿاجیۿ‬



‫ارتقعْشانہْع‬ ‫نْاتیانْعصیانْونظرْبالریضْایل ْماْ رك ۿان ۿےس ۿاچجا۔ے ۿان ۿےك ۿجاو ود ۿان ۿںیم ۿػیوبط ۿاك ۿ افوتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫حمن‪،‬فہذا ْمحال ْان ْیکون ْمن ْالنارفْ ۔ےۿاسی ۿہكۿ رہ دہۿ۔ںیہۿرگمۿ وۿوقتی ۿیکۿيت ۿےسۿآرخیۿدحۿ‬ ‫یبغض ْالر ٰ‬ ‫شیئْأوْالنارمنہْفْشئیْالسیماْا تیقْاالتِیاءْوأصیفْ جكۿچنہپۿہ ا‪،‬اہیطۿجكۿہكۿہكۿہؾۿجا دنسجڈہۿجاتۿےسۿدوػۿػاہۿاوػ‬ ‫قلخۿےسۿافینۿاوػ قۿرپۿجات ۿوہہ اۿاوػانۿیکۿواطۿٕعطشتۿےكۿ‬ ‫االصقیاءْ ْ‬ ‫ً‬ ‫م‬ ‫ٕ‬ ‫ش‬ ‫ع‬ ‫ج‬ ‫اػاكتت ۿےسۿاوػػ ظ ۿےكۿ و ۿوكۿ دنس ڈ یۿیکۿ رظۿےسۿ‬ ‫دےنھكیےسۿدنلبۿوہ یئۿفوۿاحلۿ۔ےۿہكۿاےسیۿصخشۿوكۿجاػۿےسۿكالہقۿ‬ ‫وہجا ۿجاػوك ۿان ۿےس ۿوكیئ ۿ قلع ۿوہ ۿ وصصاوہ ۿویقتمط ۿاك ۿیقتم ۿاوػ‬ ‫واػعۿاایفصءۿےسۿػجادہۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۶۸‬ۻ‬



‫ْ‬ ‫‪Page 597 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الذیْلمْیزلْمنْالحقْبعنیْالرضاْفْجمیعْاحوالہ‪ ْ،‬اصف ۿجانط ۿسج ۿےك ۿامت ۿّ ۿا وال ۿرپ ق ۿیک ۿ مش ۿػاض ۿػ ی‪،‬‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْفعلۃْمنْ اوػیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿوكۿسجۿاكۿوكیئۿاكّۿ ُحؼاۿنۿاگلۿفوۿو یۿ‬ ‫ولمْیسوءْالنیبْص‬ ‫ٰ‬ ‫افعالہ‪،‬فذاكْالعبدذاكْالعبدْكلتْاالْلسنْعنْشر حْ وہ ۿيڈا ۿاك ۿدنبہ ۿ۔ے ۿو ی ۿوہ ۿاخ ۿدنبہ ۿ۔ے ۿػجاںین ۿسج ۿےك ۿامكلۿ‬



‫وك ۿایبط ۿركےنۿےس ۿمازج ۿںیہ ۿسجۿیکۿتمظ ۿےكۿرحصا ۿںیمۿ‬ ‫کمالہ ْوتاھت ْالعِول ْف ْتیہ ْجاللہ ْجالت ْوْ‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫الص‬ ‫الص‬ ‫ظۿمگۿںیہۿان ۿںیمۿ ظۿدوػںیۿاوػوھگ یتۿرھپںی‪،‬رھپۿ‬ ‫عالت‪،‬فبِیتْتکبوْثمْرجعتْفسئلتْفِالتْھوْھو‪ْ ،‬‬ ‫اریتۿیڑیتۿػںیہۿرھپۿولںیٹۿفوۿاطۿےسۿ ر اھفوۿبا۔ںیۿو یۿوہۿ۔ے‪،‬‬ ‫فغایۃ ْالِول ْفیہ ْأنہ ْأویل ْالعباد ْوأول ْالمراد ْبِولْ‬ ‫فو ۿان ۿاخ ۿدنبہ ۿےك ۿجاػع ۿںیم ۿآرخی ۿجات ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿوہۿ‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫الجوادْ"‬ ‫ْ واػع ۿدنبوط ۿےس ۿاویٰل ۿاوػيڈا ے ۿ واد ۿےك ۿوقل"كشیب ۿوہۿ‬ ‫ذ‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫نجۿےكۿ ےئۿےراػا ۿومدہۿ ھالیئۿاكۿوہاكچۿوہۿمنہجۿےسۿدوػ ۿػےھكۿ‬



‫‪ ‬‬ ‫ح(ے ۿںیہ ۿوہ ۿان ۿیک ۿكنھب ۿن ۿںین ۿےگ ۿاوػوہ ۿا ین ۿ ن ۿامینۿ‬ ‫‪ْ 1"‬ھذا ْمعینْ وخاوشہطۿںیمۿ ہشیمۿػںیہۿےگۿا۔ںیہۿمغۿںیمۿنۿداےلۿ یۿوہۿيتۿ‬ ‫‪‬‬ ‫ھ‬ ‫العرضْالعریضْللتجنیبْمنْمطلقْالنارْع ٰیلْحسبْ ےس ۿحؼی ۿ ھضؾاہت ۿاوػفؽ ےت ۿاط ۿیک ۿوشیپایئ ۿوك ۿآںیئ ۿےگ ۿہك ۿہیۿ‬ ‫ذ‬ ‫مایطیِہْالؽیان‪،‬والْیتایت ْمثلہْف ْالنارْالمخصوصۃْ ۔ےۿامتہؾا ۿوہۿدط ۿسجۿاكۿ مۿےسۿومدہۿاھت"یکۿ للیۿرما ۿد۔ے‪،‬‬ ‫قلطمۿجاػۿےسۿدوػػےنھكۿںیمۿ وۿحؼیۿوتعسۿ۔ےۿانۿاكۿدقموػ‬ ‫بالکقاراذ ْانما ْیھ ْجزاء ْالکقر ْوالمؤمنون ْكل مْ‬ ‫ایبط ۿےكۿباط قۿہیۿ ینعۿ۔ےۿاوػا یسۿجات ۿانۿجاػ ۿےكۿجاػعۿ‬ ‫مؾساوونْفْالؾباعدْعنہْاذْالکقرْواالیمانْالیزیدْ‬ ‫ںیم ۿ۔ںیہ ۿیتنب ۿ و ۿافكػ ۿےك ۿواھ ۿوصخم ۿ۔ے ۿوہ ۿفو ۿرفك ۿیک ۿازاۿ‬ ‫انْوالْینِصانْوْ ْ‬ ‫۔ےۿاوػامتّۿاملسمطۿانۿجاػۿےسۿدوػۿػےنۿںیمۿحؼاحؼۿںیہۿانۿ‬ ‫ھ‬ ‫ ےئۿہكۿرفكۿواامیطۿہیۿدوونطۿوفۿ ھصشغۿحؼےتھۿ۔ںیہۿںیہۿاوػۿہی ۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۵۶ /۷۶‬جا‪۶۵۸‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 598 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫المسئلۃْاجماعیۃْوالزناعْلقیظْفوجبْانْیؾساووافْ ہلئس(رفكواامیط ۿاك ۿمك ۿػجادہ ۿن ۿوہجا)اامتجیع ۿ۔ے ۿاوػاٌزالفۿ‬



‫وتعایلْ یظف ۿ۔ے ۿفو ۿرضػی ۿ۔ے ۿہك ۿاملسمط ۿرفك ۿیک ۿازا ۿےس ۿدوػ ۿػےنۿ‬ ‫ْایضا‪،‬واما ْقولہ ْتبارك ْ‬ ‫البعد ْعن ْجزاء ْالکقر ر ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ُ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ہ‬ ‫‪1"‬ف ذا ْبالنظرْ ںیمۿ یھۿ ؼا ؼوہط ػاہۿاهللۿاعتیٰلۿاكۿوقل"انۿدط ۿوہۿػا ؾیۿ‬ ‫"‬ ‫ٰ‬ ‫اامیطۿیکۿہب ۿ تبسۿںیہكۿرفكۿےسۿػجادہۿقؽ بۿںیہ"فوۿہیۿجارابتػ‬ ‫ْتعایل ْ‬ ‫ایلْالظاھرْاذْاالٰیۃْفْالمنافِنیْلِولہ ٰ ْ‬ ‫ح‬ ‫ہ‬ ‫ػا ؾ ۿےكۿ۔ےۿاےئلسۿہكۿآ ث ۿانمنیقفۿےكۿجاػعۿںیمۿ۔ےۿانۿ‬ ‫ْْ‬ ‫‪‬‬ ‫"‬ ‫و ہۿےسۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےنۿاطۿےكۿجاػعںیمۿفؽامجا‪":‬ا ےنۿٕز ۿ‬ ‫‪ْ 2"‬یعین ْأن م ْكانوا ْیتظاھرون ْباالیمانْ‬ ‫ےسۿےتہكۿںیہۿ وۿاطۿےكۿدلۿںیمۿ۔ںیہۿاوػۿاهللۿوكۿ ولعّۿ۔ےۿ وۿ‬ ‫فیظ‬ ‫نْالجاھلْبماْفْالسرائراْن مْمؤمنون‪،‬لماْكانواْ اپھچ ۿػ۔ے ۿںیہ "بلطم ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿانمنیقف ۿػاہؾی ۿروػ ۿرپۿ‬ ‫یؾباعدونْبالسمھنْعنْالکقرْثمْلماْانخزلواعنْ اامیطۿواےلۿےتنبۿ ےھۿفوۿاطۿےكۿدولطۿںیمۿیپھچۿجاتۿےسۿےبۿ‬



‫‪ ْ3"‬ربۿہیۿنامطۿركجاۿاھتۿہكۿوہۿاملسمۿطۿوچہكۿانمنیقفۿرفكۿےسۿدوػۿیۿ‬ ‫عسکر ْالمؤمننی ْوقالوا"‬ ‫تخرق ْالحجاب ْوغلب ْعیل ْالظنون ْان م ْلؼسواْ ػاہؾ ۿرك ےت ۿ ےھ ۿرھپ ۿٌت ۿوہ ۿاملسمونط ۿےك ۿرکشل ۿےس ۿيڈاوہح(ےۿ‬ ‫بمؤمننی ْمع ْتجویز ْان ْیکون ْھذا ْالِول ْممھنْ اوػ ۿباےل ۿہك"اارمہ ۿیڑایئ ۿوہیت ۿاجےتن ۿفورضوػےراہػاواھۿ‬ ‫كاسال ْواخالداْایل ْارضْالدعۃ‪،‬ف ذامعینْالِربْوْ دےت "اط ۿاكۿرپدہۿافن ۿوہہ اۿاوػنامونطۿرپۿزانث ۿوہہ اۿہكۿہیۿ‬ ‫ت رْ‬ ‫ر ٰ‬ ‫ول ۿاملسمط ۿ۔ںیہ ۿان ۿا امتل ۿےك ۿواھ ۿہك ۿانموقفط ۿیک ۿہیۿ‬ ‫البعدْاوالمرادْبالکقرْواالیمانْاھلوھماْ ْ‬ ‫ُي‬ ‫بس‬ ‫ُ‬ ‫ق‬ ‫جات ۿ یۿاوػآوا شۿیکۿػ نیۿڑكےنۿیکۿو ہۿےس ۿوہفو ؽتۿ‬ ‫اوػخُعڈۿاكۿہیۿٕعسیۿ۔ےۿجاۿرفكۿواامیطۿےسۿرمادۿاصابحطۿرفكۿواامیطۿ‬ ‫ںیہۿانۿ ےئۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۸‬ۼۻ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۸‬ۼۻ‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪ /۸‬ۼۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 599 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اذتِلیل م ْسوادالمومننی ْباالنعزال ْعنہم ْتِویۃْ ہكۿانموقفطۿاك ۿاملسمط ۿےك ۿاروہۿوكۿمك ۿركجا ۿاملسمونطۿےكۿرکشلۿ‬ ‫للمشرکنیْکذاْقالْالمقسرونْھذاْماعندی‪،‬واللْ ےسۿيڈاوہركۿرشموكطۿوكۿوقتحثۿدتان۔ےۿااسۿ۔ےۿرسفمنۿےنۿ‬ ‫ْتعایلْاعلم‬ ‫فؽامجاۿ۔ے‪،‬ہیۿ۔ےۿوہۿ وۿریمیۿػا ےۿ۔ے‪،‬والل ٰ‬ ‫ْوتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫سبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫وبالجملۃْف بتْنسائمْالتحِیقْعیلْانْالوجہْابِاءْ يال ہ ۿہی ۿہك ۿات ۿقیقحت ۿیک ۿوہاںیئ ۿ ںیل ۿان ۿرپہك ۿو ہ ۿفو ۿو یۿ‬ ‫۔ے ۿہك ۿدوونط ۿوظفلط ۿوك ۿاےك ۿػاہؾ ۿرپ ۿػاھك ۿاج ے ۿاوػ ںیھمۿ‬ ‫اللقظنیْعیلْظاھرْھما‪،‬وانماْتحتاجْایلْامرینْالیعدْ‬ ‫احٌتۿفرفۿدوۿارمۿیکۿوہ یۿاوػاطۿںیمۿےسۿوكیئۿنۿفلكتۿےكۿ‬ ‫والتغیا۔‬ ‫شیئْمنہماْتكل رْقا‬ ‫ر‬ ‫امشۿػۿںیمۿ۔ےۿنۿریغۿیکۿیتنگۿںیم‬ ‫انْتنکیناراللتعظیمْوھوْکماْتریْشائعْفْ‬ ‫االول ْ‬ ‫ر‬ ‫ذللیۿجات ۿہیۿہكۿاہیطۿ" رْ‬ ‫نارا"ركنہۿمیظعۿےكۿ ےیۿ۔ےۿاوػہیۿ‬ ‫الكالمْالقصیحْقراناْوقدیماْوحدیثاْواخذْالتلیظْ‬ ‫اولست ۿاسی ۿہك ۿ م ۿاجےتن ۿوہقؽ ٓا ط ۿودححث ۿاوػدقمی ۿويڈجڈۿ‬ ‫بمعین ْاشد ْمایکون ْحمال ْللمطلق ْعیل ْفردہ ْالكاملْ‬ ‫كالّ ۿحیصف ۿںیم ۿواع ۿ۔ے ۿاوػ تلیظ( ٓا ۿیک ۿ ڑھك)قلطم ۿوكۿ‬ ‫وھوْایضاْمنتشرْمستطی۔ ْ‬ ‫فؽد ۿاك لۿرپۿومحملۿرك ےتۿوہ ےۿ تخۿرتنۿ ڑھےنكۿےكۿ ینعۿ‬



‫والثاین ْاالستخدام ْوھو ْکما ْسمعت ْاع ٰیل ْاومن ْاعیلْ‬ ‫انواع ْالبدیع ْاو ْارجاع ْالضمی ْایل ْنقس ْالموصوفْ‬ ‫مجرداْعنْ‪۲‬الصقۃْوھذاْلؼسْمنْالتاویلْفْشیئْ‬ ‫عیل ْان ْغرضنا ْیتعلق ْباٰیۃ ْاال ْتیق ْوال ْمساغ ْفیہْ‬



‫ْوقطعاھکذاینبیغ ْالتحِیق ْوالل ْویلْ‬ ‫للتاویل ْبتا‬ ‫ر‬ ‫التوفیقْوالحمدللْربْالعالمنی۔ ْ‬ ‫ْ‬



‫اذاْوعیتْھذاْودریتْمافیہْ ْ‬



‫ںیمۿایلاج ےۿاوػہیۿ یھۿوختۿواعۿ۔ے‬ ‫اوػدورسیۿجات ۿايسَڈاّ‪،‬اوػوہۿاسیۿہكۿ م ۿےنانسۿا اسّ ۿدبعۿ‬ ‫ٕس‬ ‫ںیم ۿيت ۿےس ۿاٰیلع ۿ۔ے ۿجا ۿ ُمل ۿاٰیلع ۿا اسّ ۿےك ۿ۔ے ۿجا ۿریمض ۿوكۿ‬ ‫سفنۿومروفۿیکۿفرفۿجالۿ احع ۿتفصۿولجاںیئۿاوػہیۿجاو لۿ‬ ‫ےسۿوكیئۿاگلو۔ںیہۿػكھزا كالوہۿحؼںیۿےراػیۿرغ ۿفوۿ ٓا حثۿایقتۿ‬ ‫ےسۿ۔ے‪،‬اوػانۿںیمۿیـعاجاو لۿیکۿئاجن شۿ۔ںیہ ایسۿفروۿ‬ ‫قیقحت ۿراےیہاوػاهلل ۿاعتیٰل ۿفو‪،‬قی ۿاك ۿامكل ۿ۔ے ۿاوػواػی ۿوخایبطۿ‬ ‫اهللۿےك ےئۿ وۿامكلۿ۔ےۿيتۿاہجونطۿاك‬ ‫ٌتۿہیۿجاتۿجاحثۿوہ یئۿاوػ مۿےنۿانۿےكۿ‬



‫‪Page 600 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وألِیت ْالسمع ْوانت ْنؽیہ ْھان ْعلیك ْالجواب ْعنْ ومضمطۿوكۿھجمسۿایلۿاوػ مۿےنۿاكطۿدرھۿاۿاوػ مۿدنیہۿوہۿفوۿںیہمتۿ‬ ‫انۿےلہپۿيسل ۿاكۿ واتۿ دنۿو وہۿےسۿ ٓا واطۿ۔ے‪:‬‬ ‫ْاالویلْبوجوہ۔ ْ‬ ‫ٰھذہْالشب ۃ ٰ‬ ‫ذ‬ ‫االول ْظاھر ْاللقظ ْواجب ْالحقظ ْاال ْبضرورة ْواینْ للی ۿو ہ ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿظفل ۿےك ۿػاہؾی ۿ ینع ۿیک ۿظاف ت ۿواٌت ۿ۔ےۿ‬ ‫ینعی ۿظفل ۿوك ۿػاہؾ ۿےس ۿ ریھجا ۿاجحؼ ۿ۔ںیہ ۿرگم ۿہب ۿرضوػت‪،‬اوػ‬ ‫الضرورة۔ ْ‬ ‫رضوػتۿاہكط‬ ‫ْ‬ ‫دورسیۿو ہۿہیۿ۔ےۿہكۿسجۿجاو لۿیکۿفرفۿول ۿاملئۿوہ ےۿ‬ ‫ْقدحافوجبْانْنضربْ‬ ‫الثاینْماْمالواْالیہْلمْیزددْاال ر‬ ‫انۿےسۿفوحابٌتۿ یۿػجادہۿوہیئۿفوۿرضوػۿوہاۿہكۿمہۿانۿےسۿٕز ۿ‬ ‫ٰ‬ ‫غ‬ ‫عنہ ر‬ ‫ْصقحا‪،‬وابوعؽیدة ْفیما ْعاین ْال ْأصاب ْوال ْأ ٰینْ ریھںی‪،‬اوػابادیبعہ ۿےن ۿ و ۿجایڑےلیب ۿان ۿاكون ۿںیم ۿوہ ۿنۿ‬



‫سبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫فکیفْنرتكْظاھرْقولْاللْ ٰ‬ ‫ْوتعایلْبِولْرجلْ رواتۿوكۿاچنہپۿاوػنۿوكیئۿ دیفۿجاتۿیہكۿفوۿمہۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿوقلۿ‬ ‫والْصحابیاْ‬ ‫رْ‬ ‫لمْیکنْمعصو رْماْ‬ ‫والْتابعیاْوالْس ّنیاْوالْ ےكۿػاہؾیۿٕعسیۿوكۿاےسیۿصخشۿےكۿےنہكۿےسۿےسیكۿ وھػدںیۿ وۿنۿ‬ ‫ر‬



‫وصعمّۿاھت‪،‬نۿاحصیبۿاھت‪،‬نۿجایعب‪،‬نۿین‪،‬نۿا ےنۿبلطمۿںیمۿ‬ ‫مصؼبافْماطلبْوالْمجدیاْفْماالیہْھرب۔‬ ‫ر‬ ‫ٕ‬ ‫ای اْالناسْاینْسائلکمْعنْشیئْفہلْانتمْمخربونْ رواتۿوكۿجاےنۿواال‪،‬نۿا ےنۿ َلَؽۿںیمۿعفنۿشخب‬ ‫أرأیتمْلوْانْاآلیۃْوردتْبلقظْالتیقْوفسرہْباالتیقْ اعۿولوگ!ۿںیمۿ مۿےسۿاجكۿجاتۿ ر وھطۿفوۿایكۿ واتۿدو ےگ‪،‬‬ ‫ےھج ۿئاتواار ۿ ٓا حث ۿظفل ۿیقت ۿےك ۿواھ ۿواػد ۿوہیت ۿاوػابا ۿدیبعہۿ‬ ‫ابوعؽیدة ْاللغوی ْفتعلِناہ ْبِولہ ْوندبنا کم ْایلْ‬ ‫وغلیۿاےسۿایقت ۿےسۿن ریسۿركجا ۿفوۿمہۿانۿےكۿوقلۿےس ۿٹمچۿ‬ ‫قبولہْماذا کنتمْفاعلنیْلکنْاالنصافْشیئْعزیزْ‬ ‫اج ےتۿاوػںیہمتۿاےسۿ وبلۿركےنۿیکۿدوعت ۿدےتۿات ۿ م ۿایكۿ‬ ‫والیؤیتْاالْذاحظْعظیم۔ ْ‬ ‫رك ےت‪،‬نكیلۿ‬ ‫ْ‬ ‫ااصنفۿایمکتۿيسیۿ۔ےۿاوػحؼعۿبیصنۿواےلۿ یۿوكۿاتلم۔ے‬



‫الثالثْسلمناْکونہْفْاالٰیۃْوج رہاوجی ر الکنْھوْالوجہْ شیتیۿو ہ ۿہی ۿ۔ےۿہكۿمہ ۿےنۿ ٓا حث ۿںیمۿانۿاكۿو ہۿوہیجۿوہجاۿ‬ ‫فیہاْبلْوج ناْھوْاألوضحْواألجیلْ ْ‬ ‫امطۿایل‪،‬رگمۿ ٓا حثۿںیمۿایكۿو یۿو ہۿ۔ے‪،‬ہكلبۿےراػیۿو ہۿواہوۿرتۿ‬ ‫اوػػجادہۿ‬



‫‪Page 601 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫والْتنافْبنیْنجاةْالتیقْونجاةْاالْتیقْوالِرآنْمحتجْ ػونشۿ۔ے ۿخہیۿاوػایقت ۿیکۿ اجت ۿںیم ۿوكیئۿانمافت ۿ۔ںیہۿ۔ےۿ‬ ‫بہ ْعیل ْكل ْتاویل ْواحدْالوجہنیْیوجبْالتقضیلْوْ اوػقؽ ٓا ط ۿہؾ ۿجاو لۿرپۿتجحۿ۔ے‪،‬اوػدو ۿوًنوطۿںیمۿےسۿاجكۿ‬ ‫الوجہْاالٰخرْالینافیہْفوجبْالِبولْوالِولْبماْفیہ۔ ْ لیضفتۿیکۿ یضتقۿ۔ےۿاوػدورسیۿانۿیکۿانمیفۿ۔ںیہۿفوۿ وبلۿركجاۿ‬ ‫اوػانۿو ہۿےكۿومضمطۿاكۿاقلئۿرضوػیۿ۔ے‬



‫ٰ‬ ‫تعایل ْلم ْیزالواْ‬ ‫ولذلك ْتری ْعلمائنا ْرحم م ْالل ْ ٰ‬ ‫ح‬ ‫ایسۿ ےئۿےراػعۿءاملءۿػمہمحۿاهللۿاعتیٰلۿوكۿدےتھۿوہہكۿوہۿانۿ ٓا ثۿ‬ ‫محتجنی ْباالٰیۃ ْالکریمۃ ْعیل ْتقضیل ْالعؾیقْ‬ ‫ےسۿدیسجاۿقیتعۿدصقیۿیکۿقطزتتۿرپۿد لیۿال ےتۿںیہۿاحالہكۿوہۿ‬ ‫تعایل ْعنہْوھمْادریْمناْومنکمْ‬ ‫الصدیقْریضْاللْ ٰ‬ ‫ابادیبعہۿومریہۿےكۿكالّۿوكۿمہۿےسۿاوػ مۿےسۿػجادہۿاجےتنۿںیہ‪،‬‬ ‫ع‬ ‫بماْقالہْأبوْعؽیدةْوغیہْثمْھذالمْیِعدھمْ نْ رھپۿ یھۿءاملءۿوكۿانۿجاتۿےنۿانۿسمكلۿرپۿم ےنۿےسۿنۿػواك‪،‬نۿ‬



‫سلوك ْتلك ْالمسالك ْولم ْینکر ْعلمھی ْاحد ْ ٰذلكْ یسكۿےنۿانۿكلسۿوكۿجا دنسۿایكۿاتۿجاحثۿوہہ اہكۿےراػاۿح دصۿ‬ ‫فؿبت ْان ْمِصودنا ْبحمدالل ْحاصل ْومزعومکمْ دماهللۿاح ۿ۔ےۿاوػےراہػاۿػ مۿاهللۿیکۿدقػتۿےسۿجاہ ۿ۔ےۿ‬ ‫بحولْاللْباطل‪،‬والحمدللْربْال ٰعلمنیْایاہْنرجوْ اوػيت ۿوخایبط ۿاهلل ۿےك ۿ ےئ ۿںیہ ۿ و ۿامكل ۿ۔ے ۿيت ۿاہجونط ۿاك‪،‬‬



‫مہۿایسۿےسۿا دیۿػںیھكۿاوػۿایسۿےسۿاددۿراںیہ‬ ‫وبہْنستعنی۔‬ ‫الشبہۃْالثانیۃ‪:‬مانِلہْالمویلْالقاضلْاستاذْاستاذیْ دورسا ۿيسل ‪:‬وہۿ۔ےۿ وۿریمعۿااتسد ۿاالاتسد ۿوومالۿاف لۿدبع‬ ‫ازعلحؼ ۿ ن ۿویل ۿاهلل ۿادلیولی(اهلل ۿاعتیٰل ۿح ںی ۿاوػ ۿا۔ںیہ ۿا ےنۿ‬ ‫عبدالعزیزْبنْویلْاللْالدھلویْسامحناْاللْوای ماْ‬ ‫خ‬ ‫ٌ‬ ‫ل‬ ‫كص‬ ‫ی‬ ‫ف‬ ‫فطلۿ یۿاوػلضۿاك لۿےسۿاعمفۿ ؽام ے)ےنۿ ؾ ۿحتفۿ‬ ‫بلطقہْالخیفْوفضلہْالوفْفْتقسیْفتحْالعزیزْبعدْ‬ ‫ازعلحؼۿںیمۿانۿ ٓا حثۿركہمۿےسۿالہۿوصتۿوامجمتۿےكۿا دتاللۿ‬ ‫ماْذکرْاستداللْاھلْالسنۃْوالجماعۃْباالٰیۃْالکریمۃْ‬ ‫وكۿءامل ےۿػامنۿےكۿدػبایمطۿ وہشػۿفرر ہۿرپۿدركۿركےنۿےكۿدعبۿ‬ ‫ع‬ ‫ی‬ ‫یلْالطر قْالمشہورْبنیْعلماءْالدھور‪،‬قالْوقالتْ لق ۿفؽامجا‪،‬اذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿہك ۿہیلیضف ۿےن ۿاہك ۿہك ۿایقت ۿینعمبۿ‬ ‫اھلْالتقضیلْانْاالتیقْمحمولْ ْعیلْالتیقْمنسلخْ یقت ۿ۔ے‪،‬اوػوہ(امس ۿلیضفت) ینع ۿلیضفت ۿےس ۿرجمد ۿ۔ے ۿانۿ‬ ‫عنْمعینْالتقضیلْاذلوالہْلشملْباطالقہْالنیبْصیلْ ےئۿہكۿاارۿہیۿ ینعۿنۿوہۿفوۿامسۿلیضفتۿےكۿاػالقۿےكۿ‬



‫تعایلْ ْ‬ ‫اللْ ٰ‬



‫‪Page 602 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫علیہْوسلمْفیلزمْانْیکونْالصدیقْا تیقْمنہْصیلْ وصتۿدصقیۿیکۿقطزتتۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿوكۿوا لۿ‬



‫لْقطعاْباالجماعْفِالْ وہ ی ۿفو ۿالػّ ۿ ٓا اگی ۿہك ۿدصقی ۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےسۿ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْوھوْباط‬ ‫ٰ‬ ‫ر‬ ‫ح‬ ‫ی‬ ‫واجابْاھلْالسنۃْوالجماعۃْانْحملْاالتیقْعیلْالتیقْ ایقت ۿوہط ۿاوػہی ۿ ـعا ۿاامتجیع ۿروػ ۿػرپجاہ ۿ۔ے‪،‬واہ ۿدبعازعل ؼۿ‬ ‫ےنۿفؽامجا ۿہكۿالہۿانسصت ۿواامجلمت ۿےنۿ وات ۿدجا ۿہكۿایقتۿوكۿ‬ ‫یخالفْاللسانْالعریبْوالِراٰنْانماْنزلْب اْفحملہْ‬ ‫ق‬ ‫یقتۿےكۿ ینعۿںیمۿانیلۿرعیبۿػجاطۿےكۿيالفۿ۔ےۿاوػ ؽ ٓا طۿفوۿایسۿ‬ ‫عیلْمالؼسْمنہاْغیْسدید‪،‬وماْذکرواْمنْالضرورةْ‬ ‫ںیمۿارتا‪،‬فوۿاےسیۿفرر ہۿرپۿومحملۿركجاۿ وۿػجاطۿرعیبۿےكۿدوتسػۿ‬ ‫مندفع ْبان ْالكالم ْف ْسائر ْالناس ْدون ْاالنؽیاءْ‬ ‫ںیمۿنۿوہحیحۿ۔ںیہۿ۔ےۿاوػۿ وۿرضوػتۿہیلیضفۿےنۿدركۿیکۿوہۿ‬ ‫م‬ ‫علمھی‬ ‫ٰ‬ ‫ْالصلوة ْوالسالم ْلما ْعلم ْ ن ْالشریعۃ ْانْ ردنعفۿ۔ے‪،‬انۿ ےئۿہكۿكالّۿاجصزاءۿمہیلعۿاٰولصلہۿوانسالّۿوكۿ وھػۿ‬ ‫االنؽیاءْاعیلْکرامۃْواشرفْمكانۃْعنداللْتباركْوْ رك ۿجات ۿولوگط ۿںیم ۿ۔ے ۿویكہك ۿرشتعی ۿےس ۿہی ۿ ولعّ ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫تعایل ْفالیِاسون ْبسائر ْالناس ْوال ْیِاس ْسائرْ اجصزاءۿیکۿتمظۿيت ۿےسۿػجادہۿ۔ےۿاوػ ۿااكرم ہبۿيت ۿرپ ۿدنلبۿ‬ ‫ٰ‬



‫الناس ْب م ْفعرف ْالشر ع ْحنی ْجریان ْالكالم ْفْ ۔ےۿفوۿا۔ںیہۿجات ۿولوگطۿرپۿس انۿنۿایكاج ےۿاگ‪،‬نۿجات ۿول ۿاطۿ‬ ‫مِام ْالتقاضل ْوتقاوت ْالدرجۃ ْیخص ْامثال ْھذاْ رپۿس انۿےئكۿاج۔ےگنی‪،‬فوۿرشتعیۿاكۿرعفۿاقمّۿقطزتتۿاوػ افوتۿ‬ ‫اللقظ ْباالمۃ ْوالتخصیص ْالعرف ْاقوی ْمنْ رماحثۿیکۿاجػیۿوگتفگۿںیمۿاےسیۿاافلعۿوكۿإتۿےكۿواھۿاخ ۿ‬



‫لِم حس ركداتیۿ۔ےۿاوػصیصۿرعیفۿصیصۿدركیۿےسۿػجادہۿوقیۿ۔ےۿ‬ ‫التخصیصْالذکریْکِولْالِائلْخبزْا حْا نْ‬ ‫ي‬ ‫ ےسیۿوكیئۿےہكۿہكۿوہیگطۿیکۿػو یۿ تۿےسۿایھچۿػو یۿ۔ے‪ ،‬انۿ‬ ‫خبزْلنْیقہمْمنہْتقضیلہْع ٰیلْخبزاللوزألنْاستعمالہْ‬ ‫ےس ۿوہیگط ۿیک ۿػو ی ۿیک ۿقطزتت ۿجاداّ ۿیک ۿػو ی ۿرپ ۿن ۿ یھجم ۿاج یگیۿ‬ ‫غیْمتعارفْوھوْخارجْعنْالمبحثْاذْالكالمْانماْ‬ ‫انۿ ےئۿہكۿانۿاكۿاامعتسلۿ اعتػفۿ۔ںیہۿ۔ےۿاوػوہۿثحبۿےسۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫انتظمْالحبوبْدونْالقوا کہْ ھذاْكالمہْفْالتقسیْ اخػو ۿ۔ےۿانۿ ےیۿہكۿكالّۿاجاو ۿوكۿوا لۿ۔ےۿنۿہكۿ ویوطۿ‬ ‫ْنِالْبالمع ٰین۔ ْ‬ ‫القاریسْاوردناہ ر‬ ‫وك ہی ۿواہ ۿدبعازعلحؼ ۿاك ۿن ریس ۿافػیس ۿںیم ۿكالّ ۿاھت ۿسج ۿےكۿ‬ ‫ وہفّۿوكۿمہۿےنۿلقۿایك ۿ‬



‫ْفتحْالعزیز(تقسیعزیزی)تحتْاآلیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪۶‬ۿملسمۿجكڈ راللۿونكاطۿدیلہۿتۿ مۿ ‪۸۵۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 603 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اقول‪ْ :‬وباللْالتوفیقْاماْماذکرمنْانْھذاْیخالفْ ںیمۿاتہكۿوہطۿاوػفو‪،‬قیۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿ۔ے‪،‬ػ یۿوہۿجاتۿ وۿواہۿ‬ ‫ع‪،‬االْتریْایل ْقولہْ اصٌتۿےنۿدركۿیکۿہكۿہی(ا تیقۿینعمبۿیقتۿوہجا) ونمفۿوادوففۿ‬ ‫اللسانْالعربیۃْفممنو عْومدفو‬ ‫ٰ‬



‫‪ ْ "‬۔ے‪،‬ایكۿ مۿ۔ںیہۿدےتھۿاهللۿاعتیٰلۿاكۿوقلۿ"اوػۿو یۿ۔ےۿہكۿاولۿیانجاۿ‬ ‫‪   ‬‬ ‫تعایلْ"‬ ‫ٰ‬ ‫م شی لمع ۔ےۿرھپۿاےسۿدوجاػہۿیان ےاگۿاوػہیۿےراہػیۿھجمسۿںیمۿانۿرپۿػجادہۿ‬ ‫‪1‬۔ْولؼسْشیئْاھونْع‬ ‫یلْاللْتعایلْ نْ ئْوا ینْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٓا واط ۿوہجاراےیہ ۿ"احالہك ۿاهلل ۿاعتیٰلۿےك ۿ ےئ ۿوكیئ ۿز ۿدورسیۿ‬ ‫فْنظرْکمْعیلْاحدْتاویالتْفْع ٰیسْولعلْالواردینْ‬ ‫ہ‬ ‫زۿےسۿػجادہۿ ٓا واط ۿ۔ںیہ(ینعیۿاهلل ۿاعتیٰلۿوكۿ ؾ ۿزۿرپۿاطۿ‬ ‫ْ‬ ‫ْتعایل"‬ ‫فْالِران‪،‬وایلْقولہ ٰ ْ‬ ‫دقػت ۿاح ۿ۔ے)اوػ ٓا حث ۿاكۿبلطمۿہیۿ۔ےۿہكۿدوجاػہۿیانجاۿ‬ ‫‪2"‬والْخیْللغیْوالحس‬ ‫م‬ ‫ْ‬ ‫أل‬ ‫ْ‬ ‫ن‬ ‫ہ‬ ‫ےراہػیۿ رظۿںیمۿػجادہۿ ٓا واط ۿوہجا ۿراےیہۿاوػہیۿ یۿولعلۿ وۿ‬ ‫ھلْالضیْاوالٰیۃْجاریۃْع ٰیلْسؽیلْالت کمْب مْکماْ‬



‫قالْالمقسرونْلکنْاألمرْأنْ ْ‬



‫قؽ ٓا ط ۿںیمۿواػد ۿںیہۿاط ۿیکۿجاوجالت ۿںیمۿےسۿاجكۿجاو لۿیکۿ‬ ‫یانۿرپۿ۔ےۿاوػایكۿ مۿ۔ںیہۿدےتھۿاهللۿاعتیٰلۿاكۿہیۿوقلۿ"ٌشتۿواولطۿاكۿ‬ ‫عــــــہ‬



‫ان ۿدط(يت ۿےس ْ‬ ‫دعب(يت ۿےس)ایھچۿ ٓا ػاّۿیکۿہگج"احالہكۿمریۿےكۿ ےئۿری‬



‫)ا اھ ۿاكھجااوػ است ۿیک ۿدورہپ ۿےكۿ‬



‫۔ںیہۿاوػاسخػہۿواولطۿےئلیكۿ‬ ‫عــــــہ‪ٓ :‬ا حثۿاكۿرتہمجۿمہۿےن ۿ"زنكاالامیطۿ"ےسۿلق ۿایكۿ۔ےۿاوػحؼٹکی ۿںیم ۿدوہگجۿظفل"يتۿےس ۿ"ۿحؼد ۿدجاۿ۔ے ۿجاہكۿانۿارمۿیک ۿفرفۿ‬ ‫كتس‬ ‫اواػہۿوہہكۿخیْوْاحسن اكۿامسۿلیضفتۿےكۿ احعۿےسۿا ۿرتہمجۿانۿفروۿوہجاۿراےیہۿاھت‪،‬رگمۿقؽہنیۿاحہیلۿےكۿوصتۿحیحۿوہۿ۔ےۿ وۿا ِظؾتۿ‬ ‫ہیلعۿارلہمحۿےنۿایك‪،‬اوػانۿےسۿػاہؾۿ۔ےۿہكۿاہیطۿخیْوْاحسن اكۿیقیقۿ ینعۿلیضفتۿواالۿ۔ںیہ اػہؾیۿرفغہلۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪ /۸۵‬ۼ‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪۷۹ /۷‬‬ ‫‪Page 604 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫االفعلْحِیِتہْفْالتقضیلْوالْیسارْایلْاالنسالخْ وكیئۿا اھیئۿ۔ںیہ‪،‬جا ۿ ٓا حث ۿافكػ ۿےسۿازہتساءۿےكۿروػ ۿرپۿاجػیۿ‬ ‫عنہْاال ْلضرورةْدعتْبِرینۃْقامتْکماْفْاالٰیتنیْ ۔ے‪،‬اسی ۿہك ۿرسفمن ۿےن ۿفؽامجا ۿ۔ے نكیل ۿا ۿجات ۿہی ۿ۔ےۿ‬ ‫اللتنیْتلوناْوحیثْالضرورةْوالْقرینۃْکماْنحنْفیہْ ہكۿامسۿلیضفتۿاكٕعسیۿیقیقۿلیضفتۿ۔ےۿاوػلیضفتۿےسۿرجمدۿ‬ ‫وہےنۿیکۿفرفۿریغۿرضوػت ۿداہیعۿہبۿوصت ۿقؽہنیۿاقہمئۿنۿ‬ ‫النِول ْبہ ْوالمصی ْالیہ ْاشبہ ْبالتحریف ْمنہْ‬ ‫رھپعۿ یۿاسیۿہكۿاطۿدوۿ ٓا ںوتطۿںیمۿ وۿمہۿےنۿجالوتۿںیكۿاوػ‬ ‫بالتقسیْکماْقدْحِِناْوھذاْالِدریکیفْللردْعلمھی‪ْ،‬‬ ‫اہجط ۿن ۿرضوػت ۿوہ ۿاوػن ۿقؽہنی ۿوہ ۿواہط ۿمہ ۿلیضفت ۿےس ۿرجمدۿ‬ ‫واماْماذکرْمنْحدیثْالتخصیصْعرفاْفجریْمنہْ‬ ‫وہےن ۿاك ۿوقل ۿن ۿركںی ۿےگ ۿاوػان ۿفرف ۿرھپجا ۿن ریس ۿیک ۿہبۿ‬ ‫ع‬ ‫م‬ ‫یل ْتسلیم ْماادیع ْالخصم ْ ن ْأن ْاللقظ ْبصیغتہْ تبس ۿ رحفی ۿےس ۿػجادہ ۿئاشہب ۿ۔ے ۿاسی ۿہك ۿمہ ۿےن ۿقیقحت ۿایكۿ‬



‫یشملْاالنؽیاءْعل‬ ‫مھیْالصلوةْوالسالمْوانْبغیتْ اوػۿانۿدقػۿاےكۿػدۿےكۿ ےئۿاكیفۿ۔ے‪،‬اوػۿػ یۿوہۿصیصۿرعیفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫الحقْالمرصوصْفالْشمولْوالْخصوصْألنْاالْت ٰیقْ یکۿجاتۿ وۿواہۿاصٌتۿےنۿدركۿفؽامیئۿفوۿادیعۿاكۿوہۿدوعیۿہكۿظفلۿ‬ ‫انْعمْعمْافرادہْوھمْالمقضلونْالمرجحونْدونْ ا ےنۿہغیصۿےكۿوصت ۿاجصزاءۿمہیلعۿاٰولصلہ ۿوانسالّۿوكۿ یھۿوا لۿ‬ ‫المرجوحنیْالمقضلْعلمھی۔ ْ‬



‫۔ےۿ میلسۿركےنۿیکۿدقتریۿاجػیۿوہیئۿاوػ ۿاارۿ مۿ قۿمکحمۿوكۿ‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫وسرْالمِامْبتوفیقْالملكْالعالمْانْاالفضلْالبدْ‬



‫لہْمنْمقضلْعلیہْوالمضلْعلیہْیذکرْصریحاْاذاْ‬



‫راوہ ۿفو ۿن ۿلومل ۿ۔ے ۿن ۿ وص ۿ۔ے ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿایقت ۿامسۿ‬ ‫لیضفتۿاارۿماّۿ۔ےۿفوۿا ےنۿافؽاد ۿوكۿماّۿووا لۿ۔ے اوػانۿ‬ ‫ےك ۿافؽاد ۿوہ ۿںیہ ۿںیہنج ۿقطزتت ۿورتحیج ۿدی ۿ یئ ۿ۔ے ۿن ۿہك ۿوہۿ‬ ‫رم ووۿنجۿرپۿدورسوطۿوكقطزتتۿدیۿ یئ‬



‫اوػان ۿاقمّ ۿںیم ۿملع ۿواےل ۿجادواہ ۿیک ۿفو‪،‬قی ۿےس ۿػاػ ۿہیۿ۔ے ۿہكۿ‬



‫بم‬ ‫ستعم‬ ‫ستعم‬ ‫ا لْمضافاْاو نْاماْاذاْا لْبالالمْفالْیوردْ الض ۿےك ۿ ےئ ۿاجك ۿلضفم ۿاوػدورسا ۿلضفم ۿہیلع ۿالػّ ۿ۔ے ۿاوػ‬ ‫فْالكالمْ ْ‬ ‫ٌت ۿامس ۿلیضفت ۿااضت ۿےك ۿواھ ۿجا ۿ ن ۿےك ۿواھ ۿ لمعتسۿ‬ ‫وہفوۿلضفمۿہیلعۿفرايۃۿذموكػوہجا۔ے‪،‬ۿ‬



‫‪Page 605 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ولکن ْالالم ْتشی ْالیہ ْعیل ْسؽیل ْالعہد ْف ْضمنْ نكیلۿٌت ۿامسۿلیضفتۿافلۿالّۿےكۿواھۿ ٓا جا۔ےۿفوۿانۿںیمۿ‬ ‫االشارةْایلْالمقضلْالنْذاتْمالہْالقضلْکماْھوْمقادْ لضفم ۿہیلع ۿكالّ ۿںیم ۿدرك ۿ۔ںیہ ۿایكاججانكیل ۿالّ ۿ رعفی ۿحؼ‬ ‫لقظْافعلْبالْالمْالتتعنیْاالْوقدْتتعنیْالمقضلْ لیبۿدہعۿلضفمۿہیلعۿیکۿفرفۿلضفمۿیکۿفرفۿاواػہۿےكۿ‬



‫نمضۿںیمۿاواػہۿركجا۔ےۿانۿ ےئۿہكۿوكیئۿداتۿسجۿوكۿدورسعۿ‬ ‫علیہْفع دْھاْیستلزمْع دہْواذلمْیکنْھناكْع دْ‬ ‫ق‬ ‫ط‬ ‫رپ زتتۿوہاسیۿہكۿہغیصۿالعفۿاكۿدافدۿ۔ےۿریغۿالّۿ رعفیۿےكۿ‬ ‫ف ْاللقظ ْفالمصی ْایل ْالع د ْالحکیم ْوقد ْع د ْفْ‬ ‫ایس ۿوقث ۿ نیعت ۿوہ ی ۿٌت ۿلضفم ۿہیلع ۿ نیعت ۿوہفو ۿان ۿیکۿ‬ ‫الشر ع ْالمط ر ْتقضیل ْبعض ْاالمۃ ْع ٰیل ْبعضْ‬ ‫نییعۿلضفمۿہیلعۿیکۿنییعۿوكۿزلتسمّۿاوػٌتۿہكۿنییعۿفرايۃۿ‬ ‫ع‬ ‫لمت‬ ‫التقضیل مْ یلْاالنؽیاءْالکرامْفالْیِصدہْا كلمْ وم ود ۿ۔ںیہۿفوۿآملۿاكػيکما ۿنییعۿام اتۿ۔ےۿاوػرشفۿرہطمۿںیمۿ‬



‫والْیق مہْالسامعْفلمْیدخلواْحیتْیخرجوا‪،‬تأمل‪ ْ،‬ضع ۿآصشوط ۿیک ۿلیضفت ۿدورسع ۿآصشوط ۿرپ ۿورعوف ۿ۔ے ۿن ۿہكۿ‬ ‫انہْدقیق‪،‬وقدْکنتْأظنْھکذاْمنْتلِاءْنظریْایلْ اجصزاء ۿركاّ ۿمہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿرپ ۿقطزتت ۿوہفون ۿملكتم ۿیک ۿرمادۿ‬



‫انْرایتْعلماءْالنحوْصرحوابماْابدیْفکریْوللْ وہیتۿ۔ےۿنۿل ابطۿ یۿہیۿ ینعۿ اتھجمۿ۔ے‪،‬ات ۿاجصزا ےۿركاّۿ‬



‫الحمد۔ ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ومعّۿںیمۿدالخۿ یۿ۔ںیہۿہكۿانۿےسۿیٰنثتسمۿےئكۿاجںیئ‪،‬انۿ‬ ‫كالّۿںیمۿ وػۿركع‪،‬كشیبۿہیۿدقیقۿ۔ےۿاوػںیمۿا ینۿھجمسۿےسۿ‬ ‫و ی ۿنامط ۿركجا ۿاھت ۿاہیط ۿجك ۿہك ۿںیمۿےن ۿ وح ۿےك ۿمام وط ۿیکۿ‬



‫فرص حۿا ےنۿہجیتنۿرکفۿےكۿباط قۿدیھكیۿوللْالحمد‬ ‫رضحت ۿدنلب ۿرمحشت ۿونػالملۃ ۿوادلن ۿاجیم ۿدقن ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿرسہۿ‬ ‫قالْالمویلْالسایمْنورالملۃْوالدینْالجایمْقدسْاللْ‬ ‫ےنۿفؽامجاۿامسۿلیضفتۿیکۿو عۿ َيغۿیکۿمریۿرپۿقطزتتۿئاتےنۿےكۿ‬ ‫تعایلْسرہْوضعہْلتقضیلْالشیئْعیلْغیہْفالْبدفیہْ‬ ‫ٰ‬ ‫ ےئۿ۔ے‪،‬ذہلاۿانۿںیمۿمریۿ وۿلضفمۿہیلعۿاكۿذموكػۿوہجاۿرضوػیۿ‬ ‫منْذکرْالغیْالذیْھوْالمقضلْعلیہْوذکرہْمعْمنْوْ‬ ‫۔ےۿاوػمن ۿاوػااضتۿےكۿواھۿفو ۿلضفمۿہیلعۿاكۿذموكػوہجاۿ‬ ‫االضافۃْظاھر‪،‬واماْمعْ ْ‬ ‫ػاہؾ ۿ۔ے ػاہ ۿالّ ۿ رعفی ۿےك ۿواھ ۿفو ۿلضفم ۿہیلع ۿػاہؾا ۿذموكػۿ‬ ‫ےكۿمكۿںیمۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿالّۿ‬



‫‪Page 606 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وْفْحکمْالمذکورْظاھراْالنہْیشارْبالالمْ رعفی ۿےسۿاجكۿنیعمۿیکۿفرۿفۿاواػہۿوہجا۔ےۿ وۿظفل ۿںیمۿ‬ ‫الالمْف‬ ‫ر‬



‫ْلقظاْ ذموكػجا ۿمك ۿںیم ۿوم ود ۿلضفم ۿہیلع ۿیک ۿنییع ۿےس ۿ نیعتۿ‬ ‫ایل ْمعنی ْبتعینی ْالمقضل ْعلیہ ْمذکور ْقبل ر‬ ‫اوحکماْکماْاذطلبْشخصْافضلْمنْزید‪،‬قلتْعمرْوْ وہجا۔ےۿاسیۿہكۿاارۿوكیئۿصخشۿػجڈۿےسۿالضۿولطمتۿوہفوۿ مۿ‬ ‫ر‬ ‫وہكۿہكۿ رموۿالضۿ۔ے(الّۿ رعفیۿےكۿواھ)فوۿبلطمۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫األفضلْایْالشخصْالذیْقلناْانہْافضلْمنْزید‪ْ،‬‬ ‫ہكۿوہۿصخشۿےسجۿمہۿےنػجڈۿےسۿالضۿاہكۿ رموۿ۔ے‪،‬فوۿانۿیانءۿرپۿ‬ ‫فعیلْھذاْالتکونْالالمْفْافعلْالتقضیلْاالْللع دْ‬ ‫نشم‬ ‫ہغیص ۿالعف ۿا طزف ۿںیم ۿالّ ۿدہع(نییع) ی ۿےك ۿ ےئۿ‬ ‫نتہی۔‬ ‫ا ٰ‬ ‫وہاگا نتہی‬ ‫قلتْوتنِیحْالمرامْبتحِیقْالمِامْیستدیعْبسطاْ‬ ‫قلت(ںیم ۿےن ۿاہك)وصقمد ۿیک ۿحیقنت ۿان ۿثحب ۿیک ۿقیقحت ۿےكۿ‬ ‫ْماصرح ْالمویلْ‬ ‫نحن ْف ْغین ْعنہ(لطیقتان)بمثل‬ ‫ّ‬ ‫دػہعۿلیصفتۿوكۿرایتہۿ۔ےۿسجۿےسۿمہۿےبۿاینػۿںیہ(دوۿےفیطل)‬ ‫الجایم‪ْ1‬صر حْالریضْاالسرتآبادیْالذیْلمْتک‬ ‫ْ‬ ‫ف‬ ‫ْ‬ ‫ن‬ ‫سجۿفروۿامسۿلیضفتۿےكۿجاػعۿںیمۿاف لۿاجیمۿےنۿفرص حۿ‬ ‫مصرہْعمارةْعصرہْاالبنحوہْلکناْلمْناثرْعنہْالنْ یک‪،‬ا یس ۿ ی ۿفرص ح ۿػیض ۿارتس ٓا جادی ۿےن ۿ یھ ۿیک ۿسج ۿےك ۿ رہۿ‬ ‫ع ٰیلْقلبہْآفۃْالحدل اْف مْمنْف مْھذاْثمْانْالمویلْ ںیمۿانۿےكۿػامےنۿںیمۿایسۿیکۿجہنۿو وحۿرپۿامعػتۿاقمئۿوہیئ‪،‬‬



‫القاضلْنِلْفْالتقسیْجوا رباْآخرْعنْبعضْاالجلۃْ رگمۿمہۿےنۿانۿاكۿكالّۿلقۿنۿایكۿانۿ ےئۿہكۿانۿےكۿدلۿرپۿا یسۿ‬ ‫ٓا تۿ۔ےۿسجۿیکۿدحۿ۔ںیہۿ۔ے‪،‬انۿوكۿ اھجمۿ وۿ اھجم‪ ،‬رھپۿاف لۿ‬ ‫االكابرْولعلہْیریدبہْاباہْوھوْأنْاالتیقْ ٰھ ناْ ْ‬ ‫ومالجاۿےنۿ ضعۿارایمۿدقػۿااكحؼۿےسۿاجكۿاوػ واتۿلقۿایكۿاوػ‬ ‫واجڈۿاطۿیکۿرمادۿاطۿےكۿوادلۿںیہۿاوػوہۿہیۿہكۿایقتۿانۿہگجۿا ےنۿ‬ ‫ ینعۿرپۿ۔ےۿینعیۿ وۿوقتیۿںیمۿا ےنۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْشرحْالجایمْاالسماءْوالوافِہاْبحثْاسمْالتقضیلْعبطمۿٕطـكایئۿؤنھکلۿ ۿۼۼ‪۷‬‬



‫‪Page 607 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ع ٰیلْمعناہْاعینْمنْفضلْفْالتِویْع ٰیلْكلْمنْعداہْ اموساےسۿالضۿوہوخاہۿیبنۿوہۿجاۿمریۿیبن‪،‬رگمۿہیۿہكۿانۿروػتۿ‬ ‫نؽیاْكانْاوْغیہْاالْانہْیختصْباالحیاءْالموجودینْ‬



‫ْتعایلْعنہْیوصفْبہْفْ ٰاخرْعمرہْ‬ ‫فالصدیقْریضْالل ٰ‬



‫ْتعایلْ‬ ‫حنی ْخالفتہ ْبعدارتحال ْالمصط ٰیف ْصیل ْالل ٰ‬



‫ْنبؼناْعلیہْالصلوةْوْ‬ ‫علیہْوسلمْوسیدناْعؼ ٰیس ْع ٰیل‬ ‫ٰ‬ ‫السالمْلماْكانْمرفوعاْایلْالسماءْلمْیبقْفْحکمْ‬



‫ںیمۿہیۿاطۿےكۿواھۿاخ ۿوہاگ وۿػدنہۿوم ودۿںیہ رھپۿدصقیۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿایقتۿےكۿدصماقۿا ینۿ رمۿےكۿ ٓا رخیۿہصحۿ‬ ‫ٕ‬ ‫ںیمۿا ینۿيالتۿےكۿدوػ ۿںیمۿ طـلیۿہیلعۿانصتوہ ۿوانسالّۿےكۿ‬ ‫واصل ۿےك ۿدعب ۿوہ ے ۿاوػدیسجاكصہی ۿہیلع ۿاٰولصلہ ۿٌت ۿ ٓا امط ۿرپۿ‬



‫ااھٹ ےئ ۿح(ے ۿفو ۿوہ ۿػدنوطۿےك ۿمك ۿںیمۿن ۿػ۔ے ۿاوػایقتۿےكۿ ےئۿ‬ ‫رضوػیۿ۔ںیہۿہكۿوہۿامتّۿاواقت ۿںیمۿایقتۿوہۿاوػامتّۿاایحءۿو‬



‫جمی‬ ‫ت‬ ‫للت‬ ‫االحیاء‪،‬وال ْیجب ْ یق ْان ْیکون ْا یق ْف ْ عْ اومات ۿےسۿالضۿوہ‪،‬وػنۿماملۿںیمۿوكیئۿانۿاكۿدصماقۿنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫االوقاتْوبالنسبۃْایلْكلْاحدْمنْاالحیاءْواالمواتْ وہاگویكہك ۿنپچب ۿےك ۿػامن ۿںیم ۿوقتی ۿ ۿوصتمػ ۿ۔ںیہ‪،‬اوػہؾۿ‬



‫ْالعلمنیْمصداقْاذالیتصورْالتِویْ س بصۿ وۿرشكاومحمدۿوہانۿںیمۿارابتػۿ ٓا رخ رمۿاكۿ۔ےۿ ےسیۿمدلۿو‬ ‫وْاالْلمْیوجدْلہْف ٰ‬ ‫فْزمنْالصباْوكلْمنصبْمحمودْشرعرا ْفالعربةْفیہْ صالوۿ وحشتۿوتطقۿوالحثۿووبنتۿایسۿ ےئۿ وۿاطۿاواصفۿ‬



‫باخرالعمر ْكالعدل ْوالصالح ْوالغوثیۃ ْو ْالِطؽیۃ ْوْ ےسۿرشمفۿوہجا۔ےۿاےسۿانۿےكۿ ٓا رخیۿاجاّۿںیمۿاطۿاواصفۿ‬ ‫الوالیۃ ْوالنبوة ْولہذا ْیدیع ْب ذہ ْاالوصاف ْمنْ ےكۿواھۿوموسّۿرك ےتۿںیہۿاار ہۿہیۿاواصفۿاط ۿولوگطۿوكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫م اادتاء ۿےسۿاح ۿ۔ںیہ ۿوہ ےت ۿفو ۿایقت ۿوہ ۿ۔ے ۿ وۿامتّ ۿوم ودنۿ‬ ‫تشرفْب اْفْاواخرْعمرہْوانْلمْیکنْلہْ ٰذلك ْ نْ‬ ‫ي‬ ‫ےك ۿ چی ۿوقتی ۿںیم ۿ ت ۿےس ۿالض ۿوہ‪،‬ا ین ۿاوارخ ۿ رم ۿںیم ۿسجۿ‬ ‫بدو ْامرہ‪،‬فاالتیق ْمن ْفضل ْبالتِوی ْمن ْسائرْ‬ ‫وقث ۿاامعل ۿاك ۿارابتػوہجا۔ے ۿاوػان ۿیرقری ۿےس ۿدصقی ۿیکۿ‬ ‫الموجودینْفْآخرْعمرہْالذیْھوْوقتْاعؾبارْاالعمالْ‬ ‫اتیلضف ۿاك ۿدوعی ۿےب ۿفلكت ۿوجاو ل ۿجاحث ۿوہاججا۔ے‪،‬رعیبۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫ت‬ ‫ی‬ ‫وبہْیؿبتْالمدیعْبالْ كلفْوالْتاو ل ْاھْبالتعریفْ ابعتۿاكۿرتہمجۿمتۿوہاۿاوػۿانۿیرقریۿوكۿاف لۿومالجاۿےنۿانۿیکۿ‬ ‫وقدْارتضاہْالمویلْالقاضلْجانحاْالیہْوساکتاعلیہ۔ ْ فرفۿٕزالطۿاوػانۿرپۿوكستۿرك ےتۿوہ ےۿ دنسۿایك ۿ‬



‫ْفتحْالعزیز(تقسیعزیزی)تحتْاآلیۃۼ‪۷ /۶‬۾ۿملسمۿجكۿد راللۿونكاطۿدیلہ‪،‬جاػہۿ مۿ ۺ ‪۸۵۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 608 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اقول‪ْ :‬وانْجعلْاللْالقطانۃْبمرأیْالعنیْمنْقلبْ اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہكوہط)اوػاار ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿداہحث ۿوك ۿبلقۿ‬



‫وکیعْا تِنْوأیِنْانْھذاْالیزیدْعیلْتلمیعْھبْانْ ےكواےنم ۿػےھك ۿفو ۿوہ ۿمکحم ۿنیقی ۿركےل ۿاگ ۿہك ۿہی ۿعملم ۿےس ۿػجادہۿ‬ ‫حدیث"العربة ْبالخواتیم"‪ْ 1‬حق ْواجب ْالؾسلیمْ ۔ںیہ‪،‬امط ۿول ۿہك ۿدححث ۿاك ۿاػواد ۿ۔ے ۿ"اخہمت ۿاك ۿارابتػ ۿ۔ے ۿ" قۿ‬ ‫لص تس‬ ‫واٌت ۿا س ْۿ۔ےۿنكیلۿایكۿ لقۿمیلسۿوافدۿ۔ںیہۿہكۿٌت ۿداینۿ‬ ‫لکنْالؼسْالعِ‬ ‫لْالسلیمْشہیدابانہْاذاْذکرْأحدْ‬ ‫ر‬ ‫ںیم ۿػدنہ ۿوم ود ۿولوگط ۿںیم ۿےس ۿوكیئ ۿیسك ۿوف ۿےك ۿواھۿ‬ ‫منْاالحیاءْالموجودینْبنعتْمنْالنعوتْالیقہمْ‬ ‫ذموكػۿوہۿفوۿانۿےسۿان ۿاكیفۿا احل ۿفصتمۿوہجاۿ یۿ وہفّۿوہجا‬ ‫منہ ْاالْاتصافہ ْفْالحال ْالانہْیصی ْھکذا ْبالماٰلْ‬ ‫۔ے ۿن ۿہی ۿہك ۿوہ ۿااس ۿ ٓا ہدنہ ۿوہاج ے ۿاگ‪،‬اوػ ابدػ( ینع ۿیک ۿفرفۿ‬ ‫والؾبادرْدلی‬ ‫ٰ‬ ‫لْالحِیِۃْواالفؾیاقْایل ْقرینۃْتصرفْ تقبسۿمہف) ینعۿیقیقۿیکۿد لیۿ۔ےۿاوػقؽہنیۿیکۿاحٌتۿ وۿد‪،‬نۿ‬ ‫االفہام‪،‬وْتظ رالمرامْوْامارةْالمجازْفماذاْیحوجناْ وك ۿدورسع ۿٕعسی ۿیک ۿفرف ۿ ریھع ۿاوػح دص ۿػاہؾ ۿركعۿ‬ ‫الیہْ ْمعْاستِامۃْالحِیِۃْمنْدونْتكلفْوالْتاویل‪ْ،‬‬ ‫اماْع ٰیل ْطریِؾناْفاالمرْأبنیْواجیل‪ْ،‬واماْع ٰیلْطریِۃْ‬



‫الشیخ ْالعزیز ْعبد ْالعزیز ْفالن ْامثال ْتلكْ‬ ‫التخصیصات ْتکون ْمرتکزة ْف ْاالذھان ْمن ْدونْ‬



‫حاجۃْایلْالؽیان‪،‬ولؼسْداللۃْھذاْالتلویحْأدونْمنْ‬ ‫ارشاد ْالتصریح ْولہذا ْال ْیزنل ْالعام ْعن ْدرجۃْ‬ ‫الِطعیۃْکماْفْالکتبْاالصولیۃْواعجبْمنْھذاْعدہْ‬



‫تكلقاْوتاویالْمعْشیوعہْفْ ْ‬



‫اجمػیۿ ینعۿیکۿكالٕت ۿ۔ےۿفوۿح ںیۿاجمػ ۿیکۿرضوػت ۿزكۿ ےئۿ‬ ‫یڑی ۿجاو ودہکی ۿ۔تقیق ۿریغ ۿفلكت ۿوریغ ۿجاو ل ۿدػيت ۿ۔ےۿ‬ ‫ےراػعۿفر ےقۿرپ‪،‬فوۿاعمٓل ۿوختۿػاہؾۿوجاہؾۿ۔ے‪،‬‬ ‫اوػخیشۿدبعازعلحؼ ۿےكۿفرر ہۿرپۿیقیقۿ ینعۿیکۿدػیگتسۿانۿ ےئۿ‬ ‫ذ‬ ‫ا یسۿ ِطشصاتۿرعیفۿاداہطۿںیمۿرمزکتۿوہیتۿںیہۿنجۿےكۿایبطۿ‬ ‫یکۿاحٌت ۿ۔ںیہۿوہیتۿاوػ ۿرعفۿماّۿےكۿانۿاواػہۿیکۿدالنثۿ‬ ‫فراٌت ۿیکۿدالنث ۿےسۿمكۿػ ہبۿ۔ںیہ‪،‬اوػایسۿ ےئۿماّۿدػ ہۿ‬ ‫یـشعت(نقیت)ےس ۿ۔ںیہ ۿارجا‪،‬اسیہك ۿارول ۿہقف ۿیک ۿبتكۿ‬ ‫ںیمۿرصموۿ۔ے‪،‬اوػانۿےسۿبیجۿرتہیۿ۔ےۿہكۿواہۿدبعازعلحؼ‬



‫ہیلعۿارلہمحۿےنۿان(صیص)ۿ‬



‫ْصحیحْالبخاریْکتابْالِدربابْالعملْبالخواتیمْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچ‪ /۷‬۽ۼ۾‪،‬کزنالعمالْدححث‪۵‬۾ۺْموسسۃْالرسالہْبیوتْ‪/۶‬ۺ‪۶۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 609 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫النصوصْحدیثاْوتزنیالفلوْكانْمنْبابْالتكلفْفماْ رعیف ۿوك ۿفلكت ۿوجاو ل ۿںیم ۿامشػ ۿایك ۿجا ودہکی ۿہی ۿقؽ ٓا ط ۿودححثۿ‬



‫ا کثرْالتكلفْفْافصحْالكالمْوكالمْمنْھوْافصحْ یکۿ وص ۿںیمۿواعۿ۔ےۿفوۿاارۿہیۿفلكتۿےكۿجاتۿےسوہۿفوۿاحۿ‬ ‫االنام ْعلیہ ْافضل ْالصلوة ْوا کمل ْالسالم‪،‬واغربْ انکالّ(قؽ ٓا ط)اوػيتۿےسۿػجادہۿحیصفۿوضحػہیلعۿاٰولصلہۿوانسالّۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےكۿكالّۿںیمۿزكۿدقػۿفلكتۿوہاگ اوػانۿےسۿػجادہۿبیجۿہیۿ‬ ‫من ْھذا ْزعم ْطریِتہ ْبریئۃ ْمن ْالتكلف ْمع ْان اْ‬ ‫ح‬ ‫۔ےۿہكۿواہۿاصٌتۿےنۿا ےنۿ دنسجڈہۿفرر ہۿوكۿفلكتۿےسۿ ؼیۿ‬ ‫تحتاجْایل ْماھوْابردْوابعدْفانْالصدیقْریضْاللْ‬ ‫ٰ‬ ‫اہك ۿٌت ۿہك ۿوہ ۿ تہۿدوػ ۿیک ۿاوػ تہ ۿجاػد ۿجاو ل ۿاكۿ اتحوۿ۔ے ۿانۿ‬ ‫تعایل ْعنہ ْلم ْیکن ْبالحِیِۃ ْأتیق ْاللموجودین ْفْ‬ ‫ٰ‬ ‫ ےئ ۿہك ۿدصقی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿیسك ۿوقث ۿ یھ ۿامتّۿ‬ ‫م‬ ‫عؼ‬ ‫حنیْ نْاالحیانْلحیاتْسیدناْ ٰیس ْعلیہْالصلوةْ وم ودنۿےسۿٌقشاۃۿػجادہۿیقتمۿنۿ ےھۿانۿ ےئۿہكۿػا حۿذمہتۿ‬ ‫والسالمْعیلْأرجحْاالقوالْوزعمْالتحاقہْباالمواتْ رپ ۿدیسجا ۿكصہی ۿہیلع ۿاٰولصلہ ۿوانسالّ ۿداینۿںیم ۿػدنہۿںیہ ۿاوػ ٓا امونطۿ‬ ‫ْالسم ٰوتْكلمۃْھوْقائل اْماْعلی اْدلیلْوالْ ںیم ۿرضحت ۿكصہی ۿہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿےك ۿوہےنےك ۿوصتۿ‬ ‫الرتقاعہْایل ٰ‬ ‫برھان‪،‬وانْسلمْفاینْانتْمنْسیدناْالخضرعلیہْ ا ںیھۿاومات ۿےس ۿقحلم ۿئاتجا ۿا یسۿجات ۿ۔ےۿ وۿاذنوط ۿےن ۿیہكۿ‬ ‫السالمْمعْأنْالمعتمدْالمختارْنبوتہْوحیاتہ‪ْ 1‬فانْ اوػانۿرپۿوكیئۿد لیۿوحؼاہط ۿ۔ںیہ ۿ۔ے رھپۿاارۿہیۿجات ۿ میلسۿ‬ ‫قلت ْانہ ْمختف ْعن ْاالبصارمعتزل ْعن ْاالمصارْ رك۔ںیۿفوۿ مۿدیسجاٌظؾہیلعۿانسالّۿےسۿاہكطۿزالفۿوہۿجاو ودہکیۿ‬ ‫فالتح‬ ‫قْباالمواتْكانْعذراْأفسدْمنْاالولْفاف مْ‬ ‫ر‬



‫دمتعم ۿور اتػہی ۿ۔ے ۿہك ۿوہ ۿیبن ۿںیہ ۿاوػداین ۿںیم ۿػدنہ ۿںیہ ۿفو ۿاار ۿ مۿ‬



‫وہك ۿہك ۿوہ ۿ اگوہط ۿےس ۿ رہ دہ ۿاوػ رہوط ۿےس ۿيڈاںیہ ۿان ۿیان ۿرپۿ‬



‫عیلْأناْقدْاثبؾناْاطالقْالسقۃْع ٰیل ْمنْسیکونْکذاْ‬ ‫اومات ۿےسۿقحلمۿںیہۿفو ۿہی ۿرذػ ۿےلہپ ۿےسۿػجادہۿافدسۿوہاگۿفوۿ مۿ‬ ‫تجوز ْوال ْتجوز ْاالبِرینۃ ْوال ْقرینۃ ْاالتخصیصْ‬ ‫ھجمس ۿول‪،‬كالوہ ۿاػںی ۿمہ ۿجاحث ۿركےك ۿہك ۿتفص ۿاك ۿاػالق ۿاےسیۿ‬ ‫االنؽیاءْ ْ‬ ‫صخشۿرپۿ وۿ ٓا ہدنہۿتفص ۿاكۿدصماقۿوہاگۿاجمػ ۿ۔ےۿاوػاجمػ ۿریغۿ‬ ‫قؽہنیۿےكۿام انۿدػيت ۿ۔ںیہۿاوػقؽہنی ۿرشیعۿاجصزاءۿیکۿصیصۿ‬ ‫۔ے‪،‬فوۿكالّۿوكۿ‬



‫ْشرحْالمِاصدْالمِصدْالسادسْالقصلْالرا بعْالمبحثْالسا بعْدارالمعارفْالنعمانیہْدیحػ ٓا جاددنکۿ‪۸۶۶/۷‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 610 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْاویل ْامْ ۔تقیقۿرپۿومحملۿركجاۿاویٰلۿ۔ےۿجاۿاجمػۿیکۿفرفۿایسۿقؽہنیۿرپۿادامتدۿ‬ ‫شر رعافباتكائہ ْحمل ْالكالم ْعیل ْالحِیِۃ ٰ‬



‫المصیْایلْالتجوزْمعتمداع ٰیل ْتلكْالِرینۃْنقسہا‪ ْ،‬یکۿو ہۿےسۿ ریھجاۿابسنۿ۔ےۿاوػھچكۿ رہ دہۿجاںیتۿوگوشطۿںیمۿ‬ ‫وقدبیقْبعدْخبایافْزوایاالنذکرھاْمخافۃْللطویلْ ػہۿ یئۿںیہۿںیہنجۿمہۿروانث ۿےكۿدػ ۿےسۿدركۿ۔ںیہۿرك ےتۿفوۿ‬ ‫ وات ۿحؼ ق ۿاوػ وات ۿاك ۿ ق ۿو ی ۿ۔ے ۿ و ۿدنبہ ۿجافواط ۿےن ۿا ےنۿ‬ ‫فحقْالجوابْوالحقْفْالجوابْماذکرْالعبدالذلیلْ‬ ‫ح‬ ‫ػتۿلیلجۿیکۿفو‪،‬قیۿواما ثۿےسۿدركایك‬ ‫وویلْالتوفیقْریبْالجلیل۔‬ ‫ثمْاقول(رھپ ۿںیم ۿاتہكوہط)انۿاقمّۿںیمۿاجكۿدورسا ۿہتكنۿ‬ ‫ْواحری ْبِبولْ‬ ‫ثم ْاقول‪ْ :‬وھناك ْنکتۃ ْاخری ْأحق ٰ‬ ‫۔ے ۿ و ۿولقعط ۿوك ۿ وبل ۿوہےن ۿاك ۿػجادہ ۿازاواػ ۿ۔ے‪،‬ںیم ۿےن ۿنۿ‬ ‫لنہیْلمْارمنْتنبہْلہاْویھْانْافعلْالتقضیلْالْ‬ ‫ا ْٰ‬ ‫داھكیۿہكۿیسكۿوكۿانۿہتكنۿیکۿفرفۿفو ہۿوہیئۿوہۿاوػوہۿہتكنۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫لمح‬ ‫م مقض‬ ‫نشم‬ ‫محیدْلہْ نْ لْعلیہْفا یلْمنہْبالالمْاماْانْ ہكۿالعفۿا طزفۿےكۿ ےئۿلضفمۿہیلعۿرضوػیۿ۔ےۿفوۿانۿہغیصۿ‬ ‫یکونْمقادہْالتقضیلْعیلْجمیعْمنْعہدْالتقاضلْ رپۿٌت ۿالّۿ رعفیۿدالخۿوہاگۿفوۿجا ۿفوۿاےسیۿاقمّۿںیمۿاط ۿامتّۿ‬ ‫فیما ْبؼمھن ْف ْامثال ْھذا ْالمِام ْكالحبوب ْف ْقولناْ افؽادۿرپۿقطزتتۿوہاگۿنجۿےكۿدػبایمطۿاےسیۿوما عۿرپۿرحفۿںیمۿ‬ ‫خبزالربھواالحسن ْواالکثرفیما ْنحن ْفیہ‪،‬او ْعیلْ اف ل ۿ اھجم ۿاججا۔ے ۿ ےسی ۿجاو ۿیکۿںومسط ۿںیم ۿےراػع ۿہلمجۿ‬



‫بعض م ْدون ْبعض ْاوال ْوال ْبل ْاحتماالعیل ْاالولْ "وہیگطۿیکۿػو یۿ یۿایھچۿ۔ے"ںیمۿاوػو یۿػجادہۿرتۿ لمعتسۿ‬ ‫حصل ْالمِصود ْوالثاین ْباطل ْبالبداھۃ ْاالتری ْایلْ ۔ے ۿان ۿاقمّۿںیم ۿسجۿیک ۿجاحث ۿمہۿوگتفگ ۿرك ۿػ۔ے ۿںیہ‪،‬جا ۿانۿ‬ ‫ہغیصۿےسۿ ضعۿرپۿقطزتت ۿ یھجمۿاج ےۿ یۿاوػ ضعۿرپۿقطزتتۿ‬ ‫‪ْ 1"‬وقولہْصیلْاللْ‬ ‫تعایل ْ"‬ ‫قولہْ ٰ‬ ‫ذ‬ ‫لل‬ ‫ وہفّۿنۿوہ یۿجاۿنۿ یۿروػتۿوہ یۿنۿدورسی‪،‬ہكلبۿدوونطۿاكۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْفْدعائہْدبرالصلوةْاسمعْوْ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ا امتلۿوہاگ للیۿدقتریۿرپۿےراػاۿادماۿاح ۿ۔ےۿاوػدورسیۿدقتریۿ‬ ‫رپ ۿدباہۃ ۿجاہ ۿ۔ے ایك ۿ م ۿ۔ںیہ ۿدےتھ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےك ۿوقل ۿ"ا ےنۿ‬ ‫ػتۿاٰیلعۿیکۿجایکۿباولۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۼ۽‪۶ /‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 611 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫استجبْاللْا کربْواالکربْعیلْروایۃْالرفع‪،‬اخرجہْ یکۿفرفۿاوػامنػ ۿےكۿدعبۿوضحػ ۿہیلعۿاٰولصلہ ۿوانسالّۿےكۿوقلۿ‬ ‫ابوداود‪،‬والنسائی ْوابن ْالسین ْوقول ْابن ْامسعودْ "اعۿػت!ۿدماۿنسۿےلۿاوػ وبلۿفؽام‪،‬اهللۿاربک‪،‬اهللۿاربک‪،‬یکۿ‬ ‫ریضْاللْتعایلْعنہْ‪ْ1‬بنیْالصقاءْوالمروةْ"ربْاغقرْوْ فرف اربک ۿےك ۿرموفف ۿوہےن ۿیک ۿػواحث ۿرپ ۿان ۿدححث ۿوكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ن‬ ‫‪ 2‬ػواحث ۿایك ۿاباداود‪،‬خسایئ ۿاوػا ن ۿا بسی ۿےن‪،‬اوػ افورمہ ۿےكۿ‬ ‫ارحمْانكْانتْاالعزااالکرم‪،‬رواہْابنْایبْشؽیۃ ْ‬ ‫م‬ ‫دػبایمط ۿا نۿوعسمد ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ ز ۿےكۿوقلۿ"اعۿػتۿ‬ ‫سبحنْریبْاالع ٰیلْ"‬ ‫بل ٰ‬ ‫ْایلْقولْكلْمصلْفْسجودہْ ٰ‬ ‫شخب ۿدع ۿاوػرہمفؽام ۿكشیب ۿفو ی ۿزعت ۿواالركّ ۿواال۔ے ۿ"وكۿ‬ ‫وعیلْالثالثْكانتْاآلیۃْمجملۃْفْحقْالمقضلْعلمھیْ‬ ‫۔ںیہۿدےتھ اےسۿػواحثۿایكۿا نۿایبۿہبیشۿےن‪،‬ہكلبۿدجسعۿںیمۿ‬ ‫والمجملْانْلمْیبنیْعدْمنْالمتشابہاْتْولمْیعدْ‬ ‫ہؾۿامنػیۿےكۿوقل"سبحانْریبْاالع ٰ ْ‬ ‫یل"وكۿ۔ںیہۿدےتھ‬ ‫م‬ ‫ھاْأحدْمن اْلکناْبحمدْاللْوجدناْالؽیانْ نْصاحبْ اوػشیتیۿدقتریۿرپۿہؾۿ ٓا حثۿلضفمۿمہیلعۿےكۿ قۿںیمۿلمجمۿوہ یۿ‬



‫الؽیان ْعلیہ ْافضل‬ ‫ْالصلوة ْوالسالم‪،‬اخرج ْاالمامْ اوػلمجمۿ ٓا حثۿاكۿایبطۿاارۿنۿوہاۿفوۿوہۿ اشتہبۿ ٓا ںوتطۿںیمۿامشػۿوہ یۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ابوْعمرْبنْعبدالربْمنْحدیثْمجالدْعنْشعیبْ احالہكۿانۿ ٓا حثۿوكۿیسكۿےنۿ اشت اہتۿںیمۿامشػۿنۿایك‪،‬نكیلۿمہۿ‬ ‫قالْسألتْابنْعباسْاوْسئلْایْالناسْاولْاسال رماْ ےنۿدماهللۿانۿ ٓا حث ۿاكۿایبط ۿاصٌت ۿایبط ۿوضحػ ۿہیلعۿاٰولصلہۿ‬



‫قالْاماْسمعتْقولْحسانْبنْثابتْ ؎‬



‫وانسالّۿےسۿجاجا اامّۿاباۿ رمۿا نۿدبعاهللۿےنۿػواحثۿیکۿدححثۿ‬ ‫اجمدلۿےسۿاذنوطۿےنۿيعسیۿےسۿػواحثۿیکۿہكۿاذنوطۿےنۿفؽامجاۿ‬



‫ہك ۿںیم ۿےن ۿرضحت ۿا ن ۿابعن(ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع)ےسۿ‬ ‫ ر اھۿجاۿا نۿابعۿنۿےسۿ ر اھۿہ اۿہكۿولوگطۿںیمۿيتۿےسۿےلہپۿ‬ ‫وك ۿط ۿاوالّ ۿالجا اذنوط ۿےن ۿفؽامجا‪:‬ایك ۿ م ۿےن ۿ اسط ۿ ن ۿجاحثۿ‬ ‫ےكۿہیۿرعشۿنۿےنس‪:‬ۿ‬



‫ْدبرْصلوةْالصبحْ‬ ‫ْالصلوةْبابْمایِولْالرجلْاذاْسلمْ ٓا اتفتۿماملۿرپسیۿالوہػۿ‪،۷۶۶ /۶‬عملْالیومْواللیلۃْبابْمایِولْف‬ ‫‪ْ1‬سننْایبْداودکتاب‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬



‫دائرةْالمعارفْالنعمانیہْدیحػ ٓا جاددنکۿ ‪۸۷‬‬



‫ْ‬



‫ْالمصنفْالبنْایبْشؼبہْکتابْالحجْبابْ‪۵‬ۻ‪۹‬ۿدححثۿ‪۵‬ۻۺۺ‪ْ۶‬دارالکتبْالعلمیہْبیوت‪۹۵۹ /۸‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 612 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫ْشجواْمنْایخْثِۃ‬ ‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْاذاتذکرت ر‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْْ‬



‫(رتہمجۿااعشػ)"ٌت ۿےھجۿےچسۿدويت ۿاكۿمغۿجاد ۿ ٓا ے‪،‬فوۿا ےنۿ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْفاذکرْاخاكْابابکرْبماْفعال ْ‬



‫اھبیئ ۿابا ۿركب ۿوك ۿاےك ۿاكػجاومط ۿےس ۿجادرك ۿ ویبن( یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫ہیلعۿو ٓا ہلٖۿوملس)ےكۿدعبۿواػیۿولخمقۿےسۿ رتہ‪،‬يتۿےسۿػجادہۿ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْبعدالنیبْواوفاھاْبماْحمال ْ‬



‫وقتی ۿ ۿاوػمدلۿواےل‪،‬اوػيت ۿےسۿػجادہۿدہعۿوكۿ رػا ۿركےنۿ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْخیالربیۃْاتِاھاْواعدلہاْ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْوالثاینْالتایلْالمحمودْمشہدہ ْ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْواولْالناسْممھنْصدقْالرسالْ‪1‬ا نتہی ْ‬



‫واےل‪ ،‬وۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿواھۿزاػۿںیمۿػ۔ے‪ ،‬وۿ‬ ‫یبنۿ یلۿاهللۿہیلعۿوملسۿےكۿحسُغۿرفسۿرجہتۿںیمۿےل‪،‬نجۿاكۿ رظنۿ‬ ‫ومحمدۿ۔ےۿاوػولوگطۿںیمۿيتۿےسۿےلہپۿ وہنطۿےنۿػوسولطۿیکۿ‬



‫ْ‬ ‫ دصقیۿیک"( یلۿاهللۿاعتیٰلۿیلعۿدیسجاۿدمحمۿوملس)‬ ‫ً‬ ‫انباناْعبدالرحمنْعنْابنْعبداللْالمیكْعنْعابدْ ح ںیۿ رب ۿدیۿدبعارل مظ ۿےنۿاوھنط ۿےنۿػواحث ۿیکۿا نۿدبع‬ ‫الزبیدی ْالمدین ْعن ْالقالین ْعن ْابن ْالسنۃ ْعنْ اهللۿیكمۿےسۿاذنوطۿےنۿػواحثۿیکۿمادبۿػدیبیۿادینۿےسۿاذنوطۿ‬ ‫الشریفْعنْابنْارکماْشْعنْابنْحجرْالعسِالینْ ےنۿػواحثۿیکۿلالینۿےسۿوہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿا نۿاۃنسلۿےسۿوہۿ‬ ‫عن ْالکمال ْایب ْالعباس ْأنا ْابو ْمحمد ْعبدالل ْبنْ ػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿرشفی ۿےس ۿوہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿا نۿ‬ ‫الحسنیْبنْمحمدْبنْایب ْالتائبْعنْمحمدْبنْایبْ اػامكن ۿےس ۿوہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿا ن ۿرج ۿمباالین ۿےس ۿوہۿ‬ ‫ػاوی ۿںیہ ۿامكل ۿابا ۿاابعلن ۿےس ۿاذنوط ۿےن ۿاہك ۿح ںی ۿ رب ۿدی ۿاباۿ‬ ‫بکرْالبلیخْعنْالحافظْالسلیفْع‬ ‫نْایبْعمرانْمویسْ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫دمحمۿدبعاهللۿ نۿنیسحۿ نۿدمحمۿ نۿایبۿااتل ثۿےنۿدمحمۿ نۿایبۿركبۿ‬ ‫بن ْایب ْتلمید ْعن ْاالمام ْایب ْعمر ْیوسف ْبنْ‬ ‫یخلبۿےسۿوہۿػاویۿںیہۿاحظفۿیفلسۿےسۿوہۿػاویۿںیہۿاباۿ رماطۿ‬ ‫ْیرویْأنْرسولْاللْ ْ‬ ‫عبدالرب‪،‬قالْفْاالسؾیعاب ٰ‬ ‫ومىیۿ نۿایبۿجلمزڈےسۿوہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿاامّۿاباۿ رمۿویفسۿ‬ ‫ نۿدبعاربلۿےس‪،‬ا نۿدبعاربلۿےنۿااعیتستۿںیمۿفؽامجاۿہكۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْاالسؾیعابْفْمعرفۃْاالصحابْحرفْالعنیْرتہمجۿ‪۶‬ۺۻ‪ْ۶‬دارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ‪۸ /۸‬۾‬ ‫‪Page 613 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایلْعلیہْوسلمْقالْلحسان"ھلْقلتْفْابوْ ػواحث ۿ۔ےۿہك ۿػوسل ۿاهللۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےن ۿ اسطۿ‬ ‫صیلْالل ٰ‬ ‫بکرْشؼئا؟ْقالْنعم‪،‬وانشدْھذہْاالبیاتْوفی اْبیتْ ےسۿفؽامجاۿایكۿ مۿےنۿاباۿركبۿےكۿجاػعۿںیمۿھچكۿاہكۿ۔ےۿ؟اذنوطۿ‬ ‫ےن ۿرع ۿیک‪:‬یج اوػ ۿرضحت ۿ اسطۿےنۿوضحػ ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫رابعْویھ‪ْ "؎ :‬‬ ‫ہیلعۿوملسۿوكۿہیۿرعشۿانس ےۿاوػاطۿںیمۿوچاھتۿرعشۿ۔ےۿوہۿہیۿ۔ے‪:‬‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْوالثاینْاثننیْفْالغارالنیفْوقدْ ْ‬



‫(رتہمج)"زاػ ۿرشفی ۿںیم ۿوہ ۿدورسیۿاجط ۿدػااحنہكیل ۿدنمشۿ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْطافْالعدوبہْاذصعدْوالجبال۔ ْ‬



‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ٰ‬ ‫ْبذلك ْفِالْ‬ ‫فسرالنیب ْصیل ْالل ٰ‬ ‫ْیاحسان‪ْ 1‬‬ ‫احسنت ّ‬



‫ان ۿےك ۿارد ۿرکچ ۿاگل ےت ۿ ےھ ۿہك ۿوہ ۿدنمش(دصقی ۿاربک ۿیکۿ‬ ‫ رظوطۿےكۿواےنم) اہػرپۿھڑ ےۿ ےھ "فوۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬



‫وملسۿاطۿااعشػۿوكۿنسۿركۿوخنۿوہ ےۿاوػۿفؽامجا‪:‬اعۿ اسط! مۿ‬



‫وقدرویْفی اْبیتْخامس‪ْ ؎ :‬‬



‫ےنۿا اھۿایك اوػاطۿںیمۿجاوچناطۿرعشۿ یھۿرمویۿوہا‪:‬‬



‫وكانْحبْرسولْاللْقدْعلموا ْخی ْالربیۃ ْلم ْیعدلْ (رتہمج)"( رہت‪،‬كمچ ۿجا ۿرحاػت ۿ تبح ۿںیم)ػوسل ۿاهللۿ‬



‫‪2‬‬ ‫نتہی۔ ْ‬ ‫بہْرجالْ ا ٰ‬



‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿبوبحتۿولوگطۿےنۿا۔ںیہۿاججا‪،‬امتّۿ‬ ‫ولخمقۿےسۿ رتہ‪،‬سجۿےكۿحؼاحؼۿوضحػۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬



‫ْ‬



‫ےنۿیسكۿوكۿنۿػاھك "‬



‫ْ‬



‫قلت(ںیمۿاتہكوہط)رصمہعۿجاینۿےكۿئاج ےۿویطۿ یھۿرموی‪:‬‬



‫قلتْویرویْبدلہْْْع ْ‬



‫(رتہمج"ولخمق ۿےس ۿیسك ۿوك ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿ‬



‫ْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْْمنْالخالئقْلمْیعدلْبہْبدال‪ْ 3‬‬



‫ےنۿانۿےكۿحؼاحؼۿنۿػاھك ")‬ ‫اوػدححثۿا نۿابعنۿوكۿربطاینۿےنۿ یھۿ‬



‫وحدیثْابنْعباسْرواہْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْاالسؾیعابْفْمعرفۃْاالصحابْرتہمجۿ‪۶‬ۺۻ‪ْ۶‬دارالکتبْالعلمیۃْبیوت‪۸ /۸‬۾‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْاالسؾیعابْفْمعرفۃْاالصحابْرتہمجۿ‪۶‬ۺۻ‪۶‬دارالکتبْالعلمیۃْبیوت‪۸ /۸‬۾‬



‫‪3‬‬



‫ْالمستدركْللحا کمْکتابْمعرفۃْالصحابۃْدارالقکرْبیوت‪۹ /۸‬ۻ‬ ‫‪Page 614 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْایضاْفْالمعجمْالکبی‪ْ1‬وعبداللْبنْاحمدْ ػواحث ۿایك ۿمجعم ۿریبك ۿںیم‪،‬اوػدبعاهلل ۿ ن ۿادمح ۿےن ۿػوادئ ۿػفدۿ‬ ‫الطرباین رْ‬ ‫ںیم ػ ی ۿدححث ۿرموففۿینعیۿیبن ۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكۿ‬ ‫فْزاوئدْالزھد‪،‬‬ ‫ۿ‬



‫واماْالحدیثْالمرفو عْاعینْبہْاستماعْالنیبْصیلْاللْ رضحت ۿ اسط ۿےك ۿااعشػ ۿوك ۿنس ۿركا۔ںیہ ۿرساانہ ۿفو ۿان ۿیک ۿا‬ ‫ یھ ۿدتسمػكۿاحمك ۿںیم ۿزانث ۿ ن ۿدبعاهلل ۿیک ۿدححث ۿںیمۿ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْاشعارہْوتحسؼنہْعلیہاْفاصلہْمرویْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٖ‬ ‫ن‬ ‫رطبقی ۿزا ث ۿ ن ۿدبعاهلل ۿےس ۿاہیب ۿےس ۿيڈہ ۿ بیب ۿ ن ۿایبۿ‬ ‫ایضاْعندْالحا کمْمنْحدیثْغالبْبنْعبداللْعنْ‬ ‫يصشتۿرمویۿ۔ے(ینعیۿہیۿرضحتۿزانثۿ نۿدبعاهللۿےنۿا ےنۿ‬ ‫ابیہْعنْجدہْحؽیبْبن‪ْ 2‬ایبْحؽیبْوعندْایبْسعدْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ن‬ ‫وادل ۿدبعاهلل ۿےس ۿین ۿا وط ۿےن ۿا ےن ۿجات ۿزا ث ۿےك ۿدادا‬ ‫ع‬ ‫فْالطبِاتْوعندْالطرباینْ نْالزھریْورواہْالحا کمْ بیبۿ نۿایبۿ بیبۿےسۿین)اوػتاقبت ۿا ن ۿدعسۿںیمۿاوػ‬ ‫ایضاْمنْحدیثْمجالدْعنْالشعیبْمنْقولہْکمثلْ ربطاینۿںیمۿػہؾیۿےسۿرمویۿ۔ے‪،‬اوػ ۿ زیۿاحمكۿےنۿاجمدلۿیکۿ‬ ‫حدیثْ‪ْ3‬اب‬ ‫نْعباسْریضْاللْتعایلْعنہماْواالصویلْ دححث ۿںیمۿحؼواحث ۿيعسیۿااكۿوقلۿدححث ۿا نۿابعنۿػیضۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یعرفْانْالموقوفْفْمثلْھذاْكالمرفو عْاذْالمجملْالْ اهللۿےكۿجتمؾ ٖۿئاشہبۿػواحثۿایك‪،‬اوػارویلۿاج ات۔ےۿہكۿا یسۿہگجۿ‬ ‫یبنیْبالرأیْولہذاْانْلمْیبنیْوا نِطع ْعــــــہ ْنزولْ رپ ۿوموقف(احصیب ۿاك ۿوقل)رموفف(وضحػ ۿہیلع ۿاٰولصلہ ۿوانسالّۿ‬ ‫ےكۿوقل)یکۿفروۿ۔ے‪،‬انۿ ےئۿہكۿلمجم ۿاكۿایبط ۿػا ےۿےسۿ‬ ‫الِر ٰانْعادْمتشاب ا‪،‬ثمْانْ ْ‬ ‫ح‬ ‫۔ںیہۿوہجاۿذہلاۿاارۿواػفۿےنۿایبطۿنۿایكاوػۿقؽ ٓا طۿاكۿ ؼولۿدنبۿوہہ اۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬ہیۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿوافتۿےسۿانكہیۿ۔ےۿ‪ٕ۶۷‬ز ۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالمعجمْالکبی دححث‪۷‬ۻۺ‪ ۶۷‬المکؾبۃْالقیصلیۃْبیوتْ‪ /۷‬۾۽‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬المستدركْللحا کمْکتابْمعرفۃْالصحابۃْدارالقکرْبیوت‪۹ /۸‬ۻوۼ۽‪،‬کزنالعمالْدححث‪۸‬ۼۻۺ‪۸‬وۺ۽ۻۺ‪۸‬مؤسسۃْالرسالہْ‬



‫بیوت‪۷۸‬ۺو‪۶۸‬ۺ‪،‬الدرالمنثوربحوالہْا بنْعدیْوا بنْعسا کرمکؾبۃْآیۃْاللْا لعظیمْمقۿاریاطۿ‪۷۹۶ /۸‬‬



‫‪3‬‬



‫ْالمستدركْللحا کمْکتابْمعرفۃْالصحابۃْدارالقکرْبیوت‪۹ /۸‬ۻ‬ ‫‪Page 615 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الؽیانْیلتحقْبالمبنیْاذْالْیقیدْاالرفعْالتشکیكْ فوۿلمجمۿ اشتہبۿوہاج ےۿاگ‪،‬رھپۿایبط ۿنیبم(لمجم)ےس ۿقحلمۿوہاگۿ‬



‫وتعینیْاحدْالمحتمالتْفكانْحکمہْکحکمْالِرینۃْ ان ۿ ےئ ۿہك ۿایبط ۿاك ۿو ی ۿافدئ ۿہ ۿ۔ے ۿہكۿكش ۿدوػ ۿركع ۿاوػ لمتحۿ‬ ‫والمقادْانماْینسبْایلْالكالمْکماْاوضحتہْاالصولْ اعمینۿںیمۿےسۿوكیئۿاجكۿنیعمۿركدعۿفوۿایبطۿاكۿمكۿو یۿ۔ےۿ وۿ‬ ‫م قؽہنی ۿاك ۿ۔ے ۿاوػكالّ ۿاك ۿدافد ۿكالّ ۿ ی ۿیک ۿفرف ۿوسنمت ۿوہجا۔ےۿ‬ ‫ٰیۃْتقضیلہْریضْاللْتعایلْعنہْعیلْكلْ نْ‬ ‫فؿبتْباال‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫اسیۿہكۿارولۿہقفۿےنۿواہوۿایكۿفوۿانۿ ٓا ثۿےسۿدصقیۿاربکۿیکۿ‬ ‫ْمااویل۔‬ ‫تِویْوالحمدللْع ٰیل ٰ‬ ‫عداہْفْال ٰ‬ ‫قطزتتۿوقتی ۿںیمۿہؾۿا یتۿرپۿجاحثۿوہ یئۿاوػاهللۿاعتیٰلۿےئلیكۿانۿ‬ ‫اقول‪ْ :‬واخذْاالفعلْبمعینْکثیْالقعلْفطامْلہْعماْ‬ ‫یکۿوتمعنطۿرپۿدمحۿ۔ے‬ ‫ع لمقض‬ ‫ص‬ ‫یحتاجْالیہْفْا لْوضعہْا ینْا لْعلیہْفیکونْ ںیم ۿاتہكوہط ۿاوػالعف ۿوك ۿینعمب ۿریثك ۿالعفل ۿانیل ۿان ۿوك ۿان ۿ َيغۿ‬



‫صرفاْعنْالمعینْالحِییقْالمؾبادرْفالْبدمنہْقرینۃْ ےس ۿا گ ۿػانھك ۿ۔ے ۿسج ۿوہ ۿا‬ ‫واینْالِرینۃْولتکنْحاجۃْوماذاالحاجۃ‪،‬نعمْھذاْ ینعیۿلضفمۿہیلعۿفوۿہیۿ ینعۿیقیقۿابتمدػےسۿ ریھجا ۿوہاگۿات ۿفوۿ‬ ‫مقادْصیغۃْالمبالغۃْوشتانْم ماْفلیتنبہْل ذاْواللْ قؽہنیۿرضوػیۿ۔ےۿاوػقؽہنیۿاہكط‪،‬اوػانۿےكۿ ےئۿاحٌتۿ یھۿ‬ ‫راےیہ ۿاوػاحٌت ۿایك۔ے‪،‬اہط ۿہی ۿابم ہغ ۿےك ۿہغیص ۿاك ۿدافد ۿ۔ےۿ‬ ‫تعایلْالموفق۔ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ف‬ ‫اوػامسۿلیضفتۿاوػابم ہغۿںیمۿ ؽقۿ۔ے‬ ‫ْ‬ ‫ت‬ ‫ہ‬ ‫شیتايسل ‪:‬انۿاكۿ قلعۿا سصت ۿوامجمت ۿےكۿس انۿےكۿربکیۿ‬ ‫الشبہۃْالثالثۃ‪:‬ویھْتتعلقْبالکربیْمنْقیاسْاھلْ‬ ‫ےكۿواھۿ۔ےۿہكۿاهللۿاعتیٰلۿےكۿوقل" ‪‬‬ ‫ْتعایل" ‪ْ ‬‬ ‫السنۃْوالجماعۃْانْالمحمولْفْقولہ ٰ ْ‬ ‫‪"‬ںیمۿومحملۿاالیقتۿ۔ے فوۿدوونطۿدقمومطۿاكۿاح ۿ‬ ‫‪1"‬ھوْاالت ٰیقْفكانْحاصلْالمِدمتنیْانْ ْ‬ ‫ْ‬ ‫خ‬ ‫ہ‬ ‫ہیۿ۔ےۿوہاۿہكۿدصقیۿا یۿںیہۿاوػۿ‬ ‫ۿو ع ۿےك ۿ احع ۿےس ۿ اتحو ۿ۔ےۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪۶۸ /۹‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 616 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الصدیقْا تیقْوكلْا کرمْا تیقْوھذاْلؼسْمنْالشكلْ ہؾ ۿاركّۿایقتۿ۔ے‪،‬اوػ ۿہیۿیسكۿفروۿلكشۿاولۿےكۿ لیبۿےسۿ‬ ‫اایضالعدم ْاالختالف ْفْ ۔ںیہۿاوػلكشۿجاینۿ یھۿ۔ںیہۿانۿ ےئۿہكۿفیک ۿںیمۿاٌزالفۿ‬ ‫ْثانی ر‬ ‫االول ْف ْشیئ ْوال ر‬ ‫الکیفْوانْعکستمْالکربیْجاءْتْجزئیۃْالتصلحْ ۔ںیہۿ۔ے‪،‬اوػاارۿربکیۿاكۿسکعۿركدجا ۿاج ےۿانۿروػت ۿںیمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ومہبج ۿزج ہی ۿوہاگ ۿ و ۿلكش ۿاول ۿےك ۿربکی ۿےننےك ۿالقئ ۿ۔ںیہ‪،‬فوۿ‬ ‫لکربویۃْالشكلْاالول ْفمقادْاالٰیتنی ْالیضرناْوالْ‬ ‫دوونطۿآںوتطۿاكۿدافدۿح ںیۿ رض۔ںیہۿاوػںیہمتۿ دیفۿ۔ںیہ‪،‬اوػہیۿ‬ ‫ینقعکم ْومن ْالشب ۃ ْیھ ْاللیت ْبلغین ْعن ْبعضْ‬ ‫و یۿ ُيز ۿ۔ےۿسجۿےكۿجاػعۿںیمۿےھجۿ ربۿ یچنہۿہكۿیسكۿیلیضفتۿ‬ ‫المقضلۃْعرضہاع ٰیلْبعضْالمتكلمنیْمنا۔‬ ‫ےنۿےراػعۿیسكۿماملۿےسۿرع ۿایك‬ ‫وانا ْاقول‪ْ :‬وبالل ْالتوفیق ْما ْاستخقہ ْتشکی‬ ‫كا ْوْ اوػ ںیم ۿاتہكوہط ۿاوػفو‪،‬قی ۿاهلل ۿ ی ۿےس ۿ۔ے‪،‬ہی ۿینتك ۿىِش ۿ‬ ‫رْ‬ ‫اضعقہْدخالرکی ْك راغلطْساقطْباطلْعاطلْالْیستحقْ كیکشتۿ۔ےۿاوػزكۿدقػۿفیعضۿا رتا ۿػكیكۿ۔ےۿ وۿطلغۿ۔ےۿ‬ ‫الجوابْولکنْاذاْقیلْوسئلْفالْبدمنْابانۃْالصوابْ واطقۿ۔ےۿجاہ ۿوۿماہ ۿ۔ےۿ واتۿاكۿ قحتسۿ۔ںیہ‪،‬نكیلۿہیۿٌتۿ‬ ‫فاعلمْانْاللطیفْالخیفْوفِینْالزھاقْھذاْالتلبؼسْ اہكۿہ اۿاوػ ر اھۿہ اۿفوۿروات ۿوكۿػاہؾ ۿركجا ۿرضوػیۿ۔ے‪،‬ات ۿ مۿ‬ ‫القلسیفْباثینْعشرْوج اْام ات اْثلثۃْوجوہْكلْمن اْ اجون ۿہك ۿاهلل ۿفیطل ۿٌلی ۿےن ۿان ۿ دی ۿیفسلف ۿےك ۿق ع ۿعمق ۿےك ۿ ےئۿ‬ ‫ےھجۿجاػہۿو وہۿےسۿفو‪،‬قیۿیشخبۿاطۿجاػہۿیکۿا ۿ نیۿوںیہجۿںیہۿ‬ ‫یکیفْویشیف۔‬ ‫ہ‬ ‫اطۿںیمۿےسۿ ؾۿاجكۿاكیفۿووایفۿ۔ے‬ ‫ْ‬ ‫ذ‬ ‫لل‬ ‫ح‬ ‫ق‬ ‫ی ۿہیۿہكۿاارۿانۿرتعم ۿوكۿ ؽآط ۿودح ث ۿےكۿاحوػات ۿجاۿ‬ ‫االول ْلوْكانْلہذاْالِائلْعلمْبمحاوراتْالِراٰنْاوْ‬ ‫واطۿحؼولۿںیمۿءاملءۿیکۿػواجاتۿ انتۿػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫الحدیثْاوبمارویْالعلماءْفْشانْالزنولْاوْالتقسیْ‬ ‫ہیلع ۿوملس ۿیک ۿفرف ۿوسنمت ۿورموففۿن ریس ۿجا ۿءاملء ۿاوػ لیلجۿ‬ ‫المرفو عْایلْجنابْالرسولْصیلْالل ٰ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْ ادقلػ ۿاہمئ ۿےك ۿاملكت ۿاك ۿملع ۿوہجا ۿجا ۿمظن ۿقؽآط ۿیک ۿھجمس ۿاوػ ۿدافد ۿو‬ ‫اوكلماتْالعلماءْواالئمۃْالقحولْاوْرزقْحظامنْف مْ ینع ۿیک ۿمہف ۿاوػكالّ ۿوكرغ ۿوصقمد ۿرپ ۿػےنھك ۿےس ۿھچك ۿہصحۿ‬ ‫الخطابْودركْالمقادوْ ْ‬



‫ػوػیۿوہاۿوہجافوۿوہۿاجطۿاتیلۿہكۿاركّۿ‬



‫‪Page 617 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تزنیل ْالكالم ْعیل ْالغرض ْالمراد ْلعلم ْان ْحملْ وكۿومحملۿیانجا یۿربتعمۿ۔ےۿفوۿكالّۿانۿفروۿاصدػ ۿوہا ۿہكۿانۿ‬ ‫االکرم ْھو ْالمعؾربوصدرالكالم ْبتصدیر ْالخرب ْوْ ںیمۿدقتمیۿ ربۿ۔ےۿاوػہیۿدوعیۿ دنۿدولیلطۿےسۿجاحثۿ۔ےۿانۿ‬ ‫ٰذلك ْلوجوہ ْاوققین ْالل ْتعایل ْعلیہا ْبمنہ ْوعمیمْ رپۿاهللۿ ابػكۿواعتیٰلۿےنۿےھجۿا ےنۿا اسط ۿاوػفطلۿماّۿےسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ علطۿایك‬ ‫کرمہ۔ ْ‬ ‫افوقل‪(:‬ںیمۿاتہكوہط)اوال ۿالہۿاجتیلہۿ تبسۿرپۿرخفۿرك ےتۿ‬ ‫فاقولْاوال‪ْ:‬كانتْالجاھلیۃْتتقاخرْباالنسابْوتظنْ‬ ‫رْ‬ ‫ ےھۿاوػوہۿنامطۿرك ےتۿ ےھۿہكۿسجۿاكۿبسنۿ رتہۿ۔ےۿو یۿالضۿ‬ ‫انْاالنسبْھوْاالْفضلْفجاءْتْكلمۃْاالسالمْبردْ‬ ‫۔ے ۿفو ۿاوالّ ۿاك ۿہملك ۿاجتیلہ ۿےك ۿبال ۿوك ۿػد ۿركجاوہا ۿآجاۿ‬ ‫‪ْ1"‬فالزناعْ‬ ‫كلمۃْالجاھلیۃ" ‪‬‬ ‫ح‬ ‫" ‪ْ ‬‬ ‫‪"‬ۿ(ےبۿكشۿاهللۿےكۿ ؼدجكۿ‬ ‫ق‬ ‫انماْو عْفْموصوفْاالفضلْالفْصقتہْوھذاْکماْاذاْ يتۿےسۿػجادہۿزعتۿواالوہۿ۔ےۿ وۿيتۿےسۿحؼاۿرپزیہاگػ ۔ے)‬ ‫سألْسائلْعنْالذْاالطعمۃْفِالْقائلْالحامضْالذْ فوحؼاف ۿفو ۿان ۿںیم ۿ۔ے ۿہك ۿوف ۿاول ۿاك ۿومروف ۿوكط ۿ۔ے ۿنۿ‬



‫فنِول ْرداعلیہ ْاالبل ْالذھا ْاحالھا ْفانما ْترید ْانْ ہك ۿتفص ۿالضۿںیم ۿاوػہی ۿااس ۿ یۿ۔ے ۿ ےسی ۿہك ۿوكیئ ۿ ر ےنھۿ‬ ‫االحیلْھوْااللذْوالوجہْانْاالتیقْفْاالٰیۃْكاالحیلْفْ واال رےھچہك ۿاھكونط ۿںیم ۿيت ۿےس ۿٔؽجڈاػاھكجا ۿوكط ۿوا ۿ۔ے ۿ؟ۿ‬ ‫قولكْھذہْمراٰةْلمالحظۃْالذاتْواالکرمْحکمْعلیہْ فوۿوكیئۿےہكۿہكۿالذّْھاْاخالھا(اھٹکۿيتۿےسۿػجادہۿٔؽجڈاػ۔ے)فوۿ‬ ‫كااللذوانماْالخربماحکمْبہْ ْ‬



‫ان ۿاك ۿػد ۿركےن ۿےكوك م ۿویط ۿوہك‪:‬۔ںیہ ۿہكلب الذھا ْاحالھاْ‬



‫(يتۿےسۿػجادہۿٔؽجڈاػۿیھٹیمۿز۔ے)فوۿےراػیۿرمادۿو یۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫يت ۿےس ۿػجادہ ۿاھٹیم ۿيتۿےس ۿػجادہ ۿٔؽجڈاػ ۿ۔ے‪،‬اوػ ۿو ہ ۿہی ۿ۔ےۿ‬ ‫ہك ۿان ۿآحث ۿںیم ۿاخہی ۿامتػع ۿان ۿوقلۿ"دات ۿےك ۿٓالہظح ۿےئلیكۿ‬ ‫ہیۿآہنیئۿ۔ے"ںیمۿایلحۿیکۿ لثۿ۔ےۿاوػاركّۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریم۾‪۶۸/ ۹‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 618 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الماحکمْعلیہْولِدْدریْمنْلہْقلیلْممارسۃْبكالمْ وكحّۿہیلعۿ۔ےۿ ےسیۿاذ اوػ ربۿفووكحّۿہبۿوہیتۿ۔ےۿنۿہكۿوكحّۿ‬ ‫العربْانْالذھنْاولْماتل ٰیقْالیہْامثالْھذاْالكالْمْ ہیلع اوػكشیبۿوہۿ اتھجم۔ےۿےسجۿكالّۿرعتۿےسۿ وھػاۿواواہقۿ‬ ‫الیسبقْاالْایلْانْالمرادْمدحْاالتِیاءْوالرتغیبْفْ وہہكۿ ےسیۿ یۿااسۿكالّۿد‪،‬نۿںیمۿآجا ۿ۔ےۿانۿیکۿتقبسۿایسۿ‬ ‫ْکریماْ‬ ‫التِوی ْوالوعد ْالجمیل ْبان ْمن ْیتیق ْیکن‬ ‫ر‬



‫فرف ۿوہیت ۿ۔ے ۿہك ۿرمادۿرپزیہ ۿاگػوطۿیک ۿ رعفی ۿاوػوقتی ۿیکۿ‬



‫ػتبۿدالجا۔ےۿاوػہیۿومدہۿ لیمۿہكۿ وۿوقتی ۿ ۿاایتخػ ۿركع ۿاگۿ‬ ‫علؼنا ْعظیما ْلدینا ْو ٰھکذا ْف م ْالمقسرون ْفہذاْ‬ ‫ےراػع ۿاہیط ۿزعت ۿوركإت ۿواال ۿوہاگ اوػایس ۿفرو ۿرسفمنۿ‬ ‫ٔ‬ ‫الزمخشریْالنکتۃْفْاالدبْالشامۃْفْمعرفۃْكالمْ‬ ‫ےنۿ اھجمۿفوۿہیۿػ ِیؾیۿ وۿادتۿںیمۿہتكنۿیکۿامدننۿاوػكالّۿرعتۿ‬ ‫ل م‬ ‫لمع‬ ‫العربْیِولْفْتقسیہْ"ا ینْانْالحکمۃْا یتْ نْ ںیم ۿجِف ۿیک ۿٕزال ۿےس ۿ۔ے ۿا ین ۿن ریس ۿںیم ۿاقلئ ۿںیہ ۿكشیب ۿوہۿ‬ ‫ذ‬ ‫اجل ا ْرتبکم ْع ٰیل ْشعوب ْوقبائل ْیھ ْان ْیعرفْ تمك ۿسج ۿیک ۿو ہ ۿےس ۿ مھاػی ۿرتبیت ۿوبنکط ۿاوػولیبقط ۿرپۿ‬ ‫ْایل ْغیاٰبائہ‪،‬الانْ ػیھكۿوہۿہیۿ۔ےۿہكۿاجكۿدورسعۿاكۿبسنۿاجطۿےل فوۿا ےنۿآجاءو‬ ‫بعضکمْنسبْبعض ْفالیعتزی ٰ‬



‫تتقاخرواباالٰباء ْواالجداد ْوتدعواالتقاوت ْوْ ايڈاد ۿےك ۿوسا ۿدورسع ۿیک ۿفرف ۿا ین ۿ تبس ۿن ۿركع ۿن ۿہی ۿہكۿ‬ ‫التقاضل ْف ْاالنساب‪،‬ثم ْبنی ْالخصلۃ ْالیت ْب اْ مۿآجاءۿوايڈادۿرپۿرخفۿركوۿاوػبسنۿںیمۿقطزتتۿاوػحؼرتیۿاكۿدوعیۿ‬ ‫یقضل ْاالنسان ْغیہ ْویکؾسب ْالشرف ْوالکرمْ ركۿورھپۿاهللۿےنۿوہ ۿتلصخۿایبط ۿیک ۿسجۿےسۿاخساط ۿدورسعۿ‬ ‫ےسۿحؼرتۿوہجا۔ےۿاوػاهللۿےكۿاہیطۿزعت ۿوحؼػ یۿاكۿااستکتۿ‬ ‫ْتعایل ْفِال ْان ْا کرمکم ْعندالل ْاتِا کمْ‬ ‫عندالل ٰ ْ‬ ‫ف‬ ‫ركجا۔ے ۿفو ۿاهلل ۿےن ۿ ؽامجا ۿان ْا کرمکم ْعندالل ْاتِا کمۿ‬ ‫"وقرئ ْان ْبالقتح ْكانہ ْقیل ْالیتقاخر ْباالنسابْ‬ ‫‪ 1‬اوػاجك ۿقؽاءت ۿاط ۿحتف ۿزمہہ ۿےك ۿواھ ۿ۔ے ۿوگجا ۿہك ۿاہك ۿہ ا ۿ۔ےۿ‬ ‫فِیلْالنْا کرمکمْعند ْاللْاتِا کمْالْانسبکمْ ْ‬ ‫ہكۿ تبسۿرپۿرخفۿویكطۿنۿایكۿاج ے‪،‬فوۿئاتجاۿہ اۿہكۿانۿو ہۿےسۿہكۿ‬ ‫الخْوبمثلہْقالْاالمامْ ْ‬ ‫ مۿںیمۿيت ۿےسۿػجادہۿزعت ۿواالۿاهللۿےكۿحؼدجكۿوہۿ وۿيتۿ‬ ‫ےسۿػجادہۿرپزیہاگػ۔ےۿنۿوہۿ وۿيتۿےسۿحؼعۿبسنۿواالۿوہاخلۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالکشافْتحتْاآلیۃْ۾‪ْ۶۸/۹‬دارالکتبْالعریبْبیوتْ‪ /۹‬ۺۼ‪۸‬‬



‫ْ‬



‫‪Page 619 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫خ‬ ‫اوػایسۿفروۿاامّۿ بلیۿےنۿاداػكۿںیمۿفؽامجا‬ ‫النسیفْفْالمدارک‪1‬۔ ْ‬ ‫واقولْثانیا ْالِراٰنْانماْنزلْلؽیانْاالحكامْالیتْالْ اوقلۿجاحزا‪ :‬ۿقؽآط ۿفوۿاط ۿااكّۿےكۿایبط ۿےكۿ ےئۿجاػلۿوہا ۿ۔ےۿ‬ ‫رْ‬ ‫يس‬ ‫یطلع ْعلیہا ْاال ْاطالع ْالل ْسبحنہ ْوتعایل ْكالنجاة ْوْ نجۿاكۿملعۿاهللۿ ِز ۿواعتیٰلۿےكۿاػالفۿےئكۿریغۿ۔ںیہۿوہاتكۿ ےسیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ہك ۿ اجت ۿوہالتك‪،‬زعت ۿودنث ۿاوػرمدودووبقمل ۿوہجا ۿاوػۿ‬ ‫ال الك ْوالکرامۃ ْوال وان ْوالردوالِبول ْوالغضب ْوْ‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫بض ۿوػاض ے ۿا ی‪،‬ہی ۿسوسحواتۿےكۿایبط ۿےك ۿ ےئ ۿ۔ںیہ ۿارتا‬ ‫الرضوانْاللؽیانْاالمورالحسیۃْوکونْالرجلْتِیاْاوْ‬ ‫اوػآدیمۿاكۿرپزیہاگػجاادداگػ ۿوہجا ۿاط ۿجافوطۿےسۿ۔ےۿنجۿاكملعۿ‬ ‫فاجراْمماْیدركْبالحسْفیفْجعلْاالکرمْموضوعْاْ‬ ‫ر ا اسنۿےسۿوہجا۔ےۿفوۿاركّۿوكوموضفۿیانجاۿبلقۿوموضفۿ۔ےۿ‬ ‫م‬ ‫سب‬ ‫کِلبْالموضو عْولِدْكانْھذاْالوجہْ نْاولْما قْ اوػ كشیب ۿہی ۿو ہ ۿاط ۿجافوط ۿےس ۿ۔ے ۿنج ۿیک ۿفر ۿف ۿریمی ۿرکفۿ‬ ‫الیہْفکریْحنیْاستماعْالشبہۃْثمْفْاثناءْتحریرْ ےنۿہبش ۿوك ۿنس ۿرك ۿتقبس ۿیک‪،‬رھپ ۿان ۿػواہل ۿیک ۿفینصت ۿےكۿ‬ ‫حس‬ ‫الرسالۃ ْلما ْراجعت ْمقاتیح ْالغیب ْرأیت ْالقاضلْ دوػاط ۿٌت ۿںیمۿےنۿن ریس"داف ىۿام بی ۿ"دیھكیۿفوۿںیمۿےنۿ‬ ‫المدققْتنبہْللشبہۃْودندنْفْالجوابْحولْماْاوْ اف ل ۿادیق ۿوك ۿداھكی ۿہك ۿوہ ۿان ۿہبش ۿیک ۿفرف ۿہبنتم ۿوہ ے ۿاوػ‬



‫ماناْالیہْحیثْیِول"فانْقیلْاالٰیۃْدلتْع ٰیلْانْكلْ وات ۿںیمۿسجۿیکۿفرفۿمہۿےنۿاواػہۿایكۿان ۿےكۿارد ۿمہبۿ‬ ‫منْكانْا کرمْكانْا تیق"و ٰذلكْالیِتیضْانْكلْمنْ كالّۿفؽامجا ۿانۿ ےئۿہكۿوہۿفؽام ےتۿںیہ ۿرھپۿاارۿاہكۿاج ے ۿہك ۿہیۿ‬ ‫ت آحثۿفوۿانۿجاتۿرپۿدالنثۿركیتۿ۔ےۿہكۿہؾۿوہۿصخشۿ وۿاركّ(حؼا‬ ‫كانْا تیقْكانْا کرم‪،‬قلناْوصفْکونْاالنسانْا یقْ‬ ‫خ‬ ‫ہ‬ ‫ح‬ ‫زعت ۿواال)وہاگ‪،‬ا ی( ؼا ۿرپزیہاگػ)وہاگ‪،‬اوػہی ۿان ۿجات ۿاكۿ‬ ‫معلومْمشاھدْ ْ‬ ‫ یضتقۿ۔ںیہۿہكۿہؾ ۿوہۿصخشۿ وۿایقت(حؼا ۿرپزیہاگػ)وہۿوہۿاركّ‬ ‫(حؼازعت ۿداػ)وہ مہۿںیہكۿےگۿہكۿاخساط ۿاكۿایقتۿوہجا ۿوفۿ‬ ‫ ولعّۿوسوسحنۿ۔ےۿ‬



‫ْمداركْالتزنیل(تقسیْالنسیف)تحتْاآلیۃْ۾‪ْ۶۸/۹‬دارالکتابْالعریبْبیوت‪۸/۹‬ۼ‪۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 620 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ووصفْکونہْافضلْغیْمعلومْوالمشاھدْواالخبارْ اوػاخساطۿاكۿالضۿوہجاۿنۿوفۿ ولعّۿ۔ےۿاوػنۿسوسحن اوػ‬



‫عن ْالمعلوم ْبغی ْالمعلوم ْھوالطریق ْالحسن‪،‬اماْ ولعّۿےكۿجاػعۿںیمۿوفۿمریۿ ولعّۿےكۿدػہعۿ ربدتان‪،‬‬ ‫عکسہْفغیْمقید‪،‬فتِدیرْاالٰیۃْكانہْوقعتْالشب ۃْ و یۿ رتہۿفرر ہۿ۔ے ػاہۿانۿاكۿسکع‪،‬فووہۿ دیفۿ۔ںیہ فوۿآحثۿ‬ ‫ںیمۿابعػتۿدقمػۿ۔ے‪،‬وگجاۿہكۿانۿجاػعۿںیمۿہبشۿوہاۿہكۿاهللۿ‬ ‫فْانْاالکرمْعنداللْمنْھو؟ْفِیلْھوْاالت ٰیق‪ْ ،‬واذاْ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫ےكۿ ؼدجكۿاركّۿوكطۿ۔ے؟فوۿ ؽامجاۿہ اۿہكۿاركّۿایقتۿ۔ے‪ ،‬اوػ‬ ‫كان ٰ‬ ‫ْکذلك ْكان ْالتِدیرا تِٰکم ْا کرمکم ْعند ْاللْ‬ ‫خک ک‬ ‫ٌت ۿجات ۿویط ۿ۔ے ۿفو ۿآحث ۿیک ۿدقتری ۿویط ۿوہ ی ۿا ا ْ ۿاركٓ ْۿ‬ ‫‪1‬ا نتہی۔‬ ‫ح‬ ‫ دناهلل( مۿںیمۿيت ۿےسۿػجادہۿرپزیہاگػاهللۿےكۿ ؼدجكۿ مۿ‬ ‫ْ‬ ‫يتۿںیمۿزعتۿواالۿ۔ے)‬ ‫یخ‬ ‫ی م‬ ‫قلت ْولعلك ْال یف ْعلیك ْمابنی ْالتِدیر ن ْ نْ قلت(ںیم ۿاتہكوہط)اوػواجڈ ۿ م ۿرپ رہ دہ ۿن ۿوہ ۿوہ ۿفؽق ۿ وۿ‬ ‫القرق ْوما ْبنی ْھذا ْالوجہ ْو ْوجوھنا ْالباقیۃ ْمنْ دوونط ۿدقتریوط ۿںیم ۿ۔ے ۿاوػوہ ۿ میظ ۿ افوت ۿ و ۿان ۿو ہ ۿںیمۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫التقاوت ْالعظیم" ‪‬‬ ‫‪ "‬وْ اوػےراػیۿجات ۿو وہۿںیمۿ۔ےۿہیۿاهللۿےكۿلضۿںیمۿ۔ےۿےسجۿ‬



‫لحمدْللْربْال ٰعلمنی۔ ْ‬ ‫ْ‬



‫راہات۔ےۿدعۿداتی۔ے اوػيتۿ رعںیفۿاهللۿےكۿ ےئۿ وۿػتۿ‬ ‫۔ےۿاہجطۿواولطۿاك‬



‫ثمْاقولْعیسْانْیزعجكْالوھمْالصؤلْفیلجئكْانْ ثمْاقول(رھپ ۿںیم ۿاتہكوہط)قؽ ب ۿ۔ے ۿہك ۿںیہمت ۿومہ ۿےبۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تِومْتِولْالؼسْالتِوی ْمنْافعالْالِلوب‪،‬قالْاللْ نیۿركعۿرھپۿںیہمتۿ روبػۿركعۿہكۿ مۿڑھكعۿوہركۿہیۿوہكۿہكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ایكوقتیۿالاعلۿاولقلتۿےسۿ۔ںیہ‪،‬اهللۿاحبسنۿواعتیٰلۿاكۿاػوادۿ‬ ‫سبحنہْوْ ْ‬ ‫ٰ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیالکبی)تحتْاآلیۃْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪ْ۶‬المطبعۃْالبہیۃْالمصریۃْ‪ /۸۶‬ۺ‪۷۵‬‬



‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۺ‪۹ /‬ۺ‬ ‫‪Page 621 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫‪ْ 1" ‬وقالْ ۔ے‪":‬ہیۿںیہۿنجۿاكۿدلۿاهللۿےنۿرپزیہاگػیۿےكۿ ےئۿرپھكۿایلۿ‬ ‫تعایل"‬ ‫ْٰ‬ ‫‪ ْ2"" ‬۔ے "اوػاهللۿاعتیٰلۿفؽامجا۔ے‪":‬اوػ وۿاهللۿےكۿخساونطۿیکۿمیظعۿ‬ ‫تعایلْ"‬ ‫ٰ‬ ‫وقالْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلم"التِویْْھ نا‪ْ،‬التِویْ ركعۿفوۿہیۿدولطۿیکۿرپزیہاگػیۿےسۿ۔ے "اوػیبنۿ یلۿاهللۿہیلعۿ‬ ‫ٰ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫وملسۿےنۿفؽامجا‪":‬وقتی ۿ ۿاہیطۿ۔ے‪،‬وقتی ۿ ۿاہیطۿ۔ے‪،‬وقتیۿ‬ ‫ْتعایلْ‬ ‫تِوی ْ ْ ٰھ‬ ‫نا‪،‬یشیایل ْصدرہ ْصیل ْالل ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰھ نا‪،‬ال ٰ‬ ‫اہیطۿ۔ے وضحػ یلۿاهلل ۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿا ےنۿہنیۿابمػكۿ‬ ‫علیہْوسلم۔"اخرجہْمسلم‪ْ 3‬وغیہْعنْایبْھریرةْ‬ ‫یکۿفرفۿاواػہۿفؽام ےتۿ ےھ "انۿدححثۿوكۿملسمۿومریہۿےنۿ‬ ‫ریضْاللْتعایل ْعنہْوعنہْص‬ ‫یلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫اباۿہؾریہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحثۿایك‪،‬اوػوضحػۿ یلۿاهللۿ‬ ‫"لكلْشیئْمعدنْومعدنْال ٰ‬ ‫تِوی ْ ْقلوبْالعارفنی"ْ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿرمویۿ۔ے‪":‬ہؾۿ ےۿےكۿ ےئۿاكطۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫‪4‬‬ ‫اخرجہْالطرباینْ ْعنْابنْعمروالؽیہیقْعنْالقاروقْ وقتی ۿیک ۿاكط ۿاوایلء ۿےك ۿدل ۿںیہ "ان ۿدححث ۿوك ۿربطاین ۿےنۿ‬ ‫تعایل ْعنہما‪،‬فکیف ْقلتم ْان ا ْمنْ ا نۿ رمۿےسۿاوػیقۿےنۿافػوقۿامظعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿ‬ ‫ا کرب ْریض ْالل ْ ٰ‬ ‫ػواحثۿایك‪،‬فو ٓا تۿےنۿےسیكۿہہكۿدجاۿہكۿوقتیۿسوسحواتۿےسۿ۔ے‬ ‫المحسوسات۔‬



‫تِویْ ْمِامہاْالِلبْوعنْھذاْقلناْانْ قلت(ںیم ۿ وات ۿںیم ۿاتہكوہط)اہط ۿےب ۿكش ۿوقتی ۿاك ۿاقمّۿ‬ ‫قلتْب ٰیل ْانْال ٰ‬ ‫الصدیقْلماْكانْا تیقْاالمۃْباسرھاْوجبْانْیکونْ بلقۿ۔ےۿاوػایسۿو ہۿےسۿمہۿےنۿاہكۿہكۿےبۿكشۿٌتۿدصقیۿ‬ ‫امتّ ۿإت ۿےس ۿػجادہ ۿرپزیہاگػ ۿوہ ے ۿفو ۿرضوػی ۿوہا ۿہك ۿوہ ۿيتۿ‬ ‫ْتعایلْ ْ‬ ‫اعرف ابالل ٰ‬ ‫ےسۿػجادہۿاهللۿوكۿاجےننۿواےلۿوہطۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۾‪۸ /۹‬‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریم‪۸۷ /۷۷‬‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْالربوالصلۃْبابْتحریمْظلمْالمسلمْوخذلہْالخْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچ‪ /۷‬ۼ‪۸۶‬‬ ‫‪4‬‬ ‫ْالمعجمْالکبیْدححثۿۺ۽‪ْ۶۸۶‬المکؾبۃْالقیصلیۃْبیوت‪۸۵۸/۶۷‬‬ ‫‪3‬‬



‫‪Page 622 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لکنْالِلبْامیْالجوارحْفاذْااستویلْعلیہْسلطانْ نكیلۿبلقۿامصاءۿاكۿاریمۿ۔ے‪،‬فو ۿٌت ۿبلقۿرپۿیسكۿ ےۿاكۿ ناططۿ‬ ‫شیئ ْاذعنت ْلہ ْالجوارح ْطرا ْولعمت ْعلیہا ْآثارہْ زانث ۿوہجا۔ے ۿفو ۿامتّ ۿامصاء ۿان ۿےك ۿجا ع ۿوہاج ےت ۿںیہ ۿاوػ‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫جہرا ْوھذا ْمشاھد ْف ْالحیاء ْوالحزن ْوالقرح ْوْ ا صاء ۿرپان ۿےك ۿآجاػاصف ۿےتکلھج ۿںیہ ۿاوػایحء ۿومغ‪،‬وخ یۿ‬ ‫ر‬ ‫ٕ‬ ‫لمصط ٰ وبضۿومریہۿ افتۿبلقۿںیمۿانۿاكۿئاشفدہۿوہجا۔ےۿ طـلیۿ‬ ‫الغضب ْوغی ٰذلك ْمن ْصقات ْالِلب ْقال ْا یفْ‬ ‫ف‬ ‫ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿ ؽام ےت ۿںیہ‪ ":‬ربداػ! ۿكشیب ۿمسجۿ‬ ‫ص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْ"االْوانْفْالجسدْمضغۃْ‬ ‫ٰ‬ ‫ذ‬ ‫ںیم ۿوگيت ۿاك ۿاجك ۿول ھؽا ۿ۔ے ۿٌت ۿوہ ۿدسرھجا۔ے ۿ رػامسجۿ‬ ‫اذاْصلحتْصلحْالجسدْكلہْواذاْفسدتْفسدْالجسدْ‬ ‫دسرھۿاججا۔ےۿاوػٌتۿوہۿڑگبجاۿ۔ے ۿفوۿ رػامسجۿڑگباججاۿ۔ے‪،‬وصشغۿ‬ ‫ب‬ ‫‪1‬ع‬ ‫كلہْاالْویھْالِلب"اخرجہْالشیخانْ ْ نْنعمانْا نْ وہۿوہۿبلقۿ۔ے "انۿدححثۿوكۿاخبػیۿوملسمۿےنۿامعنطۿا نۿ‬ ‫اللْتعایلْعنہ‪،‬وقالْصیل‬ ‫بشیْریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ْاللْتعایلْعلیہْوْ ریشبػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿػواحثۿایكۿاوػوضحػ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫سلم"اذا ْرایتم ْالرجل ْیعتاد ْالمسجد ْفاشہدوالہْ ہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجا‪ٌ:‬ت ۿ مۿآدیمۿوكۿدجسمۿںیمۿآےنۿاجےنۿاكۿ‬ ‫باالیمان"اخرجہ ْاحمد ْوالرتمذی ْوالنسائی ْوابنْ مادیۿجاوفوانۿےكۿوم نۿوہےنۿیکۿوگا یۿدو "انۿدححثۿوكۿ‬



‫ماجۃْوابنْخزیمۃْوابنْحبانْوالحا کمْوالؽیہیق‪ ْ2‬اامّ ۿادمح‪،‬رتذمی‪،‬خسایئ‪،‬ا ن ۿام ہ‪،‬ا ن ۿازہم‪،‬ا ن ۿابحط‪،‬‬ ‫احمكۿویقۿےنۿاباۿدیعسۿ‬ ‫عنْایبْسعیدْ ْ‬



‫‪ْ1‬صحیحْالبخاریْکتابْاالیمانْبابْفضلْمنْاسؾرباءْلدینہْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچ‪،۶۸ /۶‬صحیحْمسلمْکتابْالمساقاتْبابْاخذْالحاللْ‬



‫وتركْالشہباتْدق یمۿبتكۿاخنۿ‪ /۷‬۽‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪ْ2‬جا معْالرتمذیْکتابْالتقسیتحتْاآلیۃْ۾‪ /‬۽‪۶‬ۿا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪ /۷‬ۺ‪،۶۸‬سننْا بنْماجۃْکتابْالمساجدوالجماعاتْبابْلزومْالمساجدالخْ‬



‫اچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ‬



‫۽ۺ‪،‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْایبْسعیدْالخدریْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪ /۸‬۽ۻ‪،‬المستدركْللحا کمْکتابْ‬



‫ْکتابْالصلوةْبابْفضلْالمساجدْا لخْدارصادرْ‬ ‫ْالکربی‬ ‫الصلوةْبشرالمشائنیْفْالظلمْایلْالمساجدالخْدارالقکرْبیوتْ‪،۷۶۷/۶‬السنن‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬



‫بیوتْ‪ /۸‬ۻۻ‪،‬مواردالظمانْایلْزوائدالظمانْبابْالجلوسْفْالمسجدبالخیْدححثۿ‪ْ۸۶۵‬المطبعۃْالسلقیہْ ۾۾‬ ‫‪Page 623 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫يڈػیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػواحثۿایك‬ ‫ْتعایلْعنہ۔ ْ‬ ‫الخدریْریضْالل ٰ‬ ‫اقولْثالثاْكلْماذکرْفْشانْالزنولْفانماْیستِیمْوْ اوقلۿجااثل‪:‬ۿ وۿھچكۿآحثۿركمیۿےكۿواطۿحؼولۿںیمۿوطسمػۿوہاۿوہۿ‬ ‫یطابقْالتزنیلْاذا ْكانْالموضو ع ْھوْاالت ٰیق۔اماْاذاْ فوۿایسۿوقث ۿػانۿآجا ۿ۔ےۿاوػہیز لۿےكۿباط قۿوہجا ۿ۔ےۿٌتۿ‬ ‫آحثۿركہمۿںیمۿایقتۿ یۿوموضفۿوہ ػ یۿوہۿروػتۿٌتۿانۿ‬ ‫عکس ْفالیتایت ْوالیایت ْالریم ْعیل ْالمریم‪،‬اما ْروایۃْ‬ ‫ہ‬ ‫خ‬ ‫اكۿسکعۿركدںیۿفوۿجاتۿ۔ںیہۿیتنب‪ ،‬ؾۿ ریۿ ساےنۿرپۿ۔ںیہۿاتھٹیب ػ یۿ‬ ‫یزید ْبن ْشجرة ْفطریق ْاالستدالل ْفیہا ْانکمْ‬ ‫حؼجڈ ۿا ن ۿرجشہ ۿیک ۿػواحث ۿفو ۿان ۿںیم ۿا دتالل ۿاك ۿفرر ہ ۿہی ۿ۔ےۿ‬ ‫استحِرتم ْھذا ْالعبدالنہ ْعبداسود ْفِلتم ْعادْ‬ ‫ہكۿاعۿولوگ!ۿ مۿےنۿكالّۿوكۿریقحۿاججاۿانۿ ےئۿہكۿایسہۿافّۿكالّۿ‬ ‫جلی‬ ‫لی‬ ‫رْ‬ ‫ذلیالوحضرجنازةْذ لْلکنہْعندنا کریمْ لْاذْ ۔ےۿفوۿ مۿےنۿا رتا ۿایكۿہكۿد لیۿیکۿایعدتۿیکۿد لیۿےكۿ انػہۿ‬



‫كانْمتِیاْوالقضلْعندنا‬ ‫ْبالتِوی ْفمنْكانْتِیاْكانْ ںیم ۿاحرض ۿوہ ے‪،‬نكیل ۿوہ ۿكالّ ۿےراػع ۿحؼدجك ۿجازعت ۿلیلجۿ‬ ‫ٰ‬ ‫کریماْعندناْوانْكانْعبداْاسودْاجدع۔وھذاْالطریقْ ادقلػۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿوہۿیقتمۿاھتۿاوػےراػعۿاہیطۿحؼػ یۿوقتیۿ‬



‫ھوْالمقہومْمنْاالٰیۃْعندْكلْمنْلہْذوقْسلیم‪،‬اماْ ےس ۿ۔ے ۿفو ۿ و ۿیقتم ۿوہاگ ۿےراػی ۿجاػاگہ ۿںیم ۿزعت ۿواال ۿوہاگ ۿاار ہۿ‬ ‫عیلْماْزعمتمْفیکونْحاصلْاستداللْاللْسبحنہْوْ اكالجكزاكالّ ۿوہ اوػ ٓا حث ۿےس ۿہؾ ۿدوق ۿمیلس ۿواےل ۿےس ۿو یۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایلْانہْكانْکریماْوكلْکریمْمتقْفلذاْاعادہْنبؼناْ فرقی ۿا دتالل ۿ وہفّ ۿوہجا ۿ۔ے‪،‬اوػ ۿےراہػع ۿػ م ۿرپ ۿاهللۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ی ابػك ۿواعتیٰل ۿےك ۿا دتالل ۿاك ۿاح ۿویط ۿوہاگ ۿہك ۿوہ ۿےب ۿكشۿ‬ ‫ْاللْتعایلْعلیہْوسلمْوحضرْدفنہ‪،‬وھذاالطر قْ‬ ‫صیل‬ ‫ٰ‬ ‫ہ‬ ‫زعت ۿواالۿاھتاوػ ؾ ۿزعت ۿواالۿیقتمۿ۔ےۿایسۿ ےئۿفوۿےراػعۿیبنۿ‬ ‫کماْتریْاذاْكانْینبیغْاالستداللْاالستداللْبامرْ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿانۿیکۿایعدتۿیکۿاوػانۿےكۿدنفۿ‬ ‫مسلمْعندھمْیستلزمْمالمْیسلموہْكالتِویْْع ٰیلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ںیم ۿرشجك ۿوہ ے اوػہی ۿفرقی ۿا دتالل ۿاسی ۿ۔ے ۿںیہمتۿ‬ ‫تِْریرنا۔ْ ْ‬ ‫ ولعّۿ۔ےۿانۿ ےئۿہكۿد لیۿالجاۿاےسیۿارمۿےسۿرا ےئۿاھتۿ وۿافكػۿ‬ ‫وكۿملسمۿوہاۿاوػ وۿانۿوكۿزلتسمّۿوہۿسجۿوكۿوہۿ میلسۿ۔ںیہۿرك ےتۿ‬ ‫ ےسیۿوقتیۿۿےراػیۿیرقریرپ ۿ‬



‫‪Page 624 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫واماْالکرامۃْفلمْتکنْثابتۃْعندھمْوااللماْقالوْماْ ػ یۿزعت(انۿایسہۿافّۿكالّۿیک)اكفؽوطۿےكۿحؼدجكۿجاحثۿ یۿ‬ ‫قالوا‪،‬عیلْانْالمِدمۃْالمذکورةْفْاالٰیۃْتبیقْحْعؽثراْ نۿج یۿوػنۿہیۿاكفؽۿوہۿھچكۿنۿےتہكۿ وۿاذنوطۿےنۿایك كالوہۿاػںیۿوہۿ‬ ‫والعیاذبالل ْتعایل ْفان ْالرد ْعلمھی ْتم ْبالمطویۃْ دقمہم ۿ و ۿان ۿآحث ۿںیم ۿدرك ۿوہا ۿان ۿدقتری ۿرپ ۿثبع ۿرہھٹع ۿاگۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ۿرپػد ۿفوان ۿہیضقٔ ۿوطمہیع‬ ‫الِائلۃْانہْرجلْکریمْعنداللْتعایلْوبعدْ ٰذلكْایْ والعیاذ ْباللہ‪،‬ان ۿ ےئ ۿہك ۿافكػ َ‬ ‫ٰ‬ ‫ك‬ ‫( رہ دہ)ےسۿجاّۿوہایلۿسجۿںیمۿہیۿدوعیۿ۔ےۿہكۿوہۿ الّ‪،‬اهللۿ‬ ‫حاجۃْایلْانْیِالْكلْکریمْمتق‪،‬اذلمْیکنْنزاع مْ‬ ‫ح‬ ‫ےك ۿ ؼدجك ۿجازعت ۿ۔ے ان ۿےك ۿدعب ۿوكط ۿیس ۿاحٌت ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫فْالتِوی ْبلْفْالکرم۔وبالجملۃْیلزمْاخذالمدیعْ‬ ‫ٰ‬ ‫اہكاج ےۿہكۿہؾۿركمی‪،‬یقتمۿ۔ےۿاۿنۿ ےئۿہكۿاكفؽوطۿاكۿحؼافۿوقتیۿ‬ ‫صغری ْواستنتاج ْمالؼس ْبمدیع ْو ٰھکذا ْیجریْ‬ ‫ںیمۿن ۿاھت ۿہكلب ۿركإت ۿںیم ۿاھت جاہلمجلۿان ۿدقتریرپالػّ ۿآجا۔ےۿ‬ ‫ی‬ ‫ل‬ ‫عؾی‬ ‫ت‬ ‫ا كالمْفْروایۃْمِا لْواستحِارقر شْسیدناْ قْ ہك ۿادما ۿرغصی ۿوہ ۿاوػہجیتن ۿوہ ۿےلك ۿ و ۿادما ۿ۔ںیہ ۿاوػوییہن ۿكالّۿ‬ ‫العؾیقْاعتِناْاللْب ماْمنْعذابْالحریق‪ْ،‬اٰمنی۔ ْ ػواحثۿاقمجفۿںیمۿاوػقؽشیۿیکۿاجحثۿےسۿدیسجاۿقیتعۿاقیتعل‬ ‫ْ‬



‫(رضحتۿاباركبػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿكالّۿرضحتۿجاللۿػیضۿ‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿمز )یک ۿریقحتںیم ۿاجػی ۿوہاگ اهلل ۿ ابػك ۿواعتیٰلۿ‬



‫ْ‬



‫ح ںیۿاط ۿدوونطۿےكۿدصےقۿںیمۿمنہجۿےكۿرذات ۿےسۿآػادۿ‬ ‫فؽام ےۿا نی‬



‫ْ‬ ‫ْ‬



‫اوػمہۿظفلبۿدرگیۿیرقریۿركںیۿانۿ ےئۿہكۿ"لكۿيڈجڈ ۿذجڈ"‪،‬‬ ‫ولنِرر ْبعبارة ْ ْا ُخری ْقال ْ"كل ْجدید ْلذیذ"كانْ‬ ‫م‬ ‫ج‬ ‫افكػ ۿاك ۿفرقی ۿا دتالل ۿرضحت ۿ الل ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿ ز ۿیکۿ‬ ‫ْحِارتہْریضْاللْتعایل ْعنہْ‬ ‫طریقْاستدالل مْع ٰیل‬ ‫ٰ‬ ‫اقحػت ۿرپ ۿجاںی ۿروػ ۿاھتہك ۿوہ ۿكالّ ۿںیہ ۿاوػوكیئ ۿكالّ ۿزعت ۿواالۿ‬ ‫بانہْعبدْوالشیئْم‬ ‫نْالعبدکریمافہوْلؼسْبکریمْ‬ ‫ر‬ ‫۔ںیہۿوہجا‪،‬فوۿزعت ۿواےلۿ۔ںیہ‪،‬اوػہیۿآحث ۿافكػےكۿػد ۿںیمۿ‬ ‫م نِ‬ ‫عل‬ ‫و ْاالٰیۃ ْنزل ْف ْالرد مھی ْفالبد ن ْ ض ْاحدیْ اُرتیۿذہلاۿاطۿےكۿس انۿںیمۿدودقمومطۿںیمۿےسۿاجكۿاكۿضقنۿ‬ ‫المِدمتنی ْمن ْقیاسہم ْلکن‬ ‫ْالصغری ْالمردلہا‪ ْ،‬رضوػیۿ۔ےۿنكیلۿرغصیۿاكۿػدۿ۔ںیہۿوہاتك اتۿ نیعتۿوہاۿہكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ْالکربیْباثباتْ ْ‬ ‫آحثۿربکیۿاكۿ یۿالاطلۿركیتۿ۔ےۿانۿیکۿضیقنۿ‬ ‫فتعنیْانْاالٰیۃْانماْتبطل ٰ‬



‫‪Page 625 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫نِیضہا‪،‬وھوْانْبعضْالعؽیدکریمْوالْیمکنْاثباتہْ ےكۿاابثتۿےكۿدػہعۿاوػافكػۿےكۿربکیۿیکۿضیقنۿہیۿ۔ےۿہكۿ ضعۿ‬ ‫اال ْعیل ْطریِؾنا ْبان ْنِول ْبعض ْالعؽید ْیتیق ْاللْ كالّۿجازعت ۿںیہۿاوػ ۿانۿاكۿجاحث ۿركجا ۿنكممۿ۔ںیہۿرگمۿےراػعۿ‬ ‫تعایلْومنْیتیقْاللْتعایلْف وْکریم‪،‬اماْعیلْطریِتکمْ فر ےق ۿرپ ۿجاںیۿروػۿہكۿمہ ۿںیہكۿ ضع ۿكالّ‪،‬اهلل ۿ ابػك ۿواعتیٰلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ےسۿدػ ےتۿںیہۿاوػ وۿاهللۿےسۿدػجا۔ےۿو یۿزعتۿواال۔ے ػاہۿ‬ ‫فْاصلْالمِدمتنیْانْبعضْالعؽیدْمتقْوكلْکریمْ‬ ‫ا ۿدقمنیتمۿںیمۿےراہػعۿفر ےقۿرپۿہیۿس انۿہكۿ ضعۿكالّۿ‬ ‫متق ْوھذا ْھو ْالِیاس ْالذی ْانتم ْدفعتموہ ْوھکذاْ‬ ‫یقتمۿںیہۿاوػہؾۿزعتۿواالۿیقتمۿ۔ےۿفوۿہیۿو یۿس انۿ۔ےۿسجۿوكۿ مۿ‬ ‫یتمیشْالتِریرفْروایۃْابنْعباسْریضْاللْتعایلْ‬ ‫ٰ دعف ۿركےك اوػ ۿوییہن ۿرضحت ۿا ن ۿابعن ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنعۿ‬ ‫عنہماْبكالْالوجہنی۔‬ ‫یکۿػواحثۿںیمۿدوونطۿو وہۿےكۿواھۿہیۿیرقریۿےلۿ ی‬ ‫ولنِررہْبعبارةْثالثۃ ْاستحِرْثابتْبنْقؼسْریضْ اوػمہۿیرقریادماۿشیتیۿابعػتۿےسۿركںیۿرضحتۿجاحثۿا نۿ‬ ‫ْتعایلْعنہْبعضْاھلْالمجلسْبِولہْیاابنْفالنۃْ سیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےنۿ ضعۿالہ ۿ سلجۿیکۿریقحتا۔ںیہ‪،‬‬ ‫الل ٰ‬



‫ایْیادینْالنسبْفرداللْسبح‬ ‫نہْوتعایل ْعلیہْبانكْ "یاْابنْفالنہ" (اع ۿلالین ۿےكۿےٹیب)ہہك ۿرك ۿیک ۿینعی ۿاعۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫انْزعمتْانْبع‬ ‫ضْاالداینْفْالنسبْالیکونْکریماْ بسنۿںیمۿرتمک‪،‬فوۿاهللۿ ابػكۿواعتیٰلۿےنۿاطۿاكۿػدۿویطۿفؽامجاہكۿ‬ ‫ر‬ ‫فِولكْھذاْصادقْلکنْعالمْاستحِرتْھذاْبخصوصہْ ےراہػاۿنامطۿہیۿ۔ےۿہكۿھچكۿرتمکۿبسنۿواےلۿرشفیۿ۔ںیہۿوہ ےتۿ‬ ‫اذیجوزْانْالیکونْھذاْمنْ ٰذلكْالبعضْوانْاردتْ فوۿےراہػیۿہیۿجاتۿیچسۿ۔ےۿنكیلۿ مۿےنۿاخ ۿانۿصخشۿوكۿزكۿ‬ ‫دایند ۿرپۿریقحۿاججا؟ۿانۿ ےئۿہكۿنكممۿ۔ےۿہكۿہیۿاط ۿ ضعۿںیمۿ‬ ‫السلبْالكیلْفباط‬ ‫لْقطعا‪،‬اذلوصدقْلصدقْانْبعضْ‬ ‫رْ‬ ‫ےسۿنۿوہۿاوػاارےراہػیۿرمادۿبلسۿیلكۿ۔ےۿفوۿہیۿیـعاجاہ ۿ۔ےۿ‬ ‫المتِنیْلؼ‬ ‫سْکریماْالنْبعضہمْدینْالنسبْفلمْ‬ ‫ر‬ ‫انۿ ےئۿ‬ ‫ْکریماعندكْلکنْالتایلْباطلْ ْ‬ ‫یکن رْ‬



‫‪Page 626 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لصدق ْنِیضہ ْوھو ْان ْكل ْمتق ْکریم ْفالمِدمْ ہكۿاارۿہیۿاصدقۿوہۿفوۿخاصزاہیۿاصدقۿوہاگۿہكۿ ضعۿیقتمۿرشفیۿ‬



‫مثلہ‪،‬ھذاْع ٰیل ْطریِؾناْاماْعیلْطریِتکمْفالمِدمۃْ ۔ںیہ ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿاط ۿںیم ۿےك ۿ ضع ۿبسن ۿںیم ۿرتمک ۿںیہ ۿفوۿ‬ ‫االْستؿنائیۃْانْكلْکریمْمتقْوھوْالیرفعْالالزمْ ےراہػع ۿحؼدجك ۿرشفی ۿن ۿوہط ۿےگۿنكیل ۿجایل ۿجاہ ۿ۔ے ۿانۿ‬ ‫ ےئ ۿہك ۿان ۿیک ۿضیقن ۿاصدق ۿ۔ے ۿاوػوہ ۿہی ۿہك ۿہؾ ۿیقتم ۿركمی ۿ۔ےۿ‬ ‫فال ْیرفع ْالملزوم ْا تِن ْھذا ْفان ْالقیض ْمدرار۔ْ‬ ‫فو ۿدقمّ ۿ یھ ۿان ۿیک ۿفرو ۿجاہ ۿ۔ےۿہی ۿےراػع ۿفر ےق ۿرپ ۿ۔ےۿ‬ ‫والحمدللہ۔ ْ‬ ‫عــــــہ‬ ‫نكیل ۿےراہػع ۿفر ےق ۿرپ ۿفو ۿدقمہم ۿاانثت ہی ْ ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿہؾۿ‬ ‫ْ‬ ‫رشفیۿیقتمۿ۔ےۿاوػۿہیۿالػّۿوكۿرمخمقۿ۔ںیہۿركجاۿفوۿزلموّۿوكۿ یھۿ‬ ‫ْ‬ ‫رمخمقۿنۿركعۿاگ انۿیرقریۿوكۿوخفۿطبضۿركولۿانۿ ےئۿہكۿ‬ ‫ْ‬ ‫ضیف(اكدػجا)ػوػوطۿرپۿ۔ے‪،‬اوػامتّۿوخایبطۿاهللۿ یۿیکۿںیہ‬ ‫ر‬ ‫اقولْرابعا ْاالحادیثْالیتْجاتْتقسیاْاالٰیۃْاوتردْ اوقلۿػاخعاۿوہۿااحدحثۿ وۿانۿآحثۿیکۿن ریسۿركیتۿ۔ےۿجاۿانۿےكۿ‬ ‫موردمشرعہا ْاوتلحظ ْملحظ ْمزنعہا ْانما ْتعیط ْماْ ٹاھتۿےكۿػایم ۿرپۿ ںیل ۿجاۿانۿہگجۿاواػہۿركیتۿںیہۿاہجطۿےسۿ‬



‫ذکرناْمنْالمقادْوتایبْعماْبغؼتمْمنْاالفسادْوْمن اْ انۿاكۿ ریۿاچنیھكۿوہۿفو ۿو یۿدافدۿد یتۿںیہۿ وۿمہۿےنۿدركۿایكۿاوػانۿ‬ ‫ٕس‬ ‫ماانبانا ْالمویل ْالسراج ْعن ْالجمال ْعن ْعبداللْ داسد ۿازیگنی ۿےس ۿااكػ ۿركیت ۿںیہ ۿ و ۿ م ۿےن ۿرااہ ۿ ُمل ۿاطۿ‬ ‫السراجْحْوعالیابدرجۃْعنْابیہ ْعبداللْالسراجْ دحوثیطۿےكۿہیۿ۔ےۿہكۿسجۿیکۿ ربۿح ںیۿومیٰلۿرساوۿےنۿدیۿوہۿ‬ ‫ر‬ ‫ػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿامجل ۿےس ۿوہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿدبعاهللۿ‬ ‫عنْمحمدْبنْھاشمْحْومساویاللعایلْعنْالجمالْ‬ ‫ح‬ ‫رساو ۿےس(و) زیۿمہۿےنۿرساو ۿےسۿہیۿدح ث ۿاجكۿدػ ہۿ‬ ‫عنْالسندیْحْوشافع ینْعالیاْبدرجتنیْ ْ‬ ‫مایل ۿ دن ۿےس ۿػواحث ۿیک ۿوہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿا ےن ۿجات ۿدبع‬ ‫اهللۿرساوۿےسۿوہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿدمحمۿ نۿاہمشۿےس(لی ل)‬ ‫ زیۿانۿ دنۿےسۿانۿػواحثۿیکۿ وۿ دنۿمایلۿےكۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬دقمہمۿاانثت ہیۿوكۿس انۿاانثتیئۿ یھۿاہكۿاججا۔ے‪،‬اوػس انۿاانثتیئۿوہۿ۔ےۿسجۿںیمۿہجیتنۿجاۿانۿیکۿضیقنۿجالعفلۿذموكػوہۿ ےسیۿےراػاۿ‬ ‫ٕس‬ ‫ٕس‬ ‫ہیۿانہكۿہكۿ"ہیۿاارۿمسجۿ۔ےۿفوۿ َضؾۿ۔ے"نكیلۿوہۿمسجۿ۔ےۿفوۿہجیتنۿہیۿےلكۿاگۿہكۿوہۿ َضؾۿ۔ےۿاوػو یۿہنیعبۿس انۿینعیۿدقمہمۿںیمۿذموكػ۔ےۿاوػ‬ ‫ٕس‬ ‫ضیقنۿیکۿٕزالۿہیۿہكۿوہۿ َضؾۿ۔ںیہۿفوۿہجیتنۿہیۿےلكۿاگۿہكۿوہۿمسجۿ۔ںیہۿاوػانۿیکۿضیقنۿہكۿوہۿمسجۿ۔ےۿدقمہمۿںیمۿذموكػۿ۔ے ( رعافیتۿرجاجینۿ‬ ‫ۿ۾ۺ‪)۶‬‬



‫‪Page 627 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫سیدی ْجمل ْاللیل ْعن ْالسندی ْكالھما ْعن ْصالحْ سموی ۿ۔ے ۿاذنوط ۿےن ۿػواحث ۿیک ۿامجیل ۿےس ۿوہ ۿػواحث ۿرك ےتۿ‬



‫العمریْباسانیدہْاالمامنیْالجلیلنیْبسندھماْایلْ ںیہ ۿ دنی ۿےس ۿاوػ ۿریمع ۿاورپ ۿدو ۿدػ ہ ۿمایل ۿ دن ۿےس ۿانۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫سیدناْایبْھریرةْریضْاللْتعایلْعنہْقالْسئلْرسولْ دح ثۿوكۿھجمۿےسۿػوا ثۿایكۿدیسۿیۿلمجۿالیللۿےنۿوہۿػوا ثۿ‬ ‫ٰ‬ ‫رك ےت ۿںیہ ۿ دنی ۿےس ۿدوونط ۿےن ۿػواحث ۿیک ۿاصج ۿ رمی ۿےسۿ‬ ‫ْاللْتعایلْعلیہْوسلمْایْالناسْا کرم‪،‬فِالْ‬ ‫اللْصیل‬ ‫ٰ‬ ‫يت‬ ‫ز‬ ‫لص‬ ‫اط ۿاام نی ۿ ظ(اخبػی ۿوملسم)یک ۿاوادین ۿےك ۿواھ ۿاطۿ‬ ‫ا کرم مْعندْاللْا ت ِٰمھی‪1‬۔‬ ‫دوونط ۿاامومط ۿےن ۿدیسجا ۿاباہؾریہ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےسۿ‬ ‫ْ‬ ‫ػواحث ۿفؽامجا ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰلۿہیلع ۿوملس ۿےس ۿوسال ۿوہا‪:‬‬ ‫ْ‬ ‫ولوگطۿںیمۿيت ۿےسۿػجادہۿزعت ۿواالۿوكط ۿ۔ے؟ۿفوۿآت ۿےنۿ‬ ‫ْ‬ ‫فؽامجاۿاهللۿےكۿحؼدجكۿيتۿولوگطۿےسۿحؼھۿركۿزعتۿواالۿوہۿ۔ےۿ‬ ‫ْ‬



‫ وۿيتۿےسۿػجادہۿرپزیہاگػ۔ے‬



‫انظرایلْ ٰا ثاررحمۃْاللْکیفْیوضحْالمحجۃْوالْ اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہكوہط)اهلل ۿ ابػك ۿواعتیٰل ۿیک ۿػًمت ۿےك ۿآجاػ‬ ‫اقول‪ْ:‬‬ ‫ٰ‬



‫یلْاللْتعایلْ دوھك ۿػاہتس ۿوك ۿزك ۿفرو ۿواہو ۿركجا۔ے ۿہی ۿیسك ۿےك ۿ ےئ ۿتجحۿ‬ ‫یدعْالحدْحجۃْانماْسئلْالمصط ٰیف ْص‬ ‫ٰ‬ ‫علیہْوسلمْبانْایْالناسْا کرمْایْمنْالموصوفْبہْ ۔ںیہ ۿ وھػجا یفطص ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےس ۿفوویط ۿوسالۿ‬ ‫وہاۿاھتۿہكۿوكطۿواۿصخشۿيتۿےسۿػجادہۿزعتۿواالۿ۔ےۿینعیۿانۿ‬ ‫الْانْاالکرمْماھوْبایْنعتْیزھوْفاجابْاالٰیۃْالکریمۃْ‬ ‫وفۿےسۿوكطۿومروفۿ۔ےۿہیۿوسالۿنۿوہاۿاھتۿہكۿ"اركّۿیکۿ‬ ‫فلوْالْانْاالتیقْھوْالموضو عْلماْطابقْالجوابْ ْ‬ ‫ام تیۿایك۔ے "اركّ"(يت ۿےسۿػجادہۿزعت ۿواال)اوػوكطۿ‬ ‫ےسۿوفۿرپۿجاػۿركجا۔ے‪،‬فوۿرساكػےنۿ‬



‫‪ْ1‬صحیحْالبخاریْکتابْالتقسیْسورةْیوسفْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۷‬۾ۼۻ‪،‬صحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْمنْفضائلْیوسفْعلیہْ‬



‫السالمْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۷‬۽ۻ‪۷‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 628 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫السوالْوعلیكْبتزکیۃْالخیالْومنْتمامْنعمۃْاللْ آجۃ ۿركہم ۿےس ۿ وا ۿت ۿدجا ۿفو ۿاار ۿجات ۿہی ۿن ۿوہیت ۿہك ۿایقت(يتۿ‬ ‫تعایل ْان ْفسرالشراح ْالحدیث ْبما ْیعنی ْالمرادْ ےسۿحؼاۿرپزیہاگػ) یۿوموضفۿ۔ےۿفوۿ واتۿوسالۿےكۿباط قۿنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫وہجاۿانۿرپۿ ایلۿاكۿوزہیكۿ۔ے‪،‬اوػاهللۿ ابػكۿواعتیٰلۿیکۿتمعنۿیکۿ‬ ‫ویِطعْكلْوھمْیراد۔ ْ‬ ‫امتیمۿےسۿہیۿ۔ےۿہكۿدححثۿےكۿواػنیحۿےنۿانۿیکۿن ریسانۿ‬ ‫ْ‬ ‫ہلمجۿےسۿركدیۿ وۿرمادوكۿ نیعتۿركداتیۿ۔ےۿاوػومہۿاكۿاقعطۿ۔ے‬ ‫ْ‬ ‫ان ۿںیم ۿكالہم ۿانموی ۿاك ۿاػواد ۿ۔ے‪:‬ا کرم ْالناس ْاتِاھم‬ ‫قالْالعالمۃْالمناوی"ا کرمْالناسْاتِہمْالنْاصلْ‬ ‫(يت ۿولوگطۿےسۿػجادہۿزعت ۿواالۿوہۿ۔ےۿ وۿيت ۿےسۿػجادہۿ‬ ‫الکرم ْکثرة ْالخی"فلما ْكان ْالمتیق ْکثی ْالخی ْفْ‬ ‫رپزیہاگػ ۔ے)ان ۿ ےئ ۿہك ۿركّ ۿا ۿںیم ۿكضؾت ۿری۔ے‪،‬‬ ‫الدنیاْولہْالدرجاتْالع ٰیل ْفْاالٰخرةْكانْاعمْالناسْ فوٌت ۿیقتمۿداینۿںیمۿریۿریثكۿواالۿ۔ےۿاوػآرخت ۿںیمۿانۿےكۿ‬ ‫کرماْف وْات ِٰ مْ‪،1‬ا نتہی۔ ْ‬ ‫ْ‬



‫دػ ے ۿدنلب ۿوہط ۿےگ‪،‬فويت ۿےس ۿػجادہ ۿركّ ۿواال ۿو ی ۿ۔ےۿ‬ ‫ ويتۿےسۿػجادہۿوقتیۿۿواال‪،‬ا نتہی‬



‫انظرْاینْذھبتْشب تكْالواھیۃْفہلْتریْلہاْمنْ دوھكےراہػا ۿوا ی ۿيسل ۿاہكط ۿہ ا‪،‬ات ۿان ۿاك ۿھچك ۿخساط ۿدےتھ ۿوہ‬ ‫ذ‬ ‫ومنہاْماانباناْالمویلْعبدْالرحمنْعنْالشریفْ اوػاػ ۿا ُمل ۿوہ ۿدححث ۿ۔ے ۿسج ۿیک ۿح ںی ۿ رب ۿدی ۿومیٰل ۿدبع‬ ‫باقیۃ‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫محمدْبنْعبداللْکماْمیضْعنْعیلْبنْیحییْالزیادیْ ارلنمحۿےن‪،‬اذنوطۿےنۿػواحث ۿیکۿدیسۿدمحمۿ نۿدبعاهللۿےس‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫ذ‬ ‫اسیۿہكۿشزػا‪،‬اوػوہ ۿػواحث ۿرك ےتۿںیہۿیلع ۿ ن ۿ ِسی ۿػجادیۿ‬ ‫عنْالشہابْاحمد ْبنْمحمدالرمیل ْعنْاالمامْایبْ‬ ‫ح‬ ‫ےس‪،‬وہ ۿػوا ث ۿرك ےت ۿںیہ ۿ اہت ۿادمح ۿ ن ۿدمحم ۿػیلم ۿےس‪،‬وہۿ‬ ‫الخیْالسخاویْعنْ ْ‬ ‫ػواحثۿرك ےتۿںیہۿاامّۿابااریخلۿاخسویۿےس‪،‬وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہ‪،‬‬



‫ْالتؼسیشرحْالجا معْالصغیْتحتْالحدیثْا کرمْالناسْاتِاھمْۃبتکمۿاالامۿّۿاش یعۿ‪۷۵۸/۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 629 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫العزعبدالرحیمْبنْفراتْعنْالصالحْبنْایبْعمرْ زعۿدبعارلمیحۿ ن ۿفؽاتۿےس‪،‬وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿصالوۿ نۿ‬ ‫عن ْالقخربن ْالبخاری ْعن ْفضل ْالل ْایب ْسعیدْ ایب ۿ رم ۿےس‪،‬وہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿرخف ۿا ن ۿاخبػی ۿےس‪،‬وہۿ‬ ‫التوقاینْعنْاالمامْمیحْالسنۃْالبغویْاناْابوبکرْبنْ ػواحث ۿرك ےتۿںیہۿلضۿاهللۿاباۿدیعسۿفواقینۿےس‪،‬وہۿػواحثۿ‬ ‫رك ےتۿںیہۿاامّۿایبۿاۃنسلۿوغبیۿےس‪،‬وہۿفؽام ےتۿںیہۿح ںیۿ ربۿدیۿ‬ ‫ایبْالہؼثمْاناْعبداللْبنْاحمدْبنْحمویۃْاناْابراھیمْ‬ ‫ہصس‬ ‫ابا ۿركب ۿا ن ۿایب ۿ ْ ۿےن ۿدبعاهلل ۿا ن ۿادمح ۿا ن ۿتومہی ۿےس‪،‬وہۿ‬ ‫بن ْخزیم ْثناعبدالل ْبن ْحمید ْانا ْالضحاك ْبنْ‬ ‫فؽام ےت ۿںیہ ۿح ںی ۿ رب ۿدی ۿاحؼامیہ ۿا ن ۿازمی ۿےن‪،‬مہ ۿےسۿ‬ ‫مخلدْع‬ ‫نْمویس ْبنْعؽیدةْعنْعبد ْاللْبنْدینارْ‬ ‫ٰ‬ ‫دححثۿایبطۿیکۿدبعاهللۿا نۿ دیمۿےن‪،‬ح ںیۿ ربۿدیۿاحضكۿا نۿ‬ ‫لن ص‬ ‫ع ب‬ ‫نْا نْاعمرْانْا یبْ یلْاللْعلیہْوسلمْطافْیومْ دلخمےن‪،‬وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿانۿوكۿومىیۿا نۿدیبعہۿےس‪،‬وہۿ‬ ‫القتحْعیلْراحلتہْیستلمْاالْركانْبمحجتہْفلماْخر جْ ػواحثۿرك ےتۿںیہۿدبعاهللۿ نۿدتانػۿےس‪،‬وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿ‬ ‫نہ‬ ‫لم ْیجد ْمنا رْ‬ ‫خا ْفزنل ْعیل ْایدی ْالرجال ْثم ْقامْ رضحت ۿا نۿ رمۿےس ۿہك ۿیبن ۿ یل ۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلع ۿو ْۿےن ۿحتف ۿٓك ۿ‬



‫فخطمھبْفحمداللْوا ثینْعلیہ‪،‬وقالْالحمدللْالذیْ ےك ۿدط ۿا ین ۿوساػی ۿرپ ۿرواف ۿایك‪،‬اػاكط ۿہبعك ۿاك ۿباہس ۿا ےنۿ‬ ‫اذھب ْعنکم ْغؽیۃ ْالجاھلیۃ ْوتکربھابٓابائ اانماْ اصع ےۿابمػكۿےسۿ ےتیۿ ےھ‪،‬فوۿٌت ۿجاہؾ ۿ رشفیۿال ےۿفوۿ‬ ‫الناسْرجالنْبرْتیقْکریمْعیلْاللْوفاجرْشیقْھنیْ وساػیۿوكۿرہھٹاےنۿیکۿہگجۿنۿجایئۿفوۿولوگطۿںیمۿوساػیۿےسۿارتۿ‬ ‫ّ‬ ‫ح(ےۿرھپڑھكعۿوہركۿہبطۿدجاۿاوػۿاهللۿ ابػكۿواعتیٰلۿیکۿدمحۿو انءۿ‬ ‫عیلْاللْثمْتالْ"یاْای اْالناسْاناْخلِ ٰنکمْمنْذکرْوْ‬ ‫ف‬ ‫یک ۿاوػ ؽامجا‪:‬اهلل ۿےك ۿ ےئ ۿدمح ۿسج ۿےنۿ م ۿےسۿاجتیلہ ۿاكۿڈنمھگۿ‬ ‫ا ن ٰثیْ"ثمْقالْاقولْقویلْھذاْواستغقراللْ ْ‬ ‫اوػآجاو ۿايڈاداك ۿرغوػ ۿدوػایك ولوگطۿںیم ۿدو ۿ مس ۿےك ۿرمد ۿںیہ‪،‬‬ ‫اجك ۿحزك ۿیقتم ۿاهلل ۿےك ۿاہیط ۿزعت ۿواال‪،‬دورسا ۿدباكػ‪،‬دبتخب‪،‬‬ ‫اهللۿیکۿجاػاگہۿںیمۿد لی‪،‬رھپۿہیۿآحثۿیڑیھ‪":‬اعۿولوگ!ۿمہۿےنۿ‬ ‫ مۿوكۿاجكۿرمدۿاوػاجكۿوعػتۿےسۿ دیاایك"‪،‬رھپۿفؽامجا‪":‬ںیمۿ‬ ‫ہیۿجاتۿاتہكوہطۿاوػاهللۿےسۿا ےنۿ‬



‫‪Page 630 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫یلْولکم‪1‬۔ ْ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ ےئۿاوػےراہػعۿ ےئۿ رفغتۿراہاتوہط "‬



‫یلْاللْتعایلْعلیہْ اوقل‪ :‬ۿدوھكۿ یفطصۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿولخمقۿوكۿدوۿ‬ ‫اقول‪ْ:‬انظرْکیفْقسمْالمصط ٰیفْص‬ ‫ٰ‬ ‫وسلم ْالخلق ْایل ْقسمنی ْبرتیق ْووصق م ْبالکرمْ مس ۿایك‪،‬اجك ۿحزك‪،‬رپزیہاگػ‪،‬اوػاط ۿوك ۿزعت ۿےس ۿومروفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ایك اوػدورسع ۿدباكػ‪،‬دبتخب‪،‬اوػا۔ںیہ ۿد لی ۿئاتجا اوػہیۿ‬ ‫وفاجرْشیقْووصق مْبالہوانْوھذاْصریحْفیماْقلنا۔ ْ‬ ‫ح‬ ‫ےراػعۿدوعیۿیکۿفر حۿد لیۿ۔ے اطۿااحد ثۿںیمۿےسۿاجكۿ‬ ‫ومنہا ْمااخرج ْابن ْالنجار ْوالرافیع ْعن ْابن ْعمرْ‬ ‫ذ‬ ‫وہ ۿ۔ے ۿسج ۿیک ۿ ِؼجی ۿا ن ۿ اجػ ۿاوػػا یع ۿےن ۿیک ۿدیسجا ۿرضحتۿ‬ ‫عنْالنیبْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْمنْدعائہ‪":‬الل مْ‬ ‫ٰ‬ ‫دبعاهللۿ نۿ رمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےس‪،‬یبنۿركمیۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫اغنین ْبالعلم ْوزیین ْبالحلم ْوا کْرمین‬ ‫ٰ‬ ‫ْبالتِویْ ہیلعۿوملسۿیک ُۿدماۿےكۿہیۿاملكتۿرمویۿ۔ےۿںیہ‪":‬اعۿاهللۿ!ھجمۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫وجملینْبالعافیۃ۔" ْقالْالمناویْا کرمینْبالتِویْ ملعۿےكۿواھۿانغ‪،‬ملحۿےكۿواھۿػ تن‪،‬وقتی ۿےكۿواھۿاركاّۿ‬



‫الکونْمنْا کرمْالناسْعلیكْانْا کرمکمْعنداللْ اوػما تی ۿےك ۿواھ ۿامجل ۿ اط ۿفؽام "انموی ۿےن(دما ۿاك ۿبلطمۿ‬ ‫ایبطۿرك ےتۿوہ ے) اہك‪" :‬ےھجۿوقتی ۿےكۿواھۿاركاّۿ اطفؽامۿ‬ ‫ا تِٰکمْ‪3‬اھ۔ ْ‬ ‫جاہك ۿںیم ۿ ریع ۿاہیط ۿيت ۿےس ۿػجادہ ۿزعت ۿجاےن ۿواےلۿ‬



‫ْ‬



‫ولوگطۿںیمۿےسۿوہاجوط(كشیب ۿاهللۿےكۿاہیطۿ مۿںیمۿػجادہۿ‬



‫ْ‬



‫اقول‪ْ:‬والوجہْحذفْ ْ‬



‫زعتۿواالۿوہۿ۔ےۿ وۿ مۿںیمۿػجادہۿرپزیہاگػۿ۔ے)اھ‬ ‫ںیمۿاتہكوہطۿحیحۿہیۿ۔ےۿہكۿظفلۿ نۿ‬



‫ْمعالمْالتزنیل(تقسیْالبغوی)تحتْاآلیۃْ‪/۶۸‬۾‪۹‬دارالکتبْالعلمیۃْبیوت‪ /۹‬ۻ۾‪۶‬‬ ‫‪ْ2‬کزنالعمالْبحوالہْا بنْالنجار دححثۿ‪۸‬ۻۻ‪ ۸‬مؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪ /۷‬ۺ۽‪۶‬و‪،۷۵۷‬الجا معْالصغیْدححثۿ‪۸۷‬ۺ‪ْ۶‬دارالکتبْالعلمیۃْ‬ ‫‪1‬‬



‫بیوتْ‪/۶‬ۻ۾‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْالتؼسیشرحْالجا معْالصغیتحتْالحدیثْاللہمْاغنینْبالعلمْا لخْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪۷۷۶ /۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 631 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫من ْوكانہ ْاراد ْماترید ْاالمۃ ْعند ْالدعاء ْبہ ْتاسیاْ ۿوكۿيڈفۿایكۿاج ے وگجاۿانۿیکۿرمادۿوہۿ۔ےۿسجۿاكۿاػادہۿیبنۿركمیۿ‬ ‫ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿوریویۿںیمۿدماۿرك ےتۿوہ ےۿإتۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلم۔‬ ‫بالنیبْصیلْالل ٰ‬



‫ومنہا ْما ْاورد ْالزمخشری ْف ْالکشاف ْثم ْاالمامْ ركیتۿ۔ے‬ ‫ٔ‬ ‫ نۿہلمجۿاط ۿدحوثیطۿںیمۿےسۿہیۿدححث ۿ۔ےۿےسجۿػ ِیؾیۿ‬ ‫النسیفْفْالمداركْعنْالنیبْص‬ ‫یلْاللْتعایل ْعلیہْوْ‬ ‫ٰ‬ ‫خ‬ ‫بل‬ ‫ےنۿاشكفۿںیمۿرھپۿاامّۿ یۿےنۿاداػكۿںیمۿیبنۿ یلۿاهللۿ‬ ‫سلمْمنْسرہْانْیکونْا کرمْالناسْفلؼتقْاللْ‪1‬اھ۔ْ‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿدركۿایكۿفؽامجا‪:‬سجۿیکۿہیۿوخ یۿوہہكۿوہۿ‬ ‫وھذاْابنیْواجیل۔ ْ‬ ‫يت ۿولوگطۿےسۿػجادہۿزعت ۿواالوہۿفوۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿدػع‬ ‫ْ‬ ‫اوػہیۿػاہؾرت۔ے‬ ‫واقول ْخامسا‪ْ :‬العلماء ْماف موا ْمن ْاالٰیۃ ْاال ْمدحْ اوقلۿاخسم‪ :‬ءاملءۿےنۿانۿآحثۿےسۿیقتمۿولوگطۿیکۿ رعفیۿ یۿ‬ ‫المتِنیْولمْیزالواْمحتجنیْبہاْع ٰیلْفضیلۃْالتِویْ یھجمۿاوػانۿآحثۿےسۿوقتیۿۿاوػالہۿوقتی ۿیکۿقطزتتۿرپد لیۿ‬



‫واھلہا ْفلو ْكان ْاالمرکمازعمتم ْال ْندحض ْھذہْ ال ےت ۿػ۔ے‪،‬فو ۿاار ۿاعمٓل ۿویط ۿوہجااسی ۿہك ۿےراہػا ۿنامط ۿ۔ے ۿفو ۿہیۿ‬ ‫التمسكاتْبحذْافیھا‪،‬اذْلماْكانْالمعینْانْكلْکریمْ امتّۿا دتاللۿرسعۿےسۿجاہ ۿوہاج ےتۿانۿ ےئۿہكۿٌتۿ ینعۿ‬ ‫متقْوھوْالیستلزمْانْكلْمتقْکریمْفایْمدحْفیہْ ہیۿرہھٹعۿہكۿہؾۿركمیۿیقتمۿ۔ےۿاوػہیۿانۿوكزلتسمّۿ۔ںیہۿہكۿہؾۿ‬ ‫یقتمۿركمیۿوہفوۿانۿںیمۿرپزیہاگػوطۿےكۿ ےئۿوكطۿیسۿ رعفیۿ‬ ‫للمتِنیْوبمْذاْیقضلونْعیلْالباقنی‪،‬االتریْانْكلْ‬ ‫ح‬ ‫۔ےۿاوػرپزیہاگػدورسوطۿےسزكۿوفۿےسۿ ؼرتوہطۿےگۿایكۿ‬ ‫کریمْانسانْوحیوانْوجسمانْ ْ‬ ‫ مۿ۔ںیہۿدےتھۿہكۿہؾۿركمیۿاخساط‪،‬ۃویاطۿ‬



‫‪ْ1‬الکشافْتحتْاآلیۃْ۾‪ْ۶۸ /۹‬دارالکتابْالعریبْبیوتْ‪ /۹‬ۺۼ‪،۸‬مداركْالتزنیل(تقسیْالنسیف)تحتْاآلیۃْ۾‪ْ۶۸ /۹‬دارالکتابْالعریبْ‬



‫بیوت‪۸ /۹‬ۼ‪۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 632 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫والْیکونْب ذاْكلْفردْمنْ ٰھؤالءْمحموداْفْالدین۔ ْ اوػمسج ۿ۔ے ۿاوػان ۿےك ۿواھ ۿاط ۿجصشوط ۿںیم ۿےس ۿہؾ ۿفؽد ۿومحمدۿ‬ ‫ْ‬



‫۔ںیہۿوہجا‬



‫فان ْقلت ْان ْالتِوی ْوصف ْخاص ْبالکرماء ْفل ذاْ فانْقلت(فواارۿ مۿوہكۿہك)ےبۿكشۿوقتیۿۿركومیطۿےكۿواھۿ‬ ‫اخ ۿ۔ے ۿذہلا ۿہی ۿوف ۿ رعفی ۿاك ۿ قحتس ۿ۔ے ۿذَالف ۿاطۿ‬ ‫استحقْالؿناءْبخالفْماْذکرتمْمنْاالوصاف۔ ْ‬ ‫اواصفۿےك وۿآتۿےنۿدركۿےئك‬ ‫ْالتِویْْاذاْاختصْب مْ‬ ‫قلتْاالٰنْاتیتْایلْابیتْفان‬ ‫ٰ‬ ‫قلت(ںیمۿوہكطۿاگ)اتۿ مۿایسۿجاتۿرپۿآح(ےۿسجۿاكۿ مۿےنۿااكػۿ‬ ‫ولمْیوجدْفْغیْھمْوجبْانْیکونْكلْمت‬ ‫قْکریماْ‬ ‫رْ‬ ‫ایكۿاھتۿانۿ ےئۿہكۿوقتی ۿۿٌت ۿركومیطۿےكۿواھۿاخ ۿ۔ےۿ‬ ‫وفیہ ْالمِصود ْقال ْالمویل ْالقاضل ْالناصح ْمحمدْ‬ ‫ہ‬ ‫دورسوط ۿںیم ۿ۔ںیہ ۿجاجااججا ۿفو ۿرضوػی ۿ۔ے ۿہك ۿ ؾ ۿیقتم ۿركمی ۿوہ‬ ‫افندی ْالرویم ْالربكیل ْف ْالطریِۃ ْالمحمدیۃ ْبعدْ‬ ‫اوػو ی ۿےراػاوصقمد ۿ۔ے ومیٰل ۿاف ل ۿجاحص ۿدمحم ۿآدنفی ۿػویمۿ‬ ‫م‬ ‫ٰ م‬ ‫ماسردْاآلیاتْفْفضیلۃ‬ ‫ْالتِویْْفتأ لْفیماْکتؽناْ نْ حؼیلكۿفرر ہۿدمحمہیۿںیمۿوقتی ۿیکۿقطزتتۿںیمۿآجاتۿدركۿركےنۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫اآلیاتْالکریمۃْکیفْكانْالمتیقْعنداللْ ٰ‬ ‫تعایلْا کرم ْ ےكۿدعبۿفؽام ےتۿںیہۿفوۿاطۿآجاتۿركہمۿںیمۿ وػۿركوۿ وۿمہۿےنۿ‬



‫نتہی۔ ْ‬ ‫ا ٰ‬



‫ںیھکل ۿویكہك ۿیقتم ۿاهلل ۿیک ۿجاػاگہ ۿںیم ۿيت ۿےس ۿػجادہ ۿركمیۿ‬



‫ْ‬



‫رہھٹا‬



‫قال ْالمویل ْالشارح ْالعارف ْبالل ْسیدی ْعبدالغینْ اتكتۿذموكػےكۿواػوۿومالۿماػفۿجاهللۿدیسیۿدبعاینغلۿجایسلبۿ‬ ‫ذ‬ ‫انۿیکۿرشوۿدحر ہۿدنہیۿںیمۿفؽام ےتۿںیہۿفنصمۿاكۿاواػہۿ للیۿ‬ ‫بل‬ ‫ْاالویلْ‬ ‫النا یسْفْشرح اْالحدیِۃْالندیۃْاشارةْایلْاالٰیۃ ٰ‬



‫‪2‬‬ ‫نتہی۔ ْ آحث ۿینعی ۿاهلل ۿاعتیٰلۿےك ۿوقل ۿ"انْا کرمکمْعنداللْاتِاکم"‬ ‫ْتعایلْ"انْا کرمکمْعنداللْا تِٰکم" ْا ٰ‬ ‫منْقولہ ٰ‬ ‫یکۿفرفۿ۔ے‬ ‫سادسا‪ْ:‬ایلْیاْموفقْتحِیقْبالِبولْاحقْاخر جْ ْ‬ ‫واقولْ رْ‬ ‫واوقل ۿوادوا‪ :‬ۿاع ۿفو‪،‬قی ۿواےل ۿریمی ۿفرف ۿآ‪،‬ہی ۿاجك ۿقیقحتۿ‬



‫۔ےۿ وۿ وبۿلۿیکۿ‬



‫ْالطریِۃْالمحمدیۃْالبابْالثاینْالقصلْالثالثْہبتكمۿہیفنۿوكہٹئۿ‪ /۶‬۾‪۶۷‬‬



‫‪1‬‬



‫ْ‬



‫ْالحدیِۃْالندیۃْشر حْالطریِۃْاالمحمدیۃْالقصلْالثالثْہبتكمۿونػہیۿػوضہیۿلصیفۿ ٓا جادۿ‪۹۶۵/۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 633 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫االمامْاحمدْوالحا کمْوالؽیہیقْعنْایبْھریرةْعنْ ازاواػ ۿ۔ے‪،‬اامّۿادمح‪،‬احمكۿاوػیقۿےنرضحت ۿاباہؾریہۿػیضۿ‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْکرمْالمرءْدینہْومروتہْ اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿدححث ۿػواحث ۿیکۿاذنوطۿےنۿیبنۿ یلۿاهللۿ‬ ‫النیبْص‬ ‫ٰ‬ ‫عِلہْوحسبہْخلِہ‪ْ1‬واخرجْابنْایبْالدنیاْفْکتابْ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػواحثۿایك‪":‬ۿآدیمۿیکۿزعتۿانۿاكۿدنۿ۔ےۿ‬ ‫اوػان ۿیک ۿرموت ۿان ۿیک ۿ لق ۿ۔ے ۿاوػان ۿاك ۿقلخ "اوػ ا نۿ‬ ‫ْمرسال ْینمیہ ْایلْ‬ ‫رْ‬ ‫الیِنی ْعن ْیح ٰیی ْبن ْایب ْکثی‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ش‬ ‫اص‬ ‫ِس‬ ‫خ‬ ‫ب‬ ‫ایبۿادلاینۿےنۿاتكت ۿا ظ ۿںیمۿ یۿ نۿایبۿریثكۿےسۿ زڈۿ‬ ‫المصط ٰیف ْص‬ ‫الکرمْالتِوی ْْوْ‬ ‫یلْاللْتعایل ْعلیہْوسلم"‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫رم لۿػواحث ۿایكدػآاحنہكیلۿانۿدححث ۿیکۿ تبسۿیبنۿاركّۿ‬ ‫الشرفْالتواضع‪ْ 2‬واخرجْالرتمذیْمحمد ْبن ْعیلْ‬ ‫ف‬ ‫ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿیک ۿفرف ۿرك ےت ۿ ےھ ۿہك ۿ ؽامجا‪" :‬ركّ‪،‬‬ ‫الحکیمْعنْجابرْب‬ ‫ٰ‬ ‫نْعبداللْریضْاللْتعایلْعنہماْ وقتی ۿ ۿ۔ے ۿاوػرشف ۿفوا ع ۿ۔ے "اوػرتذمی ۿدمحم ۿا ن ۿیلعۿ‬ ‫یرفعہْایل ْالنیب ْص‬ ‫یلْاللْتعایل ْعلیہ ْوسلمْ"الحیاءْ امیکحلۿےنۿاجحؼۿا نۿدبعاهللۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿػواحثۿایكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫زینۃ ْوالتیق ْکرم"‪3‬انظر ْایل ْاالحادیث ْما ْاجالھا ْوْ دػااحنہكیلۿانۿوكۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿفرفۿرموففۿ‬



‫یلْاللْتعایلْ رك ےتۿ ےھۿہكۿفؽامجا‪":‬ایحءۿػ تنۿ۔ےۿاوػۿوقتیۿۿركّۿ۔ے "‬ ‫افصحہاْواحلہاْواملحاْانظرْایل ْقولہْص‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ااحدحث ۿوك ۿدوھك ۿزك ۿدقػ ۿػونش ۿاوػینتك ۿحیصف ۿںیہ ۿاوػیسیكۿ‬ ‫علیہْوسلمْمروتہْ ْ‬ ‫ریشںیۿاوػیسیكۿحیلمۿںیہ یبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكۿہیۿوقلۿ‬



‫ہكۿآدیمۿیکۿرموتۿانۿ‬



‫‪ْ1‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْایبْہریرةْریضْاللْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪ /۷‬ۺۻ‪،۸‬المستدركْللحا کمْکتابْالعلمْکرمْالمومنْدینہْ‬



‫الخْدارالقکرْبیوتْ‪،۶۷۸/۶‬لمستدركْللحا کمْکتابْالنكاحْالحسبْوالمالْوالکرمْالخْدارالقکرْبیوتْ‪۸/۷‬ۻ‪،۶‬ا لسن‬ ‫نْالکربیْکتابْ‬ ‫ٰ‬ ‫ْالکربی ْکتاب ْالشہادات ْباب ْبیان ْمكارم ْاالخالق ْالخ ْدارصادرْ‬ ‫النكاح ْباب ْاعؾبارالؼسا رف ْالکقاءة ْدارصادربیوت ْۼ‪/‬ۻ‪،۶۸‬ا لسنن‬ ‫ٰ‬



‫بیوتْ‪/۶۵‬ۺ۾‪۶‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬ ‫ْکتابْالیِنیْمنْرسائلْا بنْایبْالدنیاْدححثۿ‪ْ۷۷‬مؤسسۃْالکتبْالثِافیۃْبیوتْ‪/۶‬۽‪۷‬‬



‫ْ‬



‫‪3‬‬ ‫ْنوادارالصولْفْمعرفۃْاحادیثْالرسولْاالصلْالسادسْوالخمسونْوالمائۃْدارصادرْبیوتْ ‪۷۵۵‬‬



‫‪Page 634 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عِلہْفانماْوصفْالعِلْبالمروةْالالمروةْبالعِلْوْ یکۿ لقۿ۔ے دوھكۿفوۿ ولعّۿوہاگۿہكۿوضحػہیلعۿاٰولصلہ ۿوانسالّۿ‬



‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْ"حسبہ ْخلِہ ْوْ ےن ۿ لق ۿ ی ۿوك ۿرموت ۿےس ۿومروف ۿایك ۿاوػایس ۿفرو ۿوضحػۿ‬ ‫کذا ْقولہ ْصیل ْالل ٰ‬ ‫الشرفْالتواضع"فانماْحکمْعیلْالخلقْبانہْالحسبْ ہیلع ۿاٰولصلہ ۿوانسالّ ۿاك ۿوقل"آدیم ۿاك ۿٌبت ۿان ۿاك ۿ ُيتق ۿ۔ے ۿاوػ‬ ‫رشف ۿفوا ع ۿ۔ے ۿ" ۿفو ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿ ُيتق ۿرپ ۿمك ۿاگلجا ۿہك ۿوہ ۿٌبتۿ‬ ‫وعیلْالتواضعْبانہْالشرفْحسماْلماْیدعیہْالمدعونْ‬ ‫ف‬ ‫۔ے ۿاوػفوا ع ۿرپ ۿمك ۿ ؽامجا ۿہك ۿو ی ۿرشف ۿ۔ے ۿاد ویط ۿےكۿ‬ ‫منْانْالمالْھوْالشرف‪،‬ولذاْانْقالْقائلْانْالحسبْ‬ ‫دوععۿوكۿػدۿركےنۿےكۿ ےئۿہكۿاملۿ یۿرشفۿ۔ےۿایسۿ ےئۿہكۿ‬ ‫خلقْوالمروة ْعِلْوالشرف ْتواضع ْلمْیِبل ْقولہْ‬ ‫اارۿوكیئۿویطۿےہكۿہكۿےبۿكشۿٌبتۿ ُيتقۿ۔ےۿاوػرموتۿ لقۿ‬ ‫ع‬ ‫عک قب‬ ‫منہ‪،‬وانْ سْ لْف کذاْفْالقِرْتنیْا ینْقولہْ ۔ےۿاوػرشفۿفوا عۿ۔ےۿفوۿاۿنۿاكوقلۿوبقملۿنۿوہاگۿاوػاارۿانۿ‬



‫صیلْالل ٰ‬ ‫ْالتِوْیْوکرمْالمرءْ اكۿسکعۿركدعۿفوۿ وبلۿایكۿاج ےۿاگۿفوۿایسۿفروۿدوونطۿدحوثیطۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْالکرم ٰ‬ ‫دینہ۔‬ ‫ںیمۿا ےنۿدعبۿرقفوطۿےسۿ ےلۿوہ ےۿرقفوطۿںیمۿینعیۿوضحػ‬ ‫ْ‬



‫ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿاك ۿوقل ۿركّ ۿوقتی ۿ ۿ۔ے ۿاوػآدیم ۿیکۿ‬



‫واناْاعطیكْضابطۃْلہذاْكلماْرأیتْفْامثالْعــــــہْھذاْ زعتۿانۿاكۿدنۿ۔ے(ینعیۿاطۿولمجطۿاكۿسکعۿوبقملۿنۿوہاگ )‬ ‫المِامْاسمنی ْمعرفنی ْبالالمْمحموالْاحدھما ْعیلْ اوػںیمۿ مۿوكۿانۿےكۿ ےئۿاجكۿاض ہطۿداتیوہطۿٌت ۿیھبكۿ مۿ‬ ‫اےسیۿاقمامتۿںیمۿدوۿامسۿورعفۿجالالّۿدوھكۿہكۿاطۿںیمۿاكۿاجكۿ‬ ‫االٰخرفانْصحْانْیحملْاالٰخرعیلْاالولْمجرداْعنْ‬ ‫دورسعۿرپۿومحملۿوہجا۔ےۿفوۿاارۿدورسعۿاكۿےلہپۿےكۿ ےئۿومحملۿ‬ ‫محموالفْتلكْالِضیۃْ‬ ‫رْ‬ ‫الالمْفاعلمْانہْیجوزْانْیکونْ‬ ‫اننبریغۿالّۿےكۿحیحۿوہفوۿاجطۿولۿہكۿوہۿانۿیطشغۿںیمۿ یھۿومحملۿ‬ ‫ایضاواالالنظیہْقولْالشاعرْ ؎‬ ‫ر‬ ‫وہاتك۔ےۿوػنۿ۔ںیہ‪،‬ایكسۿ ریظۿوارعۿاكۿرعشۿ۔ے‪؎:‬ۿ‬ ‫ْایلْانكْتِولْالخ‬ ‫عــــــہ‪:‬اشاربہ ٰ‬



‫ْ(المصنف)‬



‫‪Page 635 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بنوناْبنوْابناءناْوبنو ْ‬



‫"ینعیۿےراػعۿےٹیبۿےراػعۿوٹیبطۿےكۿےٹیبۿںیہۿاوػۿےراػیۿویٹیبطۿ‬



‫بناتناْابناءْالرجال ْ‬



‫ےكۿےٹیبۿاوػرمدوطۿےكۿےٹیبۿںیہ "انۿ ےئۿہكۿاارۿ مۿویطۿوہكۿ‬



‫فانك ْان ْقلت ْاحقادنا ْابناء ْلنا ْصدقت ْوان ْقلتْ ہك ۿےراػع ۿ ر ےت ۿےراػع ۿےٹیب ۿںیہ ۿفوۿہیۿاصدق ۿوہاگ‪،‬اوػاارویطۿ‬ ‫وہكۿہكۿےراػعۿےٹیبۿےراػعۿ ر ےتۿںیہۿفوۿہیۿاكدت ۿوہاگۿفوۿرعشۿ‬ ‫ابنائنااحقادلناْکذبتْفكانْبنوناْھوْالمحکومْبہْوْ‬ ‫ںیم"ونبجا" یۿوكحّۿہبۿ۔ےۿاوػ ۿانۿںیمۿہتكنۿہیۿ۔ےۿہكۿ ہشیمۿ‬ ‫انْالمحمولْیجوزْتنکیہْابداْوافادةْ‬ ‫السرْفْذلكْ‬ ‫ر‬ ‫ومحملۿوكۿركنہۿالجاۿاجحؼۿ۔ےۿاوػاافدہۿرصۿاارۿانۿوكۿارمۿیلكۿ میلسۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫كلیاامرْزائدع ٰیلْنقسْالحکمْ‬ ‫الِصرْع ٰیلْتسلیمہ ْ ْ‬ ‫ر‬ ‫رك۔ںیۿسفنۿمكۿرپۿاجكۿػادئۿجات ۿ۔ے‪،‬اوػوموضفۿیھبكۿركنہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫و ْالموضو ع ْالینکر ْتنکیا‬ ‫ْمحضافلذلك ْال ْیِالْ ِٔص ۿ۔ںیہ ۿالجا ۿاججا ۿ۔ے ۿفو ۿان ۿ ےئ ۿویط ۿن ۿاہك ۿاج ے ۿاگ ۿہك ۿاركلّۿ‬ ‫الکرمْتِوی ْْاوالکرمْدینْوانماْتِولْبالتعریفْ وقتیۿۿجاۿاركلّۿدنۿینعیۿہكۿےلمجۿاكۿزجۿجاینۿدارہھٹاںیئۿفوۿانۿ‬ ‫ٰ‬ ‫النْاالٰخرْھوْالموضو عْحِیِۃْالجلْھذاْانْعکستْ وكۿركنہۿالجاۿاجحؼۿ۔ںیہۿہكلبۿ مۿہیۿہلمجۿدورسعۿزجۿیکۿ رعفیۿےكۿ‬



‫ونکرتْصحْاماْرایتْانْالنیبْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوْ واھۿباولےگۿانۿ ےئۿہكۿ۔تقیقۿںیمۿدورسازجۿ یۿوموضفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫سلمْلماْقدمْالتِویْفْحدیثْالحکیمْنکرْالکرمْوْ ۔ے ۿایس ۿو ہ ۿےس ۿاار ۿان ۿےلمج ۿاك ۿسکع ۿرك ۿدو ۿاوػےلہپ ۿزج ۿوك ۿركنہۿ‬ ‫ٰ‬ ‫لماْعکسْفْالحدیثْاالخرْعرفْالتِویْ‪،‬الل مْلكْ ركدوۿفوۿحیحۿوہاگۿایك ۿ مۿےنۿ۔ںیہۿداھكیۿہكۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫وملسۿےنۿٌتۿوقتی ۿوكۿدقمّۿایكۿمیكۿرتذمیۿیکۿشز ہتۿدح ثۿ‬ ‫الحمد ْع ٰیل ْتواتراٰالئك ْوال ْاخالك ْیاھذا ْمغمورافْ‬ ‫ح‬ ‫ٌ‬ ‫ںیمۿفوۿ"ركۿّ"ۿوكۿركنہۿال ے‪،‬اوػدورسیۿدح ثۿںیمۿ تۿانۿاكۿ‬ ‫غیابات ْالغباوت ْبحیث ْیعسرعلیك ْاالنؾباہ ْلما ْفْ‬ ‫حسم‬ ‫سکعۿایكۿفو"وقتی ۿ"وكۿورع ہۿال ے المیۿ!ۿ رییۿ ْۿوتمعنطۿ‬ ‫تلكْاالحادیثْ ْ‬ ‫رپ ریعۿ ےئۿدمحۿاعۿصخشۿںیمۿنامطۿ۔ںیہۿركجاہكۿفوۿمكۿیمہۿیکۿ‬ ‫ادنھضؾویطۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬اشارہْایلْانہْمعْاشتہارہْفْکثیمنْالناسْالخ‬



‫ْ(المصنف) ْ‬ ‫ْ‬



‫‪Page 636 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْواخری ْبتصدیرْ ںیمۿااسذھشکاۿوہہكۿ ریعۿاورپۿاطۿیتکمچۿویلجتطۿےسۿہیبنتۿوہجاۿ‬ ‫الیت ْجاءت ْمرة ْبتِدیم ْالکرم ٰ‬ ‫التِویْمنْلمعاتْبوارقْیكادْسناھاْیختفْابصارْ دوشاػ ۿوہ ۿنج ۿیک ۿػو ین ۿہاتگ ۿ۔ے ۿہك ۿ اہبت ۿیک ۿآوھكنط ۿوك ۿايكۿ‬ ‫الشبہات ْوال ْسیما ْحدیث ْالرتمذی ْمع ْماتِررفْ ےلۿ یۿ وۿاط ۿااحدحث ۿںیمۿںیہۿنجۿںیمۿیھبكۿركّۿوكۿدقمّۿ‬ ‫فؽامجا ۿاوػیھبك ۿوقتی ۿوك ۿدصػكالّ ۿںیم ۿال ے ۿجاصوصخ ۿدححثۿ‬ ‫االصولْانْالالمْانْالعہدْفلالستغراقْبالْالجنسْ‬ ‫رتذمی ۿجاو ود ۿہکی ۿارول ۿںیم ۿقػۿوہاكچ ۿہك ۿالّۿہك ۿدہع ۿےكۿ‬ ‫ایضا ْمقید ْاذحکمہ ْالبدوان ْیسوی ْفیہ ْاالفراد۔ْ‬ ‫ ےئۿنۿوہفوۿا رغتاقۿےكۿ ےئۿوہاگہكلبۿ سنۿ یھۿ دیفۿا رغتاقۿ‬ ‫ْتعایلْاعلم۔ ْ‬ ‫والل ٰ‬ ‫۔ے ۿان ۿ ےئ ۿہك ۿرضوػی ۿ۔ے ۿہك ۿ سن ۿےك ۿمك ۿںیم ۿيت ۿافؽادۿ‬ ‫ْ‬ ‫ْتعایلْاعلم‬ ‫حؼاحؼوہط والل ٰ‬ ‫م‬ ‫رْ قی‬ ‫اقول‪:‬سابعاْانْ لْلكْا کرمْالناسْاتِاھمْثمْ نْ اوقل‪:‬واخعا ۿاار ۿ م ۿےس ۿاہك ۿاج ے ۿہك ۿيت ۿولوگط ۿےس ۿػجادہۿ‬



‫دونہْف‬ ‫ْالتِویْْو ٰھکذاْیأیتْیزنلْتدریجاْالجرمْانْ جازعت ۿيت ۿےس ۿػجادہ ۿرپزیہاگػ ۿ۔ے ۿرھپ و ۿوقتی ۿںیم ۿانۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تسلمہْوتِولْھذاْالریبْفیہْلکنكْلمْتدرانْقدْ ےسمك ۿ۔ےۿاوػ ۿایسۿفروۿےسۿقدػذَا ۿمكۿےسۿمكۿرتۿیکۿفرفۿ‬



‫انصرفتْعماْاقرتفتْوقداعرتفتْبماْانحرفت‪ْ،‬قلْ جاػلۿوہ‪،‬الۿاحہلۿ مۿانۿوكۿ میلسۿركوۿےگۿاوػۿوہكۿےگۿہكۿانۿںیمۿ‬



‫ْاوالْ وكیئۿكش ۿ۔ںیہ نكیلۿ مۿےنۿ۔ںیہۿ اھجمۿہكۿ مۿانۿےسۿرھپۿ‬ ‫یل ْماذا ْمحصل ْقولك ْان ْا کرم ْالناس ْیوصف ر‬ ‫یقْوثانیابانہْقلیلْالتِویْْوثال ْثراْبانہْاقل‪ ْ،‬ح(ے سجۿاكۿ مۿےنۿاػاكتتۿایكۿاھت اوػۿارحافۿاكۿا رتافۿركایلۿ‬ ‫بانہْا ت‬ ‫رْ‬ ‫ٰ‬ ‫ےھج ۿئاتو ۿےراہػع ۿان ۿوقل ۿاك ۿاح ۿایكۿ۔ے ۿہك ۿاركّ ۿاانلن ۿاولاۿ‬ ‫ھلْھذاْاالْكالمْمجنونْتقوہْبلقظْفْالجنونْوماْ‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫ایقتۿےسۿومروفۿوہجاۿ۔ے( تۿےسۿػجادہۿرپزیہاگػ)اوػۿجا زاۿ‬ ‫دریْوماْعِلْوھذہْالشناعۃْ ْ‬ ‫لیلقۿانشقوی ۿۿےكۿواھۿاوػ ۿجانزا ۿانۿےس ۿ یھۿالق ۿےكۿواھ‬ ‫(ینعی ۿان ۿروػت ۿںیم ۿٌت ۿہك ۿ ٌَ ّؼِ ۿجاین ۿینعی ۿایقت ۿوك ۿومحملۿ‬ ‫امںینۿایكۿہیۿاےسیۿونجمطۿاكۿكالّۿ۔ںیہ وۿونجطۿںیمۿظفلۿ‬



‫‪Page 637 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تکدرعلیكْزعمكْالعجیبْفْكلْماْجاءْعیلْالرتتیبْ بااتل ۿ۔ے ۿاوػ ۿ اتھجم ۿ۔ے ۿوػن ۿاےس ۿ رب ۿوہیت‪،‬اوػ ۿہی ۿ انمتۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہْ ےراہػع ۿػ م ۿبیج ۿںیم ۿاط ۿامتّ ۿااحدحث ۿوك ۿدکمػ ۿركدع ۿ یۿ‬ ‫وھو ْکثی ْف ْاالحادیث‪،‬قال ْصیل ْالل‬ ‫ٰ‬ ‫وسلم"احب ْاالعمال ْایل ْالل ْالصلوة ْلوقت ا ْثم ْبرْ نجۿںیمۿرتبیتۿےكۿواھۿاامعلۿیکۿقطزتت ۿایبط ۿوہیئۿاوػ ۿہیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ومضمط ۿااحدحث ۿںیمۿ تہۿ۔ے‪،‬یبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫الوالدین ْثم ْالجہاد ْف ْسؽیل ْالل ْ"اخرجہ ْاالئمۃْ‬ ‫ف‬ ‫ےن ۿ ؽامجا"اهلل ۿوك ۿيت ۿاكومط ۿےس ۿػجادہ ۿایپػی ۿامنػ ۿ۔ے ۿ وۿ‬ ‫احمد ْ‪ْ 1‬والبخاری ْومسلم ْوابوداؤد ْوالرتمذی ْوْ‬ ‫ٌُ‬ ‫ب‬ ‫وقث ۿرپ ۿیڑیھ ۿاج ے رھپ ۿامط ۿجات ۿےك ۿواھ ۿ ِظ ۿولسك‪،‬‬ ‫ْتعایلْعنہْفالمع ٰینْ‬ ‫النسائیْعنْابنْمسعودْریضْالل ٰ‬ ‫رھپ ۿاهلل ۿیک ۿػاہ ۿںیم ۿاہجد ۿركجا "انۿدححث ۿوك ۿػواحث ۿایك ۿادمح‪،‬‬ ‫عیلْزعمكْانْاحبْاالعمالْیوصف ر‬ ‫ْاوالْبانہْصلٰوةْثمْ اخبػی‪،‬ملسم‪،‬اباداود‪،‬رتذمیۿاوػۿخسایئۿےنۿرضحتۿا نۿوعسمدۿ‬ ‫یمکث ْفیصیبرا ْثم ْیلبث ْفیعود ْجہادْرا ْوھذا ْمنْ ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿفوۿےراہػعۿػ مۿرپۿٕعسیۿہیۿوہاگۿہكۿيتۿ‬ ‫اعجبْماسمعْالسامعون‪ْ ،‬‬



‫ےس ۿػجادہ ۿبوبحت ۿاكّ ےلہپ ۿوٰلصہ ۿےك ۿواھ ۿومروف ۿوہجا ۿ۔ےۿ‬ ‫رھپۿھچكۿدریۿرہھٹۿركۿنسحِۿولسكۿ نۿاججاۿ۔ےۿرھپۿھچكۿدریۿرہھٹۿركۿ‬ ‫اہجد ۿوہجا ۿ۔ے ۿاوػ ۿہی ۿيت ۿےس ۿػجادہ ۿبیج ۿجافوط ۿںیم ۿےس ۿ۔ےۿ‬ ‫ وۿ ُوصشغۿواولطۿےنۿ ُيسی‬



‫‪ْ 1‬صحیحْالبخاریْکتابْمواقیتْالصلوةْبابْفضلْالصلوةْلوقتہاْدق یم ۿبتك ۿاخن ۿركایچ ۿ‪ /۶‬ۻۼ‪،‬صحیحْالبخاریْکتابْالجہادْبابْفضلْ‬ ‫الجہادْلوقتہاْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۵ /۶‬۾‪،۸‬صحی‬ ‫ٰ‬ ‫حْالبخاریْکتابْاالدبْبابْقولہْتعایلْووصؼنااالنسانْبوالدیہْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪/۶‬‬



‫‪۷‬۽۽‪،‬صحیحْمسلمْکتابْاالیمانْبابْکونْاالیمانْباللْافضلْاالعمالْدق یم ۿبتك ۿاخن ۿركایچ ۿ‪۷ /۶‬ۻ‪،‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْا بنْ‬



‫مسعودْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪ ۹۶۵ /۶‬ۿو۽‪۹۶‬‬



‫‪ ۹۷۶‬ۿوۿ۾‪ ۹۸‬ۿوۿ‪۹۹۹‬ۿوۿ۽‪ ۹۹‬ۿوۿ‪۶‬ۺ‪،۹‬جا معْالرتمذیْابوابْالصلوةْبابْماجاءْفْالوقتْاالولْ‬



‫منْا تقضلْا نی ۿینپمک ۿدیلہ ۿ‪،۷۹ /۶‬جا معْالرتمذیْابوابْالربوالصلۃْبابْماجاءْفْبرالوالدینْا نی ۿینپمک ۿدیلہ ۿ‪،۸ /۷‬سننْالنسائیْکتابْ‬



‫المواقیتْفضلْالصلوةْلمواقؼتہاْونػۿدمحمۿاكػاخنۿاجتػتۿبتكۿركایچۿ‪،۶۵۵ /۶‬سننْایبْداؤدْکتابْالصلوةْبابْالمحافظۃْعیلْالصلواتْ ٓا اتفتۿماملۿ‬ ‫رپسیۿالوہػۿ‪۶ /۶‬ۻ‬



‫ْ‬



‫‪Page 638 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تذئیلْایاكْوانْتظنْانْتِدیمْالخربْفْامثالْھذاْ جڈ لی ۿ ربداػہی ۿنامط ۿن ۿركجا ۿہك ۿاےسی ۿاقمامت ۿںیم ۿ رب ۿوكۿ‬ ‫المِامْقلیلْفْفصیحْالكالمْحیتْیعدتاویالْللمرامْ دقمّ ۿػانھك ۿكالّ ۿحیصف ۿںیم ۿجادػ ۿ۔ے اہیط ۿجك ۿہك ۿوصقمد ۿےكۿ‬ ‫بل ْھو ْشائع ْتکثربل ْھو ْاالکثر ْاالوفر‪،‬ولو ْسردْ ےیۿجاو لۿركجاۿرہھٹع‪،‬ہكلبۿوہۿرثكتۿواعۿ۔ےۿہكلبۿو یۿاكضؾۿوۿ‬ ‫اوفؽۿ۔ےۿاوػۿاارۿمہۿ مۿےسۿاطۿااحدحثۿںیمۿےسۿھچكۿاكۿدركۿركںیۿ‬ ‫نالك ْمن ْاالحادیث ْالواردة ْع ٰیل ْھذاالمنوال ْلنافتْ‬ ‫ وۿانۿفر ےقۿرپۿواػد ۿوہںیئۿفوۿیتنگ ۿںیم ۿڑکنیسوط ۿےسۿػجادہۿ‬ ‫ات ْورمیؾین ْباالمالل‪،‬ثم ْمنہا ْما ْف ْنقسْ‬ ‫ْعیل ْمئ ٍ‬ ‫وہطۿ یۿاوػ ۿ مۿےھجۿااتكۿدےنیۿرپۿ تمہۿاگلو ۿےگ رھپۿاط ۿںیمۿ‬ ‫الحدیث ْدلیل ْعیل ْمانرید ْکتِدیم ْالصقات ْوْ‬ ‫ےسۿوہۿ یھۿ۔ےۿ وۿسفنِۿدححثۿںیمۿےراػعۿادماۿیکۿد لیۿ۔ےۿ‬ ‫تاخیْالذواتْوغیْ ٰذلكْومنہاْماْشرحْالشارحونْ ےسی ۿ افت ۿوك ۿدقمّ ۿركجا ۿاوػ ۿدوات ۿوك ۿ ؤرخ ۿركجا ۿاوػ ۿان ۿےكۿ‬



‫ْب ْعکسْالرتتیبْم‬ ‫ٰ‬ ‫نْدونْحاجۃْایل ْماھنالكْفعلمْ كالوہۿاط ۿںیمۿواػنیحۿدححث ۿاكۿدححث ۿیکۿرشوۿںیمۿرتبیتۿ‬ ‫انہْطریقْشائ‬ ‫رْ‬ ‫ع‪،‬کثیاْمایجریْالكالمْعلیہْوتؾبادرْ انث ۿدتانۿجالۿرضوػت‪،‬فوۿانۿےسۿ ولعّۿوہا ۿہكۿ ربۿوكۿدقمّۿ‬ ‫االف امْالیہ ْبال ْاحؾیاجْایل ْصوارف ْوالْتوقف ْع ٰیلْ ركجا ۿواعۿ۔ےۿاوػ ۿاسبۿاواقت ۿكالّ انۿدیز ۿرپۿ َيتزا ۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫موقفْولوْالاناْعیلْحذرمنْاالطنابْالریناكْمنہاْ قؽا نۿاصػ ہۿیکۿاحٌت ۿےكۿریغۿولوگطۿیکۿمہفۿانۿیکۿفرفۿ‬ ‫العْجبْالعجاب‪،‬لکنْالْباسْانْتذکرْطر ْفراْمنْاحادیثْ تقبس ۿركیت ۿ۔ے ۿاوػ ۿیسك ۿئاتےن ۿواےل ۿرپ ۿوم ۿوقف ۿ۔ںیہ ۿوہیتۿ‬ ‫اوػۿاارۿح ںیۿوطت لۿاكۿدػۿنۿوہۿفوۿمہۿںیہمتۿاطۿااحدحثۿاكۿبیجۿ‬ ‫ا کثرھا ْمن ْالِسم ْالثاین ْالن ا ْاوضح ْف ْالمِصودْ‬ ‫و ۿرغ بۿومننۿداھك ےتۿنكیلۿانۿںیمۿرحو ۿ۔ںیہۿہكۿمہۿاطۿ‬ ‫جمیالْوْنِدمْعلیہاْحدیثاْذکرْفیہْالمصط ٰیفْ‬ ‫وضوحا ْ ر ْ‬ ‫رْ‬ ‫ااحدحثۿاكۿاجكۿہصحۿدركۿركںیۿنجۿںیمۿاكضؾۿ مسۿجاینۿےكۿ لیبۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْمِدمتنی ْفاستنتج ْمنہماْ‬ ‫صیل ْالل ٰ‬ ‫ےسۿںیہ انۿ ےیۿہكۿوہۿوصقمد ۿںیمۿوخت ۿواہوۿںیہۿاوػ ۿمہۿ‬ ‫ٕط‬ ‫العلماءْکمثلْصنیعناْفْاالٰیتنیْ ْ‬ ‫ےلہپۿاجكۿدححثۿدركۿركںیۿسجۿںیمۿ ـلیۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫وملسۿےنۿدو ۿدقمےمۿدركۿےیکۿفوۿانۿےسۿءاملءۿےنۿہجیتنۿاكال‪،‬‬ ‫سجۿفروۿدوۿ ٓا ںوتطۿںیم‬



‫‪Page 639 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫لیکون ْھذا ْاشدتنکیال‪،‬انبأنا ْحسنی ْالقاطیم ْعنْ مہۿےنۿایكۿجاہكۿ دیۿ تخۿوہ مہۿےسۿدححث ۿایبط ۿیکۿنیسحۿ‬ ‫عابدْبنْاحمدْعنْصالحْالقارویقْعنْسلیمانْالدریعْ افیمطۿےن‪،‬وہۿػواحث ۿرك ےتۿںیہۿمادب ن ۿادمحۿےس‪،‬وہۿػواحثۿ‬ ‫عنْمحمدْالشریف‪،‬عنْالشمسْالعلِیمْعنْاالمامْ رك ےتۿںیہۿاصج ۿافػوت ۿےس‪،‬وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿامیلسطۿ نۿ‬ ‫دػیعۿےس‪،‬وہۿػواحث ۿرك ےتۿںیہۿدمحمۿرشفیۿےس‪،‬وہۿػواحثۿ‬ ‫السیویطْعنْاحمدْبنْعبدالِادرْبنْطریفْاناْابوْ‬ ‫كتہ‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫رك ےت ۿںیہ ۿسمش ۿ ی ۿےس‪،‬وہ ۿػوا ث ۿرك ےت ۿںیہ ۿاامّ ۿوییطۿ‬ ‫اسحاق ْالؾنویخ ْانا ْابوالحجاج ْیوسف ْبن ْالزیكْ‬ ‫ےس‪،‬وہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿادمح ۿ ن ۿدبعااقلدػ ۿا ن ۿفرفیۿ‬ ‫ى‬ ‫المزیْاناْالقخربنْالبخاریْسماعرْا ْبسماعہْعنْایبْ‬ ‫ےس‪،‬ح ںیۿ ربۿدیۿاباا ِقۿی ویۿےن ح ںیۿ ربۿدیۿاباااجحلوۿ‬ ‫لقت‬ ‫حق‬ ‫ب‬ ‫ب‬ ‫صْعمرْ نْطربزدْاناْابوا حْعبدالملكْا نْ ویفسۿا نۿػیکۿٔؽیۿےن ح ںیۿ ربۿدیۿرخفۿادلنۿا نۿاخبػیۿ‬ ‫قاسمْالکرویخ‪،‬اناْالِایضْابوعامرْمحمودْبنْالِاسمْ ےن امكاۿاباصفحۿ رمۿ نۿربطػدۿےسۿنسۿرك ح ںیۿ ربۿدیۿابا‬ ‫االزدیْوابوبکرْاحمدْبنْعبدالصمدْالغوریجْاناْابوْ ام حتۿدبعاكلمل ۿا نۿاقمسۿركویۿےن ح ںیۿ رب ۿدیۿاقیضۿاباۿ‬



‫محمدْعبدالجبارْالجرایح ْالمروزیْاناْابوالعباسْ مارم ۿومحمد ۿا ن ۿاقمس ۿاػدی ۿاوػ ۿاباركب ۿادمح ۿ ن ۿدبعا دمص ۿ وػیجۿ‬



‫محمدْبنْاحمدْبنْالمحبوبْالمحبویب ْالمروزی‪،‬اناْ ےن ح ںیۿ ربۿدیۿاباۿدمحم ۿدبعارابجػ ۿرجایحۿرموػی ۿےن‪،‬ح ںیۿ‬ ‫ذ‬ ‫الرتمذی ْثنا ْمحمد ْبن ْیحیی ْنامحمد ْبن ْیوسفْ ربۿدیۿرتذمیۿےن‪،‬دححثۿایبطۿیکۿمہۿےسۿدمحمۿا نۿ ِسیۿےن‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫دححثۿایبطۿیکۿمہۿےسۿدمحمۿ نۿویفسۿےن‪،‬دححثۿایبطۿیکۿمہۿ‬ ‫ناسقٰنیْعنْھشامْبنْعروةْعنْابیہْعنْعائشۃْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫ہ‬ ‫ےس ۿایفسط ۿےن‪،‬ا وط ۿےن ۿػوا ث ۿیک ۿ ساّ ۿ ن ۿرعوہ ۿےسۿ‬ ‫قالتْقالْرسولْاللْص‬ ‫یلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْخیْ‬ ‫ٰ‬ ‫اوھنط ۿےن ۿػواحث ۿیک ۿا ےن ۿجات ۿےس اذنوط ۿےن ۿػواحث ۿیکۿ‬ ‫کمْخیْکمْالْھلہْ ْ‬ ‫رضحت ۿماص ہۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنع ۿےس اذنوطۿےنۿاہكۿفؽامجاۿ‬ ‫ػوسلۿاهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملس‬



‫‪Page 640 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫واناْخیْکمْالھیلْواذاْماتْصاحبکمْفدعوہ۔ھذاْ ےن" مۿںیم ۿےسۿيت ۿےسۿ رتہۿوہۿ۔ےۿ وۿا ینۿ وییۿےكۿ ےیۿ‬ ‫ رتہۿوہۿاوػۿںیمۿا ینۿ وییۿےكۿ ےیۿ مۿيتۿےسۿ رتہۿوہطۿٌتۿ‬ ‫حدیثْحسنْصحیحْ‪ْ 1‬‬



‫قلت ْومروی ْایضاعندابنْماجۃْ‪ْ 2‬منْحدیثْابنْ ےراہػا ۿوكیئۿواج یۿرماج ےۿفوۿاےسۿ وھػ ۿدو"(ینعیۿانۿاكۿدركۿ‬ ‫حؼایئۿےسۿنۿركو)ہیۿدححثۿنسحۿحیحۿ۔ے‬ ‫عباسْوعندالطرباینْفْمعجمہ‪ْ 3‬الکبیعنْم ٰعویۃْ‬ ‫ٕس‬ ‫ْقلت(ںیمۿوہكطۿاگۿہك)ہیۿدححث ۿا نۿام ہۿےكۿاہیطۿ ُمل ۿ‬ ‫ْتعایل ْعنہم ْاجمعنی ْقالْ‬ ‫بن ْایب ْسقٰنی ْریض ْالل ٰ‬ ‫ح‬ ‫دح ثۿا نۿابعنۿےسۿرمویۿ۔ےۿاوػۿربطاینۿےكۿاہیطۿاطۿےكۿ‬ ‫االمام ْالعالمۃ ْالشارح ْعبدالرؤف ْالمناوی ْفْ‬ ‫مجعمۿریبكۿںیمۿاعموہیۿا نۿاباایفسطۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿانیعمجۿ‬ ‫التؼسیْشرحْالجام‬ ‫عْالصغیالالمامْالمویل ْجاللْ‬ ‫ٰ‬ ‫ےسۿاامّۿكالہمۿدبعارلوفۿانمویۿےن ۿجصسضؾ ۿرشوۿاجعمۿریغصۿ‬ ‫الحقْوْالدی‬ ‫ًم‬ ‫ٰ‬ ‫نْالسیویطْرحمۃْاللْتعایل ْعلیہماْفاناْ ہفنصمۿاامّۿومیٰلۿياللۿاقحلۿوادلّنۿوییطۿػ ھما ۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫‪4‬‬ ‫خیْکمْمطلِاْوكانْاحسنْالناسْعشرةْل م ْا نتہی۔ ںیمۿفؽامجا"فوۿںیمۿٕؾتااۿ مۿيتۿےسۿ رتہۿوہط اوػۿوضحػۿہیلعۿ‬ ‫اقول‪:‬یاْھذاْانْابدیتْفرقرْاْبنیْھذاالِیاسْوالِیاسْ ْ انصتوہۿوانسالّۿا ےنۿالہۿےكۿواھۿيتۿےسۿ رتہۿولسكۿفؽام ےتۿ‬



‫ ےھ "‬ ‫اوقل‪(:‬ںیمۿاتہكۿوہط)اعۿصخشۿاارۿفوۿاِنۿس انۿںیمۿاوػۿاُنۿ‬ ‫س انۿںیمۿسجۿیکۿتحۿاك‬



‫‪1‬‬ ‫ْالظمانْایلْزوائدْا بنْحبانْ‬ ‫ْجاْمعْالرتمذیْابوابْالمناقبْبابْفضلْازواجْالنیبْصیلْالل ٰ‬ ‫ْتعایلْلیہْوسلمْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪ /۷‬۾‪،۷۷‬موارد ٰ‬



‫دححثۿ‪ْ۶۸۶۷‬المکؾبۃْالسلقیہْ ۿ۽‪،۸۶‬القردوسْبماْثورْالخطابْدححثۿ‪۸‬ۺ۽‪ْ۷‬دارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ‪۵ /۷‬ۼ‪،۶‬الجا معْالصغیْحدیثْ‬



‫‪ْ۹۶۵۵‬دارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪ /۷‬۾‪۷۹‬‬



‫ْسننْا بنْماجہْکتابْالنكاحْبابْحسنْمعاشرةْالنساءْاچیۿامیۿدیعسۿینپمکۿركایچۿ ۿ‪۶۹۸‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ْالمعجمْالکبیْدححثۿ‪۸‬ۺ۽ْمکؾبۃْالقیصلیہْبیوت ۾‪۸ /۶‬ۻ‪۸‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫ْالتؼسیْشرحْالجا معْالصغیْتحتْالحدیثْخیکمْخیْکمْالھلہْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪۸۸ /۶‬ۺ‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 641 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الذی ْتنکرصحتہ ْلشکرك ْالمقضلۃ ْابدا ْما ْكانوا ْوْ فوۿٕزكؼ ۿ۔ےۿفؽقۿامنجاطۿركدعۿفوۿہیلیضف ۿ رمۿوپرۿ ریعۿركشۿ‬



‫ْاین ْلك ْ ٰذلك ْاخرج ْاحمد ْوْ شزاػ ۿوہط ۿےگ‪،‬نكیل ۿاہیہت ۿاہیہت ۿھجت ۿےس ۿویكركن ۿااس ۿنكممۿ‬ ‫لکن ْھی ات ْھی ات ّ‬ ‫الشیخانْعنْایبْھریرةْعنْالنیبْصیلْاللْتعایلْعلیہْ ۔ے اامّ ۿادمح ۿو ۿاخبػی ۿو ۿملسم ۿرضحت ۿاباہؾریہ ۿےس ۿػاوی‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫ی ‪ 1‬اذنوطۿےنۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملس ۿےسۿػواحثۿیکۿہكۿفؽامجا‬ ‫وسلم‪،‬خیْنساءْرکنبْاالبلْصالحْنساءْقر شْ‬ ‫ق‬ ‫اووٹنط ۿرپ ۿوساػ ۿوہےن ۿوایل ۿوعػفوط ۿںیم ۿيت ۿےس ۿ رتہ ۿ ؽشیۿ‬ ‫ْ‬ ‫یکۿحزكۿوعػںیتۿںیہ‬ ‫قالْالقاضلْالشارحْفالمحکومْلہْبالخییۃْالصالحۃْ‬ ‫اف لۿواػوۿےنۿفؽامجاۿفوۿنجۿےكۿ ےیۿيتۿےسۿ رتہۿوہےنۿاكۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ع‬ ‫من‬ ‫جع‬ ‫ن ْال ْ یل ْالعموم ْ ْاھ ْانظر ْکیف ْ ل ْالخیْ مكۿفؽامجاۿہ اۿوہۿقؽیشیۿوعػفوطۿںیمۿحزكۿوعػںیتۿںیہۿاوػۿہیۿمكۿ‬ ‫محکو رْماْبہْاخر جْاحمدْوالرتمذیْوالحا کمْباْسنادْ ا ےنۿومعّۿرپۿ۔ںیہۿدوھكۿزك ۿفروۿواػوۿےن ۿریۿوك ۿوكحّۿہبۿ‬ ‫صحیح ْعن ْعبداللْبنْعمروْبن ْالعاص ْریض ْاللْ قؽاػ ۿدجا اامّ ۿادمح رتذمی ۿاوػ ۿاحمك ۿخبزڈِۿحیح ۿرضحت ۿدبعاهللۿ‬ ‫تعایل ْعنہماْعنْالنیبْص‬ ‫یلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْخیْ ا ن ۿ رمو ۿا ن ۿما ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿامہنع ۿےس ۿػاوی ۿہك ۿیبن ۿ یلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫االصحابْعندْاللْخیْھمْلصاحبہْوخیْالجیانْ اهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿفؽامجا ۿہكۿااحصت ۿںیمۿيت ۿےسۿ رتہۿ‬ ‫عنداللْخیْھمْلجارہ‪ْ3‬قالْالقاضلْالشارح"فكلْ ْ اهللۿےكۿحؼدجكۿوہۿ۔ےۿ وۿا ےنۿواج یۿےكۿ ےیۿيتۿےسۿ رتہۿوہۿ‬ ‫اوػۿاسمہویطۿںیمۿاهللۿےكۿحؼدجكۿيتۿےسۿ رتہۿوہۿ۔ےۿ وۿا ےنۿ‬



‫‪ْ 1‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْایبْھْریرةْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪ /۷‬ۺۼ‪ ۷‬ۿو ۿ‪۸‬۾‪،۸‬صحیحْالبخاریْکتابْالنكاحْبابْایلْمنْینک‬ ‫حْوایْ‬ ‫ّ‬



‫النساءْخیْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪۵ /۷‬ۻۼ‪،‬صحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْفضائلْنساءِْقر یشْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۷‬۽‪۸۵‬‬ ‫ْالتؼسیْشرحْالجا معْالصغیْتحتْحدیثْخیْنساءْرکنبْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪۹۷ /۶‬ۺ‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫‪ْ3‬مسندْامامْاحمدْبنْحنبلْعنْعبداللْبنْعمروْبنْالعاصْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪ /۷‬۽ۻ‪،۶‬المستدركْللحا کمْکتابْالمناسكْخیْ‬



‫االصحابْعنداْللْالخْدارالقکرْ‪،۹۹۸ /۶‬الجا معْالرتمذیْابوابْالربوالصلۃْبابْماجاءْفْحقْالجوا رْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪ /۷‬ۻ‪۶‬‬ ‫‪Page 642 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫کثرْخیا ْلصاحبہْوْجارہْفہوافضلْعندْ اسمہویطۿےكۿ ےیۿيتۿےسۿ رتہۿوہ اف لۿواػوۿےنۿاہكۿفو ۿہؾۿ‬ ‫رْ‬ ‫منْكانْا‬



‫اللْوْالعکسْبالعکسْ‪ْ1‬اھْْاخر جْاحمدْوْابنْحبانْ وہ ۿصخش ۿ و ۿا ےن ۿواج ی ۿاوػ ۿیڑویس ۿےك ۿ ےی ۿریثك ۿاریخل ۿوہ ۿوہ ۿاهللۿ‬ ‫والؽیہیقْعنْسعیدْبنْایبْوقاصْریضْاللْتعایلْعنہْ ےكۿحؼدجكۿالضۿ۔ے اوػ ۿانۿےكۿحؼسکعۿوہۿفوۿمكۿحؼسکعۿ‬ ‫ٰ‬ ‫نتہ‬ ‫باسنادْصحیحْعنْالنیبْصیلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْ ۔ےۿا ی اامّ ۿادمح‪،‬ا ن ۿابحط ۿاوػ ۿیق ۿےنۿدعس ۿا ن ۿایبۿ‬ ‫ٰ‬ ‫خ‬ ‫ح‬ ‫ب‬ ‫ز‬ ‫ِ‬ ‫واق ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےسۿ ڈۿحیحۿػوا ثۿایكۿوہۿیبنۿ یلۿ‬ ‫خیْالذکرالخیفْ‪ْ2‬قالْالقاضلْالشارح"ایْماْاخقاہْ‬ ‫اهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےس ۿػاوی ۿہك ۿرساكػ ۿےن ۿفؽامجا"يت ۿےسۿ‬ ‫الذا کرْوسرتہْعنْالناسْفہوْافضلْمنْالج رْ‪3‬اھ‪ْ،‬‬ ‫ٌ‬ ‫ل‬ ‫ رتہ ۿدركۿدركِۿ یۿ۔ے"اف لۿواػوۿےنۿاہكۿینعیۿوہۿدركۿےسجۿ‬ ‫اخرجْالطرباینْعنْایبْامامۃْالباھیلْریضْاللْتعایلْ‬ ‫ٰ دارك ۿہیفخ ۿػےھك ۿاوػ ۿولوگطۿےس ۿاپھچ ے ۿوہ ۿدركِۿًهؾۿےسۿالضۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْافضلْالصدقۃْ‬ ‫عنہْعنْالنیبْصیلْالل ٰ‬ ‫۔ے ْا نتہی‪،‬ربطاین‪ ،‬ا ن ۿام ہ‪،‬ابااامہم ۿجایلہ ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫ْتعایل ْ‬ ‫سرْایلْفِی‪ْ4‬قالْالقاضلْالشارح"قال ٰ ْ‬ ‫مز ۿےسۿػاویۿوہۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػاویۿہكۿفؽامجا‪،‬‬ ‫ْ"‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫‪ْ5"‬اھ" ْ‬



‫"يتۿےسۿ رتہۿدصہقۿوہۿ۔ےۿ وۿہیفخۿروػۿرپۿریقۿوكۿدجاۿاج ے"‬ ‫اف لۿواػوۿےنۿاہكۿاهللۿاعتیٰلۿفؽامجاۿ۔ے ْ‬ ‫ْ"‬



‫‪‬‬



‫‪‬‬



‫ْالتؼسیْشرحْالجا معْالصغیْتحتْالحدیثْخیْاالصحابْالخْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪ /۶‬ۺ‪۷‬ۺ‬



‫‪1‬‬



‫نتہی‬ ‫‪،"‬ا ٰ‬



‫ْ‬



‫ْالظمٓانْایلْزوائدْا بنْحبانْدححثۿ‪ْ۷۸۷۸‬‬ ‫‪ْ2‬مسندْاحمدْبنْحنبلْعنْسعیدْبنْایبْوقاصْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪۷ /۶‬ۼ‪،۶‬موارد‬ ‫ٰ‬



‫المکؾبۃْالسلقیہْ ۿۼۼۺ‪،‬شعبْاالیمانْدححثۿ‪۷‬ۺۺْدارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ‪ /۶‬ۼ‪۹۵‬‬



‫ْ‬



‫ْالتؼسیْشرحْالجا معْالصغیْتحتْالحدیثْخیْالذکرْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪ /۶‬ۻ‪۷‬ۺ‬ ‫‪ْ4‬المعجمْالکبیْدححثۿ‪۶‬ۼ۽ۼْالمکؾبۃْالقیصلیہْبیوتْ۽‪ /‬۾ۺ‪،۷‬الجا معْالصغیْدححثۿ‪۵‬ۼ‪ ْ۶۷‬دارالکتبْالعلمیۃْبیوتْ‪۵ /۶‬۽ ْ‬ ‫‪3‬‬



‫ْ‬



‫ْالتؼسیْشرحْالجا معْالصغیْتحتْالحدیثْافضلْالصدقہْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪ /۶‬ۺ۽‪۶‬‬



‫‪5‬‬



‫‪Page 643 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اقول‪:‬انظرْفِدْاخرتْاالٰیۃْوقدمْالحدیث‪،‬اخر جْ اوقل‪:‬دوھكۿ ٓا حثۿركہمۿےنۿریۿوك( وۿوموضفۿ۔ے)ومرخۿایكۿ‬ ‫احمدْوالحا کمْعنْرجلْمنْالصحابۃْعنْالنیبْصیلْ اوػ ۿدححث ۿےنۿانۿوكۿدقمّۿایك اامّۿادمحۿاوػ ۿاحمكۿےنۿیسكۿ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْانْافضلْالضحایاْاغالھاْواسمنہاْ احصیب ۿےس ۿدػجات ۿایك وہ ۿیبن ۿركمی ۿ یل ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫‪ 2‬ےسۿػاویۿہكۿفؽامجا"قؽجاینۿےكۿاجونػوطۿںیمۿيت ۿےسۿ رتہۿ‬ ‫‪ْ1‬قالْالقاضلْالشار حْفاالْسمنْافضلْمنْالعدد ْاھْ‬ ‫يتۿےسۿیتمیقۿيتۿےسۿفؽہبۿ۔ے "اف لۿواػوۿےنۿاہكۿفوۿ وۿ‬ ‫اخرجْاحمدْوالطرباینْفْالکبیْعنْما ْعزْریضْاللْ‬ ‫يتۿےسۿفؽہبۿ۔ےۿوہۿمددۿےسۿاق َصفۿ۔ےۿاھۿ‬ ‫تعایلْعنہْعنْالنیبْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْافضلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫اامّ ۿادمح ۿاوػ ۿربطاین ۿمجعم ۿریبك ۿںیمۿرضحت ۿامزع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰلۿ‬ ‫تقض‬ ‫االعمالْاالیمانْباللْثمْالجہادْثمْحجۃْبرةْ لْ مز ۿےسۿػاوی اذنوطۿےنۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿ‬ ‫سائرْالعملْ‪3‬۔ ْ‬ ‫ػواحثۿایكۿہكۿفؽامجا"يتۿےسۿ رتہۿلمعۿاهللۿرپۿاامیطۿػانھكۿ۔ےۿ‬ ‫ْ‬



‫رھپۿاہجد رھپۿجۿوبقملۿامتّۿاامعلۿےسۿالضۿ۔ے "‬



‫انظرْایلْھذہْالكلمۃْاالخرةْصدرْباالفضلْثمْ اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہك ۿوہط)ان ۿہملك ۿںیم ۿدوھك‪،‬ےلہپ ۿالض ۿوكۿ‬ ‫اقول‪:‬‬ ‫ٰ‬ ‫دقمّۿایكۿرھپۿانۿوكۿومرخۿال ے‬ ‫اخرہ۔‬ ‫اخرجْابوالحسنْالِزویینْفْامالیہْالحدیؿیۃْعنْ اباانسحلۿقؽوینیۿا ےنۿاامیلۿدحجصز ۿںیمۿرضحت ۿابااامہمۿػیضۿ‬ ‫اهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػاویۿ‬ ‫ایبْامامۃْ ْ‬



‫‪ْ1‬مسندْاحمدْحنبلْحدیثْجدایبْاالشدا لسلیمْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪،۹۷۹/ ۸‬المستدركْکتابْاالضایحْبابْافضلْالضحایاْالخْ‬



‫دارالقکرْبیوتْ‪۷۸۶ /۹‬‬



‫ْ‬



‫ْالتؼسیْشرحْالجا معْالصغیْتحتْالحدیثْانْافضلْالضحایاْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪۸۶۷ /۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪ْ3‬مسندْاحمدبنْحنب‬ ‫لْحدیثْماعزْریضْاللْعنہْالمکتبْاالسالیمْبیوتْ‪،۸۹۷ /۹‬المعجمْالکبیْدححثۿ۾‪۵‬۽ْالمکؾبۃْالقیصیلۃْ‬ ‫ِ‬



‫بیوتْ‪۸۹۹ /۷۵‬ۿوۿۺ‪۸۹‬‬ ‫‪Page 644 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عنْالنیبْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْ"انْاشدْالناسْ وہۿیبنۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػواحثۿرك ےتۿںیہ "يتۿ‬ ‫ٰ‬



‫تصدی رِْا ْللناس ْاصدق م ْحدیثا ْوان ْاشد ْالناسْ ےسۿػجادہۿولوگطۿیکۿ دصقیۿركےنۿواالۿوہۿ۔ےۿسجۿیکۿجاتۿ‬ ‫یبا ْا کذب م ْحدیثا"‪ْ 1‬قال ْالقاضل ْالشار حْ يت ۿےسۿػجادہۿیچسۿاوػ ۿولوگطۿوكۿيت ۿےسۿػجادہۿوھججا ۿئاتےنۿ‬ ‫تکذ رْ‬ ‫ح‬ ‫قب واالۿوہۿ۔ےۿ وۿا ینۿجات ۿںیمۿيت ۿےسۿ ؼا ۿوھججا ۿوہ‪"،‬اف لۿ‬ ‫فالصدوقْیحملْكالمْغیہْعیلْالصدقْالعتِادْ حْ‬ ‫ف‬ ‫واػوۿےنۿ ؽامجاۿوہۿساچسۿدورسعۿےكۿكالّۿوكۿساچسیئۿرپۿومحملۿركجاۿ‬ ‫الکذب ْوالکذوب ْیمھت ْكل ْمخرب ْبالکذب ْلکونہْ‬ ‫۔ے ۿان ۿ ےی ۿہك ۿوہ ۿوھجت ۿوك ۿ ُحؼا ۿاج ات ۿ۔ے اوػ ۿوھججا ۿہؾ ۿربخم ۿوكۿ‬ ‫شانہ۔‪2‬اْھْ‬ ‫وھجت ۿیکۿ تمہۿاگلجا ۿ۔ےۿانۿ ےیۿہكۿوھجت ۿباانلۿانۿاكۿاكّۿ‬ ‫ْ‬ ‫۔ے‪،‬اۿھ‬



‫اخرجْاحمدْفْکتابْالزھدْعنْسلمانْالقاریسْواق رْقاْ اامّ ۿادمح ۿےن ۿاتكت ۿاالھڈ ۿںیم ۿرضحت ۿامیلسط ۿافػیس ۿےسۿ‬ ‫علیہْوْابنْاللْوابنْالنجارْعنْایبْھریرةْوالسجزیْ دححث ۿوموقفۿػواحث ۿیکۿاوػ ۿا نۿاللۿاوػ ۿا نۿ اجػ ۿےنۿابا‬ ‫ى‬ ‫فْاالبانۃْعنْاب‬ ‫نْایبْاوفْرافعنیْایلْالنیبْصیلْاللْ ہؾریہ ۿےس ۿاوػ ۿ ِؼی ۿےن ۿاجان ۿںیم ۿا ن ۿایب ۿاوفی ۿےس‪،‬اط ۿيتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تعایل ْعلیہ ْوسلم ْا کثر ْالناس ْذنو رْبا ْیوم ْالِیمۃْ ےن ۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےس ۿرموفكا ۿػواحث ۿایك ۿہكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ف‬ ‫ن‬ ‫ٕ‬ ‫ي‬ ‫ؽامجا" تۿولوگطۿےسۿػجادہۿس ا تۿےكۿدطۿانۿےكۿ زاہۿوہطۿ‬ ‫ا کثرھمْكال رْماْفیماْالیعنیہْ‪ْ 3‬‬ ‫ےگ وۿيتۿےسۿػجادہۿالینعیۿجاںیتۿركع "‬ ‫قالْالقاضلْالشارح"النْ ْ‬ ‫ف‬ ‫اف لۿواػوۿےنۿ ؽامجاۿانۿ ےیۿہكۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْکزنالعمالْدححثۿربمن‪۹‬ۺ۽ۻْمؤسسۃْالرسالہْبیوتْ‪،۸۹۹ /۸‬الجا معْالصغیْدححثۿربمن‪ْ۷۷۵۷‬دارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۶۸۹ /۶‬‬



‫ْالتؼسیشرحْالجا معْالصغیْتحدیتْحدیثْانْاشدْالناسْتصدیِاْدارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪۸۶۶/۶‬‬ ‫‪ْ3‬الجا معْالصغیْبحوالہْا بنْاللْوْا بنْنجارْدححثۿربمنۻ۽‪ْ۶۸‬دارالکتبْالعلمیہْبیوتْ‪/ ۶‬ۻ۽‪،‬کتابْالزھدْ‪۶۶‬۽ْدارالکتابْالعریبْ‬ ‫‪2‬‬



‫ْ‬



‫دارالکتبْالعلمیہْبیوتْ ۿ۾‪۷۶‬‬ ‫‪Page 645 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الفۿرشفۿجاںیتۿػجادہۿ‬ ‫منْکثرْكالمہْکثرْسِطہْفتکثرْذنوبہْمنْحیثْالْ سجۿاكۿكالّۿریثكۿوہاگۿفوۿانۿںیمۿلمہمۿي ِ‬ ‫وہطۿ یۿفوۿانۿےكۿنزاہۿحؼ ںیۿےگۿاوػۿانۿوكۿوعشػۿنۿوہاگۿاھ‬ ‫یشعرْ‪"1‬اھْ‬



‫اخرجْالبخاریْفْالتاریخْوالرتمذیْوْابنْحبانْ اامّۿاخبػیۿجاػخۿںیمۿاوػ ۿرتذمیۿاوػ ۿا نۿابحط ۿہبۿ دنِۿحیحۿ‬ ‫رضحت ۿدبعاهللۿ نۿوعسمد ۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿػاویۿوہۿ‬ ‫ْتعایلْ‬ ‫بسندْصحیحْعنْعبداللْبنْمسعودْریضْالل ٰ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫یبنۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػوا ثۿرك ےتۿںیہۿہكۿ ؽامجا"‬ ‫ْاویلْ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْان ٰ‬ ‫عنہ ْعن ْالنیب ْصیل ْالل ٰ‬ ‫س إتۿےكۿدطۿيتۿولوگطۿےسۿػجادہۿھجمۿےسۿقؽ بۿوہۿوہاگۿ وۿ‬ ‫الناسْیبْیومْالِیمۃْا کثرھمْعیلّْصلٰوةْ‪2‬۔ ْ‬ ‫يتۿولوگطۿےسۿػجادہۿھجمۿرپۿدػودۿ ےجیھۿاگ‬ ‫م‬ ‫ض‬ ‫قال ْالقا ْل ْالشارح"ای ْاقرب م ْ ین ْف ْالِٰیمۃ ْوْ اف لۿواػوۿےنۿفؽامجا ۿینعیۿس إت ۿںیمۿيت ۿےسۿھجمۿےسۿ‬ ‫احِ مْبشقاعیتْا کثرھمْعیلّ ْصالةْفْالدنیاْالنْ ػجادہۿقؽ بۿاوػۿيتۿےسۿػجادہۿریمیۿافشمتۿاكۿٌاڈاػۿوہۿصخشۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْتدلْعیلْ وہاگۿ وۿداینۿںیمۿھجمۿرپۿيتۿےسۿػجادہۿدػودۿیڑہاتۿاھتۿانۿ ےیۿہكۿ‬ ‫کثرةْالصلوةْعلیہْصیلْالل ٰ‬ ‫صدق ْالمحبۃ ْو ْکمال ْالوصلۃ ْفتکون ْمنازل م ْفْ وضحػ ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿرپ ۿدػود ۿیک ۿكضؾت ۿیچس ۿ تبح ۿرپۿ‬ ‫االخرةْمنہْصیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْبحسبْتقاوت مْ اوػ ۿامكل ۿػ ط ۿرپ ۿدالنث ۿركیت ۿ۔ے فو ۿولوگط ۿےك ۿاداػو ۿوضحػۿ‬



‫فْ ٰذلكْ‪ْ3‬اھْ ْ‬



‫ٰ‬



‫ْاوالْلقظْالحدیثْ ْ‬ ‫اقول‪:‬انظرْشر ح ر‬



‫ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿقُؽت ۿںیمۿانۿارمۿںیمۿنَووگطۿ‬ ‫ےكۿ افوتۿےكۿ استۿےسۿوہطۿےگ‬ ‫اوقل‪:‬دوھكۿےلہپۿظفلۿدححثۿیکۿرشوۿ‬



‫ْالتؼسیْشرحْالجا معْالصغیْتحتْحدیثْا کثرْالناسْذنوبایومْالِٰیمۃْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪۷۵۵ /۶‬‬ ‫‪ْ2‬جا معْالرتمذیْابوابْالوترْبابْماجاءْفْفضلْالصلوةْعیلْالنیبْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪۹ /۶‬ۻ‪،‬الجا معْالصغیْدححثۿ۾‪ْ۷۷۹‬دارالکتبْالعلمیہْ‬ ‫‪1‬‬



‫بیوتْ‪ /۶‬ۻ‪۶۸‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬



‫ْالتؼسیْشرحْالجا معْالصغیْتحتْحدیثْانْاو یلْالناسْیبْا لخْۃبتکمۿاالامّۿاش یعۿػجا ۿ‪ /۶‬ۻ‪۸۶‬‬



‫‪3‬‬



‫‪Page 646 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ثمْعللْبماْالیستِیمْاالعیلْجع‬ ‫لْاالویل ْمحکو رْماْ یکۿرھپۿتلعۿوہۿایبط ۿیکۿ وۿایسۿروػت ۿںیمۿكیھٹ ۿیتھٹیبۿ۔ےۿ‬ ‫ٰ‬ ‫بہ‪،‬وابنیْمنْھذا ْانْالعلماءْالمحدثنیْافاضْاللْ ٌت ۿہكۿدححث ۿںیم(واػد)ظفلۿاویٰلۿوكۿوكحّۿہبۿرہھٹاںیئۿاوػۿ‬ ‫علؼناْمنْبركات مْاستدلواب ذا ْالحدیثْعیل ْفضلْ انۿےسۿػونشۿرتۿہیۿ۔ےۿہكۿءاملءۿدحمنیثۿےن(اهللۿ ابػكۿوۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ص اعتیٰلۿےراػعۿاورپۿاطۿیکۿحؼںیتکۿحؼوا ے)انۿدححثۿےسۿءاملءۿ‬ ‫اھل ْالحدیث‪،‬وان م ْاویل ْالناس ْبرسول ْالل ْ یلْ‬ ‫ق‬ ‫ح‬ ‫ط‬ ‫دح ث ۿیک ۿ زتت ۿرپ ۿا دتاللۿایك اوػ ۿان ۿرپ ۿد لی ۿڑكیۿہك ۿوہۿ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْالن مْا کثرْالناسْصلوةْعلیہْ‬ ‫ٰ‬ ‫يت ۿولوگط ۿےس ۿػجادہ ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿو ٓا ہلۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْالیذکرونْحدیثاْاالوْیصلونْ‬ ‫صیلْالل ٰ‬ ‫وملسۿےسۿقؽ بۿںیہۿاۿنۿ ےیۿہكۿوہۿيتۿےسۿػجادہۿوضحػۿ یلۿ‬ ‫عشراْ ر ْ‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْ رْ‬ ‫فیہْعیلْالنیبْصیلْاللْ ٰ‬ ‫وخمساْ اﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿرپ ۿدػود ۿےتجیھب ۿںیہ ٌت ۿوكیئ ۿدححث ۿدركۿ‬



‫اوْمرتنیْاومرةْالْاقلْکماْھوْمعلومْمشاھدْوالحمدْ رك ےتۿںیہۿفوۿیبنۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿرپۿدنۿرم ہبۿجاۿجا چۿ‬ ‫لل۔‬ ‫رم ہبۿجاۿدوۿرم ہبۿجاۿمكۿاػۿمكۿاجكۿرم ہبۿدػودۿیڑےتھۿںیہۿاسیۿہكۿ‬ ‫ْ‬



‫ ولعّۿ۔ےۿاوػۿانۿاكۿئاشفدہۿ۔ے ْوالحمدلل‪،‬‬



‫ارایتكْھذاْاالستداللْالؼسْع ٰیلْطبقْاحْتجاجناباْ ےھجۿئاتو ۿایكۿا دتاللۿاط ۿدوونطۿ ٓا ںوتطۿےسۿےراػعۿا دتاللۿ‬



‫ثم ْمنْتمامْنعمۃْ ےك ۿجالك ۿباط ق ۿ۔ںیہ رھپ ۿاهلل ۿ ابػك ۿو ۿاعتیٰل ۿیک ۿامتیم ۿتمعنۿ‬ ‫ٰالیتنیْحذواْبحذو ْوسواءْبسواء۔ ّ‬ ‫اللْانْجاءْحدیثْعندْالؽی یقْبرجالْثِاتْعنْایبْ ےس ۿہیۿ۔ےۿہكۿاجكۿدححث ۿیق ۿںیم ۿہقثۿػاوویط ۿیکۿػواحثۿ‬ ‫ےسۿرضحت ۿابااامہمۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےسۿ ٓا یئۿاذنوطۿےنۿ‬ ‫مامۃْریضْاللْتعایل ْعنہْعنْالنیبْص‬ ‫یلْاللْتعایلْ‬ ‫ا‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫یبنۿركمیۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےس ۿػوا ثۿایكۿہكۿ ؽامجاۿہكۿ‬ ‫علیہْوسلم"ا کثرواْمنْالصلوةْعیلْفْكلْیومْجمعۃْ‬ ‫ہؾ ۿہعمجۿےكۿدط ۿرثكت ۿدػود ۿوجیھبۿانۿ ےیۿہكۿےراہػا ۿدػود ۿہؾۿ‬ ‫فانْصلوةْامیتْتعرضْعیلّْفْكلْیومْجمعۃْفمنْكانْ‬ ‫ہعمج ۿےك ۿدط ۿریمع ۿاورپ ۿشیپ ۿوہجا ۿ۔ے ۿفويت ۿےس ۿػجادہ ۿ وۿ‬ ‫ا کثرھمْعیلْ ْ‬ ‫ریمعۿاورپۿدػودۿ ےجیھۿاگۿوہۿدػ ےۿ‬



‫‪Page 647 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فعلمْانہْالیبایل ْفْ ںیمۿيتۿےسۿػجادہۿھجمۿےسۿقؽ بۿوہاگ فوۿ ولعّۿوہاۿہكۿاےسیۿ‬ ‫صلوةْكانْاقرب مْمینْمزنلۃ"‪ْ 1‬‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫امثال ْالمِام ْبتِدیم ْوال ْتاخی ْلعدم ْاال ْلؾباسْ اقمامت ۿںیم ۿدقتمیۿو ۿجاریۿیکۿرپواہ ۿ۔ںیہۿیکۿاجیتۿانۿ ےی ۿہكۿ‬ ‫والسرفیہ ْما ْالِؼناعلیك ْان ْھذہ ْاحكام ْشرعیۃْ اوصزاہ ۿ۔ںیہ ۿوہجا ۿاوػ ۿانۿںیم ۿرس و یۿ۔ے ۿ وۿمہۿےن ۿئاتجا فوۿہیۿ‬ ‫ا ِ‬ ‫اكّ ۿرشہیع ۿںیہ ۿنج ۿرپ ۿریغ ۿواػف ۿےك ۿئات ے ۿاػالف ۿ۔ںیہۿ‬ ‫الیطلعْعلیہااالْباطالعْالشار عْفیھْالیتْتلیقْانْ‬ ‫وہیت فو ۿو ی ۿان ۿےك ۿالقئ ۿںیہ ۿہك ۿومحمل ۿیان ے ۿاجںیئ اوػۿ‬ ‫ْایل ْذلكْ‬ ‫تجعل ْمحموالت‪،‬وال ْتسبق ْاالذھان ْاال ٰ‬ ‫اداہط ۿیک ۿتقبس ۿا۔ںیہ ۿیک ۿفرف ۿوہیت ۿ۔ے ۿوخاہ ۿدقمّ ۿ ٓا ںیئ ۿجاۿ‬ ‫مِدمۃْجاءتْاومؤخرةْوھذاْكل ّہْواضحْجیلْكاد ْانْ‬ ‫ ؤرخ‪،‬اوػ ۿہی ۿيت ۿواہو ۿو ۿػونش ۿ۔ے قؽ ب ۿ۔ے ۿہك ۿان ۿوكۿ‬ ‫یِالْبدی‬ ‫ن‬ ‫ھ‬ ‫ٰ‬ ‫یھْواویل ْالیسو غْا كارہْاال ْلجا لْخرفْ دبو یۿو ۿاویٰلۿاہكۿاج ےۿانۿاكۿااكػ ۿاجلہۿےبۿرخد ۿجا ۿاجلہۿےننۿ‬ ‫اومتجاھل ْمتعسف‪،‬ونخیش ْان ْیعد ْا کثار ْنا ْھذاْ واےل ۿاعمدن ۿےك ۿوسا ۿیسك ۿوك ۿن ۿ ن ۿیڑع ۿاگ ۿاوػ ۿمہ ۿوك ۿدػۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫منْاقامۃْالدالئلْعلیہْشؽی اْبالعبثْعندْالعلماءْ ےراػا ۿان ۿرپ ۿرثكت ۿداللئ ۿاقمئ ۿركجا ۿءاملء ۿےك ۿحؼدجك ۿثبع ۿےكۿ‬ ‫الن ْاٰذان م ْممتلئۃ ْبالوف ْاالف ْمن ْامثال ْتلكْ ئاشہب ۿقؽاػ ۿدجا ۿاج ے ان ۿ ےی ۿہك ۿاط ۿےك ۿاكط ۿایس ۿ مس ۿےكۿ‬



‫المحاورات‪،‬وھمْالعارفونْباسالیبْالكالمْومجاریْ ہؾاػوطۿاحوػاتۿےسۿوپرعۿیڑعۿںیہۿاوػۿوہۿكالّۿےكۿاوابیلۿ‬ ‫الؽیانْفْمناھجْالمرام‪،‬فحاشاھمْانْیتعسرْعلیہمْ ےس ۿاوػ ۿوصقمد ۿےك ۿفرںوقط ۿںیم ۿایبط ۿیک ۿػاوہط ۿےس ۿ ٓا اگہۿ‬



‫تمؼیزْمْحمولْمن( ٰھ ناْسِطْظاھرْولعلْالعبارةْھکذاْ‬



‫ںیہ فو ۿوہ ۿان ۿےس ۿزہ ۿںیہ ہك ۿا۔ںیہۿومحمل ۿیکۿزیمت ۿوموضفۿ‬



‫ےس ۿدوشاػ ۿوہ ۿاوػ ۿہی ۿاط ۿےك ۿد‪،‬ن ۿںیم ۿاےسی ۿيڈوات ۿہگجۿ‬



‫انْیخطرببال م)یحطْببال مْنحوھذہْالخدشات‪ْ،‬‬ ‫جاںیئ نكیلۿںیمۿاط ۿیک ۿفرفۿوذعػت ۿركجا ۿوہطۿاوػ ۿریماۿ‬ ‫لکین‪،‬ا تنص‬ ‫لْالیہمْوعذریْانْشاءْاللْتعایلْواضحْ‬ ‫ٰ‬ ‫رذػ ۿاط ۿےك ۿحؼدجك ۿػاہؾ ۿ۔ے ۿان ۿ ےیۿہك ۿریمی ۿٕزال ۿاوػ ۿاطۿ‬ ‫لدی مْ ْ‬ ‫ولوگطۿیکۿٕزالۿ وۿریمیۿ۔ںیہۿامےتن‬



‫ْالسنن‬ ‫ْالکربیْکتابْالجمعۃْبابْمایؤمربہْفْلیلۃْالجمعۃْالخْدائرةْالمعارفْدیحػۿ ٓا جادۿدنکۿ‪ /۸‬۾‪۷۹‬‬ ‫ٰ‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 648 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فانمامثیلْومثلْالذینْالینِادونْیلْکجمالْشردتْ اط ۿاووٹنط ۿیک ۿیس ۿ۔ے ۿ و ۿا ےن ۿامكل ۿےك ۿجان ۿےس ۿاھب ۿ‬



‫عن ْصاحبہا ْفہو ْیِصداسرھا ْویِتیف ْاثرھا ْالْ ڑھكع ۿوہط ۿفو ۿاط ۿاك ۿامكل ۿاط ۿوك ۿڑكےن ۿاك ۿدصقركع ۿاوػاطۿ‬ ‫ےكۿ ےھچیۿ ےھچیۿےلۿوہۿیسكۿدنلبیۿرپۿنۿھڑ ںیۿاوػۿنۿیسكۿٹاھ یۿ‬ ‫تعلوشرفاْوْالْت بطْوادیاْاالْاتبعہا۔ ْ‬



‫تکمیل‪ْ :‬ومن ْ ٰھہنا ْبان ْلك ْان ْماقالت ْالنحاة ْمنْ‬ ‫وجوبْتِدیمْالمؽتداءْعیلْالخرباذاكانْمعرفتنیْاوْ‬



‫مؾساوینیْامرا کثریْالكیلْوانماْالمعینْعیلْاللؽسْوْ‬



‫اذ ْلؼس ْفلؼ‬ ‫ٰ‬ ‫س‪،‬بذلك ْصرح ْالشراح ْو ْال ْیغرنكْ‬



‫ںیمۿارتںیۿرگمۿہیۿہكۿوہۿاطۿاكۿاھچیپۿركجاۿوہ‬ ‫لیمك‪:‬اہیطۿےسۿںیہمتۿػاہؾۿوہہ اۿہكۿ وحویطۿےنۿ وۿہیۿاہكۿہكۿ‬ ‫داء ۿوكۿ ربۿرپۿدقمّۿركجا ۿرضوػیۿ۔ے ٌت ۿدوونطۿورع ہۿ‬ ‫وہطۿجاۿریکنتۿوۿ رعفیۿںیمۿدوونطۿحؼاحؼۿوہطۿہیۿاكضؾیۿاقمدہۿ‬ ‫۔ےۿیلكۿاقمدہۿ۔ںیہۿاوػ ۿٕعسیۿو یۿ۔ےۿہكۿدا ۿیکۿدقتمیۿا یسۿ‬



‫اطالقْالمتونْفان اْربماْتمیشْعیلْاالطالقْفْمِامْ روػتۿںیمۿانۿوقثۿواٌتۿ۔ے ٌتۿہكۿالصزانۿاكۿادن ہشۿوہۿ‬ ‫التِؼیدْفْعلمْالقِہْفکیفْبغیہْمْنْالقنون۔ ْ‬ ‫اوػۿٌتۿالصزانۿاكۿادن ہشۿنۿوہۿفوۿواٌتۿ۔ںیہ واػنیحۿےنۿانۿ‬ ‫یکۿفرص حۿیکۿفوۿہؾ ۿشزۿںیہمتۿ وتط ۿاكۿانۿہلئسۿوكۿقلطمۿركجاۿ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫د واكۿںیمۿنۿداےلۿانۿ ےیۿہكۿ وتطۿفوۿاسبۿاواقتۿاػالقۿیکۿػاہۿ‬ ‫رپۿ ےتل ۿںیہۿہلئسۿوكۿدیقمۿػےنھكۿےكۿاقمّۿںیمۿملعۿہقفۿںیمۿفوۿ‬



‫ع ےراہػاۿایكۿنامطۿ۔ےۿہقفۿےكۿوساۿدورسعۿونفطۿںیم‪،‬‬ ‫انباناْمقیتْالحرمْعنْابنْعمرْعنْالزبیدیْ نْ‬ ‫ح‬ ‫ح ںی ۿ رب ۿدی ۿیتفمِ ۿرحّ ۿےن‪،‬وہ ۿػوا ث ۿرك ےت ۿںیہ ۿا ن ۿ رمۿ‬ ‫یوسفْالمزجایجْعنْابیہْمحمدبنْعالءْالدینْعنْ‬ ‫ےس‪،‬وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿػدیبیۿےس وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿ‬ ‫حسنْالعجییمْعنْالعالمۃْخیْالدینْالرمیلْعنْ‬ ‫ویفسۿٔؽاجیجۿےسۿوہۿػواحثۿرك ےتںیہۿا ےنۿجاتۿدمحمۿ نۿكالءۿ‬ ‫لِس‬ ‫ب‬ ‫ایب ْعبدالل ْمحمد ْ ن ْعبدالل ْالغزی ْالتمرتایشْ ادلنۿےس وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿنسحۿ میۿےس وہۿػواحثۿ‬ ‫مصنفْتنویرْاالبصارْقالْفْمنحْالغقار"انْالعجبْ رك ےت ۿںیہ ۿری ۿادلن ۿػیلمۿےس وہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿابا ۿدبع‬ ‫منْاصحابْالمتونْ ْ‬



‫اهللۿدمحمۿ نۿدبعاهللۿزغیۿرمتجا یۿفنصمِۿی وریۿاالاصبػ ۿےس‪،‬‬ ‫ٕس‬ ‫ذ‬ ‫احصت ۿ وتط ۿےس ۿبجعت ۿ۔ےۿ‬ ‫ا نوط ۿےن ۿ ى ۿاافغلػ ۿںیم ۿفؽامجا ۿا ِ‬ ‫انۿ ےیۿہكۿوہۿا ےنۿ‬



‫‪Page 649 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فان م ْیرتکون ْف ْمتون م ْقیودا ْالبدمن ا ْویھْ وتط ۿںیم ۿرضوػی ۿ دیںی ۿ وھػ ۿدےت ۿںیہ ۿاحالہك ۿہی ۿ وتطۿ‬ ‫موضوعۃْلنِلْالمذہبْفیظنْمنْیِفْعیلْمسائلہْ لقۿذمہتۿےكۿ ےیۿو عۿےیکۿح(ےۿںیہۿہكۿ وۿنتمۿےكۿسملئۿ‬ ‫االطالقْفیجریْالحکمْعیلْاطالقہْوھوْمِیدْفیتکبْ ےسۿوافۿوہجاۿ۔ےۿوہۿمكۿوكۿقلطمۿنامطۿركجاۿ۔ےۿفوۿانۿمكۿوكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫‪ 1‬انۿےكۿاػالقۿرپۿاجػیۿركجاۿ۔ےۿاحالہكۿوہۿدیقمۿوہجاۿ۔ےۿفوۿوہۿٌؾاۿ‬ ‫الخطاء ْف ْکثی ْمن ْاالحكام ْف ْاالفتاء ْوالِضاء ْ ْ‬ ‫رك ۿاججا ۿ۔ے ۿح وی ۿاوػ ۿاضق ۿےك ۿدوػاط ۿ تہ ۿواػع ۿااكّ ۿںیم‬ ‫ا نتیھ ْ‬ ‫نتہ‬ ‫ا ی‬ ‫انبانا ْالسراج ْبالسندالمذکور ْایل ْالعالمۃ ْالغزیْ‬ ‫ح ںی ۿ رب ۿدی ۿرساو ۿےن ۿكالہم ۿزغی ۿجك ۿایس ۿ دن ۿذموكػ ۿےس‬ ‫عنْالعالمۃْزینْبنْنجیمْالمصریْقالْفْالبحرْ‬ ‫ذس‬ ‫اذنوطۿےنۿػواحثۿایكۿكالہمۿػنۿا نۿ ِ ْۿرصمیۿےس اذنوطۿ‬ ‫م‬ ‫الرائق"قصد ْھم ٰ‬ ‫ْبذلك ْان ْالیدیع ْعلم م ْاال ْ نْ ےنۿ رحارلاقئۿںیمۿفؽامجاۿہكۿانۿفر ےقۿےسۿاطۿاكۿدصقۿہیۿ۔ےۿ‬ ‫زاحم مْعلیہْبالرکبْولیعلمْانہْالیحصلْاالْبکثرةْ ہكۿاطۿےكۿملعۿاكۿدوعیۿو یۿركعۿ وۿػاونوطۿےسۿاطۿاكۿٔؽامحۿوہۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫المراجعۃْوتؾبعْعبارات مْوْاالخذعنْاالشیاخْ ۔ْ اوػۿجاہكۿ ولعّۿوہۿہكۿہیۿملعِۿكضؾتۿرماتعجۿاوػۿاہقفءۿیکۿابعػاتۿ‬ ‫یکۿجالنۿاوػۿئاش خِۿنفۿےسۿاح ۿےیکۿریغۿاح ۿ۔ںیہۿوہجا‬ ‫ا نتہی ْ‬



‫ا نتہی‬



‫ْ‬



‫اقول‪:‬وقدْوْاللْرأیناْتصدیقْھذاْفْکثیمنْابناءْ اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہك ۿوہط)اوػ ۿےب ۿكش ۿدخبا ۿںیم ۿےن ۿان ۿیکۿ‬ ‫الزمان ْممن ْتصدربالدعوی ْوتصدی ْللقتوی‪،‬وماْ دصقیۿ ٓا وۿلكۿےكۿاطۿولوگطۿںیمۿوہۿجایئۿ وۿػجاینۿدوعیۿےسۿ‬ ‫عندہْماْیردْعنْالطغویْفمنہمْمنْافیتْبتوریثْ‬



‫وخدۿدصػۿ نۿ ےھٹیۿاوػۿح ویۿدےنیۿےكۿدػےۿوہ ےۿاحالہكۿاطۿ‬



‫ےكۿجانۿوہۿملعۿ۔ںیہۿ وۿا۔ںیہۿدحۿےسۿشزػۿاجےنۿےسۿجاػۿػےھكۿ‬ ‫ی‬ ‫لن‬ ‫المنکوحۃْبا كاحْالقاسدْوْ ٰاخرْببطالنْتزو جْاالمْ اطۿںیمۿھچكۿوہۿںیہۿ وہنطۿےن ِ‬ ‫ۿاكوۿافدسۿےسۿایب یۿ یئۿوعػتۿ‬ ‫الصغیةْمنْدونْحضرةْالعمْ ْ‬ ‫ےكۿواػتۿوہےنۿاكۿح ویۿدجاۿفوۿاطۿںیمۿےسۿیسكۿدورسعۿےنۿ‬ ‫ہیۿح ویۿدجاۿہكۿاچچۿیکۿ‬



‫ْردالمحتارْکتابْالجہادْفصلْفْکیقیۃْالِسمۃْداراحیاءْالرتاثْالعریبْبیوتْ‪ /۸‬ۺ‪۷۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْردالمحتارْبحوالہْالبحرالرائقْکتابْالصلوةْبابْصقۃْالصلوةْالعریبْبیوتْ‪۸۵۸ /۶‬‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 650 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫منع ْانہ ْمتوقف ْالباطل‪،‬واخرْباعطاءْالمس ّیم ْمنْ مریۿوم ود یۿںیمۿامطۿوكۿریغصہ(جاجا ہغ)اكۿدقعۿركدتانۿجاہ ۿ‬



‫نکحت ْف ْعدة ْاختہا ْواٰخر ْبتحریم ْبیع ْھذہْ ۔ےۿاحالہكۿہیۿ وتفۿ۔ےۿنۿہكۿجاہ ۿ۔ے اوػۿیسكۿدورسعۿ‬ ‫الِراطؼس ْاالفرنجیۃ ْالمِدرة ْبِدر ْمعلوم ْمنْ ےنۿح ویۿدجاۿہكۿانۿوعػتۿوكۿ وۿا ینۿنہۿیکۿمدتۿںیمۿوادیۿ‬ ‫ٕہ‬ ‫ركع ۿرہم ۿ م ّی ۿدجا ۿاج ے ۿاگ اوػ ۿدورسع ۿےن ۿاط ۿافؽیگن ۿاكۿ‬ ‫الدراھمْبماْیزیدْعیلْھذاْالمِدارْاوینِصْظنامنہْ‬ ‫ذغوط ۿوك ۿنج ۿرپ ۿػو رط ۿیک ۿاجك ۿنیعم ۿدقماػ ۿےس ۿػادئ ۿجا ۿمك ۿرپۿ‬ ‫انہ ٰ م‬ ‫ْقدرا۔‪،‬واٰخرْ‬ ‫ْربو ع ْعدم ْاال ْتحادجنسا ْوال ر‬ ‫ےنچیبۿوكۿرحاّۿوہےنۿاكۿح ویۿدجاۿا ینۿفرفۿےسۿانۿنامطۿیکۿیانءۿرپۿ‬ ‫اخذْالربوْمنْکقارْالہندْْزعماْمنہْانہادارْ‬ ‫بتجویزْ‬ ‫ٰ‬ ‫ہكۿہیۿ ابدہلۿوسد ۿ۔ےۿاحالہكۿنۿ سنۿںیمۿااحتد ۿ۔ےۿنۿدقماػۿ‬ ‫م‬ ‫ع‬ ‫م ك‬ ‫الحربْ عْعدمْاالنِطاعْ نْدارْاالسالمْ نْ لْ ںیم اوػ ۿاجك ۿاوػ ۿےن ۿح وی ۿدجا ۿہك ۿدنہی ۿاكفؽوط ۿےس ۿًُود ۿانیلۿ‬ ‫رْ‬ ‫جانبْوشیو عْبعض‬ ‫ْالشعائرْاالسالمیۃْقطعا۔و ٰاخرْ اجحؼ ۿ۔ےۿانۿػ مۿرپۿہكۿدنہواتسط ۿداػارحلت ۿ۔ے احالہك ۿہیۿ‬ ‫بحلْماْقطعْمنْحیوانْیحْاٰخذاْمنْقولْالہدایۃْوماْ كلۿداػاالوالّۿ۔ےۿہؾۿاجحثۿےسۿاٹکۿوہاۿ۔ںیہۿاوػۿ ضعۿاوالیمۿ‬ ‫ابنی ْمن ْالیح"وان ْكان ْمؼتافمؼتہ ْحالل ْ‪"1‬حیتْ اعشػ ۿخاصزا ۿاجػی ۿںیہ اوػ ۿاجك ۿےن ۿح وی ۿدجا ۿہك ۿػدنہ ۿاجونػاك ۿ وۿ‬ ‫یْایلْ وضعۿاكت ۿایلۿاج ےۿياللۿ۔ے فداہی ۿیکۿانۿابعػت ۿےس"اوػۿ‬ ‫تْریاسۃْالقتو‬ ‫انت‬ ‫یْوْانتمتْالسیادةْالکرب ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫منْاباحْبنتْاالخْرضاْ ْعا‪،‬وتِدمہْمجتہد ٰاخرْفجوزْ اارۿرمدہۿوہۿفوۿانۿاكۿرمداػ ۿياللۿ۔ے "انۿہلئسۿوكۿايڈ ۿایكۿ‬ ‫ر‬ ‫تۿربکیۿانۿ‬ ‫اہیطۿجكۿہكۿػجايتۿایسۿح ویۿجكۿ یچنہۿاوػۿایسد ِ‬ ‫نكاح ْالعمۃ ْالنسؽیۃ ْفایل ْالل ْالمشتیك ْمن ْفسادْ‬ ‫ےسۿوسنمت ۿوہیئۿسجۿےنۿػاضیعۿاھبیئۿیکۿیڑیکۿےسۿاكوۿ‬ ‫الزمانْوالحولْوالقوةْاالْباللْالعیلْالعظیمْوسیعلمْ‬ ‫ياللۿرہھٹاجا اوػ ۿاجكۿدورسا ۿدہتجمۿانۿےسۿ ٓا ےگۿحؼد ۿفوۿانۿ‬ ‫ھذاْمنْجربْ ْ‬ ‫ےنۿیقیق ۿوھپیھپ ۿاك ۿاكو ۿاجحؼۿرہھٹادجاۿفو ِ‬ ‫ۿداسد ۿػامن ۿیک ۿاكحثۿ‬ ‫اﷲ ی ۿےسۿ۔ے والحولْوالْقوةْاالْباللْالعیلْالعظیم فوۿ‬ ‫رقنع بۿانۿوكۿوہۿاجطۿےلۿاگۿ وۿریمعۿ ےسیۿبرجہبۿركعۿاگ‪،‬‬



‫ْالہدایۃْکتابْالذبائحْفصلْفیماْیحلْاكلہْوماالْیحلْعبطمۿوییفسۿؤنھکلۿ‪۷۹۶ /۹‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 651 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫مثلْتجربیت‪،‬اسألْاللْتطہیْجناینْوْتِویمْلساینْ اهللۿےسۿںیمۿا ےنۿبلقۿیکۿجایکۿاوػۿػجاطۿیکۿدػیگتسۿاوػۿاہھۿیکۿ‬ ‫صالوۿبلطۿركجاۿوہطۿفوۿایسۿےسۿریمیۿظاف تۿ۔ےۿاوػۿایسۿرپۿ‬ ‫وتسدیدْبناینْفبہْاعتصایمْوعلیہْكالینْاٰمنی‪ْ ،‬‬ ‫ل‬ ‫ریماۿوپروواۿ۔ے جاۿا می وبلۿفؽام‪،‬‬ ‫ْ‬ ‫تسجیل‪:‬ولعلك ْتِول ْلِد ْکشقت ْالنِاب ْورفعتْ تسجیل‪:‬اوػ ۿواجڈ ۿ مۿوہكۿےبۿكش ۿ مۿےنۿاقنت ۿااھٹدجا ۿاوػۿ‬ ‫اجحت ۿوك ُۿدوػ ۿركدجا ۿفو ۿھجم ۿےس ۿایبط ۿركو ۿہك ۿ رب ۿوك ۿدقمّ ۿركےنۿ‬ ‫الحجاب ْفبنی ْیل ْماالنکتۃ ْف ْتِدیم ْالخرب ْوانماْ‬ ‫ںیم ۿایك ۿہتكن ۿ۔ے ۿاحالہك ۿان ۿاك ۿ ق ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿان ۿوك ۿومرخ ۿػاھكۿ‬ ‫حِہْانْیوخر‪،‬قلت ْنعمْفیہْنکتْبدیعۃْمنہاْانْ‬ ‫اج ے ںیم ۿوہكط ۿاگ ۿاہط ۿان ۿںیم ۿدبع ۿےتکن ۿںیہ ۿاط ۿںیم ۿےسۿ‬ ‫جلیاْ‬ ‫المحکومْبہْلماْكانْخقیاْوالمحکومْعلیہْمدر ْك راْ ْ‬ ‫ر اجك ۿہی ۿہك ۿوكحّ ۿہب( رب)ٌت ۿہك ۿ رہ دہ ۿوہ ۿاوػ ۿوكحّ ۿہیلع‬ ‫اشبہْاالولْبالمعرفْواالخرباْلتعریفْفاستحس‬ ‫نْ (داء)ادػاك ۿںیم ۿػاہؾ ۿوہ ۿفو ۿ الہ( رب)ٕہّؽف ۿےك ۿئاشہبۿ‬ ‫تِدیمہْلیکونْاالخیْكالتعریفْلہ۔ومنہاْتشویقْ وہاگۿاوػۿدورسا(دا) رعفیۿےكۿٕسآہبۿوہاگ ذہلاۿانۿوكۿدقمّۿ‬ ‫السامعْالْنْالنقوسْمتطلعۃْایلْعلمْماالْتعلمْفاذاْ ركجاۿنسحتۿ۔ےۿجاہكۿظفلۿاریۿانۿےكۿ ےیۿ رعفیۿےكۿامدننۿوہ‬ ‫سمعت ْبما ْھو ْخیف ْلدیہا ْورجت ْان ْیذکربعدہ ْماْ اج ے ۿاوػ ۿا۔ںیہ ۿوتکنط ۿںیم ۿےس ۿوصشغ ۿواولط ۿوك ۿوشق ۿدالجا ۿ۔ےۿ‬



‫یظ رہ ْعلی ا ْتوج ت ْلالستماع ْوتْقرغت ْلالطالعْ انۿ ےیۿہك ۿسوفنۿا اجینۿجات ۿوكۿاجےننۿےكۿ ےیۿ ےتکمۿںیہ ۿفوۿ‬ ‫فكان ْالكالم ْاوقع ْوامکن ْوالنقس ْالیہ ْامیل ْوْ ٌت ۿیسك ۿا یس ۿز ۿوك ۿںین ۿےگ ۿ و ۿاط ۿےك ۿحؼدجك ۿ رہ دہ ۿ۔ےۿ‬ ‫اوػۿا دیۿػںیھكۿےگۿہكۿانۿےكۿدعبۿوہۿدركۿایكۿاج ےۿ وۿاطۿرپۿػاہؾۿ‬ ‫اسکن۔ومن اْانْاالعمالْالْتِصدفْالشر عْلذوات اْ‬ ‫وص‬ ‫ش‬ ‫۔ے فوۿ غۿےكۿ ےیۿ وت ہۿوہطۿےگۿاوۿػۿاجےننۿےكۿ ےیۿافػفۿ‬ ‫بلْلماْیرتتبْعلی اْ ْ‬ ‫وہطۿےگۿفوۿانۿروػت ۿںیمۿكالّۿػجادہۿدنیشنلۿاوػ ۿػاخسۿوہاگۿ‬ ‫اوػ ۿسفن ۿوك ۿان ۿیک ۿفرف ۿػجادہ ۿٕزالط ۿاوػ ۿوكسط ۿوہاگ اوػ ۿاطۿ‬ ‫ںیم ۿےس ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿرشتعی ۿںیم ۿاامعل ۿا ین ۿدات ۿےك ۿ ےیۿ‬ ‫وصقمدۿ۔ںیہۿوہ ےت‬



‫‪Page 652 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫منْثمراتہافضالْم‬ ‫نْالمویلْسبحنہْوتعایل۔فكانتْ ہكلب ۿاط ۿرمثات ۿےكۿ ےیۿوصقمد ۿوہ ےتۿںیہۿ وۿاط ۿرپۿرمحثۿ‬ ‫ٰ‬



‫قْالمِاصدانْتِدمْایلْغیْ وہ ےتۿںیہۿاهللۿ ابػكۿوۿاعتیٰلۿےكۿلضۿےسۿذہلاۿوہۿرمثاتۿ یۿ‬ ‫الثمراتْیھْالمِاصدوح‬ ‫ٰ‬ ‫ذلكْمماْالْیخیفْعیلْاویلْااللبابْوفیماْذکرناْماْیغینْ اقمدصۿںیہۿاوػۿاقمدصۿاكۿ قۿہیۿ۔ےۿہكۿاطۿوكۿدقمّۿایكۿاج ے‬ ‫ان ۿےك ۿكالوہ ۿان ۿںیم ۿاوػ ۿ یھ ۿےتکن ۿںیہ ۿ و ۿ لق ۿواولط ۿرپۿ‬ ‫عن ْاالطناب ْوالحمدلل ْرب ْال ٰعلمنی ْھذا ْكلہ ْمماْ‬ ‫ رہ دہۿ۔ںیہ اوػ ۿ وۿمہۿےنۿدركۿایكۿاط ۿںیمۿوطت لۿےسۿےبۿ‬ ‫وتعایلْفِدْبانْلكْصدیقْ‬ ‫حباینْالملكْالجوادْتباركْ‬ ‫ٰ‬ ‫اینػیۿ۔ے ہیۿيتۿاطۿیانںوتطۿےسۿ۔ےۿ وۿاهللۿ ابػكۿوۿاعتیٰلۿ‬ ‫فْقویلْانْھذاالزاعمْالخربةْلہْبمناْھجْالكالمْفْ‬ ‫ےنۿےھجۿ اطۿیک اتۿںیہمتۿریمیۿساچسیئۿػاہؾۿوہ یئۿریمیۿانۿ‬ ‫النصوص ْوالباسباب ْالزنول ْف ْھذا ْالخصوص ْوالْ جات ۿںیمۿہكۿانۿػ مۿواےلۿصخشۿوكۿ وص ۿںیمۿكالّۿےكۿ‬ ‫بالتقسیْالمرفو عْایلْالجنابْالرفیعْوْالبتصریحْ فرںوقط ۿیک ۿ رب ۿ۔ںیہ ۿن ۿاط ۿ وص ۿںیم ۿا ابت ۿحؼول ۿوك ۿاج اتۿ‬ ‫الِادةْفْكالم مْالبدیعْوالْب ْ‬ ‫ۿنۿ انت ۿػ عیۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿرمویۿ‬ ‫ش ْیئْمماْخالْوالحمدْ ۔ے اوػ‬ ‫ِ‬



‫للْجلْوعال۔‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ن ریس ۿرموفف ۿےس ۿ رب ۿ۔ے ۿاوػ ۿن ۿػیئام ۿجا ِط ۿرشتعی ۿیک ۿاط ۿےكۿ‬ ‫كالّ ۿغیلب ۿںیم ۿفرص احت ۿیک ۿواتیفقۿ۔ے ۿاوػ ۿن ۿاط ۿزوط ۿےسۿ‬ ‫نجۿاكۿدركۿشزػاۿانۿےكۿجانۿھچكۿ۔ںیہ والحمدللْجلْوعال‬



‫فی انۿيسل ۿےكۿ واتۿںیمۿدورسیۿو ہ ںیمۿاهللۿواہتۿیکۿفو‪،‬قیۿ‬ ‫من ْوجوہ ْالجواب ْعن ْھذا ْاالرتیاب ْاقول‪:‬بتو قْ‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫ےسۿاتہكۿوہطۿاارۿمہۿانۿثحبۿاكۿدا ؼہۿدنبۿركےنۿرپۿاوػۿدحۿ كۿ‬ ‫الوھاب ْلئن ْجػنا ْعیل ْالمما کسۃ ْواالستِصاء ْلماْ‬ ‫اچنہپےن ۿرپ ۿ ٓا اجںیئ ۿفو ۿمہ ۿ م ۿوك ۿن ۿ وھػںی ۿہك ۿ م ۿہی ۿوہكۿہك ۿ ٓا حثۿ‬ ‫ترکنا ْکمْان ْتزعمواْانْاالیۃْال ْتِتیضْبا کرمیۃْ‬ ‫ایقت ۿیک ۿقطزتت ۿاك ۿضاقاض ۿ۔ںیہ ۿركیت اار ہ ۿمہ ۿہی ۿ میلس ۿ یھ ۿرك‬ ‫االتیقْوانْسلمناْالموضو عْ ْ‬ ‫۔ںیۿہكۿ ٓا حثۿںیمۿاركّۿ یۿ‬



‫‪Page 653 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ک‬ ‫ھواالکرمْو ٰذلكْالنْا تِٰکمْوا کرمکمْالیصدقانْ وموضفۿ۔ے ۿہیۿانۿو ہۿےس ۿہكۿاضاقمكۿاوػ ۿاركٓ ْۿاصدقۿ۔ںیہۿ‬ ‫بل ْالیصلحان ْالن ْیصدقا ْاالعیل ْواحد ْوال ْیجوزْ ٓا ےتۿہكلب ۿاط ۿںیمۿصالٌشت ۿ یۿ۔ںیہۿانۿیکۿہكۿوہۿاجكۿداتۿ‬ ‫تعددْھماْبمعینْالصدقْمرةْعیلْھذاْواخریْعیلْذاكْ وادح ۿرپ ۿاصدق ۿ ٓا ںیئ ۿفو ۿاط ۿدوونط ۿاك ۿداد ۿد ۿاجحؼ ۿ۔ںیہ ۿجاںی ۿ ینعۿ‬ ‫ہكۿیھبكۿانۿرپۿاصدقۿوہطۿاوػۿیھبكۿانۿرپۿاصدقۿوہطۿہكۿٌتۿ‬ ‫فاذا ْثبتْاتحادھماْفْالوجودْکماْھوْمِتیضْالحملْ‬ ‫اطۿاك ۿو ودۿںیمۿااحتدۿجا ثۿوہہ اۿفوۿدوونطۿاكۿجامہۿسکعۿرضوػیۿ‬ ‫وجب ْالتعا کس ْاذلما ْاتحد ْمصداق ما ْوقد ْعلمناْ‬ ‫وہاۿاۿنۿ ےیۿہكۿٌتۿدوونطۿاكۿدصماقۿاجكۿ۔ےۿاوػۿمہۿےنۿداددۿ‬ ‫بطالن ْالتعدد ْكانا ْکعلمنی ْلجزئی ْواحد‪،‬لك ْانْ‬ ‫اكۿجاہ ۿوہجا ۿاجط ۿایلۿفوۿہیۿدونطۿاجك ۿدات ۿوادحۿےكۿدو ۿملع ۿیکۿ‬ ‫تجع‬ ‫ل ْای ما ْشئت ْمرآة ْلمالحظۃ ْوای ما ْشئتْ ٕزالۿوہ ےۿںیہمتۿاایتخػ ۿ۔ےۿہكۿنج ۿوك ۿراوہۿدات ۿےك ۿ ےیۿ‬ ‫رْ‬ ‫محموال ْعلیہْوْلہْنظائرْجمۃْتِولْافضلْاالنؽیاءْ رماہۿٓالہظحۿیانو اوػۿنجۿوكۿراوہۿومحملۿہیلعۿیانوۿاوػۿانۿیکۿ تہۿ‬ ‫اول م ْخلِا ْوا کرم ْالرسل ْاٰخرھم ْبع ْثرا۔واحسنْ واػی ۿٕزا۔ںی ۿںیہ ۿ م ۿےتہك ۿوہ ۿيت ۿویبنط ۿےس ۿالض ۿوہ ۿںیہ ۿ وۿ‬ ‫ْطویب۔ْ يتۿےسۿےلہپۿولخمقۿوہ ےۿاوػۿيتۿػوسولطۿےسۿاركّۿوہۿںیہۿ‬ ‫الج ّٰنتْاقرب اْایلْالعرشْوْاعظمْشجرةْفْالجنۃ ٰ‬ ‫لمنتہی‪،‬وافضل ْالصلوةْ وۿيت ۿےكۿدعبۿ وعبت ۿوہ ے اوػ ۿيت ۿوتنجطۿےسۿ رتہۿوہۿ‬ ‫ومنتیھ ْجربیل ْسدرة ْا ٰ‬ ‫الصلوة ْوالوسیط‪،‬وابوك ْابوہ۔وامك ْامہ‪،‬و ْاول ْمنْ ٌشت ۿ۔ے ۿ و ۿيت ۿےس ۿػجادہ ۿرعن ۿےس ۿقؽ ب ۿ۔ے ا ۿوػ ۿٌشتۿ‬ ‫ںیم ۿيت ۿےس ۿحؼا ۿڑیپ ۿرو ۿد ۿ۔ے اوػ ۿ رب ل ۿاك ۿٓصسمی ۿدسػہۿ‬ ‫دخل ْاٰخرمن ْخرج‪،‬واقل ْاالعداد ْاول ْاالعداد‪،‬وْ ل‬ ‫س‬ ‫مص‬ ‫م‬ ‫ي‬ ‫ا ی ۿ۔ے ۿاوػ ۿ ت ۿامنػوط ۿےس ۿ رتہ ۿ چی ۿیک ۿامنػ(رصع) ۔ے‬ ‫الشمسْالنیاالعظم۔واعیلْ ْ‬ ‫اوػ ۿےراہػا ۿجات ۿانۿاكۿجات ۿ۔ےۿاوػ ۿےراہػیۿامطۿانۿیکۿامطۿ‬ ‫۔ے اوػۿيتۿےسۿےلہپۿدالخۿوہےنۿواالۿيتۿےكۿدعبۿخکتشغۿواالۿ‬ ‫۔ے اوػ ۿمدد ۿںیمۿيت ۿےسۿرتمکۿ الہ ۿمدد ۿ۔ے اوػ ۿوسػو ۿ ریِۿ‬ ‫امظعۿ۔ے‬



‫‪Page 654 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫االفالكْا کربھاْحجما‪،‬واخصْالكلیاتْاقلہاْافرا رداْوْ اوػۿيتۿےسۿاو اچۿكلۿمجحۿںیمۿيتۿےسۿحؼاۿ۔ے اوػۿاخ ۿرتۿ‬ ‫فلكْجوزْھوْفلكْالِمرْوْسیارةْالْتدویرْلہاْذكاءْوْ یلكۿيتۿےسۿمكۿافؽادۿوایلۿ۔ےۿاوػۿكلۿ وۿػۿكلۿرمقۿ۔ے اوػۿوہۿ‬ ‫المتحیةْالسوداْءْزحل‪،‬والخاتسْالكانسْاالحمرْ ایسػہۿسجۿںیمۿوگالیئۿ۔ںیہۿوہۿوسػو ۿ۔ے ۿاوػ ۿایسػہۿایسہۿریحتمہۿ‬ ‫ػلحۿ۔ےۿاوػ ۿدیس ےۿلچۿركۿاُےٹلۿرھپےنۿواالۿاوػ ۿزاحث ۿوہ‬ ‫خْایل ْغیْذلكْمماالیعد ْوالیحیصْومحالْانْ‬ ‫مری ٰ‬ ‫اجےن ۿواال ۿرسو ۿایسػہ ۿرمخ ۿ۔ے ان ۿےك ۿكالوہ ۿ تہ ۿواػیۿ‬ ‫تبدیْمثاالْیحملْفیہْافعلْمضافاْعیلْافضلْمضافاْ‬ ‫ٕزا۔ںیۿنجۿیکۿیتنگۿاوػۿامشػۿ۔ںیہ اوػۿاحلۿ۔ےۿہكۿ مۿا یسۿٕزالۿ‬ ‫ایل ْاضیف ْالیہ ْاالول ْمع ْجریا ْن ما ْعیل ْمعناھماْ‬ ‫نشم‬ ‫ػاہؾۿركوۿسجۿںیمۿالعفۿا طزفۿ اضفۿوہركدورسعۿالضۿ‬ ‫نشم‬ ‫الحِییقْثمْالیصحْالعکس‪ْ ،‬‬ ‫ا طزفۿرپۿومحملۿوہۿدػااحنہكیلۿوہۿانۿیکۿفرفۿ اضفۿوہۿ‬ ‫فاذا ْصدقت ْالِضیۃ ْبالنظر ْایل ْالواقع ْکقانا ْھذاْ سجۿیکۿفرفۿ الہۿ اضفۿوہا ۿ۔ےۿاوػ ۿایسۿےكۿواھۿدوونطۿ‬ ‫االنتظام ْالِیاس ْواستنتاج ْالمدیع‪،‬والسرف ْ ٰذلكْ ا ےنۿ ینعۿیقیقۿرپۿاجػیۿوہطۿرھپۿاطۿدوونطۿاكۿسکعۿحیحۿ۔ںیہ‬



‫انْالموجباتْانماْتنعکسْایلْماالْیصلحْلکربویۃْ فو ۿٌت ۿہیضق ۿ رظ ۿسفنب ۿاالرم ۿاصدق ۿ۔ے ۿفو ۿح ںی ۿمظن ۿس ان ۿاوػۿ‬



‫االولْلجوازْعمومْالمحمولْواذاْكانْھناكْمقہومانْ ادماۿاكۿہجیتنۿاح ۿركےنۿےكۿ ےیۿو یۿاكیفۿ۔ےۿاوػۿانۿںیمۿػاػۿ‬ ‫لؼس ْلكل ْمنہما ْاالمصداق ْواحد ْبحسب ْظرفْ ہی ۿ۔ے ۿہك ۿومہبج ۿیطشغ ۿاك ۿسکع ۿوہ ۿ ٓا جا ۿ۔ے ۿ و ۿلكش ۿاول ۿےك ۿربکیۿ‬ ‫ےنن ۿیک ۿصالٌشت ۿ۔ںیہ ۿػكھزا ۿان ۿ ےی ۿہك ۿومحمل ۿےك ۿومعّ ۿاكۿ‬ ‫ْایضا ْبطلْعموم ماْبحسبْذلكْ‬ ‫الخارج ْاوالذھن رْ‬ ‫ٌ‬ ‫ا امتل ۿ۔ے ۿاوػ ۿ ت ۿہك ۿدو ۿ وہفّ ۿواہط ۿاےسی ۿوہط ۿہك ۿنج ۿںیمۿ‬ ‫الظرف(فالیجوزان ْیکون ْاحدھما ْاعم ْمن ْاالٰخرْ‬ ‫ےس ۿہؾ ۿاجك ۿےك ۿدصماق ۿاك ۿارابتػ ۿان ۿےك ۿ لح ۿاخػیج ۿےك ۿارابتػۿ‬ ‫بمعین ْشمولہ ْلہ ْولغیہ ْف ْذلك ْالظرف)فلم ْیبقْ‬ ‫ےسۿاجكۿوہۿجاۿد‪،‬نۿںیمۿ یھۿدحتمۿوہۿفوۿاطۿدوونطۿےكۿ وہفّۿاكۿ‬ ‫ی‬ ‫باعؾبارہْاال ْ ْالؾساوی)اوالؾبا ن ْوالْثالث ْل ما‪،‬فانْ ومعّۿجارابتػۿانۿ لحۿےكۿجاہ ۿ۔ےۿفوۿانۿےكۿارابتػۿےسۿنۿػ یۿ‬



‫صدقتْالحملیۃْالِائلۃْانْھذاْذاكْ ْ‬



‫رگمۿخساویۿجاۿ ابنۿاوػۿاطۿدوونطۿاكۿجانثۿ۔ںیہۿفوۿاارۿہیضقۿًمتز ۿ‬ ‫سجۿںیمۿہیۿدوعیۿوہۿہكۿےبۿكشۿہیۿصخشۿو یۿ۔ےۿفوۿرضوػیۿ‬ ‫۔ےۿہكۿہیۿہیضقۿ‬



‫‪Page 655 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وجب ْصدق ْالِائلۃ ْان ْذاك ْھذا ْوااللجاز ْالسلبْ ًمتز ۿاصدقۿ ٓا ےۿہكۿوہۿصخشۿو یۿ۔ےۿوػنۿانۿاكۿبلسۿاجحؼۿوہاگۿ‬



‫ْمثال ْعنْ فوۿآسپۿںیمۿدوونطۿابتمنۿوہطۿےگۿفوۿ الہۿہیضقۿجاہ ۿوہاج ےۿاگۿ‬ ‫ْاالویل ْھف ْفاذا ْبلغنا ر ْ‬ ‫فیؾبا ْینان ْفؾبطل‬ ‫ٰ‬ ‫رجل ْقوالن ْاحدھما ْقولہ ْلعمرو ْزید ْابوك ْواالٰخرْ اوػ ۿہیۿيالفۿرفمو ۿ۔ےۿذہلا ۿاارۿح ںیۿاجكۿصخشۿےسۿدوۿ‬ ‫ش ینت جاںیتۿںیچنہپۿاۿطۿںیمۿےسۿاجكۿانۿاكۿوقلۿ رموۿےسۿل ابطۿوہۿ‬ ‫كالْ جْ‬ ‫قولہْایبْابوكْامکنْلناْانْنعملْمنْقولیہْ ر‬ ‫ركۿہكۿػجڈۿ ریاۿجاتۿ۔ےۿاوػۿدورساۿانۿاكۿوقلۿہكۿریماۿجاتۿ ریاۿ‬ ‫انْزیداْایبْالنہْاذاْصدقْقولہْایبْابوكْلزمْصدقْ‬ ‫جاتۿ۔ےۿفوۿح ںیۿنكممۿ۔ےۿہكۿمہۿانۿےكۿدوونطۿوقلۿےسۿاجكۿ‬ ‫ابوكْایبْواالْلتعددابواھماْفبطلْاالولْواذاْصدقتْ‬ ‫لكشۿیانںیئۿفوۿہیۿہجیتنۿدںی ۿہكۿػجڈ ۿریما ۿجات ۿ۔ےۿانۿ ےیۿہكۿ‬ ‫لشك‬ ‫ھذہْانتظمْا لْبانْزیداابوكْوابوكْایبْفزیدْ ٌتۿانۿاكۿہیۿوقلۿہكۿریماۿجاتۿ ریاۿجاتۿ۔ےۿاصدقۿ۔ےۿفوۿالػّۿ‬ ‫ایلْجماعۃْاذاْكان رْ‬ ‫ایب‪،‬وافعلْالتقضیلْمضا ْفراْ ٰ‬ ‫ْباقیاْع ٰیلْ ۔ے ۿہك ۿہی ۿوقل ۿاصدق ۿوہ ۿہك ۿ ریا ۿجات ۿریما ۿجات ۿ۔ے ۿوػن ۿاطۿ‬ ‫معناہ ْالحِییق ْالمؾبادر ْمنہ ْشانہ ْھذا‪،‬اذال ْیکونْ دوونط ۿےك ۿجات ۿددعتد ۿوہط ۿےگ ۿفو ۿ الہ ۿوقل ۿجاہ ۿوہاج ے ۿاگۿ‬ ‫القرد ْاال کملْمنْجماعۃْاالواحداْولنْیصدقنْابداْ اوػ ۿٌت ۿہی ۿہیضق ۿاصدق ۿ۔ے ۿفو ۿلكش ۿایس ۿروػ ۿرپ ۿ ےن ۿ ی ۿہك ۿػجڈۿ‬ ‫مْمعاْ ریاۿجاتۿ۔ےۿاوػۿ ریاۿجاتۿریماۿجاتۿ۔ے ہجیتنۿہیۿوہاگۿہكۿػجڈۿ‬ ‫رْ‬ ‫قضؼتانْقائلتانْبانْھذا ْا کمل مْو ْذلكْا کمل‬ ‫ن‬ ‫ش‬ ‫م‬ ‫ط‬ ‫وھذاْظاھْر ْجدا ْبل ْشان ْھذاْانورْمنْشانْالشمسْ ریما ۿجات ۿ۔ے اوػ ۿالعفۿا زفۿ وۿاجكۿامجمت ۿیک ۿفرفۿ‬ ‫ اضفۿوہۿٌت ۿوہۿا ےنۿانۿ ینعۿیقیقۿرپۿجات ۿوہۿ وۿانۿےسۿ‬ ‫واخواتہاْفانْالعِلْ ْ‬ ‫ابتمدػۿوہ ےتۿںیہۿفوۿانۿیکۿواطۿو یۿوہیتۿ۔ےۿانۿ ےیۿہكۿیسكۿ‬ ‫امجمت ۿےسۿفؽد ۿالمكۿاجكۿوہاگۿاوػ ۿہؾ ۿشزۿیھبكۿاےسیۿدو‪ ۷‬ۿیطشغۿ‬



‫اصدقۿنۿ ٓا ںیئۿےگۿ وۿہیۿدوعیۿرك ےتۿوہطۿہكۿہیۿصخشۿواػیۿ‬ ‫امجمت ۿےسۿالمكۿ۔ےۿاوػ ۿوہۿصخشۿواػیۿامجمت ۿےسۿاق َصفۿ‬ ‫۔ے اوػ ۿہیۿيت ۿػاہؾ ۿ۔ےۿہكلب ۿانۿاكۿاعمٓل ۿوسػو ۿاوػ ۿانۿےكۿ‬ ‫إزالۿےكۿ وہػۿےسۿػونشۿرتۿ۔ےۿانۿ ےیۿہكۿ لقۿ‬



‫‪Page 656 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫یجیزْصدقہاْع ٰیل ْافرادْکثیةْثبیةْواذاْوجدلہاْفْ سمشۿومریہۿےكۿ وہفامتۿاكۿاصدقۿ ٓا جاۿ تہۿواػعۿافؽادۿرپۿاجحؼۿ‬ ‫الخارجْفردْلمْیسؾبعدْوجودْاٰخرْبخالفْافعل مْ اجیتن ۿ۔ے ۿاوػ ۿٌت ۿاط ۿ وہفامت ۿاك ۿاخػو ۿںیم ۿوكیئ ۿفؽد ۿجاجاۿ‬ ‫فانماْیِبلْاالشرتاكْعیلْسؽیلْالبدلیۃْواذاْصدقْفْ اج ے ۿفو ۿ لقۿدورسع ۿفؽدۿےك ۿو ود ۿوكۿہدیع ۿ۔ںیہ ۿاجیتن ۿذَالفۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫ل‬ ‫َفع‬ ‫ا‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ ہكۿہیۿفوۿاارتاكۿوكۿ ؼ لیبۿدبتیلۿ وبلۿركجاۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫الخارجْعیلْفردْحالْالعِلْصدقہْعیلْاٰخرمنحا رزاْ‬ ‫ف‬ ‫ٌت ۿاخػو ۿںیمۿیسكۿ ؽد ۿرپۿانۿاكۿدصماقۿجاجا ۿاج ےۿفوۿ لقۿ‬ ‫عنہ ْکدأب ْاسماء ْاالشارة ْسواء ْبسواء ْفصدقْ‬ ‫نشم‬ ‫احلۿاجیتنۿ۔ےۿہكۿالعفۿا طزفۿاكۿدصماقۿدورسعۿرپۿاصدقۿ‬ ‫العکسْ ٰھ ناْابنیْواجیل‪،‬واماْقولْاھلْالمیزانْالْ‬ ‫آ ےۿ وۿانۿےسۿرفنمد ۿوہۿانۿاكۿاعمٓل ۿا ام ےۿاواػہۿےكۿامدننۿ‬ ‫تنعکس ْالموجبۃ ْاالجزئیۃ ْمعنا ْہ ْان ْكلما ْجعلتْ‬ ‫حؼاحؼ ۿحؼاحؼ ۿ۔ے ۿفو ۿاہیط ۿرپ ۿسکع ۿاك ۿاصدق ۿوہجا ۿػونش ۿرت ۿاوػ ۿػاہؾۿ‬ ‫موضو ع ْموجبۃ ْكلیۃ ْمحم ر ْ‬ ‫وال ْو ْمحمولہا ْموضوعرْا ْوْ رتۿ۔ے ػاہۿقطنمۿواولطۿاكۿہیۿوقلۿہك ۿومہبجۿاكۿسکعۿ۔ںیہۿوہجاۿ‬ ‫اتیت ْبسورا ْلكلیۃ ْكانت ْالِضیۃ ْكاذبۃ‪،‬فان ْالواقعْ رگمۿزج ہی ۿانۿاكۿ ینعۿہیۿ۔ےۿہكۿٌت ۿیھبكۿ مۿومہبجۿہیلكۿےكۿ‬ ‫یکذبہْبلْالمعینْعدمْاالطراد‪،‬وھمْالْاقتصرنظرْ وموضفۿوكۿومحملۿیانوۿاوػۿانۿےكۿومحملۿوكۿوموضفۿیانوۿاوػۿانۿ‬



‫ھم ْعیل ْالكلیات ْالیعتدون ْاال ْبالمطرد ْالمضبوطْ رپۿہیلكۿاكۿوسػۿالوۿفوۿہیضقۿاكدتۿوہاگۿانۿ ےیۿہكۿوا۔ہعۿانۿجاتۿوكۿ‬ ‫ً‬ ‫الذیْالیتخلفْفْمادةْمنْالمواد‪،‬وعدمْاالطرادْالْ ھزالجاۿ۔ےۿہكلبۿ ینعۿہیۿ۔ےۿہكۿہیۿرطمدۿ۔ںیہۿاوػۿویقطنمطۿیکۿ رظۿ‬ ‫وچہكۿایلکت ۿجكۿدحمود ۿوہیت ۿ۔ےۿفوۿوہۿارابتػ ۿ۔ںیہۿرك ےتۿرگمۿ‬ ‫یستلزمْالمرادْالعدم‪،‬والْاقول‪:‬انہْعکسْمنطیق‪ْ،‬وْ‬ ‫انۿ وہفّۿاكۿ وۿرطمدۿوۿوبضمعۿوہۿومادۿںیمۿےسۿیسك ۿامدہۿںیمۿ‬ ‫الانہاتلزمْالِضیۃْلزو رْما ْعاْ رْمالکنہاتلزمْفْامثالْ‬ ‫سجۿاكۿمكۿٕسَت ۿنۿوہۿاوػ ِ‬ ‫ۿمدّ ۿافراد ۿافراد ۿمدّۿوكۿزلتسمّۿ‬ ‫المِامْالشک‪،‬فتصدقْالِضیۃْبالنظرایلْالواقعْ ْ‬ ‫۔ںیہ ۿ۔ے ۿاوػ ۿںیم ۿہی ۿ۔ںیہ ۿاتہكۿہك ۿہیۿسکع ۿ یقطنۿ۔ے نۿہیۿ‬ ‫دوعی ۿركجا ۿوہط ۿہك ۿہی ۿہیضق ۿوك ۿماّ ۿروػ ۿرپ ۿالػّ ۿ۔ے ۿنكیل ۿانۿ‬ ‫اقمّۿےكۿإزالۿںیمۿجاليسل ۿسکعۿالػّۿوہجاۿ۔ےۿفوۿہیضقۿٕشعكس ۿ‬ ‫وا۔ہعۿرپۿ رظۿرك ےتۿوہ ےۿ‬



‫‪Page 657 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْعکساْ ّاو رالْوھذاْالِدرْیکیفْالنتظامْ اصدقۿ۔ےۿالہۿقطنمۿےنۿانۿاكۿجاّۿسکعِۿاولۿػاھكۿ۔ےۿاوػۿاینۿ‬ ‫سماھاْالمیزانیون ر ْ‬ ‫ّ‬



‫الشكل ْفان ْصادقتنی ْمستجمعتنی ْللشرائط ْالْ دقماػۿااظتنّۿلكشۿےكۿ ےیۿاكیفۿ۔ےۿانۿ ےیۿہكۿدوۿاضقۿجاۿاصدہقۿ‬ ‫تنتجانْاالصادقۃْوالیلزمْاثباتْالصدقْعیلْان اْ و ۿرشاط ۿےك ۿاجعم ۿوہط ۿاجك ۿہیضق ۿاصدق ۿ ی ۿاك ۿہجیتن ۿدںی ۿےگۿ‬ ‫اوػۿدصقۿاكۿجاحثۿركجاۿانۿرپۿوموقفۿ۔ںیہۿہكۿوہۿہیضقۿاصدہقۿ‬ ‫عکس ْمنطیق ْلِضیۃ ْصادقۃ ْوا نكار ْھذا ْمن ْاخینْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫سکعۿ یقطنۿوہۿاوػ ۿانۿاكۿااكػ ۿیاہ ث ۿےبۿرشیمۿےكۿاكم ؼاتۿ‬ ‫المكابرات۔ثمْھذاالعکسْلمْیرشدناْالیہْاالْاالٰیۃْ‬ ‫ںیم ۿےس ۿ۔ے رھپ ۿان ۿسکع ۿیک ۿفرف ۿ ٓا حث ۿركہم ۿےن ۿ یۿ‬ ‫الکریمۃْاذیھْالیتْدلؾناْعیلْاتحادھماْفْالوجودْفاذاْ‬ ‫ػیئامیئۿیکۿہكۿانۿ ےیۿہكۿانۿےنۿمہۿوكۿہیۿداھكجا ۿہكۿدوونطۿ‬ ‫شی‬ ‫كانْھذاْفْمقہومنیْالْتعددْلمصداقْ ْ ْئْمن ماْانْ یطشغۿو وت ۿںیمۿدحتمۿںیہۿفوۿٌت ۿہیۿاحلۿاےسیۿدو ۿ وہفومطۿ‬ ‫ارشادراْایلْالتعا ک‬ ‫رْ‬ ‫سْقطعا ْ‬ ‫رْ‬ ‫کماْاذاْسمعتْرجال ْیِولْ ںیمۿ۔ےۿہكۿاطۿںیمۿےسۿیسكۿ ےۿاكۿدصماقۿددعتدۿ۔ںیہۿفوۿہیۿ‬ ‫ایبْزیدْجازلكْانْتِولْكانْالرجلْیِولْزیداْیبْ خاصزاۿدوونطۿیطشغۿےكۿجامہۿسکعنمۿوہےنۿیکۿفرفۿػیئامیئۿ۔ےۿ‬



‫النْزیداْالیتعددوْابوالْرجلْالیتعددْفاذاْكانْابوہْ ےسیۿہكۿ مۿٌتۿیسكۿصخشۿوكۿےتہكۿونسۿہكۿریماۿجاتۿػجڈۿ۔ےۿفوۿ‬ ‫رْ‬ ‫زیداْكانْزیدْاباہْکذاْھذاْمنْدونْشكْوالْاشؾباہْ ںیہمتۿاجحؼۿ۔ےۿہكۿ مۿوہكۿوگجاۿہكۿہیۿصخشۿویطۿہہكۿػاہۿ۔ےۿہك ػۿ‬ ‫الحمد ْلل ْعیل ْنعمائہ ْوعلیك ْبؾسکنی ْال واجسْ جڈۿریماۿجاتۿ۔ےۿانۿ ےیۿہكۿػجڈۿددعتدۿ۔ںیہۿاوػۿانۿصخشۿےكۿ‬



‫یافلسقیاہ۔‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫جاتۿددعتدۿ۔ںیہ فوۿٌتۿانۿاكۿجاتۿػجڈۿوہۿفوۿانۿاكۿہجیتنۿہیۿوہاۿ‬ ‫ہكۿػجڈ ۿانۿصخشۿاك ۿجات ۿ۔ے ایسۿروػ ۿرپۿجالۿكش ۿو ۿيسل ۿہیۿ‬ ‫ٓا حثۿ۔ےۿاوػۿاهللۿےكۿ ےیۿانۿیکۿوتمعنطۿرپۿدمح اوػۿاعۿیفسلفۿ‬



‫ےھجۿالػّۿ۔ےۿہكۿوواونۿوكۿوانکۿػھك‪،‬‬



‫م‬ ‫الثالثْ نْوجوہْالجواب ْاقول‪:‬و ْریبْھادیْالصوابْ و وہِۿ واتۿںیمۿےسۿشیتیۿو ہ‪،‬ںیمۿاتہكۿوہطۿاوػۿریماۿػتۿ‬ ‫اخرتناْعنْھذاْكلّہْوسلمناْانْمقادْاالٰیۃ ٰ‬ ‫ْاالویلْقولناْ ْ ػاہِ ۿروات ۿداھكےنۿواالۿ۔ےۿمہۿےنۿانۿيت ۿوكۿاایتخػ ۿایكۿاوػۿ‬ ‫امطۿایل ٓا حثۿاویٰلۿاكۿدافدۿےراػاۿہیۿوقلۿ۔ےۿہكۿ‬



‫‪Page 658 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫كلْا کرمْا ت ٰیق ْوینعکسْبْعْکسْالنِی‬ ‫ضْایل ْقولناْ كلْا کرمْا ت ٰ ْ‬ ‫یق(ینعی ۿہؾ ۿاركّ ۿيت ۿیس ۿحؼا ۿیقتم ۿ۔ے)اوػ ۿان ۿاكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫"منْلؼسْباتیقْلؼسْبا کرم"وقدْاثبؾناْفیماْاسلقناْ سکعۿضیقنۿےراػاۿہیۿوقلۿ۔ےۿہكۿ نۿسیلۿجاخہیۿسیلۿجاركّ( وۿ‬ ‫عرشْالتحِیقْعیلْانْالمرادْباالتیقْفْاالیۃْالثاْنیۃْ ایقتۿيتۿےسۿحؼاۿیقتمۿ۔ںیہۿ۔ےۿوہۿاركّۿ۔ںیہۿ۔ے)اوػۿمہۿےنۿ‬ ‫اطۿاملكتۿںیمۿ وۿمہۿےلہپۿہہكۿےكۿرعنۿقیقحتۿوكۿجاحثۿركدجاۿ‬ ‫ْتعایل" ‪1" ‬ا تیق ْالصحابۃْ‬ ‫اعین ْقولہ ٰ ْ‬ ‫ح‬ ‫ہك ۿرماد ۿایقت ۿےس ۿ ٓا ث ۿجاہین ۿینعی ۿاهلل ۿ ابػك ۿو ۿاعتیٰل ۿےك ۿوقلۿ‬ ‫جمیعا ْفوجب ْان ْالیکون ْاحد ْمن ْالصحابۃ ْا تیقْ‬ ‫رْ‬ ‫" ‪ " ‬ۿںیم ۿامتّ ۿاحصہب ۿےس ۿػجادہ ۿیقتم ۿصخشۿ‬ ‫ْالتِویْْاذاثبتْھذاْفنِولْكلْ‬ ‫منہ۔وْالمساو رْیاْلہْف‬ ‫ٰ‬ ‫رماد ۿ۔ےۿفوۿرضوػیۿ۔ےۿہكۿاحصہبۿںیمۿوكیئۿانۿےسۿحؼھۿركۿ‬ ‫صحابۃْفہولؼسْباتیقْمنْایبْبکرْومنْلؼسْباتیقْ‬ ‫یقتم ۿن ۿوہ ۿاوػ ۿن ۿوقتی ۿںیم ۿان ۿےكۿوكیئ ۿسموی ۿوہ ٌت ۿہیۿ‬ ‫نت‬ ‫لؼ‬ ‫لؼ‬ ‫ك‬ ‫منہْ سْبا کرمْمنہ۔ا جْانْ لْصحابۃ ْفہوْ سْ جاحث ۿوہہ ا ۿفو ۿمہ ۿےتہك ۿںیہ ۿہك ۿہؾ ۿاحصیب ۿاباركب ۿےس ۿحؼھ ۿرك ۿیقتمۿ‬ ‫با کرمْمنْایبْبکرْوصغریْالِیاسْمعدولۃْکماْلوحناْ ۔ںیہۿاوػۿ وۿاطۿےسۿحؼھۿیقتمۿ۔ںیہۿوہۿركإتۿںیمۿاطۿےسۿحؼھۿ‬ ‫الیہْبتِدیمْاداةْالربطْعیلْحرفْالسلبْولكْانْ ركۿ۔ںیہ ہجیتنۿہیۿوہاگۿہكۿہؾ ۿاحصیبۿاباركبۿےسۿػجادہۿزعت ۿواالۿ‬ ‫تجعل اْموجبۃْسالبۃْالمحمولْاعینْعیلْقولْقومْمنْ ۔ںیہۿاوػۿانۿس انۿاكۿرغصیۿ دعوہلۿ۔ےۿاسیۿہكۿمہۿےنۿانۿیکۿ‬



‫ۿرحف ۿبلس ۿرپ ۿدقمّ ۿركےك ۿاواػہ ۿایك اوػۿ‬ ‫ت ۿػ ط ۿوك ِ‬ ‫ایلْمایزیحْوھمكْجعلْالسلبْ فرف ۿادا ِ‬ ‫المتاخرینْوْیرشدكْ ٰ‬ ‫فْالکربیْمراةْالمالحظۃْافرادْاالوسط۔ْوْانْشئتْلمْ ںیہمتۿاایتخػۿ۔ےۿہكۿ مۿانۿہیضقۿوكۿومہبجۿوانزۃۿاومحمللۿیانوۿینعیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ اترخنۿںیمۿےسۿاجكۿوقّۿےكۿوقلۿرپۿاوػۿےراہػیۿػیئامیئۿانۿ‬ ‫ْاالویلْایضاْونسجتْالشكلْ ْ‬ ‫تعکسْاالٰیۃ ٰ‬ ‫جات ۿیک ۿفرف ۿ و ۿےراہػع ۿومہ ۿوك ۿدوػ ۿركدع ۿبلس ۿوك ۿربکیۿ‬ ‫ںیمۿافؽاد ۿاوطسۿےكۿ ےیۿرماہ ۿٓالہظحۿیانےنۿےسۿوہ ی اوػ ۿاارۿ‬ ‫ث ۿجاہینۿےكۿ‬ ‫ث ۿاویٰلۿاك ۿسکع ۿنۿركو ۿاوػ ۿلكشۿوكۿ ٓا ح ِ‬ ‫ مۿراوہۿفوۿ ٓا ح ِ‬ ‫فرػ ۿرپ ۿمظتنم ۿركو ۿجاںی ۿروػ ۿہك ۿ م ۿوہك ۿہك ۿوكیئ ۿاحصیب ۿاباركب ۿےسۿ‬ ‫حؼھۿرك ۿزعت ۿواالۿ۔ںیہ اوػ ۿواجڈ ۿ مۿانۿوكۿس انۿاانثتیئ ۿےكۿ‬ ‫روػرپ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۷‬۾‪ /‬ۼ‪۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 659 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عیل ْمنوال ْالثاین ْبان ْتِول ْالشْیْئ ْمن ْالصحابۃْ قػۿػوھكۿ وۿدقمّۿوكۿاػ اففۿجایلۿیکۿو ہۿےسۿرمخمقۿركدعۿفوۿ‬ ‫ا کرمْمنْایبْبکرْوْكلْا کرمْمنْایبْبکرْا تیقْمنہْ مۿویطۿوہك ۿإت ۿںیمۿاارۿوكیئۿدصقی ۿےسۿحؼھۿرك ۿزعت ۿواالۿ‬ ‫ا نتجْانْالْشْیْئْمنْالصحابۃْا کرمْمنْایبْبکرْوْ وہجا ۿفوۿوہۿرضوػ ۿدصقیۿےسۿحؼھۿركۿیقتمۿوہجا ۿانۿ ےیۿہكۿہؾۿ‬ ‫ف اركّۿایقتۿ۔ےۿنكیلۿواػیۿإتۿدصقیۿےسۿحؼھۿركۿیقتمۿ۔ںیہۿ‬ ‫استؿناْئیاْیرفعْالمِدمْلْر عْ‬ ‫رْ‬ ‫انْتِررہْقیاساْ‬ ‫رْ‬ ‫لع ْل ّكْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫دب لی ۿ ٓا ثۿجاہین فوۿوہۿدصقیۿےسۿ ؼھۿركۿزعتۿواےلۿ۔ںیہۿ‬ ‫التایلْفتِولْلوكانْاحدْمنْاالمۃْا کرمْمنْالصدیقْ‬ ‫اوػۿایسۿںیمۿےراػاۿوصقمدۿ۔ے‬ ‫لكانْا تیقْمنہْالنْكلْا کرمْا تیقْلکمھنْلؼسواْباتیقْ‬



‫منہْلالیۃْالثانیۃْفلؼسواْبا کرمْمنہْوفیہْالمِصود۔‬



‫ہیبنت‪:‬ات ۿںیہك ۿےگۿےبۿووقفۿول ۿانۿدوعیۿےسۿسجۿرپۿ‬



‫ْدعوئکمْ‬ ‫تنؽیہ‪:‬سیِولْالسق اءْمنْالناسْماولکمْعن ٰ‬ ‫ م ۿاقمئ ۿ ےھ ۿزك ۿز ۿےن ۿںیہمت ۿ ریھ ۿدجا ۿان ۿ ےی ۿہك ۿاط ۿ نیۿ‬ ‫ع‬ ‫الْیتْکنتمْعلیہاْفانْالثابتْ یلْھذہْالتِاریرْالثلثۃْ ضاقػریۿاریہۿرپۿ وۿجاحث ۿوہجا ۿ۔ےۿوہۿدصقیۿےسۿػجادہۿزعتۿ‬ ‫االخیة ْانما ْھو ْنیف ْا کرم ْمن ْالصدیق ْوھو ْالْ واےلۿیکۿیفنۿ۔ےۿاوػۿانۿےسۿدصقیۿاربکۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیک‬ ‫ْتعایل ْعنہ ْاذ ْیحتملْ (اوولحث)يتۿرپۿالػّۿ۔ںیہۿ ٓا یتۿانۿ ےیۿہكۿخساویۿاكۿا امتلۿ۔ے‬ ‫یستلزم ْا کرمؼتہ ْریض ْالل ٰ‬



‫الؾساوی۔ ْ‬



‫اقول‪:‬اوقدْقالوافلئنْقالواْفلِدزْاغوا۔‬



‫اوقل‪:‬ایكۿاط ۿےبۿووقوفطۿےنۿہیۿجات ۿیہكۿاارۿاذنوطۿےنۿااسۿ‬



‫اہكۿفوۿےبۿكشۿوۿہۿ رحنفۿوہاگ‬ ‫اوال ْفنصوصْالشر عْوْمحاوراتْالبلغاءْطافحۃْ‬ ‫اما ر ْ‬ ‫اولاۿ وص ۿرشفۿاوػۿالہِۿجالمتۿےكۿاحوػعۿانۿدیز ۿےسۿ‬ ‫بسوقْال‬ ‫ضیلْعیلْاالطالقْعیلْ‬ ‫كالمْایل ْغرضْالت ْق ْ‬ ‫ٰ‬ ‫ق‬ ‫ط‬ ‫ػ‬ ‫ك‬ ‫ت‬ ‫ز‬ ‫وپرعۿںیہۿہكۿ الّۿوكۿیلعۿاال القۿ تۿئاتےنۿیکۿرغ ۿےسۿ‬ ‫ھذاالمساق ْیِولون ْلؼس ْاحد ْافضل ْمن ْفالنْ‬ ‫انۿروػ ۿرپۿالجا ۿاججا ۿ۔ےۿہكۿول ۿےتہكۿںیہۿہكۿوكیئۿلالطۿےسۿ‬ ‫ویریدونْانہْافضلْالكلْوذلكْالنْالؾساویْ ْ‬ ‫الضۿ۔ںیہۿ۔ےۿاوػۿرمادۿ ےتیۿںیہۿہكۿوہۿيتۿےسۿالضۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫ہیۿانۿ ےیۿہكۿخساویۿیقیقۿمادجاۿوگجاۿ‬



‫‪Page 660 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الحِییقْكالمحالْعادةْوعلیكْبكالمْشراحْالحدیث۔ ْ احلۿ۔ےۿاوػۿ مۿرشاوۿدححثۿےكۿكالّۿوكۿالػّۿڑكو‬ ‫واماْثانیا‪،:‬فلكْانْتضمْالیہْاجماعْاالمۃْعیلْوجودْ جاحزا‪:‬ںیہمت ۿہی ۿاایتخػ ۿ۔ے ۿہك ۿان ۿےك ۿواھ ۿو ود ۿ اف ل ۿرپۿ‬ ‫رْ‬ ‫إتۿاكۿاامجفۿ مۿركوۿاوػۿ قۿاوقا ِلۿإُتۿےسۿجاہؾۿنۿوہاگ‬ ‫التقاضلْوالحقْالیخر جْعنْاقوال م۔ ْ‬ ‫ثۿ‬ ‫واما ْثال ْثرا‪:‬ھوالطراز ْالمعلم ْان ْالعارف ْباسالیبْ جانزا‪:‬اوػ ۿوہۿو ہۿفراػ ۿملعمۿہیۿہكۿاوابیلۿكالّۿاكۿوافۿ ٓا ح ِ‬ ‫اویٰلۿےسۿ اتھجمۿ۔ےۿہكۿوقتیۿۿزعتۿاح ۿوہےنۿاكۿوصتۿ۔ےۿ‬ ‫ْالتِویْْالیراثْ‬ ‫ْاالویلْتسبب‬ ‫الكالمْیق مْمنْاالیۃ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫اوػ ۿزعت ۿاك ۿ وصل ۿوقتی ۿ ۿےك ۿ وصل ۿرپ ۿرصحنم ۿ۔ے ۿایس ۿیکۿ‬ ‫الکرامۃ ْوقصر ْحصولہا ْعیل ْحصولہ ْوبہ ْصرحتْ‬ ‫فرص حۿاطۿااحدحثۿےنۿیکۿہكۿ وۿاػوا ِدۿ ٓا حثۿےسۿجا یۿںیہۿاوػۿ‬ ‫جک‬ ‫ْایلْملحظْ‬ ‫ٕؿم‬ ‫االحادیثْالناشیۃْعنْارشادْاالیۃْالالحظۃ ٰ‬ ‫ث ۿركہمۿےك ۿ ِى ۿ رظۿیکۿفرفۿد ھسیۿںیہ ح ںیۿرساوۿ‬ ‫ٓا ح ِ‬ ‫ل‬ ‫ع‬ ‫الکریمۃْانبأناْسراجْالحنیقۃْبالسند نْالشریفْ ا ِشمز ۿےنۿ ربۿدیۿا ینۿ دنۿےس وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿرشفیۿ‬



‫عن ْمحمد ْبن ْارکماش ْعن ْالعالمۃ ْابن ْحجرْ ےس وہۿػواحث ۿرك ےتۿںیہۿدمحمۿا نۿاػامكن ۿےس وہۿػواحثۿ‬ ‫عسِالین ْعن ْعبدالرحمن ْبن ْاحمد ْبن ْالمباركْ رك ےت ۿںیہ ۿكالہم ۿا ن ۿرج ۿمباالین ۿےس وہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہۿ‬ ‫الغزی ْعن ْاحمد ْبن ْایب ْطالب ْالحجارعن ْعیل ْبنْ دبعارلنمحۿا نۿادمحۿا نۿابمػكۿزغی ۿےس وہۿػواحثۿرك ےتۿ‬ ‫اسمعیل ْبن ْقریش ْعن ْالحافظ ْالمنذری ْقال ْفْ ہظۿادمحۿا نۿایب ػانثۿاجحػۿےس وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿیلعۿا نۿ‬ ‫کتابْالرتغیبْوالرتھیبْعنْعِبۃْبنْعامرْریضْ الیۿا نۿقؽشیۿےس وہۿػواحث ۿرك ےتۿںیہۿاحظفۿذنمػیۿ‬ ‫ےس اذنوط ۿےن ۿفؽامجا‪،‬اتكت ۿارتلبیغ ۿوارتلبیہ ۿںیم ۿہكۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْ‬ ‫اللْتعا ٰیلْعنہْانْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬ ‫ح‬ ‫ہبقع ۿ ن ۿمارم ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿاجك ۿػوا ث ۿ۔ےۿہكۿ‬ ‫قالْانْانسابکمْھذہْلؼستْبسبابْعیلْاحدْوانماْ‬ ‫ف‬ ‫ػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿےن ۿ ؽامجا ۿہك ۿےراہػا ۿہیۿ‬ ‫انتمْولدْآدمْطفْالصاعْلمْتملؤوہْلؼسْالْحدْفضلْ‬ ‫بسن ۿیسك ۿےكۿ ےی ۿاگیل ۿ۔ںیہ ۿ۔ے ۿ م ۿفو ۿ ٓا دّ ۿیک ۿاوالد ۿوہ ۿامیپنۿیکۿ‬ ‫عیلْاحدْاالبالدینْاوْ ْ‬ ‫فروۿ وۿ مۿےنۿ۔ںیہۿوپراۿیسكۿوكۿیسكۿرپۿقطزتتۿ۔ںیہۿرگمۿدنۿ‬ ‫جاۿلمعۿاصج ۿےكۿوصت انۿ‬



‫‪Page 661 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫عمل ْصالح۔رواہ ْاحمد ْوالؽیہیق ْكالھما ْمن ْروایۃْ دححث ۿوك ۿػواحث ۿایك ۿادمح ۿاوػ ۿیق ۿدوونط ۿےن ۿا ن ۿلنشع ۿیکۿ‬ ‫ابنْل یعۃْولقظْالؽیہیقْقالْلؼسْالْحدْعیلْاحدْ ػواحث ۿےس اوػ ۿیق ۿےك ۿظفل ۿویط ۿںیہ یسك ۿوك ۿیسك ۿرپۿ‬ ‫فضل ْاالبالدین ْاو ْعمل ْصالح ْحسب ْللرجل ْانْ قطزتت ۿ۔ںیہ ۿرگمۿدنۿجا ۿلمعۿاصج ۿےس اوػ ۿآ دیم ۿےك ۿ ُحؼا ۿوہےنۿ‬ ‫ےكۿ ےیۿاكیفۿ۔ےۿہكۿوہۿدبػجاطۿسوجننۿوہ اوػۿاجكۿػواحثۿںیمۿ‬ ‫یکون ْبذیا ْبخیال۔وف ْروایۃ ْلؼس ْالحد ْعیل ْاحدْ‬ ‫ق‬ ‫ط‬ ‫۔ے یسك ۿوك ۿیسك ۿرپ ۿ زتت ۿ۔ںیہ ۿرگم ۿدن ۿجا ۿوقتی ۿ ۿےس اوػۿ‬ ‫ْاوتِویْْوکیفْبالرجلْانْیکونْبذیاْ‬ ‫فضلْاالبدین‬ ‫ٰ‬ ‫ٓا دیمۿےكۿ ےیۿاكیفۿحؼایئۿ۔ےۿہكۿوہۿدبوگۿےبۿایحءۿسوجننۿوہ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْطفْ‬ ‫فاحشا ْبخیال‪،‬قولہ ْصیل ْالل ٰ‬ ‫دححث ۿںیمۿوضحػ ۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےك ۿوقل"طفْ‬ ‫الصاعْباالضافۃْایْقریبْب ٖعضکمْمنْبعضْ‪1‬اھْ‬ ‫الصاع"ااضت ۿےك ۿواھ ۿاك ۿ ینع ۿہی ۿ۔ے ۿینعی ۿ م ۿںیم ۿےسۿ‬ ‫قلتْواخرجہْالطرباینْفْحدیثْطویلْمنْطریقْ‬ ‫ ضعۿ ضعۿےكۿقؽ بۿ۔ے احسمی‬ ‫ْتعایلْعنہماْولقظہْانماْانتمْمنْ‬ ‫ذ‬ ‫ابنْعباسْریضْالل ٰ‬ ‫قلت(ںیمۿاتہكۿوہط)اوػ ۿربطاینۿںیمۿانۿیکۿ ِؼجیۿیکۿاجكۿ‬ ‫ع‬ ‫لؼ‬ ‫فض‬ ‫رجل‬ ‫ُ‬ ‫ْوامرأةْکجمامْالصاعْ سْالحدْ یلْاحدْ لْ دححث ۿرو ل ۿںیمۿا نۿابعنۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿامہنعۿےك ۿفرقیۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫اال ّ‬ ‫ْبالتِوی ْ ْاھْقولہْصیلْالل ٰ‬ ‫ْتعایلْلیہْوسلم ُ‬ ‫ْکجمامْ ےس‪،‬اوػۿاطۿےكۿظفلۿہیۿںیہ مۿول ۿاجكۿرمدۿاوػۿوعػتۿےسۿ‬ ‫ٰ‬



‫الصاعْجمامْبالضمْمایمؤلْوالمعینْانکمْمؾساوونْ وہۿامجّۿاصفۿیکۿفرو یسكۿوكۿیسكۿرپۿقطزتتۿ۔ںیہۿرگمۿوقتیۿ‬ ‫ُ‬ ‫ْکحبات ْالصاع ْتكال ْفیعرف ْمِدار ْھا ْوْ ےسْا نتہی دححثۿںیمۿوضحػۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاكۿوقل‬ ‫ف ْالِدر ّ‬ ‫خض‬ ‫"ًُماّ ۿاصف"امجّۿ ْ ۿمیج ۿوہ ۿز ۿ۔ےۿ و ۿامیپن ۿںیم ۿوپریۿاجیتۿ‬ ‫ْکیالْمنْ ْ‬ ‫استواءْھاْبمثلہا ر‬ ‫۔ےۿاوػۿ ینعۿہیۿ۔ےۿہكۿ مۿدقػۿںیمۿاجكۿدورسعۿےسۿحؼاحؼۿوہۿ‬ ‫امیپنۿےكۿٌشّوطۿیکۿفروۿسجۿوكۿامیپنۿںیمۿوپراۿاججاۿ۔ےۿفوۿاطۿیکۿ‬ ‫دقماػۿاوػۿاطۿےكۿ لثۿےكۿواھۿ‬



‫‪1‬‬ ‫ْالرتغیبْوالرتہیبْمنْاحِارالمسلمْوانہْالْفضلْالحدْالخْدححثۿۻۿوۼْمصطیفْالبایبْرصمۿ‪۶۷ /۸‬ۻ‬



‫ْالجا معْالحكامْالِرآنْتحتْاالیۃْ‪ْ۹۹ /۹۸‬دارالکتابْالعریبْبیوتْۻ‪۷ /۶‬۽‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 662 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْثِالْوا کؾنا رزاْوبہْقالْ اط ۿیکۿحؼاحؼیۿامیپنۿںیمۿ ولعّۿوہیتۿ۔ےۿاوػ ۿا۔ںیہۿفو ےنۿیکۿ‬ ‫دونْحاجۃْایلْالوزنْلؾساوی ا ر‬ ‫ْتعایلْعنہ"انْالنیبْصیلْ رضوػت ۿ۔ںیہ ۿوہیت ۿانۿ ےیۿہكۿبا ھ ۿاوػ ۿومجایئۿںیم ۿوہ ۿحؼاحؼۿ‬ ‫المنذریْعنْایبْذرْریضْالل ٰ‬ ‫اللْتعایلْعلیہْوسلمْقالْلہْانظرْفانْلستْبخیْمنْ وہ ےتۿںیہ اوػ ۿایسۿومضمط ۿوكۿذنمػیۿےنۿاباۿدػ ۿػیضۿاهللۿ‬ ‫ٰ‬ ‫اعتیٰل ۿمز ۿےس ۿػواحث ۿایك ۿہك ۿیبن ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےنۿ‬ ‫ْتقضلہْبتِوی ْ۔رواہ ْاحمدْوْ‬ ‫احمر ْوالْاسودْاال ْان‬ ‫ٰ‬ ‫س‬ ‫ف‬ ‫اط ۿےسۿ ؽامجا"ےبۿكش ۿ مۿایسہۿافّ ۿےسۿاوػ ۿ ُ ؾو ۿےسۿ رتہۿ‬ ‫رواتہْثِاتْمش ورونْاالْانْبکربنْعبداللْالمزینْ‬ ‫۔ںیہۿاوػۿنۿایسہۿافّۿ مۿےسۿ رتہۿ۔ے رگمۿہیۿہكۿ مۿانۿرپۿقطزتتۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫لمْیسمعْمنْایبْذر۔اْھْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫جاو ۿوقتی ۿۿیکۿو ہۿےس "انۿدح ث ۿوكۿاامّۿادمحۿےنۿػوا ثۿ‬ ‫ْ‬ ‫ایك اوػ ۿان ۿےك ۿػاوی ۿہقث ۿورعوف ۿںیہ ۿرگم ۿہی ۿہك ۿركب ۿ ن ۿدبع‬



‫ْ‬ ‫اهللۿٔؽینۿےنۿانۿدححثۿوكۿابادػۿےسۿ۔ںیہۿانس احسمی‪،‬‬ ‫قلت ْوالمرسل ْمِبول ْعندنا ْوعند ْا ْلجمہور۔وبہْ قلت(ںیم ۿاتہك ۿوہط)اوػ ۿرم ل ۿےراػع ۿحؼدجك ۿاوػ ۿوہمجػۿ‬ ‫قالْعنْجابرْب‬ ‫نْعبداللْریضْاللْتعایلْعنہماْقالْ ےكۿحؼدجكۿوبقملۿ۔ے اوػۿایسۿومضمطۿیکۿػواحثۿیکۿاجحؼۿ نۿ‬ ‫ٰ‬ ‫خطؽناْرسولْاللْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْفْاوسطْ دبعاهلل ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےس ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿہك ۿح ںیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ایامْالتشریقْخطبۃْالوداعْفِال۔یاْایہاالناسْانْ ػوسلۿاهللۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےنۿاجا ِّۿ رشقیۿےكۿدػبایمینۿ‬



‫ربکمْواحدوْانْابا کمْواحد۔االْالْفضلْلعریبْعیلْ دطۿںیمۿہبطۿاولدافۿدجاۿہكۿفؽامجا"اعۿولوگ ےبۿكشۿےراہػاۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ػتۿاجكۿ۔ےۿاوػۿےبۿكشۿےراہػاۿجاتۿاجكۿ۔ے وصشغۿوہۿرعیبۿ‬ ‫یلْاسودوالْالْ‬ ‫عجیمْوالْلعجیمْعیلْعریبْوالْالحمرْع ٰ ْ‬ ‫ق‬ ‫ط‬ ‫ت‬ ‫وكۿیمجعۿرپۿ ز ت ۿ۔ںیہۿاوػ ۿنۿیمجعۿوكۿرعیبۿرپۿاوػ ۿنۿرسو ۿوكۿ‬ ‫ْبالتِویْْانْا کرمکمْعندْاللْا تِٰکمْ‬ ‫سودْع ٰیلْاحمرْاال‬ ‫ٰ‬ ‫اكےلۿرپۿاوػۿنۿاكےلۿوكۿرسوۿرپۿقطزتتۿ۔ےۿرگمۿوقتیۿۿےس ےبۿ‬ ‫االھلْ ْ‬ ‫كش ۿاهلل ۿےك ۿحؼدجك ۿ مۿںیم ۿيت ۿےسۿػجادہ ۿزعت ۿواال ۿوہ ۿ۔ےۿ‬ ‫ وۿ مۿںیمۿيتۿےسۿػجادہۿیقتمۿ۔ےۿ‬



‫ْالرتغیبْوالرتہیبْمنْاحِارالمسلمْوانہْالْفضلْالحدْالخْدححثۿ۽ْمصطیفْالبایبْرصمۿ‪۶۷ /۸‬ۻ‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 663 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫بلغت‪،‬قالواب ٰیل ْیارسول ْالل‪،‬قال ْفلؼبلغ ْالشاھدْ وصشغ ۿوہۿایك ۿںیمۿےنۿػتۿاكۿاغیپّۿاچنہپدجا احصہبۿےن ۿرع ۿیک ۿویكطۿ‬ ‫الغیب‪،‬ثمْذکرالحدیثْفْتحریمْالدماءْواالموالْ ۔ںیہ جاػوسل ۿاهلل( یل ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿوملس)فؽامجا ۿات ۿ و ۿاحرضۿ‬ ‫ح‬ ‫ںیہ ۿوہ ۿزا زصظ ۿوك ۿاچنہپدںی رھپ ۿدححث ۿدرك ۿیک ۿ و ۿولوگط ۿےكۿ‬



‫واالعراض ْرواہ ْالؽْیْہیق ْوقال ْف ْاسنادہ ْبعض ْمنْ‬



‫یجہلْ‪1‬ا نتہی ْ‬



‫وخط املۿاوػ ۿ ٓا حؼو ۿیکۿرحٕت ۿںیمۿاػواد ۿوہیئ اےسۿیق ۿےنۿ‬ ‫ػواحثۿایكۿاوػۿاہكۿانۿیکۿ دنۿںیمۿ ضعۿا لولۿںیہ‬



‫قلت(ںیمۿاتہكۿوہط)وشافدۿںیمۿمہ ۿوكۿػاویۿیکۿاہجنث ۿ رضۿ‬



‫قلتْوالْیضرناْفْالشواھدْواخر جْالطرباینْفْالکبیْ ۔ںیہ ربطاینۿےنۿمجعمۿریبكۿںیمۿ بیبۿ نۿرخان ۿػیضۿاهللۿ‬ ‫عنْحؽیبْبنْخراشْریضْاللْعنہْعنْالنیبْصیلْ اعتیٰلۿمز ۿےسۿدححث ۿلق ۿیکۿ۔ےۿہك ۿیبنۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫اللْتعایل ْعلیہْوسلمْالمسلمونْاخوةْالْفضلْالحدْ وملس ۿےن ۿفؽامجا ۿاملسمط ۿ ٓا سپۿںیمۿاھبیئ ۿاھبیئۿںیہ یسك ۿوكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫عیلْاحداالْبالتِوی۔‪ْ 2‬وبالجملۃْفاالحادیثْکثیةْ یسك ۿرپ ۿقطزتت ۿ۔ںیہ ۿرگم ۿوقتی ۿ ۿےس جاہلمجل ۿان ۿ ینع ۿیکۿ‬ ‫فْھذاالمعینْثمْانْالکرامۃْوالتِویْْكالھماْمِوالنْ دح ںیثۿرثكتۿواػدۿںیہۿرگمۿركإتۿاوػۿوقتیۿۿدوونطۿكیکشتۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ےك ۿواھۿباےلۿاج ےتۿںیہۿفوۿٌت ۿوقتی ۿۿػجادہۿوہاگۿركإتۿ‬ ‫بالتشکیك ْفكلما ْزاد ْزادت ْوكلما ْنِص ْنِصت ْوْ‬ ‫عــــــہ ػجادہ ۿوہ ی ۿاوػ ۿٌت ۿوقتی ۿمك ۿوہاگ ۿركإت ۿمك ۿوہ ی اوػ ۿوقتیۿ‬ ‫المؾساویان ْفیہ ْیؾساویان ْفیہا ْكالعصیان ْ ْ‬ ‫ںیم ۿواستوی ۿركإت ۿںیم ۿواستوی ۿوہط ۿےگ ۿ ےسی ۿہك ۿایصعطۿ‬ ‫سبب ْلل وان ْفیزداد ْبزیادتہ ْوینتِص ْبانتِاصہْ‬ ‫وصت ۿدنث ۿاك فو ۿدنث ۿایصعط ۿیک ۿػجادیت ۿےس ۿػجادہ ۿاوػ ۿانۿیکۿ‬ ‫ت‬ ‫وھکذاْفاذاْثبتْھذاْكانْمعینْقولناْكلْا کرمْا یقْ یمك ۿےس ۿمك ۿوہیت ۿ۔ے اوػ ۿوییہن ۿٌت ۿہی ۿجات ۿجاحث ۿ۔ے ۿفوۿ‬



‫منحالْایل ْثلثْقضایاْاحدھاْھذہْوالثانیۃْكلْناقصْ ےراػعۿوقل"كلْا کرمْا ت ٰ ْ‬ ‫ٰ‬ ‫یق"ےكۿ ینعۿیکۿ لیلحۿ نیۿ ویضطۿ‬ ‫ْالتِویْْ ْ‬ ‫فْالْکْرمْعنْغیہْناقصْعنہْف‬ ‫یکۿفرفۿوہ یۿاطۿاكۿاجكۿفوۿو یۿ۔ےۿاوػۿدورساۿ‬ ‫ٰ‬



‫لض ۿالمیۿ‬ ‫عــــــہ‪ْ :‬ای ْف ْاصل ْقضیۃ ْالمجازاة ْاماتدارك ْالرحمۃْ ینعی ۿا ۿٕقشصا ے ۿاجمػات ۿںیم ۿػاہ ۿقداػك ۿػًمت ۿفوہی ۿ ِ‬ ‫لہی ْیختص ْبہ ْمن ْیشاءْما ْاسلقنا ْتحِیِہ(‪ ْ۱۲‬۔ےۿاهللۿ ابػكۿو ۿاعتیٰلۿےسجۿرا۔ےۿانۿےكۿواھۿوصخم ۿفؽامجاۿ‬ ‫فقضلْا ٰ‬ ‫۔ے اسیۿہكۿمہۿےنۿانۿیکۿقیقحتۿشز ہتۿںیمۿیکۿ‪۶۷‬ۿٕز ۿرفغہل‬ ‫منہ)غقرلہ۔ ْ‬



‫ْالرتغیبْوالرتہیبْمنْاحِارْالمسلمْوانہْالْفضلْالحدا لخْحدیثْ‪ْ۹‬مصطیفْالبایبْرصمۿ‪۶۷ /۸‬ۻۿجاۿ‪۶۸‬ۻ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْالمعجمْالکبیْدححثۿۼ‪۹‬ۺ‪ْ۸‬المکؾبۃْالقیصلیہْبیوتْ‪ /۹‬ۺ‪۷‬‬ ‫‪1‬‬



‫‪Page 664 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫والثالث ْكل ْمؾساوینی ْفی ا ْمؾساویان ْفیہ ْواالیۃْ ہی ۿ۔ے ۿكلْناقصْفْالکرمْعنْغیہْناق‬ ‫صْعنہْفْالتِویْ‬ ‫ٰ‬



‫ْایل ْثلث ْمِدمات"ابوبکر ْا تیقْ (زعتۿںیمۿدورسعۿےسۿمكۿرتۿانۿےسۿوقتی ۿںیمۿرتمکۿ۔ے)‬ ‫الثانیۃ ْایضاتنحل ٰ‬ ‫الكل"وھوْالمنطوقْوالْیزیدْعلیہْاحدْفْالتِوی ْْوْ اوػۿشیتاۿكلْمؾساوینیْفیہاْمؾساویانْفیہ(ہؾۿوہۿصخشۿ وۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫الیساویۃ ْاحدفیہ ْو ْعندھذا ْلؼسہل ْعلیك ْدفعْ وقتی ۿںیمۿ ؼا ؼۿںیہۿوہۿزعتۿںیمۿ ؼا ؼۿںیہ)اوػۿانۿروػتۿ‬ ‫ںیم ۿںیہمت ۿااكل ۿاك ۿدعف ۿركجا ۿ عط ۿا امتل ۿےك ۿوصت ۿ ٓا واط ۿ۔ےۿ‬ ‫االشكالْونظمْاالشكالْلِطعْاالحتمالْوالحمدْللْ‬ ‫ح‬ ‫ي‬ ‫ہیۿ‬ ‫اوػۿ تۿ رعںیفۿاهللۿےكۿ ےیۿ وۿابہگنطۿوۿ ؼرتۿ۔ے‬ ‫وتعایلْ‬ ‫مناْالمویل ْتبارك ْ‬ ‫الم یمن ْالمتعال ْھذاْماْال‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫وہ ۿ۔ے ۿ و ۿح ںی ۿاهلل ۿ ابػك ۿو ۿاعتیٰل ۿےن ۿااہلّ ۿفؽامجا ۿا ےن ۿلضۿ‬ ‫فی‬ ‫بمنی‬ ‫ع ْفضلہ ْور ع ْکرمہ ْومنحنا ْمن ْعظام ْاٰالئہْ میظۿاوػ ِ‬ ‫ۿركّ ۿػ عیۿےس اوػ ۿاشخبۿح ںیۿا ےنۿ میظ ۿا اسونطۿ‬ ‫وحسانْنعمہْفْتِریرْدلیلْاھلْالسنۃْوالجماعۃْ ےس اوػ ۿنیسح ۿوتمعنط ۿےس ۿاہتسصت ۿو ۿامجمت ۿیک ۿد لی ۿیکۿ‬



‫ودفعْشبہات(اھل)البطالۃْوالخالعۃْوارجوْانْتکونْ یرقری ۿںیم ۿجادیئ ۿاوػ ۿالہ ۿلاطنث ۿو ۿصالنث ۿےك ۿ اہبت ۿےك ۿدعفۿ‬ ‫عامۃ ْما ْف ْتلك ْالخیام ْمن ْعْرائس ْبیض ْتجلوْ ركےنۿےكۿ ےی اوػۿںیمۿا دیۿركجاۿوہطۿہكۿاطۿںومیطۿںیمۿ وۿ‬ ‫ْتکشرعنْبردْالغمام۔ا کونْاناْاباْ وخوصبػت ۿدںینہل ۿںیہۿوہۿادنھضؾوطۿوكۿدوػ ۿركںیۿاوػ ۿرکسمایتۿ‬ ‫الظالمْوبسائم ِ‬



‫عذرْتہاْوماْذونْالدخولْفْحجرتہاْوانْقالْاالولْ روػںیتۿ وۿجاػنۿےكۿاوےلۿداھكںیئۿاطۿںیمۿےسۿاكضؾۿاكۿںیمۿ‬ ‫لؼسْعْیلْاللْبمسؾنکر ْانْیجمعْالعالمْفْواحد۔ْ ی ۿاصٌت ۿوہط اوػ ۿاط ۿےك ۿرجع ۿںیم ۿدوخل ۿاك ۿاجمػ ۿوہط‬ ‫اوػۿھجمۿےسۿےلہپۿنۿاہكۿاھتۿہكۿاهللۿرپۿدعبتسمۿ۔ںیہۿہكۿماملۿوكۿاجكۿ‬ ‫فِلتْاناْقدْقدرْاللْفالْتنکر۔انْلحقْالعاجزْبالِادرْ‬ ‫ںیم ۿ عم ۿركدع فو ۿںیم ۿےن ۿاہك ۿےب ۿكش ۿاهلل ۿےن ۿدقمػ ۿایك ۿفوۿ‬ ‫کیفْوقدْفازبافضالہْال۔كلْفماْظنكْبالِادری۔ ْ‬ ‫انۿاكۿااكػۿنۿركجاۿہكۿاهللۿےنۿمازجۿوكۿاقدػۿےسۿقحلمۿركدجا ویطۿ‬ ‫نۿوہۿاحالہكۿاهللۿےكۿلضۿےسۿيت ۿرہبہۿردنۿںیہۿفوۿ ریا ۿایكۿ‬ ‫نامطۿ۔ے اقدػیۿےكۿواھ‬



‫‪Page 665 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایل ْحسنہا ْامنی ْفان ْقلت ْلِدْ اخہمت‪:‬اهللۿ ابػكۿوۿاعتیٰلۿح ںیۿنسحِۿاخہمتۿبیصنۿركع اتۿ‬ ‫خاتمہ‪:‬رزقنا ْالل ٰ‬



‫تقضل ْالل ْعلیك ْیا ْوضیع ْالِدر ْفنطِت ْبكلماتْ اارۿ مۿوہكۿےبۿكش ۿاهللۿےنۿاعۿرتمکن ریعۿاورپۿا اسطۿ‬ ‫بلغن ْقاموس ْالبحر ْفماذا ْتأمرین ْف ْالمسئلۃ ْاقطعْ فؽامجاۿفوۿخُوۿےنۿوہۿاملكتۿباےلۿ وۿردنمػۿیکۿرہگاویئطۿںیمۿچنہپۿ‬ ‫ح(ے ات ۿےھج ۿان ۿہلئس ۿںیم ۿایك ۿمك ۿداتی ۿ۔ے ٓا جا ۿںیم ۿقطزتتۿ‬ ‫بتقضیلْالصدی‬ ‫ایلْھذاْاالستدالل۔معْمافْ‬ ‫رْ‬ ‫قْنظراْ ٰ‬ ‫دصقیۿاكۿنیقیۿالوط‪ ،‬انۿا دتاللۿرپۿ رظۿرك ےتۿوہ ےۿجاو ودۿ‬ ‫االیۃْمنْتاوی‬ ‫لْواحتمال۔اذْذھبْذاھبونْایلْانْاالْ‬ ‫ٰ‬ ‫ہی ۿہك ۿان ۿ ٓا حث ۿںیم ۿجاو ل ۿو ۿا امتلۿ۔ے ۿان ۿ ےی ۿہك ۿاجےنۿ‬ ‫تیقْبمعینْالتیقْوانْزیقتْقول مْبتحِیقْنیق۔‬ ‫واےل ۿان ۿفرف ۿح(ے ۿہك ۿایقت ۿینعمب ۿیقت ۿ۔ے ۿاار ہ ۿخُو ۿےن ۿاطۿ‬ ‫ْ‬ ‫اكۿوقلۿرھتسیۿقیقحتۿےسۿطلغۿجاحثۿركدجا‬



‫قط‬ ‫قلتْنعمْا عْوالتبالْبماْقیلْاوْمایِالْاذْقاطعانْ قلت(ںیمۿاتہكۿوہط)اہطۿنیقیۿركۿاوػ ۿلیقۿو ۿاقلۿیکۿرپواہۿنۿ‬ ‫الیأتیان ْقط ْاالْبِطع ْوقد ْسمعتْان ْالصدیقْھوْ رك ان ۿ ےی ۿہك ۿدو ۿیعطق ۿہجیتن ۿ۔ںیہ ۿدےت ۿرگم ۿیعطق ۿاك اوػ ۿ مۿ‬



‫المرادْباالتیقْباجماعْاالمۃْقاطبۃْولمْینِلْفْذلكْ نس ۿےك ۿہك ۿدصقی ۿ ی ۿرماد ۿںیہ ۿایقت ۿےس ۿواػی ۿإت ۿےكۿ‬ ‫شذوذْشاذْفكانْقطعیاْواالیۃْاال ُ ْٰخریْنصْفْالمرامْ اامجفۿےكۿومبٌت ۿاوػ ۿانۿںیمۿیسكۿجادػ ۿیکۿػا ےۿواد ۿ یھۿ‬ ‫نْذھبْایلْماْذھبْ وقنملۿ۔ںیہ فوۿہیۿاامجفۿیعطقۿوہا اوػۿدورسیۿ ٓا حثۿادماۿںیمۿ‬ ‫الْشكْاماماْذکرتْمنْحدیثْم‬ ‫ٰ‬ ‫فِدْسمعتْانْاالٰیۃْالْمساغْفی اْللتاْویلْواحتمالْ صۿ۔ےۿسجۿںیمۿوكیئۿكشۿ۔ںیہ ػ یۿوہۿجاتۿ وۿ مۿےنۿانۿ‬ ‫ط ػا ے ۿیک ۿیہك ۿسج ۿیک ۿفرف ۿاجےن ۿواےل ۿح(ے فو ۿ م ۿ ُيظ ۿےكۿ‬ ‫بال ْدلیل ْالیزنل ْالتزنیل ْعن ْدرجۃ ْبرھان ْقا عْ‬ ‫ح‬ ‫ہكۿ ٓا ثۿںیمۿجاو لۿیکۿئاجن شۿ۔ںیہۿاۿوػۿا امتلۿےبۿد لیۿہیز لۿ‬ ‫جلیل‪،‬االْتریْانْكلْنصْیحتملْالتاویلْومعْ ٰذلكْ‬ ‫وكۿحؼاہط ۿاقعطۿلیلجۿےكۿدػ ےۿےسۿجاػلۿ۔ںیہۿركجا ایكۿ مۿ‬ ‫ْقطعاْکماْصر حْبہْائمۃْاالصول۔ ْ‬ ‫ھوْقطیع رْ‬ ‫۔ںیہۿدےتھۿہكۿہؾۿ صۿجاو لۿیکۿ لمتحۿ۔ےۿاوػۿوہۿانۿےكۿجاو ودۿ‬ ‫خاصزاۿیعطقۿ۔ےۿاسیۿہكۿاہمئۿارولۿےنۿانۿیکۿفرص حۿیک‬



‫‪Page 666 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وتحِیقْالمِامْع ٰیلْماْال مینْالملكْالعالمْانْالعلمْ اوػۿاقمّۿیکۿقیقحتۿانۿروػۿرپۿ وۿےھجۿاهللۿكلۿانعالّۿےنۿااہلّ‬ ‫الِطیعْیستعملْفْمعنینی۔ ْ‬



‫ایكۿہیۿ۔ےۿہكۿملعۿیعطقۿدوۿ ینعۿںیمۿ لمعتسۿوہجاۿ۔ے‬



‫احدھما‪:‬قطعْاالحتمالْعیلْوجہْاالسؾیصالْبحیثْ اجك ۿفوہیۿہكۿا امتلۿیڑۿےسۿ عطقنۿوہاج ےۿجاںیۿروػۿہكۿانۿیکۿ‬ ‫وكیئۿ ربۿجاۿانۿاكۿوكیئۿارۿجات ۿنۿػ۔ے اوػۿہیۿاصخۿاٰیلعۿ۔ےۿاسیۿ‬ ‫الیبیقْمنہْخربوالْاثروھذاھوْاالخصْاالع ٰیلْکماْفْ‬ ‫رول ۿدن ۿںیم و یۿ‬ ‫ہك ۿمکحم ۿاوػ ۿ وتارت ۿںیم ۿوہجا ۿ۔ے اوػ ۿا ِ‬ ‫المحکمْوالمتواترْوھوْالمطلوبْفْاصولْالدینْفالْ‬ ‫ولطمتۿ۔ے فوۿانۿںیمۿ صِۿ وہشػۿرپۿافكحثۿ۔ںیہۿوہیت‬ ‫یکتیفْفیہاْبالنصْالمشہور۔ ْ‬ ‫دورسا‪:‬ہیۿہكۿانۿہگجۿااسۿا امتلۿنۿوہۿ وۿد لیۿےسۿجا یۿوہۿ‬ ‫م لی‬ ‫والثاین‪:‬انْالیکونْھناكْاحتمالْناشْ نْد لْوْانْ اار ہ ۿسفن ۿا امتل ۿجات ۿوہ ےسی ۿہك ۿاجمػ ۿاوػ ۿصیص اوػ ۿجات ۿ‬



‫كانْنقسْاالحتمال رْ‬ ‫ْباقیاْالتجوزْوْالتخصیصْوْسائرْ و وہِۿجاو ل اسی ۿہك ۿوظاہؾ ۿاوػ ۿ وص ۿاوػ ۿااحدحث ۿ وہشػہۿ‬ ‫ذ‬ ‫انحاءْالتاویلْکماْفْالظواھرْوالنصوصْوْاالحادیثْ ںیمۿ۔ے اوػۿ للیۿ مسۿاكۿجاّۿملعۿنیقیۿ۔ےۿاوػۿانۿاكۿل افلۿاكفؽۿ‬ ‫المشہورةْواالولْیسیمْعلمْالیِنیْوْمخالقہْكافرْ ۔ے ۿءاملء ۿںیم ۿاٌزالف ۿےك ۿومبٌت ۿٕؾتاا اسی ۿہك ۿاہقف ےۿ‬ ‫عیل ْاالختالف ْف ْاالطالق ْکما ْھو ْمذھب ْفِہاءْ ٓا افقۿاكۿذمہت ۿ۔ےۿجا ۿرضوػجات ۿدن ۿیکۿ دیۿےكۿواھ ۿہیۿمكۿ‬ ‫االْٰفاق‪،‬والتخصیصْبضروریاتْالدینْماْھوْمشربْ وصخم ۿ۔ے ۿاسی ۿہك ۿءامل ے ۿنیملکتم ۿاك ۿرشمت ۿ۔ے ۿاوػۿ‬ ‫دورسعۿاكۿجاّۿملعۿ امتیۿ یۿاوػۿانۿاكۿل افلۿدبیتعۿوۿارماہۿ۔ےۿ‬ ‫العلماءْالمتكلمنی۔وْالثاینْعلمْالطمانیۃْو ْمخالقہْ‬ ‫ف‬ ‫ٕ‬ ‫اوػۿانۿوكۿاك ؽۿےنہكۿیکۿاجملۿ۔ںیہ ےسیۿہكۿس ا تۿےكۿدطۿاامعلۿ‬ ‫مؽتدع ْضال ْوال ْمجال ْایل ْا کقارہ ْکمسئلۃ ْوزنْ‬ ‫وكۿفو ےنۿاكۿہلئس اهللۿاعتیٰلۿاكۿوقلۿ۔ے"اوػۿس إتۿےكۿدطۿفولۿ‬ ‫ْتعایلْ‬ ‫االعمالْیومْالِیمۃْقال ٰ‬ ‫وہجاۿحؼ قۿ۔ے"اوػۿہیۿ ٓا حثۿردق(رپھك)اكۿااسۿا امتلۿػیتھكۿ۔ے‬ ‫‪1‬‬ ‫احتماالْالصارفْ ْ‬ ‫‪ " ‬ویحتملْالنِدْ‬ ‫ر‬ ‫"‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۼ‪/‬۽‬



‫ْ‬ ‫‪Page 667 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الیہ ْوال ْدلیل ْاصالعلیہ ْفیکون ْکِولک"وزنتہْ سجۿیکۿفرفۿ ریھےنۿوایلۿوكیئۿزۿ۔ںیہۿاوػ ۿنۿاصلا ۿانۿرپۿ‬ ‫ْایضاْتِول"سخنْ وكیئۿد لیۿ۔ے اتۿ ٓا حثۿاكۿٕعسیۿےراہػعۿوقل"ںیمۿےنۿانۿ‬ ‫بمیزانْالعِل"وھورائجْفْالعجم رْ‬ ‫سنج"ایْناقداْلكالم۔ْوْمسئلۃْرؤیۃْالوجہْالْکْریمْ وكۿزیما ِط ۿ لقۿےسۿفوال"ےك ۿ لثۿوہاگ اوػ ۿہیۿمجعۿںیمۿػاجئۿ‬ ‫۔ے مۿےتہكۿوہ"نخسۿجنس"ینعیۿكالّۿوكۿرپےنھكۿواال‬ ‫ْتعایل ْ‬ ‫ْالمویلْبقضلہْالعمیم۔قال ٰ ْ‬ ‫للمؤمننی۔رزقنا ٰ‬ ‫اوػ ۿومس نی ۿےك ۿ ےی ۿاهلل ۿ ابػك ۿواعتیٰل ۿےك ۿدجڈاػ ۿاك ۿہلئس‬ ‫‪ْ 1"‬ویحتملْ‬ ‫‪‬‬ ‫ْ"‬ ‫ومال ےۿركمیۿا ےنۿلضۿ میظۿےسۿبیصنۿفؽام ے اهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫احتماال ْکذلكْارادةْاالم‬ ‫لْوْوالرجاءْوھوْایضا ْمماْ‬ ‫رْ‬ ‫رْ‬ ‫ےنۿفؽامجا"ھچكۿٕز ۿانۿدطۿرتوۿجاػہۿوہطۿےگۿا ےنۿػتۿوكۿدےتھ‬ ‫توافِت ْعلیہ ْالعرب ْوالعجم ْتِول"دي ِت ۿرگن ۿ نۿ "ا امتل ۿػكھزا ۿ۔ے ۿایس ۿفرو ۿاُ دی ۿوػاجء ۿےك ۿاػادع ۿاك اوػ ۿہیۿ‬ ‫يت"ای ْیرجو ْعطائی ْویحتاج ٰ‬ ‫ْایل ْنوایل ْو ٰھکذاْ یھۿاطۿجافوطۿںیمۿےسۿ۔ےۿنجۿرپۿاتۿرعتۿوۿمجعۿيتۿقفتمۿ‬



‫مسئلۃْاالسراءْایلْالسم ٰوتْالعیلْو ْالشقاعۃْ ْٰ‬ ‫الکربیْ ںیہ م ۿےتہك ۿوہ"دي ِت ۿرگن ۿ ن ۿيت"ینعی ۿریمی ۿ اط ۿیک ۿا دیۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ك‬ ‫للسید ْالمصط ٰیف ْعلیہ ْافضلْالتحیۃْوالؿناءْفكل ْذلْ ػ ھزاۿ۔ےۿاوػۿریمیۿششخبۿاكۿ اتحوۿ۔ے اوػۿایسۿفروۿ ٓا امونطۿ‬ ‫ثابتْبنصوصْقواطعْبالمعینْالثاین۔ ْولذا ْالْنِولْ یک ۿ ری ۿاوػ ۿافشم ِت ۿ ُكضؾی ۿدمحم ۿ یفطص ۿ یل ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿوملسۿ‬ ‫بالکقار ْالمعتزلۃ ْوالروافض ْاواللنی ْالماؤلنی۔وْ ےك ۿ ےی ۿہك ۿہی ۿامتّ ۿجاںیت ۿدورسع ۿ ینع ۿرپ ۿ وص ِ ۿیعطق ۿےسۿ‬ ‫جاحثۿںیہ اوػۿایسۿ ےیۿمہۿجاو لۿركےنۿےكۿوصتۿزتعمہلۿاوػۿ‬ ‫ھکذاْالظنْلہْمعؼنانْاذْمِابلْاالعمْاخصْواالْعمْ‬ ‫اےلگ ۿػواضف ۿیک ۿریفك ۿ۔ںیہ ۿرك ےت اوػ ۿایس ۿفرو ۿنظ ۿےك ۿدوۿ‬ ‫اخصْکماْالْیخیف۔اذاْعرفتْھذاْفمسئلؾناْھذہْانْ‬ ‫ ینعۿںیہۿانۿ ےیۿہكۿا مۿاكۿاقمجفۿاصخۿ۔ےۿاوػۿا مۿاصخۿ۔ےۿ‬ ‫اریدفیہاْالِطعْبالمعینْاالخصْف ذاْ ْ‬ ‫اسیۿہكۿ رہ دہۿ۔ںیہ ٌتۿ مۿےنۿہیۿاجطۿایلۿفوۿےراػاۿہیۿہلئسۿاارۿ‬



‫انۿںیمۿیعطقۿجاا ینعۿاالصخۿرمادۿایلۿاج ےۿفوۿہیۿ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۺۼ ‪۷۸/‬ۿوۿ‪۷۷‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 668 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫جبل ْوعرصعب ْالمرتیق۔اذماوردفیہا ْفامانص ْاوْ اہػۿ۔ےۿ تخۿدوشاػۿشزاػۿھڑد یئۿواال انۿ ےیۿہكۿانۿںیمۿ وۿ‬ ‫بعیداْ ھچك ۿواػد ۿوہا ۿ۔ے ۿجا ۿفو ۿ ص ۿ۔ے ۿجا ۿػاہؾ ۿ۔ے ۿاوػ ۿدوونط ۿجاو ل ۿوكۿ‬ ‫ظاھرْوكالھماْیِبالنْالتاویلْولو ر‬ ‫ْقبوالْضعی رْقاْ ر‬ ‫اوْابعدْاضعفْمایکونْكاالْتیقْفیماْنحنْفیہْیحتملْ وبلۿرك ےتۿںیہۿاار ہ ۿفیعض ۿہدیعۿجا ۿ تہۿػجادہۿادعبۿافعضۿ‬



‫یہس ےسیۿہكۿےراػعۿایسۿہلئسۿںیمۿسجۿںیمۿح ںیۿثحبۿ۔ےۿ‬ ‫ْالتِویْْوالخیْواالفضلْفْاالحادیثْ‬ ‫التجوزْبالبالغْف‬ ‫ٰ‬ ‫ن‬ ‫ع‬ ‫ ےسیۿہكۿایقت‪،‬وقتیۿۿاوػۿریۿںیمۿجا شتۿےكۿ ینعۿاجمػیۿاكۿ امتلۿ‬ ‫یحتملْتِدیرْمنْکِولْالِائل"فالنْاعِلْالناس"ْ‬ ‫ػكھزاۿ۔ےۿاوػۿااحدحثۿںیمۿظفلۿالضۿےكۿدقمػۿوہےنۿاكۿا امتلۿ‬ ‫وماْجاءْم‬ ‫محکما ْفاحادْتطرقْ‬ ‫رْ‬ ‫نْاالحادیثْمقس رْرا ْ‬ ‫ّ‬ ‫ػكھزاۿ۔ےۿ ےسیۿوكیئۿےہك"فالنْاعِلْالناس"(لالطۿصخشۿ‬ ‫الیہاْاالحتمالْمنْقبلْالنِلْلکناْمالناْول ذاْالِطع‪ْ،‬‬ ‫ولوگطۿےسۿػجادہۿمالقۿ۔ے)اوػۿ وۿااحدحثۿرسفممکحمۿ ٓا ںیئۿفوۿ‬ ‫اذالْنِولْبا کقارْالمقضلۃْومعاذْاللْانْنِولْاماْاالْ وہ ۿ رب ۿوادح ۿںیہ ۿنج ۿںیم ۿػواحث ۿیک ۿفرف ۿےس ۿا امتل ۿػاہ ۿجاجاۿ‬ ‫بتداع ْفیؿبت ْبخالف ْالِطع ْبالمعین ْالثاین ْوھوْ ۔ےۿنكیلۿح ںیۿانۿفرػۿےكۿیعطقۿےسۿایكۿاكّ انۿ ےیۿہكۿمہۿ‬ ‫خ‬ ‫حاصل ْال ْشك ْفیہ ْالیسو غ ْا نكارہ ْاال ْلغافل ْاوْ مطزتشوط ۿےك ۿاكفؽ ۿوہےن ۿاك ۿوقل ۿ۔ںیہ ۿرك ےت ۿاوػ ۿاهلل ۿیک ۿانہ ۿوہۿ‬ ‫متغافلْفِدْتظافرتْعلیہْالنصوصْتظافراْجلیاْوْ ہك ۿمہ ۿہی ۿوقل ۿركںی نكیل ۿاُط ۿاكۿدبیتع ۿوہجا ۿوہ ۿفو ۿجاحث ۿ۔ےۿ‬ ‫بلغتْاالخبارْتواترا ْمعنویاْواالحتماالتْالرکیکۃْ حؼيالف ۿیعطق ۿینعمب ۿدرگی ۿفو ۿوہ ۿجالكش ۿاح ۿ۔ے ۿسج ۿاك ۿااكػۿ‬ ‫رْ‬ ‫السخیقۃْالناشیۃْمنْغیْدلیلْالْتِدحْفْالِطعْ وسا ےۿزالفۿجاۿزالفۿےننۿواےلۿےكۿیسكۿوكۿنۿ نۿیڑعۿاگۿانۿ‬ ‫ ےیۿہكۿارپسۿواہوۿكضؾتۿےكۿواھۿ وص ۿ ٓا ںیئۿاوػۿااحدحثۿ‬ ‫ْنوراْ‬ ‫ب ٰ ذاْالمعینْکماْصرحتْبہْعلماءْاالصولْوْزادنا رْ‬ ‫فوارتۿ ونعیۿیکۿدحۿوكۿچنہپۿ"ںیئۿاوػۿػكیكۿزمكوػۿا امتالتۿ وۿیسكۿ‬ ‫ایلْرشادْاجماعْالصحابۃْالکرامْوْ ْ‬ ‫ایلْنوروْرشا رْداْ ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫د لی ۿےس ۿجا ی ۿ۔ںیہ ۿوہ ےت ۿان ۿ ینع ۿرپ ۿیعطق ۿںیم ۿار ۿادناػ ۿنۿ‬ ‫وہطۿےگ اسیۿہكۿءامل ےۿارولۿےنۿانۿیکۿفرص حۿیکۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫ےراػع ۿ ےی ۿخُوػ ۿرپ ۿونػ ۿحؼد جا ۿاوػ ۿفداحث ۿےك ۿاورپ ۿمہ ۿوك ۿفداحثۿ‬ ‫یکۿاحصہبۿركاّۿاۿوػ‬



‫‪Page 669 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫التابعنی ْالعظام ْما ْنِلہ ْجمہور ْاالئمۃ ْاالعالمہ‪ ْ،‬جا نیعۿمؾاّۿےكۿاامجفۿےن اسیۿہكۿانۿوكۿلقۿایكۿ۔ےۿوہمجػۿ‬ ‫ممھنْسیدناْعبدْاللْبنْعمرْوابوھریرةْمنْالصحابۃْ ٓا ہمئۿاكالّۿےن اطۿںیمۿدبعاهللۿ نۿ رمۿاوػۿاباہؾریہۿاحصہبۿںیمۿ‬ ‫ومیمون ْبن ْم رانْمنْالتابعنی ْواالمام ْالشافیعْ ےس اوػ ۿومیمط ۿا نۿرہماط ۿجا نیعۿںیمۿےس اوػ ۿاامّۿوا یعۿ‬



‫عبتۿجا نیعۿںیمۿےس اوػۿاطۿےكۿوسانجۿیکۿیتنگۿ۔ںیہۿبا ہۿاطۿ‬ ‫من ْاالتباع ْوغیھم ْمن ْالیحصون ْلکثرت م۔وْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ض‬ ‫ك‬ ‫یکۿ ؾت ۿےك اوػ ۿا نۿدبعاربلۿیکۿاك ث ۿنۿفواػػاہِۿدػا ثۿ‬ ‫حكایۃْابنْعبدالربالْمعِولۃْفْالدرایۃْوالْمِبولۃْ‬ ‫وقعملۿ۔ےۿاوػ ۿنۿػواحث ۿوبقملۿ۔ےۿاسیۿہكۿمہۿےنۿانۿیکۿ‬ ‫فْالروایۃْکماْحِِناہْفْمطلعْالِمرینْمعْماْارشدناْ‬ ‫قیقحتۿیکۿ۔ےۿ علطۿا رمقنۿںیمۿعمۿاطۿداللئۿریثكہۿےكۿنجۿیکۿ‬ ‫ح ٕ‬ ‫الِرآن ْالعظیم ْواحادیث ْالمصط ٰیف ْالکریم ْعلیہْ‬ ‫ث ۿ طـلیۿركہمۿ‬ ‫فرفۿےراػیۿػیئامیئۿقؽ ٓا ط ۿ میظۿاوػ ۿااحد ِ‬ ‫افض‬ ‫ٰ‬ ‫لْالصلوةْوالؾسلیمْایلْدالئلْجمۃْتوخذْمنہماْ ہیلع ۿانصتوہ ۿوانسالّ ۿےن ۿیک ہی ۿداللئ ۿقؽ ٓا ط ۿو ۿدححث ۿےسۿ‬ ‫باالستنباطْووفقْلہاْھذاْالقِیْالضعیفْکماْعِدناْ ا ابنتع ۿےك ۿدػہع ۿاموخد ۿںیہ ۿاوػ ۿاطۿےكۿ ےی ۿانۿریق ۿجافواط ۿوكۿ‬



‫لہاْالبابْالثاینْمنْالکتابْالبیْفلوالْاالوْاحدْمنْ فو‪،‬قیۿوہیئۿاسیۿہكۿمہۿےنۿانۿےكۿ ےیۿا ینۿاتكتۿریبكۿاكۿجاتۿ‬ ‫ھذہْلشیفْوکیفْودفعْكلْریبْونیف‪،‬فکیفْاذاْکثرتْ دومئۿجادند ۿ۔ےۿفوۿاارۿاط ۿداللئۿںیمۿےسۿنۿوہیتۿرگمۿاجكۿ‬ ‫وجلت ْوعِدت ْو ْحلتْورعدتْو ْبرقتْوْاضاء ْتْ د لیۿفوۿوہۿ یھۿوایفۿوۿاكیفۿوہیتۿاوػۿہؾۿكشۿیکۿداعفۿوۿجایفۿوہیتۿفوۿ‬ ‫ایكۿنامط ۿ۔ےۿٌت ۿہكۿہیۿداللئۿریثكۿو ۿلیلجۿوہطۿاوػ ۿدنۿیکۿ‬ ‫واشرفتْفالْوربكْلمْیبقْللشكْمحلْوالْللریبْ‬ ‫ارںیہۿجادن ںیۿاوػ ۿوہبشطۿیکۿػایسطۿوھك۔ںیۿاوػ ۿار(ںیۿاوػۿ‬ ‫مدخلْوالحمدْللْاالْع ٰیلْاالجل۔ْاماْقولْمنْقالْاناْ‬ ‫ںیکمچۿاوػۿػونشۿاوػۿدنلبۿوہطۿفوۿ ریعۿػتۿیکۿ مسۿكشۿاكۿ لحۿ‬ ‫وجدنا ْالنصوص ْمتعارضۃ ْف ذا ْاخبار ْعن ْنقسہْ‬ ‫جات ۿػاہۿنۿيسل ۿاكۿادلخ والحمدْللْاالْعیلْاال ْجل ػ یۿانۿ‬ ‫فکیفْیحتجْبہْعیلْمنْنظرْوابصرْونِدْواخؾربْ‬ ‫یک ۿجات ۿسج ۿےن ۿاہ ۿمہ ۿےن ۿ وص ۿوكۿ اعتػ ۿجاجا ۿفوۿہی ۿان ۿیکۿ‬ ‫ْعلماْعیلْ ْ‬ ‫فِتلہاْخرباْواحاطْبماْلدْی ا رْ‬ ‫ا ین ۿاحنث ۿیک ۿ رب ۿ۔ے فو ۿوہ ۿےسیك ۿتجح ۿالجا ۿ۔ے ۿان ۿےس ۿان ۿرپۿ‬



‫سجۿےنۿداھكیۿاوػۿ وػۿایكۿاوػۿاجۿ اچۿاوػ ۿرپاھكۿفوۿ وص ۿوكۿوختۿ‬ ‫رپھكۿےكۿاجطۿایلۿاوػۿاےكۿجانۿ وۿملعۿ۔ےۿانۿاكۿااحػ ۿ‬



‫‪Page 670 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫انہْانْاراداْالتعارضْالصوریْوقدْیطل‬ ‫قْعلیہْایضاْ ایك كالوہۿحؼںی ۿہی ۿہكۿاار ۿان ۿےنۿاعتػ ۿروػیۿرماد ۿایلۿا ۿوػۿ‬ ‫رْ‬ ‫ْالمقسروْ یھبكۿاعتػ ۿاكۿاػالقۿانۿرپۿ یھۿ ٓا جاۿ۔ےۿ ےسیۿارویلۿےتہكۿںیہۿہكۿ‬ ‫کِول ْاال ْصولینی ْیِدم ْالمحکم ْعیل‬ ‫ّ‬ ‫المقسرْعیلْالنصْوالنصْعیلْالظاھرْعندْالتعارضْ مکحمۿوك ۿرسفمۿرپۿاوػۿرسفمۿوكۿ صۿاوػۿ صۿوكۿػاہؾۿرپۿاعتػ ۿےكۿ‬ ‫وقثۿدقمّۿایكۿاج ےۿاگۿاحالہكۿجالہبشۿفیعضۿاكۿوقیۿےكۿواھۿ‬ ‫معْانہْالْتعارضْلضعیفْمعْقویْفہذاْالْیضرناْوالْ‬ ‫اصلا ۿاعتػ ۿ۔ںیہۿوہجا ۿفوۿہیۿمہۿوكۿناصقط ۿنۿدعۿاگۿنۿانۿوكۿ‬ ‫ینقعہْوانْارادْالحِییقْاعینْتزاحمْالحجتنیْعیلْ‬ ‫افدئہ ۿدع ۿاگ ۿاوػ ۿاار ۿان ۿےن ۿاعتػ ۿیقیق ۿرماد ۿایل ۿینعی ۿدوۿ‬ ‫حد ْسواء ْفنِول ْمعنا ْناش ْعن ْغقول ْوعیل ْقائلہْ‬ ‫دولیلطۿاكۿحؼاحؼیۿیکۿدحۿرپۿاجكۿدورسعۿےكۿٔؽامحۿوہجا ۿفوۿمہۿ‬ ‫م یم‬ ‫او نْ یش ْبمشیہْانْینورْدعواہْببؼنۃْمبؼنۃْواینْ ںیہكۿےگۿہیۿ ینعۿ تلفۿےسۿجا یۿ۔ےۿاوػۿانۿےكۿاقلئۿرپۿجاۿ وۿ‬



‫ل مْذالكْولیتْشعریْاالمْیودیْضیقْالعطنْاذاْ انۿےكۿفر ےقۿرپۿےلۿالػّۿ۔ےۿہكۿا ےنۿدوعیۿوكۿػونشۿد لیۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫رأیْاحادیثْالتخیْوابنیْاالنؽیاء ْ والْتقضلوینْ ےسۿںونػ ۿركع ۿاوػ ۿاط ۿوكۿہیۿویكركن ۿ ن ۿیڑع ۿاگ اوػ ۿاكن ۿںیمۿ‬ ‫ع ٰیل ْیونس ْبن ْمیت ْ‪2‬وافضل ْاالنؽیاء ْآدم‪3‬وذالكْ اتھجمۿہكۿہكۿدنبن ۿیکۿیگنتۿاكۿا اجّۿجا ۿوہاگۿہكۿوہۿہیۿدح ںیثۿ‬ ‫(ای)خیالربیۃْابراھیم‪4‬ایِولْبتعارضْالنصوصْ دےتھۿہكۿاجصزاءۿںیمۿجامہۿاجكۿدورسعۿوكۿقطزتتۿنۿدوۿاوػۿےھجۿ‬ ‫وی س ۿا ن ۿ یت ۿرپ ۿتیلضف ۿٕت ۿدو‪،‬اوػ ۿ ٓا دّ ۿالض ۿاجصزاء ۿںیہ‬ ‫فْتقضیلْالمصط ٰیفْ ْ‬ ‫ٕ‬ ‫ط‬ ‫ـل‬ ‫ح‬ ‫اوػۿا ؼامیہۿقلخۿںیمۿيتۿےسۿ رتہۿںیہ ایكۿوہۿ یۿ یلۿاهللۿ‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿوملس‬



‫‪ْ1‬صحیحْالبخاریْکتابْالخصوماتْبابْماْیذکرْفْاالشخاصْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۶‬ۺ‪،۸۷‬صحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْمنْفضائلْ‬



‫مویسْعلیہْالسالمْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۷‬۽ۻ‪۷‬‬



‫ْاتحافْالسادةْالمتِنیْکتابْقواعدْالعِائد"االصلْالسا بع"دارالقکرْبیوتْ‪ /۷‬ۺ‪۶۵‬‬ ‫‪ْ3‬المعجمْالکبیْدححثۿ‪۶‬ۻ‪ْ۶۶۸‬المکؾبۃْالقیصیلیۃْبیوتْ‪۵ /۶۶‬ۻ‪ْ ،۶‬‬ ‫‪2‬‬



‫ْصحیحْمسلمْکتابْالقضائلْبابْفضائلْابراھیمْعلیہْالسالمْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪ /۷‬ۺۻ‪۷‬‬



‫‪4‬‬



‫‪Page 671 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْعیل ْالعالمنی ْجمیعا ْامْ یکۿيتۿاہجطۿرپۿقطزتتۿںیمۿاعتػ ۿ وص ۿوكۿامےنۿاگۿجاۿا ےنۿ‬ ‫صیل ْالل ٰ‬ ‫عْایل ْنقسہْفیدریْانْالتعارضْشیئْومجردْ سفنۿیک ۿفرفۿولےٹۿاگۿفوۿےھجمسۿاگۿہكۿاعتػ ۿاۿجكۿ ےۿ۔ےۿاوػۿ‬ ‫یرج ٰ‬ ‫وجودْالنیفْوْاالثباتْشیئْاخر۔‬



‫ْالمویلْ‬ ‫وبہذاْالتحِیقْالبدیعْاالنیقْالذیْخصناْبہ ٰ‬ ‫ٰ‬



‫وتعایل ْا ْمکن ْلنا ْالتوفیق ْبنی ْكلمات ْاالئمۃْ‬ ‫تبارك ْ‬ ‫ٰ‬



‫رجمد ۿو ود ۿیفن ۿوا ۿابثت ۿدورسی ۿ ےۿ۔ے اوػ ۿان ۿقیقحت ۿاقی ۿوۿ‬ ‫ےبۿ ریظۿےسۿ وۿاخ ۿاهللۿ ابػكۿوۿاعتیٰلۿےنۿمہۿوكۿیانحثۿیکۿ‬ ‫مہۿوكۿ ٓا ہمئۿركاّۿےكۿاملكتۿںیمۿباطتقۿنكممۿ۔ےۿفوۿسجۿےنۿ‬



‫ان ۿہلئس ۿوك ۿیعطق ۿاہك ۿاوػ ۿنظ ۿیک ۿیفن ۿیک ۿفو ۿان ۿےن ۿیعطق ۿجاا ینعۿ‬



‫الکرامْفمنْقالْبالِطعْونیفْالظنْفانماْاراداْلِطعْ‬



‫اال مۿ یۿوكۿرمادۿایلۿاوػۿنظۿجاا ینعۿاالصخ اوػۿ قۿہیۿ۔ےۿسجۿ‬



‫فکیفْا کتقؼتمْبالِطعْبالمعینْالثاین۔‬



‫ںیمۿیعطقۿرپۿےسیكۿاافتکۿركایل‬



‫لمع خ‬ ‫لظ‬ ‫ح‬ ‫لمع‬ ‫با ینْاالْعمْوا نْوبا ینْاال صْوھوْ قْالْ ںیمۿوكیئۿہبشۿ۔ںیہۿاوػۿسجۿےنۿسکعۿایكۿفوۿانۿےنۿسکعۿایكۿاوػۿ‬ ‫مریۃ ْفیہ ْومن ْعکس ْفِد ْعکس ْوھو ْصدق ْالغبارْ وہۿ چۿ۔ےۿسجۿرپۿوكیئۿابغػۿ۔ںیہ اتۿاارۿےراہػعۿوصشغۿںیمۿہیۿ‬ ‫علیہ۔فانْتخالجْفْصدركْانْالمسئلۃْمنْاالعتِادیاتْ يته ۿوہ ۿہك ۿہی ۿہلئس ۿفو ۿاادجات ۿےس ۿ۔ے ۿفو ۿ م ۿےن ۿ ینع ۿجاینۿ‬ ‫قلت ْھذا ْاشد ْورو ردا ْعیل ْالِائلنی ْبالظن ْان ْارادواْ قلت(ںیم ۿاتہك ۿوہط)ہی ۿا رتا ۿاط ۿولوگط ۿرپ ۿ و ۿینظ ۿےكۿ‬ ‫الظنْبالمعینْاالخصْوالحلْانْالمسئلۃْلؼستْمنْ اقلئۿںیہۿػجادہۿیتخسۿےكۿواھۿواػد ۿوہجا ۿ۔ےۿٌت ۿہكۿوہۿنظۿ‬



‫اصول ْاالسالم ْحیت ْیکقر ْجاحدھا ْکمسئلۃ ْامامۃْ جاا ینع ۿاالصخ ۿرماد ۿ۔ںی اوػ ۿان ۿاك ۿلح ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿہی ۿہلئسۿ‬ ‫رولۿاوالّۿےسۿ۔ںیہۿ۔ےۿہكۿانۿاكۿٕزكؼۿاكفؽۿرہھٹع ےسیۿہكۿ‬ ‫ْتعایل ْعنہم ْاجمعنیْ ا ِ‬ ‫الخلقاء ْالراشدین ْریض ْالل ٰ‬ ‫افلخ ے ۿػا ن ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمہنع ۿیک ۿيالت ۿاك ۿہلئس اوػۿ‬ ‫وب ذاْالمثالْینِطعْقلبْمنْقالْمنْبطلۃْالزمانْ‬ ‫انۿٕزالۿےسۿانۿاكۿدلۿڑكٹعۿوہاج ےۿاگۿ وۿانۿػامنۿےكۿالہِۿ‬ ‫انہاْاذاْلمْتکنْمنْاالصولْکماْصریحْبہْالسیدْ‬ ‫ٌ‬ ‫جاہ ۿںیمۿےسۿاتہكۿ۔ےۿہكۿ تۿہیۿہلئسۿارولۿںیمۿےسۿ۔ںیہۿ‬ ‫الشریفْفْشر حْالمواقف‪ْ ْ1‬‬ ‫اسیۿہكۿدیسۿرشفیۿےنۿرشوۿومافۿ‬



‫ْشرحْالموقفْالمرصدْالرا بعْفْاالمامۃْمنشوراتْالریضْمقۿاریاطۿ۽ ‪۸۹۹/‬ۿجاۿ‪۹۵۶‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 672 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫وغیہ ْمن ْالمتكلمنی ْالقحول ْوکذا ْقد ْشہد ْع ٰیلْ ںیمۿاوػۿدورسعۿءاملءۿنیملکتمۿےنۿانۿیکۿفرص حۿیکۿاوػۿوییہنۿ‬ ‫نقسہْبالرسۃْالکربیْفْمناصبْالجہلْوالسقاھۃْ انميت ۿلہج ۿو ۿًماقث ۿںیم ۿا ین ۿػلم ِت ۿربکی ۿرپ ۿوگا ی ۿدی ۿانۿ‬ ‫ٰ‬ ‫منْقالْاذلمْتکنْقطعیۃْقلناْانْنطویْالکشحْعنْ ےنۿسجۿےنۿہیۿاہكۿہكۿٌت ۿہیۿہلئسۿیعطقۿ۔ںیہۿ۔ےۿفوۿح ںیۿ‬ ‫تسلیم اْقلْل مْاترکواْلواجباتْباسرھاْثمْانظرواْ‬



‫اایتخػ ۿ۔ےۿہكۿمہۿاےسۿ میلسۿركےنۿےسۿ ولہۿ یہۿركںی اطۿ‬



‫ےس ۿوہ ۿواػع ۿواابجت ۿوك ۿ وھػ ۿدو ۿرھپۿدوھك ۿہك ۿےراہػع ۿجانۿ‬



‫مایأتیکمْمنْوعیدْالشریعۃْوتأثیم اْواذْقدْعلمتْ‬ ‫رشتعیۿیکۿیسیكۿو دیۿاوػۿےراہػعۿہنگۿاگػۿوہےنۿیکۿ دہجڈۿ ٓا یتۿ‬ ‫ان ْھذا ْالتحِیق ْیرفع ْالخالف ْویورث ْالتطؽیقْ‬ ‫ۿاملكتۿ‬ ‫۔ے ٌتۿ مۿےنۿاجطۿایلۿہكۿہیۿقیقحتۿيالفۿوكۿااھٹیتۿاوػ ِ‬ ‫فعلیكْبہْاتقِتْاالقوالْاواختلقتْاذْكلمۃْجامعۃْ ءاملءۿںیمۿباط قۿ دیاۿركیتۿ۔ےۿفوۿ مۿانۿوكۿالػّۿڑكوۿاوقالۿقفتمۿ‬ ‫خی ْمن ْآراء ْمتدافعۃ ْفان ْرأیت ْشؼئا ْمن ْكلماتْ وہط ۿجا ۿ فلتخ ۿان ۿ ےی ۿہك ۿاجك ۿاجعم ۿجات ۿجامہ ۿرکٹایت ۿجافوطۿ‬ ‫ۿاملكت ۿ اترخن ۿںیم ۿوكیئ ۿابعػتۿ‬ ‫المتاخرینْتایبْھذاْالنورْالمبنیْفاعلمْانْتخطیۃْ ےس ۿ رتہ ۿ۔ے ۿفو ۿاار ۿ م ۿدوھك ِ‬



‫ۿونػۿنیبمۿےسۿاِجاءۿركیتۿ۔ےۿفوۿاجطۿولۿہكۿانۿ ضعۿوكۿاخیطۿ‬ ‫ھذاالبعضْخیْمنْتخطیۃْاحدْالقریِنیْمنْآئمہْ ان ِ‬ ‫الدین‪،‬السیما ْالِائلنی ْبالِطع ْف م ْالعمد ْالکبارْ اج انۿ رتہۿ۔ےۿانۿےسۿہكۿ ٓا ہمئۿدنۿںیمۿیسكۿفؽقیۿوكۿاخیطۿ‬ ‫للدین ْالحنیف۔وب م ْتشید ْاركان ْالشر ع ْالمنیف۔ْ رہھٹاجا ۿاج ےۿ وصصا ۿوہۿ ٓا ہمئۿركاّۿ وۿانۿہلئسۿوكۿیعطقۿےتہكۿ‬ ‫ںیہۿانۿ ےیۿہكۿو یۿدنۿفینحۿےكۿحؼعۿوتسطۿںیہۿاوػۿا۔ںیہۿ‬ ‫فمنہمْمنْھوْاولہمْواول ٰ مْسیدھمْومولٰمھیْا کثرھمْ‬ ‫ح‬ ‫ج‬ ‫ےسۿرشفۿدنلبۿوۿ ؼرتۿےكۿوتسطۿاقمئۿںیہ فوۿاطۿںیمۿےسۿا كۿ‬ ‫للتقضیل ْتقصیال ْواشد ْھم ْعیل ْالمخالف ْتنکیالْ‬ ‫وہۿںیہۿ وۿيتۿےسۿػجادہۿاولۿوۿاویٰلۿاوػۿاطۿيتۿےكۿدیسۿوۿومیٰلۿ‬ ‫سیدنا ْالمرت ٰیض ْاسد ْاللْالعیل ْاالعیل ْکرم ْالل ْتعایلْ‬ ‫ٰ اوػ ۿہلئس ۿلیضفت ۿوك ۿيت ۿےس ۿػجادہ ۿایبط ۿركےن ۿواےل ۿاوػۿ‬ ‫وجہہْالکریمْاذقدْتواترْعنہْفْایامْامامتہْوْکریسْ ل انیۿوكۿ تخۿازاۿاكۿوخفۿدالےنۿواےلۿدیسجاۿیلعۿرمخضیۿاهللۿ‬ ‫زعامتہْ ْ‬



‫دنلبۿوجاالۿےكۿریشۿركّۿاهللۿاعتیٰلۿوہہجۿاركلمیۿانۿ ےیۿہكۿاطۿےكۿ‬ ‫اجا ِّۿيالتۿاوػۿركیسۿػمإتۿںیمۿ‬



‫‪Page 673 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تقضیلْالشیخنیْع ٰیل ْنقسہْوع‬ ‫یلْسائراالمۃ۔وریمْ اط ۿاكۿنیخیشۿاباركبۿو ۿ رمۿوكۿوخد ۿرپۿاوػ ۿامتّۿإت ۿرپۿقطزتت ۿدتانۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ب ابنی ْا کتاف ْالناس ْو ْظہورھم ْحیت ْجیل ْظالمْ فوارتۿےسۿجاحثۿوہاۿانۿوكۿولوگطۿےكۿدنك وطۿاوػۿںوتشطۿرپۿامػاۿ‬ ‫شکوكْمدل مۃ۔رویْالدارقطینْعنہْریضْاللْتعایلْ ینعی ۿان ۿہلئس ۿوك ۿولوگط ۿےك ۿواےنم ۿاوػ ۿاط ۿےك ۿ ےھچی ۿوختۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ػونشۿایكۿاہیطۿجكۿہكۿ ریہۿوۿجاػۿ اہبتۿیکۿادنھضؾیۿوكۿدوػۿرك‬ ‫ْالاجداحداْفضلینْعیلْایبْبکرْوْعمرْاالجلدتہْ‬ ‫عنہْقال‬ ‫ر‬ ‫ی‬ ‫ـس‬ ‫ح‬ ‫ف‬ ‫دجا داػ ی ۿےن ۿایس ۿ انت ۿےس ۿػوا ث ۿایك ؽامجا ۿںیم ۿیسكۿ‬ ‫عــــــہ‬ ‫المقرتی‪ْ ْ1‬۔ ْ‬ ‫حدْ‬ ‫ٰ‬ ‫ق‬ ‫وك ۿن ۿجاوط ۿاگ ۿ و ۿےھج ۿاباركب ۿو ۿ رم ۿرپ ۿ طزتت ۿدع ۿرگم ۿہی ۿہك ۿںیمۿ‬ ‫انۿوكۿیرتفیۿیکۿدحۿامػدوطۿاگ‬ ‫ْتعایلْعنہْیبو حْب ذاْفْالمجامعْ اوػۿدیسجاۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿماّۿوعمجمطۿںیمۿاوػۿوپریۿولفحمطۿ‬ ‫عــــــہ‪:‬وقدْكانْریضْالل ٰ‬ ‫الشاملۃ ْوالمحافل ْالحافلۃ ْوالمساجد ْالجامعۃ ْوفمھیْ ںیمۿاوػۿاجعمۿدجسموطۿںیمۿانۿجاتۿاكۿاكالطۿفؽام ےتۿ ےھۿاوػۿولوگطۿ‬ ‫ںیمۿاحصہبۿاوػۿجا نیعۿركاّۿوم ودۿوہ ےتۿ ےھۿرھپۿاطۿںیمۿےسۿیسكۿ‬ ‫منْفمھیْمنْالصحابۃْوالتابعنیْل مْباحسانْثمْلمْ‬ ‫ےسۿہیۿوقنملۿ۔ںیہۿہكۿاذنوطۿےنۿدیسجاۿیلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ‬ ‫ینِلْعنْاحدْممھنْانہْردقولہْھذاْولِدْكانواْا ت ٰیقْاللْ‬ ‫انۿوقلۿوك ۿػد ۿایكۿوہۿاوػ ۿےبۿكش ۿوہۿاهللۿاعتیٰلۿےسۿ تہۿدػےنۿ‬ ‫تعایل ْمن ْان ْیسکنوا ْعن ْحق ْاویِروا ْع ٰیل ْخطاؤ ْھمْ‬ ‫ٰ‬ ‫واےلۿ ےھۿاوػ ۿانۿجات ۿےسۿدوػ ۿ ےھۿہكۿ قۿئاتےنۿےسۿاخومنۿ‬ ‫سبحنہ‬ ‫ٰ‬ ‫الّذینْوصفْاللْ ٰ‬ ‫ْوتعایلْفْالِرآنْالعظیمْبان مْ ػںیہ ۿجا ۿیسك ۿٌؾا ۿوك ۿقػ ۿػںیھك ۿاحالہك ۿہی ۿوہ ۿول ۿںیہ ۿنج ۿاك ۿاهللۿ‬ ‫ْ ْ‬ ‫"‪‬‬ ‫ ابػكۿوۿاعتیٰلۿےنۿقؽ ٓا طۿ میظۿںیمۿویطۿایبطۿفؽامجا"اوػۿ مۿ رتہنۿ‬ ‫إُتۿںیہۿ وۿولوگطۿےكۿ ےیۿ دیاۿیکۿ یئۿہك (جات ۿاح)ہیۿحؼہحفصۿآہدنہ)‬



‫‪1‬‬ ‫ْالصواعقْالمحرقۃْبحوالہْالدا رْقطینْالبابْالثالثْالقصلْاالولْدارالکتبْالعلمیہْبیوتْ ۿ‪۶‬۾‬



‫‪Page 674 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫قالْسلطانْالشانْابوعبداللْالذھیبْحدیثْصحیح۔ ْ ان ۿنف ۿےك ۿ ناطط ۿرضحت ۿابادبعاهلل ۿد یب ۿےن ۿاہك ۿہك ۿہیۿ‬ ‫دححثۿحیحۿ۔ے‬ ‫ْ‬



‫قلتْانظرْایلْھذاْالوعیدْالشدیداْافرتاہْمعاذْاللْ قلت(ںیم ۿاتہك ۿوہط)ان ۿو دی ۿ جڈ ۿو ۿدوھك ۿفو ۿایك ۿ م ۿرضحتۿ‬ ‫مجرتأعیل ْالل ْتعایل ْف ْاجراء ْالحدود ْمع ْتعارضْ یلعۿوكۿنامطۿركوۿےگۿانہۿدخباۿاهللۿ ابػكۿوۿاعتیٰلۿرپۿرجاۿتۿركےنۿ‬ ‫ٰ‬ ‫واالۿدحود ۿوكۿاجػیۿركےن ۿںیمۿجاو ود ۿنامونطۿےكۿاعتػ ۿےكۿ‬ ‫الظنونْوھوْالراویْعنْالنیبْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعیلْوسلمْ‬ ‫ٰ‬ ‫احالہكۿو یۿیبنۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےسۿػاویۿںیہۿہكۿ‬ ‫ادرؤااْلحدودْ‪1‬اخرجہْعنہْالدارْقطینْوالؽی یق۔ ْ‬ ‫فؽامجا"دحود ۿوك ۿدعف ۿركو ومیٰل ۿیلع ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےسۿ‬ ‫وقدْقالْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْادرؤاْالحدودْعنْ‬ ‫ٰ‬ ‫یق ۿوداػیـسی ۿےن ۿػواحث ۿایك ۿاوػ ۿفؽامجا ۿوضحػ ۿ یل ۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫المسلمنیْماْاستطعتمْ ْ‬ ‫ہیلعۿوملسۿےن"املسمونطۿےسۿدحودۿوكۿدعفۿركوۿٌتۿجكۿ مۿوكۿ‬ ‫ااطتسمتۿ۔ے مۿاارۿ مۿاملسمطۿےكۿ ےیۿوكیئۿػاہِۿيال ۿجاوۿ‬ ‫( ہیقۿاح)ہیۿہحفصۿشز ہت)‬ ‫ذھالیئ ۿاكۿمك ۿدےت ۿاوػ ۿ ُحؼایئ ۿےس ۿػوےتكۿوہ"اوػ ۿانۿاروہ ۿےك ۿ ٓا ہمئۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫" ْوائممھتْ ركاّۿاطۿےسۿػجادہۿیقتمۿاوػۿفداحثۿوۿرواتۿرپۿاطۿےسۿػجادہۿرحصیۿ‬ ‫الکرامْكانواا تیقْوممھنْاحرصْعیلْالرشدْوالصواب۔ ْوْ ےھۿاوػۿءاملءۿوكۿ قۿػاہؾۿركےنۿرپۿاسك ےتۿ ےھۿاارۿاطۿےسۿٌؾاۿوہۿاوػۿ‬



‫قدْكانواْیحثونْالعلماءْعیلْابانۃْالحقْانْخطاءْوتِویمہْ یجکۿوكۿدػيتۿركےنۿیکۿرتبیغۿدےتۿ ےھۿاارۿوہۿ رحنفۿوہط‬ ‫االودانْمالوا۔ ْ‬



‫ْالکربیْکتابْالحدودْبابْماجاءْفْدرءْالحدودْ‬ ‫‪ْ1‬سننْالدارقطینْکتابْالحدودْوالدیاتْدححثۿ‪۷‬ۻ‪/۸۵‬۾ْدارالمقرفۃْبیوتْ‪/۸‬ۻ‪،‬سنن‬ ‫ٰ‬



‫بالشبہاتْدارصادرْبیوتْ۽ ‪/‬۽‪۷۸‬‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ‪۶۶۵/ ۸‬‬ ‫‪Page 675 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ْمخرجا ْفخلوا ْسؽیلہ ْفانْ فو ۿان ۿاك ۿػاہتس ۿ وھػ ۿدو ۿان ۿ ےی ۿہك ۿاامّ ۿاك ۿدػشزػ ۿںیم ۿٌؾا ۿركجاۿ‬ ‫رْ‬ ‫فان ْوجد ْتم ْللمسلم‬ ‫االمام ْان ْیخیط ْف ْالعقو ْخی ْمن ْان ْیخیط ْفْ انۿےسۿ رتہۿ۔ےۿہكۿوہۿ وقحثۿںیم ٌؾاۿركع"انۿدححثۿوكۿ‬ ‫العِوبۃْرواہْابنْایبْشؼبۃْوالرتمذیْ‪ْ 1‬والحا کمْوْ ا نۿایبۿہبیش رتذمی احمكۿاوػ ۿیق ۿےنۿاّۿام وس نیۿدصر ہۿ‬ ‫ػیضۿاهللۿاعتیٰلۿاہنعۿےسۿػواحثۿایكۿاوػۿا۔ںیہۿںیمۿےسۿرضحتۿ‬ ‫ْریضْاللْتعایلْ‬ ‫الؽیہیق ْعنْاُمْالمومننی ْالصدیِۃ‬ ‫ٰ‬ ‫ومیمط ۿا ن ۿرہماط ۿںیہ ۿ و ۿہك ۿاہقف ے ۿجا نیع ۿےس ۿںیہ ۿاط ۿےسۿ‬ ‫عنہماْومنہمْمیمونْابنْم رْانْمنْفِہاءْالتابعنیْ‬ ‫وسالۿوہاۿہكۿدیسجاۿاباركبۿوۿ رمۿالضۿںیہۿجاۿیلعۿفوۿاطۿےكۿػوےٹگنۿ‬ ‫ُسئِل ْابوبکر ْو ْعمر ْافضل ْام ْعیل۔فِف ْشعرہ ْوْ‬ ‫ڑھكع ۿوہح(ے ۿاوػ ۿاط ۿیک ۿػںیگ ۿڑھپےنك ۿےگ ں ۿاہیط ۿجكۿہكۿ‬ ‫م‬ ‫ح‬ ‫ارتعدتْفرائصہْ یتْسِطتْعصاہْ نْیدہْوقالْماْ ڑھچیۿاطۿےكۿاہھۿےسۿارۿ یئۿاوػۿاذنوطۿےنۿاہكۿہكۿےھجۿنامطۿ‬ ‫ْایلْزمانْیقضلْالناسْفیہ ر ْ‬ ‫کنتْاظنْانْاعؼش ٰ‬ ‫ْاحداْ نۿاھتۿہكۿںیمۿانۿػامنۿجكۿویجطۿاگ سجۿںیمۿول ۿاباركبۿوۿ رمۿ‬



‫‪2‬‬ ‫عیلْایبْبکروْعمرْاوکماْقالْرواہْابونعیم عنْفراتْ رپ ۿیسك ۿوك ۿقطزتت ۿدںی ۿےگ جا ۿاسی ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿانۿ‬ ‫بنْالسائب۔ومنہمْعالمْالمدینۃْاالمامْمالْبنْ دححث ۿوكۿػواحث ۿایكۿابانب مۿےنۿفؽات ۿ نۿواحث ۿےس اوػۿ‬



‫سْریضْاللْتایلْعنہْ ُسئِلْعنْافضلْالناسْبعدْ ا۔ںیہۿںیمۿےسۿماملِۿادہنیۿاامّۿامكل نۿا سۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿ‬ ‫ان‬ ‫ٰ‬ ‫مز ۿںیہۿاطۿےسۿوسالۿوہاۿػوسلۿاۿهللۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْ ْ‬ ‫رسولْاللْصیلْالل ٰ‬ ‫ےكۿدعبۿيتۿولوگطۿےسۿالضۿےكۿجاػعۿںیم فوۿفؽامجاۿاباركبۿ‬ ‫وۿ رم رھپۿ‬



‫‪ْ1‬المستدركْللحا کمْکتابْالحدودْبابْانْوجدتمْلمسلمْمرجاْالخْدارالقکرْبیوتْ‪۹/ ۹‬۽‪،۸‬جا معْالرتمذیْابوابْالحدودْبابْ‬



‫ماجاءْفْدرءْالحدودْا نیۿینپمکۿدیلہۿ‪۶/ ۶‬ۼ‪،۶‬ا لسن‬ ‫نْالکربیْکتابْالحدودْبابْماجاءْفْدرءْالحدودْبالشبہاتْدارصادربیوتْ۽‬ ‫ٰ‬ ‫‪/‬۽‪،۷۸‬المصنفْالْبنْایبْشیؽیہْکتابْالحدودْبابْفْدرءْالحدودْبالشبہاتْدححثۿ‪۸‬۾‪۹‬۽‪ْ۷‬دارالکتبْالعلمیہْبیوتْۺ ‪/‬۽‪۵‬ۺ ْ‬



‫ْحلیۃْاالولیاءْرتہمجۿ‪۶‬ۺ‪ْ۷‬میمونْبنْمہرانْدارالکتابْالعریبْبیوتْ‪۷/ ۹‬۾ۿوۿ‪۸‬۾‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 676 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫فِالْابوبکرْوْعمر۔ثمْقالْاوفْ ٰذلكْشكْ‪1‬ومنہمْ فؽامجا ۿایك ۿان ۿںیم ۿوكیئ ۿكش ۿ۔ے اوػ ۿا۔ںیہ ۿںیم ۿےس ۿاامّۿ‬ ‫االمام ْاالعظم ْاالقدم ْاالعلم ْاالکرم ْسیدنا ْابوْ امظع ۿادقّ ۿيت ۿےس ۿػجادہ ۿملع ۿػےنھكۿواےل ۿيت ۿےس ۿػجادہۿ‬ ‫حنیقہْریضْاللْتعایلْعنہْسئلْنْعالماتْاھلْالسنۃْ ركّ ۿدیسجا ۿاباہفینح ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿںیہ ۿاطۿےس ۿوسال ۿوہاۿ‬ ‫ٰ‬ ‫تمس اہتسصت ۿیک ۿكالامت ۿےك ۿجاػع ۿںیم ۿفو ۿاذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿاہتسصتۿ‬ ‫فِالْانْتقضلْالشیخنیْوتحبْالختننیْوْ حْ‬ ‫يس‬ ‫َ‬ ‫ص‬ ‫یک ۿناچہط ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿفو ۿ ظ ۿاباركب ۿو ۿ رم ۿوك ۿیبن ۿ یل ۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫عیلْالخقنیْ‪2‬وممھنْعالمْقریشْمالئیْطباقْاالرضْ‬ ‫ہیلعۿوملس ۿےكۿدعبۿيت ےسۿالضۿاجےنۿاوػ ۿوضحػ ۿ یلۿاﷲ‬ ‫علما ْسیدنا ْاالمام ْمحمد ْبن ْادریس ْالشافیعْ‬ ‫رْ‬ ‫ٌ‬ ‫اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿدوونطۿداامدوطۿےسۿ تبحۿركعۿاوػۿ كصظۿ‬ ‫المطلیبْنِلْاجماعْالصحابۃْوالتابعنیْع ٰیل ْتقضی‬ ‫لْ رپۿحسمۿركع ا۔ںیہۿںیمۿےسۿماملۿقؽشیۿػ نیۿےكۿابطقۿوكۿملعۿ‬ ‫‪3‬‬ ‫الشیخنیْولمْیحكْخالفا ْومنہمْامامْاھلْالسنۃْ ےس ۿوپرےن ۿواےل ۿدیسجا ۿاامّ ۿدمحم ۿا ن ۿادػسی ۿوا یع ۿیبلطمۿ‬ ‫وْالجماعۃْصاحبْالحکمۃْالیمانیۃْسیدناْاالمامْابوْ اذنوطۿےنۿاحصہبۿاوػۿجا نیعۿاۿقطزت ِتۿنیخیشۿرپۿاامجفۿلقۿایك‬ ‫الحس‬ ‫نْاالشعریْرحمۃْاللْتعایلْعلیہْکماْنِلْعنہْ اوػۿا۔ںیہۿںیمۿاامّۿاہتسصتۿوۿامجمتۿتمكِۿامیہینۿدیسجاۿاامّۿابا‬ ‫ٰ‬ ‫العلماءْالثِاتْوممھنْاالمامْال مامْحجۃْاالسالمْ انسحلۿارعشیۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿںیہ اسیۿہكۿاطۿےسۿءامل ےۿ‬ ‫ذکرْفْقواعدْعِائدْاالماجدْوذرْفیہاْمسئلۃْالتقضیلْ تاقتۿےنۿلقۿایكۿاۿوػۿا۔ںیہۿںیمۿاامّۿےراّۿًَۃۿاالوالّ (زغایل)‬ ‫اذنوطۿےنۿوقامدۿانعاادئۿںیمۿدجمۿواےلۿ ٓا ہمئۿےكۿاقعدئۿوكۿدركۿایكۿ‬ ‫وقالْفْاٰخرھاْانْفضلْ ْ‬ ‫اوػ ۿاط ۿاقعدئ ۿںیم ۿہلئس ۿلیضفت ۿوك ۿدرك ۿایك ۿاوػ ۿان ۿےك ۿ ٓا رخ ۿںیمۿ‬



‫اہكۿہكۿاحصہبۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنعۿیکۿ‬



‫ْشرحْالزرقاینْعیلْالمواہبْاللدنیۃْالمِصدالسا بعْالقضلْالثالثْدارالمعرفۃْبیوْتْۼ ‪/‬۽‪۸‬‬



‫‪1‬‬



‫ْتمہیدْایبْالشکورْالسا لیمْالبابْالحادیْعشرْالِولْالسادسْدارالعلومْحزبْاالحنافْالوہػۿ‬



‫‪2‬‬



‫الکقرْالقضلْاالولْہبتكمۿہیبیبحۿوكہٹئۿ‪۶/ ۷‬۽‪۸‬‬



‫ْ‬



‫ْ‬ ‫ْالقتاویْکتابْالقاظْ‬ ‫ۿۺۻ‪،۶‬خالصۃ‬ ‫ٰ‬



‫‪ْ3‬شرحْالزرقاینْعیلْالمواھبْاللدنیۃْالمِصدْالسا بعْالقصلْالثالثْدارالمعروفۃْبیوتْۼ‪ /‬۾‪،۸‬تدریبْالراویْشر حْتِریبْالنوادیْ‬



‫النو عْالتاسعْوالثالثونْدق یمۿبتكۿاخنۿركایچۿ‪/ ۷‬ۻ۾‪۶‬‬



‫‪Page 677 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الصحابۃْریضْاللْتعایل ْعنہمْعیلْحسبْترتؼبہمْفْ قطزتت ۿيالت ۿںیم ۿاط ۿیک ۿرتبیت ۿےك ۿوماقف ۿ۔ے ۿان ۿ ےی ۿہكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫الخالفۃْاذْحِیِۃْالقضلْماْھوْفضلْعند ْاللْعزوجلْ ۔تقیقِۿلضۿوہۿ۔ےۿ وۿاهللۿےكۿحؼدجكۿلضۿوہۿاوػ ۿانۿرپۿ‬ ‫و ٰذلكْالْیطلعْعلیہْاال ّرسولْص‬ ‫یلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْ‪ ْ1‬ػوسلۿاهللۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿےكۿوساۿیسكۿوكۿاػالفۿ۔ںیہ جاۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ْتعایل ْعنہم ْوْ ٓا دیم ۿاحصہب ۿػوضاط ۿاﷲ مہیلع ۿیک ۿقطزتت ۿاوػ ۿان ۿںیم ۿرتبیت ۿاكۿ‬ ‫وان ْیعتِد ْفضل ْالصحابۃ ْریض ْالل ٰ‬



‫ترتؼبہمْوانْافضلْالناسْبعدْالینْصیلْاللْتعالٰیْعلیہْ اادۿركعۿاوػۿہیۿ دیقہۿػےھكۿہكۿیبنۿركمیۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿ‬ ‫یلْریضْاللْتعایلْ وملس ۿےك ۿدعب ۿيت ۿےس ۿالض ۿاباركب ۿںیہ ۿرھپ ۿ رم ۿرھپ ۿامثعط ۿرھپۿ‬ ‫وسلمْابوبکرْثمْعمرْثمْعثمانْثمْع‬ ‫ٰ‬ ‫عنہمْ‪2‬ومنہمْاالمامْجبلْالحقظْعالمۃْالوریْسیدناْ یلعۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمہنع اوػۿا۔ںیہۿںیمۿاامّۿظفۿےكۿ اہػۿكالہمۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ابن ْحجر ْالعسِالین ْواالمام ْالعالم ْاحمد ْبن ْمحمدْ اہجط ۿدیسجا ۿاامّ ۿرج ۿمباالین ۿاوػ ۿاامّ ۿكالّ ۿادمح ۿ ن ۿدمحم ۿیبؾالینۿ‬



‫الِسطالین ْو ْالمویل ْالقاضل ْعبدالبایق ْالزرقاین ْو ْناظمْ اوػ ۿومیٰل ۿاف ل ۿدبعاابلت ۿػػاقین ۿاوػ ۿ دیصہ ۿدبء ۿاالامیل ۿےكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫جامظۿاوػۿاف لۿلیلجۿومالجاۿیلعۿاقػیۿومریمہۿػًمۃۿاهللۿاعتیٰلۿ‬



‫قصیدةْبدءْاالمایلْوالقاضلْالجلیلْموالناْعیلْالِاریْ‬



‫وغیہم ْرحمۃ ْالل ْتعایل ْعلیہم ْاجمعنی ْحدثنا ْالمویلْ مہیلعۿانیعمجۿںیہ مہۿےسۿدححثۿایبطۿیکۿومیٰلۿہقثۿتبثۿوالہتلۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫ااعلػنی ۿدیس ۿرشفی ۿافیمط ۿدیسجا ۿاباانیسحل ۿونػی ۿےن ۿاذنوطۿ‬



‫الثِۃ ْالؿبت ْساللۃ ْالعارفنی ْالسید ْالشریف ْالقاطیمْ‬



‫ےنۿفؽامجاۿںیمۿےنۿانسۿا ےنۿخیشۿاوػۿرم ۿ ٓا لۿػوسلۿادمحیۿےسۿ‬ ‫سیدنا ْابوالحسنی ْاحمد ْالنوری ْقال ْسمعت ْشییخ ْوْ‬ ‫اذنوط ۿےن ۿفؽامجا ۿںیم ۿےن ۿانس ۿواہ ۿدبعازعلحؼ ۿدیولی ۿےس ۿوہۿ‬ ‫مرشدیْسیدناْوْموالناْ ْٰالْالرسولْاالحمدیْقالْسمعتْ‬ ‫ق‬ ‫ط‬ ‫ف‬ ‫ت‬ ‫ز‬ ‫ؽام ےتۿ ےھۿنیخیشۿیکۿ تۿیعطقۿ۔ےۿجاۿیعطقۿیسیجۿ۔ے‬ ‫الشآہ ْعبدالعزیز ْالدھلوی ْیِول ْتقضیل ْالشیخنیْ‬



‫قطیعْاوْكاْلِطیع۔ ْ‬



‫ْاحیاءْالعلومْکتابْقواعدْالعِائدْالقصلْالثالثْمطبعۃْالمشہدالحسنیْالِاھْرْہْ‪/ ۶‬ۺ‪۶۶‬‬



‫‪1‬‬



‫ْاحیاءْالعلومْکتابْقواعدالعِائدْالقصلْاالولْمطبعۃْالمشہدْالحسنیْالِاھْرہْ‪۸/ ۶‬۾‬



‫‪2‬‬



‫‪Page 678 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اقول‪ْ:‬ولكْانْتحملْالرتدیدْعیلْالؾنویعْدونْالرتدد۔ْ اوقل‪(:‬ںیمۿاتہكۿوہط)اوػۿںیہمتۿاایتخػۿ۔ےۿہكۿرتدجڈۿوكۿمیسقۿ‬ ‫فالمعین ْقطیع ْبالمعین ْالثاین ْوكالِطیع ْبالمعینْ رپۿومحملۿركوۿنۿہكۿرتددۿرپ فوۿ ینعۿہیۿ۔ےۿہكۿ ینعۿجاینۿرپۿقطزتتۿ‬ ‫االول۔ومنْھ ناْبانْلكْانْمنْقالْرأیناْالمجمعنیْ نیخیشۿیعطقۿ۔ےۿاوػۿ ینعۿاولۿرپۿیعطقۿیسیجۿ۔ےۿاوػۿاہیطۿےسۿ‬ ‫ٰ‬ ‫لظ ںیہمت ۿػاہؾ ۿوہہ ا ۿہك ۿسج ۿےن ۿہی ۿاہك ۿہك ۿمہ ۿےن ۿا ۿن ۿہلئس ۿںیمۿ‬ ‫ایضا ْظاننی ْغی ْقاطعنی ْفِد ْصدق ْان ْارادا نْ‬ ‫رْ‬ ‫اامجفۿركےنۿواولطۿوكۿداھكیۿہكۿوہۿ یھۿنظۿرپۿاقمئۿںیہۿیعطقۿ‬ ‫بالمعینْاالْعمْوالِطعْبالمعینْاالخص۔والْیضرناْ‬ ‫ہلصۿ۔ںیہۿرك ےتۿفوۿوہۿساچسۿ۔ےۿاارۿانۿےنۿنظۿجاا ینعۿاال مۿ‬ ‫والْینقعہْوانْعکسْفِدْغلطْوھوْمحجو جْبدالئلْ‬ ‫رماد ۿایل ۿاوػ ۿیعطق ۿجاا ینع ۿاالصخ ۿاك ۿدصق ۿایك اوػ ۿہیۿہك ۿمہ ۿوكۿ‬ ‫القبل ْلہ ْبہاوالل ٰ‬ ‫ْتعایل ْاعلم۔ھذا ْجملۃ ْالِول ْفْ ناصقط ۿدہ ۿ۔ںیہ ۿاوػ ۿان ۿوك ۿوسد ۿردن ۿ۔ںیہ ۿاوػ ۿاار ۿوہ ۿان ۿاك ۿسکعۿ‬



‫ھذاالمِامْوقدْاشرناكْ ٰ‬ ‫ایلْنکتْتجلوبہاْالظالمْاماْ رمادۿےلۿفوۿانۿےنۿطلغۿاہكۿاوػۿانۿرپۿاطۿداللئۿےسۿتجحۿاقمئۿ‬ ‫واللْتعایل ْاعلم‬ ‫التقصیلْفِدْفرغناْعنہْفْکتابْالتقضیلْبتوفیقْ ۔ے ۿنج ۿےك ۿاقمجف ۿیک ۿان ۿوك ۿػاقث ۿ۔ںیہ‬ ‫ٰ‬ ‫الملكْالجلیل۔وْالحولْوالْقوةْاالْباللْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫انۿاقمّۿںیمۿہیۿ رصتخۿوقلۿ۔ےۿاوػۿمہۿےنۿںیہمتۿاواػہۿایكۿاُطۿ‬ ‫وتکنطۿیکۿفرفۿنجۿےسۿادنھضؾاۿٹھچۿاججاۿ۔ے ػ یۿلیصفتۿ‬ ‫فو ۿمہ ۿان ۿےس ۿافػف ۿوہےكۿںیہ اتكت ۿلیصفت ۿںیم ۿاهلل ۿكلۿ‬ ‫لیلجۿیکۿفو‪،‬قیۿےس اوػۿحؼایئ ےسۿرھپےنۿاوػۿیکینۿجكۿػاقثۿ‬



‫۔ںیہۿرگمۿاهللۿےس‬ ‫لطیقۃ‪:‬قالْاالمامْالرازیْفْمقاتیحْالغیبْسورةْوْ‬ ‫حس‬ ‫ہفیطل‪:‬فؽامجا ۿاامّ ۿػاػیۿےن ۿداف ى ۿام بیۿںیمۿہك ۿوسػہ ۿوالیللۿ‬ ‫الیلْسورةْایبْبکر۔وْسورةْوالض ٰیحْسورةْمحمدْعلیہْ‬ ‫نض‬ ‫اباركبۿیکۿوسػہۿ۔ےۿاوػۿوسػہۿوا ُیۿدمحمۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿ‬ ‫الصلوةْوالسالمْثمْماجعلْبؼنہماْواسطۃْلیعلمْانہْ‬ ‫یک ۿوسػت ۿ۔ے رھپ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےن ۿاط ۿوسػفوط ۿےك ۿدػبایمطۿ‬ ‫الْواسطۃْبنیْمحمدْص‬ ‫ٰ‬ ‫یلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْوایبْ وايؾ ۿنۿػاھكۿجاہكۿ ولعّۿوہۿہكۿدمحمۿ یلۿاهللۿاعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاوػۿ‬ ‫ْاوالْوھوْابوبکرْ ْ‬ ‫بکرْفانْذکرتْاللیل ر‬ ‫اباركبۿےكۿدػبایمطۿوكیئۿصخشۿوايؾ ۿ۔ںیہۿفوۿاارۿ مۿےلہپۿوالیللۿاكۿ‬ ‫دركۿركوۿوہۿاباركبۿںیہۿرھپۿ‬



‫‪Page 679 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫ثمْصعدتْوجدتْبعدہْالنہارْوھوْمحمدْصیلْاللْ ھڑ و ۿفو ۿان ۿےك ۿدعب ۿدط ۿوك ۿجاو ۿےگ ۿفو ۿوہ ۿدمحم ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلعۿ‬ ‫نض‬ ‫تعایلْعلیہْوسلمْوانْذکرتْوالض ٰیحْاوالْوھوْمحمدْ وملسۿںیہۿاوػ ۿاارۿ م ۿےلہپۿوا ُی ۿاكۿدرك ۿركو ۿاوػ ۿوہۿدمحمۿ یلۿاﷲ‬ ‫ٰ‬ ‫صیلْاللْتعایلْعلیہْوسلمْثمْنزلتْوجدتْبعدہْواللیلْ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿںیہ رھپۿارتوۿفوۿانۿےكۿدعبۿوالیللۿوكۿجاوۿےگۿاوػۿ‬ ‫ٰ‬



‫وھوْابوبکرْلیعلمْانہْالْواسطۃْبؼن ماْ‪1‬ا نتہی ْ‬



‫اقول‪:‬وكان ْتِدیم ْواللیل ْع ٰیل ْھذا ْالتِدیر ْال ْنہاْ‬



‫وہۿاباركبۿںیہۿجاہكۿ ولعّۿوہاج ےۿہكۿاط ۿدوونطۿےكۿدػبایمطۿ‬



‫وكیئۿوايؾ ۿ۔ںیہ‬ ‫اوقل‪:‬اوػ ۿوالیلل ۿوك ۿدقتمی ۿان ۿدقتری ۿرپ ۿان ۿ ےی ۿ۔ے ۿہك ۿوہۿ‬



‫جواب ْعن ْطعن ْالکقار ْف ْجناب ْالصدیق ْوالض ٰیحْ‬ ‫ انتۿدصقیۿےكۿجاػعۿںیمۿافكػۿےكۿہنعطۿاكۿ واتۿ۔ےۿاوػۿو‬ ‫ٰ نض‬ ‫جوابْعنْطعمھنْفْسیدْالمرسلنیْص‬ ‫یلْاللْتعایلْ ا ُیۿاط ۿےكۿہنعطۿاكۿ وات ۿ۔ےۿدیسۿارملنیلسۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫علیہْوسلمْوتربئۃْالنیبْصیلْالل ٰ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْالْ ہیلعۿوملسۿےكۿجاػعۿںیم اوػۿیبنۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿ‬



‫تستلزمْتربئۃْالصدیقْالنہْص‬ ‫یلْاللْتعایل ْعلیہْوْ حؼاء ۿت ۿدصقی ۿیک ۿحؼاء ۿت ۿوك ۿزلتسمّ ۿ۔ںیہ ۿان ۿ ےی ۿہك ۿوضحػۿ‬ ‫ٰ‬ ‫سلم ْاعیل ْوبراءة ْاالعیل ْال ْتوجب ْبراء ْة ْاالدین ْوْ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿاٰیلعۿںیہۿاوػ ۿاٰیلعۿیکۿحؼاءۿت ۿادینۿیکۿ‬ ‫ْتعایل ْعنہ ْیحکم ْتربئۃْ حؼاءت ۿوكۿالػّۿ۔ںیہۿركیتۿاوػ ۿدصقیۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿیکۿ‬ ‫تربئۃ ْالصدیق ْریض ْالل ٰ‬ ‫النیبْصیلْاللْتعایل ْعلیہْوسلمْبالطریقْاالویل ْاذْ حؼاءۿتۿدبػ ہۿاوےلۿیبنۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿحؼاءۿتۿاكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫مك ۿركیت ۿ۔ے ۿان ۿ ےی ۿہك ۿدصقی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿان ۿ ےیۿ‬ ‫انماْبریْالْنہْعبدْبذاكْالربئْالنیقْص‬ ‫یلْاللْتعایلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ك‬ ‫ؼی ۿوہ ےۿہك ۿان ۿ ؼیۿ‪ ،‬یۿ یل ۿاهللۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےك ۿ الّۿ‬ ‫ْاستعجاال ْایلْ‬ ‫رْ‬ ‫علیہ ْوسلم ْفكان ْف ْتِدیم ْواللیل‬ ‫ںیہ ۿفو ۿوالیلل ۿیک ۿدقتمی ۿںیم ۿاجك ۿواھ ۿدوونط ۿونعطط ۿےكۿ‬ ‫الجوابْع‬ ‫نْالطعننیْمعا ْولوْاخرلتأْخرالجوابْعنْ‬ ‫رْ‬ ‫ واتۿیکۿتجحۿوہیئۿاوػۿاارۿوالیللۿوكۿ ؤرخۿایكۿاججاۿفوۿدصقیۿےكۿ‬ ‫طعنْالصدیق۔‬ ‫ہنعطۿاكۿ واتۿ ؤرخۿوہاججا‪،‬‬ ‫اقول‪:‬تسمیۃْسورةْالصدیقْ ْ‬ ‫اوقل‪:‬دیسجاۿاباركبۿدصقیۿػیضۿاهللۿ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیْالکبی)تحتْاآلیۃْ‪۸‬۾‪۶ /‬جاۿ‪ْ۸‬المطبعۃْالبہؼتہْالمصریۃْرصمۿ‪ /۸۶‬۾‪۷۵‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 680 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫تعایل ْعلیہْ اعتیٰلۿمز ۿیکۿوسػتۿوكۿوالیللۿاكۿجاّۿدتانۿاوػۿ یفطصۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿ‬ ‫باللیل ْوسورة ْالمصط ٰیف ْبالض ٰیح ْصیل ْالل ْ ٰ‬



‫ی‬ ‫ْایلْانْالنیبْصیلْ ہیلعۿوملسۿیکۿوسػت ۿاكۿجاّۿ ُیۿػانھكۿوگجا ۿانۿجات ۿیکۿفرفۿ‬ ‫ْتعایلْعنہْكاْنہْاشارة ٰ‬ ‫وسلمْوریضْالل ٰ‬ ‫اللْتعایل ْعلیہْوسلمْنورْالصدیقْوھداہْووسیلۃْایلْ اواػہ ۿ۔ے ۿہك ۿیبن ۿ یل ۿاﷲ اعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿدصقی ۿاك ۿونػ ۿاوػ ۿاطۿ‬ ‫ٰ‬ ‫یک ۿفداحث ۿاوػ ۿاهللۿیکۿفرفۿاط ۿاكۿوہلیسۿنجۿےكۿدػہعۿاهللۿاكۿ‬ ‫اللْبہْیؽت ٰیغ ْفضلہْورضاہْوالصدی‬ ‫قْریضْاللْتعایلْ‬ ‫ٰ‬ ‫ق‬ ‫َ‬ ‫ص‬ ‫ف ۿاوػ ۿانۿیکۿػاضۿبلطۿیکۿاجیت ۿ۔ےۿاوػ ۿدصقیۿػیضۿاهللۿ‬ ‫ْتعایل ْعلیہ ْوسلم ْووجہْ‬ ‫عنہ ْراحۃ ْالنیب ْصیل ْالل ٰ‬ ‫اعتیٰلۿمز ۿیبنۿ یلۿاﷲ اعتیٰلۿہیلعۿوملسۿیکۿػاٌتۿاوػۿاطۿےكۿا سۿ‬ ‫انسہْوسکونہْواطمؼنانْنقسہْوْموضعْسرہْولباسْ‬ ‫وۿوكسطۿاوػۿاانیمططۿسفنۿیکۿو ہۿںیہۿاوػۿاطۿےكۿرحمّۿػاػۿاوػۿاطۿ‬ ‫‪1‬‬ ‫خاصتہْفِدْقالْتبارْوْتعایل" ‪‬‬ ‫ْٰ‬ ‫‪ْ "‬وْ ےكۿاخ ۿاعمٓالت ۿےسۿواہتسبۿػےنۿواےلۿانۿ ےیۿہكۿاهللۿ‬ ‫‪‬‬ ‫ْتعایل "‬ ‫قال ٰ ْ‬ ‫‪ ْ ‬ابػكۿو ۿاعتیٰلۿفؽامجا ۿ۔ے"اوػ ۿػات ۿوك ۿرپدہۿ رن ۿایك"اوػ ۿاهللۿ‬ ‫‪2‬‬ ‫ْایلْانْنظامْعالمْ اعتیٰلۿفؽامجا ۿ۔ے"ےراہػعۿ ےیۿػات ۿاوػ ۿدط ۿیان ےۿہكۿػاتۿ‬ ‫‪ "‬وتلمیح ٰ‬



‫الدینْانماْیِومْب ماْکماْانْنظامْعالمْالدنیاْیِومْ ںیمۿ ٓا ػاّۿركوۿاوػۿدطۿںیمۿانۿاكۿلضۿد وجڈوۿاوػۿانۿ ےیۿہكۿ‬ ‫بالملوینْفلوالْالنہارْلماْكانْابصاروْلوْالاللیلْلماْ مۿ قۿامون"اوػۿہیۿانۿجاتۿیکۿفرف ۿحیملتۿ۔ےۿہكۿدنۿاكۿاظنّۿ‬ ‫اطۿدوونطۿےسۿاقمئۿ۔ےۿ ےسیۿہكۿدایناكۿاظنّۿدطۿػاتۿےسۿاقمئۿ‬



‫حصلْقرارْفالحمدْللْالعزیزْالغقار۔‬ ‫ْ‬



‫لطیقۃ‪:‬استنباطْالِایضْاالمامْابوبکرْالباقالینْمنْ‬



‫االیاتْ ْ‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۽ۼ‪۶۵ /‬‬



‫۔ے ۿفو ۿاار ۿدط ۿن ۿوہ ۿفو ۿھچك ۿ رظ ۿن ۿ ٓا ے ۿاوػ ۿػات ۿن ۿوہ ۿفو ۿوكسطۿ‬ ‫اح ۿنۿوہ فوۿاهللۿزعحؼۿافغػۿ یۿےكۿ ےیۿدمحۿ۔ے‬ ‫ہفیطل‪:‬اقیضۿاامّۿاباركبۿجاۿقالینۿےنۿانۿ ٓا حز ۿركہمۿےسۿرضحتۿ‬ ‫دیسجاۿرمخضیۿرپۿقطزتتۿ‬



‫ْ‬



‫‪2‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْ۽‪۸ /۷‬ۼ‬ ‫‪Page 681 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫الکریمۃ ْوجہا ْاٰخر ْلتقضیل ْسیدنا ْالصدیق ْع ٰیلْ دصقیۿیکۿدورسیۿو ہۿا ابنتعۿیک اهللۿ ابػكۿوۿاعتیٰلۿدوونطۿوكۿ‬ ‫ْتعایل ْباحسن ْالرضا۔ْ ا ینۿ رتہنۿػاضۿےسۿانكمػۿركع ح ںیۿ ربۿدیۿرساوۿےنۿوہۿ‬ ‫سیدنا ْالمرتیض ْلِاھما ْالل ٰ‬ ‫انباناْالسراجْعنْالجمالْعنْالسندیْعنْالقالینْ ػواحث ۿرك ےتۿںیہ امجلۿےس وہۿػواحث ۿرك ےتۿںیہۿ دنیۿ‬ ‫ےس وہۿػواحث ۿرك ےتۿںیہۿدمحمۿدیعسۿےس وہۿػواحث رك ےتۿ‬ ‫عْنْمحمدْسعیدْعنْمحمدْطاھرْعنْابیہْابراہیمْ‬ ‫ح‬ ‫ح‬ ‫ہ‬ ‫ںیہ ۿدمحم ۿػا ؾ ۿےس وہ ۿػوا ث رك ےت ۿںیہ ۿا ےن ۿجات ۿا ؼامیہۿ‬ ‫الکردیْعنْالِشایشْعنْالرمیلْعنْالزینْزکریاْ‬ ‫ػدیۿےس وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿیسا یۿےس وہۿػواحثۿرك ےتۿ‬ ‫عنْابنْحجرعنْمجدْالدینْالقیوزْآبادیْعنْ‬ ‫ںیہ ۿػیلم ۿےس وہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿػن ۿػركجا ۿےس وہۿ‬ ‫ی ع‬ ‫ی‬ ‫الحافظْسراجْالد نْالِزو ینْ نْالِایضْایبْبکرْ ػواحث ۿرك ےت ۿںیہ ۿا ن ۿرج ۿےس وہ ۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہۿ‬



‫التقتازاینْعنْشرفْالدینْمحمدْبنْمحمدْال رویْ دجمادلنۿریفوػۿ ٓا جادیۿےس وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿاحظفۿرساوۿ‬ ‫عنْمحمدْبنْعمرْالرازیْقالْفْمقاتیحْالغیب"ْ ادلنۿقؽوینیۿےس وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿاقیضۿاباركبۿ اتفػاینۿ‬ ‫ذکرْالِایضْابوبکرْالباقالینْفْکتابْاالمامۃْفِالْ ےس وہۿػواحث ۿرك ےت ۿںیہۿرشفۿادلنۿدمحمۿ نۿدمحمۿاورہویۿ‬ ‫ایۃ ْالواردة ْف ْحق ْعیل ْکرم ْالل ْوجہہ ْالکریم‪ ْ:‬ےس وہۿػواحثۿرك ےتۿںیہۿدمحمۿ نۿ رمۿػاػیۿےس اذنوطۿےنۿ‬ ‫حس‬ ‫داف ىۿام بیۿںیمۿفؽامجا ۿاقیضۿاباركبۿجاقالینۿےنۿاتكت ۿاالامٓۃۿ‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫"‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ح‬ ‫ںیمۿدركۿایكۿفوۿا وطۿےنۿفؽامجاۿہكۿوہۿ ٓا ثۿ وۿیلعۿركّۿاهللۿوہہجۿ‬ ‫‪" ‬واالیۃ ْالواردة ْفْ‬ ‫اركلمی ۿےك ۿ ق ۿںیم ۿواػد ۿ۔ے"اط ۿےس ۿےتہك ۿںیہ مہ ۿںیہمتۿ‬ ‫‪ْ "‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫حقْایبْبکر"‬ ‫اخ ۿاهلل ۿےك ۿ ےی ۿاھكجا ۿدےت ۿںیہ ۿ م ۿےس ۿوكیئ ۿدبہل ۿجا ۿركشۿ‬ ‫فدلتْاالیتانْ ْ‬ ‫شزاػی ۿ۔ںیہ ۿامےتگن ۿےب ۿكش ۿح ںی ۿا ےن ۿػت ۿےس ۿاجك ۿاےسیۿ‬ ‫دطۿاۿدػۿ۔ےۿ وۿ تہۿرتنۿیاہحثۿ تخۿ۔ے"اوػۿوہۿ ٓا حثۿ وۿابا‬ ‫ركب ۿدصقی ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿےكۿ قۿںیم ۿواػد ۿوہیئ"فرفۿ‬ ‫ا ےنۿػتۿیکۿػاضۿراہاتۿ۔ےۿ وۿيت‬



‫‪Page 682 of 684‬‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫انْكلْاحدْمن ماْانماْفعلْماْفعلْلوجہْاللْاالْانْایۃْ ےس ۿدنلب ۿ۔ے ۿاوػ ۿےب ۿكش ۿقؽ ب ۿ۔ے ۿہك ۿوہ ۿػایض ۿوہاگ"ہیۿ‬ ‫عیلْتدلْعیلْانہْفعلْماْفعلْلوجہْاللْوللخوفْمنْ دوونطۿ ٓا ںیتۿدالنثۿركیتۿںیہۿہكۿاطۿدوونطۿںیمۿےسۿہؾۿاجكۿ‬ ‫یومْالِیمۃْعیلْماْقال"اناْنخافْمنْربناْیو ْماْعبوساْ ےن ۿیکین ۿاهلل ۿیک ۿوخ وندی ۿےك ۿ ےی ۿیک ۿرگم ۿہی ۿہك ۿدیسجا ۿیلع ۿےكۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ر‬ ‫ ق ۿںیم ۿ و ۿ ٓا حث ۿاُرتی ۿوہ ۿان ۿجات ۿرپ ۿدالنث ۿركیت ۿ۔ے ۿہكۿ‬ ‫قمطریرا"واماْایۃْایبْبکرْفان اْدلتْعیلْانہْفعلْماْ‬ ‫ذ‬ ‫ن‬ ‫ا وطۿےنۿ وۿھچكۿایكۿوہۿاهللۿیکۿوخ وندیۿاوػۿػو ِػۿس إتۿےكۿدػۿ‬ ‫فعلْلمح‬ ‫ضْوجہْاللْتعایل ْمنْغیْانْیشوبہْطمعْ‬ ‫ٰ‬ ‫ےسۿایكۿانۿیانءۿرپۿاذنوطۿےنۿاہك"ےبكشۿح ںیۿا ےنۿػتۿےسۿ‬ ‫عْایلْرغبۃْفْثوابْاوْرھبۃْمنْعِابْفكانْ‬ ‫فیماْیرج ٰ‬ ‫اجكۿاےسیۿدطۿاكۿدػۿ۔ےۿ وۿ تہۿرتنۿاوػۿیاہحثۿ تخۿ۔ے"اوػۿ‬ ‫مِامْایبْبکرْاع ٰیلْواجلْ‪1‬ا نت ٰیھْ‬ ‫دیسجاۿاباركبۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿےكۿ قۿںیمۿارتےنۿوایلۿ ٓا حثۿوہۿ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬ ‫ْ‬



‫ان ۿرپ ۿدالنث ۿركیت ۿ۔ے ۿہك ۿاذنوط ۿےن ۿ و ۿھچك ۿایك ۿضحم ۿاهلل ۿےكۿ‬ ‫ ےیۿایكۿریغۿانۿےكۿہكۿانۿںیمۿھچكۿعمطۿاكۿواہبئۿوہۿانۿارمۿںیمۿ‬



‫ و ۿاوثات ۿںیم ۿػتب ۿجا ۿرذات ۿںیم ۿ تبی ۿیک ۿفرف ۿولاتٹۿ‬ ‫۔ے فوۿاباركبۿػیضۿاهللۿاعتیٰلۿمز ۿاكۿاقمّۿاٰیلعۿاوػۿالجۿوہاۿاحسمی‪،‬‬



‫اقول‪:‬والتحِیقْانْجملۃْجلۃْالصحابۃْالکرامْریضْ اوقل‪(:‬ںیم ۿاتہك ۿوہط)اوػ ۿقیقحت ۿہی ۿ۔ے ۿہك ۿامتّ ۿايلّ ۿاحصہبۿ‬ ‫ث ۿوالحث ۿںیم ۿاوػقلخ ۿےس ۿانف ۿاوػ ۿ ق ۿںیم ۿاقب ۿےكۿ‬ ‫ْتعایلْعنہمْاجمعنیْاریقْفْمرایقْالوالیۃْوالقناءْ ركاّ ۿرماح ِ‬ ‫الل ٰ‬ ‫ح‬ ‫م‬ ‫رم ہبۿںیمۿا ےنۿاموساۿامتّۿااك ؼاوایلءۿ ؾاّۿےسۿوہۿ وۿ یھۿوہطۿ‬ ‫عن ْالخلق ْوالبِاء ْبالحق ْمن ْكل ْمن ْدونہم ْمنْ‬ ‫الضۿںیہ اوػۿاطۿیکۿواطۿاػعفۿواٰیلعۿ۔ےۿانۿےسۿہكۿوہۿا ےنۿ‬ ‫اكابراالولیاءْالعظامْكائننیْمنْكانوا۔وشانہمْریضْ‬ ‫اامعلۿےسۿمریۿاهللۿاكۿدصقۿركںی نكیلۿاداػوۿٕشكاوتۿںیہۿاوػۿ‬ ‫ْتعایلْعنہمْارفعْواع ٰیلْمنْانْیِصدواْ ْ‬ ‫الل ٰ‬ ‫رماحثۿرتبیتۿےكۿواھۿ‬



‫ْمقاتیحْالغیب(التقسیْالکبی)تحتْآالیۃْ‪۷‬۾‪۷۵ /‬ۿوۿ‪ْ۷۶‬المطبعۃْالبہؾیہْالمصرتیہْرصمۿ‪ /۸۶‬ۻ‪۷۵‬ۿوۿۼ‪۷۵‬‬



‫‪1‬‬



‫‪Page 683 of 684‬‬



‫ْ‬



‫ٰ‬ ‫فتاوی ِزضویہ‬



‫جلد ۽‪۷‬‬



‫اللْسبح‬ ‫باعمال مْغیْ‬ ‫نہْوتعایل ْلکنْالمدارجْمتقاوتۃْ ںیہۿاوػۿوكیئۿ ےۿیسكۿ ےۿےسۿمكۿ۔ےۿاوػۿوكیئۿضفَۿیسكۿلضۿ‬ ‫ٰ‬ ‫ٰ‬ ‫والمراتبْمرتتبۃْوشئیْدونْشئیْوفضلْفوقْفضل۔وْ ےك ۿاورپ ۿ۔ے ۿاوػ ۿدصقی(ػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز )اك ۿاقمّ ۿواہط ۿ۔ےۿ‬



‫مِامْالصدیقْحیثْانت تْالنہایاتْوانِطعتْالغایاتْ اہجطۿیاہ ںیتۿمتۿاوػۿزا ںیتۿ عطقنۿوہ"ںیئۿانۿ ےیۿہكۿدصقیۿ‬ ‫اْللْتعایلْعنہْکماْصرحْبہْامامْالِومْسیدیْ اربک ۿػیض ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿمز ۿاامّ ۿاوقلّ ۿدیسّی ۿیحم ۿادلن ۿا ن ۿرعیبۿ‬ ‫ذاھوریضْ‬ ‫ٰ‬ ‫نْعریبْقدسْاللْتعایل ْسرہْالزیكْ دقنۿرسہۿاالیکۿیکۿفرص حۿےكۿباط قۿوشیپاوطۿےكۿوشیپا ۿاوػۿ‬ ‫میحْالملۃْوالدینْاب‬ ‫ٰ‬ ‫امامْاالئمۃْومالكْاالزمۃْومِامہْفوقْالصدیِیۃْودونْ امتّۿیکۿاگلّۿاھتےنمۿواےلۿاوػۿاطۿاكۿاقمّۿدصخقشتۿےسۿدنلبۿاوػۿ‬



‫النبوةْالتشریعیۃْوْلؼسْاحدبؼنہْوْبنیْموالہْاالکرمْ رشع ۿوبنت ۿےس ۿرتمک ۿ۔ے اط ۿےك ۿدػبایمط ۿاوػ ۿاط ۿےكۿ‬ ‫ومال ے ۿاركاّ ۿدمحم ۿػوسل ۿاهلل ۿ یل ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿہیلع ۿوملس ۿےكۿ‬ ‫ْتعایلْعلیہْوسلمْوعیلْاسمْخاتمْ‬ ‫محمدْرسولْاللْصیلْالل ٰ‬ ‫ن‬ ‫دػبایمط ۿوكیئ ۿ۔ںیہ اوػ ۿاخ م ۿػوا ث ۿےك ۿجاّ ۿمہ ۿےن ۿاان ۿہیۿ‬ ‫الرسالۃْختمناْالرسالۃ‪،‬والحمدْللْمویلْالجاللۃْ ؎ ْ‬ ‫ػواہلۿامتّۿایكۿاوػۿاهللۿےكۿ ےیۿدمحۿ۔ےۿ وۿامكلۿ۔ےۿيالنثۿاك‬ ‫تمْالکتابْع ٰیلْثناءْالہاشیم ْ‬ ‫اتكت ۿػوسل ۿاہیمش ۿیک ۿ انء ۿرپ ۿامتّ ۿوہیئ ۿاوػ ۿاهلل ۿاعتیٰل ۿےراػا ۿاخہمتۿ‬ ‫ختمْااللٰہْلناْعیلْاسمْالخاتم ْ‬ ‫فؽام ے اخ مۿالصزصظۿےكۿجاّۿرپ "‪‬‬ ‫‪  ‬‬ ‫"‪‬‬



‫‪‬‬



‫‪"‬‬



‫‪1‬‬



‫‪  ‬‬



‫ْ‬



‫‪‬‬



‫‪"‬‬



‫_________________‬ ‫ػواہلۿالزاللْاالن ٰیقْمنْبحرسبِۃْاالتیق متۿوہا‬



‫ونت‬



‫دلجۿ۽‪ ۷‬کتابْالشیت ٌ ّص ۿوسّۿاضفلئۿوۿانمقثۿےكۿونعاطۿرپۿاماتتّۿجڈریۿوہیئ‬



‫ْتعایلْ ْ‬ ‫دلجۿ۾‪ ۷‬کتابْالشیت ےكۿٌ ّص ۿاہچػّۿےسۿرشوفۿوہ یۿانْشاءْالل ٰ‬ ‫_______________________‬



‫‪1‬‬



‫ْالِرآنْالکریمْۼ‪۵ / ۸‬۽جاۿ‪۷‬۽‪۶‬‬



‫ْ‬ ‫‪Page 684 of 684‬‬