104 71 10 MB
Turkish Pages 258
CAHILLIKLER
KITABI
SAÖLIK
3
Das neue LexiAon der Medir.in-Irtümer Werner Bartens sakhdir. © Eichbom AG, 2006. Tüm haklag haklari sakhdtr. Tüm Kalemci, 2009. Karikatürler © Mustafa
1. Baske Ekim 2009
-
YAYINA HAZIRLAYAN '
Emre Ergüve ALMANCADAN
ÇEVÍREN
Itir Arda DANISMAN
Arda
Dr.'Konuralp KAPAK TASARIM
vc
GRAFlK
Mustafa Kalemci BASKI
Promat Basim Sanayi ve Ticaret
A.S.
Esenyukt 34517 Iscanbul Sanayi Mahallesi 1673. Sokak No;34 Tel: (212) 622 63 63
ISBN: 978-605-5813-35-2
11V yaymlari Doguy Grubu lleti iro Yayincilik ve Ticaret
A.S.
Center No:4 Maslak Ïstanbul Maslak Mah. G45 Ahi Evran Polaris Cad. Dogug Power Tel: (11Z) 333 00 00 Faks: (212)346 30 00 ntyyayinlari.com [email protected]
Sertifika No: 11444
Bu hitapta orijinal
·
olan araptirma Almanca baskmm yayamlandsgr tarihre geçerli someç/art
esas
almmsµir.
CAHILLIKLERKITABI 3
S
''
Werner Bartens
ALMANCADAN ÇEVIREN
Itir Arda
I
-
9...
9.
p
-.
lÇlNDEKILER
muammmmmmmmmmmmmiong....mmmmmmag-mmmmaminggmygiugnillililiti.i.i.idt.i..i.d.i.k.b...h...........,...15
EKKÜR............................................................................................19 IZ KOKUSU
an·kendia§izkokusunuduyabilirmi?
.................................21
.............
RI
ankendinibilinçliolarakaúnyahazirlarsa,agriytdaha al mi algilar?..........................................................................................21
UP
R
-
.
punkturdedo§runoktalanuyarmakönemii midir?.........................23
ERJI
rjilerömür boyudevam eder mi? KOL .........25 ol kalpye damarlarigençtutarmi? i insam aptallagtinr mi? ol kanserriskiniarttinr mi? oisüzbiramniçindehiçalkolyok mudur? ................................29 nekten sonra sert biriçkihazmikolaylagtirirmi?............................30 kargi korur mu? ol soÖUÖa ....................................................24
...
...................................
......................................................27
...........
.............28
..............................................
.......
.............................................................38
Eg
BB
--
g
I BEBEKOLUMUSENDROMU
-
........................31 uylmalMilr?
ve küçukçocuklaryezukoyunmu ;ükçocuklaryumu§acikbiryatakta mi.uyupia r?..........................33 3ekler sirtüstüuyudujunda,anibebekõl0münû niegebilece§i bilindi§indenberi,tavsiyelere uyuluyorliid? ......................,.......34 Jekler
...
AKKABILAR
bagparmaëmabastinpayakkabimnaya§a.tamgeli gelmedigi 1abI I kartonlarinm ei mtdir? numaralan .
Ik
-
-
-
108 ikkabi
numÃ
°6zer
O
mum=1
=amumma
ma-mm
mi-landaimi
I
in--e-g-Elinima==aime--
AKLAR igin ön kismlylakogmakkaslankorurmu?Sakatlanmalan önler mi? TÉRA CHÇiÇEK :h
çiçekterapisi birçokratiaimhkta ve hastahkhafayclah
olarmu?
...................................
...................................................39
36
37
L
BASEMCÍKLER Bademciklerfaydasiz oldligiign küçükçocuklarda"bile ...............................................................41 almaalar olurmu? ..........
BA$lNDELINMESI dü§üncebazenkalaten delimirmi? Çocuklar
..................41
......o..............
BAytLMA hastanm.uyumasrönlenmeli midir?........................42 Kafa travmalarmda BESLENME 42 Pizza sagliksiz midir? sagIlldi beslenme midir? YaÖsiz karbonhidratlarkan bastna ve kbleßëtolsevlyesini,yaš ve Gidalardaki ......................................................
...................
...........................................................44
proteindendahaolumluetkiler.mi?...............................................44 Hamburgersagliksizmidir? mi?......................................50 Birdenbire çokyemekyemek gigman.latir ..6..
................................46
................
..........
BEYiN
.........................................51
midir? Insanbeyninin-geli§imitamamlanmig
BEYiNTRAVMASI ......53 Beyinzedelenmelerinde kortizonigeyarar mi? BIT Bitler kafadan kafaya atlar mi? Ba§biti sadecesaçIarini sik yikamayan insanlara mygeçer? ............ BOBREKRAHATSIZLIKLARI Böbrekhastaliklari kadermidir?Belirlibif davrani§tan 58 etkilenmezier mi? KANAMASI St1RUN Burun kanamasinda ba; geriye mi yaslanmalidir? CILT Kolajeniçeren preparatlar cildipürüzsüzve esnekkilarmi?.................60 .....................60 Salatallkmaskesicildigergintegtirir mi? .............................
....................................56
.......................
....57
.........................................................................
....59
...........................
..........
....
.......
CINSELLIK HORMONLARI
hormonlanbeyazirktan insaniaragöre Slyah Irktan insanlarin cinsellik bariz§ekikle yüksekmidir? hormonu, daha az arzu anlammami gelir? Daha az cinsellik CINSiYETFARKLILIKLARI özellikleri digiridada) son derece Kadinve erkek(blyolojik ...........................................................60
.................62
fark1imtdir?..................................................................................63
Ç\ÇEKHASTALIÕI virüsukalmadimi?...........:................65 Dünyada artik hiç çiçekhastallÖl ÇÍÇEKLER için,gecelerihasta odalarindan çok fazlaoksijentukettikleri Çiçekler ik
arilmaII
?
.........................................................................
6
66
UKLAR·
babalannçocuklarinailgisioniarmdiggörünügünden ? b siltsik i ik çocuklarinb ar mi (BSE) Í DANAHASTALIŠl kuzulardan dana hastaliÖl BSE,ScrapieshastaliQina tutulmug ineklere migeçmigtir?..................................................................69 !
"
-
ÖÅma
...68
.........................
RESYON
.................................................72
depresanilaç\arintihanönler mi? KATEKSIKLlğlBOZUKLUAU lin'inetkilerihälâ pekbilinmiyormu?.............................................73 flÌZIB
À
Ofkil Í8dl
LER
mialgIlar
g
mamammmaghymidigsmi
mpammm..se.....4.-.¡
gi
g.
gyg=g
....
75
.........................................................................75
ardigçürütür mü?
ABET
-
...76 gekeryiyeri,gekerhastasiofurmu?........................................... ET vermeksaÖlikli midir?Uzunyagamamizisa#larmi?.......................T1 LER bunlaricerralliMüdahaleyle dikmek ya da çapraz baúlarkoptuÖunda, (jefekir mi? .................................................................,......-...........Ï9
GIDALAR INUS
muggidalarbirkezçözülduktensonratekrar dondurulmamall midir7 -
sam
ais
·
t=n•=m========lm-an--man--ma..==I....,.LI.i-i
il
IEK
dar ekmeëibeyazekmektendaha.saglikhmdir?... SILAtlLARI. KTROSOK
79
spa-------men
........................80
...............................80
trogoksilahlarizararsizmidtr?
......................
tiK
.
..............E kullanançocuklardaha sonra uzwisiireparmakamer mi? El-E W@ergar yapici mlar.emzirme sürecindekalmklu :ik :ik
sağhjazararlimidir?
...............................................
..84
......
,
gidalardan uzakdurmalt Irndir?
yemÑerdèl& ...............................ß4
.
....................
eninemzirmesisadece çocugunyararma midà?............................85 EKSIYON MASTALELAN i ya da ku; gribininbulagmasiyuz maskesiyleõnlenebilir mi?..-..:...86
LEPSI
erkenmi epsikriziyagayan hastalardaJaç \ûlnaniinma ba lanmalldir? ......................87
.......
...................
.............
7
...........
I
2
GERLER Genierininyüzde 90kilangaglesi,ayrndidsi#u.için, insan ve gempanze
birbirineçokbenzerini? .91 Beyaz ve siyahirktan instalangenieri-aqisodan çokfarkiimidir?........ .....................................89
.
.......................
GENTEDAVÍSi
.........92 ilkgen tedavisi.tam Mrbegaa.impk?.............. ilkyn tedavisinden sonrakilerdaba titizplanlanip hastalarafayòali .................................95 oldumu? ....................
....
...........................................:....
..
G-WKTASI Kadmlardabir G-noktasivarmidÑ? GÕZALTITORBACIKLARI Gözalti torbaciklari uykusuzluktan ya da sefihhayattarzindan mi ..................................97
................
.,.
olur? GöZLER , Insamngözlerinin önünde lekeler belirmesitetilikeli bir hastati§m
........
...................................................................................
98
igareti midir?................................................................................98 Sabahlari gözlerin kenaarxia biriken tozve pislik midir?.........99 Televizyonseyretmekgözlerezarar verirmi?................'.....................99 GRÏP Gripzararsizbirhastalikmidir?.................................................-.......100 Gripapsi birkaç yilboyuncekorurmu?...............................................101 Gripve diÖer soëukakynliklarmda faydah olurmu?..... 101 antibiyotikler . Gripsoguktanmiolur?.......................................................................102 H5N1grip virüsühep ku; gribine sebep olutmu?......... Gripagisison derece güvenli midir?...................................................102 Mòderngripilaçlari gribe yakalanmaktan korar mu?........ "çapak",
....................102
..
..................104
GÜRÜLTÜ ya da Santiyelerinsesiniagangürültü sailiÖd Çimbiçmemakinelerinin zararlimidir?...............................................................................105
HAMILELiK Hamileler1ki.kiillik"miyemekyemelidi.r? HÍJYEN '
.................
.......................108
.
dr§aridatuvaletlere oturtmamali Çocuklari mryiz(ya da en azindantuvalet ö nee iyice kullanmadan oturaÖini miylz)?...................108 temizlemeli
Doktorlar,tuvalettensonra ellerini,ortalamanüfusakiyasladaha sik ylkar mi? Antibakteriyel sabunnormalsabundandaha mietkilidir?....................110 HOMEOPATi Homeopati,sadece bitkisel temeledayanan, vücudu yormayan bir ......................................................................................110
tedavimidit?
......................................,..........................................111
Homeopati plasebodan çokdaha iyi etki eder mi?.................................111 · 8
RARSIKLIŠl §\iinsanlar,idrartorbalariküêDIdügü içinmisiktuvalete giderler? -
115
....9-a---smana,5...unam.L..,..........p..=•---.m.i....im.sh..,.,-,-.===••=•
.... RARYOLLARIENFEKSlYONLARI sk mayoyladurmak sistitenedenolurmu? ......................................116 m
-•9-m
RE ba ete yapilan iëneler ilaçIarm etkinmaddelerimin en güvenli§ekikle vücudazerkedilmesinisa er mi? ......117
..........................................
LIMDEAϧiMi
imdeÖigimi nedeniyleönümüzdekion-yirmiylldebirçokölüm YacanaCak mi7 = -
4ÇLAR
-
=•Ğ=••i•i==irimiinimiminillimmmrummmmmmmmmmmmamamammanum..ig....lisi.I.ig......
118
-
çlarmagiryan etkilerisonderece endermidir?...............................119 cuklariçinilaçlarözellikle titizcearagtirillyor mtu? ..........................122
lAL ia I zararsiz midir?
...........................................................................124
BIZLIK yapmazsa zehirienirmi? ..................125 an uzunsure büyüktuvaletini rmonoynamalari azadankadmlarda-kablzkÖsi en stkrastlanan sebebimidir?...............................................................................126 DINLAlt k fazladügünmekhuzurkaçlrirmi?Kadialarmuykukalitesi bu yürden mi daha dü§üktür? .......12T -
-en
....................................................................
HVE hve vücuttansiviçeker mi? k kahveiçenlerin kalp krizi eçirme
128
in ynksekt htimali-daÑa
.
.129
feinsizkahvesaëliklirmdir?..........................................................129 IP KRIZi
p krizianidenmiolur?....................................................................131 p kriziniatlatmagansigününhangisaattsde krisia.gaçiriidginden.
midir?................................... baÖlmsiz .....
...
...........................132
9 krizindetipikbelirtiofarakgö äs a#risimiortaya çtkar? .............135 inlarda
kalp krizinifark
da Ötmek IÑaydir . .............................................139 ..
......
......138
..
p krizitipikbir erkekhastak§1midit?
marlarimilda akankanin rengikirmizins&r?..................................140 MSER . merhasta lan, önlerinde büynkkir dayrersA
9
60stlet birazakdem
Rastada kötübirhastaliktaghis edikliiinde ve buhastaya iletild@inde, hasta teghisin neetáiÏjimihel@n rdeder mi?.........................142 Saçboyalan kanseresebepger mu?..................................................143 kesiciler kanserdenkorur m AspiringibiaÖri aftar mi?................. .............................146 Kanser riskiiçkitüketimiyle genig Kanserde hasta dokuylahirkte sailiklidokudanmümkün olduÖunca l ä lyNWIM4ah 146 yüksektir? dahet bir·akn alimrsa, ........................147 obbWir Kansere mi? zararlimidir? sabep Stressadhéa ..................................144
......................
KASLAR Çokkasliinsan gokda la.Indli miolur? KASKRAMPLARI korur mu? Magnezyumhaplarikramplarclan KEMÍK KWKLAR1 . Dvitaminive kalsiyumyaghihktakemi.kluriklaandaa korur mu?..........149 ..............................................148
.......................................149
KEMIKLER Kehiklerin çitlamasitehlikeli midir?...................................................150
KIZAMIK .......................................................................151 KIzamik zararsizmidir? morbuscrohngibiayir Kizamikagisiotizmya da baigrsakhastallÖl komplikasyonlara sebepolabilirmi?.............................................153 KOKU 155 Birçokinsan yabarrellarm kokusunualamazmt? KOLESTEROL YDksekkolesterol deëerleriillakidamarlarm daralmasmavebõylece .................................
........................................................156
enfarktusemisebepofur?... Yüksekkan yaQ dederlerinindügürülmesi her2aman hastaya fayda mi?........................................,...........................................157 sa§Iar Kötü kolesterol LDL,kalp hastaliklarmi tetikleyen tekkan yaji midir?..................................................................................160 LIWSMASI KOLLARIN VESACAKLMIN için miuyugur? Kollarve bacaklar,kan dola§imisiki§tiÖl ....................161
.
KÖKHBCRE
-
.
...................162 Kökhücrelergüvenli bir tedavi seçenegimidir? GRIBi KU§ midir?...............................164 Kuggribiinsaniar içinson derecetehlikeli gribinden de korurmu? Gripagisiku§ MEMEKANSERI bölgeninalmmasiya da bütün memenin Memekanserinde, sadecetümõrlü ................
......................166
.................
........
..................................168
almmasihastali mseyrinifarklietkilermi? Memekanserinde koltuk altlarindakilenf düßümlerinin ahnmasihastanin õmrünü uzatirmi? ..............................................................168
.......
IO
e
10POZDAHORMON TEDAVISI
ancak2002/2003'teABDve ingiltere'detehlikeleri, nontedavisinin Vapilanbüyük aragtirmalardansonrami anlapidi?........................169 ZiTE türlüobezitesa4hšazararkmidir?................. da gigmanmiydi?...................173 lan olanyetigkinlerçocuktuklarmda iklukta ya da gençliktegismanolanlarm da hayati,sonrasinda lOr mudur? lanlar gigmanolduklarinin farkmdamidir? ILTlHABI AKULAK lik tüpu ortakulak iltihabinda vakitgeçirmedenbir ventilasyon midir?............................................................................175 takilma1i 'OMOLEKÜLER TIP .......176 imoleküler birçokhastahkta ve gikâyettefayclasailar mi? tip ................171
.............
..................................................................................173
...............................174
....
lHEMOTERAPi
.....178
organizmayigüçîendirir mi?............ ninkendtkamylatodavisi KISIKLINI NE L E, iCRSK, SES antibiyotiken lyi dan solunumyollari enfeksiyonlarinda . m idir? tedavi
-
...............................................................................179
SME hastahklarbulapr mi? gme strasmda tehlikeli
............181
...................
IIS
..........................382
mi.kaynaklanir? ateglirüyalardan ahereksiyonti sonra testisler ve penistekibasinç n bir cinselmoladan affarUl? .....................................................................................182 SEBO
igeyaraniaz mi?.................................................................183 ebolarinetkimekanirmasibitinmemektemidit?............................183 15TATKANSERI stat kanseriaragtirmasilanseriyenmepnsini arttfrirmi?............185 ' >Y0AKTIVITE kazasEc reaktär ida Çernobil'deki n binleree¾iginieõfümüne misebsp iebolar
188 Oldu? . liN ÈZI KANSERI yefertit liijyenidebelli¶le mielur?............190 imañzikanseri erkeijin LAR ksaçla yatmak zararhmidir?.............'........ kJK KONTROLÜ 191 k check-upgizlihastaliklari ortayaçi.kari:r mi?............................... tgle'da yagayan nâtusen ço§WInghsägalANGif.........................194 .................................190
02 Iz mideyeyapigirmi?
....................................................................197
SARILMAK SardmekAucakia yeaktkamWu hapatynu? ......................................197 SARWSAK . Sarimsakkokusu midadenmigielir?....................................................199
SENS
.
Enr me?..........................................200 içkierkeklerde cinselgrauygäldü
Cinselperhiz spermIdesintyiksettir mi? Kadalarin menopordõneminegirmelerlyle hirlildedaha az cinselistek hormon seviyeleFinin dügmesiylimi ilgilidir? ...........202 Aragtirmalarkadmlarm cinselarzularimihmal miediyar? ........................................201
,htssetmeleri
..................203
SIRTAëRILARI
Sirtaërilariher geydenönte mekanikbir sorun mudurya da zaylf kaslardan mikaynakianir? kesici ya da ameliyatfaydali Sirtaprilarmdadinienmek, aÖ,n Olur mu?...........................................................................:.........209 Sirt gnlarinin sebebiröntgendegörülür mä?.....................................212 Sirt aërilarindaen faydali gey hasta jimnasti imidir? ...........................................................206
.........................213
SIVITÜKETIMi
-
.
Gripve aúlrsoyukalginlijlhastaliklarindabolsivitüketilmeli midir?...214 Maratonda ve dayaniklilik gerektiren di er spor dallarinda sivituketimi, susama hissi gelmeden örice migerçeklegmelidir?........................216 insanyemektenönce siviiçerse,açiikhissi-gidermi?..........................218 .
SIGARA . Sigara tiryakileri, yakalanin-cabu kötû aligkanliktan ajir bir hastaliÖa
valgeçerlermi?
..................218
........................................................
SiëlLLER
"okununca"
SiQiller
geçer mi? ............................................................219 SPERMA Meni-büyükorandaspermadanmi olugur? SPOR Sporun all bilesaglitjalyigelir mi? Kisave uzunmesafekopda sportifbagariyetenekle ilgiliolsada asil belirleyiciolanteknikve antrenmandisiplinimidir?. ...................222 SUNi KOMA Hastayi sunikomadanuyandirmakzor mudur?..................................225 SELATTERAPISI damarlar zehirlerdenve metabolizmaya ait maddelerden Selatterapisiyle, ila bilirmi? ir 226 rmd a .........................................220
......~..............................................220
§iZOFRENI
.. ..
...................................................................
llaçIart giderekgeligtimi?Artik daha az yan etkilerimivar?.227 Sizofreni I2
I
SiYON
dügurmekiçiniyive denanmig bir blokerier tansiyonu yõntemmidir? 231 lik yüksektansiyonda gõzdibidüzenii arallklarlakontrol edilmelimidir? ANOS olurmusunuz?...................................233 i çivlye basarsaniztetanos ûKLAR aklardakibeyaz lekelerkalsiyum eksiklijiningõstergesimidir? ALET slette uzunsüre oturmaksaëllksiamidir?......................................234 U ..................................235 midir? uyumaksaylikli .....................................................239 a görenlerdahaderinmi:uyur? .....................................239 daha saglikh.midir? n mekânlarda.uyumak ............................................................................232
....234
.............................
INYASAM a az ylyen daha uzunya§ar mi?
...................................................240
ÑSLER bacakbacaküstüne atarsamzvarisolagmasadaha muhtemetmidir?.........................................................................242
miNLES minterve multivitarnindestekterienfekstyonlardenkorur mu?
Dolayislyla budestekler,õzellikleyagh insanier için önemli midir?..............................................................................243 M SÖYLEMEK mcininmumuyatstyakadar rmyanar? .........................................245 %Y DÕLLEWME
.
alojikstres barnilekalma ihtimalini azaltirmi?.............................246 ¡AMBEKLENTISi baglariinsantarindaha yzun yagamasim safjllarmi?.....................248 aminilkgrisladaki etkilerya§am.beklentisinibefirler mi?.... .......250 liL ÇAY il çay kanserdenkorarme? ..........................................................252
g sommsi
inli hir yllan soktugundayara emitmelive mämklasesokulanyer .......................................255
pigün girdevi sararsa insaa ätür mii?
13
Dr.
Werner
Bartens
1966 dogumlu, tap doktoru, tarihçi, gazeteci ve yazar. Gießen, Preiburg, Montpellier Washington
ve
D.C. üniversitelerinde
trp, tarih ve Alman
okudet. ßlolojisi-
Tzp doktorass tezini "Erken Kalp
Krizinin Genetik Temelleri" üzerine verdi. Freiburg ve . Würzburg üniversite klinikierinde
doktor olarak görev yapts. Amerikan Saglik Enstitüsü (National-Institutes Max-Planck
of Health) ve
Enstitüsü'nde
araptarmalarda
bulundu. Tsp . konulu çok sayrda kitabm yazart. Bilimsel gazetecilik kez ödüllendirilen saygm
alanmda
birçok
Werner Bartens,
Alman gazetesi Süddeutsche
Zeitung'un
tzp ve bilim editörüdür.
i
ÖNSÖZ
azia uyumak
zararh
olabilir
mi?
Antibiyotikler
öksürüge,
ezieye, ses kisakhšma karp etkili olur mn? Çocuklardegru ayakkabi giydiginde bile neden pogu kez'ayakkabilari umara raklarim vurur? Hastanelerde, çiçekleri geoeleri hasta odalandan
çikarmak
gerekir
aktasi var rudir? en
mi? Ve kadmlarda
sahiden
bir G-
Varsa, ne'rededir
bu nokta? Hayatm içinÇokfazia tath yiyecekler tüke-
bitmek bilmeyen sorular...
geker hastasi olur mu? Anne babalar, çirkin çoda glizel çocuklarun da egit derecede mi sever? Yük-
n insanlar iklarun
k kolesterol seviyesi u? n
illaki
damar sertleymesine
neden
olur
Antidepresan ilaçiar gerçekten depresyonn önler mi? Ínupla ne kadar çok ilgilenirse, kar4mu o derece fazia soru
kryor. Ve ilginçtir ki, bu darum sadece up konusunda azyanhy bildikieri için degil, doktorlarm an olmayanlarin. andigt birçok gey için de geçerli. Aradaki sek fark ise gu Komun uzmam
olmaya.
speten daha çabuk pheciler. Kendi saghgryla alle saghgmuz
kudumuzda
iyi argn= ikna oluyorlar;
ilgilenmeyen
tehlikeye
=lula
karplagtiklarmda
tip.uzmanlari
insan yaktur
girdiginde
ilgilenmeye
ise daha
(en kötü ihtibaglarizì
ve
olan biten bingok gy bilimciler için bile huâ Öyleysebirçok scruya.deginen gäneel yank; r muammadir. igileri biraraya getirmenin vahtigeldi...
Bu kitapta bahsi.gaçeo yanly .hilgiler, efsaneler ve pegin hükümler farkh gruplara ayakyor: Bir grup, anne babalarm, ögretmenlerin ve diger.otoritelerin çocuklara ve gençlere hâlâ särde verdigi, dogrulugu görülmüg ve iyi niyetli tavsiyeler. Saglikh bir yagam sürme tavsiyelerinin degrulugtinu aragtirma safhasi benim için de çok ilginçti. Sakinn mideye yapigmasi, bacak bacak üstüne atmanm varislei·e sebep olmasi ya da bit-
lerin hijyen bo
yayilmasi
eksikliginden
gibi
örneklerden.
bilgiler bu gru$anlig
Diger yanh; bilgiler ve efsanekr tip literatürü: çahymalarim olarak, tibbi ve s>rasmda karyima çdoti..Tipeliteratürü.editörü bilimsel yaymlari okumak hayatunm bir parçasi. Bilimsel yaymlarda, yerlegmig yanlig bilgiler sik sak spektüslerinde
olast yan etkilerde intihara tegebbüs riskinde bir artig yaganabileceginin belirrilmesini arnk gare koguyor. L warns about antidepressants,
suicide. CNN.tom
mrs N.C.: Are antidepressants 1005;11833-34
safe for adolescents? Postgraduate
:torlarm
men, mayan
bu her ilaç içia bu ilaçlarla arzu
edilmeyen
çocuklarm
ariyla da tanmir) ilaç son.10-15
ikliginin
Medicine
.
RATEK5iKLÍŠl alin'inatMieri IdMpak inda
1 Ternmuz 2005
md
söylenebilir.
Çünkü her
edindikleri
uzun
süreli
türlü
ilaçta,
tecrübelere
yan etkilar ortaya. çakabilir. Yerinde ilact Metilfenidat (RitaBn ve Medikinet
özellikle elegiri
oklarsma maruz
yildar.konsantrasyenkomuklugu
tedavisinde
kahyor. ve
dikkat
giderek daha sikhkla kullamhyor: Günürde, sadece ABD'de be ilacm verildgihastalarm sayisi, 5 yilma kiyasla 40 katt. 73
.
I
birçok kez bu ilaçia ilgili tehlikeye igaret eden-
Son ytllarda
yagandi:
Tek-
heyecan ler olduktan sonra 200§ yazmda deneylerinde kanlaboratuvar sash doktorlar, Metilfenidat'm dair sebep olabilecegine oleymasma ser benzeri hücrelerin teknigi ilaç ve tip ipuçlari bulduklarmi iddia ettiler. ABD'deki tekrar
ruhsatiarmdan tirmacilarm ton'daki
olan Gida ve Îlaç Dairesi (FDA) aray_ sonaçlarun hemen mercek altma aldi. Houssornmlu
Kanser Merkezi'nin
Anderson
oldugu ortaya kullanan çocuklarm
noktasi
zayif
aragtirmasmm uzmanlari,
çikti: Kanser genetik yapismda
birçok üç aydir
kromozom haçocukta sarlari bulmuglardi. Ama doktorlar sadece on iki (!) Ayrica,·aslmda.normal uygubu genetik hasari incelemiglerdi. grubulamada âdet oldugu üzere, plasebo verilen bir kontrol Ciddi incelememiglerdi. açismdan nu aym hüere degigikli.kleri aragtirmalar için yeterli katihmci sayisi ve benzer kargilagtir-
Ritalin
sayilir. Birkaç yil änce elegtirilere Ritalin hep maruz kalan bir ilaç. Ritalin'in beyinGğttingen Üniversitesi'ndenaragtirmacilar, degigikliklere gidebilen ileride Parkinson hastahšma kadar
ma gruplari
standart
de,
iddia etmiglerdi. Du hipotezin dayandirddikadar güpheli oldugi hayvan deneylerinin metos açasmdan o makaleyi kaleme alan iki aragtirmacidan biri, anlagildi
sebep
olabilecegini
ki,
gu
çok geçmeden,
makalenin
digim açikladi. Amerikan
mercileri,
sonra yine alarm
ve meslektagmm zaylf verilere
ragmen
arkasmda
durma-
bu aragtirmadan
durumuna geçti. FDA'dan David Kacobsonyayimlandiktan sonra New York Times'a
Kram, aragtirmalar bir açiklama yapti: "Bu
veriler
dogrulamrsa, son derece kaygi-
lamrim."
tekrarlaniçin deneyler büyük çapta pimdilik bu ilacm kullanimmdan mah. Ancak Jacobson-Kram
Belirsizligi
gidermek
74
r
geçmek için
bir
sebep
olmadigmi
ifade etti. ABD'de
2004
ada, Ritalin ve Medikinet gibi ilaçlar için 29 milyon reçete ÖID1§.
metilfenidat
Almanya'da
ile tedavi
gären
tahmin ediliyor.
ain ile 100 bin arasmda
çocuklarin
Ulm'da
s2yisi
çocuk
has-
Alman Sosyalpediyatri ve Genç Saglig bu ilaçla igi'nin - bagkam Harald Bode, "Uygulamada inlu tecrübeler yagiyoruz" diyor. "Bu ilaç güvenli, etkili ve talar ilaci uzun vadede son derece iyi tolore ediyor" diye klari pi·ofesärü
tyhyor
ve
Göttingen
Psikiyatrisi'nin
bagkam
da bu kadar çok için, çocuk hastahklari d21mda herhalde en fazla
bert Rothenberger. itirildigi
Çocuk ve Genç "Metilfenidat,
tam
denen ilaç" diye ekliyor.
mirle dirt farkh tais mi algdaria? ekgi, aci ve tuzlunun yatat ahedar vardir. Bu Japouca tath,
gru sayi beytir. Bilinen tatlar, tadmi
ra ."umami"
algalayan
cük baharath bir et tadun ifade eder ve dilimizdeki .layan ahedar ancak birkaç yil önce keyfedilmigtir.
bu
tadi
KER mr diggäritir mü? diger tathlar dig çürämesine neden olmaz. lerdeki delikler daha çok bakterifer (en çok da streptococadh bir mikroorganizma) nedeniyle olugur. Anmutans vardir, pundig çürümesinin gekerle yine de bir bakterilerin en sevdigi gidalarA yetçi kadmlarda yapilan aragtirma, Teoriye göre, tiroit
126
.
bir kismmda tiroit bezlerinin de mi ortaya koydu. Lçük
normal
iglev görmedi-
IDINLAR Afaziadiiginmekhurur kaçirir mi? Kadalarm uyku litesi bu güzden mi daha diigüktüd raf edelim rgdara
ki, burada
farklari hakkmdaki Kadmlarm daha sik
cinsiyet
el atmaktaytz.
"kafayi
eski
ön-
taktigi"
bu yüzden pek iyi uyuyamadigt
dügüncesi çok yaygmdir. ki ama neden erkekler degil de kadmlar? Kadmlar, erkeklekiyasla daha sik uyku bozuklugu ya§1yorlar. Bu durum ülke kültür farki da gözetmiyor: Kadmlar uykuya dalmada ve liksiz bir uyku uyumada (aragtirmanmtürüne göre) 1,3 ila 2 re
daha sik sorun yaglyorlar.
Tayvanh yu etkileyip
tip uzmanlari, etkilemedigini
egitim gibi sosyal faktörlerin uyaragtirdilar. Tüm ülke çapmda
bin kigi ile gerçekleptirilen ve toplumsal egilimleri konu anketi bir degerlendirdiler. Genel olarak, daha yagli, boayrilrug, da daha dügük egitim seviyesine sahip, daunië ya .n
dar gelirli
ve saghk
sorunlarmdan
kusuzluk daha yaygmdi.
gikâyetçi olan kipilerde
Aragtirmacilar egitim seviyesine
verdiler.
1 agirhk f}u alanda gagirtici sonuçlara ulagtilar. dinlar için pu durum geçerliydi: Egitim seviyeleri ne kadar (sekse, Erkekler o kadar iyi, derin ve buzurlu nyuyorlardi. ise cam aksi säz kohusuydu. Egitika seviyesinin Le,uyku bozukluklari da artiyordu. 1
yükselme-
n Y.Y., Kawachi I., Subramanian 5.V., vd: Can social factors explain sex lifferences in insomnia? Findings from a national survey in Taiwan. Journal br Epidomology and Community Health 2005;59·488-94
KARVE Kalmawücuttenam çeler mi? Alman Beslenme
(DGE) 1999 yihrida,
Dernegi
her bir fincan
su kahve igin, sivi kgbim denkelemek Úúia,aym miktarda yayimlanan Saghk y11mda 21)f4 tavsiyesinde bulundu. içilmesi Hatalar: Ansiklopedisi adh kitabimda ("çay" bagligi altmda)
kahvenin de çaym da vücuttan Ancak kahvenin yanmda
sivi çekti~gini yazmigtim. ayni miktarda su içmek, kisa süre
de, aslmda gerekli degil. Nihayette, kahvenin içinde bulunan kafein maddesinin böbreklerde etkili oldugu ve küçük böbrek kanallarmdaki sivt geri emilimini etkiledigi biliniyor. Aynca k.afein, gün-
öncesine kadar uzmanlar
tarafindan
tavsiye
edilse
de defalarca kez kam filtreleyen ve bu sirada idrar olarak atilan yaklagik 1,5 litre siviyi çikaran böbrek damarlarmm geçirgenligini arttirir. Kahve artik siradan son zamanlarda
yapdan
bir içecek
olarak
kiyasla daha fazla idrar yapmadigmi
rine
saat
feinsiz bagka bir
sivi
Çünkü
gösterdi. Bu aragtir-
katilan kipilerin idrarive ayni miktarda ka-
gönällü uzmanlar, aragtirmaya ma için topladilar. Kahve tüketenlerde 24 m
gärülüyor.
kahve içenlerin digerle-
aragtirmalar,
içenlerde, idrar miktari aymydi.
¥aynek
A.C., B eimers K.J.,Bannick K.E., Haven M.C.: The effect of caloric and non-caloric beverages on hydration. Journal of the Nutrition2000;S.591400 of College American
Grandjean
caffeinated,
Vorurteile, Halbwahrheiten, Barmns V: Lexikon der Medizindrrtümer. Frankfurt 2004 Behandlungen. fragwürdige ,
128
içanierin kalpkrizi geçirma ihtimalidaha mi aktil? inhue
riskinin
kahve içenlerin kalp krizi geçirme
kronik pi, kahvenin tansiyonu popüler bilgilerdendir. Ancak ·likte,
r yapilan en camtlayamadi.
büyük
iempireden
defalarca kahve
1.
Günlük
aragtirma
uyarici
inanc1y-
bu konuda simdiye varh-
böyle bir baglantmm
1980 ile 1990 yillari
ABD'de
yüksek
daha
olarak yükselttigi
tüketimleri
ahekanhklarmda
arasmda
87
hakkmda bilgi
çok büyük farkkhkla-
katdanlarm yürde 20'si hiç lcahve içoiyor, ragmen, 10'u ise günde beg fincandan fazla tüketiyordu)
ragt1rmaya
sikhšmda istatistiksel olarak yllbk sirasmda yakaragtirma a. deger farklar yoktu. On asla 750·kalp krizi görüldü ve bunlar kahve içenler ve agllen. kalp hastahklarmm
kahve koymayan kipilerden olugan gruplarda
: W.,
Stampfer
M.J., Manson J.E., vd: Coñee Journal of the American
at disease in women. 6,275:458-462
consumption
egit
dagd-
and coronary
Medical Association
insia kabse saghkhpudir? insiz
saghkh
kahvenin
oldugu
varsaymma
özellikle yagh
Ancak anlagilan
o ki, kafeinsãz samldigt gimdiye degil. dek kadar e zararsiz asim 2005'te Amerikah kardiyologlarm ¯yilhkkongresinnlar
pek ragbet
agtirmalarim 3
göstérir.
tamtan,
Atlanta'dan..iki
doktor Robert Suiki dok-
ve Peter Wood en azindan bu sonuca varddar.
änyamn
en
büyük kalp kongresinde, 187 katihmczyla ger-
tamttrlar: Doiktorlar, katihniciBir grup -gände üç ila alti baidek lari ü.ç gruba ayirmiglardi. normal kahve içiyor, ikinci grup günde üç ila alti bardak kafetüketmiyordu.. insiz kahve içiyor, üêüncü grup ise hiç kahve riskikalp rahatsizhklari Aragtirmacdar, yüksek'degerlerde
çekleqürdikleri
arapèni&rim
büyük ölçüde arttiran farkh degerleri incelediler. incelenen göstermezken, grupiarda kilo, tansiyon ve kan gekeri Qarkhhk kolesterol LDL kafeinsiz kahve içen grupt¯a kandaki degerleri büyük ölçüde yükseldi Diger iki grupla kargilagttril-
ni
"këtü"
digmda, bu gruptan olan agiri kilolularda ise kafeinsiz kahveanlagldt. kolesterol HDL degerlerini de yükselttigi nin türlerinden kahve Superko, bu içeceklerin. farkh etkilerinin arabikaynaklandigim dügünüyor. Kafeinli kahvede genellikle türü kullanihtürü, kafeinsiz kahvede ise sikhkla robusta "iyi"
ca
söyle
bir
bulunuyor: "Îyi kahve ve kötü kahve diye bir gey nin etkileri kipiden kipiye çok degigiyor."
yok.
y.or. Superko,
elde ettigi
ÏngiltereKalp
sonuçlara
Vakfi'ndan
ragmen
Judy O'Sullivan
uyarida
Kahve-
pöyle diyor: "Bu
günde bir ya da -iki fincan kahve içenler için önem günde tagimiyor." Ancak ABD'de ve birçok Avrupa ülkesinde göz önünde bulundurulortalama 3,1 fincan kahve tüketildigi araçúrma,
dugunda, bu içecegin pek bilinmeyen cekte
araçúrmamiz
gerektigini
yan etkilerini
Superko. Bu kaçmayan kahve
ekliyor
giliz Kahve Birligi'nin ise, agmya güvenli" oldugunu nin "tamamen
yakm gele-
açiklamasi
strada
pek de gagirtici
degildi. decaffeinated coffee Meeting Report Heart Association, 16.11.2005: Drinking may be harmful to heart health.
13°
in-
tüketimi-
.P KRÏli ¯ p krizianiden mi ohuf Lzmdan
yaygm dügünce bu yöndedir. Öncedenhiçbir uyan hiçbir belirti yayamadan, koroner damarlar ukamr, beslenen kalp dokusu älür -- enfarktüs meydana
adan, Larlarla
Enfarktüs
.
için, älüm
kurbanlarmm ilanlarmda
kalp krizini sag atlatamasik gu sözlerle kargilaginz: "Aniyarisi
sik
ayr11di." ve beklenmedik gekilde aramizdan ·)ysa kalp krizi de önceden hiçbir uyan yag.anmadan
Özelliklekalp krizinden.önceki
egmez.
Gerçi kalp krizi geçirenlerin -koroner
:oris
isteki
damarlarm
az
sadece
ger-
alti ay çok önemliyüzde 20'si, 'angina
kanlanmasi
nedeniyle
sikigma hissi ve bazen buna eklenen
soguk
olugan terleme-
nde bir ön semptom
yagar. Ama diger kalp krizi kurbanda bagka belirtiler kendini hissettirir: Kimilerinde seiz bir yorgunluk ve bitkinlik, kimileriode de daha änce nmamty bir nefes darhgr. alp krizi olugmasi için, depresyon gibi psikolojik faktörida
de
derecede krizi kurbanlarmm aym
elirtileri
vardir.
risk
olugturdugu
ruhsal
Büyük bir
artik
durumundaki
bilindigi için,
degigikliklerin
çerçevesinde,
kalp ay, içmde kalp ilaçlarunn kullarvannm psikofarmaka ama ilaçlann kullarumive antidepresan Saptandi. Litt1g1 Münih Teknik Oniversitesi'nde Psikozok Klinigi'nde bölfunünün gefi Karl-Headwig, "Her zaman bir äncü durum vardir" diyor. "Birnden önceki
aragtirma
altr
,
psikoSrdiyoloji
>ire
gerçeklegen kalp krizi kocakari masahdir."
.
Kalpkriziniatletuía panet gänin hangi·saatindelaisia gagirildiginden begeman-dWT hastalar günün her, saatinde
Elbette
ayru
derecede iyi
tedavi
Anca-k gerçek darum daha çok gu tavsiyeyi Sakhkilar görünüyor: Ìnsan eger kalp krizi geçirecekse, edileceklerini
.
krizi çahçma saatleri içinde geçirmesinde fayda var. Çoguhasgünün- yirmi dört saati çahgiyor. Amatane ve aëil ekipler Amerikah
doktorlann'Journalof
thè Medical Association
adh
dergisinde bildirdikleri üzere, gece saatlerinde ve hafta sonlari kalp krizi kurbanlanna müdahale edilmesi açikça. daha uzun zaman ahyor. Oysa kalp krizinde her dakika saygm
.
umarlar.
tip
önem tagir. 110.000 kalp krizi Yaklagik 70.000 incelendi. hastada acil sertehlikeli. pihtilar açildi ve kan ilaç yardimiyla
doktorlann
Amerikah
hastasom
tedavisi
öncelikle
viste
aragtirmasmda
bu iglem tikanmalan arttmr. giderir ve daralan kalp damarlarmda - kan akimmi yardimiyla kasik 33.000 hastada kalp damarlan, bir kateter arterinden kalbe kadar ve oradan koroner daaort üzerinden sulandmldi.
Fibriloz olarak adlandmlan
genigletildi. Kalp krizi ile bu iki marm girigine sokulan balonla
fibrinoz ve balonia açma arasmda ne kadar az zaman geçerse, kalp hastalannm hayatta kalma gansi o kadar
tedavi
yöntemi,
yüksektir.
Aragtirmaya
göre, hastamn hastaneye getirilmesi
baglanmasi nm sulandmlmaya geçiyordu. Bu gecikme hastano
arasmda
ortaláma
ile kam-
yarim
saat
hangi gün ve saatte getirildisaatine bagh olarakginden bagimsizdi. Buna karym balon gigirme yöntemiyle damar genigletmek için.kateter teda-kriziti
.
visi
uygulanmasi
re gerekiyordu.
bir ek süiçin 21 dakikaya kadar uzayabilen Normal çahyma saatleri içinde (saat 7 ile 17
balon koroner
LSi)
edu. Gece saatlerinde 116 dakika
isi
gigirilene dek 95 dakika geçi-
-damarda
hafta sonlari ise tedavinin
ve
hatta hafta sonlarmda
sürüyordu;
bagla-
gece saat-
inde bu iglem 126 dakikaya çakiyordu.
Hamburg'da
Marienkrankenhaus'ta
baghekim olan Anãs van de=Loo, "Ne¯mutlu ki, Almanya'da bu iglem birçok stanede a
sadece
bir
sûrüyor"
saat
de Loo, hayat kurtaran
ul daha da kisaltilabilecegini
kcorlan I
diyor. Kardiyoloji uzmam kadar geçen zamanm
müdahaleye
aragtarmi
"tyi .
egitimli
acil
enfark-
teghisini
ymaz,
koyar hastay1
1 servise almadan
grudan- kateterin y,ulanacagt
opesalonuna
yon clarsa,
bu süre da da kisahr" di: van de Loo. Ne
..
.
ok .ki, ABD'deki
1 servis doktorlarmm Almanya'dakiler .digun belirtiyor. Oysa kaÏp konulatada D'de gerçeklegen iden
oyalanmak
kadar iyi egitimli olson
yöneten, aragtirmayi "Sonaçlanzmz,
Harlan Krmmeholz,
derece tehlikeli: Yale
Üniversite-
geciken kateter
daha yüksek ölüm orahfanni sebeş oldugunu gäsaçakliyoi lyor" diye "Enzi hastalarda'hafta sonlan çok bü.avisinin
e gecikmeler
yagandigt
için" endige
duydugunu belirtiyor,
nca geceleri ve hafta sonlarmda katecer tedavisinic geciksi sadece küçük kliniklerde degil, hastanelerde· de landi..
Bunun sebebi gemiikle 133
66yüË
çok ÈasittC T'eghis için
bir
EKG çekilmesi
ve
hastalarm
daha uzunaman
getirilmeleri
tedavi
igin operasyon ahyordu.
Kalp krizinin.t;edavi baptisi,
salonuna
belirtiler gärüldükten
sonra
bagh degil yalmzca. Michizamaama bA durumda iedaviyi gan'dan kalp nzmanlan, yapan doktordiggr abbi müdahalelere k1yasla daha da larin tecrübesinin, baglangiç
müdahalenin
ifade ediyorlar, Joumal of the American Collçge of Cardiology. dergisinde 2005.yilmda yay1mlanan bir makalede. Kardiyoloji.uzmanlari, koroner damarlarin genigleänemli
oldugunu
tilmesinde
komplikasyon
ne sikhkla
yagandigmi
incelediler.
Sonuç gu gekildeydi: Daralmig damarlari genigletme müdahalesini yilda 90 keredeg årsygulayan doktorlarda, balon yönteuygulayan doktorlara kiyasla, yüzmini yilda 90 de 63
oramnda
keredŠ.fga
ikasyon yagamyordu. o tedavisinde etleri, enfarktüs
Ëardiyoloji sek
kJçin, kalp
bagariyi.sagh
a yaptigi ama
belirli bir
tirmayi
%i simr
yürüten
en yükyilda en az
Akanasmi yapmig olmalari gerektigiIgh. "Bir doktorun o müdahaleyi ne
75 damar geniglet
ni belirtiyordu
uzmanlarunn
à istalarmkaderini belirlemez gerçi deger her halükarda
Mauro
Moscucci.
mantikli"
Aragtirmasmm,
diyor araghastalarm
doktorlarmin ve en iyi redavi bagarismdan güpheye dügmemeleri için, doktorlarm yllda 75.degil de 90 müdahale yapmasmm en iyi smir deger oldugunù ortaya koydugutecrübesinden
nu·ifade
ediyor.
gansi ne yazik ki yok. Zira hastalar hastaneye hayatlarmi yitirmeden ulagsalar bile, kalp krizi hastalarmm tedavi sürecini belirgin gekilde etkileyen iki Yani her hasta için egit tedavi
geçirildigi ve doktorun tecrübesi. geçirilmesi ve bir Dolay1s1yla kalp krizinin gündüz saatlerinde eline dügmek daha hayirh. Ama hastalar buna pek uzmanm
faktör
var: Krizin ne zaman
134
liren
uyuyorlar:
Kalp krizlerinin yaklagik
yüzde
68'i çahy-
saatleri diginda yagamyor. 121
gid D.J., Wang Y., Herrin J., vd.: Relationship between time of day, day of veek, timeliness of reperfusion, and in:hospital mortality for patients with kcute ST-Segment elevation myocardial infarction. Journal of the American Wedical Association 2005; 294•803-812 scucci M., Share D., Smick D., vd.: Relationship between operator volume ind adverse outcome in contemporary percutaneous coronary intervention >ractice. multicenter percutaneous An analysis of a qualdy-controlled :oronary intervention clinical database. Journal of the American College of Dardiology 20.05,46:625-632
p kriziada tipikbalirti alarak gigis airm nu ortaya
alt
belirtiler sog,uk terleme, gögûste agn, ölüm korkusu ve bin üzerini tutmadtr. Birçok kitapta ve filmde. kalp krizi kipi^ve rle tasvir edilir. Konunun uzmam olmayan birçok usik
:
sayida doktor da, koroner damarlann tikandigi,
nm yeterli derecede ida iglevini tamamen
oksijenle
kalp kaskötü du-
beslemmedigi ve en kaybettigi hanerdeki belirtileri bäyle
Kalp krizi, tipta öngörülemeyen aniden älüm tehlikesiyle gerçeklegen-- olaylavin.bagta.geleni -ve
lyor.
r. Almanya'da :len
hâlâ
her
neredeyse
r dogru yorumlamp :e tedaviye almabils
oldugu
saylyaklagik 300 bin kalp kri-
syil
yaçanan yarlsr ölümle sonuglaniyor. tephis·
Oysa, belirhastalar -daha
konsa ve degru hinlerce kalp krizi kurbam hayatta
,
abilirdi.
Fakat durum bu
kadar.basit.degil. Çñakü kalp krizine iga-
eden belirtiler çok farkh olabilir...Bostaddan
iford Swap rn Medical
ve
MOZee}ournal
JohnNortney
Association-dergisiede, 135
enfarktüs
kardiyologlar of the Ameterhisi
için
sözde tipik gögüs agranun ancak snuth ánlamda belirleyici oldugunu açikladtlar. Çünkükaxx
skandahndan
hti. Ibuprofen
beri agn kesici ilaglara bakig ve
Dicledenak 197
gibi yaygm
agn
tamamen
kesicilerin
kalp krizi
riskini
açakpekilde
ye .kadar
gerçekleyrden
arttirabildikleri
anlagildi.
Simdi-
türden
en büyük ara§tirmada, kalp krizi geçirmig Nottingham'dan iki îngiliz epidemiyolog katilan ve 9200 hastayi incelediters hu hastalan aragtirmaya geçirmemig. 86 bin kigiyle kärµlagtirdilar. 2005 yakalp
bu
.krizi
zinda
aragttrmacilar,
refen
alan
alanlarda
kalp krizi riskinin yürde
hastalarda ise yüzde
da
yüzde
bildirdiler. Aragtirmalarmi
yazarlar,
.tamnan
alan
Rofecoxib
32'lik -bir kalp krizi riski artigi
Vioxx adlyla sebep
24, düzë,nli gekilde diclofenac
55 arttigun
2004 yilmda taxnamlayan
düzenli gekilde ibup-
hastalarda
oldugunu
buldular.
bu ilaç, birçok kez kalp krizi ve inmeye
oldugu için 2004 sonbaharmda
piyasadan
çekildi. Arag-
bu grupta, Ibuprofen ve Diclofenak'm her 500 ila 1000 hastada ilaveten bir kalp krizine setespit ettiler. oldugunu bep tirmacilar,.65
ya; üstü
ilaci alan
Vioxx skandahndan-beri
agri
kesiciler elegtiri oklarma
ruz kahyor.. Ingiliz bilimciler aragtirmalarmm bürün agri kesicilerin kalp ve kan dolagimi esasli gekilde incelenmeleri tesiz ahnan
gerektigini,
çürkü
ve en çok satilan ilaçlar olduklarmi
sonucu açismdan
ma-
olarak, tekrar
bu ilaçlarm reçebelirtiyorlar.
of myocardial infarction in patients taking non-steroidal anti-inflammatory inhibitors or conventional analysis. British Medical journal based nested case-control
Hippisley-Cox J., Coupland C.: Risk cyclo-oxygenase-l drugs: population 2003;330-1366
Kadinlarda kalp kririni fark etmek daha mi kolaydir? Eger kalp krizi tipik belirtiler gösteriyorsa,
bu
sorunun
cevabi
gögüste daralma hissi, sol omuzda baglayan, sol kola ve çeneye kadar çikabilen agridir. Ancak "evet"tir.
Tipik semptomlar,
138
.
.
kitabi belirtiler, ortaya pharf).
:inde
olarak
göglis agrist
Kadinlarda oldugu gibi erkeklerde
de kalp
bitkinlik gibi belirtilerin kalp saklanabilir. Daha önce yapilan aragtirmalar, kadmlarm sadece yüzde 30'unda gögüs kafesinde ti-
agir
asma
(bkz.
tipiktir
oldukça
erkeklerde
KRIZI: Kalp krizinde tipik belirti
LP .i,
sadece
halsizlik,
nefes
darhp
ve
ortaya çiktigim göstermigtir. Londra'dan kardiyolog Ghada Mikhail agrilarm
bu yüzden.kadmyolunda uyar1yor. Kalp
la kalp krizinin hafife almmamasi vinin öncesinde neredeyse her zaman gerçeklegen koroner
gibi, fark edilp hastahti kadmlarda, kalp krizi aragtinim1yor". ror, yeterince tedavi edilmiyor ve yeterince imlarm kalp krizinde geneMikle,sirt aggari, mide bulanti"yeterince
halsizlik gibi, tipik olmayan belirtiler göstermeleri, bunedenler, kadmlarm bu i sebeplerinden sadece biri.xDiger atsizhklarda daha az doktora gitmeleri ve doktora bagvurnadir.olarak kateter gibi a bile, daha at kapsamh ve daha re
aziv
(girigimseltetkik) yöntemlerle.incelemmeleri.
hail G.W.: Coronary hea.rt disease in women. Is mdertreated,
Ipkrizi tipik bir erkk
underdiagnosed,
British Medical journal 2005,331:467-468
and under-researched.
..-
.
Igi
midsr?
dmlarm da kalp krizi geçirdigi ve bu sebepten hayarlatim MayoriAanggrun¾rda 7bedebilecekleri kalp krizi art1Ë Avrapa'da kalp ianma sikhgi hâlâ çok ¾afgeMayoqüpa latsizhklarmdan daha ölen kadmlarm yüzdesi erkeklerden ksektir. 'ini,
ama
Kardlyovasküler erkeklerin
sadece
-
hast=Lklar yüzde
4Fünû
şnen kalp krizi hâlâ bir-exkek .hastg, 439
kadmlarm äldüräyor.
hatta
tipik
yüzde
Buna bir er-
L
kek hastahgi gäNifüyorAma kadmlar da, kalp krizine kiyasla meme kariseëind n daha fazla korkuyorlar. Oysa kalp sisée$si rühatsizhklari Jaha büynk bir tehlike. ve kari dolagitui Kalp ve kan dolagirni tahatsiahklarmi konu alan büyük aragolarik
tirmalarda,
kadmlar. htihmeilarm
olugturmuyorla nin tamsi
.
Edersel
I
yüzde 30'unu alâ kadmlarda
bile
araytirmalar, kalp krizifarkhhklara yok az odaklamyor.
ve tedavisindeki
¥9ymir
Mikhail G.W.: Coronary heart disease in women. Is underdiagnosed, undertreated, and under-researched. British Medical]ournal 2005;331:467-468
Denerlarimuda akan kom rengi karmmnudit? özel sivi" olarak adlandirdigt
"çok
Goethe'nin,
daki kan, tamamen reak farklihklari kalbe dogru
akan
ve
damarlarimizher yerde kirruzi degildir. Bazi ufak Vücuttaki
vardir:
kanm
toplardamarlar
yoluyla
kadar giden mavimsi bir renk tonu vardir. Ama bir yerimizi kestigimizde ya da yaralandigtmizda küçük damarlardan akan kan kirmizidir. Kan oksijenle birlegince
mora
tekrar
kirmizi renge döner. Ancak akcigerlerdeki beslenen atardamarlardaki (arterler)kan gerçekten reaktedit. kirrmzi
oksijenle açik
KMSER Kanser hastalari, önlerinde hilyiikbir elayvarsa, ötiimden birazcik oisun ramen galabilirier mi? Öyle olsa
ne güzel
olurdu.
Ölüm dögegindeki hastalarm
günü,
önemli
sonra
da huzur içinde hayata gözlerini
bir kutlama
ya
da bayram1 geçirmeyi
14o
kapadiklarmi
yag
bagarip konu
hikâyeleri-neredeyse he.
duymuçuz-
çevresinden
da hastalarmbilirler.
Doktorlar
tür- vakalar
bu
o ki, bu tas-
r.anlagilan
elinden
ölümün
:r,
•l
ya da eg
gazetelerden
.z.
lme hayalimizin
.
hayatta
gerçek
:riyetle,
kurt ürünü.
le·olmuyor, olumbus'taki
acilan 000
kanser Üniversitesi'ndeki
bu konnyu incelediler.
endirdiler.
ABD eyaleti Ohio'da
arag-
1989
raporlarun
deSu tür hikâyelei genellikle kanser hastalarun kötü huylu tümör hastahklaiçin, aragtirmacdar,
arasmda
u aldigt
Ohio Devlet ölen
L269.474
kiginin
öläm
lan hayatuu kaybeden 309.221 hastaya odaklanddar. muhtemel gecikmesinin farkh sebeplerini lüm vaktinin kaç kipinin Noel, SükranGüleyebilmek adma, amanlar, kendi yag gününün tarihierine yakm öldügünü aragnrdive bir kipisel Böylece bir dini bayram, bir resmi.bayram tarihlerinin ölüm almarak, temel büyük olaydan bir lama Te
incelendi. ca önce ve bir hafta sonra dagihan Sonuç\ar hayalperestlige yer birakmayan nitelikteydi. Ne daha az el, ne Sükran Günû, ne. _de ya; gün .öncesinde m vakasi :esi
vardi.
ölüm vakalari
Hatta siyahi
trktan
SükranGünü
kadudarda yag günü Ölüm dägeginde olanlar ve
deha yüksekti,
daha sik görüldü. lari için ne kadar aci olsa da, ölüm
i ölümler
olanlarda
tatil
önya-
yapmiyor.
postpomäment
D.S., Hado E.M.: Holidays, bidhdays, and og Foumal of the American Medical Amod¢ion2m4;28L3012-3016
of cancer de:ath.
Ilastada kötä hastage iletR idrak der mi?
ik
teghisadildigindese bu ilega taghisinne eldninnu.hemen
Insaniar kätü haberkri genellikle anlayamazlar ve anlamak isHastalanni drnán kanser teghisi onlara iletildigi
temer.ler. an, o
konugmada doktorun algilayab*nesi
10'una
aktardigi
psikolojik
biliniyor. Bu sebeple sürekli yanh; hastanede kaldiktan .sonra kendi .
\¶lgilerin
bir olgu
sadece
yüzde
ve uzun zamandir
anlamalar
yagamr; hastalar doktorlarma gittiklerin-
aile
de bu gibi durumlarssik ortaya çikar. Aile doktoru büyük olasilikla hastaneden raporu.almig olur ve hastasmm kanser teghisinden haberdardir. Hasta, -muayenehaneye geldiginde ise, kötü huylu tümärü oldugu gerçegini genellikle çoktan bastirmigtir.
Böylelikle diger doktor, hastanedeki dok'torlarin hasta-
ya teghisi
oldugunu
da en dügünür. -ya
Kanser teghisini Büyük Britanya'dan yararma
çahyan
azmdan
teghisin
algdayabilmenin
vahametini-
ne
aragtirmalar
yeni
iletmemig
kadar zor oldugunu da gösteriyor. Kamu
bir kanser derneginin aragtirmasmda
200 has-
kätü bir teghis kargismda nasil tepki verdikleri soruldu. hayret verici iletigim eksiklikleri ortaya koydu: Hastalarm neredeyse üçte ikisi, kanser teghisinin kendileri için ne anlama geldigini dogru düzgün anlayamamigti. Ve doktor onyayildigim" lara säylediginde, hastalarm sadece yataya
Sonuçlar
"tümörün
bunun iyi bir haber olmadigun
biliyordu. Hastalarm bübilgilerin fazIahgi kargisinda kendilerini çaresiz hissettiklerinden yakmdilar. Yüzde 40'i, doktorisi,
yük bir
kismi, onlara verilen
ra ne soracagtm gi
bir soru
CancerBacup
bilmiyordu. Hastalarm
sormaya
yarisi, herhandurumdaydi. Ingiliz JoanneRule durumu göyle ifade edi-
cesaret
Vakfi'ndan
sadece
edebilecek
degerli varhk olarak paranm yerine ecek. Tip dünyas1,iyi bilgilendirilmig hastalar ile kötü biladirilmig hastalar arasmdaki farki nasil kapatacagim ken"Bilgi gelecekte
:
de
en
sormah."
.beyalari kansere sehep olur mu? :
içerdiginden
ve kötü desteklediginden hep güphelenikadmlarm üçte birinin (ve Avrupa ve Kuzey Amerika'da de yüzde onunun) saçlarmi boyadigi ya; üstü erkeklerin
boyalaruun kanser yapan
maddeler
olugumunu
vlu tümörlerin
bulundurulursa, bu boyalar
:
änünde
1
çok önemli
toplum
sagligt açism-
bir konu.
Íspanyolaragt1rmacilar
saç
boyalari hakkmda
mevcut
lite-
biraürü degerlendirdiler ve on bir ülkeden 79 aragtirmayi getirdiler. Vardiklari sonuç, mesane- ya da meme kanseri yolunda. Sadece bazi aragtiri herhangi bir risk olmadigt -a
kan
.larda,
yapici
sistemin kanseri
de bu gruba
--lösemiler
bir iligki oldugu gözlembundan genel bir tehlike di. Ama ispanyol ara§tirmacilar, çikarmak istemiyorlar. Ancak, i; hayatmda saç boyaiucu ile saç boyalari arasmda
·iil--
tyla ->
sürekli
ve
ufak
yüksek konsantrasyonda
ne.gibi tehlikeler
oldugunun
aragttrdmasi
hagir
negir
olanlar
gerektigini
yorlar. nok
Nantes-Martisem A.: Ño strong evidence of an ekonche B., Ennin=n M., dye users..Journalofthe increased risk of cancer amongpersonalhair 2005;293:25164S25 Medical Association American
ifade
Aspirie gibi ain
is Iar
·-rdan
herur mu?
Asetil salisilik asit (Aspirin) ve Îbuprofen gibi ilaç etkin maddelerinin her geye iyi geldigi dügünülür. Bu ilaçlar, örnegin
faydah olurlar, agalari ve iltihaplari ate; ve romatizmada fifletirler. Kam sulandirikt äzellikleri smaniyle kalp
ha-
,krizi
inmeyi önlemede
de kullamhrlar. Sön zamanlarda, girsak kanseri gibi kötü.huylu tümärlere yakalanma le azaltabildikleri görüldü. 2005'te
ABD'nin
yayunlanan
Ulusal Kanser
büynk bir
riskini
bi-
dergisinde
Eastitüsü'nun sonaçlan
ve
kalm ba-
anlamda
aragtirmanm bu dalia da gagirtici. Los Angeles'taki Güney California Üniversitesi'nden kanser aragtirmacisi ekibi bu aragSarah Marshall'in tirmada, yillar gekilde asetil salisilik asit ve ve düzenli uzun
ibuprofen ri riskiyle rtyla
içeren agri kesici kullammimn yüksek meme kanseel ele gittigini gösterdi. Aspirin, ASS ve Advil adla-
bilinen
nelinde
ve reçetesiz
ahnabilen
ilaç endüstrisinm
Californiah
onkologlar,
bu ilaçlar bütün dünya ge-
"bestseller"lari.
40 bini düzenli olarak
kullanan 115 bin kadun incelediler. Doktorlar sayesinde
agri
kesici
aslmda bu arag-
kesicilerin koruyucu etkisini daha da açik kamtlayabilmeyi umuyordu. 1995'te, aragtirmanm henüz bagindayken, kadmlar saglikliydi. Alti senelik bir gäzlem süresi içinde, 2001'e kadar neredeyse 2400 kadmda meme kanseri teghisi kondu. Düzenli olarak haftada bir kullanilan agri kesiciler yüksek kanser riskiyle baglantili degildi. Ama kadmlar her gün ve beg ylh agkm bir süre boyunca ibuprofen kullamyorlarsa, meme kanseri riski arttyordu. Bunä karam,.beg yih agkm tirma
agri
ekilde
bir süre boyunca günlük aspirin kullammmda sadece bir meme kanseri alt grubuna yakalanma riski artlyordu; bu kanser alt grubunda
tümärler
ästrojen reseptörleri 144
gelistirmiyorlar.
-
uzmanlan
hiç bekmeme kanseri riskinin arunasuu yorlardi. Basel'deki üniversite hastanesinden· onkoloji proii Christoph Rochlitz, "Aslmda tam tersi beklenirdi" dianser
ÇünküAspirin
gibi ilaçlar
ve
ücutta, prostaglandinlerin enzimlerini
enaz
îbuprofen gibi
üretimi
etkin
madde-
için gerekli olan siklo-
Agri ve iltihaplarda daha yogun gekilde salgilamyor. Siklooksije-
taglandinler
bloke ediyorlar.
arm yüksek
konsantrasyonu damar yenilenmesini, östrojen ve hücre büyümesini meme kanseri olugumuna bulunabilen süreç1er- hizlandiriyor. Agri kesiciler sik-hepsi
:zini ida
sijenaz enzimlerini
bloke ediyorsa, gimdiye dek geçerli gögekilde bu kanser riski de dügmeliydi. gäre, Aragtirma, agri kesicilerin açik bir zorunluluk yoksa uzun teoriye
i
boyunca her gün almmamasi
diyor Rochlitz. Aspirin ve ibuprofen'in nasil kanuzmani sebep oldugunun henüz bilinmedigini ifade edlyor. Îki gerektigini
gösterdi"
3loji
enziminden
toksijenaz
a
birinin spesifik _yavaglaticisi olan sonra bu agri kesiciler yaganan skandaldan-
nedeniyle
dikkatle
.ikle
olagilan
takip
ediliyor.
o ki, agri kesicilerin tümörlere kargi koruma mi olognumna katkida ifn bulundugu
edigi yoksa tümörlerin
er tipine bagh. Califorma'dá ympdan Wa¢mnada agrr ker 24 ilave meme kapseri vakasma sebep oldular. Ama àg sicilerin ne kadar yaygio -kullamkhy hesaba katihrsa, bu er, toplum genelinde daha 'yüksek vaka sayilari anlamma Almanya'da
:ektir.
hër yil-48.000 hadmda yeni meme kan-
algusu görülüyor.
mll
antiS.P., Bernsonin L., Anton-Culver H., vcL:NÅnsterokal risk byg-and harmone tory drug use and bregumeer
Umma itus.
Journal of
the National
Cancer Institute 2005;97:805-812
· receptor .
r riski ighit¾mdwi¢a arte mit
.
Fazlatigenler, daha yüksek bir Bu dügünce genel o.laralsdgu. ihtimalle mide kanseri, pankreas kanseri, karaciger kanseri ve yemek borusu kaaseri gibi tümör
-hage-4klarindan
gäçüp gi.huylu
tümärler
için gederler. Ama bu denklem bütün kötü uluslararasi olgn bir ekip, çerli degiL Kaaser uzmanlarmdan düzenli içki içenlerde lenf bezi k'asserinia sik rastlanan bir türiskniin en azindan. daha dügük oldugunu rüne yakalanma saptadilar. Bu aragtirma için 15 biri yetigkini incelediler; bu dagi lenfomalar (NonHodgkin lenfoma) hastas1ydi. Hastalar arasmda, hayatlari boazdi. îçkinin türü yunca dürenli alkol alanlarin sayisi daha hastahgm sikhgmi -etkilemiyordu. Bira,.garap ya da yüksek alkol dereceli bir içki; hepsi belirli bir dereceye kadar lenf kanyetigkinlerin
yaklagik
yarisi Hodgkin
koruyor gibi gözüküyordu.
serinden
.
Kaymk
Morten
and risk of LM., Zheng T., Halford T.R., vd.: Alcohol censumption lymphoma: a pooled analysis. Lancet Oncology 2005;6:469-476
non-hodgin
Kmserde hasta deksyte birlikte sa Ah dokudanmiimkio olkiguaca genig bir alan ahmrsa igilegmeganst daha mi giksektit? Tipta bu dügünce uzun süre tartigilmaz kural sayilirdi. Kangüvenli olsun diye genig bir alan serli hastalarda tümörler, olarak çikarildigmda hastalarm kanseri yenme gansimn artticerrahlar, sebeple inamhrdt. kanserin türüne, yerine Bu gma tümõrden birkaç santimetre ve büyüklügüne göre, dokuyu mesafeden
lar,
örnegin
kesmeye çahyirlardi. Ama farkh büyük tümärler meme kanserinde gösterdi ki, 146
aragttrmasaghkh
cudan
daha
büyük bir
alanla
birlikte çikarddiklari
süre yagarmyor.
uzun
·adikal
zaman hastabazi cerrahlar bâ-
70'll ydlarda
sadrk
kahyorlardi ve meme kanserinde sastratejiye hasta dokuyu degd, altmdaki gögüs kasun da ahyorlardi. Bu düglince ne kadar akla yakm gelse de, uygulamada hiçfaydasi yoktu. Ya tümörler yandaki kasa yayilmig ve bagka lerde metastaz olugturmug oluyordu ya da kanserin yayd:e
si cerrahi
müdahateden
sonra kan ya de lenf sistemi üzerindiger yollardan ilerliyordu. Ìümörle birlikte ç1karilan doiun büyüklügünün hastahšm sonraki geligimiyle ilgili bir i
isi olmadig1 onlarca 1örleri
ylldir biliniyor. Du y zden
oldugunca
mümkün
diger dokuya dokunmadan çikoru-
maya çahgirlar ve giderek daha çok cerrah ak" ameliyat
cerrahlar
"memeyi
etme üzerine uzmanlagrugtir.
es saghia rararh midu? Ka
sahap elabilir mR
Irk Hatalart Ansiklopedisi adh kitabimda da ifade ettigm bu, stresin nasd algdandigma bagh. Stresin saghk riski açismdan belirleyici faktär, bunun olumsuz stres turmasi tres) ya da olumar stres (ästres)ohnam. Danimarkah dokmeme-kanserine
ar, stresin
ni aragtirdilar.
yakalarán«
Kopenhag'da
neredeyse
riskini nasd etkilie20 ydtle süre la
ca yaklagik
6700 kadmi incelediler. Kadaderdan yayadakstresigi boyutungdegerlendirmelen isemdi ve·kadmlar az, altiiida olmak ümetre üç«grupta snuflodee ve yüksek baski L. Gerginlik, sinirlilik, sabirsehk, kotka ve uykusuzluk sayddi.
es" olarak
sonraki18
yd boyknca -hangi
rugu gözlemlendi. ·1astahga
Ar
kadadardh meme kanseri
tirmaya
Aragtirmada,. yakaÏandi.
katdan kadadardan gürääk stresin
251'i
kaditila-
-
riskini orta yaglarda azalttigt sonucu çikti. Bäylece en yüksek stres.seviyesinde olan kadmlaalasurgi, az stres seviyesinde rin meme kanserine yakalanma
kanserina yakdanma
rm meme
ifade eden kadmlara-kiyasla yüzde 40 daha dügük-
olduklarun
kademeli bir stres cetvelinde, stresseviyesi yukseldiginde meme kanseri risleisyüzde 8 dügüyecdu. Doktorlar veri-
tü. Alti
leri pu gekilde ken, arii stres meme nunu
,bir
Bu olgunun
kiliyor.
Günlük
yorumluyerlar: -örnegin
muhtemel
etkilemesi
etki eder-
kaybetme- saghgi kätü
yakmun
kanseri olugumunda
gresolumlu
bir
sürekli
açildagast,
payi olan östrojen
et-
stresin,
konsantrasyo-
olabilir.
¥9yrmle
Nielsen N.R., 7hang Z.F., Kristensen T.S., vd.: Self reported breast ca nser: prospective cohort study. British Medical 550
stress and risk of
Journal 2005;331:548-
Vorurteile, Balbwahrheiten, Lexik.on der Medizin-Irrtümet Erankfurt 2004
BartensW.:
Behandlungert fragwürdige
KASLAR Çokkash iHSan çok da kuwetHmi olur? çogu ker yao görkemli kas y1gmlarim vermek elde ettikleri ve bu kaslarm (poz digmda)
Vücut geligtiricilerin
pay yoklan pek bir ige yaramadiguu çek agirlik
sporlari
artik
çogumuz
yapan sporcularm
Ör-
kuvveti de bazen tek yönlüdür. negin, halterde defalarca siklet
ker Alsnanya
agir
gampiyonu
unvanmi
alan
Manfred
ger, evde mayi
biliyoruz. Ancak ger-
e
-
-
Nerlin-
boyabagaramadigim tavam
148
Üst kollarmdaki
de etti.
o heybetli kaslar, kolunu bagimn erine kaldirdigmda damarlara ve sinirlere baski yap1yor, lu birkaç dakikada u u¢uyordu.
5 KRAMPLARI haplari kramplardanhorur mu?
Ignezyum
de kramplardan korunmada fayda sagAncak bunuti için uzun süreli kullanilmalidir. Ayrigerçekten
Ignezyum
abilir.
piyasada
bulunan magnezyum
lifierinin agnyla
segitmesini
tabletlerinin çogunun dozu, önlemek için çok dügüktür.
MiKKIRIKLARI . itaminise kalsiyum paghhkta kemikkiriidarmdan r mu? iklar
yagli
tellikle
k
tehlikelidir.
Bu durumda, yaglilar
uzun süre yatmak zorunda kalirlar ve uzun süre yatgenel saglik durumunu olumsuz etkiler. Íleriyay-
onlarm
:irik la
insanlar için
vakasi
yüksektir.
ritamini :laki
ve
yagayanlarm, Bu yüzden,
tekrar
önlem olarak,
kalsiyum almmasi
çocuklardan
bir kemigini kirma
bilindigi
önerilir. ifzere,¾lsi
riski
de
beslenmeyeilaveten
Çünkü geligme ve D
ça-
vitûtnini
ukleri güçlendirir.
Ancak
Adrian Grant büyük AberdeencOniversitesi'nden çerçevesinde
D vitamini
ve kalsiyumun kirik dair hiçbir kamt-saptayamadi. Sonuçlar ianlari bile o kadar a¢trtti ki, yaym tarihi äne ahnarak, clar tip dergisi Landet'te Nisan 2005'te äêrklandi. Araptirhastanesinden, 21 daha önoe kikk yagayan 5300 Îngiliz ra ta dahil edildi. Hastalatrn yag ortalamast 77'ydi. Hastafar aragtirma
.ikesini
azalttigma
49
birine sadece D vitamini, birine kalsiyam hérine heta 9.vitamini hem kalsiyum, birine de plasebo verildi. Aragsamaya katuan hastalar, hangi rasgele dört gruba ayedirsüper
virüsün
olug-
E]KMSERI
I
. IBemekanserinde, seduce hdrlB'bilgenin ahnmesi i ga de hitiin memaiin n segrini farkh MMIgrmi?
Hayir, hastahšm seyri oldugu
sürece 2002 yilmda bu cerrahisinde
Ac unun
-ahnan
ameliŸatta bö alman
konudË
yapuan bir
kenarlari eyle
alakah
arÑtirma
·
tümörsüz
degildir.
sayesinde kanser
artik giderek daha sik memenin
tamamrun
alm-
Pittsburglu doktormamasi yolunda ameliyat yap11maktadir. lar, sayilari 1800'ü ayan kadmda sadece tümörlü bälgenin almmastyla bütün memenin almmasinm meme kanserinin sey-
rini nasil etkiledigini
kargilagttrddar. Hem bütününde hastaligi atlatma oram hem de hastaligm tekrarlamadigt süre açismek olarak igm tedavisi dan, tümörlü bölgenin çikardmasma uygulandigi
zaman
iki yöntem arasmda
hiç fark görülmedi.
Fisher B., Anderson S., Bryant J., vd: Twenty-year follow-up of a randomized trial comparing total mastectomy, lumpectomy, and lumpectomy plus irradiation for the treatment of invasive breast cancer. Nere England]ournal of Medicine 2002;347:1233-1241
Memekanserinde kultukalliannddi lenfdUinmierinia ahnmasihastanm ömrinii uratir mit Koltuk ömrünü
altlarmdaki uzattigi
lenf dügümlerinin ahnmasimn hastalarm tibbi aragtirmalarda hiçbir zaman kamtlana-
mamigtit. Bu yüzden de günümazde artik hiçbir cerrah, eskisi gibi 20-30 lenf dügümünün çikarddigi büyük lenf ameliyatlanna bagvurmaz. Bu ameliyatlarla sadece yük ölçüde artiyordu, ama bu müdahalenin 168
lenf ödemi oram. bühastaya bir fayda-
oktu. Dolayistyla cerrahi, na uygulanan igi anlagilabilir, tahšm
eu
temel ilkeyi izler: Koltuk alt-
ne kadar ilerbazen de lokal gikayetler giderilir; ama bu,
cerrahi müdahaleyle
seyrini olumlu
tümörün
yönde etkileyen,
tedavi
edici bir
mü-
mir ·mesi
lode
U,Pagamm G., Viale G., vs: A randomized. comparison of sentinelbiopsy with routine dissection in breast cancer. New England Journal of
VIedicine 2003,349:546-553 iale
degildir.
iBDPORAH
HDMISÍ
i t:· te ABD rmon todaviainin N leri, ancak a li!E gapihn bigik aragttrmalai a sonra su ingiltere'de legildi?
bilgiler bazen garip yollardan yayihyor. Bazi bilgiler de çakardiyor. 1(adinlarm ya da kasten akillardan nopoz döneminde hormon tedavisi buna bir örnek. Konuve doktorlar, bu tedavinin 2002'den a uzmam olmayanlar i elestirildigini dügünüyor. O tarihte, ABD'de 16 bin kadi-WHI (Women's Health Initiative / a katddig bir aragtLrma abi
utuluyor
'
dm Saghg inisiyatifi)aragtirmasi- daha ilk ara degerlenme safhasmda,
hoÀnontedavisinin
zararlari
faydalarma
sonlandirildi. o bastig için lp krizi, inme ve tromboz
Tedavi grubunda meme kanseri, daha-sak görûldü. Daha sonra Intere'de gerçeklegtirilen Million-Women-Study gibi aragtirLlar bu sonuçlari destekledi. Fagkh beangiardan gelen aragtuacdar, 2005'te Journal of F‡Memiology and Community ralth adh yaymda,
düzenli hormon
kn&mmmmrisklerinin
de o güne dek belirsiz olmadigam gösterdi. Bu riskler onca yd önce bile tartigihyordu.
:
'
169
.
doktorlar, yayimladiklari makalede yu soruya yamt ariyorlar: "Menopozu neden onlarca yildir kulak aruyarilar etmeye" kargt kasi edildi ve saglik politikasma dair önlemlere dönügtürülmedaha 30'lu di?" Zira hormonlarm kansere sebep olabilecegi biyologlar
Sosyal bilimciler, tarihçiler,
ve
"tedavi
hormonlarm kalp
bile dügünülüyordu. 1960'larda,
yillarda
dolappn.sistemine zarar
verëbilecegi
dair
sebep olabilecegine
emboliye
ve
ve ve &farktüs, tromboz çikmigilk tahminler ortaya
ti.
gerçeklestirilen kapsamli aragtirson tamanlarda verileri daha büyük netlik kazandigmda, sonuçlar ta-
Ancak malarm maman
hilayan yeniymig gibi algdandi. Makaleyi
rin kamsma göre, hormon
tedavisinin
doktorlarm
mesinde, ilaç firmalarmm, 30 yil içinde, olarak
ve aragtirmacilarm
menopozu
bagarmalari daha büyük bir
Kadinlara, hormon almazlarsa dan kärelecekleri ve çirkinlegip y aglanacaklari" Ayrica 1970'ten beri kipisel saglik risklerinden
derece
etkili
lenin yazarlari, ketleri tarafwdan dikkate
almadigt
edildi.
empoze
éndigenin bü ü-
inancm arttigmi ve änleyici tedavilere zamandan tirmacilar. beri, saghkh insanlari O
dügünü
rol oynuyor.
cinsel açi-
"hastalanacaklari,
son
son
dogan bir hastalik"
"noksanhktan
göstermeyi
bilimcilegöz ardi edil-
risklerinin
belirtiyor änlem
arag-
olarak
etme ideolojisi hâkim. Makabilimin bu dügünce tarzmi ve bunun ilaç girilaçlarla tedavi
güniimüzde
etkilenmesini
bile hâlâ
yeterince
kanismda.
¥aynak
Krieger N., Lowy I., Aronowitz R., vd.: Hormone replacement therapy, cancer, biological, controversies, and women's health: historical, epidemiological, clinical, and advocacy perspectives. Journal of Epidemiology and Community Health 2005,59:740-748
17o
ÑTE
tirtii obezite sa~ghiazararh medir? lar
endige
Örgütü'nün son
Dünya Saglik
verici.
göre, dünya genelinde
milyar
bir
yaklagik
tahminle-
insan gigman.
smifma giriyor. Tip :a 300 bin kigi agiri derecede gigman balini adipozite olarak anlari, vücudun bu agiri tombulluk ve oburlugun
udiriyor
dogurdugu sonuçAncak pigmandan gig-
saghk açismdan
uyariyorlar. kargi yillardir Bilimciler, Ekim 2005 sonunda Berlin'de gerLa fark var. konulu, uluslararasi egtirilen, obezite ve yüksek tansiyon kongrede bu saptamayi yaptilar. "Agiri kilolu insanlarda israrla
büyüklügü, gereksiz yag çok bagh" diyor, Berlin tritede Dahiliye Klinigi'nin baghekimi ve kongrenin düleyicilerinden olan Friedrich Luft. Yani, kilolarm sikmtidan mi, keyiften mi ahadigt degil be>
risklerin ve dolagim sistemi için nerelerde toplandigma
:rvlerinin
:yici
lar
yerlegen ve bel çevresine äzellikle tehtikeli. Buna kargin, alt bölgedeki kalça yag-
nasi,
olan.
Daha
popodaki,
ziy ade, göbek
bal-
ardaki ya da üst gövyaglanma belki o
leki
lar güzel gäranmüybr pek a saghk açisindan arh degil. "Elma vügekliyle armut .lini
vücut
.
tutmak
geAym diyor Luft. ge:le, erkeklerde sik rastayri
."
an bira göbegi
fenoti-
ressam Peter Paul Ru171
bens'in tablolarmdaki,kadmlara
benzeyen, genig kalçali kadm
ayr1 tutulmah. · yaglarm Zira dagihmmm farkh gekilleri yalmzca dig görüntüyü etkilemiyor.'"Ehna úËcatgekliggöbëkte ve iç organlar tipinden
..
.
bölgesinde yag, toplanmasi ile el ele gidiyor" diyor Luft. "Subkutan adi verilen, hexâen deri altnida -toplahan ve genellikle isik'alp arinut vücut gekline sebep olan yag
híç Askinin'eËedeybe
hastaliklari fazlahklar, kadar
arttirruyor."
ve
dolagim sistemi Göbekte olugan
diger adtyla batm'içi ıag birikmesinin,
tehlikeli
Ñ[ünih'
eki
olduyu,
nenstadeta
Dahiliye
açikhyor.
"Bu yaglar
Klinigi'nin
neden
bu
Univeisitätsklinikum In-
baghekimi Martin
metabolizmada
çok aktif;
Reincke
yani, çabuk
harekete geçiyor, kan dolagimma kang1yor. ve birçok hastahBuna karym, deri altmda toplarian yaggm riskini arttinyor." çok az etkiliyor. lar daha pasif ve metabolizmay1 Yüksek
tansiyon,
geker hastahšma
yatkmhk,
bozuk kan
yag degerleri ile kalp ve dolagun sistemi hastahklari genellikle agiri kilonun sonaçlari. Bu dört bélirti doktorlar tarafmdan sendrom"
"metabolik
ya
da
"ölümeül
dörtlü" olarak
adlandi-
gelip gelmedigini Oysa kendini frenlemenin zamanima çok kolay: "Sik sik elinize bir mezura alm" diye öne-
nhyor. anlamak
riyor Martin Reincke.
Çünkübel çeviesi,
erkeklerde
102 santi-
kadmlarda ise 88 santimetreyi ieçtigi zaman, bütün belirtilet, geligmekte olan bir metabolik sendroma igaret eder. pek faydasi yok. însan, Ayrica kozmetik müdahalelerin
metreyi,
saghgt için bir gey yapmak istiyorsa, gerçekten kilo vermeli. Estetik cerrahlar yag gallatikleri zaman, sadece yüzeysel yaglan ahrlar
ve
sek tansiyon,
azalmaz.
duyan
ve
ama
yük-
geker hasitahgi.ve diger kalp hastahklarmm
riski
göbek çevi·esini birkaç katman inceltirler
Yine de, afacik faziahklarda bile saghgmdan endige bir sonraki rejimi planlamaya baglayanlar için bir te-
.
beklentisi, ideal kilolarina ulagmak çeken insanlarm degiLTartilari uzun
En uzun yagam
var.
ugragip
didinip açhk
ede normal
kiloyu gösteren insanlar
en uzun yagayanlar.
nnydt? man olan getigkintergecuMuklarmiada gigman akis! Finlandiya'da
gerçeklegtirilen
ve Ekim
2005'te
New
gland Journalof Medicine dergisinde yayunlanan bir aragçocuklarm, yetigkin yaglarmda dügük kiloyla _dogan
na,
özellikle riskinin ri. kilolu olma ydu. Aragtirmaya göre, çocuklar,
yüksek
oldugunu
ortaya ikinci ya da üçüncü yagla-
dan itibaren, onuncu-on birinci yaglarma kadar agm dereaksi gibi göle kilo al
etkisine
bacak bacak üstüdair hiçbir igaret mevcut
risk faktörleri incedegil. On iki şityükaragtigmada.varislerin lendi. Ne de olsa 50:yagm üzeri kadmlárm yaklagk yarisi Ve .
yaghca. beyleria yuzde rindan
muzdaxip.
damar agla17i.bacaklanda¯geniçÏemig
Erkeklerde
olugumu için-en büyük·tehlike sigara._kullammt ye hareketsizlikten kaynaklamyor. Kaduila,rda, agiri kilo, .harelsetsialik., gebelik ve yüksek tansiyon varis ologumunu
malija
destekliyor.
da oturmak
Genlerin de büyük yüzde
80'i,
zorunda etkisi
en azmdan.
_varis
̧Xerinde bü,tün gün olanlar
ayakta
durher halükarda telilikede.
var..Varislerden
muzdarip olanlarin birinde de varis -oldugu-
anne-babadan
nu ifade ediyor.
..
New York Times 12 Nisan 2003: The Claim: Crossing your legs causes veins.
242
,
varicose
TAMINLER taminIer wemultivitamindesteklari enfeksiyonlardan Irur mu? Dolaymylabu destekler, özellikle gagli insaniar in önemii midWT refah
agli insanlar, es grubunu
toplumlarmda
en
luzh artig gösteren.nü-
Yaglanma, birçok farkh degigiklikle bäylece, örnegin enfeksiyou kapma yatkmhgi
olugturuyor.
ele gidiyor
-
erifeksiyonlara karei artlyor. Ama vitamin preparatlarmm aruma sagladtgma inananfat sadece yagh insanlar degil. En1
istri ülkeleriiide, syda saglanacagt tanya'da :gi
preparatlari
bu
vitamínlerden
yüzde 2.0 ila 305,
dügüncesiyle bnulan tüketiyor. Sadece Alyaklagik 170 mil†on euro bu tür beslenme desO'ysa farladan ahnan vitanasd korudugu bile bilinmiyor. Kibagryrkhk histeminin bir bütün ola-
için harcamyor.
Cnf€k5iyonlardan
LiBÏCrin Lileri
yilda
nüfusun
ek vitaminlerle
dügünüyor. Kimileti de vitaminlerin var olan radiiyilegmeyi hizlandtrdigina ya da astahklarda alleri" tutarak koruduklarma inamyor. iki Ingiliz bihmci, Sheffield ve Leicester üniversitelerinden adi verilen bir análiz levcut literatürü degerlendirdi ve meta ik
iyilegtigini
"serbest
aceleme
kapsammda
niteliksd3
açadan
yüksek
deger ifade
bilgileri biraraya-getirdi. Uzmanfar, degerlenditmeye alftoplamda 600 kankmctyla geiçokleytirilen sekiz aragttran, malavita min preparatatamn son derece çeligkili oldú ,ar W vitimin ilaveWinkr.kunantmma daiihi'çbir L.rmm ya da diger *a±dilar Araytirnraenel tavsiyeyi hakh künyadig terrÎëeäna ·len
vianan kultarwmmm kattbazilarmda, düzenti obrnÑ mcilarda gerçi ufak boyana fayda sugläd2gx gérçekleptirihniiküçûk ncak bunlar az sayida kaaltmeik trm
'görälûyordu
-
ragtirmalardi
ve iscatisale- açasiridari 243
pok
agemlisaydmlyor-
du. Genelinde büyük çapli gerçeklegtirilen
änee gerçeklegtirilen
aragtirmalarda
diger arastarmater-
da ifade
yüksek vitamin
edWeti;
-zira
dozlarmda, örnegin kataciger, bäbrek ve midenin hasar görmesi gibi, yan. etkiler gärülebilir. Ayrica hücre fonkäyonlari etkilenir. Bahsi geçen ilaveleri,
analiyde
en yüksek
kisiz kaldi. Diger ilaveli-
ve haxumlarda vitamin inaga tam olan ABD ya da Fransa'da . darda alm±µrla. bile bäyük ölçüde et-
vitaminlere
izia verilen
yagh beyler
aragtirmalarda,
multivitamin
siradan
tabletlerinin
ettisi incelendi. Burada
-bazilari
mineral
yagli insanlarda
nasd
etki
etki
da ya çok ufakt: ya da hiç mevcut degildi. Nadiren de elsa vitaminierin koruyucu etkisinin görülmesinin sebebi, haufügük aragtirmalarda katihocilarm beslenme durumlaruna
yetersizligi
olabilir.
ABD, Fransa ve bir etki görülmedi. Ama Hindistan ve ABD'de yapilan daha küçük boyutlu aragttrmalarda vitaminierin küçük bir fayda sagladigt Hollanda'da
gerçekleptirilen
büyükaragtirmalarda
saptandi. Kutudan
ahnan vitaminlerin
lenmedi. Avustralya
ve
etkisi sadece
yagblarda
Finlandiya'dan. bir
uzman
seguk algmhklarmda aragtirmasi, C vitamininin altma aldi. iki uzman yucu etkisini mercek
.
ince-
ekibinin
sözde koruson 65 yilda
(1940'tan 2004'e kadar) gerçekleptirilen 55 aragtirmay1 degerlendirdiler. Günde 200 miligram ve üzerinde ilave C vitamini . kub mmmm aragtLrmalarm hiçbirinde daha az soguk algmhgi görülmesine
sebep
olmadigt
edildi. C vitamini, soguk algmliga bagladiktan sonra bile gikayetlerin hafiflemesine yardimci olmuyorde. Aragtirmamn yazarlari, bu veriler kargism-
da, yaygm haplarm ve
tespit
efervesan
tabletlerin
kullanunma güp-
.
çikarlyorlar.
yle bakilmasi gerektigi sonucunu açidan
metodik n. etkisi
olmayan
kesin
görüldü. Bu
bir agLr
aragtirma
Ancak küçük
aragtirmada,
efor velveya
C
vitami-
ekstrem
du-
koguculan ve o ki, inaraton vitamininden saghyor ve fayda kayakçdar dügen C dem olarak C vitamini kullanunmda daha ender hastalammlari baz
ahyordu:
Anlagilan
LCut 1SISI
arlardi.
-Kadiki A., Suunn A.J.: Role of multivitarnin and mineral supplements in preventing infections in elderly people: sysn:matic review and meta-analysis randomised controlled trials. British Medical Journal 2005;330:871 mglas R.M., Hamilä H.: Vitamin C for preventing and treating cold. PLoSMedicine 2005;2·e168
of
the commen
tLM ilancmm
imme
alancilarm açta
adarmya-rf
pt-p
mumlan
söner bilinmez
yats1ya
giklikler oluyor. En azindan inlerde"
kadar yanar rm yanmar rm, saat geklinde yalan sôyle-
"hastahk
durum böyle. Los Angeles'taki Güney California
niversitesi'nden
psikologiar,
a kipilerde beyin yaırsimn tinisaptadilar. .
Bilimciler 108 göniillünün
halinde yalan söyle-
ahykukk
n, insanlan kandiran ve diker innlara hileyle istedilplerini yapte-
deg
y
.
.( katB-
gi bir grup içinde baz.: peikolojik stler y ar Jum†la,
hisÃ'
s yalan
beyinlerinde bazi de-
bu însanlarur
2mm
söyleyen on iki kipiyi Iw-
lediler. Arayttrmacdar fonksi & d bilgisayarh tomografik' W 245
görün,tüleme aktiyitesi
--bu
köntealefarkh
ölçãLür,,iie patoloj&
beyin bölgelerinin
sinirsel
yalancriarda,
beynin prefrontal korteks adi verilen hälgesindeki beyaz maddenin, kontrol edilen. diger gruplara kiyaala.yüzde 20 artznig oldugunti tespit ettiler. Gri madde miktara sadece yüzde 14 artmigti; böylece gri madde ile beyaz madde.oram yüzde 36 ila 42 azalmigt1. Bilimciler pigmanhk,
vicdan
azabi
diger ahlaki d.uygularm nörobiyolojik kargiligmm bulundugu beyin bälgelerinin prefrontal kortekste yer aldigun tahmin ediyorlar. ve
Beyaz madde ise beyindeki sinir baglantilarma lantilarma- denk geliyor. Gri madde, büyük ölçüde,
-kablo
aktarmayan
ama
yor. "Yalan
kontrol
säylemek
maya katilan Adrian yenlerde
sinir
eden
büyük
bagsinyalleri
hücre çekirdeklerinden çaba
gerektirir".
Raine. "Hastahk
olugu-
diyor,
aragtir-
geklande yaka
söyle-
yapreine.wik
dekalu bir agdan alugmasom yola çikmak karbu olabilir." CT görüstülerinden magik davram; gekillerim çok basite indirgese de, Californiah açiklamasi
aragtirmacilarin geklinde yalan var,
verileri.
gu sonuca igaret edebilir: Hastahk söyleyenlerde daha geligmig sinir baglantilari
zira yalan inga etmek.huru
kipiler, pigmanhk
ve vicdan
gerekli kihyor.
azabi
duymaya
Öte yandan bu
yetmeyecek
kadar
az sinir kütlesine sahip. yn V
i,
Yang Y., Raine Lene T., vd.: Prefrontal white matter British Journal of Psychiatry 2005;187:320-325
in pathological
liars.
Mh P
e kalma ihtimatini galtr mi?
Konunun riyla
olmayan
birçok kipi, üreme tibbi uzmanlabu kodada hem£ikir. Çünküher ne pahasuia olursa olsun -uzmani
246
sahibi olmak isteyen ve hayatlan sadece bunun üzerine rulu olan çiftlerle sürekli karplagiyoruz. Bu çiftlerde kadm:uk
ve erkekler
kendilerini.kargilikh baski
altma.sokuyorlar
ve
Dostlarlyla
suçluyorlar.
likla da kendilerini ya da eglerini redeyse sadece bu konu hakkmda konuguyorlar ve kliniklea Yillar sonra, çocuk : _darugmanlarma bagvuruyorlar. belki hatta çocuk sahibi na arzulari artik duruldugunda ve kabullendiklerinde, birden gu haberi duyuyonayacaklarmi 'sahibi
bekliyorlar. Genel açiklama kalktigmda, çocuk da oluyor. Göteborgla Belli ki-bu- bir yamly.
pu gekilde: Basla ve
z: Bebek ·es
atemettbbi
uzmanlan,
döllenme (iVF: klasik tüp bek iglemi) öncesinde ve sirasada psikolojik stresin baglantiolarak yepay dõllenmenin bagar oranmi n ve buna bagrmh edildi ve bu kadmcelediler. ilk etapta 166 kadm muayene Lyük
bir
aragtirmada
in-vitro
döllenmig yumurta aktarilan-ve degerlendirilmesinde gör önüede buluodurulan 139 ka58'i tüp bebek.iglemiyle hamile kaldi, 81'i kalmadi. Bu
rdan bilgi almdi. Sonrasada nuç ndan
sikhya§anan korkulann-ve depresyonlarm açismdan bir fark yoktu. Ka